[Jiva refers to this book as Kåñëärcana-dépikä in Brahma-saàhitä commentary (verse 4).]

Rädhä-kåñëärcana-dépikä

sanätana-samo yasya jyäyän çrémän sanätanaù | çré-vallabho’nujaù so’sau çré-rüpo jéva-sad-gatiù ||1||1 puräëa-saàhitä-tantra- mantra-çruti-samanvitam | gétä-bhägavataà çästraà jayatäd vraja-dhämasu ||2|| çré-dämodara-rädhärcanam arhati vraja-sthänäm | ävaçyakatäm açävyanayo raträdhidevyaà hi ||3|| tatra kaçcit çästra-pramäëakatvaà na manyate, taà pratédaà brümaù – lakñmér abhitaù strétamä gopyo lakñmétamäù prathitäù | rädhä gopétamä ced asyäù kä samä rämä ||4|| iti ||2 ästäà tävat lakñmé-vijetå-guëa-gaëa-gopé-gaëa-pradhänatayä çré-kåñëa-sandarbhädau nirëétä |3 atra ca nirëeñyamäëä svayaà bhagavataù çré-kåñëasya svayaà lakñmé-rüpä çré-rädhä | gopé-jana-mätra-saàvalitaù sa upäsyata ity atra çästräëi çåëu | taträroha-bhümikä-krameëa darçyate | ärädhanaà hi kåñëasya bhaved ävaçyakaà yathä | tathä tadéya-bhaktänäà no ced doño’sti dustaraù ||5||4 (end page 1) atra çré-kåñëasya yathä gautaméya-tantre – asäre ghora-saàsäre säraà kåñëa-padärcanam | janmäsädya manuñyeñu çuddhe ca pitå-mätari | yo närcayati kalpaù san tasmät päpataro hi kaù ||6||

1 This verse is used by Jiva as the maìgaläcaraëa in other works also. 2 This verse is quoted at Gopäla-campü 1.25. 3 Portions of RKAD have been lifted wholesale from the Sandarbhas. 4 This verse is, but for mukundasya in the place of hi kåñëasya, the same as LBhäg 2.1. The following section follows closely on LBhäg 2.

mahäbhärate – mätåvat parrakñantaà såñöi-saàsära-kärakam | yo närcayati deveçaà taà vidyäd brahma-ghätakam ||7|| atha tadéyänäà yathä pädme – märkaëòeyo’mbaréñasya vasur vyäso vibhéñaëaù | puëòaréko baliù çambhuù prahlädo viduro dhruvaù ||8|| dälbhyaù paräçaro bhéñmo näradädyäç ca vaiñëavaiù | sevyo harià niñevyämé no ced doñaù paraà bhavet ||9|| tathä hari-bhakti-sudhodaye (16.76) – arcayitvä tu govindaà tadéyän närcayanti ye | na te viñëoù prasädasya bhäjanaà dämbhikä janäù ||10|| pädmottara-khaëòe – ärädhanänäà sarveñäà viñëor ärädhanaà param | tasmät parataraà devi tadéyänäà samarcanam ||11|| arcayitvä tu govindaà tadéyän närcayet tu yaù | na sa bhägavato jïeyaù kevalaà dämbhikaù småtaù ||12|| iti | atra pürvatra ca tadéya-çabdena tasya bhaktä eva ucyante | tat tv anye – (end page 2) dvau bhüta-sargau loke’smin daiva äsura eva ca | viñëor bhakti-paro daiva äsuras tad-viparyayaù ||13|| iti viñëu-dharmägni-puräëädi-niyamät | tat såñöyädi-lélä-gatatve’pi tad-udäséneñv audäsényasya yogyatvam | tad-dveñöåñu tad-dveñyasyaiveti ca | tathaiva darçitaà

saptame räjasüyärambhe çré-yudhiñöhirädibhiù çiçupälaà prati gäli-pradänädinä | ataù çré-bhagavän apy uktaà – pravåttià ca nivåttià ca (Gétä 16.7) ity ärabhya – tän ahaà dviñataù krürän saàsäreñu narädhamän | kñipämy ajasram açubhän äsuréñv eva yoniñu ||13|| äsuréà yonim äpannä müòhä janmani janmani | mäm apräpyaiva kaunteya tato yänty adhamäà gatim ||14|| (Gétä 16.19-20) tathä – avajänanti mäà müòhä mänuñéà tanum äçritam | paraà bhävam ajänanto mama bhütamaheçvaram ||15|| moghäçä moghakarmäëo moghajïänä vicetasaù | räkñasém äsuréà caiva prakåtià mohinéà çritäù ||16|| (Gétä 9.11-12) ity anena svabhaktäù stutäù | mahätmänas tu mäà pärtha daivéà prakåtim äçritäù | bhajanty ananyamanaso jïätvä bhütädim avyayam ||17|| (end page 3) satataà kértayanto mäà yatantaç ca dåòhavratäù | namasyantaç ca mäà bhaktyä nityayuktä upäsate ||18|| (Gétä 9.13-14) ataevaikädaçe mad-bhakta-püjäbhyadhikä iti | mama püjato’py abhi sarvatobhävenädhikä adhika-mat-préti-karéty arthaù | tasmän mad-bhakta-püjävaçyakä cäntaraìgä ceti sthite – eteñäm api sarveñäà prahlädaù pravaro mataù |5 sarveñu hari-bhakteñu prahlädo hi mahattamaù ||20||6 saptame prahlädasyaiva hi väkyam -- kvähaà rajaù-prabhava éça tamo 'dhike 'smin jätaù suretara-kule kva tavänukampä | na brahmaëo na tu bhavasya na vai ramäyä yan me 'rpitaù çirasi padma-karaù prasädaù || (BhP 7.9.26) tatraiva çré-nåsiàha-väkyam -- bhavanti puruñä loke mad-bhaktäs tväm anuvratäù | bhavän me khalu bhaktänäà sarveñäà pratirüpa-dhåk ||22|||

5 These two lines are LBhäg 2.8, which finishes yat proktaà tasya mähätmyaà skända-bhägavatädiñu. 6 [SkandaP] LBhäg 2.9

sarvataù päëòavaù çreñöhäù prahlädädédåçäd api | çrémad-bhägavataà samyak pramäëaà sphuöam ékñate ||23||7 tathä çré-närada-väkyam -- yüyaà nå-loke bata bhüri-bhägä lokaà punänä munayo 'bhiyanti | yeñäà gåhän ävasatéti säkñäd güòhaà paraà brahma manuñya-liìgam || (7.10.48)8 (end page 4) sa vä ayaà brahma mahad-vimågya- kaivalya-nirväëa-sukhänubhütiù | priyaù suhåd vaù khalu mätuleya ätmärhaëéyo vidhi-kåd guruç ca || (7.10.49) na yasya säkñäd bhava-padmajädibhé rüpaà dhiyä vastutayopavarëitam | maunena bhaktyopaçamena püjitaù prasédatäm eña sa sätvatäà patiù || (7.10.50) vyäkhyätaà ca çré-svämi-caraëaiù – prahlädasya bhägyaà yena devo dåñöaù | vayaà tu manda-bhägyä iti viñédantaà räjänaà praty äha yüyam iti tribhiù | padya-trayasya tätparyärthas tair eva likhitaù | na tu prahlädasya gåheñu paraà brahma vasati | na ca tad-darçanärthaà munayas tad-gåhän abhiyanti | na ca tasya mätuleyädi-rüpeëa vartate | na ca svayam eva prasannaù | ato yüyam eva tato’pi samatto’pi bhüri-bhägä iti bhävaù || iti | sadätisannikåñöatvän mamatädhikyato hareù | päëòavebhyo’pi yadavaù kecic chreñöhatamä matäù || tathä çré-daçame – aho bhojayate yüyaà janma-bhäjo nèëäm iha | yat paçyatä’sakåt kåñëaà tad-darçanam api yoginäm || (10.82.28) (end page 5) tad-darçana-sparçanänapatha-prajalpa- çayyäsanäçana-sayauna-sa-piëòa-bandhaù | yeñäà gåhe niraya-vartmani vartatäà vaù svargäpavarga-viramaù svayam äsa viñëuù || (10.82.30) tathä – çayyäsanäöanäläpa- 7 LBhäg 2.12, which begins päëòaväù sarvataù çreñöhäù. 8 KåñëaS 59* (p22), 82 (p33)

