razas autÓctonas de galicia

32
ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ Carlos López Franco, director do centro: “AS RAZAS AUTÓCTONAS SON O PARADIGMA DO NATURAL” 1 VERÁN 2008 ESTUDO ECONÓMICO: O PASTOREO AFORRA CUSTOS NA PREVENCIÓN DE LUMES O INIA APROBA UN ESTUDO SOBRE APTITUDE CÁRNICA DA CACHENA E A VIANESA OS INGRESOS DOS CRIADORES DE GALIÑA DE MOS SUPERARON OS 600.000 EUROS NO 2007

Upload: federapes-federapes

Post on 29-Mar-2016

254 views

Category:

Documents


12 download

DESCRIPTION

REVISTA DE RAZAS GANADERAS GALLEGAS

TRANSCRIPT

Page 1: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZCarlos López Franco, director do centro: “AS RAZAS AUTÓCTONAS SON O PARADIGMA DO NATURAL”

1

VERÁN 2008

ESTUDO ECONÓMICO: O PASTOREO AFORRACUSTOS NA PREVENCIÓN DE LUMES

O INIA APROBA UN ESTUDO SOBREAPTITUDE CÁRNICA DA CACHENA E A VIANESA

OS INGRESOS DOS CRIADORES DE GALIÑA DE MOS SUPERARON OS 600.000 EUROS NO 2007

Page 2: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA
Page 3: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

EDITORIAL 3

EDITORIAL

Novamente, e non sen dificultade, estamos con vós neste segundo número de AUTÓCTONAS.

A familia de criadores de Razas Autóctonas medra cada día, por incorporación de máis xente á recuperación das nosas razas en perigo de extinción. Todos os días recibimos chamadas nas nosas oficinas de xente interesada en recibir información sobre como poder acceder e incorpo-rarse á cría delas. Non é un bo índice de medida, pero se moita xente se interesa, ¿poderemos estar todos equivocados? Sinxelamente, cremos que non.

Toda explotación, sexa de carácter vexetal ou animal, sempre se ten que basear en produción ao mínimo custo. Vaia perogrullada, dirán alguns, ¡iso fano todas as empresas! Non é tan certo, xa que as empresas poden variar o seu prezo de acordo co mercado e a súa competencia no sector, en tanto que para nós, nas producións vexetais e animais, non é tan doado facelo.

Na situación actual, con prezos de materias primas altos, sobre todo nos cereais, as nosas razas, expertas aproveitadoras de recursos naturais, teñen a súa oportunidade.

A verba crise ven do grego Krisis, e esta do verbo Krinein, que significa “separar” ou “decidir”. Tamén os chineses teñen a súa propia definición ao respecto, e para eles a verba crisie ten dous significados: perigo e oportunidade. Por esta razón, podemos dicir que a crise é un momento de cambio ou ruptura para tomar unha decisión sobre que camiño escoller, o camiño do perigo ou o camiño da oportunidade.

Estamos na oportunidade de poder establecer que as nosas razas poden dar beneficios na ex-plotación gandeira, xa non só polas axudas vixentes, senón polos baixos custos de explotación: baixo índice de enfermidades de produción, ausencia de problemas de parto, produción de leite axeitada para a cría e aproveitamento de superficies infrautilizadas por outras razas.

Aproveitemos as axudas que pon a Administración nas nosas mans para dimensionar axeitada-mente as nosas empresas gandeiras, bos peches, boas mangas de manexo, e facer o que todos fan, traballar moito para non traballar, ou sexa, ter as nosas explotacións preparadas para poder traballar nelas o menos tempo posible e obter a máxima produción.

Nós consideramos que as razas gandeiras son un medio de produción que se pon a disposición dun empresario, gandeiro, para que en base á información veraz tome a decisión de optar por producir con ela nunha base territorial que el posúe.

Temos tipificadas as nosas razas, ben é certo que aínda con censos moi cativos, pero imos máis ala, temos que tipificalas na súa produción, para poder saber ata cando é máis rendible manter as crías, que tipo de calidade teñen, etc., en base a estudos serios de produción.

Por iso acaban de comunicarnos a nova de que o proxecto Caracterización de la canal y la carne de dos razas bovinas autóctonas gallegas en peligro de extinción (RTA2008-00115-00-00), presen-tado ao INIA (Instituto Nacional de Investigaciones Agrarias), está aprobado cunha duración de tres anos, e implica o traballo en conxunto das asociacións de criadores e a Xunta de Galicia a través dos Centros de Fontefiz, Mabegondo e Centro Tecnolóxico da C arne da Consellería do Medio Rural.

Tamén estan presentados, e pendentes da súa aprobación, dous proxectos referentes á Ovella Galega e Galiña de Mos: Caracterización produtiva e calidade da canle e da carne dos cordeiros da raza Ovella Galega sometidos a distintos sistemas de manexo e Caracterización produtiva e calida-de da carne dos galos Mos sometidos a diferentes sistemas de manexo.

Noutro senso, neste verán porase en marcha unha experiencia piloto de localización on line e vía GPRS e internet de gando vacún, continuación do proxecto elaborado por BOAGA xa hai casi dous anos. Vaise realizar en tres explotacións en colaboración con Orange e a Universidad de Extremadura.

Esperamos voltar con vós proximamente noutro número de AUTÓCTONAS.UNHA APERTA.

EDITA:

FEDERACIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA-BOAGAFontefiz. 32152. Coles (Ourense).Teléfono: 988.20.54.86Fax: 988.20.54.89Email: [email protected]: www.boaga.com

Presidente: José Manuel González LamelasVicepresidente: José Blanco BlancoSecretaria-tesoureira: María Josefa Fernández PadínVogais: Pablo Pérez Barroso, Manuel Devesa Fernández, Lisardo López Blanco, Francisco José Monasterio Solveira

PRODUCE:TRANSMEDIA Comunicación & PrensaPazo de Feiras e Congresos, s/n27004. Lugo.Teléfonos: 982.22.12.78/ 636.95.28.93, 610.21.53.66Email: [email protected]: www.transmedia.es

Tirada: 1000 exemplares

Depósito legal:

LU-399/2007

SUMARIO

ESPECIAL: PAZO DE FONTEFIZ

Entrevista ao director 4

Percorrido polo Pazo 8

BOVINO

Os nomes das vacas 10

GANDERÍA EXTENSIVA

Pastoreo para previr os lumes 12

NOVAS

A vaca máis vella de Galicia 22

Estudos sobre as autóctonas 23

Rendemento da Galiña de Mos 26

Concurso de debuxo 28

1

VERÁN 2008

Page 4: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ4

“AS RAZAS AUTÓCTONAS SON O PARADIGMA DO NATURAL”O veterinario Carlos López Franco é desde 2005 o director do Centro de Recursos Zooxené-ticos da Consellería do Medio Rural, con sede no Pazo de Fontefiz, no concello ourensán de Coles. Estas instalacións, que non teñen parangón en todo o Estado, serven como base ao banco de xermoplasma de bovino e ovino autóctonos, así como de centro de distribución de lotes de animais para os criadores.

Carlos López FrancoDirector do Centro de Recursos Zooxenéticos do Pazo de Fontefiz

_¿De que maneira cumpre os seus

obxectivos o Centro de Recursos Zo-

oxenéticos?

_Traballando con rabaños das cinco ra-zas bovinas en perigo de extinción: a Ca-chena, a Caldelá, a Frieiresa, a Limiá e a Vianesa. De cada unha delas hai femias e machos que cruzamos para aumentar a variabilidade e que van integrando o programa de conservación. Cando hai excedentes dese programa, as femias

cédense a gandeiros por un período de 10 anos. Esta cesión é coma un préstamo e o gandeiro ten que devolver ao cabo dese tempo un animal por cada un dos que leva. En canto aos excedentes ma-chos, véndense a un prezo establecido por taxa, máis asequible có do mercado. Agora mesmo, e segundo a idade do ani-mal, estes prezos están entre 275 e 350 euros.

_¿Os excedentes do programa son as

crías?

_Por unha parte, as crías que van nacen-do e que non se integran no programa. E no caso dos sementais adultos, tamén son excedentes aqueles que xa cumpri-ron co programa, o que significa que de-ron como mínimo 2.000 doses de seme. Nese caso, o semental xa se pode ven-der.

Page 5: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

5ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ

_¿Como se fan esas cesións e ventas?

_Cando hai excedentes, a oferta sae pu-blicada no DOG e nos xornais. Hai que sa-car unha baremación e un prego de cláu-sulas, un procedemento moi engorroso como para facelo por un número redu-cido de animais. Cando estimamos que temos un número de lotes significativo é cando abrimos o prazo de solicitude.

_Coa raza aviar, ¿que tipo de traballo

estades a facer?

_Estamos a traballar en seis liñas da Gali-ña de Mos. O sistema é tamén facer cru-zamentos para manter a variabilidade e manter uns lotes de cada liña que per-manecen sempre na unidade de recu-peración. Neste caso os excedentes son semanais, agás no verán, no que hai un período de descanso para desinfectar as incubadoras e nacedoras.

Laboratorio do centro

_¿Como se entregan os lotes de pitos?

Son lotes de polos de un día, e avisamos cunha semana de antelación para que veñan buscalos. O lote de 20 pitos sae a 6 euros. Na actualidade temos unha lista de peticións cun período de espera de ano e pico. O que facemos é que a aso-ciación de criadores de Galiña de Mos, Avimós, ten garantido sempre un lote, así como os lotes que outra xente non veña buscar. Pensamos que é importante dar-lles prioridade, porque os criadores de Galiña de Mos si que empregan os pitos para anovar os seus galiñeiros, mentres que nos demais casos non facemos se-guimento. Algún si que se fai criador de Galiña de Mos, pero outros mantéñenas só ata que valen para comer.

_¿E no que respecta á Ovella Galega?

_Había só catro ou cinco cordeiras que cedera a Deputación de Ourense. Agora mesmo temos 18 exemplares. Estase pe-chando para elas unha finca con bastan-te arboreda, e tamén rehabilitamos edifi-cacións en ruínas dun cuartel para facer alí almacenaxe de alimento. O obxectivo é crear un rabaño institucional e poder ceder tamén excedentes aos gandeiros.

_¿Que hai das outras razas autócto-

nas, o Porco Celta e o Cabalo Galego?

_No que respecta ao Porco Celta, agora mesmo temos un verraco e dúas femias. O ano pasado, no Nadal, xa vendemos unha ducia de exemplares de porco cel-ta. Dous ou tres foron para cría. En canto ao cabalo galego, temos só un en expo-sición e estamos á espera de recibir unha egua.

_¿Como funciona o banco de xermo-

plasma do centro?

_Facemos dúas veces á semana unha recollida de seme de touros. Analízase a viabilidade das doses e as que valen almacénanse en contedores de nitróxe-no líquido. Neste momento temos máis de 650.000 doses de vacún. En canto ao banco de ovino, estamos empezando a facelo este ano. A idea no futuro é fa-cer tamén bancos das outras especies, o Galo de Mos, o Porco Celta e o Cabalo Galego.

