reflektimi i politikave nacionale pËr...

REFLEKTIMI I POLITIKAVE NACIONALE PËR EFIÇIENCË TË ENERGJISË NË NIVELIN LOKAL

REFLECTION OF NATIONAL ENERGY EFFICIENCY POLICIES AT THE LOCAL LEVEL

Prishtina Institute for Political Studies


© Instituti i Prishtinës për Studime Politike

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet, të trans-metohet në çfarëdo forme dhe me asnjë mjet, elektronik, mekanik, fotokopjim dhe regjistrim pa pëlqimin paraprak të autorit dhe PIPS-it.

Pikëpamjet e shprehura në këtë studim janë të autorit dhe jo domosdoshmërisht përfaqësojnë pikëpamjet e Institutit të Prishtinës për Studime Politike (PIPS).

Prishtinë, Kosovë, 2013.

Dr. Sc. Naser Sahiti, Profesor i asocuar, Fakulteti i Inxhinierisë Mekanike Universiteti i Prishtinës

LISTA E ShKuRTESAVE

AKEE Agjencia e Kosovës për Efiçiencë të Energjisë

AKK Asociacioni i Komunave të Kosovës

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Evropian

BRE Burimet e Ripërtërishme të Energjisë

EE Efiçienca e Energjisë

ESCO Energy Services Company (Kompani për shërbime energjetike)

GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (Shoqata gjermane për bashkëpunim internacional)

GIZ-IS GIZ-International Services

GIZ-ORF GIZ-Open Regional Fund

GTZ Deutsche Geselschaft für Technische Zusammenarbeit (tani GIZ)

KE Komisioni Evropian

KEn Komuniteti i Energjisë

MAPL Ministria e administrimit të pushtetit lokal

MAShT Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

MEM Ministria e Energjisë dhe Minierave

MEZh Ministria e Zhvillimit Ekonomik

MF Ministria e financave

NEEAP National Energy Efficieny Action Plan (Plani nacional e veprimit për efiçiencë të energjisë)

PIPS Prishtina Insitute for Political Studies (Instituti i Prishtinës për studime politike)

PKEE Plani komunal për efiçiencë të energjisë

PVKEE Plani i Veprimit i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë

TKEn Traktati i Komunitetit të Energjisë

uA Udhëzim administrativ

uNDP Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (United Nations Development Programme)

ZKE Zyrat komunale për energji

PËRMBAJTJA

Lista e shkurtesave...........................................................................................................................21. Konteksti dhe qëllimi i studimit..................................................................................................42. Roli i EE në politikat e BE-së........................................................................................................6

2.1. Korniza ligjore në nivel të BE-së...........................................................................................62.2. Korniza ligjore në nivel vendi.............................................................................................102.3. Sfidat e lidhura me zbatimin e kornizës ligjore..................................................................12

3. Korniza institucionale në nivel vendi.........................................................................................163.1. Institucionet qendrore.......................................................................................................163.2. Institucionet lokale............................................................................................................163.3. Asociacioni i Komunave të Kosovës...................................................................................17

4. Roli dhe përgjegjësitë e zyrave komunale për energji..............................................................184.1. Problemet e themelimit dhe organizimit të ZKE-ve...........................................................194.2. Kapacitetet njerëzore.........................................................................................................194.3. Planet dhe programet komunale për EE...........................................................................204.4. Sfidat për implementimin e programeve komunale për EE..............................................20

5. Rezultatet në nivel vendi dhe ndikimi i tyre në adresimin e EE në nivel komunal....................226. Rekomandimet dhe rruga përpara............................................................................................25

6.1. Themelimi i zyrave komunale.............................................................................................256.2. Ngritja e kapaciteteve njerëzore........................................................................................266.3. Hartimi i planeve të qëndrueshme komunale për EE dhe krijimi i skemave alternative të

financimit...........................................................................................................................276.4. Përforcimi i bashkëpunimit ndërinstitucional....................................................................286.5. Ndërmarrja e fushatave të vetëdijesimi me karakter komunal.........................................28

8 Reflektimi i politikave nacionale për efiçiencë të energjisë në nivelin lokal

1. Konteksti dhe qëllimi i studimitRoli parësor i tërë infrastrukturës së Sektorit të Energjisë në Kosovë është furnizimi i sigurt dhe i qëndru-eshëm i vendit me energji për përdorim fundor. Krahas kësaj, sfidat globale të ndërlidhura me burimet energjetike dhe ndryshimet klimatike kanë bërë që Kosova si edhe të gjitha vendet tjera të rajonit, të kenë kujdes që politikat e tyre energjetike ti ndërtojnë në harmoni me politikat energjetike të vendeve tjera, në rend të parë të vendeve anëtare të Bashkimit Evropian. Në këtë kuadër, vetë Bashkimi Evropian është përkujdesur që nëpërmjet Traktatit të Komunitetit të Energjisë (TKEn) të nënshkruar edhe nga Kosova në vitin 2005 të monitoroj procesin e përafrimit të politikave energjetike të Rajonit me politikat energjetike të Bashkimit Evropian. Në kuadër të procesit të tillë, Kosova ka marrë obligime që ndërlidhen me tri caqet e njohura të BE-së të cilat synojnë që deri në vitin 2020 Efiçienca e Energjisë të përmirësohet për 20 %, emitimi i gazeve serë të zvogëlohet për 20 % dhe 20 % e konsumit total të energjisë të mbulohet nga Buri-met e Ripërtërishme të Energjisë.

Me qëllim të përmirësimit të gjendjes në sektorin e Energjisë dhe plotësimit të obligimeve që rezultojnë nga TKEn, Kosova ka aprovuar një mori dokumentesh strategjike, programore dhe leg-jislative. Në këtë kontekst duhet veçuar hartimin e Strategjisë së Energjisë, krijimi i kornizës ligjore bazike në nivel vendi dhe themelimi i institucioneve përkatëse qendrore.

Efiçienca e energjisë (EE), është identifikuar si një nga prioritetet e Strategjisë së Energjisë së Kosovës. Me qëllim të përmirësimit të EE, krahas plotësimit të kornizës ligjore janë ndërmarrë edhe një mori masash praktike, në rend të parë, nga ana e institucioneve qendrore të cilat kanë rezultuar në kursimin e energjisë. Edhe pse roli i institucioneve lokale në implementimin e masa-ve të tilla ka qenë evident, ato kanë luajtur rol pasiv në planifikimin e masave, miratimin e legjis-lacionit dhe ndërtimin e institucioneve që ndërlidhen me përmirësimin e efiçiencës së energjisë. Në anën tjetër, pa përfshirjen aktive të nivelit komunal, në të gjitha nismat që kanë të bëjnë me energjinë, është e pamundur të sigurohet në zhvillim i qëndrueshëm i këtij sektori. Ngritja e ni-velit të bashkëpunimit ndërmjet institucioneve qendrore dhe atyre lokale, duke përfshirë edhe sektorin privat mund të siguroj bazën e nevojshme për arritjen e caqeve nacionale të ndërlidhura me përmirësimin e efiçiencës së energjisë. Arritja e caqeve të tilla pashmangshëm reflektohet në zvogëlimin e kërkesave për energji dhe së këndejmi lehtësimin e furnizimit të sigurt dhe të pandërprerë me energji, zvogëlimin e emitimit të gazeve serë, hapjen e vendeve të reja të punës dhe në përgjithësi në zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë.

9Instituti i Prishtinës për Studime Politike

Prandaj, në fokus të studimit aktual do të jetë një analizë e shkurtë e politikave energjetike në nivel të BE-së me qëllim të kuptimit të bazës aktuale ligjore në nivel vendi dhe pastaj shtjellimi i ndikimit të politikave qendrore në politikat e nivelit lokal në fushën e EE. Studimi, ka si qëllim kryesor vlerësimin e kornizës aktuale ligjore në fushën e EE, evidentimin e mangësive të saj si dhe nxjerrjen e rekomandimeve të cilat do të mund ti kontribuonin plotësimit të kornizës ligjore dhe institucionale të nivelit lokal. Më tej studimi synon ti nxjerr në pah vështirësitë dhe sfidat me të cilat ballafaqohet niveli i qeverisjes lokale e të cilat janë dëshmuar të jenë pengesë e krijimit të një strukture funksionale dhe efektive komunale e cila do të ishte vendimtare për përmirësimin e efiçiencës së energjisë respektivisht për krijimin e një sistemi të qëndrueshëm energjetik në nivel vendi.

2. Roli i EE në politikat e BE-së

Bashkimi Evropian si importuesi më i madh i energjisë dhe konsumuesi i dytë i saj në botë luan një rol vendimtar në politikat globale energjetike. Trendi i rritjes së mëtejme të konsumit të energjisë ka bërë që furnizimi i sigurt me energji të adresohet jo vetë në lidhje me stabilitetin ekonomik dhe politik të Evropës por edhe nga aspekti i ndikimit mjedisor dhe ndryshimeve të ndërlidhura klimatike. Prandaj, në dekadën e fundit, vendet anëtare të BE-së kanë qenë shumë aktive në kriji-min e një politike të qëndrueshme energjetike duke u fokusuar në zhvillimin e tregut, teknologjisë dhe instrumenteve financiare. Përmirësimi i EE dhe shfrytëzimi i Burimeve të Ripërtërishme të Energjisë (BRE) janë dy fushat kryesore të ndërlidhura me zhvillimin e teknologjisë energjetike.Të gjitha veprimet në nivel të BE-së sa i përket EE janë të ndërlidhura me cakun e deklaruar për zvogëlimin e nevojave për Energji për 20 % deri në vitin 2020. Për arritjen e cakut të tillë, Komisioni Evropian (KE) ka propozuar një varg masash për përmirësimin EE fillimisht në nivel të konsumit final por së voni edhe në nivel të gjenerimit, transformimit dhe shpërndarjes së saj. Në fokus të masave të tilla është sektori i banimit dhe i transportit si dy sektorët me potencialin më të madh për kursimin e energjisë. Masat tjera përfshijnë etiketimin e qartë të pajisjeve energ-ji-konsumuese si dhe promovimin e matësve inteligjent me qëllim të inkurajimit të konsumatorë-ve për menaxhimin më të mirë të energjisë së shfrytëzuar nga ana e tyre.Baza e nevojshme ligjore për implementimin e masave që rezultojnë në përmirësimin e EE është ndërtuar nëpërmjet miratimit të direktivave dhe rregulloreve përkatëse të propozuara nga ana


KE-ja përkatësisht të miratuara nga ana e Parlamentit dhe Këshillit të Bashkimit Evropian. 2.1. Korniza ligjore në nivel të BE-sëPërpjekjet në nivel të institucioneve të BE-së për përmirësimin e EE datojnë që nga vitet e 90ta. Aprovimi përkatësisht fillimi i zbatimit të masave të para nga vendet anëtare, është vazhduar me përmirësimin e politikave të përgjithshme në lidhje me EE. Zhvillimet e tilla kanë rezultuar në dokumentet e para programore në nivel të BE-së në lidhje me EE siç janë Dokumenti i Gjelbër i botuar në vitin 20051 dhe Plani i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë i publikuar në formë të Komu-nikatës nga Komisioni Evropian në vitin 20062.

Nëpërmjet këtyre dy dokumenteve BE-ja ka publikuar mundësinë dhe nevojën e realizimit të caqeve tashmë të njohura si 20-20-20. Që nga ajo kohë, BE-ja ka aprovuar edhe një varg doku-mentesh që kanë për qëllim krijimin e kornizës së nevojshme ligjore për arritjen synimeve të publikuara në fushën e energjisë dhe mbrojtjes së ambientit.

Rëndësia e kornizës ligjore të BE-së për Kosovën rezulton nga obligimi, i cili vlen edhe për të gjitha vendet tjera kandidate potenciale për anëtarësim në BE, për harmonizim e legjislacionit të saj me atë të BE-së. Me qëllim të monitorimit të procesit të përafrimit dhe harmonizimit të politi-kave energjetike të vendeve kandidate, BE-ja në vitin 2005 në Athinë ka themeluar Komunitetin e Energjisë (KEn). Si nënshkruese e barabartë e Traktatit të Komunitetit të Energjisë është edhe Kosova, andaj për vendin tonë vlejnë të gjitha obligimet dhe përgjegjësitë të cilat vlejnë edhe për vendet tjera të rajonit në fushën e energjisë. Që nga themelimi, KEn ka luajtur një rol të rëndësis-hëm në drejtim të arritjes së qëllimeve të themelimit të saj:• Krijimin e kornizës stabile legale dhe të tregut të aftë për tërheqjen e investimeve me qëllim të

sigurimit të furnizimit stabil dhe të vazhdueshëm me energji• Krijimin e hapësirës unike të rregullimit të tregut të energjisë• Zhvillimin e relacioneve ndërkufitare• Përmirësimin e efiçiencës së energjisë dhe zhvillimin e burimeve të ripërtërishme të energjisë• Zhvillimin e konkurrencën në tregun energjetik

1 EC: Green Paper on Energy Efficiency, 2005 2 Communication from the Commission: Action Plan for Energy Efficiency, 2006.

Monitorimi


Me qëllim të arritjes së synimeve të tilla, KEn përcjell për së afërmi zhvillimet në nivel të BE-së. Në këtë kuadër, KEn vazhdimisht bënë përvetësimin e dokumenteve përkatësisht direktivave kryeso-re të miratuara paraprakisht nga organet përkatëse të BE-së dhe monitoron procesin e transpo-zimit të të njëjtave nga ana e vendeve anëtare të KEn-së. Direktivat kryesore të përvetësuara së voni (më saktësisht në vitin 2011) nga KEn në fushën e EE janë:• Direktiva 2006/32/EC për efiçiencën e përdorimit fundor të energjisë dhe të shërbimeve ener-

gjetike• Direktiva 2010/31/EU për performancën energjetike të ndërtesave• Direktiva 2010/30/EU për bartjen e shënimit me anë të etiketimit dhe informimit standard të

produktit në lidhje me konsumin e energjisë dhe burimeve tjera nga ana e produkteve relevan-te për konsum të energjisë

Që nga përvetësimi i direktivave të sipërshënuara, KEn ka monitoruar nga afër transpozimin e tyre në legjislacionet nacionale të vendeve anëtare. Në lidhje me këtë proces, Kosova ka shënuar progres i cili është vlerësuar edhe nga vetë organet e KEn-së3.

Megjithatë, korniza ligjore e Kosovës në fushën e EE, ende ka zbrazëtira të cilat shfaqen si pengesa të vazhdueshme dhe mjaft sfiduese për krijimin e një politike të qëndrueshme në tërë sektorin e energjisë. Me qëllim të krijimit të mundësisë së vlerësimit të shkallës së përafrueshmërisë së kornizës ligjore të Kosovës me atë të KEn-së përkatësisht BE-së, në vazhdim do të potencohen aspektet kryesore të cilat trajtohen nga tri direktivat e sipërshënuara të BE-së.