kréòä-snänäçanädiñu | na viduù santam ätmänaà våñëayaù kåñëa-cetasaù ||30|| (BhP 10.90.46) yadubhyo’pi variñöho’sau bhagavän çrémad-uddhavaù |9 yädavendrasya yo mantré çiñyo bhåtyaù priyo mahän äbälyäd eva govinde bhaktir asya sadottamä ||31||10 tathä tåtéye – yaù païca-häyano mäträ prätar-äçäya yäcitaù | tan naicchad racayan yasya saparyäà bäla-lélayä ||32|| (BhP 3.2.2) çré-daçame ca -- våñëénäà pravaro mantré kåñëasya dayitaù sakhä | çiñyo båhaspateù säkñäd uddhavo buddhi-sammataù ||33|| tam äha bhagavän preñöhaà bhaktam ekäntinaà kvacit | gåhétvä päëinä päëià prapannärtiharo hariù ||34|| (10.46.1-2) ekädaçe ca (16.24) tvaà tu bhägavateñv aham iti | na ca saìkarñaëo na çrér naivätmä ca yathä bhavän iti ca | ataeva tåtéye svayaà tathaiväcaritam -- (end page 6) noddhavo 'ëv api man-nyüno yad guëair närditaù prabhuù | ato mad-vayunaà lokaà grähayann iha tiñöhatu ||35|| (BhP 3.4.3) yad yasmäd guëaiù sattvädibhir närdito na péòitaù guëätétaù ity arthaù | yataù prabhuù bhakti-rasäsväde prabhaviñëuù | vraja-devyo varéyasya édåçäd uddaväd api | yad äsäà prema-mädhuryaà sa eño’py abhiyäcate ||36|| (LBhäg 2.29) tathä hi daçame -- dåñövaivam ädi gopénäà kåñëäveçätma-viklavam | uddhavaù paramaù prétas tä namasyann idaà jagau ||37|| (BhP 10.47.57) 9 The first two lines follow LBhäg 2.22. sarvebhyo for bhagavän. 10 The last two lines are Lbhag 2.25.

namasyann iti vartamäna-çatå-prayogo namaskärasyänavacchinnatvaà bodhayati | idaà vakñyamäëaà tad eväha -- etäù paraà tanu-bhåto bhuvi gopa-vadhvo govinda evam akhilätmani rüòha-bhäväù | väïchanti yad bhava-bhiyo munayo vayaà ca kià brahma-janmabhir ananta-kathä-rasasya ||38|| [BhP 10.47.58] bhävasya durlabhatväd dhi täsäà tat-siddhaye punaù | päda-reëükñitaà yena tåëa-janmäpi yäcyate ||39||11 tathä hi çré-daçame – äsäm aho caraëa-reëu-juñäm ahaà syäm våndävane kim api gulma-latauñadhénäm | (end page 7) yä dustyajaà sva-janam ärya-pathaà ca hitvä bhejur mukunda-padavéà çrutibhir vimågyäm ||40|| [BhP 10.47.61] tasyä mågyatvaà çrutibhir evoktaà, yathä tatraiva -- nibhåta-marun-manokña-dåòha-yoga-yujo hådi yan munaya upäsate tad-arayo’pi yayuù smaraëät | striya urugendra-bhoga-bhuja-daëòa-viñakta-dhiyo vayam api te samäù sama-dåço’ìghri-saroja-sudhäù ||41|| (BhP 10.87.23) atra pratiyugmäntarasthasyäpi çabdasya dvayena yugma-dvayaà påthag avamyate | tataç ca tad brahmäkhya tat taà munaya upäsate tad arayo’pi yayuù smaraëät | striyaù çré-vraja-devyaù aìghri-saroja-sudhäs tat-prema-maya=mädhuryäëi yayuù | vayam api samadåças täbhiù sama-bhäväù satyaù samäs täbhiù tulyatäà präptäù | vyühäntareëa gopyo bhütvä taväìghri-saroja-sudhä yayima ity arthaù | atra båhad-vämana-puräëe täsäà prärthanä pürvakäëi väkyäni santi | stré-çabdasya gopé väcakatvam | tad arayo’pi yayuù smaraëäd ity anenäsuräëäm api mokña-dätåtvena anyatayä prasiddhasya çré-kåñëasyaivälambanatvena labdhatvät | täsäm eva tasmin kevalena rägeëa bhajana-prasiddheù | tad etad apy ästäm çré-näräyaëäìga-sthitäyä lakñméto’pi täsäà parama-vailakñaëyaà tenaiva tädåça-nija-bhakti-hetutvena darçitam | yathä tatraiva – (end page 9) näyaà çriyo’ìga u nitänta-rateù prasädaù svar-yoñitäà nalina-gandha-rucäà kuto 'nyäù ||42|| (BhP 10.47.60) ity anena lakñmyädikä niravaçeñä eva striyo nämubhiù sälakñaëyaà präpnuvantéti vilakñaëä | taträpy udagäd ity anena sa prasädas täsu räsa-prasaìge uditavän eva na

11 The second line is exactly 2.41, the first line of which is na citraà prema-mädhuryam äsäà väïched yad uddhavaù |

tu jäta iti sväbhävika-premavatyaù | kevalasya çré-våndävana-vihäriëaù pürëa-bhagavataù sarvato vilakñaëasya nitya-preyasé-rüpä iti | sarvato vilakñaëä-lakñmé-viçeñatvena präptäù | tasmät täbhiù saha tasya püjanam ävaçyakam ity äyätam | tataù sthüëa-nikhanana-nyäyena tad-arthaà täsäà svarüpaà nirüpyate | taträdau çré-bhagavat-sandarbhe12 brahmeti paramätmeti bhagavän iti çabdyate ity (BhP 1.2.11) ädinä çré-bhagavantaà suñöhu nirdhärya tasya çakti-dvayé nirüpitä | mäyäkhyä svarüpa-bhütäkhyä ca | tatra -- åte’rthaà yat pratéyeta na pratéyeta cätmani | tad vidyäd ätmano mäyäà yathäbhäso yathä tamaù || [BhP 2.9.33] ity anena – eñä mäyä bhagavataù såñöi-sthity-anta-käriëé | tri-varëä varëitäsmäbhiù kià bhüyaù çrotum icchasi || (BhP 11.3.16) ity anena mäyä-çaktir nirüpitä | tatra tasyä aàçäç ca darçitäù || atha yan na spåçanti na vidur mano buddhéndriyä sarvaiù ity (BhP 6.16.20) ädinä | tvam ädyaù puruñaù säkñäd éçvaraù (end page 9) prakåteù paraù | mäyäà vyudasya cic-chaktyä kaivalye sthita ätmani || [BhP 1.7.23] ity anena ca svarüpa-bhütäcintya-çaktir darçitä | tasyä våtti-bhedenäntäyäù -- çriyä puñöyä girä käntyä kértyä tuñöyelayor jayä ity ädi kiyanto bhedäç ca darçitä (BhP 10.39.55) | sä ca çakti-dvayé aparä ceti çré-viñëu-puräëe darçitä -- sarva-bhüteñu sarvätman yä çaktir aparä tava | guëäçrayä namas tasmai çäçvatäyai sureçvara ||45|| yätéta-gocarä väcäà manasäà cäviçeñaëä | jïäni-jïäna-paricchedyä vande täm éçvaréà paräm ||46|| ity anena (ViP 1.19.76-77) || tatra prathamä çré-vaiñëavänäà jagadvad-upekñaëéyä yan-mayé eva khalu tasya jagattä | dvitéyä tu teñäà çré-bhagavad-upäsyä tadéya-svarüpa-bhütä yan-mayy eva khalu tasya bhagavattä | tatraikam eva svarüpäàçitvena çaktimattvena ca viräjatéti | 12 This is the starting point of the Bhagavat-sandarbha. The two following verses are quoted in section 16 and 21.