“TEMOS MÁIS DE 650.000 DOSES NO BANCO DE XERMOPLAS-MA DE VACÚN, E ESTAMOS EMPEZAN-DO A FACER O DE OVINO”

Bovino autóctono nas pradeiras do pazo

Page 6: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ6

_¿Hai moita demanda de seme de ra-

zas autóctonas?

Non, porque a maioría das explotacións, sobre todo cando teñen censos xa im-portantes, usan a monta natural. A maio-ría dos animais andan ceibos nos prados e no monte, polo que a detección de ce-los é difícil. As porcentaxes de fecundida-de con monta natural son moi altas, hai xente que saca intervalos entre partos de 11 meses. De todas maneiras, hai venda de seme porque se utiliza para cruzar con outras razas de fomento, sobre todo para o primeiro parto, con Rubia ou mes-mo con Frisona. E tamén recorren á inse-minación gandeiros con censo pequeno aos que non lles paga a pena ter un touro. O ano pasado vendéronse cerca de 8.000 doses de seme de autóctonas.

_¿Canto tempo se conserva o seme no

banco de xermoplasma?

_A conservación é indefinida. Estivemos testando 150.000 doses que tiñan 30 anos e están totalmente viables.

_¿Que plans ten o centro para o futu-

ro?

_Se conseguimos instalacións máis axeitadas, intentariamos recoller em-brións para facer implantes en bovino. O transplante de embrións é laborio-so e precísanse instalacións axeitadas para preparar os animais durante unha semana a base de hormonas, e para iso teñen que estar separados. Nalgunhas razas coma a Frieiresa ou a Limiá sería moi importante, porque hai moi pouco censo, pouco máis de 400 femias de cada. Ademais, os gandeiros de razas en

“O NÚMERO DE CRIADORES DE RAZAS AUTÓCTONAS ESTÁ AUMEN-TANDO CONTINUAMENTE. EN RAZAS COMA A CACHENA HAI ENTRE 15 E 20 CRIADORES NOVOS TODOS OS ANOS”

“GANDEIROS DOUTRAS RAZAS DE FOMENTO CAMBIAN ÁS AUTÓCTONAS POLA FACILIDADE DE MANEXO DOS RABAÑOS E A POUCA NECESIDADE DE INVESTIMENTO”

perigo de extinción teñen moito rabaño mixto, cruces con outras razas, e a estas reses poderiamos facerlles implantes de embrións de autóctonas para que nazan reses puras e así avanzar na recuperación das razas.

Banco de xermoplasma

Recollida de seme da Ovella Galega

Page 7: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

7ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ

“A MEDIA DE IDADE DOS CRIADORES BAIXOU, O QUE QUERE DICIR QUE SE INCORPORAN OS MOZOS”

“AS RAZAS AUTÓCTONAS FAN UN LABOR DE FÁBRICA MOI IMPORTANTE, CONVERTENDO PASTO DO LUME EN PROTEÍNAS DE PRIMEIRA CALIDADE”

_¿Apréciase un aumento do número

de criadores?

_O número de criadores de cada raza vén aumentando continuamente. En ra-zas coma a Cachena, hai entre 15 e 20 criadores novos todos os anos. Un dato moi significativo e esperanzador é que se está a incorporar xente nova. Mentres que no ano 2005 a media de idade dos criadores era de 47 anos, agora é menor, o que quere dicir que se incorpora xente nova.

_¿Por que lles interesa aos criadores

este tipo de gando?

_Pola comodidade que ten o manexo en rabaño. Estes animais, individualmente, se cadra son un pouco máis malos de ma-nexar cós doutras razas de fomento, pero como rabaño son moi bos de manexar. De feito, nas cesións do ano 2006 había 5 ou 6 que eran gandeiros que antes tive-ran outras razas de fomento. Cambiaron

pola comodidade do manexo e tamén pola pouca necesidade de investimento. Se tes superficie, só tes que investir en gando e en peches.

_¿Que características salientarías des-

tas razas?

_A rusticidade e a capacidade de apro-veitar recursos alimenticios que outras razas non poden aproveitar, sorteando penedos ou buscando o alimento de-baixo da neve. Por outra banda, o consu-midor esta sensibilizado cara ao produto natural, e estas razas son o paradigma do natural. Están a facer un labor de fábri-ca moi importante, convertendo arbus-tos, herbas, pasto do lume, en proteínas de primeira calidade. Está demostrado que as carnes son de primeira calidade, moitos produtores de autóctonas están vendendo a prezos superiores ao do mercado.

_¿Poderáselles quitar algún día a eti-

queta de “en perigo de extinción”?

_Esa etiqueta o que supón é que haxa incentivos e axudas para criar estes ani-mais. O medio rural está a despoboarse, e ademais de gustarche o traballo ten

que ser rendible. A xente, por moito que lle guste, non vai traballar por esnobis-mo. A rendibilidade destes animais ten que pasar por que haxa axudas, porque están a facer un labor que custa diñeiro, que é a protección do medio natural. E, por outra parte, hai os beneficios de ven-der uns produtos que son diferentes. Se se dan eses dous factores, as axudas e os bos prezos, posiblemente aumente o nú-mero de gandeiros.

_¿Hai outros centros similares ao de

Fontefiz no Estado español?

_Que eu saiba, non. De feito, somos a en-vexa doutras comunidades autónomas. Hai asociacións, pero non centros de re-ferencia.

Instalacións para a Galiña de Mos

Page 8: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ8

UN CENTRO NO QUE SE IRMANAN A NATUREZA E A HISTORIA

Hai referencias documentais ao pazo de Fontefiz que datan do século X. Con sucesivos arranxos e engadidos, a nobre construción chegou ao século XX, época na que a Adminis-tración decide destinala á conservación e fomento da gandería.

Ahistoria do pazo de Fontefiz (que lle debe o seu nome á fonte situada nos

terreos da propiedade) está ligada á de importantes familias nobiliarias da co-marca na que se sitúa. En 1944, o Minis-terio de Agricultura quixo comprar unha finca en Galicia para dedicala á selección de gando. Daquela o pazo era propieda-de de dous particulares, que pediron por el 1.150.000 pesetas.

O Ministerio puxo un millón e a Deputa-ción de Ourense, a cantidade restante.

No ano 1952 comeza a practicarse de xei-to sistemático a inseminación de bovino en España. O Ministerio converte Fonte-fiz en centro de extracción e escolmo de seme de Rubia Galega, Frisona e Parda Alpina. A transferencia do centro do Go-berno central á Xunta ten lugar en xullo do 85. Despois dalgúns anos de impas-se, a principios dos 90, o pazo empeza a funcionar como o que é agora: Centro de Recursos Zooxenéticos, o centro de referencia para as razas autóctonas en perigo de extinción.

O pazo de Fontefiz comprende unha su-perficie de terreo de 68 hectáreas. Case todo é pradeira para pastoreo, dado que esa é a fonte principal de alimentación das vacas das razas autóctonas. Recente-mente sementouse parte da superficie con forraxes, como paso previo á renova-ción de pradeiras. Botáronse máis de 20 hectáreas de pradeira de longa duración (cunha vida estimada de 20 anos) cunha mestura de raigrás, dactilo e trevo.

O pazo de Fontefiz, de orixe medieval, funciona como centro de fomento gandeiro desde os anos 40

Page 9: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

9ESPECIAL PAZO DE FONTEFIZ

O gran problema da cría neste centro, en especial no que respecta ao bovino, é a climatoloxía da zona. Durante os me-ses de xullo, agosto e setembro, as altas temperaturas deixan o terreo sen a pe-nas pasto. De aí o interese en aumentar a rendibilidade das pradeiras e facer silo de millo, para reducir os custos en ali-mentación mercada. Aínda así, o penso é imprescindible para os sementais. Du-rante un período probouse a alimentalos con silo de millo e comprobouse que a calidade do seme diminuía, ata o punto de convertirse en inviable.

En Fontefiz as vacas viven ao aire libre. Dispoñen de currais con alpendres para a comida e mesmo paren fóra, en am-plos patios. No que respecta aos touros, si que están estabulados, co obxecto de evitar a monta natural descontrolada, que daría lugar a cruces entre as distintas razas. Deste xeito, no centro faise só in-seminación artificial. Os xatos están coas vacas adultas ata os 7 meses. Despois do destete, as femias pasan ao rabaño e os machos, ás cortes.

O PAZO DE FONTEFIZ COMPRENDE UNHA SUPERFICIE DE TERREO DE 68 HECTÁREAS. CASE TODO É PRADEIRA PARA PASTOREO, DADO QUE ESA É A FONTE PRINCIPAL DE ALIMENTACIÓN DAS VACAS AUTÓCTONAS

NO CENTRO FAISE SÓ INSEMINACIÓN ARTIFICIAL, CO OBXECTO DE EVITAR OS CRUCES ENTRE RAZAS QUE SE PRO-DUCIRÍAN NA MONTA NATURAL

MACHOS FEMIAS

CACHENA13 26

CALDELÁ7 26

FRIEIRESA3 25

LIMIÁ6 20

VIANESA10 19

CENSO BOVINO DE FONTEFIZ

O resto das razas autóctonas presentes en Fontefiz (Ovella Galega, Porco Celta, Galiña de Mos e Cabalo de Pura Raza Ga-lega) dispoñen dos seus propios espazos pechados, nos que se mesturan zonas de aire libre e edificacións.

A plantilla actual do centro está integra-da por 22 traballadores, dos cales 6 son funcionarios da Administración autonó-mica. Dúas persoas encárganse en exclu-

siva da unidade didáctica, que se creou no ano 2006 co obxecto de abrir o centro a visitas de grupos. Hai visitas practica-mente todos os días, en especial de es-colares e xubilados.

Para as persoas maiores constitúe unha atractiva actividade de lecer, mentres que para os nenos, en moitos casos, é a primeira oportunidade de contemplar de cerca o gando.

Dentro das instalacións do pazo, nunha edificiación anexa, atópanse as oficinas das asociacións de criadores das distin-tas razas autóctonas.

O orzamento anual do centro, sen con-tar gastos de persoal, ronda os 180.000 euros.

Cando Carlos López Franco asumiu a di-rección do centro, no 2005, había máis reses que na actualidade. “A explotación facíase mala de levar porque non había recursos forraxeiros e había que gastar moito en penso”, lembra o director. “Está-banse gastando 12.000 quilos cada 20 días e agora gástanse 4.000 e pico ao mes”. A reducción da cabana fíxose mediante ce-sións. Só no ano 2006, o centro cedeu a gandeiros un total de 162 vacas.

Raza Frieiresa

Vaca de raza Cachena nos comedeiros exteriores

Page 10: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

BOVINO10

OS NOMES DAS VACAS AUTÓCTONAS

Castor J. Rivero Martínez, José Ramón Justo Feijóo

Xuntando os nomes por relacións de proximidade, os principais grupos po-den clasificarse como segue:

COLORACIÓN DA CAPA

Como xa contamos, este é un dos recur-sos máis usados á hora de nomear un animal. Paradoxicamente, e falando de razas Morenas, este é un dos apelativos menos utilizados, agás no caso da Cal-delá, onde aparecen 29 vacas con este nome.