Direktiva 2006/32/EC Roli primar i kësaj direktive të njohur ndryshe edhe si Direktiva e Shërbime-ve Energjetike është nxitja e aktiviteteve nga ana e vendeve anëtare dhe aktorëve të tregut me qëllim të përmirësimit të efiçiencës së energjisë fundore (energjisë së fituar pas transformimeve të nevojshme nga burimet primare të energjisë). Kjo direktive ka definuar dhe vendosur për herë të parë caqet e kursimit në nivelin nacional të vendeve anëtare të BE-së. Sipas kësaj direktive, caku indikativ të cilin duhet të synojnë ta arrijnë vendet anëtare është zvogëlimi i energjisë së konsumuar për 9 % pas 9 viteve të përdorimit të saj në periudhën 2008-2016. Me qëllim të arrit-jes së cakut të tillë, direktiva i ka obliguar vendet anëtare të hartojnë plane nacionale të veprimit për efiçiencë të energjisë të njohura si NEEAPs (National Energy Efficiency Action Plans) në vitin

3 ECn: Information on the Implementation of the Work Programme of the Energy Community for 2012.


2007, 2011 dhe 2014. Edhe pse caqet e kursimit janë indikative pra jo-obligative, vendet anëtare kanë obligim të qartë legal për hartimin e NEEAP-ve të tyre dhe për ndërmarrjen e masave për-katëse për përmirësimin e efiçiencës së energjisë dhe në këtë mënyrë për ti kontribuar arritjes së caqeve të deklaruar në NEEAP-et përkatëse. Përveç përcaktimit të caqeve indikative, Direktiva ka krijuar kornizën për ndërmarrjen e aktiviteteve dhe masave nga Vendet Anëtare në një numë fus-hash siç p.sh. financimin, matjen, faturimin, promovimin e shërbimeve energjetike dhe obligimet e sektorit publik. Nga vendet anëtare është kërkuar që bëjnë të mundur që sektori publik të marr rolin ekzemplar nëpërmjet vendosjes së kritereve të qarta në lidhje me efiçiencën e energjisë për tu respektuar në rastin e blerjes së produkteve dhe marrjes së vendimeve për investime. Një sek-tor tjetër i trajtuar nga direktiva është sektori i Kompanive Energjetike. Për herë të parë, nga ven-det anëtare kërkohet vendosja e obligimeve në lidhje me efiçiencën e energjisë për kompanitë e shërbimeve energjetike. Me qëllim të evidentimit të gjendjes në lidhje me nivelin e konsumit të energjisë, direktiva ka paraparë që vendet anëtare të sigurojnë ndërmarrjen e auditimeve të pa-varura dhe kualitative energjetike. Një tjetër aspekt shumë i rëndësishëm i adresuar nga direktiva është matja dhe verifikimi i kursimeve të energjisë. Për këtë qëllim direktiva ka paraparë krijimin e një komiteti përkatës i cili ka për detyrë zhvillimin e një sistemi të harmonizuar poshtë-lartë/lartë-poshtë për matjen shkallës së arritur të kursimeve të energjisë në raport me cakun e deklaruar. Direktiva kërkon nga vendet anëtare që përgjegjësinë e mbikëqyrjes së implementimit të kësaj direktive ta bartin te ndonjë agjenci ekzistuese të sektorit ose te ndonjë agjenci e re.

Në lidhje me direktivën 2006/32/EC duhet shtuar që në qershor të vitit 2014, në vend të saj do të hyn në fuqi Direktiva 2012/27/EU. Direktiva e re krijon kornizën e masave që vendet anëtare duhet ti ndërmarrin për promovimin e efiçiencës së energjisë me qëllim të arritjes së cakut të kursimit të energjisë në nivelin prej 20 % në vitin 2020 dhe të krijojnë bazën e nevojshme për përmirësimin e efiçiencës së energjisë edhe pas atij viti. Direktiva e re nuk i referohet vetëm efiçiencës së përdorimit fundor të energjisë por adreson efiçiencën e tërë sistemit energjetik, përfshirë furnizimin, transformimin, shpërndarjen dhe përdorimin fundor. Një nga risitë kryesore të direktivës së re është përforcimi i rolit ekzemplar të institucioneve publike nëpërmjet kërkesës për renovimin për çdo vit të 3 % të stokut të ndërtesave publike me sipërfaqe > 500 m2.

Direktiva 2010/31/EU Është aprovuar në vitin 2010 dhe zëvendëson direktivën e mëparshme 2002/91/EC që ka pas të bëjë me Peformancën Energjetike të Ndërtesave. Në fokus të direktivës 2010/31/EU është përmirësimi i Efiçiencës së Energjisë të stokut të ndërtesave të vendeve anëtare, duke marrë


parasysh kushtet e jashtme dhe lokale klimatike, kërkesat e klimës së brendshme dhe kosto-efektivitetin. Kërkesat kryesore që kjo direktivë i shtron para vendeve anëtare janë:• Përdorimi i kornizës përgjithshme të ofruar në Aneksin I të direktivës, për hartimin e metodo-

logjisë për kalkulimin e performancës së integruar energjetike të ndërtesave,• Aplikimi i kërkesave minimale në lidhje me pefromancën energjetike të ndërtesave të reja dhe

atyre ekzistuese• Përpilimi i planeve nacionale për rritjen e numrit të ndërtesave me gati zero-energji• Certifikimi energjetik i ndërtesave• Inspektimi i rregullt i sistemeve të ngrohjes dhe klimatizimit të ndërtesave• Vendosja e sistemit të pavarur për certifikatat e performancës energjetike dhe raportet e ins-

pektimit.

Përderisa në direktivën e mëparshme 2002/91/EC plotësimi i kërkesave minimale për perfor-mancën energjetike ka qenë obligativ për ndërtesat me sipërfaqe > 1000m2, në direktivën e re 2010/31/EU, ky kufizim është hequr që d.m.th. se kërkesat minimale për performancën energje-tike vlejnë pothuaj se për të gjitha ndërtesat. Një tjetër aspekt që vlen të veçohet është kriteri i vendosur në direktivën e re sipas të cilit të gjitha ndërtesat e reja pas vitit 2020 duhet të jenë të llojit gati zero-energji.

Direktiva 2010/30/EU Është aprovuar në vitin 2010 dhe zëvendëson direktivën e mëparshme 92/75/EEC për bartjen e shënimit me anë të etiketimit dhe informimit standard të produktit në lidhje me konsumin e energjisë dhe burimeve tjera nga ana e pajisjeve shtëpiake. Qëllim kryesor i aprovimit të direktivës së re është zgjerimi i fushës së aplikimit të direktivës ashtu që ajo të vlej jo vetëm për pajisjet shtëpiake por edhe për produktet relevante në lidhje me konsumin e ener-gjisë siç janë p.sh. hapësirat e ftohjes, pajisjet industriale për zierje, automatet e shitjes, motorët industrial etj4.

Direktiva synon përmirësimin e mëtejmë të efiçiencës së energjisë duke u lehtësuar konsumat-orëve zgjedhjen e produkteve që konsumojnë më pak energji. Për këtë qëllim direktiva ofron kor-nizën ligjore për shënimin adekuat të konsumit të energjisë të produkteve energji-konsumuese. Më tej direktiva i specifikon obligimet e tregtarëve dhe furnizuesve, obligimet e institucioneve

4 http://www.izu.bayern.de/aktuelles/detail_aktuelles.php?pid=01030101001506.


për aplikimin e kritereve përkatëse në prokurimin publik si dhe përcakton kriteret që duhet të plotësohen në rastin e shitjes në distancë.

2.2. Korniza ligjore në nivel vendiSi hap fillestar dhe kryesor drejt ndërtimit të infrastrukturës ligjore dhe institucionale në fushën e energjisë mund të konsiderohet miratimi i Ligjit për Energjinë Nr. 2004/8, Ligjit për Regullatorin e Energjisë Nr. 2004/9 dhe Ligjit për Energjinë Elektrike Nr. 2004/10 nga Kuvendi i Kosovës më 29 Prill të vitit 2004. Nga momenti i futjes në fuqi të këtyre Ligjeve Kosova ka filluar të themeloj insti-tucionet përgjegjëse për ndërtimin dhe zbatimin e politikave të energjisë. Një përparim substan-cial drejt krijimit të një kornize ligjore të qëndrueshme dhe në përputhje me kërkesat e BE-së, në fushën e energjisë në përgjithësi, është shënuar edhe me nënshkrimin të TKEn-së në vitin 2005. Që nga ajo kohë, Kosova ka aprovuar një varg aktesh ligjore dhe nënligjore të cilat paraqesin një bazë solide për zhvillimin e sektorit të energjisë në përgjithësi por edhe për përmirësimin e efiçiencës së energjisë. Ligji Nr. 2004/8 për Energjinë paraqet bazën fillestare ligjore edhe për Efiçiencën e Energjisë. Në atë ligj për herë të parë janë adresuar shumë aspekte të EE siç janë kri-jimi i programeve për promovimin dhe implementimin e masave të EE, krijimi i kornizës përkatëse ligjore, etiketimin e pajisjeve energji-konsumuese etj. për të cilat çështje më vonë janë miratuar akte të veçante ligjore dhe nënligjore. Ligjet, udhëzimet administrative, rregulloret dhe dokumen-tet strategjike më të rëndësishme të publikuara gjer më tani janë:

LIGJET• Ligji 03/L-184 për Energjinë• Ligji 03/L-201 për Energjinë elektrike• Ligji 03/L-185 për Rregullatorin e energjisë• Ligji 03/L-165 për Miniera dhe mineralet• Ligji 04/L-016 për Efiçiencën e energjisë• Ligji 03/L-133 për Gazin natyror• Ligji 03/L-116 për Ngrohje qendrore• Ligji 2004/5 për Tregti me naftë dhe derivate të naftës• Ligji 04/L-110 për Ndërtim• Ligji 03/L-025 për Mbrojtjen e mjedisit• Ligji 2003/14 për Planifikim hapësinor


• Ligji 03/L-230 Ligji për vlerësimin strategjik mjedisor• Ligji 03/L-214 Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis

uDhËZIMET ADMINISTRATIVE• Udhëzimi administrativ Nr. 14/2012 për Promovimin e efiçiencës së energjisë te përdoruesit

fundor dhe shërbimet energjetike• Udhëzimi administrativ Nr. 01/2012 për Auditimin e energjisë• Udhëzimi administrativ Nr. 07/2011 mbi Rregullat për balancat e energjisë• Udhëzimi administrativ Nr. 01/2010 për Sigurinë e furnizimit në sektorin e gazit natyror• Udhëzimi administrativ Nr. 04/2009 për Hapjen e tregut të energjisë elektrike për të gjithë

konsumatorët jo-familjarë• Udhëzimi administrativ Nr. 09/2012 për Etiketimin e pajisjeve që shfrytëzojnë energji• Udhëzimi administrativ Nr. 02/2011 për Rregullat dhe procedurat e mbledhjes së rentës minerale

RREGuLLORET• Rregullorja Nr. 01/2012 për Themelimin dhe funksionimin e komisionit për certifikim të audi-

torëve dhe menaxherëve të energjisë• Rregullorja Nr. 08/2011 për Organizimin e brendshëm të Agjencisë për efiçiencën e energjisë• Rregullorja teknike Nr. 03/2009 për kursimin e energjisë termike dhe mbrojtjen termike në ndërtesa• Rregullorja Nr. 06/2011 për Sigurinë minerare• Rregullorja nr. 02/2011 për Përmbajtjen e programit të hulumtimeve gjeologjike dhe elabora-

tit të rezultateve të hulumtimeve gjeologjike

DOKuMENTET STRATEGJIKE DhE PROGRAMORE• Strategjia e energjisë e Republikës së Kosovës 2009-2018• Plani i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë 2010-2018• Strategjia e ngrohjes e Republikës së Kosovës 2011-2018.

Edhe pse është vështirë të bëhet një përzgjedhje dokumenteve që kanë të bëjnë vetëm me EE, meqë e njëjta trajtohet së paku kalimthi në pjesën më të madhe të dokumenteve të sipërlistuara, megjithatë, si dokumente më specifike që kanë të bëjnë me EE janë dokumentet vijuese:• Ligji 04/L-016 për Efiçiencën e energjisë


• Udhëzimi administrativ Nr. 14/2012 për Promovimin e efiçiencës së energjisë te përdoruesit fundor dhe shërbimet energjetike

• Udhëzimi administrativ Nr. 01/2012 për Auditimin e energjisë• Udhëzimi administrativ Nr. 09/2012 për Etiketimin e pajisjeve që shfrytëzojnë energji• Rregullorja Nr. 01/2012 për Themelimin dhe funksionimin e komisionit për certifikim të audi-

torëve dhe menaxherëve të energjisë• Rregullorja Nr. 08/2011 për Organizimin e brendshëm të Agjencisë për efiçiencën e energjisë• Rregullorja teknike Nr. 03/2009 për kursimin e energjisë termike dhe mbrojtjen termike në

ndërtesa• Plani i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë 2010-2018

2.3. Sfidat e lidhura me zbatimin e kornizës ligjoreSi në çdo vend tjetër, edhe në Kosovë, korniza ligjore në fushën e energjisë synon krijimin e bazës së nevojshme ligjore për themelimin, funksionalizimin dhe zhvillimin e institucioneve të qëndru-eshme publike të cilat janë në gjendje të sigurojnë një zhvillim të qëndrueshëm të sektorit të energjisë. Por njëkohësisht korniza e tillë ligjore duhet të shërbej si lehtësues i krijimit të entitete private dhe të ofroj bazën e nevojshme për rregullimin e veprimtarive të tyre. Njësoj si në fushat tjera, edhe në fushën e energjisë korniza ligjore do të duhej krijuar duke marrë parasysh speci-fikat vendore por edhe praktikat më të mira të vendeve tjera. Një aspekt tjetër i rëndësishëm të cilin institucionet e Kosovës është dashur ta marrin vazhdimisht në konsiderim gjatë ndërtimit të infrastrukturës ligjore është nevoja e përshtatjes së të gjitha akteve ligjore me kornizën ligjore të BE-së. Kjo duke pasur parasysh faktin që Kosova si edhe të gjitha vendet tjera të rajonit synon anëtarësimin e plotë në BE. Së këndejmi, sfidat që paraqiten në lidhje me zbatimin e kornizës ligjore janë të shumta dhe me karakter të ndryshëm. Megjithatë shumica e tyre mund të klasifi-kohen në njërin prej grupeve vijuese:1. Sfidat që kanë të bëjnë me përmbajtjen respektivisht cilësinë e vet akteve ligjore,2. Sfidat që kanë të bëjnë me mungesën e kapaciteteve për adresimin e të gjitha kërkesave që

dalin nga aktet ligjore.

Sfidat e grupit të parë rezultojnë nga mostrajtimi e çështjeve të rëndësishme, nga adresimi joa-dekuat i tyre dhe nga formulimet joprecize ose dykuptimëshe për çështje esenciale të fushave të kanë të bëjnë me EE. Në këtë grup të sfidave bëjnë pjesë gjithashtu vështirësitë që rezultojnë nga


trajtimi i parcializuar i një fushe të caktuar nëpër dokumente të ndryshme ligjore dhe si rezultat i mos-referimit, përkatësisht referimit të cunguar dokumenteve relevante.

Sfidat që kanë të bëjnë me mungesën e kapaciteteve janë sfidat të cilat rezultojnë nga fakti që sh-peshherë për zbatimin e një akti të caktuar ligjor nevojitet ngritja e institucioneve të reja, zhvillimi i kapaciteteve përkatëse humane si dhe shpeshherë ndryshimi i politikave fiskale dhe atyre finan-ciare. Përballja me sukses e këtyre sfidave përpos përkushtimit institucional, organizimit të mirë dhe bashkëpunimit ndërinstitucional kërkon edhe implikime serioze buxhetore. Nga zhvillimet e decenies së fundit është dëshmuar që sfidat më serioze për institucionet në rrugën e zbatimit të politikave të EE janë pikërisht sfidat e këtij grupi.