yasya çakteù svarüpa-bhütatvaà nirüpitam | cic-chakti-mattä pradhänena viräjamänaà bhagavat-saàjïam äpnotéti tatraiva darçitam eva | tad evaà çaktitva-prädhänyena viräjamänäà lakñmé-saàjïäm äpnotéti darçayituà prakaraëam utthäpyate | 13tatra tävad ekasyaiv svarüpasya sattväc cittäd änandäc ca svarüpa-bhütä çaktir apy ekä tridhä | tad uktaà viñëu-puräëe -- hlädiné sandhiné saàvit tvayy ekä sarva-saàsthitau | hläda-täpa-karé miçrä tvayi no guëa-varjite ||47|| iti (ViP 1.12.68) vyäkhyätaà ca svämibhiù | hlädiné ähläda-karé (end page 10) sandhiné santatä saàvid vidyä-çaktiù | ekä mukhyä avyabhicäriëé svarüpa-bhüteti yävat | sä sarva-saàsthitau sarvasya samyak sthitir yasmät tasmin sarvädhiñöhäna-bhüte tvayy eva na tu jéveñu ca sä guëamayé trividhä sä tvayi nästi | täm eväha hläda-täpa-karé miçrä iti | hläda-karé manaù-prasädotthä sättviké | täpakaré viñaya-viyogädiñu täpa-karé tämasé | tad-ubhaya-miçrä viñaya-janyä räjasé | tatra hetuù -- sattvädi-guëa-varjite | tad uktaà sarvajïa-süktau – hlädinyä saàvid-äçliñöaù sac-cid-änanda éçvaraù | svävidyä-saàvåto jévaù saìkleça-nikaräkaraù ||48|| iti (Bhävärtha-dépikä 1.7.6) atra kramäd utkarñeëa sandhiné-saàvid-dhlädinyä jïeyäù | tatra ca sati ghaöänäà ghaöatvam iva sarveñäà satäà vastünäà pratéter nimittam iti kvacit sattä-svarüpatvena ämnäto’py asau bhagavän sad eva somyedam agra äséd ity atra sad-rüpatvena vyäpadiçyamänä mayä sattäà dadhäti dhärayati ca sä sarva-deça-käla-dravyädi-präptikaré sandhiné | tathä saàvid-rüpo’pi yayä saàvetti saàvedayati ca sä saàvit | tathä hläda-rüpo’pi yayä saàvid utkaöa-rüpayä taà hlädaà saàvetti saàvedayati ca sä hlädinéti vivecanéyam | tad evaà tasyä müla-çaktes try-ätmakatvena siddhe yena sva-prakäçatä-lakñaëena tad-våtti-viçeñeëa svarüpaà svayaà svarüpa-çaktir vä viçiñöam ävirbhavati tad viçuddha-sattvam | tac cänya-nirapekñayas tat-prakäça iti jïäpana-jïäna-våttikatvät saàvid eva | asya mäyayä sparçäbhävät viçuddhatvam |14 tad uktaà çré-viñëu-puräëe (end page 12) – sattvädayo na santéçe yatra ca präkåtä guëäù | sa çuddhaù sarva-çuddhebhyaù pumän ädyaù prasédatu ||49|| iti | [ViP 1.9.44]

13 The following passage ending with viçuddhatvam is in BhagS 117. 14 This entire section beginning with hlädiné sandhiné saàvit is found in Bhagavat-sandarbha, section 117.

çré-daçame ca viçuddha-sattvaà tava dhäma çäntam ity ädi (BhP 10.27.4) harir hi nirguëaù säkñät puruñaù prakåteù paraù | sa sarva-dåg upadrañöä taà bhajan nirguëo bhavet || iti [BhP 10.88.5] ekädaçe ca sattvaà rajas tama iti guëä jévasya naiva me iti [BhP 11.25.12] | gétopaniñatsu ca – ye caiva sättvikä bhävä räjasäs tämasäç ca ye | matta eveti tän viddhi na tv ahaà teñu te mayi || tribhir guëa-mayair bhävair ebhiù sarvam idaà jagat | mohitaà näbhijänäti mäm ebhyaù param avyayam || iti [Gétä 7.12-3] tatra cedam eva viçuddha-sattvaà sandhiny-aàça-pradhänaà ced ädhära-çaktiù | saàvid-aàça-pradhänam ätma-vidyä | hlädiné-säräàça-pradhänaà guhya-vidyä | yugapat çakti-traya-pradhänaà mürtiù | aträdhära-çaktyä bhagavad-dhäma prakäçate | tad uktaà – yat sätvatäù puruña-rüpam uçanti sattvaà loko yata [BhP 12.8.40]15 iti | tathä jïäna-tat-pravaraka-lakñaëa-våtti-dvayakayätma-vidyayä tad-våtti-rüpam upäsakäçrayaà jïänaà prakäçate | evaà bhakti-tat-pravartaka-lakñaëa-våtti-dvayakayä guhya-vidyayä tad-våtti-rüpä prétyätmikä bhaktiù prakäçate | ete eva viñëu-puräëe lakñmé-stave spañöékåte – (end page 12) yajïa-vidyä mahä-vidyä guhya-vidyä ca çobhate | ätma-vidyä ca devi tvaà vimukti-phala-däyiné || [ViP 1.9.118] iti | yajïa-vidyä karma | mahä-vidyä añöäìga-yogaù | guhya-vidyä bhaktiù | ätma-vidyä jïänam | tat-tat-sarväçrayatvät tvam eva tat-tad-rüpä vividhänäà mukténäm anyeñäà ca vividhänäà phalänäà dätré bhavaséty arthaù |k16 çrutiç ca paräsya çaktir vividhaiva çrüyate sväbhäkié jïäna-bala-kriyä ceti | athaivambhütänanta-våttikä yä svarüpa-çaktiù sä tv iha bhagavad-vämäàça-vartino mürtimato lakñmér evety äha anapäyiné bhagavaté çréù säkñäd ätmano hareù | [BhP 12.11.20] iti | öékä ca – anapäyiné hareù çaktiù | tatra hetuù säkñäd ätmanaù sva-svarüpasya cid-rüpatvät tasyäs tad-abhedäd ity arthaù ity eñä | atra säkñät-çabdena mäyä paraity abhimukhe ca vilajjamänä iti [BhP 2.7.47] vimohitä vikatthante mamäham iti durdhiyaù | [BhP 2.5.13] ity uktvä mäyä neti dhvanitam | atra anapäyitvaà yathä hayaçérña-païcarätre – 15 This appears to be evidence that 8 is the original source of the material, not 117. To be followed. 16 k. This section can be found in RKAD 12-13.

paramätmä harir devaù tac-chaktiù çrér ihoditä | çrér devé prakåtiù proktä keçavaù puruñaù småtaù | na viñëunä vinä devé na hariù padmajäà vinä ||51|| iti | viñëu-puräëe (ViP 1.9.143) – nityaiva sä jagan-mätä viñëuù çrér anapäyiné | yathä sarva-gato viñëus tathä çrés tat-sahäyiné ||52||17 (end page 13) devatve deva-dehä sä mänuñatve ca mänuñé | harer dehänurüpäà vai karoty eñätmanas tanum ||53|| iti ca | brahma-saàhitäyäà (5.8) niyatiù sä ramä devi tat-priyä tad-vaçaà tadä iti | niyamyate svayaà bhagavaty eva niyatäbhavatéti svarüpa-bhütä çaktiù | devé dyotamänä prakäça-rüpety arthaù | cid-rüpam iti skände – aparaà tv akñaraà yä sä prakåtir jaòa-rüpikä | çréù parä prakåtiù proktä cetanä viñëu-saàçrayä ||54|| tataç ca bhagavän kåñëa-saàjïa eva iti nirdhärite na viñëunä | vinä devétyädi devatve deva-dehä sä ity ädi tadéya-svarüpa-bhütä éça-vämäàça-vartiné lakñmé kim äkhyä | iti nirdhäryä | tatra dvayor api püryoù çré-mahiñyäkhyä jïeyä | tadéya-svarüpa-çaktitvaà skända-parbhäsa-khaëòe çiva-gauré-saàväde gopyädity-mähätmye dåñöaà yathä -- purä kåñëo mahä-tejä yadä prabhäsam ägataù | sahito yädavaiù sarvaiù ñaö-païcäçat-prakoöibhiù || ñoòaçaiva sahasräëi gopyas tatra samägatäù | lakñam ekaà ñañöhir ete kåñëa-sutäù priye || ity upakramya | (end page 14) tato gopyo mahä devi vidyä yäù ñoòaça småtäù | täsäà nämäni te vakñye täni hy eka-manäù çåëu || lambiné candrikä käntä krürä çäntä mahodayä | bhéñaëé nandiné çokä supürvä vimalä kñayä || subhadrä çobhanä puëyä haàçétä kaläù kramät | haàsa eva yataù kåñëaù paramätmä janärdanaù | tasyaitäù çaktayo devi ñoòaçaiva prakértitä || candrarüpé mataù kåñëa kalä-rüpästu täù småtäù | sampürëa-maëòalä täsäà mäliné ñoòaçé kalä || pratipat-tithim äräbhya saïcaraty äsu candramäù | ñoòaçaiva kalä yäs tu gopé-rüpä varänane || ekaikaças täù sambhinnäù sahasreëa påthak påthak | evaà te kathitaà devi rahasyaà jïäna-sambhavam |