Se nos atemos ao nome segundo a capa do animal, atopamos cunha varia-da gama de tonalidades: Negra, Moura, Mora, Morita, Castaña, Roxa, Bermella, Teixa, Marela, Rubia, Barrosa, Dourada, Canela, Amarela, Loura, Clara e ata Blan-ca, nome que debería estar proscrito e que sen embargo aparece en cinco vacas Caldelás; os seus donos saberán o por-qué, sendo unha raza de capa negra.

NOMES POR RAZÓN DE IDADE

Teñen o problema de que co paso do tempo o nome e o animal tenden a desaxustarse, e podemos atopar vacas de máis de vinte anos con nomes tan pouco axeitados como Novela, Xata, Ar-malla, Toura, Nova ou Vitela.

Sempre nos chamaron a atención os distintos motivos que os gandeiros

utilizan á hora de nomear as súas vacas. Durante anos, os nomes repetíanse de maneira constante; así, eran innume-rables as Pintas de raza Frisona, Ratinas de Pardo-Alpina ou Rubias de Rubia Ga-lega.

Á hora de nomear as vacas, os gandeiros de autóctonas tamén tendían a usar os mesmos métodos e as “Castañas”, More-nas” ou “Moritas” eran as máis abondo-sas. Pero co incremento dos censos, con algunhas explotacións que multiplicaron por máis de trinta o número de cabezas, presentóuselles un reto que soluciona-ron aplicando un amplo abano de posi-bilidades.

Hai que destacar en primeiro lugar a grande orixinalidade da que fan gala, pois dos preto de 3000 nomes analiza-dos, ata 2170 vacas teñen un nome pro-pio e intransferible que non se repite en ningún outro animal da raza, o que as dota dunha personalidade única. Pode-mos dicir que, se ben as razas autóctonas están en perigo, o matinar da xente para bautizalas non corre risco ningún polo momento.

POTENCIALIDADES DO ANIMAL

Cando o gandeiro quere presumir de vaca, emprega nomes que non deixan lugar a dúbidas e abondan as Gallar-das, Garridas, Lixeiras, Briosas, Chulas, Benfeitas, Lindas, Guapas, Hermosas, Preciosas, Gabachas, Galantas, Mimosas e Graciosas; aínda que tamén algunhas teñen nomes que pouco serven para presumir, como Condenada, Aburrida, Desconfiada, Dudosa, Esmoucada, Eiva-da, Descornada, Toliña, Caprichosa, Ca-lamidade, Chunga, Excusada, Nerviosa e Brava. Cómpre dicirlles que, se as levan a feira, non esperen grandes ofertas con semellantes nomes.

REINOS ANIMAL, VEXETAL E MINERAL

A natureza é unha inesgotable fonte de inspiración. Están representadas prac-ticamente todas as familias zoolóxicas e botánicas, polo que neste apartado cómpre facer subdivisións.

_Nomes de inspiración zoolóxica. Pode-mos atopar paxaros e aves de curral (Pa-lomas, Pombas, Anduriñas, Lavandeiras, Rolas, Rulas e Parrulas); animais salvaxes (Lobas, Leonas, Panteras, Lebres, Rapo-sas, Corzas e Cervas); animais domésti-cos (Cadelas, Pericas, Cabras e Cordeiras) e bechos de menor entidade (Culebras, Lagartixas, Miñocas, Formigas, Pulgas, Moscas, Mosquitas e Volvoretas).

Page 11: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

BOVINO 11

_Árbores, Froitas e Frores. Gañan por go-leada as Cereixas e Laranxas, pero están representadas as Manzanas, Claudias, Mandarinas, Améndoas, Noces, Olivas, Aceitunas, Rosas, Amapolas, Mimosas, Margaritas, Piñeiras, Nogueiras, Macei-ras, Pereiras, Figueiras, Silvas e Xestas.

_Reino mineral. Neste caso só hai cousas boas, como Esmeraldas, Perlas, Rubís e Turquesas.

NOMES PROPIOS DE PERSOAS E

TÍTULOS NOBILIARIOS

Non podemos citar a ampla representa-ción de nomes de muller; baste dicir que figura a práctica totalidade do santoral feminino, con predominio das Carmen, Carmiña e Carmela. Ademais, algúns

DOS PRETO DE 3000 NOMES ANALIZA-DOS, ATA 2170 VACAS TEÑEN UN NOME PROPIO E INTRANSFERIBLE QUE NON SE REPITE EN NINGÚN OUTRO ANIMAL DA RAZA

apelativos son testemuño dun perío-do histórico (Leonor) ou dun programa exitoso da televisión (Chenoa, Shakira, Vanesa, Pamela e Karina). No apartado de avolengo mandan as Marquesas, se-guidas de lonxe por Fidalgas, Condesas, Princesas, Reinas e Raiñas.

XENTILICIOS

Ás moitas Malagueñas e Navarras acom-páñanas, en menor contía, Asturianas, Castellanas, Portexas, Zamoras, Vianas e Galegas, nome este último que se pre-supón para todas elas. Moitas recordan o pobo do que son orixinarias, como La-roá, Mendoia ou Boada, e outras, aínda chamándose Colombiana, Turca e Croa-ta, nada que ver coa orixe, como se pode supoñer.

OUTROS NOMES

Ata o de agora contamos os grupos de nomes empregados de xeito tradicional, pero ultimamente están aparecendo outras posibilidades que antes non po-diamos imaxinar. Temos gandeiros que nomean por países, cidades ou capitais dos cinco continentes (Suíza, Berna, Argentina, Kenia, Australia, Camboia); outros fano por bailes (Lambada, Salsa, Yenca, Muñeira, Canaverde); mitoloxía (Atenea, Afrodita, Venus); cultura exipcia (Karnac, Cleopatra, Hathor, Faraona) ou por como Deus lles dá a entender.

Todos os nomes valen para recoñecer unha vaca, tanto traballo e debullar os miolos para que ao final, e desgrazada-mente, o único que vai a misa sexa o número de identificación animal, e ese si que non se repite a partires do inicial ES 11 00 0000 0000.

Para rematar, unha pequena táboa onde se reflicten os nomes máis usados en cada unha das razas, é dicir, o top ten da nomenclatura bovina autonómica en perigo de extinción.

CACHENA Nº CALDELÁ Nº FRIEIRESA Nº LIMIÁ Nº VIANESA Nº

Cachorra 29 Castaña 55 Linda 43 Bonita 17 Gallarda 36

Marquesa 29 Cuca 31 Cereixa 36 Lucera 17 Dourada 24

Mora 29 Macarena 29 Pastora 12 Malagueña 13 Garbosa 21

Paloma 26 Morena 29 Nevada 10 Lixeira 10 Viana 18

Rubia 24 Luna 22 Zamora 9 Flor 7 Carriza 17

Cabana 21 Loura 20 Fresa 8 Carmiña 6 Laranxa 16

Rula 19 Morita 18 Faba 6 Gadaña 6 Peinada 15

Chula 18 Corza 13 Flora 5 Gancha 6 Guinda 14

Perla 18 Camelia 10 Formiga 5 Lima 6 Catuxa 12

Piñeira 18 Toura 10 Faísca 4 Gabacha 5 Valesa 12

Page 12: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA12

VALORACIÓN ECONÓMICA DEL PASTOREO EN TÉRMINOS DE COSTES EVITADOS EN LABORES DE PREVENCIÓN DE INCENDIOS FORESTALES(*)

Resumen

El tratamiento de los combustibles fo-restales para la prevención de incendios se realiza habitualmente por los retenes forestales empleando motodesbrozado-ras. Como alternativa a este sistema, en Andalucía se está ensayando el empleo del pastoreo con ganado doméstico para reducir la carga de combustibles en cortafuegos. El presente trabajo, centra-do en montes de la Sierra de las Nieves (Málaga), tiene por objetivo comparar los costes asociados al pastoreo en cortafue-gos con los costes de desbroce mecánico que este sistema evita, lo que permite la comparación de ambas alternativas en términos financieros.

Los costes del mantenimiento de cor-tafuegos mediante el uso de motodes-

brozadoras han sido calculado para cada una de las 14 unidades ambienta-les estudiadas mediante la aplicación de las tarifas que emplea EGMASA para presupuestar estas actuaciones. Se ha considerado que el pastoreo no elimi-naría completamente la necesidad de realizar desbroces, estimándose que po-drían llegar a evitarse hasta un 75% de sus costes. Las cantidades resultantes varían en función de las características de cada unidad entre 84.22 y 460.77 €/ha/año. Los costes de pastoreo han sido estimados, para esas mismas unidades ambientales, mediante una fórmula de cálculo del pago por el servicio de pasto-reo que se ha desarrollado con objeto de compensar económicamente al pastor por el esfuerzo realizado y estimularle en el cumplimiento de su labor. El montante

máximo a pagar por unidad de superfi-cie está modulado en función de la difi-cultad de pastoreo que presenta la zona, llegando a alcanzar un máximo de 69.32 y un mínimo de 33.99 €/ha/año.

La comparación entre ambos costes muestra que el importe máximo que se le podría llegar a pagar al pastor supo-ne un promedio del 23.3% de los costes evitados (rango comprendido entre 12.8 y 56.8%). Este dato muestra que, finan-cieramente, el pastoreo en cortafuegos es una opción notablemente menos costosa que el desbroce mediante mo-todesbrozadoras, pudiendo destinarse este ahorro a la ampliación, o a un más frecuente mantenimiento de las estruc-turas de defensa frente a los incendios forestales.

1. Miembros del grupo de trabajo “Pastores por el monte mediterráneo”. Contacto: Elsa Varela Redondo. Investigadora predoctoral. Departamento de Economía y Sociología Agraria. Instituto Andaluz de Investigación Agraria (IFAPA). Cami-no de Purchil s/n. Aptdo. 2027. 18080 Granada. España. [email protected]. Jefe de departamento. Departamento de Economía y Sociología Agraria. Instituto Andaluz de Investigación Agraria (IFAPA). Camino de Purchil s/n. Aptdo. 2027. 18080 Granada. España. [email protected]

(*) Artículo presentado en la Conferencia Internacional sobre Incendios Forestales. Sevilla, 2007 http://www.fire.uni-freiburg.de/sevilla-2007/contributions/html/es/autor_A.html

SE HA CONSIDERADO QUE EL PAS-TOREO NO ELIMINARÍA COMPLETA-MENTE LA NECESIDAD DE REALIZAR DESBROCES, ESTIMÁNDOSE QUE PODRÍAN EVITARSE HASTA UN 75% DE SUS COSTES

Introducción

El riesgo de incendios en la cuenca me-diterránea guarda una estrecha relación con los cambios socioeconómicos acae-cidos en las últimas décadas. La reduci-da frecuencia de incendios en los países del sur y este de la Cuenca mediterránea, en los que no se han producido dichos cambios, contrasta fuertemente con el alto riesgo en los países europeos de la misma (Vélez 2004). En nuestro país esta situación de cambio socioeconómico se

Elsa Varela-Redondo1, Javier Calatrava-Requena2, Jabier Ruiz-Mirazo1, Rogelio Jiménez-Pia-no1, José Luis González-Rebollar1

1

1 1

12

Page 13: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA 13

caracteriza por la escasez de población y de actividad agroganadera en las zonas rurales y el menor uso y valor del recurso forestal.