Duke pasur parasysh sfidat e shumta me të cilat ballafaqohen vendet e ndryshme në rrugën e tyre drejt BE-së, kjo e fundit ka krijuar një varg mekanizmash për të ju ofruar asistencë por edhe për ti monitoruar përpjekjet e vendeve aspiruese për krijimin e kornizës përkatëse ligjore dhe harmoni-zimin e saj me vendet e BE-së. Rolin e institucionit asistues dhe monitorues në fushën e politikave energjetike e luan Sekretariati i Komunitetit të Energjisë me seli në Vjenë. Për këtë arsye, të gjitha aktet ligjore të BE-së në fushën e Energjisë prandaj edhe në fushën e EE, brenda një kohe shumë të shkurtë përvetësohen nga Komuniteti i Energjisë dhe në këtë mënyrë bëhen obligative edhe për vendet aspiruese për në BE.

Në seksionin 2.1 u cekën dhe komentuan tri direktivat kryesore në lidhje me EE të përvetësuara nga KEn-ja. Kosova, si edhe vendet tjera të rajonit ka bërë zyrtarisht transpozimin e këtyre direk-tivave në legjislacionin vendor nëpërmjet akteve të ndryshe ligjore. Në këtë aspekt, vendi ynë është klasifikuar ndër vendet që kanë bërë përparimin më të madh5.

Megjithatë nga analiza e bërë kornizës ligjore në kuadër të këtij studimi dhe krahasimi i saj me kornizën ligjore të BE-së, rezulton që korniza ligjore e Kosovës në fushën e EE ende nuk është në pajtueshmëri të plotë me atë të BE-së. Një jopajtueshmëri e madhe është vërejtur sidomos në raport me Direktivën 2010/31/EU për performancën energjetike të ndërtesave e cila është dës-hmuar të jetë një prej direktivave më komplekse për tranpozim edhe për vendet tjera5. Nga adresi-

5 EnC: Annual Report on the Implementation of the Acquis under the Treaty establishing the Energy Community, September 2012.


mi parcial i çështjeve që kërkohen të rregullohen me anë të kësaj direktive në Rregulloren teknike Nr. 03/2009 për kursimin e energjisë termike dhe mbrojtjen termike në ndërtesa si dhe adresimi fare i vogël në dokumentet e tjera ligjore mund të konstatohet që Direktiva 2010/31/EU realisht ende nuk është transpozuar në mënyrë adekuate në kornizën ligjore të Kosovës për EE.

Edhe sa i përket direktivave tjera ka çështje që të cilat me Direktivat e BE-së kërkohet të adreso-hen e në kornizën ligjore të Kosovës nuk janë adresuar fare ose jo në mënyrë adekuate si p.sh.:• Mos-adresimi i fondit për EE,• Mos-obligimi i kompanive të mëdha energjetike për ti kontribuar financiarisht përmirësimit të

EE,• Adresimi joadekuat (formulimi jo preciz) i kritereve të EE në ligjin e Prokurimit Publik,• Matja dhe faturimi individual i konsumatorëve për energjinë e shpenzuar

Natyrisht, përfaqësuesit e institucioneve në shumicën e rasteve janë në dijeni për mangësitë e cekura të kornizës ligjore dhe fakti që ata tregohen të përkushtuar ti evitojnë ato gjatë rishikimit të këtyre dokumenteve, len të shpresohet që korniza ligjore në fushën e EE shumë shpejt mund të konsiderohet e kompletuar.

Mirëpo, përkundër gjendjes relativisht të mirë në lidhje me transpozimin e direktivave të BE-së në kornizën ligjore vendore, procesi i përafrimit të legjislacionit vendor me atë të BE-së edhe më tej mbete një sfidë serioze. Kjo për arsye se përafrimi i legjislacionit nuk nënkupton hartimin dhe miratimin e akteve të caktuara ligjore por shumë më tepër se kaq. Në realitet përafrimi i legjisla-cionit vendor me atë të BE-së është një proces ciklik që përfshinë fazat e transpozimit, implemen-timit dhe monitorimit të direktivave të BE-së6 (Fig. 1).

6 EC: Monitoring transposition and Implementation of the EU Environmental acquis, 2011.


Fig. 1: Procesi i përafrimit të legjislacionit vendor me atë të BE-së

Për dallim nga transpozimi i cili pak a shumë nënkupton përfshirjen e të gjitha elementeve kryesore të Direktivave të BE-së në aktet ligjore të një vendi, implementimi nënkupton krijimin e institucioneve përkatëse dhe aprovimin e linjave përkatëse buxhetore të nevojshme për implementimin e kërkesave të parapara në aktet përkatëse ligjore. Siç u cek në fillim të kësaj pike, Kosova (si edhe shumica e vendeve tjera të rajonit) ballafaqohet me sfida të shumta në rrugën e implementimin e plotë të kornizës ekzistu-ese ligjore në fushën e EE. Veprime tipike që i takojnë fazës së implementimit e të cilat nuk janë realizuar ende në Kosovë janë p.sh. themelimi i fondit për EE dhe krijimi i Zyrave Komunale për Energji (ZKE).

Faza e monitorimit në procesin e përafrimit të legjislacionit ka për qëllim monitorimin e zbatimit të kornizës ligjore, vlerësimin e shkallës së zbatimit të tyre, vlerësimin e rezultateve të zbatimit, propozimin e ndërmarrjes së masave adekuate (sipas nevojës edhe sanksionimeve ligjore) për moszbatim të akteve ligjore, evidentimin e dobësive të implementimit në praktikë si dhe nxjerr-jen e rekomandimeve të nevojshme për ciklin pasues të këtij procesi. Në lidhje me këtë fazë, Ministria e Zhvillimit Ekonomik (MZHE) me asistencën teknike të GIZ-ORF, ka hartuar metodolo-gjinë për monitorimin, vlerësimin dhe verifikimin e kursimeve të energjisë të cilat rezultojnë nga implementimi i masave të planifikuara të efiçiencës së energjisë. Formalizmi i kësaj metodologjie

TRANSPOSITION

IMPLEMENTATION

ENFORCEMENT


është bërë me anë të Udhëzimit administrativ Nr. 14/2012 në formë të aneksit të këtij udhëzimi dhe përmes një neni në të cilin në mënyrë eksplicite kërkohet që vlerësimi i rezultateve të imple-mentimit të masave të EE duhet të bëhet nëpërmjet metodologjisë së përshkruar në atë aneks. Aktualisht MZHE është në fillim të një fazës të re të bashkëpunimit me GIZ-ORF me qëllim të krijimit të sistemit të monitorimit të politikave të EE me çka do të përmbyllej me sukses kjo fazë e rëndësishme në procesion e përafrimit të legjislacionit të Kosovës në fushën EE me atë BE-së.

3. Korniza institucionale në nivel vendi

Themelet e para në krijimin e kornizës institucioneve përgjegjëse për energjinë respektivisht EE janë vënë në fund të vitit 2004 me themelimin e Ministrisë së Energjisë dhe Minierave (MEM). Që nga ajo kohë janë themeluar edhe institucione tjera me përgjegjësi të caktuara në fushën e EE.

3.1. Institucionet qendroreAktualisht si institucionet bazë përgjegjëse për drejtimin e Sektorit të Energjisë në Kosovë janë Ministria e Zhvillimit Ekonomik-MZHE (ish MEM) dhe Zyra e Rregullatorit të Energjisë (ZRRE). Përgjegjësi tjera të rëndësishme në fushën e Energjisë bartin Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural si dhe Ministria e Infrastrukturës. Institucion tjetër i rëndësishëm për përmirësimin e gjendjes në fushën e EE është themelimi dhe funksionalizimi i Agjencisë së Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (AKEE) të themeluar në vitin 2012 në kuadër të MZHE-së. Edhe pse me një staf shumë të kufizuar dhe pa ndonjë përgatitje specifike profesionale, AKEE ka arritur që me sukses ti mposhtë vësh-tirësitë fillestare. Me përkrahjen teknike nga donatorët, AKEE ka përmbyllur dhe dorëzuar në KEn raportin në lidhje me cakun e realizuar të kursimeve të energjisë nga implementimi i masave të parapara në Planin e parë të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë 2010-2012 dhe të dorëzoj Planin e dytë të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë 2013-2015.

3.2. Institucionet lokaleRoli dhe mënyra e funksionimit të institucioneve lokale është definuar me Ligjin Nr. 03/L-040 për Vetëqeverisjen Lokale. Në bazë të këtij ligji, administrata komunale është e organizuar nëpër


drejtori. Deri më tani, në shumicën e rasteve, fusha e energjisë është mbuluar nga Drejtoria për Shërbime Publike e komunave përkatëse. Adresimi i çështjeve që kanë të bëjnë me energjinë zakonisht bëhet nga zyrtarët e këtyre drejtorive, për të cilët energjia është vetëm një nga përgjeg-jësit e shumta të tjera të punës. Së voni, në 14 Komuna është bërë formalisht emërimi i zyrtarëve përgjegjës për energji por këta zyrtarë aktualisht janë të ngarkuar me përgjegjësi të cilat në shu-micën e rasteve nuk kanë të bëjnë me energjinë. Në anën tjetër, në asnjë Komunë gjer më tani, nuk është themeluar ZKE edhe pse Ligji për Energjinë Nr. 03/L-184, parasheh mundësinë e the-melimit të tyre. Duke pasur parasysh rëndësinë e zyrave të tilla për implementimin e politikave të EE në nivel lokal, mund të përfundohet që kuadri institucional për EE nuk mund të konsiderohet i kompletuar pa themelimin dhe funksionalizimin e ZKE-ve në nivel komunal.

3.3. Asociacioni i Komunave të KosovësAsociacioni i Komunave të Kosovës (AKK) Është themeluar në vitin 2001 pas zgjedhjeve të para komunale të organizuara pas luftës në Kosovë, duke u mbështetur në nenin 10 të Kartës Evropiane të Autonomisë Lokale në kuadër të Këshillit të Evropës. Është organizatë joprofitabile që aktualisht përfaqëson interesat e përgjithshme të 34 Komunave të Kosovës. Objektivat kryesore të AKK janë: • Përmirësimi i infrastrukturës ligjore të për vetëqeverisje lokale, ngritja e efektit praktik dhe

implementimi i saj,• Stimulimi i decentralizimit të pushtet nëpërmjet nxitjes së bashkëpunimit të ngushtë dhe efek-

tiv me autoritetet qendrore,• Ngritjen e numrit të kompetencave, njohurisë dhe kapaciteteve komunale për të siguruar cilësi

të lartë dhe efektive në shërbimet lokale.• Gjetjen e burimeve alternative të financimit për komunat

Në AKK, efiçienca e energjisë trajtohet në kuadër të kolegjiumit të shërbimeve publike. Në kuadër të aktiviteteve të vete, ky kolegjium ka qenë i involvuar në realizimin e projekteve komunale në lidhje me EE në bashkëfinancim ndërmjet Komunave dhe GIZ-it, në organizimin e trajnimeve bazike në fushën e EE të zyrtarëve komunal, në përkrahje të Komunave për implementimin e Programit të Veprimit të Kosovës për Efiçiencë të Energjisë 2008-2010 nëpërmjet hartimit të planit përkatës komunal etj. Përkundër vullnetit dhe interesit për ngritjen e kapaciteteve institucionale lokale, asociacioni dhe komunat, kryesisht për shkak të implikimeve buxhetore, nuk kanë arritur ende të themelojnë dhe


funksionalizojnë zyrat komunale për energji. Prandaj, krijimi i zyrave të tilla, emërimi i zyrtarëve kompetentë, sigurimi i mënyrës së financimit dhe trajnimi i stafit të atyre zyrave mbesin sfida me të cilat AKK do të përballet edhe në të ardhmen.

4. Roli dhe përgjegjësitë e zyrave komunale për energji

Disa prej fushave relevante me ndikim të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në konceptet lokale energjetike e në të cilat Komunat si njësi themelore të vetëqeverisëse lokale kanë kompetenca të plota janë:• Zhvillimi lokal ekonomik• Planifikimi urban dhe rural• Zbatimi i rregulloreve të ndërtimit dhe standardeve për kontrollimin e ndërtimit• Mbrojtja e mjedisit lokal• Ofrimin dhe mirëmbajtjen e shërbimeve publike• Ofrimin e arsimit publik parashkollor, fillor dhe të mesëm• Banimi publik

Nga kompetencat e listuara mund të nxirren përgjegjësitë konkrete të komunave në fushën e EE si në vijim:• Planifikimi dhe zbatimi i masave për renovimin e objekteve publike dhe private të shërbimeve

dhe të banimit• Shfrytëzimi efiçient i energjisë p.sh. për ndriçim publik• Përmirësimi i efiçiencës së energjisë në transport publik• Promovimi i përmirësimit të efiçiencës së energjisë nëpër ndërmarrje industriale dhe bujqësore• Zhvillimi i sistemeve efiçiente energjetike• Ndërmarrja e fushatave vetëdijësuese etj.

Kushti kryesore për realizimin me sukses të kompetencave komunale në fushat e sipërshënu-ara është krijimi i strukturave funksionale dhe me përgjegjësi qartësisht të përkufizuara. Të vetëdijshëm për këtë fakt, zyrtarët e MZHE-së përkatësisht ata të ish MEM-it kanë tentuar vazhdimisht të krijojnë bazën e nevojshme ligjore për themelimin e zyrave komunale për energji.


Ata madje kanë arritur të hartojnë edhe një Udhëzim Administrativ (UA) për themelimin e tyre por i cili, në mungesë të ligjit përkatës, asnjëherë nuk është formalizuar7.

4.1. Problemet e themelimit dhe organizimit të ZKE-veMe qëllim të krijimit të bazës ligjore për themelimin e zyrave komunale për energji, MZHE është për-pjekur që në drafte përkatëse të Ligjit për Energjinë dhe Ligjit për Efiçiencën e Energjisë ta adresoj këtë çështje. Në këtë mënyrë në Ligjin për Energjinë Nr. 03/L-184, nën nenin 4 të tij thuhet që për zbatimin e detyrave që kanë të bëjnë me Strategjinë e Energjisë, Qeveria mund të miratojë legjislacion sekondar për themelimin, financimin dhe operimin e Zyrave Komunale të Energjisë, në rast se kjo është e do-mosdoshme për të adresuar çështjet e implementimit dhe monitorimit në nivel lokal. Në këtë mënyrë qeveria, ka hapur rrugën e themelimit të zyrave komunale por megjithatë nuk ka obliguar asnjë insti-tucion për themelimin e tyre. Andaj, duke pasur parasysh vështirësitë financiare dhe organizative të komunave, është e kuptueshme që ato, gjer më tani, nuk kanë treguar ndonjë entuziazëm të madh për hapjen e këtyre zyrave. Në anën tjetër, Ligji për Efiçiencë të Energjisë Nr. 04/L-016 obligon AKEE-në ti ofroj përkrahje ZKE-ve për çështjet që kanë të bëjnë me planifikimin, promovimin dhe implementimin e programeve të ndryshme të EE si dhe bën përshkrimin e shkurtë të obligimeve të tyre. Megjithatë edhe ky ligj, në asnjë pjesë të tij, nuk kërkon shprehimisht themelimin e zyrave komunale për energji. Nga e gjitha ajo që u tha në këtë paragraf, mund të nxirret përfundimi që ngecjet në themelimin e zyrave komunale për energji, gjer më tani, janë si pasojë në radhë të parë e pasaktësive ligjore e pastaj edhe e kapaciteteve të kufizuara financiare dhe organizative të autoriteteve komunale.