17 This section quoted from Bhagavat-sandarbha 118.

ya etaà veda puruñaù jïeyo vaiñëavo budhaiù || tatra gopyo räjïya ity arthaù | gopo bhüpe’péty amaraù | lambiné avatära-çaktiù | haàsaçétety atra präptasya haàsasya väcyam äha haàsa eveti | sa ca candra-rüpé candra dåñöäntenanoddeçya ity arthaù | kalä-rüpä iti täç ca çaktayaù candrasyämåtety ädi kalä dåñöäntenoddeçyä ity arthaù | anuktäm antimäà mahäçaktim äha sampürëeti | seyaà tu kalä samañöhirüpä jïeyä | dåñöäntopädänäc candrasya tädåçatvam äha pratipad iti | äsu etat-tulätve vivakñitam äha ñoòaçaiveti | ñoòaçänäm (end page 15) eva vidyärüpatvät | etad-upadeçasya jïäna-sambhava-rahasyatvät taj-jïänasya vaiñëavatvänumäxakaliìgatväc ca | krüräm éñaëäçokänäm api bhagavat-svarüpa-bhütänäm eva saténäà mallänäm açanir ity ädivat çré-kåñëasya kaöhinatvaa-pratyäyakatvät | måtur bhojapater itivat durjana-viciträsakatvät | asatäà çästetivat tadéya-çoka-hetutväd evaà ca tat-tan-niruktir upapadyate | yathä prakäçaika-rüpäyä eva sürya-käntor ulükeñu tämisrädi-vyaïjakatä | tataç candra-rüpé mata kåñëaù kalä-rüpas tu täù småtä iti sphuöam eva svarüpa-bhütatvaà darçitam | tad evaà täsäà svarüpa-çaktitve lakñmétvaà täsäà siddhaty eva | tad evam abhipretya täsäà lakñmétvam äha çré-çukaù -- gåheñu täsäm anapayyätarkya-kån nirasta-sämyätiçayeñv avasthitaù | reme ramäbhir nija-käma-sampluto yathetaro gärhaka-medhikäàç caran ||63|| (BhP 10.59.43) öékä ca – ramäbhir lakñmyä aàça-bhütäbhir ity eñä | svarüpa-çaktitväd eva reme ity uktam | ato nijaù striyaù paramänanda-çakti-viçeñodaya-rüpa-prema-viçeña-svarüpo yaù kämas tena sampluto vyäpta iti | tatra çrématy äbhäsäyäà bhü-çakti-rüpatvaà pädmottara-khaëòädau | yamunäyäù kåpä-çakti-rüpatvaà skända-yamunä-mähätmyädäv ity anveñaëéyam | kintu satyabhämäyä harivaàçädau saubhägyäti- (end page 16) çayasya vivakñitatvät prema-çakti-pracura-bhü-çaktitvaà jïeyam | svayaà lakñmés tu rukmiëé | dvärakäyäm abhüd räjan mahämodaù puraukasäm | rukmiëyä ramayopetaà dåñövä kåñëaà çriyaù patim || (BhP 10.54.60) ity ädiñu tasyäm eva bhüriçaù prasiddheù | ataù svayaà lakñmétvenaiva paraspara-yogyatäm äha çré-çukaù -- asyaiva bhäryä bhavituà rukmiëy arhati näparä | asäv apy anavadyätmä bhaiñmyäù samucitaù patiù ||64|| (BhP 10.53.37) 18ataù svayaà bhagavato’nurüpatvena svayaà lakñmétvaà prasiddham eva | atha çré-våndävane tadéya-svarüpa-çakti-prädurbhäväù çré-vraja-devyaù | yathä brahma-saàhitäyäà (5.37) --

18 From here to darçitavän, KåñëaS 185-186, page 110. See also Gopäla-campü 15.75.

änanda-cinmaya-rasa-pratibhävitäbhis täbhir ya eva nija-rüpatayä kaläbhiù | goloka eva nivasaty akhilätma-bhüto govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||65|| iti | tatra täbhiù çré-gopébhir mantre (5.24) tac-chabda-prayogät | änanda-cin-maya-rasena prema-rasa-viçeñeëa praitbhävitäbhis tat-pradhänäbhir ity arthaù | hlädiné-sära-våtti-viçeña-rüpatvät | kalätvenaiva nija-rüpatve siddhe punar nija-rüpatayoktiù prakaöa-léläyäà (end page 17) parakéyäbhäsatvasya vyavacchedärtham | yata uktaà tatraiva çriyaù käntäù käntaù parama-puruñaù (5.56) iti | çré-parama-puruñayor aupapatyaà nästéti yuktaà ca darçitavän | etad abhipräyeëaiva sväyambhuvägame’pi çré-bhü-lélä-çabdaiù tat-preyasé-viçeñatvam upadiñöam | ataeva gopéjanä vidyä-kalä-preraka ity atra täpané-väkye çrémad-daçäkñarastha-näma-niruktau ye gopéjanäs te ä samyag yä vidyä parama-prema-rüpä tasyäù kalä-våtti-rüpä iti vyäkhyeyam | räja-vidyä räja-guhyam ity ädi gétä-prakaraëät bhagavaty avidyä-saàçleñäbhävät | tad uktaà hlädinéty ädi | tatas täsäà prerakas tat kréòäyäà pravartakaù | sa ca patitva eva viçräntaù | iti vallabha-çabdenaikärthyam eva | janma-jaräbhyäà bhinna ity ädau sa vo hi svämé bhavati iti tasyäm eva çrutau, täù prati durväsä-väkyät | stré-sambandhe svämé-çabdaù paatyäv eva rüòhaù | svämino devå-devaräv ity amara-koñät | päda-nyäsair ity ädau [BhP 10.33.7] kåñëa-vadhva iti çré-çuka-vacanam | åñabhasya jaguù kåtyäni [BhP 10.33.21] ity atra öékä ca åñabhasya patyuù iti | saìgétaçästre ca, gopépatir ananto 'pi vaàçadhvanivaçaà gataù iti. çrémac-chaìkaräcärya-kåte yamunästotre ca, vidhehi tasya rädhikädhaväìghripaìkaje ratim iti | uddhavaà prati çré-bhagavatä ca -- ballavyo me madätmikäù [BhP 10.46.6] iti | tad idaà gacchoddhava vrajaà saumya pitror naù prétim ävaha iti [BhP 10.46.3] (end page 18) vallabhäbhimänitäm ätmani vyajya çrékåñëasya vacanaà brähmaëasya mama brähmaëéty ädivat gopa-rüpasya mama gopé-rüpä ity arthaù | atas täsäm api tathaiväbhimänaà tatraivoktam -- api bata madhupuryäà äryaputro 'dhunäste iti (10.47.11) | tathaiva ca kumäréëäà saìkalpa-vacanam – nanda-gopa-sutaà devi patià me kurute namaù iti (10.22.4) | na kevalaà sädhäraëa-rétyä dämpatya-vyavahäras täbhir mama kintu mad-ätmikä mat-svarüpa-çaktaya ity arthaù | ätma-çabdasya manéväcakatvena tä man-manaskä (10.46.4) ity ädy uktaà punar uktaà syät | uktaà ca täsäà svarüpa-çaktitvaà çré-çukadevena – täbhir vidhuta-çokäbhir bhagavän acyuto våtaù | vyarocatädhikaà täta puruñaù çaktibhir yathä || iti | (10.32.10) täbhiù çaktibhir yathä yävat tathä taträtiçuçubhe täbhir bhagavän devaké-sutaù ity ädi | cakäça gopé-pariñad-gato’rcita ity ädi | vyarocataiëäìka ivoòubhir våta ity ädi | svarüpa-çaktitväd evädhikaà vyarocata ity ädy-uktam upapadyate | sva-çaktyeka-prakäçat çré-bhagavataù | atas täsäà lakñmé-saàjïatvam apy uktaà brahma-saàhitäyäà lakñmé-sahasra-çata-sambhrama-sevyamänam iti | çriyaù käntäù käntaù parama-puruña iti | çré-daçame ca --

(end page 19) gopyo labdhväcyutaà käntaà çriya ekänta-vallabham iti (10.33.14) gopya eva çriya käntaà manoharaà ekänta-vallabhaà raho-ramaëam | tasmät näyaà çriyo’ìga iti çukänuvädaù sämänye lakñmé-vijayaà vyanakti | lakñmé-sahasreti viriïca-väëé lakñmé-viçeñatvam urékaroti | kurutve’pi çré-yudhiñöhirädénäà päëòava-saàjïatvam | lakñmétve’pi vraja-devénäà gopé-saàjïatvam iti | tasmät täsäà parama-lakñmé-rüpatvena tan-nitya-preyasétvaà siddham | tathä ca gautaméya-tantre daçärëa-vyäkhyäyäm (20-21) -- gopéti prakåtià vidyäj janas tattvasamühakaù | anayor äçrayo vyäptyä käraëatvena ceçvaraù ||67|| sändränandaà paraà jyotir vallabhatvena kathyate | athavä gopé prakåtir janas tadaàçamaëòalam ||68|| anayor vallabhaù proktaù svämé kåñëäkhya éçvaraù| käryakäraëayor éçaù çrutibhis tena géyate||69|| anekajanmasiddhänäà gopénäà patir eva vä| nandanandana ity uktas trailokyänandavardhanaù||70|| iti. ataeva prathamä prakåtiù pradhänaà | dvitéyä svarüpa-çaktiù | tattväni mahad-ädéni aàçäù | jïäna-çakti-balaiçvarya-vérya-tejäàsy açeñataù | bhagavac-chabda-väcyäni vinä heyair guëädibhiù ||71|| iti viñëu-puräëoktäù (ViP 6.5.79) | atra anekajanmasiddhänäà iti, bahüni me vyatétäni (end page 20) janmäni tava cärjuna [bg 4.5] itivat anädi-siddhatvam eva bodhayati | patir eva ity eva-käreëa prakaöa-léläyäm upapatitva-vyavahäras tu mäyika evety arthaù | sa cägre darçayiñyate | vä-çabdasyaivottara-pakñatä-bodhanäya |19 tad evam ädibhir viçiñöatvenaiva tad-ärädhanäd äsäà nitya-preyasétvaà siddham | tac-chåténäà tad-ärädhänäà cänäghananatabhävitvät | sa hi mantre caturdhä pratéyate | mantrasya käraëa-rüpatvena varëa-samudäya-rüpatvena, adhiñöhätå-devatä-rüpatvena ärädhya-rüpatvena ca | atra käraëa-rüpatvaà tad-adhiñöhätå-devatä-rüpatvaà coktaà brahma-saàhitäyäà prakåtyä puruñeëa ca iti (5.3) | prakåtir mantrasya svarüpas trayam eva çré-kåñëaù käraëa-rüpatvät | tad evoktam åñy-ädi-smaraëe kåñëaù prakåtir iti | sa eva adhiñöhätå-devatä-rüpaù | varëa-samudäya-rüpaà coktaà tatraiva – kämaù kåñëäyety (BrahmaS 5.24) ädinä | uktaà ca hayaçérña-païcarätre väcyatvaà väcakatvaà ca devatä-mantrayor hi | abhedenocyate grahma tattvavidbhir vicärataù || iti |

19 GCP 15.73-75

ärädhya-rüpatvaà ca tatraiva brahma-saàhitäyäà -- éçvaraù paramaù kåñëaù saccidänanda-vigrahaù | anädir ädir ity ädinä (5.1) kvicid durgäyä adhiñöhätåtvaà tu çakti-çaktimator abheda-vivakñayä | ata uktaà gautaméya-kalpe – yaù kåñëaù saiva durgä syäd yä durgä kåñëa eva sa iti | yataù çré-kåñëas tatra svarüpa-çakti-rüpeëa durgä näma | tasmän neyaà mäyäàça-bhütä durgä iti gamyate | niruktiç cätra duùkhena (end page 21) gurv-ärädhanädi-prayäsena gamyate jïäyate iti | tathä ca närada-païcarätre çruti-vidyä-saàväde – jänäty ekä parä käntaà saiva durgä tad-ätmikä | yä parä parayä çaktir mahäviñëu-svarüpiëé | yasyä vijïäna-mätreëa paräëäà paramätmanaù | muhürtäd eva devasya präptir bhavati nänyathä || ekeyaà prema-sarvasva-svabhävä çré-gokuleçvaré | anayä sulabho jïeya ädi-devo’khileçvaraù || bhaktir bhajana-sampattir bhajate prakåtiù priyam | jïäyate’tyanta-duùkhena seyaà prakåtir ätmanaù | durgeti géyate sarvair akhaëòa-rasa-vallabhä || asyä ävarikä çaktir mahämäyä’khileçvaré | yayä mugdhaà jagat sarvaà sarva-dehäbhimäninaù || iti | ataeva mäyäà vyudasya cic-chaktyä kaivalye sthita ätmanéti prathamokteù | na yatra mäyä kim utäpare harer iti dvitéyokteù mäyätéta-vaikuëöhävaraëa-kathane yathoktaà pädmottara-khaëòe – satyäcyutänanta-durgä-viñvaksena-gajänanäù | çaìkha-padma-nidhé lokäç caturthävaraëaà småtam || ity ady uktvä – nityäù sarve pare dhämni ye cänye’pi divaukasaù | te vai präkåta-näke’sminn anityäs tridiveçvaräù || (end 22) iti teñäà çré-bhagavad-aàça-rüpatvam uktaà trailokya-sammohana-tantre -- sarvatra devadevo’sau gopa-veça-dharo hariù | kevalaà rüpa-bhedena näma-bhedaù prakértitaù ||77|| ato näma-mätra-sädhäreëe’nanya-bhaktair na vibhetavyaà kintu bhägavatair nitya-vaikuëöha-sevakatvät viñvaksenädivat sat-käryä eva te | arcayitvä tu govindaà tadéyän närcayet tu yaù ity ädi-vacanena tad-asatkäre doña-çravaëät | ataeva tän evoddiçya uktam ekädaçe – durgäà vinäyakaà vyäsaà viñvaksenaà gurün surän | sve sve sthäne tv abhimukhän püjayet prokñaëädibhiù ||78|| (BhP 11.27.29)

atha prakåtam anusarämaù | sad eva çré-gopénäà svarüpa-çaktitve prasiddhe çré-kåñëasya nitya-preyasé-rüpatvaà siddham eva | tatas täbhiù saha tasya püjana ävaçyakatä svataù siddhä | atra punaù prativädé präha, yadi täù kåñëasya nitya-priyäù, tarhi kathaà parakéyärüpatvam | taträpi puträdi-saàyoktåtvaà çrüyate | satyaà tad-rüpatvaà mäyikam iti vaiñëava-toñaëé-nämnyäà çré-daçama-öippanyäà kåñëa-sandarbhädau ca pramitam iti vistara-bhayän nätra prapaïcitam | atha sämänyataù çré-kåñëa-priyäù khalu dvidhä | nitya-siddhäù sädhana-siddhäç ca | tatra nitya-siddhäù pürvoktiù | sädhana-siddhäç ca trividhäù | åñijäù çrutayo deva-kanyäç ca | tatra åñijä yathä pädmottara-khaëòe -- (end 23) purä maharñayaù sarve daëòakäraëya-väsinaù | dåñövä rämaà harià tatra bhoktum aicchan suvigraham ||79|| te sarve strétvam äpannäù samudbhütäç ca gokule | harià sampräpya kämena tato muktä bhavärëavät ||80||20 na ca vaktavyaà gokula-jätänäà präpaïcika-dehäditvaà na sambhavatéti | avatära-léläyäù präpaïcika-miçratvät | çré-devaké devyäm api ñaò-garbha-saàjïakänäà janma çrüyate iti | çrutayo yathä båhad-vämana-puräëädiñu çrüyante | yata eva tathä vyäkhyätaà striya urugendra-bhoga-bhuja-daëòa-viñakta-dhiyo vayam apéti (BhP 10.87.23) | gäyatré ca täsu jäteti pädme såñöi-khaëòe yathä brahmaëä gopa-kanyäyä gäyatryä udvähe gopeñu çré-viñëu-väkyam – mayä jïätvä tataù kanyä dattä caiñäviriïcaye | yuñmäkaà ca kule cähaà deva-käryärtha-siddhaye | avatäraà kariñyämi mat-käntä tu bhaviñyati || iti | deva-kanyäç ca yathä çré-daçame tat-priyärthaà sambhavantu sura-striya iti (BhP 10.1.13) | ata sura-striyas täsäà çré-kåñëa-priyäëäm upayogäyeveti gamyate | atas tat-priyärtham ity evoktaà, na tu tat-préty-artham iti | atas täsäà caturvidhatvam uktaà pädme – gopyas tu åñijä gopa-kanyakäù çrutijäù paräù | deva-kanyäç ca räjendra na mänuñyaù kadäcana || (end page 24) gopa-kanyä eva nityäù | na mänuñaù kathaïcaneti praäkåta-mänuñya-niñedhät | atas täsäà svarüpa-çaktitväd eva çré-bhagavatas täbhiù saha riraàsä jätä | yathä çré-çukaù |

20 BRS 1.2.301-2

bhagavän api tä rätréù çaradotphullamallikäù vékñya rantuà manaçcakre yogamäyäm upäçritaù || (BhP 10.29.1) tä rätrér vékñya uddépanatvenänubhüyeti kaumutyenälambana-rüpäëäà täsäà prema-mahimä darçitaù | ätmärämäç ca munayaù ity ädau itthambhüta-guëo harir itivat itthambhüta-guëäs täù yena tädåçy api tasya ramaëcchä jäyate iti | ataeva vyavahärärthaà tasya kaiçoram api mänitaà jätam iti çré-viñëu-puräëe darçitam | so’pi kaiçoraka-vayo mänayan madhusüdanaù | reme täbhir ameyätmä kñapäsu kñaptähitaù || (ViP 5.13.60) iti | harivaàçe ca– yuvatér gopa-kanyäç ca rätrau saìkälya kälavit | kaiçorakaà mänayänaù saha täbhir mumoda ca || (HV 63.18) iti | atra kälavid ity asya vyäkhyänaà tä rätrér vikñyeti | saha täbhir mumoda hetyasya sücakaà rantuà manaç cakre iti | ity älambana-käla-deçänäà çré-kåñëäya parama-puruñatvaà darçitaà tasmät hlädiné-çakti-viläsa-lakñaëa-tat-prema-mayy evaiñä riraàsä | na tu präkåta-kämamayéti | çré-svämibhir api vyaktam uktaà dvätriàçe virahäläpa-viklinna-hådayo harir iti sva-premämåta-kallola-vihvalé-kåta-cetasa iti | ataeva tac-chravaëa-phala-dvärä tad-arcanasyävaçyakatäà darçayati çréman-munéndraù || (end page 25) vikréòitaà vraja-vadhübhir idaà ca viñëoù çraddhänvito yaù çåëuyäd atha varëayed vä bhaktià paräà bhagavati parilabhya kämaà håd-rogam äçv apahinoty acireëa dhéraù || (BhP 10.33.42) iti ||84 atra sva-priyäbhiù saàvalitasya çré-kåñëasya kréòäyäù çravaëa-varëana-mätreëa bahu-sädhana-duùsädhyäpi parä bhaktir udayate udaya-mätreëa ca håd-rogaù çéghram apahriyate iti hi spañöam eveti phalätiçaya-kathanena pravartanät vidhitvam eva sidhyati | yasya parëamayé juhur bhavati na sa päpaà çlokaà çåëotétivat | na cädhikäré kaniñöha iti väcyaà dhéra ity uktatvät | atha darçana-mantre nämäntareëänirdiçya çré-vallavénäà näma viçeñam älambyaiva svayaà bhagavato nirdeçät täsäà tat-paricäyakäìga-rüpatvam eva bodhitam | gopé-gopa-paçünäà bahiù smared asya gérväëa-ghaöäm ity ädi krama-dépikäyäà (KD 3.32) gautaméya-tantre – navéna-nérada-çyämaà nälendévara-locanam | vallavé-nandanaà vande kåñëaà gopäla-rüpiëam ||85 ity ädau – rucirauñöha-puöanyasta-vaàçé-madhura-niùsvanaiù | lasad-gopälikä-ceto modayantaà muhur muhuù ||86|| vallavé-vadanämbhoja-madhupäna-madhu-vratam |

kñobhayantaà manas täsäà susmeräpäìgavékñaëaiù ||87|| (end page 26) yauvanodbhinna-dehäbhiù saàsaktäbhiù parasparam | viciträmbara-bhüñäbhir gopa-närébhir ävåtam ||87|| iti | atra sä tväà brahman nåpa-vadhüù kämam äçu bhajiñyatéti [BhP 3.21.28] kardamaà prati çré-çukla-vacanavac ca gopa-jätibhir närébhir ity arthaù | kñobhayantaà mohayantaà muhur muhur iti vartamäna-dvaya-prayogena nityam eva tad-upäsakaiù paöhyamäna-stavena gopé-kåñëayoù nityatvam eva lakñyate | sanat-kumära-kalpe ca gopäìganä parivåtaà müle kalpataroù sthitam ity ädi | rudra-yämalasya çauri-tantre gopé-go-gopa-véto ruru-nakha-vilasat-kaëöha-bhüñaç ciraà naù ity ädi | måtyu-saïjaya-tantre – smared våndävane ramye mohayantam anäratam | vallavé-vallabhaà kåñëaà gopa-kanyä-sahasraçaù || ity ädi | phullendévara-käntim ity ädi evaà sväyambhuvägamädäv21 api | punaù prativädé präha bhavatu näma täù püjyäù | kintu täsäà näma kuträpi na çrutam | taträpi bhaviñyottare malla-dvädaçé-prasaìge çré-kåñëa-yudhiñöhira-saàväde – gopé-nämäni räjendra prädhänyena nibodha me | gopälé-pälikä dhanyä viçäkhä dhyäna-niñöhikä | rädhänurädhä somäbhä tärakä daçamé tathä ||89|| gopäléyaà nünaà pädmokta-gäyatré-caré bhavet | päliketi saàjïäyäà kaëa | daçamé tatheti daçaméty api – (end page 27) nämaikaà tac cänvartham iti sarvänte paöhitam | yad vä tatheti-daçamy api tärakä-nämnéty arthaù | tathä skände prahläda-saàhitäyäà dvärakä-mähätmye mäyävasaraù prastäve uddhava-gamane (12.25-33) lakñito väcety ädinä lalitä çyämalä dhanyä viçäkhä rädhä çaivyä padmä bhadrä ity etäni añöau gaëitäni | atha vanitä-çata-koöibhir äkulitam ity ägama-prasiddheù | vanitä-çata-yüthapa iti çré-bhagavat-prasiddheù | anyäny api loka-çästrayor avagantavyäni | atha çata-koöitvänyathänupapattyä täsäà tan-mahä-çaktitvam eva gamyate | taträpi sarvathä çreñöhe rädhä-candrävaléty ubhe | bhaviñyottare somäbhä-çabdena candrävaly eva sücitä artha-sämya-präyät | yataù çré-rädhayä saha pratiyogitvam aitihyam asyätra viräjate | tathä ca çré-bilvamaìgala-caraëäù – rädhä-mohana mandiräd upägataç candrävalém ücivän rädhe kñemamayeti tasya vacanaà çrutväha candrävalé | kaàsa kñemamaye vimugdha-hådaye kaàsaù kva dåñöas tvayä rädhä kveti vilajjito nata-mukha-smero hariù pätu vaù ||90|| 22 21 KK 3.82; KåñëaS 106 (p49fn) attributed to Måtyu-saïjaya-tantra. Padyävalé 46, attributed to Çaradäkara.

tayor apy ubhayor madhye rädhikä sarvathädhikä | mahäbhäva-svarüpeyaà guëair ati-garéyasé ||91|| yathoktaà matsya-puräëe dakñaà prati devé-vacanam – rukmiëé dväravatyäà tu rädhä våndävane vane | citra-küöe tathä sétä vindhye vindhya-niväsiné | devaké mathuräyäà ca pätäle parameçvaré || ity ädi | (end page 28) atra rukmiëé-saha-päöhäd itthaà bodhayati yathä dvärakäyäà tasyä eva sarvathädhikyaà tathä çré-våndävane tasyä iti | svarüpa-çakti-vyüha-rukmiëé-rädhä-devakénäà mäyäàça-rüpeëäbheda-kathanaà tu çaktitva-sädhäraëyenaiva | yathä jévätma-paramätmanoç cit-sämyenaikyaà tadvad iti | atha yathä rukmiëé-kåñëayoù paraspara-çobhitvaà çré-çukena varëitam – asyaiva bhäryä bhavitum ity ädinäà [BhP 10.53.37] tathaiva rädhä-kåñëayor api åk-pariçiñöe çrutyä varëitam rädhayä mädhavo devo mädhavenaiva rädhikä vibhräjante janeñv ä iti | vibhräjante vibhräjate ä samyak iti çruti-padärthaù | darçitaà ca tasyäù svarüpaà båhad-gautaméye baladevaà prati çré-kåñëena – sattvaà tattvaà paratvaà ca tattva-trayam ahaà kila | tritattva-rüpiëé säpi rädhikä mama vallabhä ||93|| prakåteù para evähaà säpi mac-chakti-rüpiëé | sättvikaà rüpam ästhäya pürëo’haà brahma cit-paraù ||94|| brahmaëä prärthitaù samyak sambhavämi yuge yuge | tvayä särdhaà tayä särdhaà näçäya devatädruhäm ||95|| iti | atra sattvaà käryatvaà tattvaà käraëatvaà paratvaà tato’pi çraiñöhyaà yat tattva-trayaà tad aham ity arthaù tathaiva bodhayati tathaivägre dhyäna-prasaìge – devasyäbheda-rüpeëa tapta-hema-sama-prabhäm | rakta-vastra-parédhänäà raktälaìkära-bhüñitäm ||96|| (end page 29) çré-rädhäà väma-bhäge tu püjayed bhakti-tat-paraù | devé kåñëamayé proktä rädhikä para-devatä ||97|| varäbhaya-karä dhyeyä sevitä sarva-devataiù | sarva-lakñmé-mayé sarva-käntiù sammohiné parä ||98|| atra püjayed iti kaëöhoktir eva | evam agre’pi måtyu-saïjaya-tantre – péta-vastra-parédhänäà vaàça-yukta-karämbujäm | kaustubhoddépta-hådayäà vanamälä-vibhüñitäm | çrémat-kåñëäìghri-palyaka-nilayäà parameçvarém ||99|| ity ädi | yathä –

22 This is a well-known verse, but is not in any of the Bilvamangala collections.

sarva-lakñmé-mayéà devéà paramänanda-nanditäm | räsotsava-priyäà rädhäà kåñëänanda-svarüpiëém | bhaje cidamåtäkära-pürëänanda-mahodadhim ||100|| iti | dhyätvety-ädi-sammohana-tantre – cintayed rädhikäà devéà gopa-gokula-saìkuläm ity ädi ca | asyäù çreñöhatvam ädi-värähe kaöira-parivartanyäà govardhana-parikrame tat-kuëòa-prasaìge yathä – gaìgäyäç cottaraà gatvä deva-devasya cakriëaù | ariñöena samaà tatra mahad yuddhaà pravartitam ||101|| ghätayitvä tatas tasminn ariñöaà våña-rüpiëam | kopena pärñëi-ghätena mahä-térthaà prakalpitam ||102|| snätas tatra tadä håñöo våñaà hatvä sa-gopakaù | vipä mä (?) rädhikäà präha kathaà bhadre bhaviñyati ||103|| tatra rädhä samäçliñya kåñëam akliñöa-käriëam | sva-nämnä viditaà kuëòaà kåtaà tértham adürataù ||104|| (end page 30) rädhä-kuëòam iti khyätaà sarva-päpa-haraà çubham | ariñöahan rädhä-kuëòa-snänät phalam aväpyate ||105|| räjasüyäçvamedhäbhyäà nätra käryä vicäraëä | go-hatyä-brahma-hatyädi päpaà kñipraà praëaçyati ||106|| iti | atra satéñv api sarväsu täsu asyä eva tena saha tädåça-prema-vyavahäreëotkarñävagamät çreñöhatvam äyätam | tathä vrata-ratnäkara-dhåta-bhaviñya-puräëe ca – bälye’pi bhagavän kåñëas taruëaà rüpam äçritaù | reme vihärair vividhaiù priyayä saha rädhayä || ekadä kärttike mäsi paurëamäsyäà mahotsavaù | äsén nanda-gåhe ity ädau tasmin dine ca bhagavän rätrau rädhä-gåhaà yayau | sä ca kruddhä tam udare käïcé-dämnä babandha ha ||108|| kåñëas tu sarvam ävedya nija-geha-mahotsavam | priyäà prasädayämäsa tataù sä tam avocayat ||109|| idaà coväca täù kåñëaù preyasé préta-mänasaù | käïcé-däma tvayä tanvi udare yan mayärpitam ||110|| dämodareti me näma priyaà tena çubhänane | nätaù prétikaraà näma mama lokeñu vidyate ||111|| nityam etat prajäpatyäà sarva-siddhir bhaviñyati | bhaktià ca durlabhäà präpya mama loke mahéyate ||112|| ulükhale yadä mäträ baddho’haà bhavitä priye | (end page 31) udare dämabhir loke tadä vyaktaà bhaviñyati ||113|| anena näma-mantreëa yo’smin mäsi tvayä saha | mäm arcayed vidhänena sa labhet sarva-väïchitam ||114|| iti | aträpi priyayä saha rädhayä iti çré-kåñëecchayä çré-kåñëavad bälye’pi äviñkåta-nava-yauvanam eva iti jïeyam |

tata ärabhya nandasya vrajaù sarva-samåddhimän | harer niväsätma-guëai ramäkréòam abhün nåpa ||115|| (BhP 10.5.18) ity anena çré-kåñëa-prädurbhävänantaraà tasäm ävirbhäva-kathanät | taträpi çrñöhatvaà pürvavaj jïeyam | tatra tädåça-bhävair varëanaà tasyäù çré-çukadevenäpi kåtam | ekä bhrü-kuöim äbaddhya prema-saàrambha-vihvalä | ghnatévaikñat kaöäkñepaiù sandañöa-daçana-cchadä ||116|| (BhP 10.32.6) ity anena ekämukhyä eke mukhyäny akevalä ity amaraù | evaà çrémad-gopäla-tapanyäà yad gändharvéti viçrutä sä tu saiva jïeyä | tasyä evaà mukhyatv¨di-liìgena sarvatra cävagamät | ataeva çré-rädhä-saàvalita-dämodara-püjä kärttike vihitä | çré-kåñëa-satyabhämä-saàvädéye kärttika-mähätmye ca prätaù-snäna-saìkalpa-mantraà – kärttike’haà kariñyämi prätaù-snänaà janärdana | préty-arthaà tava deveça dämodara mayä saha ||117|| [HBV 16.172]23 atra mä-sabda-prayogaù | tasyäù parama-lakñmé-rüpatvät | (end page 32) arghya-däna-mantre ca säkñät tan-nämokteù | yathä – vratinaù kärttike mäsi snänasya vidhivan mama | dämodara gåhänärghyaà danujendra-nisüdana ||118|| nitye naimittike kåtsne kärttike päpa-çoñaëe | gåhänärghyaà mayä dattaà rädhayä sahito hare ||119|| [HBV 16.174-175] iti yugmatvena upädänät tasyä eva çreñöhatvam | tad-yugalopäsanäyäà bhaviñya-puräëa-vacanaà darçitam eva | tathä daçädhyäyi-kärttika-mähätmyaà cen nünaà pädmänugataà syät tarhi tatra tad-yugalo päsanaà prakaöataram eveti | tathä väsanä-bhäñyotthäpita ägneya-vacane’pi tasyäù çreñöhatvam | yathä – gopyaù papracchur uñasi kåñëänucaram uddhavam | hari-lélä-vihäräàç ca tatraikäà rädhikäà vinä | rädhä tad-bhäva-saàlénä väsanäyä virämitä ||120|| ity ädi | atra tad-bhäva-saàlénä ity anena divyonmäda-maya-vacanaà madhupa kitava-bandho ity ädikaà tasyä eveti vijïäpya sarväsu gopéñu tasyäù çreñöhyaà darçitam | yuktaà ca tat tu yataù | çré-kåñëänveñakartréëäà täsäà täm evoddhiçya tad idaà vacanaà çrüyate yathä – anayärädhito nünaà bhagavän harir éçvaraù yan no vihäya govindaù préto’yam anayad rahaù ||121|| (BhP 10.30.28) apy eëapatny upagataù priyayeha gätrais