El incremento presupuestario y la consi-guiente mejora y desarrollo de los medios de extinción de incendios ha conllevado un significativo descenso en la superficie forestal quemada anualmente. Este au-mento de eficacia ha permitido limitar la acción del fuego, lo que, paradójicamen-te, favorece la acumulación de combusti-bles, aumentando así el riesgo de que se produzcan nuevos incendios.

Por otra parte, hoy en día la productivi-dad marginal de la inversión destinada amedios de extinción de incendios es muy reducida; es decir, la efectividad de los medios de extinción está llegando a un aparente techo, por encima del cual los aumentos en presupuesto y medios dedicados a la lucha contra incendios no producen mejoras significativas en la reducción de la superficie quemada. Los expertos coinciden en señalar la

necesidad de fomentar las actuaciones preventivas como medio para reducir la incidencia de los incendios sobre el te-rritorio.

Es precisamente en este contexto de potenciación y/o mejora de las medi-das preventivas en el que se desarrolla el proyecto de investigación “Estudio y seguimiento de la red de cortafuegos en los parques naturales de Sierra Nevada, Los Alcornocales y Sierra de las Nieves” financiado por la Consejería de Medio Ambiente de Andalucía, cuyo objetivo es evaluar desde un punto de vista tanto ecológico como económico, la idoneidad del empleo del ganado en las labores deprevención de incendios.

LA EFECTIVIDAD DE LOS MEDIOS DE EXTINCIÓN ESTÁ LLEGANDO A UN APARENTE TECHO, POR ENCIMA DEL CUAL LOS AUMENTOS EN PRESUPUES-TO NO PRODUCEN MEJORAS SIGNIFI-CATIVAS EN LA REDUCCIÓN DE LA SU-PERFICIE QUEMADA

En el marco de este proyecto, se realizará una valoración económica de las actua-ciones de pastoreo en cortafuegos que va a consistir en una comparativa entre este sistema de gestión con otras alter-nativas como son el desbroce con moto-desbrozadora y las quemas prescritas. En este sentido se han abierto dos líneas de trabajo: por una parte, la identificación y análisis de costes y beneficios derivados del pastoreo (como primer paso para su posterior valoración) y, por otra parte, el análisis estrictamente financiero de cos-tes de desbroce evitados por el pastoreo, que se exponen en el presente trabajo.

Estos costes evitados pueden ser una fuente de financiación para remunerar el servicio de pastoreo en cortafuegos. De hecho, en Andalucía ya se han estableci-do las cantidades a pagar a los pastores que participan en el proyecto, en virtud de una fórmula de cálculo que se des-cribe en esta comunicación. Asimismo, se presenta una comparativa de dichas cantidades con los costes de desbroce que podrían llegar a evitar.

Page 14: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA14

muestran que éstas son mucho más competitivas, financieramente hablando, que los métodos tradicionales de reduc-ción de combustible. Sin embargo, son de escasa aplicación en el territorio espa-ñol, por el temor a la poca popularidad que esta medida, difícil de entender por la sociedad, pueda tener. A diferencia del pastoreo como medida preventiva, las

Antecedentes

La prevención de incendios forestales ha sido objeto de estudio desde di-ferentes disciplinas, si bien su valoración económica ha recibido relativamente poca atención. La mayoría de estudios económicos sobre incendios forestales se limita a calcular la pérdida de bienes forestales para los cuales existe un mer-cado, aunque esté lejos de la pérdida so-cial de valor (Riera y otros 2003).

El desbroce con motodesbrozadora es una actuación preventiva por la que las administraciones forestales optan de for-ma generalizada. Se trata de un trabajo que pueden realizarlo los retenes fores-tales contratados para la extinción de in-cendios en momentos que no son reque-ridos prioritariamente para estas labores. Su adecuada planificación permite pro-fesionalizar y dar estabilidad al personal de los retenes, al ampliar su período de contratación más allá de la campaña de extinción de incendios. Además, los rete-nes que se encuentran realizando tareas de prevención pueden acudir a extinguir un incendio que suceda en períodos de menor riesgo, cumpliendo así una doble labor. Sin embargo, estos tratamientos

de desbroce conllevan costes relativa-mente elevados, por lo que no se pue-den efectuar de manera generalizada: la superficie de actuación o la periodicidad de desbroce de los cortafuegos son limi-tadas.

Los estudios llevados a cabo sobre que-mas prescritas (Rodríguez y Silva 2005)

Page 15: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA 15

Nombre de los montes Término

municipal

Superficie de

cortafuegos a

pastorear (ha)

Número

de

pastores

Número

de

animales

Morena de BriñuelasPinar de Yunquera

Yunquera 60.35 2 O: 320C: 200

Conejeras y MadroñalesMontes de Parauta

Parauta 50.92 1 O: 100C: 300

El Peñón y La Parra Ronda 102.55 1 O: 350

La Ventilla El Burgo 75.7 1 O: 500

Los Quejigales Ronda 21.1 1 O: 400

Tabla 1 - Datos sobre las zonas de pastoreo de la Sierra de Nieves

quemas prescritas han sido estudiadas ampliamente desde el ámbito de la va-loración económica (incluyendo aspec-tos financieros, sociales, ambientales). Algunos de los resultados obtenidos en este sentido apuntan a que, aunque las quemas prescritas puedan parecer más eficientes económicamente hablando que los tratamientos mecánicos, el fuego puede disminuir la valoración social de estos espacios como consecuencia del humo y su menor atractivo paisajístico (Oliveras y otros 2005).

Tanto los desbroces como las quemas prescritas han sido objeto de numerososestudios económicos desde el ámbito de la investigación. Por el contrario, la ganadería extensiva en su aplicación a la prevención de incendios forestales no ha sido apenas abordada desde la perspectiva económica, lo que justifica el presente trabajo, como paso inicial en este camino.

Así, el empleo de ganado en labores pre-ventivas produce una serie de externali-dades positivas, de manera que cuando el ganado se elige y se maneja adecua-damente, el pastoreo en el monte puede convertirse en un importante aliado en la prevención de incendios, reduciendo el combustible vegetal del sotobosque al mismo tiempo que incrementa la ren-

ta del monte, añadiendo la producción de carne a la de madera, y generando otros beneficios como son un mejor pai-saje, transitabilidad más cómoda por el monte o mayor producción de setas (Ri-gueiro y otros, 2005).

Descripción de la zona de trabajo

El Parque Natural Sierra de las Nieves se halla en plena comarca natural de la Se-rranía de Ronda, en la provincia de Má-laga. En esta zona se están pastoreando cortafuegos en siete montes distintos, to-dos ellos propiedad de la Junta de Anda-lucía y situados en el interior del Parque o en su área de influencia. Estos montes se sitúan en cuatro términos municipa-les: El Burgo, Parauta, Ronda y Yunquera. Para desarrollar esta labor se cuenta en total con siete pastores; el ganado que

CUANDO EL GANADO SE ELIGE Y SE MANEJA ADECUADAMENTE, EL PASTOREO EN EL MONTE PUEDE CON-VERTIRSE EN UN IMPORTANTE ALIADO EN LA PREVENCIÓN DE INCENDIOS

se emplea es ovino y caprino, siendo el primero el más numeroso (tabla 1).

Estos montes constituyen la zona de es-tudio, que presenta cortafuegos concaracterísticas muy diferentes entre sí, desde zonas de vegetación herbácea en las que el pastoreo puede constituir, a buen seguro, una herramienta eficaz, a otras con un rebrote muy pujante del es-trato arbóreo en que la gestión se plan-tea, a priori, más compleja.

Metodología

En este trabajo se pretende comparar los costes del desbroce mecánico y del pas-toreo en cortafuegos, entendiendo que este último sustituye (al menos parcial-mente) al primero. Para ello, se han es-tudiado los distintos montes de la zona

Page 16: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA16

labor que podría desarrollar el ganado. Entre las cinco tarifas distintas con las que se cuenta, una de ellas es para vege-tación herbácea y, el resto, para matorral con un diámetro basal menor o igual a tres centímetros. La diferencia de cos-tes entre estas cuatro tarifas restantes, viene dada en función de la fracción de cabida cubierta y la pendiente. A partir de la información recabada en el estudio de cada cortafuegos, se ha procedido a asignar a cada uno de ellos la tarifa (o combinación de ellas) más ajustada a sus características.

Además, cada estructura de defensa contra incendios tiene una periodicidad media de desbroce distinta, depen-diendo del tipo de vegetación (su capa-cidad de rebrote) y de su situación (las perimetrales a propiedades, cercanas a vías de comunicación o áreas recreativas se limpian con más frecuencia por ser mayor el riesgo de incendios). En la zona donde se centra este trabajo las periodi-cidades medias de desbroce se pueden agrupar en tres clases: áreas recreativas, desbrozadas cada dos años; cortafuegos de carácter prioritario, cada tres años; y el resto de ellos, cada cinco años. Este dato ha permitido calcular el coste me-

de estudio, calculando para cada uno de ellos tanto los costes de los desbroces como los del pastoreo, lo que permitirá su posterior comparación.

Costes de las tareas de desbroce en las

infraestructuras de defensa contra in-

cendios forestales

Los costes de desbroce mecánico de los cortafuegos se calculan a partir de las ta-rifas empleadas por EGMASA (Empresa de Gestión Medioambiental S.A.), princi-pal ejecutora de las tareas de prevención de incendios en Andalucía.

Las labores preventivas de incendios engloban diferentes trabajos forestales. Lógicamente, tan sólo algunas de estas actividades son equiparables al traba-jo que puede realizar el ganado. Puesto que se pretende comparar este tipo de actuación con el pastoreo, este trabajo

se centrará sobre la labor que se realiza mediante desbrozadora, ya que otro tipo de labores, como pueda ser el decapado con maquinaria pesada, no son compa-rables a la acción del diente del ganado. Por ello, en lo que sigue, cuando se hable de desbroce, se entenderá que es aquel realizado con motodesbrozadora y no por cualquiera otro procedimiento.

Por otra parte, la vegetación en determi-nados estadios (áreas de matorral muy desarrollado, ya sea por altura o grado de cobertura) resulta difícilmente pas-table y el ganado no puede cumplir su labor de una manera efectiva. En estos casos, un desbroce sería factible, pero el ganado apenas ejercería ningún efecto, lo que impide comparar las dos alterna-tivas de gestión en una situación de estas características.

Por estos motivos, se han empleado úni-camente cinco tarifas definidas por EG-MASA a partir de sus propios datos de rendimientos. Todas ellas corresponden a tareas de mantenimiento con moto-desbrozadora de áreas preventivas de defensa contra incendios forestales, ha-biéndose seleccionado aquéllas que se han considerado más semejantes a la

SE PRETENDE QUE LOS ANIMALES REALICEN UNA LABOR LO MÁS PARECI-DA POSIBLE A LAS TAREAS DE DESBRO-CE MECÁNICO, ES DECIR, HAN DE INGE-RIR Y PISOTEAR LA MAYOR CANTIDAD POSIBLE DE BIOMASA VEGETAL

Page 17: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA 17

dio anual por hectárea de las labores de prevención en cada cortafuegos estudia-do, lo que permitirá la comparación con el pago a los pastores que se explica a continuación.