4.2. Kapacitetet njerëzorePër krijimi i strukturave funksionale komunale për energjinë, përpos hapjes së zyrave përkatëse, është i domosdoshëm edhe emërimi i zyrtarëve kompetentë respektivisht i menaxherëve kom-petent të energjisë dhe me përgjegjësi të qarta për ta adresuar çështjet energjetike lokale. Për të siguruar funksionim të qëndrueshëm të këtyre zyrave, to të duhej emëruar edhe një ndihmës të zyrtarit kryesor, por i cili në kuadër të përgjegjësive të veta do të mund të kishte edhe detyra tjera e jo vetëm ato që kanë të bëjnë me energjinë. Në këtë mënyrë do të sigurohej një vazhdimësi e funksionimit të zyrave edhe në rast të mungesës së përkohshme të zyrtarit përgjegjës ose në rast tërheqjes së tij nga kjo detyrë. Sido që të jetë, emërimi i zyrtarëve përkatës duhet të pasohet me një program konkret për përkrahjen financiare të zyrave dhe ngritjen profesionale të stafit të 7 MZHE: Strategjia e Republikës së Kosovës 2009-2018


tyre. Aktualisht, përveç pamundësive financiare, komunat në shumë raste karakterizohen edhe me mungesë të resurseve përkatëse njerëzore për mbulimin me sukses të fushës së energjisë. Në lidhje me këtë, emërimi adhoc i zyrtarëve pa përgatitje përkatëse, dhe të ngarkuar edhe me përg-jegjësi të fushave tjera nga energjia nuk është treguar efikas në kryerjen me sukses të obligimeve me të cilat janë ngarkuar ata zyrtarë. 4.3. Planet dhe programet komunale për EEObligimet e ZKE-ve që dalin nga Ligji për Efiçiencën e Energjisë janë:• Përgatitja e planin komunal për efiçiencë të energjisë sipas udhëzimeve nga AKEE-ja.• Dërgimi i planit komunal për efiçiencën e energjisë të miratuar nga Kuvendi komunal në AKEE-së.• Përgatitja e raportit të progresit të zbatimit të planit komunal për efiçiencë të energjisë sipas

udhëzimeve nga AKEE-ja.• Dërgimi i raportit të progresit të zbatimit të planit Komunal për efiçiencën e energjisë në AKEE

pas miratimit nga Kuvendi komunal.

Edhe pse ZKE-të nuk janë themeluar ende, AKEE në bashkëpunim me GIZ-IS dhe me përkrahjen fi-nanciare të KE-së është duke zbatuar një pilot projekt për hartim e Planeve Komunale për Efiçien-cë të Energjisë (PKEE) për 14 Komuna të Kosovës. Sipas zyrtarëve të AKEE-së, pas përfundimit të suksesshëm të pilot projektit aktual, ky institucion do ti ndihmoj edhe komunat tjera në har-timin e PKEE. Në këtë kontekst, mungesa e ZKE-ve përkatësisht e zyrtarëve përgjegjës, sigurisht përbën një sfidë për realizimin me sukses të pilot projektit të tillë dhe paraqet një humbje të një mundësie të mirë për involvimin e zyrtarëve qysh në fazën e planifikimin dhe krijimit të PKEE të tilla. Në këtë mënyrë do të humbet gjithashtu edhe mundësia e ngritjes profesionale të zyrtarëve përkatëse nëpërmjet pjesëmarrjes aktive të tyre në hartimin PKEE. Megjithatë, i tërë ky zhvillim mund të shihet në kontekst pozitiv, meqë pas themelimit eventual të ZKE-ve, zyrtarët e tyre me përkrahjen e AKEE, do të mund të fokusohen në zbatimin e PKEE, në monitorimin e rezultateve të tyre dhe në përmirësimin përkatësisht evitimin e masave eventualisht të dështuara, në doku-mentet e ngjashme në të ardhmen.

4.4. Sfidat për implementimin e programeve komunale për EESfidat që mund të priten në rrugën e implementimit të PKEE janë kryesisht të natyrës organizative dhe asaj financiare.


Sfidat e karakterit organizativ mund të jenë pengesat kryesore për implementimin e PKEE. Sfida të tilla mund të jenë mospërfshirja e përgjegjëseve të rëndësishme në kuadër të fushë-veprimtarisë së zyrtarëve përkatësisht menaxherëve komunal të energjisë, përzierja e përgjeg-jësive të tyre përkatësisht ngarkimi i zyrtarëve tillë edhe me përgjegjësi të fushave tjera përveç energjisë, emërimi i zyrtarëve pa përgatitje përkatëse profesionale, mos-organizimi, përkatësisht mospjesëmarrja në trajnime specifike të fushës, mungesa e bashkëpunimit ndërinstitucional etj.

Përkundër seriozitetit të sfidave të karakterit organizativ, megjithatë sfidat kryesore me të cilat pritet të ballafaqohen ZKE gjatë implementimit të PKEE do të jenë të karakterit financiar. Kjo duke pasur parasysh praktikën e institucioneve në të kaluarën, kur shpeshherë nga to janë krijuar plane dhe programe të ndryshme por pas siguruar në masën e nevojshme mbështetjen financiare. Gjit-hashtu duhet siguruar që linjat buxhetore të planifikuara për zbatimin e PKEE të mos ridestino-hen për qëllime tjera. Për më tepër, ZKE dhe AKEE duhet të bashkëpunojnë ngushtë në gjetjen e mënyrave inovative të financimit përkatësisht vetëfinancimit të aktiviteteve të parapara në PKEE.

5. Rezultatet në nivel vendi dhe ndikimi i tyre në adresimin e EE në nivel komunal

Rezultatet e para praktike në aspektin e përmirësimit të EE kanë filluar të shënohet pas theme-limit të MEM-it dhe pas anëtarësimit të Kosovës në KEn në vitin 2005. Ndër projektet e para në këtë drejtim mund të numërohen projektet e realizuara në kuadër të bashkëpunimit ndërmjet AKK dhe GIZ (ish GTZ-së). Si rezultat i këtij bashkëpunimi GIZ në kuadër të projektit “Modernizimi i Shërbimeve Komunale” nga viti 2006 deri në vitin 2010 ka bashkë-financuar zbatimin e 51 projek-teve të përmasave të vogla në 18 komuna të ndryshme të Kosovës8. Si rezultat i atyre projekteve është bërë modernizimi i ndriçimit publik të rrugëve, ndërrimi i dyerve dhe dritareve të objek-teve publike, termoizolimi i mureve të tyre si dhe përmirësimi i sistemeve të ngrohjes qendrore, kryesisht nëpër objekte shkollore. Kursimet vjetore të energjisë si rezultat i implementimit të projekteve të tilla vlerësohet të arrijnë 0.39 ktoe. Realizimi i projekteve të tilla është bërë nën mbikëqyrjen e grupeve punuese të përbëra nga përfaqësuesit e zgjedhur komunal dhe ekspertët 8 GIZ: Efiçienca e energjisë për zhvillim të qëndrueshëm komunal, 2011


e GIZ-së. Në këtë mënyrë krahas rezultateve praktike në përmirësimin e shërbimeve komunale të furnizimit të objekteve me energji është bërë edhe vetëdijesimi i zyrtarëve komunal dhe qy-tetarëve në përgjithësi për dobitë e shumëfishta që rezultojnë nga përmirësimi i EE. Gjatë gjithë fazave të implementimit të projekteve të tilla, vëmendje e veçantë i është kushtuar përfshirjes aktive të zyrtarëve komunal me qëllim të ngritjes së kapaciteteve humane të Komunave në lidhje me EE. Në këtë mënyrë është synuar që përmes implementimit të pilot projekteve, të krijohen struktura komunale që do të siguronin një zhvillim të qëndrueshëm edhe pa përkrahje teknike prej institucioneve jashtë-komunale. Një qëllim i tillë nuk është arritur në masën e dëshiruar, kryesisht për shkak të mungesës së ZKE-ve përkatësisht mungesës së zyrtarëve të emëruar për trajtimin e energjisë në nivel komunal.

Në lidhje me rezultatet e gjertanishme në përmirësimin e EE, edhe MZHE ka qenë mjaft aktive në kuptimin e realizimit të projekteve të shumta në formë të fushatave të vetëdijesimit e atyre promovuese, ngritjes së kapaciteteve dhe konsolidimit të kornizës institucionale. Projektet e tilla janë realizuar kryesisht me përkrahje të donatorëve siç janë KE-ja, UNDP, BB etj. por edhe me vetëfinancim. Në këtë mënyrë MZHE ka realizuar njërën prej kërkesave kryesore të Direktivës 2006/32 të KE-së e cila ka të bëjë me demonstrimin e rolit ekzemplar të institucioneve publike për përmirësimin e EE. Natyrisht, rezultatet e implementimit të projekteve të tilla janë reflektuar pozitivisht në masën më të madhe në nivelin komunal. Disa prej projekteve kryesore të realizuar në periudhën e kaluar janë:• Organizimi i seminarit për rolin e EE dhe BRE (2005)• Fushata e ndërgjegjësimit publik për EE në shkollat fillore dhe të mesme të vendit (2006)• Studimi mbi masat e EE në disa objekte publike (2008)• Promovimi i Energjisë Diellore në Qendrën Klinike Universitare dhe Qendrën e Studentëve të

Prishtinës (2008)• Zbatimi i masave te efiçiencës se energjisë ne ndërtesat publike (2010)• Studimi mbi shpërndarjen e konsumit energjetik ne sektorin e industrisë ne Kosove dhe

mundësitë e përmirësimit te efiçiencës se energjisë (2010)• Trajnimi i auditorëve të energjisë (2010)• Fushat për ngritjen e vetëdijes publike për EE dhe BRE (2010)• Ndriçimi efiçient i rrugëve publike (2010-2011)• Përgatitja e metodologjisë për Monitorimin dhe Verifikimin e kursimeve të energjisë


• Studimi mbi shpërndarjen e konsumit energjetik në sektorin e am-visërisë dhe mundësit e përmirësimit të efiçiencës (2011)

• Studimi mbi shpërndarjen e konsumit energjetik në sektorin e shër-bimeve dhe mundësit e përmirësimit të efiçiencës (2011)

• Monitorimi dhe implementimi i masave të EE në nivele komunale (2009-2013)

Një tjetër nismë e konceptuar për trajtimin jo-konvencional të politikave të EE në nivel rajonal është Dialogu Publik për Efiçiencë të Energjisë, e cila në Kosovë është duke u realizuar nga Instituti i Prishtinës për Studime Politike (Prishtina Institute for Political Studies-PIPS) me përkrahjen finan-ciare të GIZ ORF-EE. Qëllimi i kësaj iniciative është përkrahja e ngritjes së kapaciteteve dhe dialogut publik ndërmjet përfaqësuesve të parlamenteve nacionale, qeverive, sektorit të bizneseve, medie-ve dhe shoqërisë civile për shfrytëzimin e qëndrueshëm të energjisë. Si objektiv specifik i projektit është të mundësoj dhe rritë implementimin e politikave që qëndrueshme energjetike nëpërmjet rrjetit të Shkollave për Studime Politike të cilat në këtë rast e kanë rolin e ndërmjetësit9.

Rëndësia që ka përkrahja dhe përmirësimi i dialogut publik rezulton nga fakti që promovimin e shfrytëzimit të qëndrueshëm të energjisë dhe prodhimi i saj nuk janë vetëm çështje teknike. Për-mirësimi i EE përkatësisht rritja e qëndrueshmërisë së shfrytëzimit të energjisë kërkon vetëdije të ngritur dhe vullnet për veprim nga të gjitha segmentet e shoqërisë. Veprime substanciale në dre-jtim të përmirësimit të EE mund të realizohen vetëm nëpërmjet demonstrimit të vullnetit të fortë politik, rritjes së rezultateve të dukshme dhe përmirësimit të nivelit të përgjithshëm të vetëdijes në të gjithë sektorët e shoqërisë. Implementimi i suksesshëm i politikave të EE të cilat janë në pajtim me kërkesat e BE-së dhe njëkohësisht me specifikat vendore, kërkon dialog publik intensiv ndërmjet përfaqësuesve të parlamentit dhe sektorit publik, sektorit të bizneseve, medieve dhe shoqërisë civile.

Në lidhje me nismën e tillë PIPS gjer më tani ka realizuar tryeza pune në Komunat e Prishtinës, Prizrenit, Gjakovës dhe Ferizajt në të cilat pjesëmarrësit nga Parlamenti, Komunat, Shoqëria civile dhe ekspertët e pavarur kanë trajtuar tema të ndryshme në lidhje me politikat e qëndrueshme të EE, të arriturat në nivel vendi si dhe sfidat në nivelin komunal. Në çdonjërën prej tryezave të tilla është vërejtur që për një pjesë të madhe të pjesëmarrësve, EE është një temë e re, prandaj edhe

9 http://www.door.hr/wordpress/wp-content/uploads/2013/05/PDI-conference-letak.pdf


janë fare pak të informuar për rëndësinë e saj në sfondin e problemeve aktuale energjetike dhe mjedisore. Nga debatet gjithëpërfshirëse janë nxjerrë përfundime dhe rekomandime të vlefshme për mundësinë e ngritjes së strukturave të qëndrueshme komunale të cilat do të mund të ishin në hap me zhvillimet e kësaj fushe shumë të rëndësishme për qëndrueshmërinë energjetike të komunave, degradimin minimal të ambientit dhe prosperitetin ekonomik në nivel lokal.

Përveç tryezave nëpër komunat e cekura, PIPS ka organizuar edhe pjesëmarrjen e përfaqësuesve të grupeve të interesit nëpër tryeza dhe konferenca të ngjashme të mbajtura në rajon. Në këtë kuadër, PIPS ka organizuar pjesëmarrjen e delegacioneve të Kosovës të përbërë nga parlamentar, zyrtarë komunal, përfaqësues të shoqërisë civile, biznesmen, përfaqësues të medieve, ekspert të fushës në debatin publik me temë “Përkrahja e Dialogut Publik në lidhje me Efiçiencën e Energjisë në nivel Lokal” të organizuar më 13 Prill 2013 në Shkup. Gjithashtu PIPS ka organizuar pjesëmarr-jen e delegacioneve të Kosovës të përbërë nga parlamentar, zyrtarë komunal, përfaqësues të shoqërisë civile, biznesmen, përfaqësues të medieve, ekspert të fushës në Konferencën me titull “Energjia. Zhvillimi. Demokracia. Qasjet e suksesshme për një të ardhme të re energjetike në Ev-ropën Juglindore” të organizuar më 13 Maj 2013 në Zagreb. Nga të dy ngjarjet e tilla, pjesëmarrë-sit kishin mundësinë të njihen me të arriturat mbresëlënëse të qyteteve të caktuara nëpërmjet pilot projekteve në fushën e EE, me përvojën organizative të tyre, mundësitë por edhe sfidat të cilat shpeshherë janë të ngjashme me sfidat e komunave të Kosovës. Janë prezantuar shembuj, sidomos në Konferencën e Zagrebit, që në rast të ekzistimit të vullnetit politik dhe entuziazmit individual, përkundër vështirësive financiare mund të arrihen rezultate të shkëlqyeshme të cilat përcillen me kursime domethënëse të energjisë.