23 Alternative numbering 16. 84

tanvan dåçäà sakhi sunirvåtim acyuto vaù | käntäìga-saìga-kuca-kuìkuma-raïjitäyäù kundasrajaù kulapater iha väti gandhaù ||122|| (BhP 10.30.11) (end page 33) bähuà priyäàsa upadhäya gåhétapadmo rämänujas tulasikälikulair madändhaiù anvéyamäna iha vas taravaù praëämaà kià väbhinandati caran praëayävalokaiù || (BhP 10.30.12) iti | kià bahunä asyäù saubhägya-väïchä dvärakä-mahiñéëäm api çrüyate | tatas täsäà tädåça-vacanaà çré-çukadevenäpy uditaà – yathä na vayaà sädhvi sämräjyam ity ädy uktvä ähuù ---- kämayämaha etasya çrémat-päda-rajaù çriyaù | kuca-kuìkuma-gandhäòhyaà mürdhnä voòhuà gadäbhåtaù ||124|| vraja-striyo yad väïchanti pulindäs tåëa-vérudhaù | gävaç cärayato gopäù päda-sparçaà mahätmanaù ||125|| iti | [BhP 10.83.42-43] vraja-stry-ädénäà väïchä darçitä – pürëäù pulindya urugäyapadäbjaräga- çrékuìkumena dayitästanamaëòitena | taddarçanasmararujas tåëarüñitena limpantya änanakuceñu juhus tadädhim ||126|| (BhP 10.21.17) ity anena | atra saty urugäya-padäbja-rägety anena (10.21.17) saha dayitä-stana-maëòitena ity uktyä tat kuìkumaà dayitä-stanatas tasya pade lagnam iti gamyate | sä ca dayitä kuca-kuìkuma-gandhyäòhyam (end page 34) ity eka-vacanänta-nirdeçenänüditä | tad idaà varëayantéñu täsv api sä viçiñöety avagamyate | ayaà bhävaù çrétve prasiddhäyäù çriyas tatra kämanaiva çrüyate | na tu saìgatiù | yad väïchayä çrér lalanäcarat tapo vihäya kämän suciraà dhåta-vratä iti [BhP 10.16.36] nägapatnénäm | yä vai çriyärcitam ajädibhir äpta-kämair ity ädi [BhP 10.47.62] uddhavasyäpi väkyät | na ca rukmiëétve prasiddhäyäù çriyas tatra saìgatiù | käla-deçayor anyatamatvät | na ca vraja-stréëäà çré-sambandha-lälasä yuktä – näyaà çriyo’ìga ity ädinä (10.47.60) tato’pi paramädhikya-çravaëät | tasmäd rukmiëé dväravatyäà tu rädhä våndävane vane ity ädy ukta-siddhäntänusäreëa sarvato vilakñaëä yä çrér viräjate täm uddiçyaiva vraja-devénäà tad idaà väkyam | tataç ca täsäà yathä tatra spåhäspadatä tathäsmäkaà paööa-mahiñéëäm iti | saìgamaç cäyaà divasa eveti sambhävyate | tatraiva pulindänäà bhramaëät kuìkumänäà lepana-karmaëärdratvävagamäc ca | dvayoù saìgamaç cäyaà na sambhoga-viçeña-rüpaù | räsa-prasaìge -- bhagavän api tä rätréù çaradotphullamallikäù | vékñya rantuà manaçcakre ity atraiva (BhP 10.29.1) nava-saìgamasya pratéyamänatvät | anyathä tatra parékñärthaà punas

tenopekñävacanasyäsaìgatväpatteù | tad idaà veëu-prakaraëe bhaëitatväd veëu-sambandhenaiva gamyate | urugäya ity anenaiña eva saàsücitaù | tasmäd kadâcid veëu-kåtäkarñäyäs tasyä labdha-mürcchäyä mürcchäçäntaye sa-kuìkume svinne vakñasi sambhramataù kevalena çré-caraëa-saïjévané-pallavena spåçan gevädyäpi (end page 35) vädyäpi samyak saìkocänapagayamat drutam eva sa tasmân niçcakrämeti budhyate | käçcit parokñaà kåñëasya sva-sakhébhyo’nvavarëayann iti uktavän | yäs tu tad-anyäs täsäm eva pürëäù pulindyaù ity ädi vacanam | tasmät sädhv evoktam lakñmér abhitaù stritamä ity ädi | varëitä ca sä tathaiva çré-jayadeva-sahacareëa mahäräja-lakñmaëa-sena-mantri-vareëomäpatidhareëa yathä -- bhrüvallé-calanaiù kayäpi nayanonmeñaiù kayäpi smita- jyotsnävicchuritaiù kayäpi nibhåtaà sambhävitasyädhvani | garväd bheda-kåtävahela-vinaya-çrébhäji rädhänane sätaìkänunayaà jayanti patitäù kaàsadviñaù dåñöayaù ||127|| 24 çré-jayadevenäpi rädhäm ädhäya hådaye tatyäja vraja-sundaréù | iti (GG 3.1) | patyur manaù kélitam (GG 12.14) iti ca | ataeva -- yä parä paramä çaktir mahäviñëu-svarüpiëé | tasyä vijïäna-mätreëa paräëäà paramätmanaù || muhürtäd eva devasya präptir bhavati nänyathä | ekeyaà prema-sarvasva-svabhävä çré-gokuleçvaré || anayä sulabho jïeya ädidevo’khileçvaraù || ity utthäpita-païcarätra-vacanaà sarvopari viräjamänaà bhavatéty alam ativistareëa pramäëa-vacana-saìgraheëa | tasmät sarväsäà gopénäà rädhikätigaréyasé | sarvädhikyena kathitä yat puräëägamädiñu || (end page 36) ataù sädhüktaà çrédämodara-rädhärcanam arhati vraja-sthänäm ity ädi | rädhä våndävane yadvat tadvad dämodaro hariù | darçiteñu ca çästreñu tad-yugmaà tat tad-éçituù || rädhayä mädhavo devo mädhavenaiva rädhikä | vibhräjante janeñveti pariçiñöa-vacas tathä || na viñëunä vinä devé na hariù padmajäà vinä | hayagréva-païcarätram iha prakaöitaà yataù || kärttika-vrata-caryäyäm atas te yugma-devate | rädhä-dämodaräbhikhye vékñyete loka-çästrayoù ||

24 Padyävalé 259; SKM 1.55.3, RKAD 260umäpatidharasya ||

kià bahüktyä kuëòa-yugmaà tayor yugmena vékñyate | çästre ca darçitä tasmät kaimutyäd yugmatä tayoù || umä-maheçvarau kecit lakñmé-näräyaëau pare | te bhajantäà bhajämas tu rädhä-dämodarau vayam || iti çré-våndävana-väsinaù kasyacij jévasya çré-rädhä-kåñëärcana-dépikä sadä dedépyamänatäm apadyatäm || çré-guru-caraëa-kamalebhyo namaù | çré-kåñëa-caitanya-candräya namaù | çré-rädhä-dämodaräbhyäà namaù ||