Coste de las tareas de pastoreo: el

pago a los ganaderos

Los costes de las tareas de pastoreo se han evaluado mediante la fórmula de cálculo del pago implementada para re-tribuir la prestación del servicio de pas-toreo. Su objeto y procedimiento de cál-culo se explican en las líneas siguientes.

Una de las dificultades del proyecto estri-ba en que la tarea que desarrolla el pas-tor no la ha realizado nunca antes, pues se trata de pastorear intensamente unas zonas muy localizadas en el monte. Por otra parte, se pretende que los animales realicen una labor lo más parecida posi-ble a las tareas de desbroce mecánico, es decir, han de ingerir y pisotear la mayor cantidad posible de biomasa vegetal.

Esto obliga a realizar un manejo gana-dero específico para que la presión so-bre la vegetación sea elevada. Por todo ello, el buen funcionamiento del sistema plantea unas exigencias a los pastores de profesionalidad en su trabajo y cumpli-miento de la tarea encomendada. Para incentivar a los pastores en la consecu-ción de su labor y vincularlos de manera activa al proyecto, se han firmado una serie de convenios de colaboración entre los pastores y EGMASA para la prestación

del servicio de mantenimiento de áreas y líneas cortafuegos, en los que se estable-ce la cantidad a pagar por dicho servicio. El cálculo de la remuneración correspon-diente a cada pastor se ha realizado a través de una fórmula que considera, por un lado, la dificultad de pastoreo que po-see el área en cuestión y su extensión y, por otro lado, el grado de cumplimiento de los objetivos de “desbroce” de la ve-getación.

Para mayor detalle en la evaluación, to-das las zonas pastoreadas se han dividi-do en unidades ambientales, siendo cada una de ellas homogénea en términos de tipo de vegetación, pendiente, pastor que realiza en ella su labor, localización (distintas unidades si se trata de zonas disjuntas) y tiempo desde el último des-broce realizado.

La dificultad inherente al pastoreo de cada unidad ambiental se ha estimado-mediante los siguientes parámetros: dis-tancia desde el aprisco hasta el lugar depastoreo, pendiente media en las zonas de actuación del ganado y vegetación existente. Cada uno de ellos ha sido va-lorado mediante escalas, correspondien-do a cada una de ellas un coeficiente de valoración de criterio que se empleará posteriormente (tabla 2).

Como se mencionó anteriormente, apar-te de considerar la dificultad de pasto-reo que entraña cada unidad ambiental, también se tendrá en cuenta el grado

AUNQUE EL PASTOREO NO EVITE TO-TALMENTE EL DESBROCE MECÁNICO, SALVO EXCEPCIONES, SÍ PUEDE CON-SEGUIR ESPACIAR ÉSTE DE MANERA QUE SE PRODUZCA UN AHORRO IM-PORTANTE DE COSTES

Criterio 1: Distancia desde el aprisco hasta el lugar de pastoreo

Distancia menor de 1.5 kmDn = 0

Distancia entre 1.5 km y 2.5 mDn = 0.5

Distancia mayor de 2.5 kmDn = 1

Criterio 2: Pendiente en las zonas de actuación del ganado

Zonas con pendiente mediainferior al 20 por ciento

Pn = 0

Zonas con pendiente mediaentre el 20 y el 40 por ciento

Pn = 0.5

Zonas con pendiente mediasuperior al 40 por ciento

Pn = 1

Criterio 3: Vegetación existente

Vegetación herbácea:pasto bajo y gramíneas

Vn = 0

Leñosas: matas, matorralesy en general, monte.

Vn = 0.75

Rebrotes del estrato arbóreo ypujante respuesta del matorral.

Vn = 1

Tabla 2 - Valoración de parámetros según coeficientes de valoración de criterio

de cumplimiento de unos objetivos de consumo de la biomasa combustible por parte del ganado. En este sentido, en los convenios se ha fijado como cum-plimiento completo de los objetivos la actuación en la que el consumo de la producción herbácea anual sea superior al 90% y el de la producción arbustiva anual sea superior al 75%.

La evaluación del grado de cumplimien-to de los objetivos en cada unidad am-biental se realizará de forma general en el mes de septiembre, previa toma de datos en campo en los meses de junio o julio por parte del equipo técnico y en función de los anteriores criterios. Se han establecido cuatro niveles de grado de cumplimiento que llevan asociados distintos coeficientes de reducción del pago (Gn):

por ciento de los objetivos; Gn = 1

por ciento de los objetivos; Gn =0.75

ciento de los objetivos; Gn = 0.3

por ciento de los objetivos; Gn = 0

Page 18: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA18

Dada la importancia que tiene la super-ficie a pastorear en la cantidad máxima que podría llegar a recibir un pastor, las hectáreas asignadas a cada uno de ellos se sopesan cuidadosamente y se ajus-tan al tamaño del rebaño y al tiempo de pastoreo de los que se dispone. En caso contrario, se corre el riesgo de que el ob-jetivo sea inabarcable, no se alcancen unos mínimos y, por tanto, se anule com-pletamente el pago. En todo caso, estas superficies no son fijas y son susceptibles de ir reajustándose cada año a la vista de los cumplimientos obtenidos y las di-ficultades expresadas por el pastor y/o constatadas por el equipo técnico.

Análisis comparativo de costes evita-

dos de desbroce y pago por el servicio

de pastoreo

Con la metodología descrita, se han cal-culado los costes asociados al desbroce y al pastoreo de cada una de las unidades ambientales que forman parte del con-junto de montes estudiados. En todos los casos se han empleado de manera está-tica los precios correspondientes al año 2007, homogeneizándolos en términos de cantidades anuales y por hectárea. Sin embargo, para poder ser compara-dos adecuadamente, es necesario con-siderar los costes de desbroce realmente evitados mediante el pastoreo.

Donde:I es el importe final a pagar al ganadero (en euros)N es el número de unidades ambientales asignadas al ganaderoDn es el coeficiente de distancia para la unidad ambiental n

Como puede observarse, toda califica-ción obtenida distinta del Cumplimiento Alto, conlleva una reducción del importe a pagar al ganadero, llegando incluso a su anulación cuando el cumplimiento se considera nulo.

Finalmente, en la ecuación se incluye un coeficiente K, que valora de forma glo-bal tomando en consideración todas las unidades ambientales en que trabaja el mismo ganadero– el cumplimiento de los objetivos de pastoreo. Con él se pre-tende penalizar, mediante la anulación del pago,los casos en que el cumplimiento ha sido insatisfactorio e irregular entre las distintas unidades que tienen asignadas el mismo pastor.

Todos estos elementos se integran en el cálculo del importe final a pagar alganadero según la siguiente fórmula:

Pn es el coeficiente de pendiente media para la unidad ambiental nVn es el coeficiente de vegetación para la unidad ambiental nSn es la superficie de la unidad ambien-tal nGn es el coeficiente de reducción del pago para la unidad ambiental nK es un coeficiente ligado al grado de cumplimiento global de los objetivos depastoreo, que puede tomar los siguien-tes valores:1 - Cuando el grado de cumplimiento global es igual o superior al 50 %.

0 - Cuando el grado de cumplimien-to global es inferior al 50 por ciento, lo que conlleva la anulación completa del pago.

El cálculo de la retribución siguiendo esta fórmula hace que todos los pastores partan de una misma contraprestación económica de 500 euros, a la que se su-marían las cantidades correspondientes a cada unidad ambiental, matizadas por el grado de cumplimiento de objetivos. Los distintos coeficientes de dificultad aplicados hacen que el pago para cada unidad oscile entre un mínimo de 20 y un máximo de 45 euros por hectárea, que se multiplican por la superficie de la unidad.

Page 19: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA 19

Según se definió en el apartado de me-todología, el cumplimiento completo de los objetivos de pastoreo es aquella actuación en la que el consumo de la producción herbácea anual sea superior al 90 por ciento y el de la producción arbustiva anual sea superior al 75%. En cambio, el desbroce mecánico con mo-todesbrozadora implica una eliminación del 100% de la biomasa, por lo que am-bas actuaciones no son equivalentes. Incluso en el caso de que el pastoreo se realice conforme a los objetivos marca-dos, se acumulará una cierta cantidad de combustible con el paso de los años.

Aunque el pastoreo no evite totalmente el desbroce mecánico, salvo excepcio-nes, sí puede conseguir espaciar éste de manera que se produzca un ahorro im-portante de costes. La biomasa anual no consumida por el ganado se acumulará hasta un punto en que se considere un combustible potencialmente peligroso y se proceda a su desbroce. En concre-

to, y de manera teórica, si se produce el mencionado cumplimiento de un con-sumo del 75% de la biomasa anual por parte del ganado, la biomasa acumulada anualmente en la zona pastoreada será de un 25%, con lo que la labor de des-broce se podría espaciar, por ejemplo para las zonas prioritarias de periodici-dad de desbroce mecánico cada 3 años, hasta 12 años. Los costes ahorrados de esta manera se podrían dedicar al pago al pastor o bien a otras acciones alterna-tivas, como puedan ser la ampliación en superficie de las labores de selvicultura preventiva en otros montes.

Por tanto, el coste evitado mediante la actividad del pastoreo es, en el caso del matorral, el 75% de los costes anuales de desbroce. El restante 25% se empleará en la realización del desbroce complemen-tario cuando sea necesario. Incluso en el caso de que las unidades presenten una vegetación predominantemente herbá-cea, éstas siempre incluyen una cierta

Unidad ambiental Coste evitado de desbroce=Coste

desbroce*0.75

(€ ha-1año-1)

Pago máximo a los pastores

(€ ha-1año-1)

Porcentaje que representa

el pago al pastor respecto al

coste evitado de

desbroce

Montes Morena de Briñuelas y Pinar de Yunquera

A 310.21 54.74 17.7

B 460.77 69.32 20.1

Montes Conejeras y Madroñales y Montes de Parauta

A 157.76 33.99 21.5

B 219.60 42.37 19.3

C 328.30 42.04 17.1

D 296.07 42.36 14.3

E 240.40 51.80 21.6

Monte El Peñón y La Parra

A 105.18 42.45 40.4

B 345.58 44.32 12.8

C 360.60 47.79 13.3

Monte La Ventilla

A 145.08 34.94 24.1

B 134.19 34.93 26.0

Los Quejigales

A 84.22 47.86 56.8

B 240.40 52.09 21.7

Elaboración propia a partir de datos EGMASA 2007.

Tabla 3—Resultados comparados de la ecuación de pago y los costes de desbroce evitados

proporción de matorral que iría acumu-lándose junto con las especies herbáceas menos apetecidas, que harían necesario un desbroce ocasional, por lo que se han tratado de igual manera que el resto de unidades.

Así, se define el coste de desbroce evita-do por el pastoreo como el 75% del coste anual de los desbroces, cantidad que se ha comparado, unidad a unidad, con el pago máximo previsto a los pastores que cumplan completamente los objetivos (tabla 3).