6. Rekomandimet dhe rruga përpara

Nga ajo që u paraqit gjer më tani në kuadër të këtij raporti mund të nxirret fare lehtë përfundimi për rolin e madh të Komunave si njësi themelore të vetëqeverisjes lokale, në lidhje me implemen-timin e politikave nacionale të energjisë përkatësisht EE. Vetëm në rastin kur autoritetet Komunale arrijnë të organizohen dhe të krijojnë institucione kompetente lokale, të udhëhequra nga profesio-nist të fushës dhe përkrahura nga instancat më të larta politike, mund të krijohen themelet për pla-nifikim, zbatim dhe monitorim të aktiviteteve përkatësisht projekteve të qëndrueshme energjetike


lokale. Një organizim i tillë është edhe parakusht për përfshirje më të gjerë të gjitha shtresave të shoqërisë dhe grupeve të interesit. Gjithëpërfshirja, përkatësisht trajtimi i problemeve energjetike në rrafshin horizontal, është vendimtare për krijimin e koncepteve moderne të zhvillimit të bashkësi-ve komunale, të cilat do të siguronin plotësimin e nevojave aktuale të komunitetit, duke shfrytëzuar në mënyrë racionale resurset ekzistuese energjetike, me ndikim minimal në mjedis dhe duke marrë në konsiderim nevojën e gjeneratave të ardhme për resurse të tilla. Hapi parë dhe vendimtar për krijimin e politikave që qëndrueshme komunale është themelimi i strukturave kompetente dhe mirë të organizuara. Pas themelimit të tyre, duhet të ndërtohet një proces ciklik i cili fillon me krijimin e planeve komunale për EE, vazhdon me zbatimin e tyre, monitorimin dhe përfundon me analizimin e rezultateve të PKEE. Cikli i ri fillon me PKEE të rishikuar në bazë të gjetjeve që kanë dalën nga analiza e PKEE fillestar. Në vazhdim do të prezantohen disa prej rekomandimeve kryesore që kanë dalë nga dialogu publik i organizuar nga PIPS në lidhje me zyrat komunale për energji, kapacitetet njerëzore të tyre, fokusin e aktiviteteve të tyre dhe bashkëpunimin ndërinstitucional.

6.1. Themelimi i zyrave komunaleThemelimi i zyrave komunale për energji duhet të bëhet në bazë të akteve ligjore dhe nënligjore ekzistuese. Korniza ligjore ekzistuese e nevojshme për krijimin e ZKE nuk është e kompletuar. Kjo për arsye se në asnjë Ligj nuk kërkohet në mënyrë eksplicite themelimi i këtyre zyrave, por vetëm lejohet mundësia e themelimit të tyre (Ligji 03/L-184 për Energjinë). Ky formulim krijon hapësirë për moskrijimin e këtyre zyrave nëse autoritetet komunale nuk e shohin të nevojshme. Edhe mënyra e funksionimit dhe përgjegjësitë e ZKE-ve nuk janë adresuar në mënyrë komplete, edhe pse një përshkrimi i shkurtë i detyrave të ZKE-ve është bërë në Ligjin 04/L-016 për Efiçiencën e Energjisë. Prandaj rekomandimet kryesore në lidhje me themelimin dhe funksionalizimin e zyrave komunale për energji janë:• Amendamentimi i Ligjit 04/L-016 për Efiçiencën e Energjisë ashtu që në mënyrë eksplicite të

parashihet themelimi i ZKE-ve duke specifikuar edhe afatin kohor për krijimin e tyre.• Hartimi i një UA për themelimin e ZKE-ve me qëllim të përshkrimit të detyrave kryesore të tyre.

Për zbatimin e rekomandimit të dytë, është i nevojshëm një bashkëpunim i ngushtë ndërmjet MZHE-së përkatësisht AKEE-së dhe Ministrinë e Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL).


6.2. Ngritja e kapaciteteve njerëzoreThemelimi i i ZKE-ve është hap i parë praktik për krijimin e strukturave kompetente për menaxhi-min e energjisë në nivel komunal. Hapi tjetër shumë me rëndësi, është rekrutimi i numrit të nevojshëm të stafit me profil adekuat profesional. Që nga dita e parë e punësimit, stafi përgjegjës duhet të përgatitet për tu përballur me sfidat e shumta që ndërlidhen me trajtimin e energjisë në nivel komunal. Në këtë kontekst , rekomandimit bazike që mund të bëhen për vendimmarrësit janë:• Rekrutimi i një zyrtari (mundësisht edhe një ndihmësi) përgjegjës për ZKE me përgatitje përkatëse

profesionale të profilit të inxhinierisë• Ofrimi i përkrahjes së nevojshme për organizimin dhe pjesëmarrjen e zyrtarëve të emëruar të ZKE-

ve nëpër trajnime specifike dhe organizime tjera që kanë për qëllim ngritjen profesionale të tyre

Debati nëpër Komuna ka nxjerr në shesh si pengesë kryesore që mund ta sfidojë plotësimin e rekomandimeve të mësipërme numrin e kufizuar të zyrtarëve që mund të punësohen. Prandaj, amendamentimi përkatës i kornizës ligjore i rekomanduar në pikën paraprake duhet të bëhet në konsultim të ngushtë me përfaqësuesit e Komunave përkatësisht me AKK. Konsultimet e tilla duhet të fokusohen në mënyrën e organizimit më të mirë të shërbimeve komunale, nëpërmjet të rigru-pimit eventual një pjese të tyre, dhe në këtë mënyrë krijimit të mundësisë së emërimit të zyrtarit përgjegjës për ZKE nga radhët e stafit ekzistues. Natyrisht, në konsultimet e tilla krahas AKK duhet të përfshihen intensivisht përfaqësuesit e MZHE-së, MAPL-së dhe të MF-së, ashtu që në rast të pashmangshëm të lejohet rekrutimi i numri minimal të stafit të ri. Në kuadër të diskutimeve të tilla, mund të merren vendime nëpër komuna të caktuara me detyrat e ZKE-ve të ngarkohen zyrtarët ek-zistues të ngarkuar edhe me detyra tjera. Mirëpo, praktikat e ngjashme në të kaluarën janë treguar si të pasuksesshme, prandaj në rastin e ZKE-ve kjo duhet shmangur maksimalisht.Një zgjidhje e përkohshme që do të mund të përdorej në fillim për komunat më të vogla është bashkëpunimi i komunave fqinje për krijimin dhe financimin e një zyre të përbashkët për ener-gjinë. Mirëpo, parakusht për funksionimin e zyrave të tilla të përbashkëta është bashkëpunimi optimal ndërmjet komunave përkatëse.


6.3. Hartimi i planeve të qëndrueshme komunale për EE dhe krijimi i ske-mave alternative të financimitU potencua më herët që AKEE me përkrahje të donatorëve tashmë është në fazën e hartimit të PKEE-ve për 14 Komuna të Kosovës. Duke pasur parasysh që deri në momentin e themelimit të ZKE-vë, AKEE mund të ketë kompletuar PKEE-të, ndër detyrat e para të AKEE në këtë drejtim mund të jetë kontaktimi i zyrtarëve të ZKE-ve dhe organizimi i tryezave përkatëse me qëllim të shpjegimit të mënyrës së hartimit të PKEE-ve, objektivave kryesore të tyre dhe mënyrën e pla-nifikuar të implementimit. Më tej, AKEE duhet të punoj ngushtë me zyrtarët e ZKE-ve në lidhje me mënyrën e monitorimit të zbatimit të PKEE-ve, vlerësimit të rezultateve të projekteve të im-plementuara, nxjerrjen e mësimeve të nevojshme dhe krijimin bazës së shënimeve të cilat do të duhej të përdoreshin për revidimin e PKEE-ve. Paralelisht me angazhimet rreth implementimit të PKEE-ve, zyrtarët e ZKE-ve duhet të përkrahen në krijimin e databazës në lidhje me konsumin e energjisë në nivel komunal në sektorët e amvisërisë, shërbimeve, industrisë, transportit dhe bujqësisë duke përshirë edhe vlerësimin e potencialit për kursime të energjisë në çdonjërin prej këtyre sektorëve.

Një nga sfidat kryesore që seriozisht do ta rrezikoj zbatimin e PKE-ve është gjendja e vështirë fi-nanciare e Komunave. Burimet financiare nga të hyrat vetjake zakonisht janë shumë të vogla dhe përdoren për mbulimin e nevojave emergjente të Komunave. Pjesa më e madhe e të ardhura-ve për Komuna sigurohet nga Grantet Qeveritare me destinim tjetër nga projektet Energjetike. Përveç kësaj, edhe në rastet kur Komunat mund të realizojnë kursime të energjisë nëpërmjet implementimit të projekteve për përmirësimin e EE, ato nuk mund ti bartin kursimet e tilla për shfrytëzim në vitin ardhshëm gjë që nuk është fort inkurajuese për zbatim të masave të EE.

Në anën tjetër, mundësitë e marrjes së Kredive të volitshme nga Komunat janë të kufizuara me rre-gulla që cilat shumë vështirë plotësohen nga Komunat. Edhe në rast të plotësimit të atyre kritereve, vlera e kredive nuk lejohet të jetë më e madhe se 50 % e të hyrave vetanake nga viti paraprak. Duke pasur parasysh vlerën e ultë të të hyrave vetjake të Komunave, rezulton që vlera e lejuar e kredisë nuk është atraktive për Komunat, edhe po të tejkaloheshin vështirësitë administrative.Prandaj, për hartimin e planeve të qëndrueshme komunale, përveç planifikimit të kujdesshëm të masave përkatësisht projekteve të caktuara, është i domosdoshëm edhe planifikimi i mënyrës së financimit të tyre. Në këtë kuadër, AKEE, Komunat dhe Ministritë përkatëse duhet të punojnë së


bashku me qëllim të krijimit të mekanizmave të qëndrueshëm të financimit të projekteve komu-nale në fushën e EE. Si masa të mundshme në këtë drejtim mund të jenë:• Krijimi i fondit për EE në nivel nacional• Gjetja e formave alternative për financimin e projekteve komunale (përkrahja e krijimit të

ESCO kompanive, përkrahja e të ashtuquajturës skemave të financimit nga pala e tretë, për-krahja e themelimit të fondeve vetëakumuluese komunale, ofrimi i garancive bankare nga Ko-munat etj.)

• Aplikimi i lehtësirave fiskale për projekte dhe pajisje të qëndrueshme energjetike• Reformimin e politikave të kredimarrjes për Komuna

6.4. Përforcimi i bashkëpunimit ndërinstitucionalVet vonesa e madhe në krijimin e ZKE-ve, tregon për kompleksitetin e kësaj çështje. Jo vetëm as-pekti financiar por edhe cilësia e vet kornizës ligjore varet në masë të madhe nga bashkëpunimi i institucioneve relevante për rregullimin e sektorit të energjisë dhe për funksionimin e administ-ratës publike. Praktika në të kaluarën ka dëshmuar që pikërisht mungesa e bashkëpunimit ndërin-stitucional, shpeshherë ka quar në ngecje të panevojshme në procesin e krijimit të politikave të qëndrueshme energjetike në nivel nacional dhe lokal. Shembuj tipik që vërtetojnë këtë thënie është vonesa në miratimin e Ligjit për Efiçiencë të Energjisë dhe disa UA-ve, mos-themelimi i Fondit për Efiçiencë të Energjisë, mosthemelimi i ZKE etj. Arsyetimi i zakonshëm për vonesa të tilla është implikimi buxhetor që rezulton nga krijimi i mekanizmave përkatësisht institucioneve të tilla. Mirëpo një vlerësim i tillë është jo fort i qëndrueshëm, meqë nëse ky është parimi në bazë të cilit do të duhej vendosur për miratimin ose jo të ndonjë ligji respektivisht themelimin ose jo të ndonjë institucioni, atëherë zor se do të mund të shënohej përparim në cilën do fushë të sho-qërisë. E vërteta është që zyrtarët përgjegjës për financa dhe çështje ligjore, shpesh nuk janë të informuar për rëndësinë e normave të caktuara ligjore, institucioneve ose mekanizmave specifik, dhe i trajtojnë këto çështje vetëm nga aspekti i ngushtë i përgjegjësive të tyre e jo nga interesi më i gjerë nacional. Një qasje e tillë, bënë që progresi i caktuar të arrihet tek pas presioneve të shum-ta pozitive nga shoqëria civile, ekspertët e sidomos nga institucionet përgjegjëse ndërkombëtare. Së këndejmi, një bashkëpunim i ngushtë ndërinstitucional, i bazuar në mirëbesim dhe i orientuar ka interesi shtetëror, do ishte rekomandimi më i fuqishëm që mund të bëhet në kontekstin e zh-villimeve aktuale në fushën e EE.


6.5. Ndërmarrja e fushatave të vetëdijesimit me karakter komunalPërmirësim i EE është një çështje horizontale, prandaj parakusht për progres në këtë drejtim është vetëdija e nevojshme e të gjitha shtresave të shoqërisë. Edhe pse fushatat e vetëdijesimit në të kaluarën nuk kanë munguar, ato duhet vazhduar, duhet përmirësuar në kuptimin e përm-bajtjes dhe cilësisë dhe duhet përcjellë me aktivitete konkrete demonstruese. Qëllim është të ju shpjegohet qytetarëve të zakonshëm por edhe zyrtarëve vendimmarrës në institucione lokale dhe ato qendrore që përkundër vështirësive të shumta sociale, EE nuk është një luks por në rea-litet nevojë e përditshme e cila nëse trajtohet si duhet do të rezultojë në dobi të shumëfishta për shoqërinë siç janë përmirësimi i shërbimeve energjetike, zvogëlimi i shpenzimeve për këto shër-bime e në këtë mënyrë lehtësimi i gjendjes ekonomike të qytetarëve, mbrojtja e ambientit,krijimi i vendeve të reja të punës dhe rritja e mundësive financiare të tyre. Të gjitha këto çështje janë shumë të rëndësishme për komunitetin, prandaj nëse atyre iu demonstrohet që këto mund të arrihen me anë të përmirësimit të EE, sigurisht që do të jenë shumë bashkëpunues në zbatimin e politikave komunale për EE. Një bashkëpunim i tillë është i domosdoshëm për arritjen e qëllimit, në këtë rast krijimit të një sektori të qëndrueshëm energjetik dhe në përgjithësi të një ekonomie të qëndrueshme.

REFLECTION OF NATIONAL ENERGY EFFICIENCY POLICIES AT ThE LOCAL LEVEL

REFLECTION OF NATIONAL ENERGY EFFICIENCY POLICIES AT ThE LOCAL LEVEL

© Prishtina Institute for Political Studies

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, and recording without the prior consent of the author and PIPS.

The views expressed in this study are of the author and do not necessary represent views of Pris-htina Institute for Political Studies (PIPS).

Prishtina, Kosovo, 2013.

Dr. Sc. Naser Sahiti, Associate Professor, University of Prishtina Faculty of Mechanical Engineering

LIST OF ACRONYMS

KEEA Kosovo Energy Efficiency Agency

AKM Association of Kosovo Municipalities

WB World Bank

Eu European Union

RES renewable energy sources

EE energy efficiency

ESCO Energy Services Company

GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (German International Cooperation Agency)

GIZ-IS GIZ-International Services

GIZ-ORF GIZ-Open Regional Fund

GTZ Deutsche Geselschaft für Technische Zusammenarbeit (now GIZ)

EC European Commission

EnC Energy Community

MLGA Ministry of Local Government Administration

MEST Ministry of Education, Science and Technology

MEM Ministry of Energy and Mining

MED Ministry of Economic Development

MoF Ministry of Finance

NEEAP National Energy Efficiency Action Plan

PIPS Prishtina Institute for Political Studies

MEEP Municipal Energy Efficiency Plan

KEEAP Kosovo Energy Efficiency Action Plan

ECT Energy Community Treaty

AI Administrative Instruction

uNDP United Nations Development Programme)

MEO Municipal Energy Offices

TABLE OF CONTENT

List of Acronyms..............................................................................................................................21. Background and Purpose of the Study.......................................................................................42. Role of the EE in EU Policies........................................................................................................6

2.1. Legal Framework at the EU Level.........................................................................................62.2.Domestic Legal Framework...................................................................................................02.3.Challenges Related to Implementation of the Legal Framework..........................................2

3. Domestic Institutional Framework.............................................................................................63.1. Central-level Institutions....................................................................................................163.2.Local Institutions.................................................................................................................163.3.Association of Kosovo Municipalities..................................................................................17

4. Roles and Responsibilities of Municipal Energy Offices............................................................184.1.Issues over Establishment and Organisation of MEOs.......................................................194.2.Human Capacities...............................................................................................................194.3.Municipal EE Plans and Programmes..................................................................................204.4.Challenges to Implementation of Municipal EE Plans........................................................20

5.Results at the Domestic Level and their Impact in Addressing EE at the Municipal Level.........226.Recommendations and the Way Ahead.....................................................................................25

6.1.Establishment of Municipal Offices.....................................................................................256.2. Human Capacity Building...................................................................................................266.3. Drafting of Sustainable Municipal EE plans and Development of Alternative Funding Schemes......276.4.Enhancing Inter-institutional Cooperation.........................................................................286.5.Conducting Awareness Campaigns at the Municipal Level................................................28

40 Reflection of national energy efficiency policies at the local level

1. Background and Purpose of the Study

The primary role of the entire infrastructure of the Energy Sector in Kosovo is secure and stable supply of the country with electricity for end use. In addition, global challenges related to en-ergy resources and climate change have led Kosovo, as all other countries in the region, to pay attention to developing its energy policies in line with energy policies of other countries, primar-ily the European Union member states. In this context, the European Union itself has ensured that through the Energy Community Treaty (ECT), also signed by Kosovo in 2005, it monitors the alignment of energy policies in the region with those of the European Union. Within this process, Kosovo has assumed obligations relating to three well-known EU 2020 targets, aimed at improv-ing energy efficiency by 20%, reducing greenhouse gas emissions by 20% covering 20 % of total energy consumption with renewable energy sources.

In order to improve the situation in the energy sector and to fulfil the obligations deriving from the ECT, Kosovo has adopted a number of strategic, planning and legal documents. In this context, we must emphasize drafting of the Energy Strategy, creation of the basic domestic legal frame-work and the establishment of the relevant central-level institutions.

Energy efficiency (EE) has been identified as one of the priorities within the Kosovo Energy Strat-egy. In order to improve EE, besides completion of the legal framework, a number of practical measures have also been undertaken, primarily by central-level institutions, which have resulted in energy saving. Although the role of local institutions in the implementation of such measures has been evident, they have played a passive role in planning measures, adopting legislation and building the institutions related to improving energy efficiency. On the other hand, without active involvement of the municipal level in all initiatives related to energy, it is impossible to ensure sustainable development of this sector. Enhancing the level of cooperation between central and local institutions, including the private sector, can provide the basis for achieving national goals for improving energy efficiency. Achieving such goals is inevitably reflected in the reduction of en-ergy demand and supply, thus facilitating secure and sustainable energy supply, reducing green-house gas emissions, creation of new jobs and overall sustainable development of the economy.


Therefore, the present study focuses in briefly analyzing energy policies at the EU level in order to un-derstand the current legal basis at the domestic level, and further elaborate the impact of central-level EE policies in local-level ones. The study mainly aims at assessing the current legal framework on EE, identifying its shortcomings and proposing recommendations that could contribute to the completion of the legal and institutional framework at the local level. Furthermore, the study aims to point out the difficulties and challenges faced by local governments, which have proved to serve as an obstacle in creating functional effective municipal structures that will be decisive for improving energy efficiency, respectively for creation of a sustainable energy system at the domestic level.

2. Role of the EE in Eu Policies

The European Union as the largest importer and second largest consumer of energy in the world plays a crucial role in global energy policies. The trend of further increase of energy consumption has led to secure energy supply being tackled not only in relation to Europe’s economic and politi-cal stability, but also in terms of environmental impact and the related climate change. Therefore, over the recent decade, EU member states have been very active in creating a sustainable energy policy focusing on development of the market, technology and financial instruments. Improving EE and the use of Renewable Energy Sources (RES) are two key areas related to the development of energy technology.

All actions at the EU level concerning EE are associated with the stated target of reducing energy needs for 20% by 2020. In order to achieve such a target, the European Commission (EC) has pro-posed a range of measures to improve EE, initially at the level of final consumption, but recently also at the levels of its generation, transformation and distribution. The focus of such measures is the sector of residences and that of transport, as two sectors with the greatest potential for ener-gy saving. Other measures include clear labelling of energy consuming equipment and promoting smart meters with a view to encouraging customers to better manage the energy used by them.

The necessary legal basis for the implementation of measures leading to improved EE has been built through adoption of relevant directives and regulations proposed by the EC, respectively adopted by the Parliament and the Council of the European Union.


2.1. Legal Framework at the Eu Level Efforts at the level of EU institutions to improve EE date back to the 1990s. Adoption and com-mencement of implementation of measures by member countries has been followed by improve-ment of general EE policies. Such developments have led to the first planning documents at EU level in relation to EE, such as the Green Paper, published in 200510, and the Energy Efficiency Action Plan, published in the form of a European Commission Communication, in 200611.

Through these two documents, the EU has made public the possibility and necessity of achieving the targets known as 20-20-20. Since then, the EU has also adopted a series of documents with a view to creating the necessary legal framework for achieving targets set out in the areas of energy and environmental protection.

The importance of the EU legal framework for Kosovo is shown by the obligation, which applies to all other EU accession potential candidate countries, to harmonize its legislation with that of the EU. In order to monitor the process of approximation and harmonization of energy policies in candidate countries, the EU has established the Energy Community (EnC), in 2005, in Athens. Kosovo is also an equal signatory of the Energy Community Treaty, therefore all obligations and responsibilities that apply to other countries in the region in the field of energy also apply for our country. Since its establishment, the EnC has played an important role in achieving the goals set upon its establishment:• Creation of a stable legal framework and a market capable of attracting investments, in order

to ensure stable and continuous energy supply• Creation of a single space of regulating the energy market• Development of cross-border relations• Improving energy efficiency and development of renewable energy sources• Development of competition in the energy market.

In order to achieve such goals, EnC closely follows developments at the EU level. In this con-text, EnC continuously adopts documents, namely major directives adopted beforehand by the relevant EU bodies, and monitors the process of their transposition by the EnC member states.

10 EC: Green Paper on Energy Efficiency, 200511 Communication from the Commission: Action Plan for Energy Efficiency, 2006

Monitoring


The main directives adopted recently (more precisely, in 2011) by EnC in the area of EE are the following:• Directive 2006/32/EC on energy end-use efficiency and energy services • Directive 2010/31/EU on the energy performance of buildings • Directive 2010/30/EU on the indication by labelling and standard product information of the

consumption of energy and other resources by energy-related products.

Since the adoption of the aforementioned directives, EnC has closely monitored their transposi-tion into member states’ national legislation. With regard to this process, Kosovo has made prog-ress, also acknowledged by the EnC bodies12. However, there are still gaps within Kosovo’s legal framework in the area of EE, which present persistent and quite challenging obstacles to creating a consistent policy in the whole sector of energy. In order to create the possibility of assessing the degree of compliance of Kosovo’s legal framework with that of EnC, respectively of the EU, the following will highlight key aspects covered by the three aforementioned EU directives.

Directive 2006/32/EC: the primary role of this directive, otherwise known as the Energy Services Directive, is to promote activities of the Member States and market players in order to improve efficiency of the end-use energy (the energy acquired following the necessary transformation from primary energy sources). This directive has for the first time defined and set energy saving targets at the national level, namely EU member states. Under this directive, the indicative target which member states should aim to reach is to reduce energy consumption for 9% after 9 years of its use, during the period from 2008 to 2016. In order to achieve such a target, this directive obliges Member States to draft National Energy Efficiency Action Plans (NEEAPs) in 2007, 2011 and 2014. Although the saving targets are indicative, and therefore not binding, Member States have a clear legal obligation to draft their NEEAPs and to undertake appropriate measures to im-prove energy efficiency, and to thereby contribute to achieving the targets set by the respective NEEAPs. In addition to setting indicative targets, the directive has established the framework for undertaking activities and measures by Member States in a number of areas such as funding, metering, billing, promotion of energy services and public sector obligations. Member States are required in order to enable the public sector to assume its exemplary role through setting clear criteria regarding energy efficiency that have to be complied with when it comes to the purchase

12 EnC: Information on the Implementation of the Work Programme of the Energy Community for 2012


of products and investment decisions. Another sector tackled by this directive is that of energy companies. Member States are for the first time required to establish obligations regarding en-ergy efficiency and energy service companies. In order to track the situation regarding the level of energy consumption, the directive has foreseen that Member States undertake independent and qualitative energy audits. Another very important aspect covered by the directive is energy saving measurement and verification. To this end, the directive has foreseen setting up a com-mittee which is responsible for the development of a bottom-up/top-down harmonized system for measuring the degree of energy saving achieved in relation to the stated target. The Directive requires Member States to transfer the responsibility of overseeing the implementation of the directive to an existing agency in the sector or to a new agency.

In relation to the Directive 2006/32/EC, it should be added that in June 2014 it will be replaced by the Directive 2012/27/EU, which will enter into force then. The new Directive establishes the framework of measures to be undertaken by member states to promote energy efficiency in or-der to achieve the 20% energy saving target by 2020 and to create the necessary basis for improv-ing energy efficiency even after that year. The new Directive refers not only to end-use energy efficiency, but it tackles the entire energy system, including supply, transformation, distribution and end use. One of the main innovations of the new directive is strengthening of the exemplary role of public institutions through the obligation for annual renovation of 3% of the stock of public buildings with an area >500 m2.

Directive 2010/31/EU was adopted in 2010 and replaces the previous Directive 2002/91/EC on Energy Performance of Buildings. The Directive 2010/31/EU focuses on improving Energy Efficien-cy of Member States’ building stock by taking into account external and local climate conditions, interior climate requirements and cost-effectiveness. The main requirements of this directive for member states are the following: • Using the general framework provided for in Annex I of the Directive for development of a

methodology for calculation of buildings’ integrated energy performance• Application of minimum requirements regarding energy performance of new and existing buil-

ding • Drafting of national plans for increasing the number of buildings with nearly zero energy• Energy certification of buildings


• Regular inspection of buildings’ heating and air conditioning systems• Establishment of an independent system of energy performance certificates and inspection

reports.Whereas under the previous Directive 2002/91/EC fulfilment of minimum energy performance requirements has been compulsory for buildings of an area >1,000m2, under the new Directive 2010/31/EU this restriction is abolished, i.e. minimum energy performance requirements apply to almost all buildings. Another aspect worth mentioning is that the criteria established under the new directive, according to which all new buildings after 2020 should be of nearly zero-energy type.

Directive 2010/30/EU was adopted in 2010 and replaces the previous Directive 92/75/EEC on the indication by labelling and standard product information of the consumption of energy and other resources by household appliances. The main purpose of the adoption of the new directive is to expand the scope of its application so that it is valid not only for household appliances, but also for related energy consumption products such as cooling spaces, industrial cooking appliances, sale slot machines, industrial engines etc13. The Directive aims to further improve energy effi-ciency by facilitating consumers to choose products that consume less energy. To this end, the directive provides for the legal framework for adequate indication of energy consumption by en-ergy consuming products. The directive further specifies the obligations of sellers and suppliers, as well as those of institutions when it comes to applying the relevant criteria related to public procurement and those that must be met when it comes to distance sales.

2.2. Domestic Legal Framework A major initial step towards building the legal and institutional infrastructure in the area of en-ergy can be considered the adoption of the Law No. 2004/8 on Energy, Law No. 2004/9 on the Energy Regulator and Law No. 2004/10 on Electricity, by the Assembly, on 29 April 2004. Since the entry into force of these laws, Kosovo has started to establish the institutions responsible for development and implementation of energy policies. A substantial progress towards establishing a sustainable legal framework, in line with EU requirements, in the area of energy in general has been achieved by signing of the EnC in 2005. Since then, Kosovo has adopted a number of laws and regulations which provide a solid basis for the development of the energy sector in general, but also for improving energy efficiency. The Law No. 2004/8 on Energy represents the initial

13 http://www.izu.bayern.de/aktuelles/detail_aktuelles.php?pid=01030101001506.


legal basis for Energy Efficiency. This law, for the first time, addressed many aspects of EE, such as creating programmes for promotion and implementation of EE measures, establishment of appropriate legal framework, labelling energy consuming equipments, etc., on which matters specific legal and sublegal acts have been later adopted. The most important laws, administrative instructions, regulations and strategic documents published so far are the following:

LAWS• Law No. 03/L-184 on Energy• Law No. 03/L-201on Electricity • Law No. 03/L-185 on the Energy Regulator• Law No. 03/L-165 on Mines and Minerals • Law No. 04/L-016 on Energy Efficiency • Law No. 03/L-133 on Natural Gas• Law No. 03/L-116 on Central Heating • Law No. 2004/5 on Trade of Petroleum and Petroleum Products • Law No. 04/L-110 on Construction • Environmental Protection Law No. 03/L-025 • Law No. 2003/14 on Spatial Planning • Law No. 03/L-230 on Strategic Environmental Assessment • Law No. 03/L-214 Law on Environmental Impact Assessment

ADMINISTRATIVE INSTRuCTIONS• Administrative Instruction No. 14/2012 on Promotion of Energy Efficiency to End Users and

Energy Services • Administrative Instruction No. 01/2012 on Energy Audit • Administrative Instruction No. 07/2011 on Rules of Energy Balance• Administrative Instruction No. 01/2010 on Security of Supply in the Natural Gas Sector • Administrative Instruction No. 04/2009 on Opening of the Electricity Market for all Non-house-

hold Customers • Administrative Instruction No. 09/2012 on Labelling of Energy-using Equipments • Administrative Instruction No. 02/2011 on the Rules and Procedures of Collection of Mineral

Royalties


REGuLATIONS • Regulation No. 01/2012 on Establishment and Functioning of the Committee for the Certifica-

tion of Energy Auditors and Managers • Regulation No. 08/2011 on Internal Organization of Energy Efficiency Agency• Technical Regulation No. 03/2009 on Saving of Thermal Energy and Thermal Protection of

Buildings• Regulation No. 06/2011 on Mining Safety• Regulation No. 02/2011 on the Content of Geological Research Programme and Elaborate on

the Geological Research Results.

STRATEGIC AND PLANNING DOCuMENTS • Energy Strategy of the Republic of Kosovo 2009-2018 • Kosovo Energy Efficiency Plan 2010-2018 • Heating Strategy of the Republic of Kosovo 2011-2018.

Although it is difficult to select the documents having to with EE only, since it is addressed, at least in passing, in most of the documents outlined above, however more specific documents concerning EE are the following:• Law No. 04/L-016 Energy Efficiency • Administrative Instruction No. 14/2012 on Promotion of Energy Efficiency to end Users and

Energy Services • Administrative Instruction No. 01/2012 on Energy Audit • Administrative Instruction No. 09/2012 on Labelling of Energy-using Equipments • Regulation No. 01/2012 on Establishment and Functioning of Committees for Certification of

Energy Auditors and Managers • Regulation No. 08/2011 on Internal Organization of the Energy Efficiency Agency • Technical Regulation No. 03/2009 on Saving of Thermal Energy and Thermal Protection of Buildings • Kosovo Energy Efficiency Plan 2010-2018.

2.3. Challenges Related to Implementation of the Legal Framework As in any other country, the legal framework in the energy sector in Kosovo aims at creating the necessary legal basis for the establishment, functioning and sustainable development of public


institutions which would be able to ensure sustainable development of the energy sector. At the same time, such a legal framework should serve as a facilitator for the creation of private entities and to provide the necessary basis for the regulation of their activities. As in other areas, the le-gal framework in the area of energy should be established taking into account local specificities, as well as best practices of other countries. Another important aspect which Kosovo institutions should have continuously taken into account while building the legal infrastructure is the need for adaption of all legal acts with the EU legal framework. This is needed due to the fact that Kosovo, as all other countries of the region, intends to become a full EU member. Therefore, the challeng-es arising in relation to implementation of the legal framework are numerous and different in nature. Nevertheless, most of them can be clustered under one of the following groups: 1. Challenges related to the content, respectively the quality, of the legal acts, and 2. Challenges related to the lack of capacities to address all requirements arising from legal acts.

Challenges under the former group are the result of not having tackled important issues, due to lack of adequate addressing of such issues and imprecise or ambiguous formulation of issues in areas related to EE. This group of challenges also include difficulties resulting from fragmented addressing of a certain area in various legal documents and as a result of lack of reference, re-spectively partial reference, to the relevant documents.

Challenges related to lack of capacities are those resulting from the fact that implementation of a certain legal act required establishment of new institutions, development of the relevant human capacities and often change of fiscal and financial policies. In addition to institutional commit-ment, good organization and interagency cooperation, coping with these challenges successfully has serious budgetary implications. Developments over the recent decades have demonstrated that the most serious challenges for institutions in implementing EE policies are precisely those under this group.

Given the many challenges faced by various countries on their path towards the EU, the latter has created a range of mechanisms to both provide assistance and monitor the efforts of countries aspiring accession to establish the relevant legal framework and its harmonization with that of the EU countries. The role of the assisting and monitoring institution in the area of energy policy is exercised by the Energy Community Secretariat, based in Vienna. This is why all EU legal acts in the


area of energy, and therefore in that of EE as well, are shortly very shortly adopted by the Energy Community, and thus become mandatory for countries aspiring EU accession.

Section 2.1 outlined and commented on the three main EE directives adopted by the EnC. Kosovo, as well as other countries in the region, has officially transposed these directives into its national legislation through various legal acts. In this regard, our country is ranked among the countries that have made the greatest progress.

However, the analysis of the legal framework within this study and its comparison with the EU legal framework shows that Kosovo’s legal framework in the area of EE is not in full compliance with that of the EU. A great noncompliance is seen especially in relation to Directive 2010/31/EU on Energy Performance of Buildings, which has proven to be one of the most complex directives to be transposed also for other countries.14 From partial addressing of the issues required to be regulated by the Directive No. 03/2009 within the Technical Regulation on Saving Thermal Energy and Thermal Protection of Buildings and addressing it very little in other legal documents it can be concluded that the Directive 2010/31/EU is not really adequately transposed in Kosovo’s legal framework on EE.

Concerning other directives, there are also issues required under EU directives that need to be addressed within Kosovo’s legal framework which are not addressed at all or not addressed ade-quately, for example:• Lack of addressing of the EE fund, • Lack of obligations for big energy companies to contribute financially to the improvement of EE• Inadequate addressing (lack of a precise formulation) of EE criteria within the Public

Procurement Law • Individual metering and billing of individual customers for the energy spent.

Naturally, representatives of institutions in most cases are aware of the shortcomings in the legal framework outlined, yet the fact that they have shown commitment to address them in the pro-cess of reviewing these documents renders it hopeful that the legal framework in the area of EE might soon be considered completed.14 EnC: Annual Report on the Implementation of the Acquis under the Treaty establishing the Energy Community, September 2012


However, despite the relatively good situation with regard to the transposition of EU directives into the domestic legal framework, the process of harmonization of the domestic legislation with that of the EU still remains a serious challenge. This is because legislation approximation does not only mean drafting and adoption of certain legal acts, but much more than that. In fact, ap-proximation of national legislation with that of the EU is a cyclical process that involves stages of transposition, implementation and monitoring of EU directives15 (Chart 1).

Chart 1: The process of approximation of domestic legislation with that of the EU

Unlike transposition, which more or less means incorporation of all the main elements of the EU directives into the domestic legal acts of a country, implementation implies establishment of rele-vant institutions and adoption of relevant budget lines needed for implementation of the require-ments set forth in relevant legal acts. As mentioned at the beginning of this paragraph, Kosovo (as most other countries in the region) faces many challenges in terms of full implementation of the existing legal framework in the area of EE. Typical actions pertaining to the implementation phase, which have yet to be carried out in Kosovo concern, for instance, establishment of the EE fund and creation of Municipal Energy Office (MEO).

15 EC: Monitoring Transposition and Implementation of the EU Environmental Acquis, 2011

TRANSPOSITION

IMPLEMENTATION

ENFORCEMENT


The monitoring phase within the process of legislation approximation is aimed at monitoring im-plementation of the legal framework, evaluating the degree of implementation, assessing the re-sults of implementation, proposing the appropriate measures to be undertaken (including legal sanctions, if necessary for failure to comply with laws legal), identifying weaknesses in terms of practical implementation and issuing the recommendations needed for the subsequent cycles of this process. In relation to this phase, the Ministry of Economic Development (MED), supported by the GIZ-ORF, through technical assistance, has developed a methodology for monitoring, evalua-tion and verification of energy saving resulting from implementation of energy efficiency measures planned. This methodology has been formalized through the AI No. 14/2012, in the form of an Annex to this instruction, and through an article which explicitly requires that the assessment of results of implementation of EE measures should be done through the methodology described in the annex. MED is currently at the beginning of a new phase of cooperation with GIZ-ORF, aimed at creation of a system of monitoring EE policies, something which will successfully conclude this important stage in the process of aligning Kosovo’s EE legislation with that of the EU.

3. Domestic Institutional Framework

Initial foundations in creating the framework of institutions responsible for energy, respectively EE, were laid at the end of 2004 with the establishment of the Ministry of Energy and Mining (MEM). Since then, other institutions with specific responsibilities in the area of EE have also been established.

3.1. Central-level Institutions Currently the Ministry of Economic Development – MED (the former MEM) and the Energy Reg-ulatory Office (ERO) are the main domestic institutions responsible for leading the Energy Sector in Kosovo. Other important responsibilities in the area of energy lie with the Ministry of Environ-ment, Ministry of Trade and Industry, Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development, and the Ministry of Infrastructure. Another important factor for improving the situation in the area of EE is the establishment and functioning of the Kosovo Energy Efficiency Agency (KEEA), founded in 2012 within the MED. Although with a very limited number of staff and without any


specific professional preparation, KEEA has successfully managed to overcome initial difficulties. With technical support from donors, KEEA has completed and submitted the report to the EnC on target of energy saving achieved through implementation of the measures foreseen in the first Energy Efficiency Action Plan 2010-2012 and has submitted the second Energy Efficiency Action Plan 2013-2015.

3.2. Local Institutions The role and manner of functioning of local institutions is defined by the Law No. 03/L-040 on Lo-cal Self-Government. Under this law, the municipal administration is organised in directorates. So far, in most cases, the area of energy is covered by the Public Service Directorate of the respective Municipalities. Issues related to energy are addressed usually by officials of these departments, to whom energy is only one of the many other job responsibilities. Recently, 14 Municipality have formally appointed officials responsible for energy, but currently these officials are charged with responsibilities that in most cases do not have to do with the area of energy. On the other hand, no Municipality has so far established their MEO, although the Law No. 03/L-184 on Energy provides for the possibility of their establishment. Given the importance of such offices for imple-mentation of EE policies at the local level, it can be concluded that the institutional framework for EE is not to be considered complete until the local-level MEOs are establishment and made functional.

3.3. Association of Kosovo Municipalities The Association of Kosovo Municipalities (AKM) was established in 2001, following the first munic-ipal elections organized in post-war Kosovo, pursuant to Article 10 of the Council of Europe Euro-pean Charter of Local Self-Government. It is a non-profit organisation currently representing the interests of 34 Municipalities of Kosovo. The main objectives of the AKM are the following:• Improvement of the legal framework on local self-government, and its practical effect and

implementation • Promotion of decentralization of power by fostering close and effective cooperation with cen-

tral authorities• Increasing the number of competencies, knowledge and capacities of Municipalities in order

to provide high quality and effective local services• Finding alternative sources of funding for Municipalities.AKM tackles the area of energy efficiency within the College of Public Services. Within its activ-


ities themselves, this college has been involved in municipal projects related to EE in between Municipalities and GIZ, organization of basic training of Municipal officials on the area of EE, sup-porting Municipalities to implement the Kosovo Energy Efficiency Action Plan 2008-2010 through drafting of the respective municipal plan, etc.Despite the willingness and interest to increase capacities of local institutions, the Association and Municipalities have not yet managed to establish Municipal Energy Offices and make them functional, mainly due to of budgetary implications. Therefore, the establishment of such offices, appointment of competent officials, finding the method of funding and training their staff remain challenges facing AKM in the future as well.

4. Roles and Responsibilities of Municipal Energy Offices

Some of the relevant areas with direct or indirect impact on local energy concepts, on which Mu-nicipalities as basic unit of local self-government have full powers are the following:• Local economic development • Urban and rural planning • Enforcement of building regulations and building control standards • Protection of local environment • Provision and maintenance of public services• Provision of public pre-primary, primary and secondary education • Public housing.

From the powers outlined above one can draw concrete responsibilities of Municipalities in the area of EE as follows:• Planning and implementation of measures for renovation of service and residential public and

private buildings • Efficient use of energy, in e.g. public lighting • Improving energy efficiency in public transport• Promotion of improvement of energy efficiency in industrial and agricultural enterprises• Development of energy efficient systems • Conducting awareness campaigns, etc.


The main condition for successful implementation of Municipal powers in the areas described above is the creation of functional structures, with clearly defined responsibilities. Aware of this fact, MED officials have continuously endeavoured to create the necessary legal basis for the establishment of Municipal Energy Offices. They have even managed to draft an Administrative Instruction (AI) for their establishment, which has now yet been adopted due to the lack of the respective law.16

4.1. Issues over Establishment and Organisation of MEOs In order to create the legal basis for establishment of Municipal Energy Offices, MED has tried to address this issue in the relevant drafts of the Law on Energy and Law on Energy Efficiency. Thus, the Law No. 03/L-184, Article 4, stipulates that for implementation of the tasks related to the Energy Strategy, the Government may adopt secondary legislation for the establishment, financing and operation of Municipal Energy Offices, if this is necessary to address issues of im-plementation and monitoring at the local level. In this way, the Government has paved the way for the establishment of municipal offices, yet it has not yet obliged any institution responsible to establish them. Therefore, given the financial and organisational difficulties facing the Munici-palities, it is understandable that they have so far not shown much enthusiasm for establishment of these offices. On the other hand, the Law No. 04/L-016 on Energy Efficiency obliges KEEA to provide support on matters relating to planning, promotion and implementation of various EE programmes and for briefly describing their tasks. However, this law in no part of it does expressly require establishment of Municipal Energy Offices. From all what was said in this paragraph, it may be concluded that delays in the establishment of Municipal Energy Offices so far are primar-ily due to legal inaccuracies, and then to limited financial and organisational capacities of munic-ipal authorities.

4.2. Human Capacities In addition to establishment of the respective offices, creation of functional municipal structures for energy also requires appointment of competent officials, namely of managers who are com-petent on energy and with clear responsibilities to address local energy issues. In order to en-sure sustainable functioning of these offices, an assistant to the main official also needs to be appointed, who could also be charged with other duties in addition to those having to do with 16 MED: Energy Strategy of the Republic of Kosovo 2009-2018


the area of energy. In this way, a continued functioning of these offices will be ensured also in case of temporary absence of a responsible officer or in case of their withdrawal from the post. However, the appointment of officials concerned must be followed by a concrete programme for financial support of these offices and professional development of their staff. Currently, in addition to lack of financial resources, in many cases Municipalities also face a lack of appropriate human resources to successfully cover the area of energy. In this regard, ad hoc appointment of officials, without appropriate preparation and charged with responsibilities in other areas than that of energy was not shown to be an efficient way for successful completion of the obligations these officials are charged with.

4.3. Municipal EE Plans and Programmes Obligations of MEOs arising from the Energy Efficiency Law are the following:• Preparation of the municipal energy efficiency plan, according to KEEA’s guidance• Submission of the municipal energy efficiency plan, adopted by the Municipal Assembly, to

KEEA• Preparation of progress reports on implementation of the municipal energy efficiency plan,

according to KEEA’s guidance • Submission of progress reports on implementation of the municipal energy efficiency plan to

KEEA, following its adoption by the Municipal Assembly.

Although MEO’s are not yet established, the KEEA, in cooperation with GIZ-IS and with the financial support of the European Commission, is implementing a pilot project for drafting of Municipal Ener-gy Efficiency Plans (MEEP) for 14 Municipalities in Kosovo. According to KEEA officials, following suc-cessful completion of the current pilot project, this institution will support other municipalities in drafting their MEEPs. In this context, lack of MEOs, namely of the officials responsible, certainly pos-es a challenge for successful implementation of this pilot project and represents a lost opportunity for involvement of officials from the stage of planning and drafting MEEPs. In this, the opportunity for professional development relevant officials through their active participation in drafting MEEPs will also be a lost opportunity. However, this whole development can be seen in a positive context, since following the eventual establishment of MEOs, their officials, supported by KEEA, would focus on implementation of MEEPs, in monitoring their results and improving, namely avoiding potential failed measures in similar documents in the future.


4.4. Challenges to Implementation of Municipal EE Plans Challenges that can be expected in the process of implementation of MEEPs are mainly of organ-isational and financial nature.

Challenges of organisational nature may be major obstacles to implementation of MEEPs. Such challenges can be non-inclusion of important stakeholders in the work of municipal officials or managers in charge of the area of energy, mixing their responsibilities or charging such officials with responsibilities of other areas in addition to that of energy, appointment of officials without appropriate professional preparation, lack of organization or nonattendance of specific training in the area, lack of inter-institutional cooperation, etc.

Despite the seriousness of the challenges of organisational nature, major challenges expected to face MEOs during implementation of MEEPs in the future will be of financial nature. This is be-cause of the practice of institutions in the past, with often various plans and programmes drafted without having provided the amount of funding necessary. It should also be made sure that the budget lines planned for implementation of MEEPs are not reallocated for other purposes. More-over, MEOs and KEEA should cooperate closely in finding innovative ways of funding, namely self-funding of activities foreseen in the MEEPs.

5. Results at the Domestic Level and their Impact in Addressing EE at the Municipal Level

The first practical results in terms of improving EE have begun to be achieved following the es-tablishment of MEM and Kosovo’s membership to EnC in 2005. Among the first projects in this direction can be considered the projects implemented in the framework of cooperation between AKM and GIZ (formerly GTZ). As a result of this cooperation, GIZ, within the “Modernization of Municipal Services” project, has from 2006 to 2010 co-financed implementation of 51 small-scale projects in 18 municipalities across Kosovo.17 Major results of those projects include moderniza-tion of public lighting of roads, replacement of doors and windows of public buildings, thermal 17 GIZ: Energy Efficiency for Sustainable Municipal Development, 2011


isolation of walls and improvement of central heating systems, mainly in schooling facilities. An-nual energy saving as a result of implementation of such projects is estimated to have reached 0.39 ktoe. Such projects have been implemented under the supervision of working groups con-sisting of elected local representatives and GIZ experts. In this way, in addition to practical results in improving the utilities of power supply of buildings, awareness of municipal officials and of the general public on numerous benefits resulting from improved EE has also been raised. During all phases of implementation of such projects, special attention has been paid to active involvement of municipal officials, with a view to increasing human capacities of Municipalities on EE. In this way, the intention has been that through implementation of pilot projects municipal structures that would ensure a sustainable development, without technical support from outside municipal institutions, are created. Such a goal has not been achieved to the extent wished for, mainly due to the lack of MEOs, namely of the officials appointed for addressing the energy issues at the municipal level.

In relation to the results achieved so far in improving EE, MED has also been very active in terms of implementation of numerous projects in the form of awareness and promotion campaigns, ca-pacity building and consolidation of the institutional framework. Such projects have been main-ly implemented with the support of donors such as the EC, UNDP, WB, etc., but also through self-funding. In this way, MED has met one of the main requirements of EC Directive 2006/32, which has to do with demonstrating exemplary role of public institutions to improving EE. Results of implementation of such projects are obviously positively reflected mostly at the municipal lev-el. Some of the main projects implemented in the past are the following:• Organization of the seminar on the role of EE and RES (2005) • A public awareness campaign on EE in primary and secondary schools (2006) • Study on EE measures in some public buildings (2008)• Promotion of Solar Energy at the University Clinical Centre and Prishtina Student Centre (2008)• Implementation of energy efficiency measures in public buildings (2010) • Study on the distribution of energy consumption in the industrial sector in Kosovo and

opportunities to improve energy efficiency (2010)• Training of energy auditors (2010) • Public awareness campaign on EE and RES (2010) • Efficient lighting of public roads (2010-2011)


• Preparation of a methodology for monitoring and verification of energy saving• Study on distribution of energy consumption in the household sector and opportunities of

improving efficiency (2011) • Study on distribution of energy consumption in the sector of services and opportunities for

improving efficiency (2011) • Monitoring and implementation of EE measures at the municipal level (2009-2013).

Another initiative designed for unconventional tackling of EE policies at the regional level concern Public Dialogue on Energy Efficiency, implemented in Kosovo by the Prishtina Institute for Political Studies (PIPS), with financial support of GIZ ORF-EE. This initiative is aimed at supporting capacity building and public dialogue between representatives of national parliaments and governments, the business sector, media and civil society for sustainable use of energy.

A specific objective of the project is to facilitate and enhance implementation of sustainable en-ergy policies through the network of Schools for Political Studies, which in this case play the mediator’s role.18

The importance of supporting and improving public dialogue stems from the fact that the promo-tion of sustainable use of energy and its production are not only technical issues. Improving EE or increasing the sustainability of energy use requires increased awareness and willingness to act by all segments of society. Substantial action to improving EE can be achieved only by demonstrating strong political will, increasing visible results and improving the overall level of awareness in all sectors of society. Successful implementation of EE policies which are in line with EU require-ments and specifications and at the same time in line with local specificities requires intensive public dialogue between representatives of the parliament and the public sector, business sector, media and civil society.

In relation to such an initiative, PIPS has so far organized workshops in the Municipalities of Pr-ishtina, Prizren, Gjakova and Ferizaj, in which participants from the Parliament, Municipalities, civil society and independent experts have discussed various topics related to EE sustainabili-ty policies, achievements at the country level and challenges at the local level. In each of such

18 http://www.door.hr/wordpress/wp-content/uploads/2013/05/PDI-conference-letak.pdf


roundtables one could note that for a large part of the participants EE is a new topic, and therefore they are hardly aware of its importance against the background of current energy and environmen-tal issues. Such comprehensive debates have produced conclusions and recommendations that are valid for the possibility of establishing sustainable municipal structures in order to be able to catch up with developments in this area that is very important for energy sustainability of municipalities, as well as minimal environmental degradation and local-level economic prosperity.

In addition to the roundtables referred to above, PIPS has also organized participation of rep-resentatives of stakeholders in similar roundtables and conferences held in the region. In this context, PIPS has organized participation of the Kosovo delegation, consisting of parliamentar-ians, municipal officials, civil society representatives, businessmen, media representatives, and area experts, in the public debate on “Supporting Public Dialogue on Energy Efficiency at the Local Level”, held on 13 April 2013, in Skopje. PIPS has also organized participation of the Kosovo delegation consisting of parliamentarians, municipal officials, civil society representatives, busi-nessmen, media representatives and area experts in the conference on “Energy. Development. Democracy. Successful Approaches for a New Energy Future in Eastern Europe”, held on 13 May 2013, in Zagreb. By attending these two such events, participants had the opportunity to famil-iarize themselves with the impressive achievements of certain cities through pilot projects in the area of EE, their organisational experience, as well as with the opportunities and challenges which are often similar to the challenges faced by Kosovo Municipalities. They have also learnt about examples presented, especially in Zagreb conference, which, if there is political willingness and personal enthusiasm, can bring about excellent results leading to significant energy saving, despite financial difficulties.

6. Recommendations and the Way Ahead

From what this report presents, it can be easily concluded that Municipalities as the basic units of local government play a great role in implementation of national energy, respectively EE, pol-icies. Only when the municipal authorities will manage to organize and create competent local institutions, led by professionals in the area and supported by the highest political bodies, the basis for planning, implementation and monitoring of activities, namely of local sustainable en-


ergy projects, can be created. Such a level of organization is also a precondition for greater in-volvement of all segments of the society and stakeholders. Inclusion, respectively tackling energy problems horizontally, is crucial for the development of modern concepts of local communities which would ensure meeting current needs of the community by rationally utilizing existing ener-gy resources, with minimal impact on the environment and taking into consideration the need of future generations for such resources. The first and crucial step for creating sustainable municipal policies is the establishment of competent and well-organized structures. Following their estab-lishment, a cyclical process should be set up, starting with the creation of municipal EE plans, continues with their implementation and monitoring, and is concluded with analyzing the results of MEEPs. The new cycle begins with revision of MEEP, based on findings of analyzing the initial MEEP. The section below presents some of the key recommendations resulted from the public dialogue organized by PIPS on Municipal Energy Offices, their human resources, the focus of their activities and inter-institutional cooperation.

6.1. Establishment of Municipal Offices Establishment of Municipal Energy Offices should be based on existing laws and regulations. The existing legal framework needed for the creation of MEOs is not yet complete. This is because no law explicitly requires establishment of these offices, but only allow for their establishment (Law No. 03/L-184 on Energy). This formulation leaves room for not establishing these offices in Mu-nicipal where authorities do not deem it necessary. Functioning and responsibilities of the MEOs are also not addressed completely, although a brief description of the tasks of MEOs is given in the Law No. 04/L-016 on Energy Efficiency. Therefore, the main recommendations related to the establishment and functioning of Municipal Energy Offices are the following:• Amendment of the Law No. 04/L-016 on Energy Efficiency so that it explicitly provides for the

establishment of MEOs, also specifying a timeframe for their creation. • Drafting of an AI on establishment of MEOs, aimed at describing their main tasks.

Implementation of the second recommendation requires close cooperation between MED, re-spectively KEEA, and the Ministry of Local Government Administration (MLGA).


6.2. human Capacity Building Establishment of MEOs is the first practical first step to creating structures responsible for energy management at the municipal level. Another very important step is recruitment of the necessary number of staff with adequate professional profile. As of the very first day of their recruitment, responsible staff should be prepared to face numerous challenges associated with tackling the area of energy at the local level. In this context, the basic recommendations that can be proposed to decision-makers are the following: • Recruitment of an official (possibly also of an assistant) responsible for the MEO, with

professional preparations of a professional profile in engineering;• Provision of support needed for organization of and participation by officials appointed in

MEOs in specific training and other events aimed at their professional capacity building.Discussions in Municipalities have revealed the limited number of officials that could be employed as a major obstacle which could challenge the implementation of recommendations outlined above. Therefore, amendment of the legal framework recommended above should be made in close consultation with representatives of Municipalities or AKM. Such consultations should fo-cus on the best way of organization of better municipal services through eventual regrouping of a part of them, thereby creating the possibility of appointing the official responsible for the MEO from among the existing staff. Obviously, except AKM representatives, such consultations should also include MED, MLGA and MoF, so that at least the minimum number of new staff is allowed to be recruited. In the context of such discussions, decisions can be taken in certain Municipalities to assign duties of MEOs to existing officials charged with other tasks. However, similar practices in the past have proven unsuccessful: that is why in the case of MEOs this should be avoided to the maximum.A temporary solution, which could be used initially for smaller municipalities, is cooperation among neighbouring municipalities for the creation and funding of joint energy offices. However, a precondition for the operation of such offices is optimal cooperation among the Municipalities concerned.

6.3. Drafting of Sustainable Municipal EE plans and Development of Alter-native Funding Schemes As pointed out earlier, KEEA, supported by donors, is already in the phase of drafting KEEPs for 14 Municipalities in Kosovo. Given that until the MEOs are established KEEA might will already have


finalized KEEPs, among the first tasks of KEEA in this respect can be to contact officials of MEOs and organize roundtable discussions in order to explain them the process of drafting KEEPs, their main objectives and the how implementation is planned. Furthermore, KEEA should work closely with MEOs’ officials on monitoring implementation of MEEPs, evaluation of results of the proj-ects simplemented, learning the necessary lessons and creating the databases which should be used for revision of MEEPs. In parallel with their commitment in implementing the MEEPs, MEOs’ officials should also be supported in creating the databases on energy consumption at the mu-nicipal level, in the sectors of household, services, industry, transport and agriculture, including assessing the potential for energy savings in each of these sectors.

One of the main challenges that could seriously jeopardize implementation of MEEPs is the dif-ficult financial situation of Municipalities. Financial resources from own sources are usually very small in amount, and are used to cover emergency needs of Municipalities. The biggest amount of revenue for Municipalities is provided from Government Grants, destined for areas other than energy projects. In addition, even in cases where Municipalities can achieve energy savings through implementation of projects to improve EE, they cannot achieve such savings for use in forthcoming year, a fact that is not very encouraging for implementation of EE measures.

On the other hand, the possibilities for Municipalities to obtain favourable loans are limited by rules which are even more difficult to be met by Municipalities. Even in cases of meeting those criteria, loans must not be greater than 50% of revenues of the previous year. Given the low value of own revenues of Municipalities, the result is that the allowed value of the loan is not attractive for Municipalities, even if administrative difficulties would be overcome.

Therefore, in addition to careful planning of specific projects or measures, sustainable develop-ment of municipal plans also necessitates planning the manner of their funding. In this context, the KEEA, Municipalities and relevant Ministries should work together in creating sustainable mechanisms for funding of municipal projects in the area of EE. Possible measures in this regard could be the following:• Establishment of an EE fund at the national level • Finding alternative forms of funding municipal projects (supporting creation of ESCO compa-

nies, the so-called ‘third part funding schemes’, establishment of municipal self-accumulating funds, as well as provision of bank guarantees by Municipalities, etc.)


• Application of tax incentives for energy projects and energy-wise sustainable equipments• Reforming policies of borrowing for Municipalities.

6.4. Enhancing Inter-institutional Cooperation The protracted delays in establishing the MEOs itself shows the complexity of this issue. Not only its financial aspect, but also the quality of the legal framework largely depends on cooperation of relevant institutions to regulate the energy sector and for functioning of the public administra-tion. Past practice has shown that the very lack of inter-institutional cooperation often leads to unnecessary delays in the process of creating sustainable energy policies at the national and local levels. Typical examples proving this is the delay in the adoption of the Law on Energy Efficiency and some AIs, non-creation of the Energy Efficiency Fund, non-establishment of MEOs, etc. The usual justifications for such delays are budgetary implications stemming from the creation of such mechanisms or institutions. However, such an assessment is not very sustainable, since if this is the principle according to which one should decide whether to adopt a law or not, respectively whether to establish an institution or not, then there will hardly be possible to achieve progress in any area of the society. The truth is that officials responsible for finance and legal issues are often not aware of the importance of certain legal norms, institutions or specific mechanisms, and see these issues only from the narrow perspective of their responsibilities rather than from the broader national interest. Such an approach leads to certain progress achieved only following considerable positive pressure from civil society, experts and especially from international institu-tions. Therefore, close inter-institutional cooperation, based on trust and directed towards state interest, would be the strongest recommendation that can be proposed in the context of current developments in the area of EE.

6.5. Conducting Awareness Campaigns at the Municipal Level Improvement of the EE is a crosscutting issue. Therefore, a precondition for progress in this con-text is sufficient awareness of all segments of the society. Although there awareness campaigns have been conducted in the past, they should continuously be conducted, improved in terms of their content and quality and should be accompanied by activities of demonstrative nature. The aim is to explain ordinary citizens, as well as officials in charge of making decisions at the national and local levels that despite various social difficulties, EE is not something luxurious, but rather a daily need, which, if addressed appropriately, will create multiple benefits for the

society, such as improvement of energy services, reduction of costs for such services, therefore improving citizens’ economic situation, protection of environment, creation of new jobs and in-creasing citizens’ financial opportunities. All these issues are very important for communities, therefore if one demonstrates them that these will be achieved through improvement of EE, they will certainly be very cooperative in implementation of EE policies at the municipal level. Such cooperation is necessary to achieve the goal, in this case creation of a sustainable energy sector and of a sustainable economy.


Prishtine, 2013

reflektimi i politikave nacionale pËr...

Documents