Es posible que se den situaciones en que el consumo de la biomasa anual de matorral sea mayor del 75%. Estos casos arrojarían un saldo más favorable hacia el pastoreo, pues se evitaría una mayor proporción de los costes de desbroce. Sin embargo, el análisis realizado mues-tra que incluso en el umbral fijado en un consumo del 75%, los costes máximos en que se incurrirá por el pago a los pastores

Page 20: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA20

Finalmente, y a pesar de tratarse de un análisis de mínimos, pues no se están considerando otros costes y beneficios que ambas alternativas de gestión po-drían generar, esta comparativa de cos-tes muestra que el pastoreo, en ---términos financieros, parece postularse como una opción de gestión preventiva válida para nuestros montes.

Conclusiones

En este trabajo se han mostrado los pri-meros resultados del análisis compara-do,en términos de costes evitados, de dos alternativas de gestión preventiva deincendios: el pastoreo sobre cortafuegos convencionales y el desbroce con moto-desbrozadora. Este trabajo se ha realiza-do en la Sierra de las Nieves (Málaga)donde existen cortafuegos que están siendo pastoreados en la actualidad.

son muy inferiores a los costes que evi-tan. En concreto, el promedio para todas las unidades ambientales del porcenta-je que representa el pago a los pastores en relación con los costes evitados por le pastoreo es de un 23.3%. En tan sólo dos unidades ambientales, este porcen-taje es superior al 40% del coste evitado, siendo de forma mayoritaria cercano al 20% en las demás unidades.

Los casos con porcentajes más elevados, es decir, mayor proximidad entre el pago al pastor y los costes evitados por el pas-toreo, tienen que ver con la concurrencia de uno o varios de los siguientes moti-vos. Por un lado, con el menor coste de las labores de desbroce en ellos (mayor proporción de vegetación herbácea o zonas de matorral con poca pendiente y cobertura) y/o frecuencia de desbroce más espaciada en el tiempo (no se trata de cortafuegos prioritarios). Y por otro

lado, con un pago mayor al pastor, de-bido a que la superficie a pastorear que se le asigna no es grande (con lo que los 500 euros de partida, que se han repercu-tido por unidad de superficie, tienen un peso relativo importante), y/o distancias al aprisco elevadas, que incrementan el pago por hectárea.

Se comprueba así que la fórmula para el cálculo del pago subestima el trabajo depastoreo, estando lejos de su equipara-ción monetaria con los costes de desbro-ce mecánico evitados. Hay que señalar que no se manejaron este tipo de con-sideraciones en su elaboración, dado que no se pretendía remunerar confor-me a los costes evitados sino ofrecer un monto máximo que fuera suficiente-mente estimulante para que los pastores cumplieran adecuadamente su compro-miso.

Page 21: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

GANDERÍA EXTENSIVA 21

Los costes en que se incurre en la elimi-nación de la vegetación potencialmentecombustible a través del desbroce con motodesbrozadora son claramente máselevados que los costes de pastoreo, medidos éstos según la fórmula desa-rrollada para implementar un pago a los pastores por el desarrollo de la tarea de pastoreo.

La comparativa entre éstos últimos y los costes evitados por el pastoreo, es-timados como un 75% de los costes de desbroce, sigue arrojando un balance positivo a favor del pastoreo, siendo el porcentaje medio que representa el pago al pastor respecto al coste evitado de desbroce de un 23.3%.

Los casos en que este balance es más fa-vorable hacia el pastoreo son aquellos en que las zonas de pastoreo se encuentran a distancias cortas y medias desde el lu-gar del aprisco (en caso contrario el pago aumenta debido a la distancia recorrida), así como en los cortafuegos prioritarios, donde el coste de desbroce es elevado por lo frecuente de las labores.

A pesar de que el pastoreo no evitará, en general, la necesidad de realizar desbro-ces mecánicos, sí disminuirá su frecuen-cia, pudiéndose dedicar el dinero ahorra-do al pago a los pastores o a tratamientos preventivos alternativos.

Se comprueba así, que el establecer un pago a los pastores por la labor realiza-

Referencias bibliográficas

Oliveras, I.; Piñol, J.; Bell, T. 2005. Percep-ciones del uso de las quemas prescritas en Victoria (Australia) y en Cataluña. Con-ferencia Internacional sobre Estrategias de Prevención de Incendios en el Sur de Europa. Barcelona.

Riera, P & Mogas J. 2003. Valoración del riesgo de incendios forestales en España. Revista Ciudad y Territorio 135: 119-126.

Rigueiro, A.; Mosquera-Losada, M.R.; Ro-mero-Franco, R.; González-Hernández, M.P.; Villarino-Urtiaga, J.J.; López Díaz, M.L.; 2005. 25 años de investigación en Galicia sobre sistemas silvopastorales en prevención de incendios forestales. Con-ferencia Internacional sobre Estrategias de prevención de Incendios en el Sur de Europa. Barcelona

Rodríguez y Silva, F. 2005 Integración de las quemas prescritas en el diseño y mantenimiento de los sistemas lineales preventivos de defensa y en el análi-sis económico aplicado al control de la carga de combustibles en ecosistemas forestales mediterráneos. Estrategias de Prevención de Incendios en el Sur de Eu-ropa. Barcelona.

Vélez, R. 2004. Europa: desarrollo y fuego. II Simposio sobre Políticas, Planificación y Economía en la defensa contra Incendios Forestales. Córdoba.

da está plenamente justificado, más allá de su interés como instrumento para conseguir un compromiso por parte de los pastores. De hecho si se considerara, a la vista de los resultados en 2007, pri-mer año de su aplicación, que el monto máximo ofertado a los pastores debiera ser superior, existe un alto margen de incremento, en términos de costes evi-tados por el pastoreo, hasta que ambas cantidades se igualen.

Aunque el presente trabajo constituye un análisis de mínimos, pues no se estánconsiderando otros costes y beneficios que ambas alternativas de gestión po-drían generar, esta comparativa de costes muestra que el pastoreo, en términos financieros parece postularse como una opción de gestión preventiva válida para nuestros montes.

Finalmente, señalar que en los trabajos en curso actualmente se trata de am-pliar este análisis en dos direcciones: por una parte, incluyendo la estimación de costes y beneficios no financieros y, por otra, realizando el análisis comparativo de costes para el caso, mucho más com-plejo, pero más atractivo desde el punto de vista de gestión multifuncional de las áreas pasto-cortafuegos, esto es, áreas cortafuegos con un mantenimiento ba-sado en el pastoreo.

Page 22: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS22

POSIBLEMENTE A VACA MÁIS VELLA DE GALICIA, E QUIZAIS DE ESPAÑA

Carreta ten 28 anos e vive no Concello ourensán de Montederramo

Ésabido da lonxevidade produtiva das razas autóctonas. Carreta, que así se

chama este exemplar de raza Vianesa, os-tenta posiblemente o título de vaca máis vella (ou, tal e como se di nestes tempos de eufemismos, vaca de máis idade) de Galicia. E, quizais, tamén de España.

Na ficha do animal figura que naceu o 30 de agosto de 1982. Estaría, por tanto, a piques de cumprir 26 anos. Non obs-tante, o propietario anterior asegurou no momento da venda que a vaca ten dous anos máis do que se consignou, dado que el mesmo transmitiu o dato

erroneamente aos veterinarios ao inscri-bilo. Así pois, extraoficialmente, a vaca Carreta ten case 28 anos.Unha idade con poucos precedentes nesta especie.

A vaca foi vendida ao seu dono actual no Nadal de 1999 en Viana do Bolo, concre-tamente no núcleo de Louzaregos. Dada a súa idade, o animal estaba destinado ao matadoiro.

Carreta estaba preñada dun animal de raza case sintética orixinario de Bélxica, o que deu como resultado unha femia que, con 8 meses, ofreceu unha canle de 199 quilos. A partir de aí, Carreta só tivo relación con bois da súa raza e pariu outras seis veces, 5 femias e un macho, segundo figura no Libro Xenealóxico da Raza Vianesa.

O animal vive na actualidade nos montes do Concelo ourensan de Montederramo, onda unha fermosa cría de mes e medio de idade.

CARRETA PARIU SETE VECES EXCEPTO A PRIMEIRA, SEMPRE SE CRUZOU CON BOIS DA SÚA RAZA

Page 23: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS 23

O INIA DÁ LUZ VERDE A UN ESTUDO PARA AVALIAR A APTITUDE CÁRNICA DAS RAZAS CACHENA E VIANESA

Avaliaranse a cantidade e calidade da produción ao longo de catro anos

OInstituto Nacional de Investiga-cións Agrarias (INIA) aceptou o

proxecto para a caracterización produti-va das razas Cachena e Vianesa, en canto a parámetros de produción cárnica e ca-lidade da carne. Este estudo será desen-volvido ao longo de catro anos, con catro rabaños colaboradores de entre 40 e 50 vacas, nas propias explotacións e na finca experimental do Centro de Recursos Zo-oxenéticos de Galicia (Coles, Ourense).

Trátase de avaliar o ritmo de crecemen-to e a calidade da canle e a carne dos xatos destas dúas razas bovinas en pe-rigo de extinción. Nos próximos anos preténdese facer o mesmo estudo nas outras tres razas bovinas autóctonas, a Frieiresa, a Limiá e a Caldelá.

NO PROXECTO AVALIARANSE 60 XATOS, 30 DE CADA UNHA DAS RAZAS, CON-TROLANDO O SEU CONSUMO E ÍNDICE DE CONVERSIÓN DE ALIMENTOS

A CALIDADE DA CARNE ESTUDARASE NO CENTRO TECNOLÓXICO DA CAR-NE E NO CENTRO DE INVESTIGACIÓNS AGRARIAS DE MABEGONDO

No proceso empregaranse un total de 60 xatos, 30 de raza Cachena e 30 de raza Vianesa. Os animais manexaranse nos dous sistemas de produción utilizados actualmente, ambos de tipo extensivo pero con acabado dos xatos en pastoreo ou en cebadeiro e sacrificio entre os 8 e 9 meses de vida.

Na finca experimental realizarase un control do consumo e o índice de con-versión de alimentos, mentres que nas explotacións controlaranse a data de parto, o crecemento, o peso ao sacrificio e o consumo de concentrados nos xatos de cebadeiro. O valor nutritivo destas materias primas será fixado no Labora-torio Agrario e Fitopatolóxico de Galicia (LAFIGA) e no Laboratorio Interprofesio-nal Galego do Leite (LIGAL).

Unha vez sacrificados, os animais serán despezados no Centro Tecnolóxico da Carne (CETECA). Controlaranse o pH e a temperatura da canle, así como os prin-cipais parámetros de calidade da canle,

conformación (SEUROP) e estado de engraxamento. Así mesmo, realizado o despezamento obterase un rendemento carniceiro e a categorización das distin-tas pezas.

Unha vez despezados os animais, o mús-culo Longisimus dorsi, entre a quinta e a décima costela, levarase, en condicións isotermas, ao Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), onde se avaliará a calidade da carne. Para iso realizaranse medidas do pH, cor, com-posición química, cantidade de mioglo-bina, capacidade de retención de auga, así como a cuantificación e identificación dos perfís aminoácido e lipídico.

A xestión deste proxecto corre a cargo da Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA), en colaboración con to-das as institucións citadas.

Page 24: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS24

SOLICITADOS ESTUDOS PARA A CARACTERIZACIÓN ORGANOLÉPTICA DA OVELLA GALEGA E GALIÑA DE MOSHistoricamente, as nosas razas autóctonas gozaron dun indubidable prestixio grazas a unha adaptación ao territorio precisa, a calidade das súas carnes e a uns gastos de produción pe-quenos. Ás razas autóctonas galegas tocoulles xogar un papel determinante na redución da fame dos galegos aos que lles tocou vivir épocas difíciles nas que existiu unha gran carestía de alimentos.

Nos tempos actuais, coa globaliza-ción dos mercados, existen varias

razas ou, na maioría dos casos, cruces entre razas moi seleccionadas, que aca-dan uns pesos superiores nun menor espazo de tempo, a costa dun descenso na calidade das súas carnes e uns custos de produción superiores. Desta maneira, poderiamos ter a tentación de someter as nosas razas a cruzamentos industriais ou abandonalas por outras con maiores crecementos e volver cometer os erros do pasado, que as levaron á case extin-ción. Xa no 1949, o veterinario Luis Escri-bano Tejedor, que por aqueles tempos era director da antiga Estación Pecuaria Rexional de Galicia, en Lugo, dicía que “no somos partidarios de la impurificación de nuestras razas gallegas”.

Así, temos claro que é moi importante enfocar a promoción das nosas razas, destacando aqueles aspectos relevantes nos que se diferencian doutras, podendo acceder a un mercado de calidade e di-ferenciado, xa que sería impropio querer competir nun mercado no que xa existan produtos similares e de razas foráneas.

Este pensamento dános folgos para, máis de medio século despois, continuar per-correndo o camiño do que xa nos falaba o citado Luis Escribano en 1949. “Muchos son los esfuerzos que llevamos realizado para ir desechando, de una vez y definiti-vamente, el mal crónico de lo extranjero, pero aún, por desgracia, queda mucho ca-mino por recorrer en este sentido”

Por estes motivos veñen de ser solicita-dos dous estudos de investigación coa Galiña de Mos e coa Ovella Galega, que se engaden ao das razas bovinas comen-

O QUE REALMENTE NOS INTERESA É A ANÁLISE DO BENEFICIO, OBSERVÁN-DOSE NAS NOSAS RAZAS UNS GASTOS DE PRODUCIÓN SENSIBLEMENTE INFERIORES AOS DOUTRAS RAZAS, O QUE SIGNIFICA QUE PRODUCEN UN BENEFICIO MOI COMPETITIVO

tado na páxina anterior. Ambos estu-dos comparten os mesmos obxectivos e queren, en primeiro lugar, facer unha análise económica, precisa e rigurosa dos crecementos e dos custos de produ-ción, tendo en conta o consumo alimen-tario. Ás veces neste tipo de producións os criadores tendemos a analizar só o ingreso obtido polo animal ou as súas carnes e así podemos confundirnos, xa que normalmente obtéñense superiores ingresos con razas máis carniceiras, pero o que realmente nos interesa é a análise do beneficio, observándose nas nosas razas uns gastos de produción sensible-

Page 25: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS 25

mente inferiores aos doutras razas, o que significa que producen un beneficio moi competitivo.

Os estudos tamén van encamiñados a investigar o que todos sabemos, que as carnes das nosas razas son dunha calida-de excepcional e por iso van ser analiza-das por métodos laboratoriais en orga-nismos de recoñecido prestixio.

Grazas a este tipo de estudos, pode-rémoslle dar ao consumidor a informa-ción necesaria para valorar a calidade dos nosos produtos e obter unha carne de garantía e diferenciada, dándolle ás nosas razas un pulo definitivo.

Para a realización do estudo titulado Caracterización produtiva e calidade da canal e da carne dos galos Mos sometidos a diferentes sistemas de manexo, que foi presentado polo Centro de Recursos Zo-oxenéticos de Galicia, solicitouse unha axuda de investigación á Consellería de Innovación e Industria da Xunta de Gali-cia. O estudo desenvolverase en Fontefiz en galos Mos, sendo analizadas as carnes

polo Centro Tecnólóxico da Carne, or-ganismo dependente da Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia.

O estudo denominado Caracterización produtiva e calidade da canal e da carne dos cordeiros da raza Ovella Galega so-metidos a diferentes sistemas de ma-nexo foi presentado pola Federación de Autóctonas de Galicia, Boaga, en colabo-

ración co Centro de Recursos Zooxené-ticos, o INORDE e o Centro Tecnolóxico da Carne.

Para a elaboración do estudo solicitouse unha axuda á Dirección Xeral de Investi-gación da Consellería do Medio Rural.

Manterémosvos informados.

Page 26: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS26

OS CRIADORES DA GALIÑA DE MOS INCREMENTAN O SEU VOLUME DE VENDAS

Os ingresos pola venda de ovos, galos e polos superaron os 600.000 euros no 2007

A asociación de avicultores da raza Galiña de Mos, Avimós, vén de facer un estudo económi-co sobre a produción da raza e o impacto económico da comercialización dos seus produtos no 2007 entre os criadores inscritos no Libro de Rexistro da Raza. A venda de animais de vida, ovos e carne xerou un montante de máis de 600.000 euros.

dos por aqueles consumidores que des-exan uns ovos dunhas galiñas criadas con esmero, a base de produtos natu-rais e dunha indubidable calidade. Non podemos esquecer a produción cárnica da nosa raza, tan importante en tempos pasados; estase a comezar a venda arte-sanal da produción cara a restaurantes e consumidores locais.

Debemos ter en conta a importancia do aspecto económico que provoca o auto-consumo por parte dos propios criado-res, xa que se non posuíran esta raza e os seus produtos, terían que adquirir estes alimentos de producións foráneas en moitos casos, o que derivaría nun efecto inverso cara aos intereses económicos dos nosos gandeiros e das producións agrarias da nosa terra.

CIFRAS

O resultado económico no pasado ano foi duns ingresos de 609.016,40 euros. Case un tercio dos ingresos, 201.314 euros, proviñeron das vendas de ovos para incubar e para consumo, e outro tercio das vendas foron de galos de entre

En ocasións, tendemos a considerar que as posibles ganancias que se poi-

dan obter coa comercialización dunha raza gandeira proveñen exclusivamente da comercialización das súas carnes. Na Galiña de Mos existe un crecente mo-vemento económico no mercado que podemos chamar “de vida”, no que conti-núan á alza as vendas cara a todos aque-les interesados en posuír exemplares da raza, axudando así a repoboar o noso agro.

Tamén están a ser moi interesantes as vendas de ovos enfocadas cara ao mer-cado local, para incubación ou para o autoconsumo, principalmente adquiri-

5 e 8 meses, 109.760 euros, e de galos de máis de 8 meses, 93.150 euros.

O resto dos ingresos obtivéronse por comercialización de polos dun día (42.959,40 euros), de polos e polas de menos de 5 meses (93.455 euros), de galiñas adultas (49.478 euros) e tamén de varios lotes de capóns (18.900 euros).

Destacaron as vendas de case 20.000 poliños dun día e de 4.607 galos maiores de 5 meses, destinados maioritariamen-te ao consumo das súas carnes.

Á vista destes datos podemos ser moi optimistas respecto á evolución da pro-dución da Galiña de Mos, xa que as cifras económicas que está a xerar como com-plemento da actividade agraria, e tendo en conta que estamos a falar dunha produción avícola de gran prestixio, co-mezan a ser moi importantes, como su-cedeu en tempos pasados.

Dado que esta avaliación económica foi feita entre os criadores rexistrados no li-bro de rexistro da Galiña de Mos, e tendo en conta a existencia dun número moi superior de propietarios de exemplares da raza, as cifras económicas que provo-ca a produción da Galiña de Mos son moi superiores ás analizadas neste estudo.

Page 27: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS 27

CHARLAS INFORMATIVAS SOBRE O CES

Dúas charlas informativas celebradas en marzo deron a coñecer o Contrato de Explotación Sostible (CES), que este ano inclúe por primeira vez medidas agroambientais. Fíxose especial fincapé na liña de axudas de mantemento de ra-zas autóctonas en perigo de extinción.

Os encontros tiñeron lugar o 25 de mar-zo no Pazo de Fontefiz (Coles, Ourense) e o 27 de marzo no Pazo de Congresos e Exposicións de Lugo.

O PROGRAMA DE CONSERVACIÓN

DAS RAZAS BOVINAS TRATOUSE EN

10 REUNIÓNS

Ata un total de 10 reunións se progra-maron en distintos concellos de Galicia para explicar o novo Programa de Con-servación In Situ 2008 das razas bovinas autóctonas galegas en perigo.

A maiores das xornadas organizadas no Pazo de Fontefiz, os días 9 de xuño e 3 de xullo, houbo charlas nos concellos coru-ñeses de Curtis e Narón, os ourensáns de Montederramo, Xinzo da Limia e A Mez-quita e os lugueses de As Nogais, Samos e Rábade. Todos os encontros se celebra-ron durante o mes de xuño.

A MEZQUITA CELEBRA EN AGOSTO A II

EXPOSICIÓN DA RAZA FRIEIRESA

Santigoso, no concello ourensán da Mezquita, será escenario o próximo 9 de agosto da II Exposición da Raza Frieiresa. O programa incluirá, entre outras cousas, un concurso monográfico da raza e unha competición de arrastre aberta a parellas de todas as razas.

Tamén se celebrará unha charla coloquio sobre as subvencións ás razas autócto-nas en perigo de extinción. A xornada complétase cunha competición de trac-tores, degustación de carne de Frieiresa e a poxa dunha xovenca e dunha xata desta raza.

FRIEIREGA, a Asociación de Criadores da Raza Frieiresa, colabora coa Asociación de Veciños de Santigoso na celebración desta festa, que conta co apoio do Con-cello da Mezquita e da Consellería do Medio Rural.

Fotografías propiedade de Mariluz Fernández PrietoTomadas no lugar de Castiñeira (Vilariño de Conso, Ourense) nos anos1966 (ovella) e 1973 (xugada)

O libro Vacas, de Flavio Morganti _coci-ñeiro do restaurante ourensán Galileo_ recibiu o premio Gourmand ao mellor libro de cociña editado en España no 2007. O autor das fotos, Xurxo Lobato, recibiu o mesmo galardón no apartado de mellor fotografía de cociña do mun-do. A obra está publicada por Everest en edición de luxo.

No libro recóllense diversas receitas ela-boradas con carne de vacún de razas di-versas. Entre elas, as cinco razas galegas en perigo de extinción.

Na introdución do libro, o autor sinala: “Sorprende la evidente falta de interés por la identidad de la carne que llega a nuestra mesa. No ocurre lo mismo con otros productos (…) Cuando hablamos del fruto de la vid, sí nos encanta diferen-ciar sus características, nos enorgullece ser capaces de diferenciar su origen y sus matices con un solo golpe de olfato”. Morganti conclúe dicindo que “no todas las carnes son iguales, ni todas cuestan lo mismo”.

‘VACAS’, DE FLAVIO MORGANTI, PREMIO GOURMAND AO MELLOR LIBRO DE

COCIÑA DE ESPAÑA

BOAGA SEGUE A RECUPERAR FOTOS

ANTIGAS DE RAZAS AUTÓCTONAS

Boaga, en colaboración coas asociacións federadas, segue na tarefa de recuperar fotos antigas de razas autóctonas con vistas á súa divulgación. O prazo para a recepción de imaxes segue aberto.

As fotos poden enviarse por correo elec-trónico a [email protected], indicando no asunto: Fotos antigas razas autócto-nas. Tamén poden remitirse por correo ordinario, en formato dixital ou en pa-pel.

Os datos que deben figurar na foto son os seguintes: nome do autor; lugar e data da foto e un texto que a describa.

Page 28: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS28

CONVÓCASE O V CONCURSO DE DEBUXO INFANTIL AUTÓCTONAS DE GALICIA

Un dos piares máis importantes na re-cuperación e conservación das razas

autóctonas de Galicia son os criadores, pero tamén é importante que os cativos se impliquen neste obxectivo e se sintan orgullosos do traballo dos seus pais, tíos ou avós.

Este principio inspira, un ano máis, a con-vocatoria do Concurso de Debuxo Infan-til Autóctonas de Galicia, que chega xa á súa quinta edición. Esta iniciativa está or-ganizada conxuntamente por CACHEGA (Asociación de Criadores da Raza Cache-na); CALDEGA ( Asociación de Criadores da Raza Caldelá); FRIEIREGA (Asociación de Criadores da Raza Frieiresa); LIMIA-GA (Asociación de Criadores da Raza Li-miá); VIANEGA (Asociación de Criadores da Raza Vianesa); ASOVEGA (Asociación de Criadores da Raza Ovella Galega); AVIMÓS (Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos) e o Club Can de Pa-lleiro, coa colaboración da Consellería do Medio Rural.

BASES DO CONCURSO:

1. Ter menos de 14 anos de idade ou cumprilos no ano 2008.

2. Poderán participar os fillos, sobriños ou netos dos criadores socios das aso-ciacións de criadores das razas Cachena, Caldelá, Can de Palleiro, Frieiresa, Galiña de Mos, Limiá, Ovella Galega e Vianesa.

3. Técnica de debuxo libre. En todo caso, os participantes por cada especie debe-rán reflectir a raza no debuxo, sendo des-cualificados aqueles que non debuxen a raza pola que concursan.

4. Formato de debuxo: Cartolina bran-ca, tamaño A4 en posición horizontal ou vertical.

5. Todos os debuxos serán propiedade de BOAGA.

6. Os traballos serán enviados _con data tope do 15 de Setembro do 2008_ ao se-guinte enderezo:

FEDERACIÓN RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA-BOAGA Fontefiz. 32152. Coles- Ourense.

7. Aqueles traballos que fosen recibidos con data posterior ao 15 de setembro do 2008 serán rexeitados.

8. Cada debuxo virá acompañado dun sobre, o cal terá na portada un pseudóni-mo e a idade do concursante. Dentro do sobre irá a fotocopia do libro de familia para verificar idade, ou DNI se procede, ademais dos seguintes datos:-Nome completo-Enderezo-Poboación-Parroquia-Concello-Provincia-Teléfonos de contacto-Nome do criador da Raza -CEA (se houbese; caso da Galiña de Mos)

9. Na parte traseira do debuxo irán, con letra clara, o pseudónimo e a idade, que se corresponderán cos indicados no so-bre.

10. Categorías

Una por cada especie. Polo tanto, esta-blécense 4 categorías: Bovina, Ovina, Galiña, e Canina,cos tramos de idade que se relacionan:-Ata 6 anos.

-De 7 a 10 anos.-De 11 a 14 anos.

11. Xurado

Desígnase pola Federación de Razas Au-tóctonas -BOAGA de acordo coas asocia-cións convocantes.

A decisión do xurado será inapelable.

O fallo terá lugar o día 30 de setembro do 2008.

12. Premios

Por cada especie e tramo de idade, 1º premio: tarxeta-regalo* por importe de 150 euros.

Por cada especie e tramo de idade, 2º premio: tarxeta-regalo* por importe de 100 euros.

Por cada especie e tramo de idade, 3º premio: tarxeta-regalo por importe de 50 euros*.

*Tarxeta regalo de Carrefour.

Todos os participantes recibirán un di-ploma pola súa participación no Con-curso de Debuxo Infantil Autóctonas de Galicia.

13. Exposición

Terá lugar durante a celebración da Feira de San Froilán de Lugo, en outubro do 2008.

14. Entrega de premios

Durante a Feira do San Froilán. A data confirmaráselle persoalmente aos gaña-dores con varios días de antelación.

Page 29: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS 29

CHARLAS SOBRE A GALIÑA DE MOS

NUN COLEXIO DE FERROL

O criador de Galiña de Mos Juan Carlos Puente Hermida deu dúas charlas divul-gativas sobre esta raza aludindo tamén

AVIMÓS, NA FEIRA DE PRIMAVERA DE

RIOTORTO

A Feira de Primavera dos Produtos Eco-lóxicos e de Tempada de Riotorto (Lugo), o pasado 11 de maio, contou coa presen-za da Galiña de Mos. O criador Luis Fer-nández Fernández acudiu a esta cita cos seus exemplares.

EXPOSICIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS

NO SAN ISIDRO DE SARRIA

A XXIII edición da Feira de San Isidro de Sarria (Lugo), os pasados 10 e 11 de maio, recibiu unha representación das cinco razas de bovino autóctono, a Ove-lla Galega e a Galiña de Mos, con animais procedentes do Centro de Recursos Zo-oxenéticos de Galicia (Pazo de Fontefiz, Coles-Ourense). Ademais, o criador Emi-lio Pereira Gómez levou unha parella de animais da raza Ovella Galega.

Os visitantes do stand das razas autócto-nas puideron coñecer de primeira man as actividades que se desenvolven do Pazo de Fontefiz. Repartíronse máis de 2.000 folletos e trípticos con información sobre as razas e o Centro de Recursos Zo-oxenéticos.

ABUNDANTE PRESENZA DAS RAZAS

AUTÓCTONAS NA MOSTRA DE

GANDO DO PAÍS DE BRETOÑA

A I Mostra de Gando do País de Bretoña (A Pastoriza, Lugo), celebrada o pasado 15 de xuño, contou cunha carpa exposi-ción de razas autóctonas galegas. Diver-sos criadores da provincia de Lugo leva-ron exemplares á feira.

Os visitantes puideron ver, en concreto, un lote de Ovella Galega de Luis Fernán-dez, de Riotorto, e outro de José Manuel Casanova, de Rubiás, Lugo; unha vaca co seu becerro de José Ramón Cabarcos, de Rábade, que tamén levou unha Frieiresa. Angustias Seijas, de Mosteiro (Outeiro de Rei), levou unha Vianesa co seu becerro. Unha vaca Limiá de José María Pena, de Labio (Lugo), e dúas parellas de Cache-nas coas crías de José Rodríguez, de Be-gonte, tamén estiveron presentes.

A Galiña de Mos estivo representada en Bretoña cunha exposición de trinta exemplares.

Tamén asistiron membros do Club do Can de Palleiro, presentando dous exem-plares deste fermoso can pastor, recibin-do numerosas peticións de exemplares e repartindo abundante información sobre a raza.

a outras razas autóctonas galegas no colexio Tirso de Molina de Ferrol. O 28 de maio falou para os alumnos de 6º de Primaria e o 4 de xuño, para os de 1º de ESO.

Page 30: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

Autóctonas Galegas Número 1

NOVAS30

CEA DE POLA MOS CEBADA EN

NARÓN

Criadores da zona de Ferrol reuníronse o pasado 23 de maio no muíño de Pedroso, en Narón (A Coruña), nunha cea de con-fraternidade na que degustaron unha das maiores exquisiteces que teñen as producións da raza, a Pola Mos cebada.

Pola cebada é o nome que en Avimós se utiliza para definir o que os franceses de-nominan “poularde”, aquelas poliñas (é dicir, antes de que se convirtan en gali-

A GALIÑA DE MOS ESTIVO PRESENTE

EN EXPOAVIGA

Unha nova edición de Expoaviga tivo lugar no recinto feiral de Hospitalet de Llobregat, preto de Barcelona, entre o 15 e o 18 de abril. Esta é unha das maio-res feiras agropecuarias que se celebran

EXPOSICIÓN DE EXEMPLARES

AVIARES EN MOS

Con motivo da celebración, o pasado 13 de maio, da Festa da Rosa no con-cello pontevedrés de Mos, os criadores da zona Álvaro Rodríguez, José Manuel Martínez e Maximino Pérez fixeron unha exposición de exemplares da Galiña de Mos.

OS OVOS DA GALIÑA DE MOS,

NO FÓRUM GASTRONÓMICO DE

SANTIAGO

Do 16 ao 20 de febreiro celebrouse en Santiago o Fórum Gastronómico 2008, que dá cabida ás últimas tendencias no mundo da gastronomía. A asociación Fi-lloas da Pedra d’A Baña (A Coruña) pre-sentou o seu produto estelar, as filloas feitas con ovos de Galiña de Mos.

A combinación do método tradicional de elaboración das filloas cuns ovos de tan alta calidade dá como resultado un sabor excelente. Os ovos empregados para a elaboración das filloas foron doa-dos polo criador José Antonio Liñares.

en España, moi enfocada cara ao sector profesional. A edición deste ano acolleu como novidade unha fermosa exposición avícola na que xogaron un importante papel as razas autóctonas españolas. En representación dos criadores da Galiña de Mos acudiron Ramón Abella, Carlos Durán e Germán Fraga.

ñas poñedoras) cebadas conveniente-mente para o consumo. En moitas zonas de España coñécense como pulardas, pero existe unha gran controversia arre-dor deste nome, xa que uns din que a pularda é a pola castrada e outros que é a pola sen castrar.

As polas cebadas, de 4,5 meses de idade, son dun sabor excepcional. En tempos pasados non foi un produto de consumo habitual en Galicia. Comer unha poliña era un luxo, xa que a función desta era chegar a ser galiña para poñer ovos.

Page 31: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA

“Para paladares finos”

Pol. Ind. Castro Ribeiras de Lea P-5027260 - Castro de Rei

LugoTelf: 982-310505Fax: 982-311031

e-mail: [email protected]: www.leitigal.com

CÁMARAS FRIGORIFICAS (13000 m3) Y TÚNEL DE CONGELACIÓN

QUESOS TRADICIONALES: PAÍS Y TETILLA CON DENOMINACIÓN DE ORIGEN PROTEGIDA.

QUESO MEZCLA SEMICURADO “DON UBALDO”.QUESO MEZCLA CURADO “ DON UBALDO”.

QUESO DE BARRA.

Page 32: RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA