raport vleresimi psak 2011-2016 shq -...

RAPORT VLERËSIMI I PLANIT STRATEGJIK TË ARSIMIT TË KOSOVËS 2011-2016

Vlerësimi i realizimit të Planit Strategjik të Arsimit të Kosovës 2011-2016 dhe programeve të edukimit parashkollor, arsimit parauniversitar, arsimit profesional, arsimit të lartë, arsimit të të rriturve, zhvillimit profesional të mësimdhënësve, teknologjisë së informimit dhe komunikimit dhe ndërtimit të kapaciteteve

Dhjetor, 2015

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISË

RAPORT VLERËSIMI I PLANIT STRATEGJIK TË ARSIMIT 2011-2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Kordinator i Vleresimit: Alush Istogu

Anëtarët e grupit punues:Ferit Idrizi, Hanëmsha Aliu-Latifi, Azem Azemi, Aferdita Kryeziu, Enver Mekolli, Esat Mazreku, Nita Dermaku, Avni Rexha, Lulavere Behluli, Mimoza Hasani, Arber Salihu, Afrim Rrahmani, Laberi Luzha, Ryve Prekorogja, Enesa Kadiq, Bekim Samadraxha, Kumrije Gagica, Burim Gashi, Igballe Cakaj, Minire Gashi, Afërdita Jaha, Arta Bruqaj, Ardiana Shabaj, Uke Osmanaj, Elhame Shabani, Shpresa Kokollari, Naxhije Shala-Ajvazi, Naime Reqica, Isuf Gashi, Habib Aliu, Valon Alimusaj.

Këshill i redaktues: Ferit Idrizi, Agim Berdyna, Fadile Dyla, Isni Kryeziu,Defrim Gashi,Drita Kadriu, Murteza Osdautaj, Fehmi Zylfiu.

Mbështetja profesionale: Mbështetje teknike për MASHT implementohet nga CPM Consulting, Ecorys, VIAA dhe SD Consulting

Ekspert udhëheqës: Armend Muja

Sigurimi i ci lësisë:

Ansi Shundi

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

MASHT 2015

RAPORT VLERËSIMI I PLANIT STRATEGJIK TË ARSIMIT 2011-2016

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

TABELA E PËRMBAJTJES INDEKSI I FIGURAVE ................................................................................................................................ 8

INDEKSI I TABELAVE ............................................................................................................................. 10

SHKURTESAT ............................................................................................................................................ 11

PARATHËNIE ............................................................................................................................................. 13

1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ......................................................................................................... 15

2. ARSIMI NË REPUBLIKËN E KOSOVËS (2011-2015) ...................................................................... 182.1. Konteksti ekonomik dhe social ......................................................................................................................................... 182.2. Fizionomia e sistemit arsimor .......................................................................................................................................... 222.3. Trendet kryesore ............................................................................................................................................................... 23

3. FUSHËVEPRIMI DHE METODOLOGJIA E VLERËSIMIT .......................................................... 283.1. Fushëveprimi i procesit të vlerësimit ............................................................................................................................... 283.2 Metodologjia ....................................................................................................................................................................... 28

4. EDUKIMI PARASHKOLLOR .............................................................................................................. 314.1.Përfshirja në edukimin parafillor ..................................................................................................................................... 324.2.Përfshirja në edukimin parashkollor ............................................................................................................................... 334.3. Aftësimi i edukatorëve ...................................................................................................................................................... 354.4. Kurrikula e edukimit parashkollor ................................................................................................................................. 364.5. Kapaciteti i menaxhimit të institucioneve parashkollore .............................................................................................. 374.6. Vetëdijësimi mbi rëndësinë e edukimit parashkollor .................................................................................................... 37

5. ARSIMI PARAUNIVERSITAR ............................................................................................................. 385.1. Menaxhimi i arsimit parauniversitar .............................................................................................................................. 395.2. Legjislacioni arsimit parauniversitar .............................................................................................................................. 415.3. Decentralizimi financiar ................................................................................................................................................... 415.4. Sigurimi i cilësisë ............................................................................................................................................................... 425.5. Shërbimet këshilluese ........................................................................................................................................................ 455.6. Kurrikula ........................................................................................................................................................................... 465.7. Licencimi i mësimdhënësve .............................................................................................................................................. 475.8. Gjithëpërfshirja ................................................................................................................................................................. 495.9. Rrjeti i shkollave ................................................................................................................................................................ 505.10. Mjedisi miqësor ............................................................................................................................................................... 505.11. Infrastruktura .................................................................................................................................................................. 515.12. Tekstet dhe resurset mësimore ....................................................................................................................................... 51

6. ARSIMI DHE AFTËSIMI PROFESIONAL ........................................................................................ 536.1. Praktika në arsimin profesional ....................................................................................................................................... 546.2. Autonomia financiare dhe operacionale .......................................................................................................................... 556.3. Integrimi i Qendrave të Kompetencës ............................................................................................................................. 566.4. Relevanca e profileve për tregun e punës ........................................................................................................................ 576.5. Menaxhimi i cilësisë në arsim profesional ....................................................................................................................... 61


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

6.6. Kurrikula dhe standardet profesionale ........................................................................................................................... 626.7. Mobiliteti dhe punësimi i nxënësve .................................................................................................................................. 636.8. Sistemi kombëtar i kualifikimeve .................................................................................................................................... 63

7. ZHVILLIMI PROFESIONAL I MËSIMDHËNËSVE ........................................................................ 647.1.Legjislacioni i zhvillimit profesional të mësimdhënësve ................................................................................................. 697.2.Kapaciteti për menaxhim .................................................................................................................................................. 707.3.Vlerësimi i nevojave për trajnime ..................................................................................................................................... 717.4.Databaza e trajnimeve ....................................................................................................................................................... 717.5.Akreditimi i programeve për ZHPM ................................................................................................................................ 727.6.Certifikimi i trajnerëve ...................................................................................................................................................... 727.7.Licencimi dhe promovimi i mësimdhënësve .................................................................................................................... 737.8.Zhvillimi profesional i bazuar në shkollë ......................................................................................................................... 747.9.Monitorimi/vlerësimi i trajnimeve .................................................................................................................................... 757.10. Pjesëmarrja në aktivitete ndërkombëtare ..................................................................................................................... 757.11. Njohja e mësimit paraprak ............................................................................................................................................. 757.12. Harmonizimi i programeve të fakulteteve .................................................................................................................... 767.13. Kërkimi shkencor në zhvillim profesional të mësimdhënësve .................................................................................... 77

8. ARSIMI I LARTË DHE SHKENCA ..................................................................................................... 788.1.Legjislacioni i arsimit të lartë ............................................................................................................................................ 798.2.Përfshirja në arsimin e lartë .............................................................................................................................................. 808.3.Mundësitë e barabarta ....................................................................................................................................................... 828.4.Ndërlidhja e arsimit të lartë me tregun e punës .............................................................................................................. 838.5.Buxheti dhe menaxhimi financiar ..................................................................................................................................... 888.6. Kapaciteti për vetë-financim ............................................................................................................................................ 898.7. Menaxhimi i cilësisë në mësimdhënie dhe kërkim shkencor ......................................................................................... 908.8. Kërkimi shkencor, inovacioni dhe transferi i teknologjisë ............................................................................................ 948.9. Ndërkombëtarizimii arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor ........................................................................................ 96

9. ARSIMI DHE AFTËSIMI I TË RRITURVE ....................................................................................... 989.1. Legjislacioni ....................................................................................................................................................................... 999.2. Kapaciteti administrativ ................................................................................................................................................... 999.3. Shërbimet e arsimit për të rritur ..................................................................................................................................... 999.4. Sigurimi i cilësisë ............................................................................................................................................................. 1009.5. Kordinimi ndër-institucional .......................................................................................................................................... 1019.6. Financimi .......................................................................................................................................................................... 101

10. TEKNOLOGJIA E INFORMIMIT DHE KOMUNIKIMIT .......................................................... 10210.1. Strategjia për informim dhe komunikim .................................................................................................................... 10210.2. Infrastruktura e TIK ..................................................................................................................................................... 10310.3. Zhvillimi i burimeve njerëzore ..................................................................................................................................... 10310.4. Integrimi i TIK nëmësimdhënie ................................................................................................................................... 104

11. FINANCIMI ......................................................................................................................................... 10511.1.Pasqyrë e përgjithshme .................................................................................................................................................. 10511.2. Edukimi parashkollor (EPSH) ..................................................................................................................................... 105


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

11.3.Arsimi Parauniversitar .................................................................................................................................................. 10611.4 Arsimi profesional .......................................................................................................................................................... 10811.5.Arsimi dhe Aftësimi i Të Rriturve ................................................................................................................................ 10911.6.Arsimi i Lartë dhe Shkenca ........................................................................................................................................... 109

12. REKOMANDIME ............................................................................................................................... 11112.1. Menaxhimi dhe llogaridhënia ....................................................................................................................................... 11112.2. Përfshirja në sistemin arsimor ..................................................................................................................................... 11312.3. Relevanca dhe ndërlidhja e arsimit me tregun e punës ............................................................................................. 11312.4. Rekomandimet nënsektoriale ....................................................................................................................................... 114

REFERENCAT .......................................................................................................................................... 124


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Indeksi i Figurave

Figura 1 Papunësia sipas nivelit të shkollimit Figura 2 Shkalla e popullësisë 30-34 vjec me kualifikim post-sekondar jo terciar dhe

universitar 2011-2014

Figura 3 NEET Shkalla e popullësisë 15-24 jashtë punësimit dhe shkollimit 2014 Figura 4 Projeksionet e grupmoshave sipas nivelit të shkollimit (2011-2021 Figura 5 Numri i nxënësve dhe shpenzimet në nivelin parauniversitar Figura 6 Financimi i sektorit të arsimit 2011-2014 Figura 7 SHBR Përfshirja në arsim në të gjita nivelet 2011-2015 Figura 8 Kualifikimet e mësimdhënësve 2011-2015 Figura 9 Orientimi i nxënësve në arsimin e mesëm të lartë profesional 2014/2015 Figura 10 Numri i studentëve në arsimin e lartë 2010-2015 Figura 11 Indeksi i zbatimit të PSAK Edukim Parashkollor 2011-2016 Figura 12 Përfshirja në edukim parafillor 2011-2015: planifikuar dhe zbatuar Figura 13 Përfshirja në edukim parashkollor (0-5): planifikuar dhe arritur 2011-2016 Figura 14 Kualifikimet e edukatoreve në edukim parashkollor 2010-2014 Figura 15 Indeksi i realizimit të PSAK Arsimi Parauniversitar 2011-2016 Figura 16 Arritshmëria e nxënësve në testin e maturës dhe semi-maturës 2011-2014 Figura 17 Financimi dhe parametrat sasior të cilësisë 2011-2015 Figura 18 Shkalla e zbatimit të kurrikulës së re KKK në shkolla: planifikuar dhe

arritur 2011-2015

Figura 19 Indeksi i zbatimit të PSAK Arsim Profesional 2011-2015: planifikuar dhe arritur

Figura 20 Orientimi i nxënësve të arsimit profesional në raport me tendencën e krijimit të vendeve të punës në Kosove 2004-2014

Figura 21 Orientimi i nxënësve të arsimit profesional në Kosovë sipas profileve 2014/2015 në komuna

Figura 22 Kualifikimet e mësimdhënësve në arsimin profesional 2010-2015 Figura 23 Indeksi i zbatimit të PSAK Zhvillimi Profesional i Mësimdhënësve Figura 24 Numri i mësimdhënësve sipas gjinisë Figura 25 Kualifikimet e mësimdhënësve 2010-2015 Figura 26 Shkalla e mësimdhënsve të (pa) kualifikuar në komuna Figura 27 Rrogat e mësimdhënësve në raport me rrogen mesatare në vende të

ndryshme 2013-2015

Figura 28 Indeksi i zbatimit të PSAK Arsimi i Lartë Figura 29 Përfshirja në arsim të lartë Figura 30 Numri i studentëve në 100,000 banorë në Kosovë krahasuar me vende

rajnale dhe Evropiane 2015

Figura 31 Studentët sipas etnisë/gjinisë Figura32 Përqindja e studentëve sipas fushave të studimit në Kosovë dhe BE në

raport me tendencën e krijimit të vendeve të punës në Kosovë 2004-2014

Figura33 Orientimi i studentëve në fusha të studimit


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Figura34 Përqindja e programeve sipas fushave të studimit publik/privat në raport me numrin e përgjithëshëm të programeve të akredituara 2015

Figura 35 Koncentrimi i studentëve publik/privat sipas fushave të studimit Figura 36 Rankimii Universiteve rajonale në Ëebometrics 2015 Figura 37 Luhatjet e parametrave sasior të cilësisë në institucionet publike të arsimit

të lartë 2010-2015

Figura 38 Raporti mësimdhënës-student në shtete të ndryshme Figura 39 Numri i publikimeve të indeksuara në WOS dhe Scopus 2003-2013 Figura 40 Shpenzimet për kërkim dhe zhvillim si përqindje e BPV Figura 41 Indeksi i Realizimit të PSAK ARRR 2011-2016 Figura 42 Indeksi i Realizimit të PSAK TIK 2011-2016 Figura 43 Tendenca e shpenzimeve komunale për edukim parashkollor 2011-2014 Figura 44 Tendenca e shpenzimeve për Arsim Parauniversistar 2011-2014 Figura 45 Tendenca e shpenzimeve kapitale për Arsim Parauniversitar 2011-2014 Figura 46 Tendenca e shpenzimeve për Arsim për të Rritur Figura 47 Tendenca e shpenzimeve në Arsimin e Lartë


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Indeksi i Tabelave

Tabela 1 Krahasim rajonal i papunësisë dhe pjesëmarrjes së fuqisë punëore në treg të punës

Tabela 2 Shpenzimet në arsim sipas treguesve standard 2011-2014 Tabela 3 Fizionomia e sistemit arsimor në Kosovë 2014/2015 Tabela 4 Shkalla bruto e përfshirjes në nivelet arsimore 2014/2015 Tabela 5 Kosova në raport me treguesit e EU 2020 Tabela 6 Luhatja e parametraave të cilësisë në Edukim Parashkollor Tabela 7 Trajnimet për ngritje të kapacitetit menaxhues 2011-2015 Tabela 8 Numiri i planeve zhvillimore ne komuna dhe shkolla 2011-2015 Tabela 9 Te dhënat bazë mbi progresin e zbatimit të kurrkulës së re Tabela 10 Përfshirja e mësimdhënësve në trajnime e shprehur në orë dhe përqindje

2011-2015

Tabela 11 Kuadri mësimdhënës sipas gjinisë në nivele të ndryshme arsimore Tabela 12 Trajnimet në zhvillim të kapacitetit menaxhues 2011-2015 Tabela 13 Numri i programeve të trajnimit të akredituara 2011-2015 Tabela 14 Përfshirja e mësimdhënësve në trajnime shprehur në orë 2011-2015 Tabela 15 Numri i planeve zhvillimore në shkolla 2011-2015 Tabela 16 Numri i programeve dhe studentëve në Fakultetin e Edukimit/Universiteti i

Prishtinës

Tabela 17 Numri i studentëve në Arsimin e Lartë 2011-2015 Tabela 18 Programeet e akredituara në arsimin e lartë Tabela 19 Shpenzimet në arsim të lartë 2011-2014 Tabela 20 Shpenzimet për kokë studenti 2011-2014 Tabela 21 Numri i institucioneve të arsimit të lartë 2011-2015 Tabela 22 Numri i të diplomuarve publik/privat 2011-2015 Tabela 23 Personeli akademik me kontratë të rregullt në institucione publike të

arsimit të lartë

Tabela 24 Personeli akademik me honorar në intitucionet pubike të arsimit të lartë Tabela 25 Diplomat e njohura nga ENIC/NARC 2011-2015 Tabela 26 Shkalla e përdorimit të TIK në shkolla Tabela 27 Trajnimet e mësimdhënësvve për TIK 2011-2015 Tabela 28 Totali i shpenzimeve në Edukim Parashkollor 2011-2015 Tabela 29 Totali i shpenzimeve në Arsim Parauniversitar 2011-2014 Tabela 30 Numrii sstudentëve në Arsim Profesional Tabela 31 Shpenzimet për kokë nxënësi në Arsim Profesional Tabela 32 Shpenzimet për Arsimin e të Rrturve 2011-2014 Tabela 33 Shpenzimet në arsimin e lartë Tabela 34 Shpenzimet për kokë studenti në arsimin e lartë


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Shkurtesat

AAK Agjencia e Akreditimit e Kosovës AAP Arsimi dhe Aftësimi Profesional AKM Avancimi i Kualifimit te Mesimdhenesve AKK Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve AKPP Agjencia e Kosovës për Promovim dhe Punësim AKVS Autoriteti për Kurrikula, Vlerësim dhe Standarde ANV Arsimi për Nevoja të Veçanta AGJGJJ Arsimi Gjatë Gjithë Jetës APU Arsimi Parauniversitar APP Arsimi Profesional AARR Arsimi dhe Aftesimi i te Rriturve AARRAP Agjencia per Arsim dhe Aftesim te Rriturve dhe Arsim Profesional ASK Agjencia e Statistikave te Kosoves BE Bashkimi Evropian BEP Basic Education Programme BPV Bruto Prodhimi Vendor DIEKP Departamenti per Integrim Evropian dhe Kordinim te Politikave DKA Drejtoria Komunale per Arsim ECDL Leja Evropiane për Ngasjen (përdorimin) e Kompjuterëve EGJ Edukimi për të gjithë EMIS Education Managemenet Information System ETF Fondacioni Evropian për Aftësim EJL 2020 Strategjia Evropa Jug-Lindore 2020 EKPB Ekipi i Kosovës për Promovimin e Bolonjës ENQA Asociacioni Evropian për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë EPSH Edukimi Parashkollor GKAPU Grupi Këshillëdhënës për Arsimin Parauniversitar IAAP Institucionet e Arsimit dhe Aftesimit Profesional IPA Instrumenti për Ndihma për Përafrim IAL Institucionet e Arsimit të Lartë KAAP Këshilli i Arsimit dhe Aftësimit Parauniversitar KASH Korniza Afatmesme e Shpenzimeve KEC Qendra Arsimore e Kosovës KEK Korniza Evropiane e Kualifikimeve KKK Korniza Kurrikulare e Kosovës KKK Korniza Kombëtare e Kualifikimeve KKSH Këshilli Kombëtar i Shkencës KLPK Komisari i Lartë për Pakica Kombëtare KSHLM Këshilli Shtetëror për Licencimin e Mësimdhënësve LAPU Ligji për Arsimin Parauniversitar


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

MASHT Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë MEF Ministria e Ekonomisë dhe e Financave MFP Menaxhimi i Financave Publike MKK Ministria e Komuniteteve dhe e Kthimit MKRS Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve MPMS Ministria e Punës dhe e Mirëqenies Sociale NVM Ndërmarrje të Vogla e të Mesme NEET Jashte Edukimit dhe Shkollimit OEK Oda Ekonomike e Kosovës OECD Organizata per Bashkepunim dhe Zhvillim Ekonomik PISA Programme for International Student Assessment PSAK Plani Strategjik për Arsimin në Kosovë 2011 -2016 QK Qendrat e Kompetencës QP Qendra e Përsosmërisë QTSA Qasja Tërësektoriale në Arsim SNKA/ISCED Standardet Nderkombetare te Klasifikimit te Arsimit SMIA Sistemi i Informatave ne Arsim SHBR Shkalla Bruto e Regjistrimit SZHNF Standardet e Zhvillimit ne Femijeri te Hershme TIK Teknologjia e Informimit dhe Komunikimit UA Udhezimi Administrativ WOS Web of Science ZAGJ Zyra e Auditorit Gjeneral ZHPM Zhvillimi Profesional i Mesimdhenesve


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Parathënie Vlerësimi i Planit Strategjik të Arsimit të Kosovës (2011-2016) është pjesë integrale e mekanizmave të paraparë në kuadër të vendosjes së caqeve fillestare. Ky vlerësim periodik mbështetet në mekanizmin vjetor të vlerësimit Rishikimi i Përbashkët Vjetor. Qëllimi i këtij vlerësimi është të shqyrtohet progresi i arritur në përmbushjen e objektivave arsimore dhe të shërbejë si platformë për avancim të gjithëpërfshirjes, cilësisë dhe efektshmërisë së sistemit arsimor. Gjetjet e ofruara në kuadër të vlerësimeve të përgjithshme dhe atyre tematike duhet të kontribuojnë edhe në procesin e përpilimit të PSAK 2017-2021. Konkluzionet statistikore dhe cilësore mund të shërbejnë për të shqyrtuar relevancën e caqeve të sistemit arsimor,ndryshuar shtegun e veprimit për arritje të caqeve të mbetura dhe për të nënvizuar rëndësinë e ndërtimit të kapacitetit për vlerësim në të ardhmen.

Qeveria dhe politikë-bërësit e sektorit të arsimit kanërritur vëmendjen drejt vlerësimit të sistemit arsimor, vlerësim të jashtëm të studentëve, vlerësim të përformancës së mësimdhënësve dhe vlerësim të shkollave. Këto mekanizma përdoren për të kuptuar përformancën e nxënësve dhe studentëve dhe për të informuar prindërit dhe shoqërinë në përgjithësi, në lidhje me përformancën arsimore. Rezultatet e proceseve të vlerësimit janë duke u përdorur për të përcaktuar shkallën e avancimit të sistemit arsimor dhe për t’i mundësuar politikë-bërësve të ndryshojnë shtigjet e veprimit dhe investimit të të mirave publike.

Ekzistojnë disa faktorë që kanë ndikuar në përdorimin e vlerësimit si proces esencial në ciklin e politikë-bërjes në arsim. Fillimisht ka një kërkesë në rritje për efektshmëri, qasje të barabartë dhe cilësi në arsim, si parakushte për të tejkaluar sfida shoqërore dhe ekonomike. Së dyti, trendi i decentralizimit të sistemit arsimor ka kushtëzuar zhvillimin e mekanizmave të vlerësimit – MASHT nuk është zbatues i drejtpërdrejtë dhe përgjegjës primar në arsimin parauniversitar dhe atë universitar, mirëpo është mandatuar të ofroj politika, standarde dhe llogaridhënie në sistemin arsimor. Rezultatet e sistemit arsimor po përdoren si mekanizëm për të ngritur llogaridhënien e komunave, shkollave dhe mësimdhënësve për (mos) progresin e nxënësve. Së treti, sistemi arsimor në Kosovëështë komponentë e rëndësishme e strategjive kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare dhe raportimi i arritjeve dhe sfidave drejt shtegut të zbatimit të këtyre strategjive, po prioritizon ndërtimin e kapaciteteve për vlerësim. Sistemet arsimore maten mbi bazën e përformancës së tyre në raport me indikatorë të rëndësishëm ndërkombëtar të monitoruar nga BE (Eurostat), OKB (UNESCO) dhe OECD. Ndërlidhja e treguesve arsimor kombëtar me ata ndërkombëtar është praktikë e zakonshme e sistemeve bashkëkohore arsimore dhe krahasimi i tyre bëhet si shtytës për reformim të praktikave të sistemit.

Realizimi i një vlerësimi gjithëpërfshirës është proces mjaft sfidues dhe kushtëzohet nga disa zhvillime. PSAK 2011-2016 është plani i parë gjithëpërfshirës i sistemit arsimor në Kosovë dhe komponenta e vlerësimit nuk është integruar në mënyrë adekuate në kuadër të kornizës së objektivave. Plani fillestar nuk përfshin një kornizë koherente të matjes së përformancës dhe kjo mund të shpjegohet nga mungesa e të dhënave të sakta statistikore mbi numrin e popullsisë, numrin e nxënësve në sistem etj. Së dyti, realizimi i një vlerësimi gjithëpërfshirës të sistemit arsimor kërkon kapacitete dhe resurse të përshtatshme për të mbuluar këtë proces. Gjatë rrjedhës së planit strategjik kemi zhvillime paralele legjislative dhe institucionale, që mund të kenë ndikuar në aftësinë e aktorëve për t’u akomoduar me procesin. Së treti, praktika e vlerësimit të jashtëm duhet të mbështetet në një metodologji gjithëpërfshirëse, që mbulon jo vetëm vlerësimin e jashtëm të sistemit arsimor, por edhe vlerësimin e jashtëm të nxënësve, mësimdhënësve dhe shkollave. Së fundmi, procesi i vlerësimit është relevant në një kontekst arsimor ku nxënësi është në qendër të vëmëndjes dhe ku sistemi arsimor është i ndërlidhur ngushtë me qëllimet ekonomike dhe shoqërore.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Procesi i vlerësimit është realizuar në kuadër të mandatit të Departamentit për Integrim Evropian dhe Koordinim të Politikave (DIEKP) dhe me mbështetje të Projektit për Mbështetje Teknike për MASHT. Raporti paraqet një analizë të pavarur të zhvillimeve më të rëndësishme në sektorin e arsimit. Një pjesë e rëndësishme e këtij vlerësimi janë Raportet e Përbashkëta të Vlerësimit të realzuara ndërmjet viteve 2011-2014 dhe analizat tematike të realizuara në kuadër të programeve nën-setoriale të PSAK. Të dhënat statistikore të përdorura në kuadër të këtij vlerësimi mbështeten kryesisht në të dhënat e Sistemit për Menaxhim të Informatave në Arsim (EMIS). Të dhënat tjera për qëllime krahasuese janë marrë nga raportet periodike të Agjencisë Kosovare të Statistikave (ASK), Eurostat, OECD dhe UNESCO.

Gjatë procesit të vlerësimit Ekipi për Vlerësim të PSAK ka diskutuar me një numër të madh të palëve të interesuara: zyrtar të MASHT, zyrtar komunal të arsimit,agjencitë të ndërlidhura me MASHT, përfaqësues të institucioneve universitare, përfaqësues të shkollave, mësimdhënës, organizata të shoqërisë civile,hulumtues shkencor dhe partnerë zhvillimor. Për të ofruar një përfshirje më të gjerë të palëve të interesit, Ekipi ka organizuar një seri të tryezave tematike rreth edukimit parashkollor, arsimit parauniversitar,arsimit profesional, arsimit të të rriturve, arsimit të lartë dhe shkencës, zhvillimit profesional të mësimdhënësve dhe çështjeve të ndërlidhura. Përpos tryezave Ekipi ka diskutuar dhe interevistuar një numër të konsiderueshmë të zyrtarëve me përgjegjësi të drejtpërdrejtë në zbatimin e objektivave. Së fundmi, procesi i vlerësimit mbështetet edhe në vlerësimet e përgjithëshme dhe tematike të realizuara nga institucione të tjera të jashtme. Ekipi ka konsultuar një seri të dokumenteve strategjike, dokumenteve analitike, vlerësimeve të jashtme dhe raporteve periodike të ndërlidhura me sistemin arsimor në Kosovë.

Ky Raport Vlerësimi është i organizuara në disa pjesë. Në pjesën e parë ofrohet një përshkrim në lidhje me kontekstin kombëtar dhe zhvillimet dhe trendet në sistemin arsimor 2011-2015 dhe sfidat në vazhdim. Pjesa e dytë analizon kornizën e përgjithëshme të menaxhimit dhe vlerësimit të PSAK 2011-2016 dhe shqyrton aspektet kryesore të sistemit të vlerësimit dhe indikatorëve. Pjesët 3-8 ofrojnë analiza tematike rreth edukimit parashkollor, arsimit parauniversitar, arsimit profesional, arsimit të të rriturve, arsimit të lartë dhe shkencës, teknologjisë së informimit dhe komunikimit dhe zhvillimit profesional të mësimdhënsve. Në pjesën e nëntë paraqitet analiza dhe rrjedha financiare e PSAK. Kurse në pjesën e fundit listohen konkluzionet dhe rekomandimet


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1. Përmbledhje ekzekutive Megjithë përmirësimet e kryera, nuk është regjistruar ndonjë rritje e ndjeshme e numrit të fëmijëve parashkollor në shkollat/çerdhet publike - përfshirja në arsimin parashkollor (3-5) ende mbetet e vogël krahasur me cakun. Aktualisht vetëm 18 % e fëmijëve të moshës 3 dhe 4 vjeç janë të përfshirë në edukim parashkollor. Shkalla e përfshirjes viteve të fundit është rritur në përqindje, në saje të uljes së shtimit natyror, por jo në numër (rreth 5800). Shkalla e përfshirjes në edukimin parafillor (arsim i detyrueshëm) është rreth 76%. Marrë në tërësi, vetëm rreth 29% e fëmijëve të moshave 3-5 janë të përfshirë në edukimin parashkollor dhe parafillor. Evidenca e studimeve ndërkombëtare tregon që një vit i kaluar në edukim parashkollor/parafillor ndikon dukshëm në arritshmërinë e nxënësve në edukimin fillor dhe të mesëm. Orientimi i politikave të MASHT në vitin pasues duhet të ndërlidhet me shtimin e kapaciteteve për të shtuar numrin e fëmijëeve në arsimin e detyrueshëm parafillor (fëmijët 5 vjeç) për 5000 vende shtesë – nga rreth 21,000 sa janë aktualisht në 26,000 fëmije në arsimin parafillor. MASHT poashtu duhet të bashkëpunojë më ngushtë me komunat dhe sektorin jo-qeveritar për të shtuar kapacitetet duke synuar përfshirjene 5000 fëmijëve (3-4 vjeç) në arsimin parashkollor – nga rreth 5,500 në 10,800.

Kosova ka arritur shkallë të lartë të përfshirjes në arsimin parauniversitar,të krahasueshme me praktikat evropiane - përfshirja ende nuk është universale dhe ende mbeten grupe të vogla shoqërore që nuk janë përfshirë në sistem. Sfida kryesore mbetet arritshmëria jo e kënaqshme e nxënësve në testet e jashtme. Mekanizmat dhe praktika e sigurimit të cilësisë dhe llogaridhënies ende mbeten të pazhvilluar. Procesi i zbatimit të kurrikulës së re arsimore është mbrapa orarit të përcaktuar në planifikim. Për shkak të zvogëlimit të numrit të nxënësve si pasojë e rënies së shtimit natyror të popullsisë, nën-sektori mund të përballet me implikime infrastrukturore dhe të numrit dhe strukturës së mësimdhënësve. Megjithë progresin e arritur në procesin e bartjes së përgjegjësive nga niveli qendror në nivel lokal, bartjae përgjegjësive financiare në shkolla ka hasur në disa pengesa – mungesa e kapaciteteve të shkollës, mungesa e bordeve të shkollave dhe në disa raste dëshira e komunave për të mbajtur këto përgjegjësi.

Rreth gjysma e nxënësve të arsimit të mesëm të lartë zgjedhin një nga profilet e arsimit profesional, por ndërlidhja mes shkollimit profesional me tregun e punës mbetet sfidë që kërkon trajtim të mënjëhershëm - procesi i Torinos duhet të aplikohet me qëllim të përmirësimit të cilësisë së arsimit profesional, i cili konstatohet se tani nuk është në nivelin e duhur. Megjithë numrin e madh të ndërmarrjeve të angazhuara për ofrimin e praktikës profesionale, numri i praktikantëve të angazhuar ende mbetet shumë i vogël. Vendosja e bashkëpunimit mes shkollave dhe ndërmarrjeve ka qenë ndër sfidat kryesore për nënsektorin e arsimit profesional. Ndërtimi i kapacitetevetë stafit të shkollave për të siguruar cilësinë që kërkohet nga tregu i punës dhesigurimin e bashkëpunimit mes shkollave dhe ndërmarrjeve si: sigurimi i instruktoreve të cilët merren me praktikatët e angazhuar ne ndërmarrje, rishikimin e standarteve ekzistuese të profesionit dhe vendosja e standarteve që mungojnë, janë çështje të cilave i duhet kushtuar vëmendje. Në anën tjetër fillimi i procesit të akreditimit të shkollave profesionale nga ana e Ministrisë, nuk duket të jetë opsion i mundshëm për një diapazon afatshkurtër.

Cilësia e mësimdhënësve është faktori kryesor në arritshmërinë e nxënësve dhe cilësinë e arsimit para-universitar dhe mbetet një nga sfidat kryesore të sistemit arsimor –në vitete fundit është rritur paga për mësimdhënësit dhe kjo ka krijuar parakushte për tërheqje të mësimdhënësve të kualifikuar dhe rritjen e kërkesës së llogarisë. Paga e mësimdhënësve është mbi nivelin e të ardhurave vjetore për kokë banori (145%), praktikë e


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

krahasueshme me vendet e avancuara dhe mbi mesataren rajonale. Deri më tani skemat e kompensimit kanë qenë kryesisht të bazuara në kualifikimet para shërbimit, sesa në përformancë Niveli i kualifikimit të mësimdhënësve është faktor esencial në arritshmëri të nxënësve. Aktualisht rreth 40% e mësimdhënësve nuk kanë kualifikimet adekuate të përcaktuara në udhëzimin administrativ për normativën e mësimdhënies. Në anën tjetër, kuadri mësimdhënës në nivelin para-universitar është relativisht i vjetër (rreth 40% janë mbi moshën 50 vjeç) dhe kjo e rendit Kosovën në krah me 7 vende evropiane me moshën më të vjetër të mësimdhënësve. Programet e kualifikimit para shërbimit ende janë të përqëndruara në përmbajtje akademike e më pak në aspekte pedagogjike. Mësimdhënësit duhet të plotësojnë kualifikimin akademik me programe të trajnimit gjatë punës. Poashtu, nuk ka një sistem të organizuar të ofrimit të mbështetjes për mësimdhënësit e rinj.

Është rritur përfshirja në arsimin e lartë në vitet e fundit dhe shifrat aktuale e rendisin Kosovën në mesin e vendeve rajonale me më shumë studentë për 100.000 banorë - megjithëse numri i studentëve është rritur rreth 3 herë më shumë krahasur me katër vite më parë, numri i të diplomuarve ka mbetur pothuajse i njëjtë. Si rezultat i zgjerimit të shpejtë të nën-sektorit, është ulur shkalla e shpenzimeve për student ndërmjet 2011-2014. Rritja e shpejtë e numrit të studentëve poashtu ka krijuar sfida në menaxhim të cilësisë. Kosova është bërë anëtare e ENQA në vitin 2014, duke konfirmuar zbatimin e praktikave standarte evropiane në sigurim të jashtëm të cilësisë, megjithatë ka ngecje në dimensionin e mekanizmave të cilësisë së brendshme. Institucionet publike arsimore në arsimin e lartë zbatojnë praktika të ndryshme të menaxhimit financiar dhe kjo duhet të rregullohet brenda kornizës së Ligjit të ri për Arsimin e Lartë. Ende mbetet sfidë zbatimi i praktikave të njehsuara në menaxhim të institucioneve publike. Kosova ka bërë progres të ndjeshëm në zbatimin e praktikave të Bolonjës, megjithatë ende mbetet vetëm vëzhguese e Grupit Punues. Oferta arsimore aktualisht është e ndryshme nga nevojat e tregut të punës dhe nevojat për shkathtësi në sektorët strategjik qeveritar. Përpos mospërputhjes së shkathtësive të ofruara, sfidë mbetet promovimi i kërkimit shkencor dhe ndërlidhja e institucioneve arsimore, kërkimit shkencor dhe industrisë. Shpenzimet qeveritare në kërkim shkencor janë të vogla krahasur me kërkesën ligjore për alokim të 0.7% të buxhetit vjetor qeveritar në kërkim shkencor dhe zhvillim.

Ndër sfidat primare në sistemin arsimor mbetet pjesëmarrja e ulët në arsimin gjatë gjithë jetës, ndërtimi i një sistemi të qëndrueshëm për promovim të arsimit të të rriturve dhe sigurimi i financimit për këtë prioritet - deri më tani nuk ka skemë të financimit dhe formulë të financimit për arsimin e të rriturve. Funksionalizimi dhe ngritja e kapaciteteve të Agjencisëpër Arsim dhe Aftësim Profesional dhe Arsimit të të Rriturve si dhe Këshillit të Agjencisë është sfidë dhe kusht paraprak për krijimin e një qasje më koherente në arsimin e të rriturve, me qëllim bashkimin e të gjithë aktorëve relevant, si ofertuesit, ashtu edhe kërkuesit e arsimit dhe aftësimit të të rriturve. Gjithashtu konsiderohet se nuk ka pasur kapacitete të kuadrove për të trajtuar nevojat e arsimit të të rriturve. Zbatimi i prioriteteve të këtij nën-sektori është bërë kryesisht në suaza të arsimit profesional dhe zbatuar nga organizata jo-qeveritare dhe biznesore. Koordinimi i palëve të interesit, sektorit publik dhe atij privat është nën nivelin e duhur. Kapacitetet për të monituar zhvillimet dhe ato të politikëbërjes janë të kufizuara si rezultat i mungesës së burimeve financiare.

Sistemi arsimor ka qasje të ulët në teknologji të informimit dhe komunikimit dhe teknologjia bashkëkohore ende nuk është integruar në mënyrëtë përshtatshme në kurrikulë, mësimdhënie dhe menaxhim të sistemit arsimor - zbatimi i strategjisë për inkoporim të TIK në mësimdhënie nuk ka shkuar me hapat e projektuar. Ngritja e cilësisë në të gjitha nivelet është e kushtëzuar nga aftësia e mësimdhënësve dhe nxënësve për të përvetësuar mjetet bashkëkohore të mësimdhënies dhe teknologjisë. Pajisja e shkollave me kompjuter dhe


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

lidhje me internet ka përparuar, mirëpo ende mbetet mbrapa shkallës së shtrirjes së tyre në nivel vendi. Përpjestimi kompjuter-nxënës në shkollat e Kosovës është 1:46, që paraqet një ngecje në raport me vendet e Bashkimit Evropian ku një kompjuter u shërben 3 deri në 7 nxënësve (EC, 2013). Pajisja e shkollave me pajisje adekuate për teknologji informative dhe kompjuter është ende larg cakut.

Sfidë kryesore në menaxhimin e sistemit arsimor mbetet koordinimi i planeve dhe prioriteteve brenda një kornize të bashkërenduar të planifikimit dhe monitorimit - planet strategjike në arsimin e Kosovës zbatohen në kontekst të përgjegjësive të ndara dhe pjesëmarrjes së institucioneve dhe organeve autonome në punën e tyre. Përfshirja e komunave, institucioneve të arsimit të lartë dhe sektorit privat është esenciale për avancim të zbatimit të planeve arsimore. Kapaciteti për mbledhje dhe përpunim të dhënave në arsim është rritur dukshëm, mirëpo kërkohet vëmendje më e lartë ndaj nevojës së sigurimit të të dhënave me fokus tek nxënësi dhe studenti, mbledhja dhe raportimi i të dhënave mbi ndikimin e arsimit në punësim dhe rritja e kapaciteteve të nivelit lokal për raportim dhe përpunim të të dhënave. Ende mbetet sfidë bashkërendimi i të dhënave në arsim dhe përditësimi i treguesve të arsimit sipas rekomandimeve të Eurostat/Unesco/OECD dhe ndërtimi i sistemeve për të dhëna në arsim të lartë, arsim të të rriturve dhe kërkim shkencor.

Në bazë të përpunimit të të dhënave sasiore dhe cilësore vlerësohet se shkalla e realizimit të përgjithëshëm të PSAK 2011-2016 është 2.5 nga 5. Përllogaritja është bërë përmes indeksit të zbatimit (1-5). Shkalla 1 nënkupton shkallën më të ulët të realizimit ndërsa shkalla 5 shkallën më të lartë të zbatimit. Kriteret për llogaritjen e indeksit janë paraqitur në Kapitullin 2 (Metodologjia). Më së shumti progres në zbatim është arritur në programin arsimi parauniversitar, arsimi i lartë dhe arsim profesional. Programet Zhvillimi Profesional i Mësimdhënësve dhe Edukimi Parashkollor kanë shkallë më të ulët të zbatimit (2). Ndërsa, arsimi i të rriturve dhe teknologjia e informimit dhe komunikimit kanë shkallë shumë të ulët të realizimit (1). Indeksi nuk pasqyron domosdoshmërisht gjendjen në sektorit përkatës por reflekton vetëm në shkallën e realizimit të objektivave të PSAK.

2

3.5

2.5

3

1.5 1.5

2.5

2

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Indeksiizba,mittëprogramevetëPSAK2011-2016


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. Arsimi në Republikën e Kosovës (2011-2015)

2.1. Konteksti ekonomik dhe social

Anketa e fuqisë punëtore e vitit 2013 tregon se tregu i punës në Kosovë është në gjendje më të vështirë krahasuar me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor dhe 28 vendet anëtare të Bashkimit Evropian. Shkalla e pjesëmarrjes së popullsisë në moshë pune (15-64 vjeç) në fuqinë punëtore në Kosovë është vetëm 40.5%, prej të cilëve 30% janë të papunë, ndërkaq 59.5% e popullsisë konsiderohet ekonomikisht joaktive, që do të thotë se ata nuk janë të punësuar dhe nuk janë aktivë në kërkim të punësimit. Ndërkohë, në vendet e Ballkanit Perëndimor shkalla e pjesëmarrjes së popullsisë në moshë pune në fuqinë punëtore sillet nga 43% në 68% dhe 71.8% në vendet e Bashkimit Evropian (BE 28). Një pjesë e këtyre dallimeve është për faktin se Kosova ka një popullsi të re dhe shumë prej këtyre të rinjve janë ende në shkollim (dhe për rrjedhojë klasifikohen si joaktivë). Shqetësim tjetër është se me kalimin e kohës mundësia që popullata joaktive të rritet mbetet e lartë pasi çdo vit afërsisht 33,000-34,000 të rinj i shtohen popullsisë në moshë pune, ndërkohë që vetëm rreth 10,000 do të hiqen nga popullsia në moshë pune (d.m.th. 64 vjeçarët bëhen 65 vjeçarë).

Tabela 1: Krahasim rajonal i shkallës së papunësisë dhe pjesëmarrjes së fuqisë punëtore Shkalla e pjesëmarrjes

sëfuqisë punëtore Shkalla e papunësisë Raporti punësuar ndaj

popullësisë Kosova 40.5% 30% 28.4% Shqiperia 61.8% 17.7% 50.5% Maqedonia 63.9% 31.2% 44% BH 43.6% 27.5% 31.6% Mali i Zi 59% 19.7% 47.4% Serbia 60.4% 23.1% 46.4% EU 28 83.6% 10.5% 64.1% Burimi:ASK/EUROSTAT 2014

Arsimi është parakusht themelor për rritje ekonomike dhe përmirësim të standardit të jetesës në ekonominë bashkëkohore. Përpjekja e Kosovës në arritjen e këtyre qëllimeve domosdoshmërisht varet nga shkalla e produktivitetit të fuqisë punëtore. Cilësia, shkalla e përfshirjes dhe numri i viteve të shkollimit jo vetëm që kanë ndikim të pashmangshëm në përmirësimin e kapitalit njerëzor dhe krijimit të parakushteve për zhvillim social dhe ekonomik, mirëpo paraqet edhe input esencial për të përmirësuar shanset e punësimit. Anipse shkalla e papunësisë ende mbetet e lartë, të dhënat tregojnë së niveli i ulët i edukimit dhe arritshmërisë zbeh shanset e punësimit. Shkalla e papunësisë tek të diplomuarit me arsim të lartë është posaçërisht e ulët (15.5%) dhe tek ata me arsim profesional (27.6%). Shifrat e papunësisë tek të arsimuarit me arsim të lartë të përgjithëshëm, të mesëm të ulët dhe fillor janë mbi mesataren e papunësisë në nivel vendi (ASK, 2014). Poashtu, në bazë të Anketës së Ndërrmarrjeve (ASK, 2013), rreth 25% e ndërrmarrjeve të angazhuara në prodhim theksuan mungesën e shkathtësive adekuate si pengesën kryesore në aktivitetin e tyre biznesor. Të dhënat ritheksojnë nevojën e rritjes së përfshirjes në arsim cilësor dhe ndërlidhjen e arsimit me tregun e punës.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Produkvititeti i fuqisë punëtorë në Kosovëështë i ulët krahasuar me ekonomitë e avancuara rajonale dhe të BE (OECD, 2015). Avancimi i shkathtësive dhe kompetencave të fuqisë punëtorëështë i lidhur ngushtë me kapacitetin e tyre për pjesëmarje aktive në ekonomi dhe shoqëri. Shkollimi është masë esenciale në formimin e kapitalit njerëzor dhe rritjen e konkurrueshmërisë së ndërrmarrjeve. Struktura e fuqisë punëtore në Kosovë për nga nivelet e kualifikimit nuk dallon në mënyrë të theksuar nga ato të vendeve të BE-së. Kjo sjell në sipërfaqe çështjen e relevancës së kualifikimeve për tregun e punës dhe cilësinë e programeve të ofruara. Kjo nënvizon rëndësinë që përfshirja në sistem arsimor dhe avancimi në kualifikim nuk nënkupton domosdoshmërisht edhe që programet e ofruara janë cilësore. Në Kosovë kemi një anomali strukturore në tregun e punës – ndërrmarrjet janë në kërkim të shkathtësive të cilat mungojnë në tregun e punës në ndërkohë që numri i të diplomuarve të papunëështë në rritje.

Numri i të diplomuarve në Kosovë nga arsimi terciar mbetet ende i vogël (shiko grafin). Përqindja e të diplomuarve të grupmoshës 30-34 sipas treguesit të Eurostat tregon kapacitetin e fuqisë punëtore të kualifikuar për të hyrë në tregun e punës. Rritja e numrit të popullësisë me kualifikime të avancuara është një nga objektivat e Traktatit të Lisbonës dhe pjesë esenciale e Strategjisë 2020 të Evropës Jug-Lindore (EJL 2020). Përqindja e të diplomuarve nga arsimi i lartë në rajon është përgjthësisht i ulët në krahasim me mesatarën e ekonomive të avancuara të BE-së dhe vendeve të OECD. Numri i të diplomuarve në Kosovëështë rritur nga 8% në vitin 2011 në 12% në vitin 2014. Megjithëse Kosova ka arritur përfshirje të lartë të studentëve në arsimin e lartë, kjo nuk është përkthyer në rritje të numrit të të diplomuarve.

59.90%

40.50% 38.90%

27.60%

15.50%0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%

Pashkolle Fillor/Mesemulet Mesemlartepergjitheshem

Mesemlarteprofesional

Terciar

Figura 1: Papunësia sipas nivelit të shkollimit 2014. Burimi: ASK, 2014

10 1217 19 20 21

1823.5 24 24

20 2024 26

34.6 36 36 36

0

10

20

30

40

2011 2012 2013 2014

Figura2:Shkallaepopullsisë30-34vjeçmekualifikimpost-sekondarjo-terciardheuniversitar2011-2014

Kosova Shqiperia Maqedonia MaliIZi Serbia BE(28)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Pjesëmarrja në punësim, edukim apo trajnim i popullësisë së re është parakusht i rëndësishëm për hyrje në tregun e punës. Shkalla e popullësisë së re qëështë jashtë shkollimit, edukimit apo trajnimit në Kosovëështë tepër e lartë kahasuar me vendet tjera rajonale dhe të BE-së. Shqetësim në rritje mbetet fakti që sipas anketës së fuqisë punëtore (ASK, 2014) rreth 124,500 të rinj (15-24 vjeç) nuk ndjekin shkollimin dhe nuk ishin të punësuar. Ata përfaqësojnë rreth 35% të popullësisë së re në Kosovë

Kosova është duke kaluar në një fazë të ndryshimeve të konsiderueshme demografike. Në bazë të projeksioneve tëpopullsisë (ASK, 2011), do të regjistrohet një rënie e ndjeshme e numrit të nxënësve në nivelin fillor dhe të mesëm. Ulja e numrit të nxënësvedo të ndikojë nëuljen e numrit të paraleleve në shkolla, zvogëlim të nevojës për mësimdhënës dhe potencialisht edhe uljen e numrit të shkollave. Në anën tjetër, lëvizjae popullsisë nga fshati në qytet do të shkaktojë ngarkesë mëtë madhe në shkollat urbane dhe numër të ulët të nxënësve sidomos në zona të largëta rurale.

35.3

27 25 2317

12

0

10

20

30

40

Kosova Shqiperia Serbia Maqedonia MaliIzi BE(28)

Figura 3: NEET Shkalla e popullsisë 15-24 jashtë punësimit dhe shkollimit 2014

176,160

162,924

156,761

152,491

148,974

144,688

141,022

137,714

134,719

131,935

129,189

136,296

143,375

143,088

140,250

135,592

130,126

126,413

122,660

118,988

115,472

112,068

142,428

141,974

141,802

105,917

105,647

105,394

103,273

100,800

98,112

95,272

92,436

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

350,000

400,000

450,000

500,000

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Figura 4: Projeksionet e grupmoshave sipas nivelit te studimit (2011-2021)

Fillor(6-10) Mesemulet(11-14) Mesemlarte(15-17)Parashkollor(0-5) ArsimiLarte(18-24)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Ndryshimet demografike dhe rritja e financimit ka rezultuar me rritjen e shpenzimeve për nxënës. Financimi në sektorin e arsimitështë rritur në mënyrë të vazhdueshme që nga viti 2011. Shpenzimet në arsim, si në raport me bruto prodhimin vendor, ashtu edhe në raport me shpenzimet e përgjithshme publike, janë në shkallë të krahasueshme me vendet e rajonit dhe BE-së dhe në vlerë absolute janë rritur çdo vit. Por, baza e vogël e GDP dhe numri i madh i nxënësve, kanë kushtëzuar shpenzime më të ulëta për nxënës/student, krahasuar me vendet e rajonit dhe ato të BE. Në anën tjetër, sipas shpenzimeve të vitit 2014, pjesa më e madhe e buxhetit ka shkuar për paga dhe mëditje (71.4%). Financimi në të ardhmen duhet përqendruar në përmirësimin e parametrave të cilësisë, infrastrukturën e brendshme, tekste dhe mjete të konkretizimit.

Në kuadër të programeve të PSAK, financimi i programit të Arsimit Parauniversitar është rreth 68% e shpenzimeve të tërësishme. Shpenzimet në këtë nivel arsimor janë rritur dukshëm nominalisht mirëpo zvogëluar në raport me shpenzimet e përgjithëshme në arsim të shprehura në përqindje. Shpenzimet në nën-sektorin e arsimit të lartë janë rritur ndjeshëm si në vlerë monetare ashtu edhe në përqindje të shpenzimeve të programeve nga rreth 16% në vitin 2011 në rreth 19.5% në vitin 2014. Shpenzimet në arsimin profesional nuk kanë pësuar ndonjë ndryshim të dukshëm në tendencën e shpenzimeve. Sidoqoftë, financimi në këtë nën-program është i vogël krahasuar me shkallën e prioritetin nacional. Shpenzimet në nën-sektorin e edukimit parashkollor kanë pësuar ndryshime të vogla dhe mbeten tejet të ulëta në raport me shpenzimet e përgjithshme në arsim (3%). Shpenzimet në nën-programe tjera si arsimi i të rriturve janë pothuajse tëparëndësishme në raport me rëndësinë e saj për sektorin arsimor.

157429.4163029.4

164612.1

185145.2427.5418.4

408.1

388.4

360.0

370.0

380.0

390.0

400.0

410.0

420.0

430.0

440.0

140,000

150,000

160,000

170,000

180,000

190,000

2011 2012 2013 2014

Figura 5: MASHT - Numri i nxënësve dhe shpenzimet në nivelin parauniversitar

Shpenzimet('000Euro) Numriinxenesve(ne'000)

10% 10.10% 11% 9.60%

15.80% 16.30% 17.80% 19.30%

70.70% 70.70% 68.10% 68.20%

2011 2012 2013 2014

Figura 6: Financimi i sektorit të arsimit 2011-2014

Parauniversitar ArsimIlarte


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Tabela 2:Shpenzimet (milion euro) në arsim sipas treguesve standard dhe nënsektorëve 2011-2014 2011 2012 2013 2014

GDP (BPV) 4,773 4,916 5,327 5,581

Shpenzimet nësektorin e arsimit 218.9 230.4 230.5 262.3

% GDP në arsim 4.60% 4.70% 4.30% 4.70%

Buxheti i Qeverisë në total 1,415 1,441 1,469 1,589 Buxheti (%) arsim 15.50% 16.00% 15.70% 16.50%

Financimi qendor 65.4 71.4 69.9 81

Financimi lokal (komuna) 153.5 159 160.5 181.3

Financimi i arsimitparauniversitar 183.95 192.57 188.80 210.99

Financimi në arsimin e lartë 34.63 37.62 41.02 50.76

Burimi:Ministria e Financave/MASHT Shenim (1) : Financimi lokal përfshin jo vetëm grantin specifik për arsim por edhe të hyrat vetanake (vetëfinancimin),grantin e përgjithshëm.Shpenzimet në nivelin parauniversitar përfshijnë financimin lokal dhe shpenzimet e MASHT të dedikuara për nivelin e arsimit parauniversitar.Shpenzimet në arsimin e lartë përfshijnë shpenzimet e institucioneve publike arsimore, shpenzimet e MASHT për arsimin e lartë, UP, ASHAK, AKSP, BK.

2.2. Fizionomia e sistemit arsimor

Sistemi i arsimit në Kosovë përfshin një numër të hisedarëve institucional të nivelit qendor dhe lokal. MASHTështë institucioni kyç qeveritar për politikë-bërje, koordinim dhe vlerësim të sistemit arsimor. Sipas Ligjit për Arsim Parauniversitar, komunat, përmes Drejtorive Komunale për Arsim (DKA) zbatojnë politikat dhe menaxhojnë arsimin parauniversitar.

MASHT zhvillon politikat dhe standardet e arsimit parauniversitar përfshirë kornizën e kurrikulës, standardet e mësimdhënies, kualifikimet profesionale dhe sistemet e vlerësimit. Krahas aspektit legjislativ dhe rregullativ, Ministria e Arsimit organizon edhe procesin e vlerësimit të jashtëm të progresit, vlerësimit të jashtëm të studenteve, zhvillimin profesional të mësimdhënësve dhe mbështetjen përmes mjeteve dhe hapësirave shkollore. Komunat menaxhojnë financat e arsimit parauniversitar përmes granteve specifike për arsim të alokuara nga niveli qendor. MASHT organizon dhe përcakton formulën e arsimit për komuna në bashkëpunim me MF, duke u bazuar në parimin e financimit sipas numrit të nxënësve. Formula e financimit përfshin edhe provizione për financim shtesë për shkollimin në zona të larta rurale, arsim të komuniteteve dhe arsimit me nevoja të vecanta.

Sistemi arsimor në Kosovë organizohet sipas strukturës së bazuar në katër nivele: edukimi parashkollor (ISCED0), shkollimi fillor (ISCED 1), arsimi i mesëm i ulët (ISCED 2), arsimi i mesëm i lartë (ISCED 3) dhe arsimi i lartë (ISCED 4).

Tabela 3: Fizionomia e sistemit arsimor në Kosovë 2014/2015

Detyrueshëm Grupmosha Nr i nxënësve (2014/2015)

Nr institucioneve (publike/private) Mesimdhënës

Edukimi Parashkollor (ISCED 0) Jo 0-5 25,337 42 1,364

Shkollimi Fillor (ISCED 1) Po 6-10 145,511 985 16,517

Arsimi i mesëm i ulët (ISCED 2) Po 11-14 135,085

Arsimi i mesëm i lartë (ISCED 3) Jo 15-17/18 86,219 119 5,441

Arsimi i lartë (ISCED 4) Jo 122,029 38


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.3. Trendet kryesore

Progres i ndjeshëm në përfshirje në të gjitha nivelet arsimore - Përfshirja në arsimin parauniversitar (fillor, të mesëm të ulët dhe mesëm të lartë) në vitin 2014 është në shkallë të kënaqshme edhepse nuk është arritur përfshirje universale në arsimin e detyrueshëm. Vitet e fundit është rritur ndjeshëm përfshirja në arsimin e mesëm të lartë (shih tabelën). Megjithatë, ende mbetet për të trajtuar pjesëmarrjen në arsim të gjitha rastet e kategorive të grupeve shoqërore, si dhe atyre me nevoja të veçanta. Përfshirja në arsimin parafillor ka mbetur e qëndrueshme rreth shkallës 79%. Nuk parashihet ndonjë përkeqësim i shkallës së përfshirjes me kapacitetet ekzistuese, në sajë të rënies së shtimit natyror. Mirëpo, ende mbetet sfiduese arritja e cakut (50%) të përfshirjes së fëmijëve në edukimin parashkollor. Nuk është regjistruar ndonjë rritje e ndjeshme e numrit të fëmijëve parashkollor në shkollat/çerdhet publike. Progresi i shënuar në këtë kategori arimore është arritur më tepër në saje të aktivitetit të sektorit privat. Në vitet në vazhdim kërkohet investim shtesë, si në infrastrukturë ashtu edhe në rritje të numrit të edukatorëve. Po ashtu, duhen shtuar përpjekjet për regjistrim të të dhënave të fëmijëve të inkuadruar në edukimin parashkollor tek qendrat e bazuara në komunitet dhe institucionet private.

Tabela 4: Përfshirja në nivelet arsimore 2010/2011-2013/2014, SMIA 2015

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015

Parashkollor (3,4,5) vjeç) 26.10% 27% 27.20% 26.70% 29.60%

Parafillor (5 vjeç) 71.30% 74.00% 77.43% 75.62% 79.6%

Fillor (6- 98.10% 95.20% 98.56% 96.39% 96.4%

Mesem ulët 96.40% 99.90% 98.61% 98.03% 99.5%

Mesëm lartë 91.80% 92.10% 88.67% 87% 84.5%

Arsimi i lartë (18-24) 40.20% 41.60% 45.50% 49.40% 49.6%

Rritja e financimit dhe investimet nuk kanë prodhuar rezultate të pritshme në arritshmëri të nxënësve - Përderisa kemi patur përmirësim të vazhdueshëm në inpute

26.10% 27% 27.20% 26.70%

29.60%40.20% 41.60% 45.50% 49.40%

49.60%

0.00%

20.00%

40.00%

60.00%

80.00%

100.00%

120.00%

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/2015

Figura 7 : Perfshirja ne arsim sipas niveleve te ISCED ndermjet 2010/2011-2014/2015

Parashkollor(3,4,5vjec)Parafillor

Fillor

Mesemulet

Mesemlarte

Arsimilarte(18-24)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

financiare, infrastrukturore dhe atë të stafit, shkalla e arritshmërisë nuk ka ecur me hapat e pritur. Rritja e financimit dhe shpenzimet infrastrukturore në shkolla nuk duket së kanë ndikuar ndjeshëm në rritjen e arritshmërisë. Rezulton që janë bërë përmirësime të ndjeshme në financim të arsimit, rrogave dhe parametrave të cilësisë. Rritja e financimit në arsim dhe pagave të mësimdhënësve ka kriuar parakushtet për përmirësim të llogaridhënies në arritshmëri të nxënësve.

Prioritizimi i cilësisë, zbatimit të kurrikulës së re dhe arrtishmërisë - Në vitet e mëparshme është reformuar kurrikula përmes ofrimit të një kornize të bazuar në kompetenca dhe zhvillimit të kurrikulës bërthamë, e cila konkretizon kornizën dhe ofron bazën për programet mësimore me bazë në shkollë. Po ashtu, janë zbatuar teste të standardizuara për të gjitha nivelet e arsimit parauniversitar. Sidoqoftë, arritshmëria e nxënësve në testet e jashtme dhe administrimi i tyre mbeten sfida për t'u adresuar në vitet pasuese. Meqë Kosova ka arritur përfshirje të lartë në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët,aktivitetet për vitin pasues duhet të përqendrohen në përmirësim të cilësisë. Ka nevojë të investohet më tepër në forcimin e mekanizmave për sigurim të cilësisë të jashtme dhe të mbrendshme. Inspektorati i Arsimit duhet të rrisë kapactetet për të zbatuar procesin e rishikimit dhe vlerësimit të standardizuar të shkollave. Vëmendje e veçantë duhet kushtuar mekanizmave të administrimit të testit dhe formave të implementimit të tij. Gjatë vitit 2015 do të zbatohet testimi ndërkombëtar PISA. Rezultatet e këtij testimi do të krijojnë mundësi për të analizuar dhe reflektuar për progresin dhe arritshmërinë në baza komunale. Në aspektin e infrastrukturës shkollore, investimet duhet që gradualisht të orientohen nga ndërtimi i objekteve shkollore në financim të mjeteve të konkretizimit, pajisjeve dhe teksteve shkollore.

Janë ndërmarrë hapa të rëndësishëm në avancim të kualifikimeve të mësimdhënësve, përmirësim të ndjeshëm të pagave dhe është krijuar baza ligjore për licencim, vlerësim të përformancës. Cilësia e mësimdhënësve ende mbetet sfidë krahas mos zbatimit të promovimit të bazuar në përformancë dhe mungesës së një sistemi funksional për zhvillim gjatë shërbimit - cilësia e mësimdhënësve është faktori primar që përcakton arritshmërinë e nxënësve. Përmirësimi i kuadrit mësimor ndëridhet me hapa të unisuar në përmirësim të programeve të zhvillimit para shërbimit, zhvillimit profesional gjatë shërbimit, përmirësimit të kushteve të punës dhe promovimit të bazuar në përformancë. Janë zhvilluar disa programe për kualifikim të mësimdhënësve në disa institucione publike dhe është zbatuar skema e avancimit të kualifikimeve (AKM). Është zhvilluar baza ligjore për normativin e mësimdhënësve, zhvillimit profesional në shërbim dhe licencimit. Poashtu, është vërejtur një përmirësim substancial i kushteve të punës përmrës rritjes së pagave mbi 100% krahasuar me vitin 2010. Mësimdhënësit në Kosovë janë ndër profesionistët më të paguar dhe me të hyra ndër më të lartat në rajon, si në terma nominal ashtu edhe real (OECD, 2015).

Megjithë progresin e ndjeshëm në avancim të kualifikimeve të mësimdhënësve, shkalla e mësimdhënësve të pakualifikuar dhe të kualifikuar por në lëndë jopërkatëse është rreth42%. Rritja e pagave në mënyrë lineare dhe duke anashkaluar sistemin e vlerësimit të përformancës dhe promovimit në karrierë, mund të ndikojë negativisht në motivim të kuadrit – në bazë të të dhënave vërehet një ulje e ndjeshme e përqindjes së mësimdhënsve me shkollim të mesëm dhe shkollë të lartë profesionale nga rreth 56 % në vitin 2010/2011 në rreth 32 %. Në të njëjtën kohëështë shtuar numri i mësimdhënësve me kualifikim universitar. Megjithatë, rreth 42% e mësimdhënësve kanë ose kualifikime universitare jo-përkatëse ose kualifikime të niveleve më të ulëta se sa përcaktimi në normativin e mësimdhënësve.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Arsimi profesional paraqet një nga prioritet esenciale për të ndihmuar tranzicionin e nxënësve nga shkolla në tregun e punës. Anipse janë shënuar hapa pozitiv në arsimin profesional, ende ka shqetësime sa i përket mospërputhjes së shkathtësive të ofruara për tregun e punës. Në vitet e fundit, më shumë nxënës janë orientuar në arsimin profesional, sesa në atë të përgjithshëm dhe kjo e rendit Kosovën afër mesatares së vendeve të zhvilluara të BE-së. Sidoqoftë, vitin e fundit është zvogëluar përqindja e arsimit profesional nga 56% në vitin 2013 në 54% në vitin 2014. Sfidë kryesore në arsimin profesional mbetetndërlidhja me tregun e punës - shkollat profesonale ende nuk kanë bashkëpunim të kënaqshëm me industrinë. Nga të dhënat e paraqitura në kapitullin respektiv, rezulton rreth 30% e shkollave profesionale specializojnë në profile për të cilat nuk ka kërkesë në treg. Është bërë progres në ofrimin e kornizës ligjore për arsimin profesional, mirëpo kemi ende ngecje në zbatimin e praktikës profesionale.

Rritje e ndjeshme e përfshirjes në arsimin e lartë por ngecje në cilësi dhe kërkim shkencor - Kosova ka tejkaluar cakun e përfshirjes në arsimin e lartë (35%) të grupmoshave 18-25. Në 10-vjeçarin e fundit, interesimi për regjistrim në arsimin e lartë është shtuar shumë. Ndërsa në vitin 2004 Kosova kishte rreth 40,000 studentë në institucionet e arsimit të lartë, në 2015 ky numër është trefishuar (122,000 studentë). Aktualisht Kosova ka 6,669 studentë / 100.000 banorë, që është shumë më tepër sesa mesatarja e BE prej 3,987 studentë në 100.000 banorë. Rritja e pjesëmarrjes është pasojë e investimeve për hapjen e institucioneve të reja publike në arsimin e lartë dhe rritjes së numrit të studentëve në arsimin e lartë privat. Por, rritja e numrit të studentëve ka ndikuar negativisht në trendin e rritjes së cilësisë. Treguesit student-

11.80% 9% 8% 7% 6%

44.20% 42% 37% 32% 27%

42.50% 46% 51% 56% 60%

7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015

Figura 8: Kualifikimet e mësimdhënësve 2010/2011-2014/2015 Shkolleemesme(ISCED3) Shkolleelarteteknike(ISCED4) Universitar(ISCED5) Master(ISCED6)

77% 70% 66%52% 50% 50% 54%

23% 30% 34%48% 50% 50% 46%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Austria Finlanda Sllovenia Bullgaria Gjermania EU27 Kosova

Figura 9: Orientimi i nxënësve në arsimin e mesëm të lartë (profesional-përgjithshëm) 2014 - EUROSTAT dhe SMIA

Profesional Pergjithshem


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

mësimdhënës dhe financimi për kokë studenti janë ulur në dy vitet e fundit. Për momentin, në Kosovë operojnë 37 institucione të licencuara të arsimit të lartë, prej të cilave shtatë janë publike dhe 30 private.

Në anën tjetër, duhet siguruar një ndërlidhje më të ngushtë ndërmjet arsimit të lartëdhe tregut të punës. Rezulton se rritja e numrit të studentëve në vitete fundit është orientuar më tepër në shkencat jo-ekzakte, krahasuar me shkencat ekzakte. Orientimi programor dhe i studentëve nuk përputhet me Planin e Zhvillimit Kombëtar të orientuar në sektorin e minierave, energjisë, telekomunikacionit, teknologjisë informative dhe transportit, bujqësisë dhe zhvillimit rural. Megjithëse është rritur shkalla e përfshirjes në arsimin e lartë në vitet e fundit, numri i të diplomuarve ende mbetet shumë i vogël. Shpenzimet kombëtare dhe universitare në kërkim shkencor mbeten të vogla - 0.1% e BPV. Të dhënat në dispozicion në fushën e kërkimit shkencor flasin për ngecje të Kosovës në këtë aspekt në raport me vendet e tjera evropiane. Kështu, me 0.1% të BPV shpenzime për punë kërkimore-shkencore dhe me 826 publikime të indeksuara në dy databazat prestigjioze (WoS dhe Scopus) në periudhën 2003-2013, Kosova mbetet larg nga standardet evropianë të zhvillimit të sektorit të kërkimeve.

Ngecje në përhapje të teknologjisë informative - Zbatimi i strategjisë për përfshirjen e teknologjisë informative dhe të komunikimit në mësimdhënie nuk ka shkuar me hapat e projektuar. Ngritja e cilësisë në të gjitha nivelet është e kushtëzuar nga aftësia e mësimdhënësve dhe nxënësve për të përvetësuar mjetet bashkëkohore të mësimdhënies dhe teknologjisë. Pajisja e shkollave me kompjuter dhe lidhje me internet ka përparuar, mirëpo ende mbetet mbrapa shkallës së shtrirjes së tyre në nivel vendi. Përpjestimi kompjuter-nxënës në shkollat e Kosovës është 1:46 që paraqet një ngecje në raport me vendet e BE, ku një kompjuter u shërben 3 deri në 7 nxënësve (EC, 2013). Pajisja e shkollave me pajisje adekuate për teknologji informative dhe kompjuter është ende larg cakut.

Ka një përmirësim të kapaciteteve menaxhuese, por mbetet nevoja për përmirësim të burimeve njerëzore dhe të dhënave statistikore - Përparimet në të githa nivelet arsimore duhet të shkojnë paralelisht me forcimin e politikë-bërjes dhe kapacitetit të implementimit. Matja e arritshmërisë dhe monitorimi përmes SMIA është esencial për të ndihmuar orientimin strategjik të politikëbërjes dhe investimeve. Kapaciteti i monitorimit dhe vlerësimit është përmirësuar dukshëm vitete fundit, por kërkohet që të investohet në përditësimin e treguesve dhe të dhënave sipas udhëzimeve të grupit UNESCO-EUROSTAT-OECD. Procesi i rishikimit të PSAK duhet të rezultojë me riorientim të objektivave dhe caqeve të

59522 67482 74155 71087 82225

2698231013

34685 3670938153

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15

Figura 10: Numri i studentëve në arsimin e lartë 2010/11-2014/15

Publike Private


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

arsimit për të përfshirë konkluzionet e UOE dhe ndërlidhur me caqet e Strategjisë EJL/Europa 2020. Caqet aktuale, kryesisht të bazuara në standardet dhe caqet statistikore të UNESCO's, duhet të plotësohen me caqe të BE-së. Ndërtimi i kapaciteteve për mbledhje dhe përpunim të dhënave duhet të jetë prioritet në vazhdim.

Tabela 5: Kosova në raport me treguesit e Evropa 2020

Burimi:ASK/EUROSTAT 2013 Kosova BE Europe 2020

Shkalla grup-moshës 15-24 jashte arsimit dhepunësimit

35.30% 12% 10%

Shkalla e të diplomuarve (30-34 vjeç) 12% 37% 40%

Përfshirja e fëmijëve (4-6) në arsim parashkollor 45% 93.90% 95%

Shkalla e punësimit të grup-moshës (20-34) 22.30% 75.50% 82%

Shpenzimet publike në arsim 4.7% 5.30% -

Pjesëmarrja në VET arsim profesional 54% 50.00% - Komunat luajnë rol kyç në zbatimin e objektivave të PSAK. Vëmendja në vazhdim duhet përqëndruar në udhëzimin e komunave për të përgatitur plane strategjike veprimi të ndërlidhura me caqet e PSAK dhe në mbledhjen dhe përdorimin e të dhënave statistikore. Komunat duhet të integrohen në procesin e planifikimit strategjik dhe të jenë në gjendje të prodhojnë plane veprimi për arritjen e caqeve për nivelet që janë kompetencë e tyre. Po ashtu, duhet të vazhdojë përpjekja për sigurimin, vetëdijësimin dhe inkorporimin e institucioneve publike dhe private në lidhje me arritjen e caqeve të PSAK.

Vëmendje e veçantë duhet kushtuar sigurimit të të dhënavepër arsimin e lartë dhe shkencën. Kërkohet më shumë përkushtim në ndërtimin e mekanizmave për vlerësimin e arritshmërisë së studentëve në arsimin e lartë (OECD PIAAC) dhe matjen e aktivitetit shkencor.

Ndryshimet demografike–sektori i arsimit ndikohet dukshëm nga ndryshimet e ndjeshme demografike. Numri i nxënësve në nivelin parauniversitar në vitin 2014 u zvogëlua me 39,000 nxënës (9%) krahasuar me në vitin 2011. Kjo rënie ka qenë posaçërisht e ndjeshme në nivelin e arsimit fillor. Ky trend i rënies së numrit të nxënësve parashihet të vazhdoj me rënie edhe më të mëdha në vitet në vazhdim.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3. Fushëveprimi dhe metodologjia e vlerësimit

3.1. Fushëveprimi i procesit të vlerësimit

Qëllimi i vlerësimit ishte që të shërbej si (i) instrument i llogaridhënies përmes ofrimit të dhënave për arrijen e rezultateve -struktura menaxhuese ka të dhënat objektive për korrektim të kursit dhe (ii) që të shërbejë si material bazë për hartimin e planit vijues strategjik. Fushëveprimi i procesit të vlerësimit të PSAK do të përqëndrohet në ofrimin e përgjigjeve për disa pyetje: (a) cila ka qenë përformanca e MASHT dhe akterëve tjerë në krahasim me qëllimet dhe caqet e vendosura në Planin fillestar; (b) sa janë relevante caqet dhe qëllimet e vendosura për kontekstin aktual dhe (c) sa është përdorur PSAK si platformë për avancim të objektivave kombëtare në sferën e arsimit.

Fillimisht ka një kërkesë në rritje për efektshmëri, qasje të barabartë dhe cilësisë në arsim si parashkushte për të tejkaluar sfida shoqërore dhe ekonomike. Së dyti, trendi i decentralizimit të sistemit arsimor ka kushtëzuar zhvillimin e mekanizmave të vlerësimit – MASHT nuk është zbatues i drejtpërdrejtë dhe përgjegjës primar në arsimin parauniversitar dhe atë universitar, mirëpo është mandatuar të ofroj politika, standarde dhe llogaridhënie në sistemin arsimor. Rezultatet e sistemit arsimor po përdoren si mekanizëm për të ngritur llogaridhënien e komunave, shkollave dhe mësimdhënësve për (mos) progresin e nxënësve. Së treti, sistemi arsimor në Kosovë është komponenti rëndësishm i strategjive kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare dhe raportimi i arritjeve dhe sfidave drejt shtegut të zbatimit të këtyre strategjive po prioritizon ndërtimin e kapaciteteve për vlerësim. Sistemet arsimore maten mbi bazën e përformancës së tyre, në raport me indikatorë të rëndësishëm ndërkombëtar të monitoruar nga BE (Eurostat), OKB (UNESCO) dhe OECD. Ndërlidhja e treguesve arsimor kombëtar me ata ndërkombëtar është praktikë e zakonshme e sistemeve bashkëkohore arsimore dhe krahasimi i tyre bëhet si shtytës për reformim të praktikave të sistemit.

Realizimi i një vlerësimi gjithëpërfshirës është proces mjaft sfidues dhe kushtëzohet nga disa zhvillime. PSAK 2011-2016 është plani i parë gjithëpërfshirës i sistemit arsimor në Kosovë dhe komponenta e vlerësimit nuk është integruar në mënyrë adekuate në kuadër të kornizës së objektivave. Plani fillestar nuk përfshin një kornizë koherente të matjes së përformancës dhe kjo mund të shpjegohet nga mungesa e të dhënave të sakta statistikore mbi numrin e popullësisë, numrin e nxënësve në sistem etj. Së dyti, realizimi i një vlerësimi gjithëpërfshirës të sistemit arsimor kërkon kapacitete dhe resurse të përshtatshme për të mbuluar këtë proces. Gjatë rrjedhës së planit strategjik kemi zhvillime paralele legjislative dhe institucionale, që mund të kenë ndikuar në aftësinë e akterëve për t’u akomoduar me procesin. Së treti, praktika e vlerësimit të jashtëm duhet të mbështetet në një metodologji gjithëpërfshirëse që mbulon jo vetëm vlerësimin e jashtëm të sistemit arsimor por edhe vlerësimin e jashtëm të nxënësve, mësimdhënësve dhe shkollave. Së fundmi, procesi i vlerësimit është relevant në një kontekst arsimor, ku nxënësi është në qendër të vëmëndjes dhe ku sistemi arsimor është i ndërlidhur ngushtë me qëllimet ekonomike dhe shoqërore.

Procesi i vlerësimit është realizuar në kuadër të mandatit të Departamentit për Integrim Evropian dhe Kordinim të Politikave (DIEKP) dhe me mbështetje të Projektit për Mbështetje Teknike për MASHT. Raporti paraqet një analizë të pavarur të zhvillimeve më të rëndësishme në sektorin e arsimit.

3.2 Metodologjia

Gjatë procesit të vlerësimit Ekipi për Vlerësim të PSAK ka diskutuar me një numër të madh të palëve të interesuara: zyrtar të MASHT, zyrtar komunal të arsimit, agjencitë të ndërlidhura me MASHT, përfaqësues të institucioneve universitare, përfaqësues të shkollave, mësimdhënës,


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

organizata të shoqërisë civile, hulumtues shkencor dhe partnerë zhvillimor. Për të ofruar një përfshirje më të gjerë të palëve të interesit, Ekipi ka organizuara një seri të tryezave tematike rreth edukimit parashkollor, arsimit parauniversitar, arsimit profesional, arsimit të të rriturve, arsimit të lartë dhe shkencës, zhvillimit profesional të mësimdhënësve dhe çështjeve të ndërlidhura. Përpos tryezave Ekipi ka diskutuar dhe interevistuar një numër të konsiderueshëm të zyrtarëve me përgjegjësi të drejtpërdrejtë në zbatimin e objektivave. Së fundmi, procesi i vlerësimit mbështetet edhe në vlerësimet e përgjithëshme dhe tematike të realizuara nga institucione të tjera të jashtme. Ekipi ka konsultuar një seri të dokumenteve strategjike,dokumenteve analitike, vlerësimeve të jashtme dhe raporteve periodike të ndërlidhura me sistemin arsimor në Kosovë.

Rezultatet dhe konkluzionet e ofruara mbështeten në metoda sasiore dhe metoda cilësore. Treguesit sasior janë të harmonizuar me Kornizën e Treguesve të MASHT dhe në përputhje me treguesit ndërkombëëtar të sferës së arsimit. Trendet dhe lëvizjet në analizat tematike janë nxjerrur duke u mbështetur në të dhënat e SMIA. Për të mbuluar mungesën e të dhënave në nën-sektor të caktuar janë përdorur edhe të dhënat e ASK. MASHT nuk ka një sistem për mbledhje të të dhënave në arsimin e lartë dhe Ekipi i vleresimit ishte i detyruar të përdor pyetsorin e të dhënave dhe i njejti i’u është dërguar të gjitha institucioneve të arsimit të lartë. Procesi i vlerësimit ka hasur disa vështirësi metodologjike. Fillimisht, objektivat dhe caqet ishin vendosur me të dhëna jo të plota – andaj disa nga caqet e vendosura ishin arritur që në kohën e miratimit të planit. Së dyti,korniza e vlerësimit të përformancës dhe indikatorët nuk ishin elaboruar në mënyrë adekuate. Së treti,parametrat e matjes së progresit në fushat tematike ndryshojnë varësisht se çfarë kornize e referencës përdoret dhe së katërti,është evidente që në lexim të parë që ka shumë zhvillime tematike të cilat nuk përfshihen në caqet aktuale.

Vlerësimi është proces kompleks andaj qasja ne proces duhet të mbështetet në disa perspektiva dhe modalitete të matjes së rezultateve. Treguesit sasior janë formuluar përmes indeksit të zbatimit i cili mbështetet në rankimin e përformancës së nën-sektorëve të PSAK nga 0-5. Kriteret për përcaktim të rankut të zbatimit janë si më poshtë:

Shkalla Kriteret Treguesit

Shkalla 1

Korniza e politikave, rregullave dhe ligjeve

§ Nuk ekzistojnë ligjet primare, udhëzimet, rregullat, strategjitë dhe politikat.

Zbatimi dhe kapaciteti institucional

§ Kemi mungesë të hapave për zbatim të ligjeve dhe politikave.

§ Nuk janë alokuar burime për menaxhim, burime njerëzore dhe financiare të nevojshme për zbatim të ligjeve, rregullave, udhëzimeve, strategjive dhe politikave.

Shkalla 2


§ Ekzistojnë ligjet primare, rregullat, udhëzimet, strategjitë dhe politikat

Zbatimi dhe kapaciteti insitucional

§ Ka vetëm përpjekje të kufizuara për zbatim të praktikave të mira. Zbatimi i politikave të duhura ende nuk është fenomen i zakonshëm.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

§ Nuk janë alokuar burime financiare apo janë të pamjaftueshme dhe

nuk janë alokuar burime financiare dhe materiale.

Shkalla 3


§ Janë miratuar të ligjet dhe politika në kuadër të sektorit apo objektivit.

Zbatimi dhe kapaciteti insitucional

§ Ekzistojnë praktika të mira dhe legjislacioni ka filluar të zbatohet në dy vitet e fundit. Mirëpo ende ka ngecje në zbatim të praktikave të caktuara, në legjislacion dhe praktika.

§ Janë alokuar mjete modeste financiare për zbatim të pjesëve të

caktuara të legjislacionit dhe politikave.

Shkalla 4


§ Të gjitha ligjet, udhëzimet dhe politikat janë miratuar Zbatimi dhe kapaciteti insitucional

§ Kemi një praktikë të zhvilluar në zbatim të legjislacionit dhe udhëzimeve. Ligjet janë zbatuar në mënyrë konsistente në katër vitet e fundit.

§ Kapacitetet institucionale janë në funksion mirëpo me shkurtesa financiare.

Shkalla 5


§ Janë miratuar të gjitha ligjet dhe udhëzimet Zbatimi dhe kapaciteti insitucional

§ Janë bërë përpjekje proaktive për të eliminuar çdo praktikë të keqe. Kemi zbatim konsistent të legjislacionit në pesë vitet e fundit.Zbatimi i është normë dhe pengesat mund të jenë shumë të rralla apo të izoluara.

§ Kapacitetet institucionale janë plotësisht funksionale dhe financimi

është adekuat për rrjedhën e zbatimit të legjislacionit dhe praktikave.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4. Edukimi Parashkollor Gjatë procesit të hartimit të PSAK 2011-2016 kishte listuar një numër të sfidave me të cilat nën-sektori ballafaqohej: shkalla e përfshirjes së fëmijëve në arsimin parashkollor ishte shumë e ulët, sigurimi i financimit për edukim parashkollor, hartimi i kurrikulave për fëmijët e moshës 0-3 vjeçare, rregullimi dhe licencimi i institucioneve private parashkollore, zhvillimi profesional i edukatorëve dhe zhvillimi i instrumenteve kombëtare për përcaktimin e cilësisë së arsimit parashkollor. Për të trajtuar këto sfida në kuadër të nën-programit të edukimit parashkollor ishin vendosur shtatë 7 objektiva kryesore me një seri të aktiviteteve:

OBJEKTIVAT EDUKIMI PARASHKOLLOR 2011-2016

1 Deri në vitin 2016 të gjthë fëmijët të jenë përfshirë në edukimin parafillor (5 vjec)

2 Deri në vitin 2016 rreth 50 % përqind e fëmijëve të grupmoshave 0-5 të jenë përfshirë ne edukimin parashkollor

3 Deri në vitin 2016 të krijohet një sistem funksional për aftësim të edukatorëve

4 Janë hartuar kurrikulat për moshat 0-3 dhe 3-6 vjec

5 Deri në vitin 2016 të jenë përmirësuar kapacitet për menaxhim tek të gjthë drejtuesit e institucioneve parshkollore

6 Deri në fund të vitit 2016, të gjithë ekspertët e edukimit parashkollor janë aftësuar duke pasur parasysh edhe baaraspeshën gjinore dhe aftësimn për edukim inkluziv

7 Deri në vitin 2016 është ndërtuar vetëdija tek prindërit dhe komuniteti për rëndësinë e edukimit parashkollor

Në përgjithësi, nën-programi i edukimit parashkollor ka shënuar arritje të lartë në rritjen e përfshirjes në edukim parafillor (EPSH 1). Shkalla e përfshirjes në klasën parafillore ka tejkaluar planifikimet dhe caqet. Janë shënuar hapa pozitiv edhe në kurrikulën e edukimit parashkollor (EPSH 4), aftësim të edukatoreve (EPSH) dhe vetëdijësim të prindërve mbi rëndësinë e edukimit parashkollor/parafillor (EPSH 7). Sidoqoftë,nën-programi nukka shënuar ndonjë progres në ngritjen e përfshirjes në edukim parashkollor (0-4) dhe përmirëim të menaxhimit të instiitucioneve. Shkalla e përfshirjes në edukim parashkollor ka mbetur e njejtë që nga koha e planifikimit fillestar. Sidoqoftë,në bazë të diskutimeve me palët e interesit supozohet se është rritur shkalla e përfshirjes së fëmijëve në sektorin privat parashkollor dhe qendrat mebazë në komunitet mirëpo që të dhënat ende nuk janë regjistruar. Shkalla e realizimit në bazë të indeksit (shiko metodologjinë) është si më poshtë:


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4.1.Përfshirja në edukimin parafillor

Objektivi i parë i nën-programit të PSAK Edukimi Parashkollor ishte qëderi në vitin 2016, të gjithë fëmijët pa dallim moshe, gjinie apo përkatësie etnike janë të përfshirë në arsimin parafillor. Në kuadër të planit fillestar parashihej që për ti kontribuar arritjes së këtij synimi, do të inicoheshin disa aktivitete duke përfshirë ofrimin e përkrahjes për themelimin e paraleleve të reja parafillore, për të përmirësuar përfshirjen, organizimi i fushatave për informim të prindërve mbi mundësinë e përfshirjes së fëmijëve në arsim parafillor dhe të zhvilloheshin materialet e duhura të mësimdhënies dhe mësimnxënies.

Nga analiza e treguesve statistikor mbi përfshirjes në arsimin parafillor (mosha 5 vjeç) rezulton qëky objektiv është arritur. Caqet e vendosura mbi shkallën e përfshirjes në edukim parafillor nuk kanë qenë të bazuara në të dhëna statistikore, meqë caku i vendosur prej 70% përfshirje deri në vitin 2016 ka qenë arritur që në fillim të zbatimit të PSAK. Mangësitë e specifikuara mund të kenë rezultuar si pasojë e mungesës së një pasqyre të qartë në lidhje me numrin e popullsisë së kësaj grupmoshe dhe mangësi në mbledhjen dhe përpunimit e të dhënave nga terreni. Sidoqoftë një sfidë e tillëështë tejkaluar pas publikimit të rezultateve të regjistrimit të popullsisë (ASK 2011).

Figura 12: Perfshirja ne edukim parafillor (femijet 5 vjec) 2011-2015 - planifikuar sipas PSAK dhe realizuar

4.5

1

2

3

2 2

3

00.51

1.52

2.53

3.54

4.55

Perfshirja(parafillor)

Perfshirja(parashkollor)

A^esimiedukatoreve

Kurrikula Menaxhimi Ekspertetparshkollor

Vetedijesimi

shkallaere

alizimit

Objekavat

Figura 11: Indeksi i zbatimit te PSAK Edukim parashkollor 2011-2016 : Planifikimi (5) dhe realizimi

50% 55%60% 65%

70%71.30% 74% 76.30% 74.50% 79.60%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2011 2012 2013 2014 2015

Planifikuar

Arritur


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Progresi i arritur në rritjen e përfshirjes në edukimin parafillor rezulton nga një numër i iniciativave të realizuara nga hisedarët insttucional dhe mbështetja e ofruar nga partnerët zhvillimor. Sipas Ligjit mbi Arsimin Paruniversitar (2012) edukimi parafillor (mosha 5 vjeçare) është i detyrueshëm që nga viti shkollor 2015/2016. Rreth 80% e shkollave ka siguruar hapësirë për zhvillimin e edukimit parafillor ndërsa kuadri mësimdhënës është siguruar përmes dyfishimit të orarit të punës së edukatorëve. MASHT ka hartuar kurrikulën bërthamë për edukimin parafillor dhe zhvilluar dokumentin për Standardet e Zhvillimit dhe të Mësuarit në Fëmijërinë e Hershme 0-6, së bashku me materialet përcjellëse si ditarët dhe udhëzuesit për mësimdhënësit. Aktivitetet e vëtëdijësimit të organizuara me prindër dhe përfaqësues të komuniteteve kanë ndikuar pozitivisht drejt arritjes së synimeve.

Megjithë progresin e arritur, ende vlerësohet se rreth 25% e fëmijëve mbesin jashtë edukimit parafillor. Ana më sfiduese është përfshirja e fëmijëve të komuniteteve jo-shumicë dhe përfshirja në zonat e lagëta rurale. Për të tejkaluar këtë sfidë partnerët zhvillimor (Unicef, Save the Children, Caritas) kanë mbështetur krijimin e qendrave me bazë në komunitet dhe punësimin e edukatorëve shtesë. Prioriteti në vazhdim mbetet sigurimi i qëndrueshmërisë së qendrave me bazë në komunitet, përfshirja e komuniteteve jo-shumicë dhe përshirja universale e fëmijë në edukim parashkollor. Natyrisht, adresimi i këtyre sfidave kërkon burime shtesë finanaciare, numër më të madh të edukatorëve dhe mbështetje për avancim të kualifikimeve të kuadërit mësimdhënës

4.2.Përfshirja në edukimin parashkollor

Objektivi i dytë në kuadër synonte qëdëri në vitin 2016, 35 % përqind të fëmijëve pa dallim moshe, gjinie ose përkatësie etnike janë përfshirë në edukimin parashkollor. Për të mundësuar arritjen e këtij synimi PSAK kishte specifikuar disa aktivitete kryesore që duhej të zbatoheshin deri në fund të ciklit të planifikimit: organizohen fushata për ngritjen e vetëdijes për zhvillimin dhe edukimin në fëmijëri të hershme, të sigurohen të dhëna statistikore në lidhje me përfshirjen në edukim parashkollor në kuadër të SMIA, të stimulohen forma alternative të edukimit parashkollor dhe krijohen mjedise mike për fëmjët, tësigurohet hapësirë plotësuese për edukim parashkollor përmes ndërtimit të dhomave shtesë dhe të ndërtohen objekte të reja në pajtim me standardet. Matja e progresit të arritur në kuadër të edukimit parashkollor (0-5 vjeç) kërkon sqarim të treguesve të matjes. Ekzistojnë praktika të ndryshme kombëtare për klasifikim të edukimit parashkollor, mirëpo në shumicën e vendeve mandati i organeve institucionale arsimore parasheh organizimin e aktiviteteve edukative ndërmjet moshave 3-5. Ligji për Arsimin Parauniversitar (2012) e klasifikon edukimin parashkollor si çdo formë e organizimit të strukturuar të edukimit parashkollor për grupmoshat 0-5 vjeç. Andaj, matja e progresit dhe krahasimi i të dhënave statistikore me vendet tjera duhet të diferencojë treguesit. Korniza e edukimit parashkollor në kuadër të PSAK, përfshin edhe edukimin parafillor (mosha 5 vjeç). Për këtë arsye në grafiket e mëposhtme do të paraqiten trendet e tre treguesve (1) PSAK(0-5 vjeç),Eurostat (3-5 vjeç) dhe OECD 4-6 vjeç. Sidoqoftë, të dhënat mbi progresin e arritur kanë kufizimet e tyre. Fillimisht kapaciteti për mbledhje të dhënave të institucioneve parashkollore është më i kufizuar sesa i niveleve tjera të arsimit parauniversitar. Së dyti, të dhënat e ofruara nuk janë të plota mbi përfshirjen në edukim parashkollor (duhet tëkihet parasysh pamundësia e institucioneve për të mbledhur të dhëna të sakta në komunat veriore të Kosovës si Leposavic, Zubin Potok, Zvecan dhe Mitrovicë veriore). Së treti, ende ka mangësi në regjistrimin e të gjithë fëmijëve që ndjekin edukimin parashkollor në institucione jo-publike.

Të dhënat mbi përfshirjen numerike të fëmijëve në edukimin parashkollor mbetet befasisht të njëjta që nga viti 2004 ( rreth 5,500 fëmijë). Vështirësitë në regjistrimin e të dhënave mund të


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

vijnë edhe nga mos raportimi i të dhënave nga institucionet private. Palët e intervistuara në kuadër të vlerësimit tematik, theksuan që një numër i institucioneve private operojnë pa u licencuar dhe në disa raste MASHT nuk ka qasje proaktive në regjistrim të këtyre të dhënave.

Siç shihet nga Figura (13), shkalla e përfshirjes në edukimin parashkollor (0-5 vjeç) është tejet e ulët dhe nuk ka pësuar ndonjë ndryshim gjatë zbatimit të planit. I vetmi progres që mund të përshkruhet në këtë fazëështë suksesi në përfshirjen e moshës 5 vjeçare në kuadër të edukimit parafillor. Nuk ka ndonjë qasje të organizuar institucionale për të rritur numrin e fëmijëve të komuniteteve jo-shumicë në edukim parashkollor. Sidoqoftë, hapja e qendrave me bazë në komunitet e të mbësshtetura nga partnerët zhvillimor janë inkurajuese. Ka pak progres në ndërtimin e objekteve të reja dhe shtimin e dhomave nëçerdhet ekzistuese. Katër objekte ekzistuese janë rinovuar me qëllim të shtimit modest të hapësirës në Prishtinë. Gjatë gjithë fazës raportuese është ndërtuar vetëm një institucion publik parashkollor në Shtime dhe dy institucione tjera parashkollore të tipit publiko-privat në Prishtinë. Kemi një varg të gjatë të komunave të vogla dhe të mesme ku nuk organizohet edukimi parashkollor fare si Prizreni, Malisheva, Dragashi, Novoberda, Deçan, Hani Elezit, Mamusha, Juniku, Leposaviç,Zubin Potok, dhe Shtërpca.

Përfshirja numerike e fëmijëve të moshave nën 5 vjeç ka mbetur pothuajse e njejtë në10 vitet e fundit. Ndryshimet në shkallë të përfshirjes më teper i atribuohen ndryshimeve demografike dhe hapjes së institucioneve private. Të dhënat e raportuara përfshijnë vetëm të dhënat zyrtare në kuadër të SMIA (2015), megjithëse pretendimet se të dhënat nuk përfshijnë një numër të caktuar të fëmijëve në institucione private dhe komunat veriore duken të jenë pjesërisht valide. Mbledhja dhe regjistrimi i të dhënave dhe investimet infrastrukturore dhe në burimet njerëzore mbeten sfidat kryesore që duhet adresuar në ciklin e ardhëshëm të planifikimit.

15%

25%

35%

40%

50%

13.20% 14% 14.90% 15.00% 15.70%

2.80%

26%29.80%

42%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

2011 2012 2013 2014 2015

Figura 13: Perfshirja ne edukim parashkollor sipas planifikimit, realizimit dhe raporti ndaj treguesve te ndryshem

Planifikuar(0-5) Arritur(0-5) Arritur(0-4)

Arritur(3-5) Arritur(4-5)EU2020


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

4.3. Aftësimi i edukatorëve

Plani synonte qëderi në vitin 2016 të krijohet një sistem funksional dhe veprues për aftësimin e akredituar të mësimdhënësve, që ndikon në përmirësim të cilësisë së edukimit, nëpërmjet realizimit të një sërë aktivitetesh: minitorim të vazhdueshëm të punës së edukatorëve dhe ecurisë së fëmijëve, punësim të një pedagogu për çdo 1000 fëmijë në edukimin parashkollor, ofrim të programeve për aftësim të vazhdueshëm për të përmirësuar punën e edukatoreve, aftësim të individëve me rol asistues në edukim parashkollor, zbatim të indeksit të gjithëpërfshirjes në edukim parashkollor, angazhim të mësimdhënësve për fëmijë me nevoja të veçanta dhe rishikim të standardeve për punësim të edukatorëve që punojnë me grup-moshën 0-3 vjeç, me qëllim të kualifimit të tyre në programe përkatëse parashkollore.

Në bazë të të dhënave të treguesve të aktiviteteve në kuadër të objektivës për aftësim të edukatorëve, numri i kuadrit mësimdhënës femra në edukimin parashkollor është pothuajse 100 %. Numri i edukatorëve në gjithë sistemin e edukimit parashkollor është rritur me vetëm 30 pjestar të rinj që nga viti 2011. Raporti i numrit të kuadrit mësimdhënsës femra në Kosovëështë tejet i lartë krahasuar me mesataren e BE-së ku kjo nuk tejkalon 65 % përqind (Eurostat, 2014). Kemi përmirësim të raportit nxënës-mësimdhënës që nga viti 2011. Ky përmirësim buron pjesërisht për shkak të shtimit modest të numrit të kuadrit mësimdhënës. Partnerët zhvillimor (Unicef, Save the Children, Caritas) ka ndihmuar në rekrutimin e mësimdhënësve për fëmijë të komuniteteve jo-shumicë dhe për fëmijë me nevoja të veçanta. Në dy vitet e fundit është ofruar trajtim i vecantë për rreth 100 fëmijë me nevoja të vaçanta në edukim parashkollor. Sidoqoftë, caku për rritje të numrit të pedagogëve në edukim parashkollor nuk ka pësuar ndonjë ndryshim të theksuar dhe është ende larg raportit të synuar 1:1000.

Me qëllim të ofrimit të mundësisë për përmirësim të kualifikimeve, MASHT ka mbështetur hapjen e katër programeve të specializuara të arsimit të lartë: Edukim Parashkollor (BA), Edukim Fëmijëri e Hershme (BA) në Universitetin e Prishtinës, Edukim Parashkollor (BA) në Universitetin e Pejës, Edukim Parashkollor (BA) në Uiversitetin e Mitrovicës dhe Edukim Parashkollor (BA) në Universitetin e Gjakovës. Nuk ekzistojnë të dhëna të sakta mbi rrjedhën e përmirësimit të kualifikimeve të edukatoreve në edukimin parashkollor në SMIA. Sidoqoftë, në bazë të të dhënave të ASK (2010-2015), struktura e kualifikimeve në edukimin parashkollor është përmirësuar dukshëm gjatë ciklit të zbatimit të planit.

Tabela 6:Luhatja e parametrave te cilësisë në edukim parashkollor 2011 2012 2013 2014 2015 Numri i edukatorëve (0-5) 1300 1320 1,357 1364 1364

Numri edukatoreve femra 1300 1319 1,356 1363 1363 Raporti nxënës-mësues 19.6 19.3 19.1 18.6 18.6

Raporti pedagog-fëmijë 1500 1500 1500 1500 1500 Burimi: SMIA 2015, MASHT


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Edhe pse afërsisht gjysma e edukatorëve duket të ketëavancuar në kualifikimet e tyre, nuk është evidente nëse këto kualifikimeve janë adekuate për profesionin. Edukimi parashkollor kërkon shkathtësi të veçanta pedagogjike dhe trajnimet bashkëkohore mund të adresojnë këtë sfidë. Ende mbetet shqetësuese shkalla relativisht e lartë e edukatorëve me shkollim të mesëm (ISCED 3), i cili në masë të madhe duhet të jetë në fusha të tjera të arsimit, apo pa shkathtësitë e nevojshme për stadin e zhvillimit psiko-fizik të fëmijëve. Sipas praktikave të mira evropiane (Eurostat 2012) nuk është e zakonshme që edukatorët të jenë vetëm me shkollim të mesëm. Ekziston një konsensus dhe praktikë e mirë që minimumi i kërkuar i kualifikimit për edukatorë në edukim parashkollor duhet të jetë ISCD 4 (Shkollë e lartë post-sekondare jo-terciare në fushë përkatëse të studimit).

4.4. Kurrikula e edukimit parashkollor

Në kuadër të objektivës sëkatërt (EPSH 4) te hartuar në vitin 2011, plani parashihte që gjatë ciklit të implementimit të hartohen kurrikulat për moshën 0-3 vjeç dhe 3-6 vjeç, të cilat do të konsideronin çështjet gjinore dhe do të implementohen në përputhje me SZHNFH. Për të arritur këtë objektiv, plani parasheh realizimin e një sërë aktivitetesh duke përfshirë: hartimin e Udhëzimit Administrativ për licencimin e institucioneve private parashkollore,themelimin e një grupi për hartimin e standarteve për mjete didaktike dhe tekste mësimore,hartimin e kurrikulës 0-3 vjet dhe rishikimin e kurrikulës 3-6 vjet duke u përqëndruara në eliminimin e stereotipeve, hartimin e pakove të standardizuara të instrumenteve të vlerësimit, hartimin e standardeve për edukatorë,rishikimin e standardeve të infrastrukturës dhe hartimin e standardeve për bashkëpunim me prindër.

Janë formuar grupet punuese për hartimin e kurrikulës bërthamë për SNKA 0 dhe që përfshin moshat 0-5 vjeç. Këto katër grupe punuese janë: grupi punues i koordinatorëve të nivelit, grupi i koordinatorëve të fushave kurrikulare, grupi i ekspertëve universitar dhe grupi punues i edukatorëve. Sfidë në këtë aspekt mbetet sigurimi i pjesëmarrjes dhe përkushtimit të grupeve punuese për të vazhduar me zbatimin e prioritetit. Në anën tjetër, duhet rritur buxhetin për hartimin e kurrikulës bërthame të SNKA 0 dhe të ofrohen mundësi për vizita studimore dhe shkëmbim të përvojave me vendet e avancuara.

26% 24% 21% 22%

45% 46%40.80% 33%

29% 30% 38.20% 45%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%100%

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

Figura 14: Kualifikimet e edukatoreve/mësimdhënësve në edukimin parashkollor 2010/2011-2013/2014 (ASK, 2014)

ISCED6Master

ISCED5Universitar

ISCED4Shkolleelarteteknike

ISCED3Shkolleemesme


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4.5. Kapaciteti i menaxhimit të institucioneve parashkollore

Të gjithë drejtorët e institucioneve parashkollore publike kanë marrë pjesë në trajnimin për edukimin gjithëpërfshirës dhe kanë ndjekur 7 shtatë module trajnuese të Standardeve të Zhvillimit dhe Mësuarit në Fëmijërinë e Hershme. MASHT në bashkëpunim me DKA dhe GIZ ka organizuar edhe trajnimin për të gjithë drejtorët e institucioneve parashkollore për menaxhimin e institucioneve parashkollore. Në vitin tjetër duhet përqendruar tek trajnimi i drejtorëve në decentralizimin dhe menaxhimin financiar të shkollave

4.6. Vetëdijësimi mbi rëndësinë e edukimit parashkollor

Vetëdijësimi i prindërve rreth rëndësisë së arsimit parashkollor dhe parafillor ka vazhduar përmes debateve me prindër, drejtorëve të institucioneve publike edukatorëve dhe ekspertëve të fëmijërisë së hershnme. Të dhënat në lidhje me përfshirjen në edukimin parafillor në rritje tregojnë për shkallën e sensibilizimin e prindërve në lidhje me rëndësinë. Sidoqoftë, kërkohet në të ardhmen një program për sensibilizim të mëtejshëm rreth edukimit parashkollor, mirëpo të shtohen përpjekjet për zgjerim të infrastrukturës dhe sistemit për akomodim të kërkesave në rritje.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

5. Arsimi parauniversitar Gjatë elaborimit të planit fillestar ishin identifikuar disa sfida me të cilat ballafaqohej arsimi parauniversitar: kapaciteti i institucioneve qendrore, komunale dhe shkollave ishte i kufizuar në zbatimin e kurrikulës së re të bazuar në kompetenca, numri i shkollave që punonin në dy-tri ndrrime ishte i lartë, legjislacioni i arsimit parauniversitar nuk ishte në përputhje me legjislacion primar në arsim parauniversitar, bartja e përgjegjësive nga niveli qendor në atë lokal ishte ende në proces dhe të dhënat në lidhje me sistemin nuk mundësonin vendimarrje të bazuar në evidencë. Gjithashtu, ishin shfaqur brenga në lidhje me cilësinë dhe arritshmërinë e nxënësve, sistemet për kontrollin e cilësisë nuk ishin funksionaledhe objektet arsimore duhej të përshtateshin me kontekstin e ri arsimor. Një aspekt tjetër esencial ishte kapaciteti i sistemit parauniversitar për të ofruar mundësi të barabarta për të gjithë dukee përfshirë komunitetet dhe rastet me nevoja të vecanta. Infrastruktura dhe mjedisi shkollor duhej të eliminonte rastet e dhunës në shkollë dhe të ofronte mjedise mike për fëmijët. Për të adresuar këto sfida dhe prioritete PSAK Arsimi Parauniversitar (APU) 20111-2012 kishte listuar 12 objektiva:

OBJEKTIVAT ARSIMIT PARAUNIVERSITAR 2011-2016

1 Deri në vitin 2016 ndërtohen kapacitete për menaxhim efektiv të sistemit në nivelin qendror dhe komunal, si dhe menaxhim efektiv në nivel shkolle, përfshirë mekanizmat për kycjen më të madhe të grave në menaxhim

2 Deri në vitin 2016, legjislacioni është harmonizuar dhe i kompletuar plotësisht për tërë sektorin earsimit parauniversitar

3 Deri në vitin 2014 barten kompetencat për menaxhim financiar nga niveli qendror në atë komunal dhe nga niveli komunal në nivel shkolle

4 Deri në vitin 2016, janë funksionalizuar plotësisht mekanizmat për sigurimin e cilësisë në nivel vendi, në nivel komunal dhe në nivel shkolle

5 Deri në vitin 2016 shërbimet këshilldhënëse koordinohen në nivel qendror dhe në nivel komune e shkolle duke ofruar qasje të barabartë në shërbime profesionale këshillimore dhe orientuese

6 Deri në vitin 2016 janë hartuar, pilotuar dhe implementuar kurrikulat për të gjitha nivelet e arsimit parauniversitar, të shoqëruar me përmirësimet e nevojshme në metodologji të mësimdhënies, të të nxënit dhe të vlerësimit të nxënësve

7 Deri në vitin 2014, licencimi i mësimdhënësve është plotësisht funksional dhe përkrah zhvillimin e mësimdhënësve në karrierë, duke qenë i përshtatur me Planin për implementimin e Kornizës së Kurrikulës

8 Deri në vitin 2016 ndërtohet sistemi efektiv që bën të mundur gjithëpërfshirjen e nxënësve në arsimin e aftësimin e obligueshëm dhe është i ndjeshëm ndaj perspektivës gjinore, dhe ndaj nevojave të nxënësve të varfër e të pafavorizuar

9 Deri në vitin 2016 është vendosur rrjeti efektiv i shkollave të mesme të larta që bën të mundur përfshirjen e të gjithë fëmijëve

10 Deri në vitin 2016 shkollat kanë krijuar mjedise jo të dhunshme dhe miqësore për fëmijët në shkolla që janë përkrahëse, të kujdesshme dhe i kultivojnë vlerat demokratike te fëmijët dhe ofron modele pozitive për të gjithë fëmijët


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

11 Deri në vitin 2016 të paktën një e treta e shkollave të Kosovës do të funksionojnë me një ndërrim të vetëm, ndërsa të tjerat me dy ndërrime, duke ofruar mjedis cilësor dhe me numër optimal të nxënësve në klasë

12 Deri në vitin 2016, të gjitha shkollat në Kosovë janë furnizuar me pako standarde të pajisjeve dhe mjeteve mësimore të përshtatshme për zbatimin e Kurrikulumit të ri shkollor

Kosova ka arritur shkallë të lartë të përfshirjes në arsimin parauniversitar,të krahasueshme me praktikat evropiane - përfshirja ende nuk është universale dhe ende mbeten grupe të vogla shoqërore që nuk janë përfshirë në sistem. Sfida kryesore mbetet arritshmëria jo e kënaqshme e nxënësve në testet e jashtme. Mekanizmat dhe praktika e sigurimit të cilësisë dhe llogaridhënies ende mbeten të pazhvilluar. Procesi i zbatimit të kurrikulës së re arsimore është mbrapa orarit të përcaktuar në planifikim. Për shkak të zvogëlimit të numrit të nxënësve si pasojë e rënies së shtimit natyror të popullsisë, nën-sektori mund të përballet me implikime infrastrukturore dhe të numrit dhe strukturës së mësimdhënësve. Megjithë progresin e arritur në procesin e bartjes së përgjegjësive nga niveli qendror në nivel lokal, bartjae përgjegjësive financiare në shkolla ka hasur në disa pengesa – mungesa e kapaciteteve të shkollës, mungesa e bordeve të shkollave dhe në disa raste dëshira e komuave për të mbajtur këto përgjegjësi. Shkalla e realizimit të PSAK Arsimi Parauniversitar është si më poshtë:

5.1. Menaxhimi i arsimit parauniversitar

Objektivi i parë i nën-programit të arsimit parauniversitar synon që deri në vitin 2016 ndërtohen kapacitetet për menaxhim efektiv të sistemit në nivel qendror dhe komunal, si dhe menaxhim efektiv në nivel shkolle, përfshirë edhe mekanizmat për përfshirje të grave në menaxhim. Në kuadër të këtij objektivi parashihen një varg aktivitetesh:finalizimi i Sistemit për Menaxhim të Informatave në Arsim (SMIA) me mundësi të mbledhjes dhe përpunimit të informatave relevante, aftësim të personelit të SMIA për mbledhje dhe analizë të dhënave,aprovim të organogramit të ri të MASHT në përputhje me rekomandimet e rishikimit funksional, aftësim të personelit të komunave për ushtrim të përgjegjësive të reja, hartimi i programeve për kualifikim të drejtorëve të shkollave, përcaktim të treguesve kombëtar të arsimit të krahasueshëm me

4

5

2.52

1

32.5

3

1

2

3.53

0

1

2

3

4

5

6

Shkallaere

alizim

it

Figura 15: Shkalla e realizimit te PSAK Arsim parauniversitar 2011-2016


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

treguesit e UNESCO, hartimi i standardeve të burimeve njerëzore në nivel komune dhe organizim të trajnimeve për drejtor të shkollave. Aktivitetet e propozuara janë mjaft relevante mirëpo janë më tepër aspektet që prekin të githa prgramet e PSAK. Andaj, në këtë pjesë do të prezentohen aktivitetet në lidhje me programin ndërsa një reflektim më i detajuar jipen në kuadër të kapitaullit Ndërtimi i Kapacitetit dhe Menaxhimi.

SMIA është funksionale, ka kapacitet për gjenerim të raporteve bazë statistikore dhe janë caktuar persona përgjegjës në nivel qëndror për mbledhjen dhe analizimin e të dhënave mirëpo shkalla e shfrytëzimit të të dhënave dhe kapaciteti për prezentim të tyrëështë ende i kufizuar –SMIA është funksionale që nga viti 2012 me mbështetje të Bankës Botërore. Në përgjithëësi të dhënat janë të rëndësishme dhe në përputhje me standardet ndërkombëtare. Sidoqoftë, sistemi ka kapacitet të kufizuar për të gjeneruar të dhënat në mënyrë automatike dhe të dhëna në nivel individual dhe shkollor. Të dhënat në sistem nuk janë të integruara me të dhënat tjera të rëndësishme mbi regjistrimin e popullësisë (ASK), financimit (Ministria e Financave), infrastrukturën dhe databazën e mësimdhënësve. Ekipi i SMIA publikon raporte të rregullta ad hoc, vjetore dhe periodike mirëpo shkalla e shfrytëzimit të tyre për politikë-bërje si në nivel qendror ashtu edhe në nivel komunal është e kufizuar. Megjithëse ende ka shqetësime rreth metodologjisë së mbledhjes së të dhënave,përmes SMIA arriihen të gjenerohen raporte të rregullta të treguesve arsimor në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe tregues të UNESCO. MASHT ka bërë progres të ndjeshëm në gjenerim të të dhënave sasiore mirëpo ka kufizime të theksuara në mbledhje të të dhënave cilësore, ndërlidhjen e të dhënave me arritshmëri të nënësit dhe faktorët tjerë social mbi mundësitë e barabarta.

MASHT në parim ka zbatuar rishikimin funksional sipas kërkesave të nivelit qendror dhe ka filluar hapat fillestar për vlerësim të përformancës së stafit mirëpo rishikimi ishte pothuajse në tërësi transpozim i strukturës së vjetër – MASHT ka zbatuar procesin e rishikimit funksional ndërmjet 2013-2015 mirëpo ishte më tepër formalizim i strukturës paraprake se sa ndonjë riorganizim funksional. Përmbajtja e përshkrimeve të punës ishte gjithashtu shumë e ngjashme me ato të vjetrat. Në vitin 2015 është inicuar procedura e përshkrimit të vendeve të punës dhe vendosjes së objektivave me mbështetje tëProjektit për Asistencë Teknike. Kapaciteti i MASHT për planifikim strategjik të burimeve njerëzore dhe ofrim të mbështetjes profesionale për komuna është ende i kufizuar. Nuk është bërë ndonjë përpjkje për riorganizim dhe mbështetje në rishikim funksional të DKA-ve. Struktura organizative në kuadër të DKA në shumë raste është në shpërputhje me linjat kryesore të shërbimeve profesionale programore. GIZ ka mbështetur Kolegjiumin e DKA-ve për të publikuar një doracak të rëndësishëm për menaxhim të arsimit në nivel komune.

Janë zbatuar një seri e programeve të trajnimit për planifikim dhe udhëheqje në arsim me mbështetje të partnerëve zhvillimor - Në bazë të dhënave të gjeneruara nga MASHT (2015),janë trajnuar rreth 22 % përqind e zyrtarëve të MASHT, inspektorëve, zyrtarëve të DKA dhe drejtorëve të shkollave në kuadër të trajnimit ‘Udheheqje arsimore’. Në kuadër të një trajnimi tjetër vetëm për Drejtor Shkolle jaë trajnuuar rreth 402 apo 35% përqind e drejtorëve. Një numër më i madh i drejtorëve dhe anëtarëve të Këshillave Shkollorjanë trajnuar në trajnimin për Këshilla Drejtues me 822 pjesëmarrës gjatë 2011-2015 apo 70 % përqind.

Tabela 7:Trajnimet për ngritje të kapacitetit menaxhues 2011-2015 Nr Trajnimi 2011 2012 2013 2014 2015 Total

1 Udhëheqje arsimore

Numri 100 200 100 150 - 550

% e total 4% 8% 4% 6% - 22%


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2. Trajnimi për drejtor shkolle

Numri - - 157 245 - 402

% e total - - 14% 21% - 35%

3. Trajnimi për Këshilla Drejtues

Numri 17 258 263 284 822

% e total 1.6% 22% 23% 24% 70%

Burimi / sqarim

� Të dhënat e trajinimit janë marrë nga Databaza e trajnimit, MASHT 2015 � Numri bazë i kuadit të përfshirë në kuadër të cakut ështtë si në vijim: Zyrat të MASHT (190), Zyrtar të

DKA (320), Inspektor (63), Udhëheqës shkollë (1150) Nuk ka të dhëna në lidhje me shkallën e përfshirjes së femrave në trajnim anipse në bazë të analizave të dokumenteve vërehet një kujdes i vecantë në pjesëmarrje të femrës dhe komuniteteve. Shkalla e të trajnuarve në raport me numrin total të zyrtarëve është rreth 50 % përqind. Në linjë me këtë aktivitet është akreditur Trajnimi për Menaxhim dhe Komunikim Talk On dhe ku janë përfshirë pjesa më e madhe stafit të DKA dhe zyrtar të MASHT dhe DKA. MASHT në përgjithësi ka organizuar takime të rregullta me zyrtar komunal dhe sidomos në korniza të zbatimit të kurrikulës së re. Gjithashtu, në vitin 2013 është hartuar dhe riakredituar Trajnimi për Udheheqje Arsimore. Programi i trajnimeve ka qenë i mbështetur kryesisht nga USAID, GIZ dhe BE dhe mbetet sfidë sigurimi i vazhdimësisë së trajnimeve dhe menaxhimi i njohurisë.

Një pjesë e komunave kanë realizuar planet e tyre të zhvillimit me mbështetje të partnerëve zhvillimor. GIZ dhe USAID ka mbështetur disa komuna dhe shkolla në përpilimin e planeve zhvillimore komunale dhe shkollore. Gjatë periudhës së këtij plani rreth 66% përqind e komunave kanë realizuar planet e tyre zhvillimoredhe rreth 24% e shkollave.

Tabela 8: Numri i planeve zhvillimore në komuna dhe shkolla 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 Total

Plane komunale - - 10 12 - 22

% 0% 0% 30% 36% 66%

Plane shkollore - - 149 126 - 275

% 13% 11% 24%

5.2. Legjislacioni arsimit parauniversitar

Në vitin 2011 është miratuar Ligji për Arsimin Parauniversitar. Është në proces Ligji për Inspektoratin e Arsimit në Kosovë si dhe Ligji për Drejtësi për fëmijë të cilat ligje priten të miratohet në vitin 2015. Rezultatet e arritura deri me tani janë: Në vitin 2011 është miratuar UA - Të drejtat e fëmijëve për parandalimin e braktisjes. Është miratuar UA nr. 19/2102 – krijimi dhe fuqizimi i ekipeve për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes dhe mosregjistrimit në arsimin e obliguar, dhe në vitin 2015 është nxjerr UA, për normativin profesional per Arsimin e pergjithshëm. Treguesi është relevant edhe më tutje për arritjen e cakut. Sfidë mbetetzhvillimi dhe kompletimi i bazës së nevojshme ligjore dhe nënligjore për Arsiminparauniversitar.

5.3. Decentralizimi financiar

Me miratimin e Ligjit për arsim parauniversitar, kompetencat për menaxhimin e nën-sektorit dhe menaxhimin financiar i kanë kaluar komunave të Kosovës. Një nga caqet e PSAK ishte që deri në


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

vitin 2014 të realizohet decentralizimi financiar duke kaluar përgjegjësitë financiare për arsimin parauniversitar nga (i) MASHT tek komunat dhe nga (ii) DKA tek shkollat. Në këtë vit rreth 30 komuna kanë menaxhuar financat e tyre konform Ligjit për Financat Publike të nivelit lokal. Granti specifik për arsimin komunal është realizuar sipas formulës dhe softuerit për kalkulim të grantit arsimor.

Megjithatë progresin e arritur në bartjen e përgjegjësive financiare nga DKA tek 778 shkolla, zbatimi tërëror i këtij nëncaku ka hasur nëdisa sfida. Mungesa e njohurive teknike, mungesa e kapaciteteve të shkollave për zbatim të menaxhimit financiar, mungesa e Këshillave të Shkollave, mungesa e planeve zhvillimor dhe mosprioritizimi dhe mungesa së kapaciteteve të DKA për monitorim dhe mentorim të shkollave mbeten disa pengesat që duhet trajtuar për arritjen e plotë të nën-caktut. Në vitin pasues, rekomandohet që të rishikohet softueri për formulën e financimit. të rishikohet Udhëzimi administrativ për formulën e financimit, të ngriten kapacitetet e DKA-ve dhe shkollave për menaxhim financiar dhe të fuqizohen mekanizmat e llogaridhënies dhe raportimit nga shkollat.

Nga analiza e treguesve të cakut rezulton se është realizuar tërësishtkomponenta për bartjen e kompetencave për menaxhim financiar nga niveli qendror në atë komunal, ndërsa është në proces bartja e kompetencave për menaxhim financiar nga niveli komunal në nivel shkolle. Aktualisht vetëm dy komuna e menaxhojnë buxhetin në mënyrë të pavarur, ndonëse 30 % e shkollave e menaxhojnë buxhetin në mënyrë të pavarur. Nga analiza e të cilit nxjerret konkludimi se 100% e shkollave disponojnë me nënxhirollogari dhe e disponojnë kodin që nënkupton se mund të menaxhojnë buxhetin e tyre sikurse të gjitha agjencionet tjera shpenzuese. (Psh. Ministria -MASHT). Poashtu100% e zyrtarëve komunal janë aftësuar për menaxhimin e buxhetit sipas modelit të decentralizuar. Procesi i trajnimit dhe aftësimit të zyrtarëve në nivel shkolle nuk është i kënaqshëm, sepse vetëm 10 % e tyre janë aftësuar për t’a menaxhuar vet buxhetin e tyre. Nukdipsonohet me të dhëna për numrin e shkollave të audituara, ndonëse janë bërë auditime dhegjatë auditimit në disa shkolla është thënë se “drejtorët e shkollave janë thirrur nga auditori gjeneral që të japin sqarime rreth buxhetit te tyre dhe të hyrave vetanake, pasi që drejtoret e shkollave janë autorizues të buxheteve të tyre dhe nga ata kerkohet që të japin përgjegjësi për shpenzimin e buxhetit të tyre”.

5.4. Sigurimi i cilësisë

Caku mbi sigurimin e cilëisë në arsim parauniversitar synon që deri në fund të vitit 2016 janë funksionalizuar plotësisht mekanizmat për sigurimin e cilësisë në nivel vendi, komune dhe shkolle. Ne kuadër të këtij caku është paraparë realizimi i disa aktiviteteve:ndërtohet kapaciteti për vlerësim të jashtëm dhe brendshëm të përformancës së shkollës me qëllim të ngritjes së cilësisë në nivel shkolle, bëhet ndarja e Inspektoratit të Arsimit në seksione administrative dhe profesionale për të përmbushur një varg të detyrave që dalin nga ndryshimet legjislative dhe themelohet Autoriteti per Kurrikulum, Vlerësim dhe Standarde si trup këshilldhënës i MASHT për këto fusha. Në përgjithësi caku është tejet relevant për arritjen e qëllimit të arsimit parauniversitar për të ofruar arsim cilësor përmes përsosjes së stafit mësimdhënës dhe arritshmërisë së nxënësve.

Sidoqoftë, aktivitetet e listuara në kuadër të cakut janë të mangëta dhe në disa raste edhe jo relevante për arritjen e cakut. Kultura e menaxhimit të cilëisë do të duhej të kishte një sistem koherent të vlerësimit të jashtëm dhe të brendshëm. Në kuadër të vlerësimit të jashtëm do të duhej listuar prioriteti i ndërtimit të sistemit për vlerësim të nxënësve, vlerësimi të shkollave dhe vlerësimi të mësimdhënësve. Në kuadër të sigurimit të brendhsmë të cilësisë do të duhej ishte paraparë ndërtimi i mekanizmave të brendshëm për sigurim të cilësisë në ligjshmëri, menaxhim, arritshmëri të nxënësnit, mësimdhënie, kurrikulë, infrastrukturë dhe resurseve tjera


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

tëmësimdhënis. Si pjesë e sigurimit të cilësisë do të duhej ishin caktuar zyrtarët përgjegjës për sigurim të cilësisë në shkollë, zbatuar procesi i vetë-vlerësimit dhe planet e përmirësimit.

Janë ndërtuar mekanizmat e vlerësimit të jashtëm të nxënësve dhe Kosova ka marrë pjesë në PISA 2015 mirëpo ende ka shqetëësime në lidhje me integritetin e mekanizmave dhe arrtishmërinë e nxënësve - Në Kosovë, Divizioni për Vlerësim dhe Standarde organizon vlerësim vjetor të jashtëm të nxënësve përmes testit të maturës dhe testit të semi-maturës. MASHT zbaton dy lloj teste të vlerëimit të jashtëm të nxënësve: testi i maturës që aplikohet pas përfundimit të shkollës së mesme të lartë dhe testi i semi-maturës pas përfundimit të shkollimit të mesëm të ulët. Sistemi i vlerësimit të fëmijëve pas përfundimit të Klasës së pestë (5) është pilotuar mirëpo ende pritet të zbatohet në mënyrë sistematike. Në vitin 2015 Kosova ka marrë pjesë për herë të parë në Programin Ndërkombëtar të Vlerësimit të Studentëve (PISA)mirëpo rezultatet ende nuk janë publikuar. Në përgjithësi ekziston një sistem institucional dhe praktikë e vlerësimit të jashtëm të nxënësve. Sidoqoftë, ende nuk ekziston praktika e zhviluar e analizimit të rezultateve dhe nxjerrjes së konkluzioneve pasuese për politikë-bërje. Gjithashtu,në disa raste është kontestuar integriteti i vetë sistemit për shkak të praktikave të kopjimit gjatë testimit në të kaluarën. Gjatë vitit të fundit janë marrë masa shtesë për të rikthyer besimin në sistem të vlerësimit dhe inicuar projekte për digjitalizim të procesit.

Është shënuar përparim i lehtë në arritshmërinë e nxënësve në testet e semi-maturës (klasa 9) dhe testin e maturës mirëpo mbetet shqetësim shkalla e ulët e arritshmërisë në matematikë – në bazë të të dhënave vjetore të MASHT,rezultatet nga vlerësimi i jashtëm i nxënësve në testin e semi-maturës tregojnë për një rritje të ndjeshme të arritshmërisë mesatare të nënësve nga rreth 55 % përqind në vitin 2011 në rreth 63 % përqind në vitin 2015 (shiko Grafikun). Arritshmëria në testin e maturës ka një trend pozitiv nga 47 % përqind në vitin 2011 në 54.5 % përqind në vitin 2015. Luhatjet në arritshmërinë e testit të maturës ndër vite janë të pazakonshme dhe shfaqin tendencën të anomalisë në administrim. Nga të dhënat ekzistuese, nxënësit përformojnë më mirë në segementin e leximit ndërsa kanë arritshmëri shumë të ulët në matematike (rreth 35 % përqind). Ende nuk janë publikuar rezultatet e arrritshmërisë në Testin Ndërkombëtar PISA 2015. Mirëpo ndërlidhja e arrtishmërisë së nënësve me ato të vendeve të avancuara do të ishte një instrument i rëndësishëm i llogaridhënies.

54.90% 56.40%60.90% 63.15% 62.60%

47%51.50%

58.90%49.80%

54.50%

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

2011 2012 2013 2014 2015

Figura 16: Arritshmëria në testin e semi-maturës dhe maturës 2011-2015

Arrishmeriasemi-maura

Arritshmeriamature


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Është shënuar përmirësim i parametrave sasiordhe fiancimit (inputet) në arsimin parauniversitar dhe këto krahas zhvillimit profesional të mësimdhënësve mund të shpjegojnë rritjen në arritshmëri të nënësve në teste te jashtme – Në bazë të të dhënave të SMIA janë shënuar ndryshime pozitive dhe përmirësim të inputeve në arsimin parauniversitar. Përmirësim i ndjeshëm vërehet në financim të nën-sektorit nga 188.9 milion euro në vitin 2011 në 211 milion euro në vitin 2015. Në anën tjetër janë shënuar hapa përmirësimi edhe në parametrat sasior të cilësisë si raporti klasë-nxënës dhe mësimdhënës-nxënës. Raporti nxënës për klasë në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët në vitin 2011 ishte mestarisht 17.3 nxënës për klasë në krahasim me 16.4 nxënës për klasë në vitin 2015. Në anën tjetër, vërehen edhe përmirësime edhe në arsimin e mesëm të lartë. Raporti nxënës për klasë në arsimin e mesëm të lartë në vitin 2011 ishte mesatarisht 20.2 nxënës për klasë në krahasim me 15.6 nxënës për klasë në viin 2015.

Zvogëlimi i numrit të nxënësve për klasë dhe zvogëlimi i nxënësve për mësimdhënës janë parametra të rëndësishëm sasior. Ky përmirësim vjen pjesërisht për shkak të rënies demografike dhe uljës së numrit të nxënësvedhe investimeve shtesë në kuadrin mësimdhënës dhe infrastrukturë. Sidoqoftë,përmirësim të këtyre parametrave janë vërejtur kryesisht në zona rurale e më pak në zona urbane. Shkollat e arsimit parauniversitar në qendrat e mëdha urbane vazhdojnë të kenë numër tejet të lartë të nxënësve për klasë. Kjo ka rezultuar për shkak të lëvizjes së popullësisë nga zonat rurale në zona urbane. Në të ardhmen duhet kujdesur që të ketë optimizim të këtyre parametrave dhe investime shtesë në infrastrukturë në zona urbane.

Praktika e vlerësimit të jashtëm të shkollës është ende e pazhvilluar në mungesë të kornizës ligjore dhe kapacitetit institutcional dhe financiar - Vlerësimi i shkollave apo inspektimet vlerësojnë përformancën e shkollave kundrejt një modeli të caktuar të treguesve. Ata reflektojnë sin ë rezultate ashtu edhe ne proceset që mundësojnë arritjen e rezultateve. Në shumicën e sistemeve të avancuara Evropiane të arsimit. Përgjegjësia për vlerësimin e rezultateve dhe realizimin e inspektimit qëndron tek Inspektoret e Arsimit. Ndërtimi i kapacitetit të inspektimit të shkollave dhe praktika e vlerëimit të jashtëm të shkollave janë elemente kyce në garantim të cilësisë. Në Kosovë, institucioni përgjegjës për vlerësim të shkollave është

0%

4.60%2.80%

14.70% 15%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2011 2012 2013 2014 2015

Figura 17: Luhatja e parametrave te cilesise, financimi, raporti nxenes-mesimdhenes dhe nxenes-klase ne arsim parauniversitar 2011-2015

Financimiarsimparaniversitar

Raporanxenesklase(mesemulet)

Raporanxenesklase(mesemlarte)

Raporamesuses-nxenes(mesemulet)

Raporamesues-nxenes(mesemlarte)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Inspektorati i Arsimit. Ekzistojnë disa paqartësi ligjore rreth fushëveprimit të inspektimit në arsim profesional Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve ka përgjegjësi për vlerësim të institucioneve të arsimit të mesëm të lartë profesional dhe ofertuesve të aftësimit profesional. Sidoqoftë,Inspektoriati i Arsimit ka rol kyc në vlerësim të jashtëm të edukimit parashkollor, institucioneve parauniversitare fillore, mesme të ulta, mesme të larta të përgjithëshme dhe ka përgjegjësi për të kontrolluar ligjshmërinë në institucionet e arsimit të lartë. Inspektorati deri vonë ka qenë vetëm një nga departamentet e MASHT mirëpo në bazë të propozim ligjit të ri ai transformohet në organ të agjenci brenda kornizës së MASHT.

Në shumicën e vendeve të avancuara Evropiane vlerësimet e jashtme përqëndrohen në një varg të gjerë të aktiviteteve shkollore duke vlerësuar aspektet menaxhieriale të shkollës, mësimdhënësit, rezultatet e nxënësve, infrastrukturën dhe mjedisin mësimor dhe ligjshmërinë. Korniza e vlerësimit të jashtëm në sisteme të avancuara përmban një liste të detajuar të treguesve të secilës komponentë dhe mbaron përmes jë raporti përmbledhes në baza periodike (1-3 vjecare). Në procedurë të vlerësimitpërfshihen ekspertë të jashtëm, palë të interesit dhe përfaqësues të komunave. Praktika e inspektimit të standardizuar dhe sistematik nuk është e zhvilluar në Kosovë. Nuk ka ndonjë evidencë të që procesi i vlerëimit të jashtëm bazohen në ndonjë kornizë uniforme të vlerësimit. Inspektorati në masë të madh nuk ka qasje proaktive në vlerësim dhe më tepër bazohet në praktikën e reagimit përmes raporteve ad hoc. Në kuadër të praktikës së inspektimit është zhvilluar elementi i inspektimit të ligjshmërisë dhe në disa raste edhe hospitimi gjatë mësimdhënies. Anipse kapacitetet njerëzore janë të kufizuara (62 inspektorë), procesi i vlerësimit të shkollave do të mund të avancohej përmes përfshirjes së ekspertëve të jashtëm dhe komunave në proces.

MASHT ka zhvilluar bazën ligjore që përcakton strukturën e karrierës së mësimdhënsve, normativin dhe zhvillimin profesional. Sipas përcaktimit të Udhëzimit Administrativ, mësimdhënsit kategorizohen në të rregullt, avancuar, mentor dhe mësues i merituar. Matja e përformancës së mësimdhënsve është dispozitiv ligjor i Inspektoratit të Arsimit. Megjithatë, sistemi i vlerësimittë përformancës së mësimdhënësve nuk është zbatuar ende. Skema e pagave është lineare dhe e bazuar kryesisht në arritje para shërbimit (kualifikimet) dhe përvoja e punës. Arsyetimi më i shpeshtë për mos zbatim të sistemit ka qenë mungesa e burimeve financiare mirëpo shpenzimet në paga të mësimdhënsve pothuajse janë dyfishuar gjatë këtij cikli të planit dhe ato nuk janë bazuar në kritere të përformancë në shërbim. Sistemi aktual mundëson një licencë të përkohëshme dhe mëimdhënësit janë të obliguar të ndjekin një numër prej 120 orëve trajnim.

Për të avancuar menaxhimin e cilësisë në arsimin parauniversitar MASHT ka vënë theksin tek udhëzimet e ngritjes së cilësisë së brendshme,zbatimin e mekanzimave për vlerësim të cilësisë së jashtme dhe ngritjen e kapaciteve të Inspektoratit të Arsimit. Projekti i Binjakëzimit, i financuar nga BE-ja, kambështetur zhvillimin e një Strategjisë gjithëpërfshirëse të sigurimit të cilësisë për Arsimin Parauniversitar të Kosovës. Gjatë vitit 2015 është hartuar drafti i parë i këtij dokumenti, i cili pritet të finalizohet më tutje gjatë vitit 2015.

5.5. Shërbimet këshilluese

Përmes këtij objektiviti plani parashihte rritjen e shërbimeve këshilldhënse (shërbimet e pedagogut, psikologut dhe punëtorit social)në komuna dhe shkolla dhe ato të kordinoheshin ndërmjet nivelit qendor dhe lokal. Gjatë ciklit të zbatimit të planit MASHT ka ndryshuar politikën fillestare duke u përqëndruara në ndërtim të shërbimeve në nivel shkolle në vend të shërbimeve në nivel komune. Në bazë tëë dhënave të MASHT punësuar 64 pedagogë dhe psikologë shkollor. Shkalla e progresit për tu arritur caku është shumë largë sepse përqindja e shkollave të cilat e ofrojnë këtë shërbin është nën 6 % përqind. MASHT të ndihmuar nga BEP kanë ndryshuar qasjen


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

dhe kanë zhvilluar bazën ligjore për institucionalizimin e shërbimeve këshilldhënëse në nivel shkolle. Në kuadër të gjithëpërfshirjes të aktivizohen ekipet këshilluesetë komunës. Rezultat konkret konsiderohet Zhvillimi i UA nr. 34/2014- Funksioni i shërbimit pedagogjik-psikologjik në shkollë (pedagogut dhe psikologut shkollor). Numri i personelit të angazhuar në shërbime këshilluese prittet të rritet në vitin 2016. Sidoqofë,udhëzimet, doracakët e punës dhe trajnimi tyre për shërbim në sistem arsimor mbetet prioritet për ciklin e ardhshëm të planifikimit.

5.6. Kurrikula

Në kuadër të këtij caku parashihen disa aktivitete që ndërlidhen me zbatimin e kurrikulës së re: shpalosen planet për Kornizën Kombëtare të Kurrikulumit (KKK) në tërë vendin përmes një fushate efektive të informimit, hartohen doracakë të trajnimeve, angazhohen dhe trajnohen zhvilluesit e kurrikulës, trajnohen mësimdhënësit, drejtorët e shkollave dhe zyrtarët e MASHT dhe DKA, hartohen materialet e reja për mësimdhënie dhe mësimnxënie, hartohen materialet e kurrikulës edhe në gjuhët tjera të komuniteteve, hartohen instrumentet e reja të vlerësimit dhe zbatohet kurrikula në të gjitha shkollat.

KKK promovon një qasje të bazuar në kompetencë, e zhvilluar përmes të mësuarit të orientuar në shkathtësi. Kalimi nga kurrikula e bazuar në përmbajtje në atë të bazuar në kompetencëështë një nga masat esenciale për të ngrituar nivelin e arritshmërisë tek fëmjët. Kurrikula e reformuar është e strukturuar rreth shtatë fushave të të mësuarit që zbatohen nga arsimi parashkollor deri ne arsimin e mësëm tëlartë: gjuhët dhe komunikimi, arti, metematika, shkenca, shoqëria dhe mjedisi, shëndetësia dhe mirëqenia, jeta dhe mjedisi. Kompetencat themelore përfshijnë komunikimin dhe të shprehurit, të menduarit, mësimnxënia, jeta, puna, kompetencat personale dhe qytetare. Kurrikula e re e inicuar në vitin 2011 mundëson decentralizimin dhe vendimarrjen e bazuar në shkolla (rreth 10-20 % e përmbajtjes) dhe krijohet mundësia që ato të përcaktojnë përmbajtjen shtesë. Sidoqoftë, zbaimi i kësaj reforme kërkon më shumë resurse materiale mësimore, trajnime të mësimdhënësve, instrumente të reja të vlerësimit dhe kontribut aktiv nga të gjithë akterët.

Kurrikula e re është duke u zbatuar në 8 % përqind të institucioneve arsimore dhe ka ngecje në zbatim krahasuar me planet fillestare - Kurrikula e re është pilotuar në vitin e parë në 10 shkolla dhe pastaj është zgjeruar edhe në 90 shkolla tjera fillore dhe të mesme. Sipas

1% 1%8% 8% 8%

1%

20%

50%

70%

100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

2011 2012 2013 2014 2015

%esh

kollavem

eKK

K

Figura 18: Shkalla e zbatimit të KKK kurrikulës së re në shkolla: planifikuar dhe realizuar 2011-2015

Realizuar

Planifikuar


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

planit fillestar ajo do të zbtohej brenda 2011-2014. Sidoqoftë, në bazë të rrjedhës aktuale procesi i zbatimit është mbrapa në kohë. Deri në fund të vitit 2015 vetëm 8 % përqind e shkollave janë duke e zbatuar këtë reformë. Procesi i zbatimit është përballur me një varg sfida: vështrësitë për të transformuar modelet e mësimdhënies dhe të mësuarit nga mësimdhënësi tek nxënësi, vështirësi për të zbatuar instrumentet e vlerësimit të arritshmërisë së nxënësit dhe në disa raste edhe mungesës së burimeve adekuate njerëzore dhe materiale. Reforma krijon parakushte të një pjesëmarrje më aktive të nxënësit mirëpo kjo është sfiduese sidomos për kuadrin mësimor të shtyer në moshë që mund të jetë rutinizuar me filozofi të ndryshme të mësimdhënies. Në anën tjetër,të mësuarit tek nxënësit shpesh është ndërlidhur me memorizimin dhe zbatimi i praktikës së mendimit kritik dhe pjesëmarrje aktive kërkojnë kohë për tu përshtatur.

Janë trajnuar reth 30 % përqind e mësidhënësve, krijuar mekanizmat për zbatim dhe materialet ndihmëse mirëpo hartimi i teksteve mëimore sipas kurrikulës së re ëshë ende në fazën fillestare - Zbatimi i kurrikulës është shtrirë në 92 shkolla në 30 komuna të ndryshme. Sipas kategorizimit të nivele të arsimi rezulton që Kurrikula e re është duke u zbatuar në 33 instucione të arsimit fillor dhe të mesëm të ulët dhe në 59 institucione të arsimit të mesëm të lartë. Sipas të dhënave të MASHT janë trajnuar rreth 30% e mësimdhënësve rreth aspekteve të përmbajtjes, didaktikës dhe vlerësimit të bazuar në kompetenca.

Tabela 9:Aktivitetet në lidhje me zbatimin e Kurrikulës së re 2011-2015

Nr Trajnimi 2011 2012 2013 2014 2015 Total

Numri shkollave që zbatojnë KKK 10 10 92 92

Numri i komunave që zbatojnë KK 7 7 30 30

Numri i trajnereve të KKK 90 90 126 183 183

% e mësimdhënësve të trajnuar 0% 0% 0.5% 15% 14% 30%

Numri aktivave profesionale 30 140 180 180

Numri doracakeve të KKK 8 8 9 9 Për të siguruar bazë të qëndrueshme për zbatim të KKK janë trajnuar edhe 183 trajnerë në të gjitha komunat dhe janë krijuar 180 aktiva profesionale të bazuar në shtatë fushat e kurrikulës dhe me pjeëmarrje të mësimdhënësve. Aktivat profesionale janë menduar si instrumente të shkëmbimit të praktikave të mira në zbatim të kurrikulës. Gjithashtu, janë hartuar 9 Doracak për KKK. Kurrikula e re është përkthyer edhe në gjuhën turke, rome dhe boshnjake. Megjithë përpjekjet asnjë shkollë ku mësimi realizohet në gjuhën serbe nuk ka marrë pjesë në proces të zbatimit.

Plani kishte paraparë edhe zhvillimin e kurrikulës në gjuhën serbe së bashku me materilet e mësimdhënies dhe mësimnxënies. Sidoqoftë, nuk janë shënuar hapa vendimtar në këtë krejtim (OSCE, 2015). Gjithashtu,ende nuk janë zhvilluar përshkrimet e lëndëve të gjuhëve të komuniteteve tjera për komunitetin shumicë si ‘Gjuha Serbe si gjuhë jo-amëtare’, ‘Gjuha Turke si gjuhë j-amëtare’ etj. Në planin e ardhëshëm duhet kushtuar vëmendje në zhvillimin e teksteve mbi identitetin e komuniteteve jo-shumicë dhe duhet bërë përpjekje shtesë në kompletim të materialeve të kurrikulës në gjuhën serbe.

5.7. Licencimi i mësimdhënësve

Eshtë zhvilluar baza ligjore për licencimin, promovimin dhe vlerësim të përformanës së mësimdhënësve mirëpo promovimi dhe graditimi në karrierënuk është zbatuar në mungessë të kapaciteteve, praktikës dhe kufizimeve financiare–


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Këshilli për Licencim të Mësimdhënësve (KLM) ka licencuar rreth 22,000 mësimdhëns me licenca të përkohëshme. Sistemi aktual mundëson një licencë të përkohëshme dhe mëimdhënësit janë të obliguar të ndjekin një numër prej 120 orëve trajnim për të përtrirë licenën apo avancuar kualifikimet në rastet kur ato janë nën kërkesat minimale. Sistemi i vlerësimit të përformancës së mësimdhënësve nuk është zbatuar ende. Skema e pagave është lineare dhe e bazuar kryesisht në arritje para shërbimit (kualifikimet) dhe përvoja e punës. Arsyetimi më i shpeshtë për mos zbatim të sistemit ka qenë mungesa e burimeve financiare mirëpo shpenzimet në paga të mësimdhënsve pothuajse janë dyfishuar gjatë këtij cikli të planit dhe ato nuk janë bazuar në kritere të përformancë në shërbim. Kanë ekzistuar iniciativa për të zbatuar një gradim pa kosto financiare mirëpo edhe këto kanë qenë të kufizuara nga mungesa e një sqasje sistematikee për zhvillim profesional të mësimdhënësve dhe kapacitetit për të zbatuar praktikën e vlerësimit.

Janë bërë hapa të rëndësishëm në avancimin e legjislacionit sekondar mbi zhvillimin profesional të mësimdhënësve dhe krijimin e një sistemi për avancim të kualifikimeve dhe cilësisë përmes trajnimeve - Gjatë ciklit të zbatimit të këtij plani programet e zhvillimit profesional në formën e avancimit të kualifikimeve apo trajnimit të mësimdhënësve janë organizuar dhe mbështetur nga niveli qendror (MASHT) me mbështeje të partnerëve zhvillimor dhe organizatave të specializuara. Një praktikë e tillë mund të ketë qenë e kushtezuar dhe nga mungesa e kapacitetit të shkollës për të planifikuar dhe administruar buxhetin, mungesa e bordeve të shkollave apo prioritizimi i aspekteve tjera në sistemin arsimor. Komunat përgjithësisht nuk alokojnë buxhet për zhvillim profesional të mëimdhënsve. Sidoqoftë, në vitin 2013 dhe 2014 janë rishikuar dy udhëzime administrative: udhëzimi administrativ (16/2013) mbi sistemin e zhvillimit profesional dhe udhëzimi administrativ (15/2013) për financimin e zhvillimit profesional. Në bazë të dispozitave ligjore, MASHT përkushtohet qëë të delegoj fondet për zhvillim profesional të komunat me kushtin qe ato të jenë në gjendje të ofrojnë plane zhvillore komunale dhe që ofertuesit e përzgjedhur për zbatim të jenë të akredituar nga niveli qendror. Plani komunal do të bazohej në planet individuale të shkollave

Kalkulimi i orëve i realizuar përmes të dhënave të ofruara nga MASHT (2015) rezulton që mesatarisht rreth gjysma (50 %) e mësimdhënësve janë përfshirë në tranime të ndryshme mbi kurrikulën e re, teknologjinë informative, vlerësimin e nxënies, metodikën e mësimdhënies dhe trajnime lëndore (Shiko Tabelen në Aneks). Nga kjo rezulton që megjithë progresin e arritu në ofrimin e trajnimeve ende nuk është arritur caku për përfshirje të të githë mësimdhënësve në minimum 30 orë trajnimi në vit.

Tabela 10: Përfshirja e mësimdhënësve në trajnime shprehur në orë dhe % (2011-2015). Burimi: MASHT 2015

2011 2012 2013 2014 2015

Numri mësimdhënësve 9486 13777 12381 12696 9173

% total mësimdhënës 41% 58% 53% 54% 39%

Orë trajnimi mesat. 26 33 19 36 29

Orë të planifikuara 60 60 120 120 120 Një pjesë e komunave kanë realizuar planet e tyre të zhvillimit e ku zhvillimi profesional i mësimdhënësve është një nga elementet kyce me ndihmen e GIZ. Organizata poashtu ka mbështetur komunat dhe shkollat përmes doracakëve dhe trajnimet për hartim të planeve zhvillimore. USAID ka mbështetur disa komuna dhe shkolla në përpilimin e planeve shkollore për zhvillim profesional të mësimdhënësve dhe ka ndihmuar në trajnimin e aktivave profesionale. Gjatë periudhës së këtij plani rreth 66% përqind e komunave kanë realizuar planet e tyre zhvillimoredhe rreth 24% e shkollave. Planet e zhvillimit të mësimdhënësve janë pjesë integrale.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Mirëpo në rreth 22 raste shkollat poashtu kanë krijuar edhe plane specifike për zhvillim profesional. Deri më tani, sistemi për delegim të financimit për zhvillim profesional tek komuna ende nuk është realizuar aq më pak delegimi i këtyre përgjegjësive në shkolla.

5.8. Gjithëpërfshirja

Nuk mund të konstatohet saktësisht % e braktisjes, ndonëse janë dhënë shifra konkrete. Nga të dhënat rezulton se ka rënie në shkallën e braktisjes nga viti 2011e deri në vitin 2014 nga 0.48 sa ishte në vitin 2011 në 0.12% në vitin 2014, ndërkaq sa i përket shkallës së braktisjes së shkollimit në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët rezulton se nga numri i përgjithshëm i nxënësve të cilët e kanë braktisur mësimin në shkollimin e obliguar, % e braktisjes për gjininë femëroremesatarisht është 51.43% krahasuar me 48.57 % të gjinisë mashkullore. Shkalla e braktisjes sipas gjinive në arsimin e mesëm të lartëështë 26.7% gjinia femërore ndërsa 73.3% gjinia meshkullore.

Konsiderohet se shkaqet e rritjessë mesatares se % së braktisjes së shkollimit të nxënësve të gjinisë meshkullore në shkollimin e mesëm të lartë duhet kerkuar në mungesën e mbikëqyrjes nga familja, përkeqësimin e gjendjesekonomike dhe të kushteve të jetesës si dhe nevoja e inkuadrimit të nxënësve si “krah pune” me ose pa dijeninë e prindërve, etj. Ndërkaq, sa i përket shkallës së braktisjes së komuniteteve nuk ka shënime konkrete. Vlerësimi i progresit mbi shkallën e treguesve të mësipërm tregon se nuk disponohet me të dhëna të mjaftueshme për arritjen e cakut. Në mbështetje të analizës së aktviteteve, hetohet mungesë e rezultateve që deshmon se caku është larg për t’u arritur meqë shkalla e realizimit mbetet ndërmjet30-60%. Caku konsiderohet se është relevant për kontekstin aktual dhe strategjinë pasuese dhe PSAK ka shërbye si pikë referuese për akterët institucional, jo-qeveritar dhe partnerët zhvëllimor.

Është hartuar korniza për monitorim dhe vlerësim të implementimit të Plani Kombëtar për Veprim kundër Braktisjes së Shkollës, me perkrahjen e UNICEF. Treguesit sasiorë të ndikimit të Planit janë kalkuluar dhepublikuar për nivel kombëtar (publikimet e SMIA); Është realizuar dhe publikuar nga IPKhulumtimi lidhur me mospërfshirjen dhe braktisjen e fëmijëve nga shkolla në shtatë komuna (F.Kosovë, Obiliq, Ferizaj, Klinë, Pejë, Istog, Malishevë). Janë disajnuar dhe testuar instrumentet për identifikimin, menaxhmin e rasteve të braktisjes dhe referrimin; Janë hartuar dhe aprovuar udhëzuesit për funksionalizmin e EPRMB-ve nga MASHT. ECMI në partneritet me UNICEF ka përkrahur gjashtë komuna (F.Kosovë, Obiliq, Ferizaj, Klinë, Pejë, Istog) në hartimin dhe implementimin e planeve komunale për përfshirjen e fëmijëve në shkollë dhe adresimin e braktisjes nga shkolla. Është hartuar Udhëzimin Administrativ (UA) nr. 19/2012 për Krijimin dhe fuqizimin e ekipeve për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes dhe mos-regjistrimit në arsimin e obliguar.

Është ofruar mbështetje për komunat për zbatimin e UA në fjalëpërmes projektit“Avancimi i qasjes dhe mbetjes në arsim për fëmijët e cënuar dhe në disavantazh” i mbështetur nga Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijë (UNICEF-i) dhe zbatuar nga Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve (ECMI) në Kosovë, gjithmonë në bashkërendim me MASHT-in dhe komunat e përfshira në këtë projekt. Ësht hartuar Doracaku për ekipet komunale dhe për ekipet shkollore për parandalim dhe reagim ndaj braktisjes dhe mos-regjistrimit në arsimin e obliguar i cili ka për qëllim fuqizimin e institucioneve edukativo-arsimore për rritjen e cilësisë dhe gjithëpërfshirjes në arsim, në kushte dhe ambiente të sigurta dhe të shëndetshme.

Disa nga sfidat janë: Intensifikimi i komunikimit në mes të nivelit qendor dhe komunal lidhur me implementimin dhe monitorimin e politikave të cilat kanë të bejnë me gjithëpërfshirjen. Përfshirja e fëmijëve që asnjëherë nuk janë regjistruar në shkollë, që janë fëmijë me probleme sociale si dhe atyre me aftësi të kufizuara, etj. Evidentimi i saktë në SMIA i nxënësve që kanë braktisur shkollën, duke mos ngatërruar nxënësit që kanë lëvizur nga një shkollë në shkollën


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

tjetër. Ngritja e vetëdijes së komunitetit të prindërve për arsim të qëndrueshëm për fëmijët e tyre.

Janë hartuar7 udhëzime administrative për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta që dalin nga Ligji për Arsim Parauniversitar. Sfidat kryesore janë: Rritja e numrit të përfshirjes të fëmijëve dhe nxënëseve me nevoja të veçanta arsimore në të gjitha nivelet e arsimit. Shtimi i numrit të mësuesve mbështëtes dhe asistenteve për shkolla të rregullta qe t’i mbështësin nxenësit me nevoja të veçanta dhe mësimdhenesit që punojme me ta, she Zhvillimi i parametrave për kalkulimin e buxhetit për fëmijët/nxënësit me nevoja të veçanta arsimore, etj.

Mbledhja e të dhënave për braktisjen tek komunitetet jo-shumicë duhet të trajtohet në planin e ardhëshëm. Raportet (OSCE, 2015) flasin se vetëm një pjesë e vogël e ekipeve për parandalim të braktisjes në arsim të obligueshëm (PRTAN) janë themeluar ndërsa disa tjera ende nuk janë aktivizuar. Plani pasues duhet të nënvizoj rëndësinë e funksionalizimit të plotë të këtyre ekipeve.

5.9. Rrjeti i shkollave

Numri i transfereve ndër-komunale në arsimin e mesëm të lartë, në pyetësor nuk janë ofruar shënimet e nevojshme. Nga analiza e aktiviteteve rezulton se caku konsiderohet jo relevant për kontkstin aktual dhe për strategjinë pasuese dhe se caku nuk ka shërbye si pikë referuese për akterët institucional, jo qeveritar dhe partnerët zhvillimor. Poashtu, edhe nga analiza e aktiviteteve nuk disponohet me të dhëna fare. Mund të hamendësohet se nuk është kuptuar natyra e problemit. Sfidë mbetet optimalizimi i shpërndarjes së rrjetit të institucioneve në tërë territorin e Kosovës.

5.10. Mjedisi miqësor

Në bazë të analizës së treguesve rezulton se për numrin e rasteve të dhunës në shkollënuk ka të dhëna relevante për vitet 2011-2014, ndërkaq për vitin 2015 janë prezentur 10 raste. Arsyet qendrojnë në faktin sepas miratimit të Rregullores QRK-NR 21/2-13 për protokollin për parandalimin dhe referimin e dhunës në institucionet e arsimit para-universitar dhe dukuritë negative, nëSMIA është krijuar nje modul i veçantë për raportimin e rasteve të dhunës në IAP nga janari i vitit 2015. Nga të dhënat që ofrohen për treguesit e fenomenit rezulton nevojën për ndërmarrjen e një reforme gjithëpërfshirëse për përkujdesje dhe shëndet të nxënësve, përshtatje të aktiviteteve sipas niveleve, kontrollit sistematik për zvogëlimin e obezitetit të fëmijëve, etj. Konsiderohet se caku ende është relevant për kontekstin aktual dhe meriton të planifikohet në strategjinë pasuese, ndonëse caku i PSAK ka shërbye si pikë referuese.

Ështe hartuar dhe aprovuar Protokoli për parandalimin dhe referimin e dhunës në shkolla në vitin 2013 nën udhëheqjen e Zyres së Kryeministrit /ZQM ; Janë organizuar shtatë tryeza të rrumbullakëta me ç’rast, insitucionet kyçe ( shkollat, DKA-të, Qendrat për punë sociale, policia etj. ) janë njoftuar lidhur me përgjegjësitë e tyre për realizimin e Protokolitpër parandalimin dhe referimin e dhunës në shkolla; Është krijuar moduli për raportimin e dhunës në shkolla kuadër të SMIA dhe zyrtarët në 30 institucione arsimore (kopshte, shkolla fillore, të mesme të ulët dhe të mesme të lartë) janë duke u trajnuar në përdorimin e tij konform Protokolit; Është hartuar programi për krijimin dhe trajnimin e mediatorëve për parandalimin e dhunës në shkollë përmes të cilit “KEC “ do të ndihmojë krijimin e 30 grupeve të mediatorëve në nivel shkolle. Ështe bërë prezentimi i të dhënave nga Universiteti i Hamburgut për projektin: Shëndeti i fëmijëve në Kosovë ( një studim reprezentues 10 vjet pas luftës). Ky projekt është aprovuar nga MASHT dhe është realizuar në Komunën e Gjakovës nga OJQ “Children for tomorroë” në bashkëpunim me Universitetin e Hamburgut. (2011-2012).; Janë siguruar të dhënave për çështjen e ambulancave shëndetësore në shkolla dhe funksionimin e tyre.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Si sfida të mundshme janë: Raktualizimi i iniciatives për ambulancat në shkolla, Përkujdesja e shtuar dhe kontrolli i vazhdueshëm i shëndetit të nxënësve. Respektimi rigoroz i Protokolit për parandalimin e dhunës, Zgjerimi i programit të ofruar nga KEC, në koordinim me MASHT dhe ZK/ZQM, i cili ndihmon implementimin e Protokolit, jo vetëm në shtatë komuna, sa aktualisht i mbulon edhe në komunat tjera, si dhe Zgjerimi i konceptit të shkollave promovuese te shendetit ne te gjitha shkollat

5.11. Infrastruktura

Në bazë të analizës së treguesve rezulton se shkollat në Kosovë aktualisht funksionojnë edhe në një por edhe në dy ndërrime, ndonëse numri i shkollave të ndërtuara dhe të renovuara është inkurajues. Nga analiza e pasqyrës së të dhënave rezulton se ka shtim sistematik të numrit të godinave shkollore nga 1148 në vitin 2011 në 1165 në vitin – numri i godinave të ndërtuara në periudhën prej 2011 e deri në vitin 2015 vazhdimisht është në rritje, mesatarisht për 9.4 godina brenda vitit kalendarik. Ndërkaq, nga të dhënat reale për proporcionin nxënës m 2. rezulton se ka rritje proporcionale nga 2.9 m2 në vitin 2011 përkatësisht 2012 në 3.2 m2 në vitin 2014 dhe 2015.

Nga numri i përgjithshëm i shkollave, % e shkollave në zonat rurale rezulton të jetë relativisht i vogël, por që ka tendencë të lehtë ngritjeje, nga 3.23 në vitin 2011 në 3.75 në vitin 2015. Sa i përket numrit mesatar të nxënësve për shkollë në zonat rurale ka tendencë të rënies për shkak të migrimit popullsisë në relacionin fshat- qytetnga 165.600 në vitin 2011 në162.833 në vitin 2015. Sa i përket numrit mestar të nxënësve për shkollë në zonat urbane ndonëse ka pas tendencë ngritjeje në vitin 2012 për 1.260 nxënës, numri i nxënësve në vitet në vijim ka rënie të vazhdueshme nga 229.978 në vitin 2013 në 220.487 nëgjashtëmujorin e dytë të vitit 2015. Proporcioni nxënës - klasë / paralele në arsimin filllor dhe të mesëm të ulët, si pasojë e ndërtimit të godinave të reja dhe renovimit të atyre të dëmtuara, ka tendencë rënie mesatarisht për 1.2% për vit. Kështu nga 24 nxënës për klasë/paralele sa ishte në vitin 2011 në 20.7% në vitin 2015. Ndërkaq edhe numri inxënësve në arsimin e mesëm të lartë ndjek të njëjtin trend, ka rënie të vazhdueshme si rrjedhojë e migrimit dhe emigrimit të pupollsisë por edhe dukurisë së braktisjes së mësimit e shkollës.

Nga analiza e treguesve rezulton se është shumë afër (për 2.5%) për t’u arritur planifikimi i bërë në PSAK, që 1/3 e shkollave të punojnë në një ndërrim. Është inkurajues fakti se 35.3 % e shkollave kanë punuar në një ndërrim, 64.68 % e shkollave punojnë në dy ndërime dhe vetëm 1.58% shkollave punojnë në tri ndërrime. Konsiderohet se me ndërtimin e objekteve të reja dhe me renovimin e objekteve të dëmtuara është kontribuar edhe në shkurtimin e distancës së shkollës nga shtëpia mesatarisht për 1.58 km. për vjet, pra nga 2.04 km. sa ishte në vitin 2011 në vetëm 0.6 km. në vitin 2015. Numri ishkollave të lidhur në ujësjellës nga 1148 shkolla sa ishin në vitin 2011 në 1165 shkolla në vitin 2015.

5.12. Tekstet dhe resurset mësimore

Një nga arritjet kryesore furnizimi i 134 shkollave me pako minimale të pajisjeve dhe mjeteve mësimore konsiderohet nismë e suksesit. Aktiviteti është shoqëruar me veprime konkrete, si: Janë trajnuar mësimdhësit për zbatimin e kurrikulit të ri, janë udhëzuar ata për shfrytëzimin e teksteve aktualesi dhe janë udhëzuar të aplikojnë burime tjera alternative, janë hartuarStandardet për tekstet shkollore ( Prishtinë, 2011), etj. Sfidë konsiderohet pajisja e të pakten 1/3 të shkollave me pako standarde të pajisjeve dhe tëmjetevemësimore.

MASHT furnizon shkollat dhe nësnësit e arsimit filleor dhe të mesëm të ulët me libra falas mirëpo ende ekzistojnë shqetësime rreth mungesës së kapacitetit për distribuim dhe cilësisë së teksteve mësimore - në kuadër të politikës së teksteve mësimore


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

pas miratimit të Udhëzimit Administrativ, MASHT është përgjegjëse për furnizimin e shkollave të klasave 1-9 me tekste mësimore. Tekstet mësimore ofrohen pa pagesë për cdo vit shkollor në ndërkohë që nxënësit janë të obliguar ti kthejnë kopjet pas përfundimit të vitit shkollor. Megjithatë pak nga nxënësit zbatojnë këtë obligim dhe edhe në ato raste kur kthehen janë të dëmtuara për shkak të cilësisë së dobët (UNDP, 2015). Në anën tjetër për shkak të sfidave në menaxhim të qëndrueshëm të procesit dhe mungesës së mekanizmave për monitorim janë shfaqur dyshime mbi numrin shumë të lartë të kopjeve të printuara (ZAGj, 2014). Procesi i centralizuar duhet të rishikohet për të evituar humbjet në proces.

Tregu i teksteve mësimore duhet të liberalizohet, të përfshij më shumë autorë dhe të standardizohen sipas praktikave ndërkombëtare dhe të jenë neutrale ndaj paragjykimeve shoqërore - Megjithë progresin e arritur në përmirësimin e cilësisë ekzistojnë shqetësime në lidhje me cilësinë pedagogjike të teksteve mësimore. Përzgjedhja e autorëve për përpilim të teksteve mësimore duhet të rishikohet për të evituar tendencat monopolistike në procces (UNDP, 2015). Në anën tjetër, ekzistojnë ende shqetësime mbi përmbajtjen e teksteve mësimore dhe nëse ato janë neutrale ndaj paragjykimeve shoqërore (ESI, 2015). Gjithashtu, pas zbatimit të Kurrikulës së re kërkohet që tekstet mësimore të jenë të orientuara sipas diciplinave dhe rezultateve të të mësuarit. Rekomandohet që të rishikohet përmbajtja teksteve në mënyrë që ato të jenë të përshkatshme për nivelin psiko-fizik të zhvillimit të fëmijëve dhe të pilotohet me me libra të standardizuar ndërkombëtar për shkencat ekzakte dhe të natyrës.

Ende mbetet sfidë publikimi i teksteve mësimorë në gjuhët e komuniteteve jo-shumicë. Kjo mungesëështë më e theksuar në arsimin e mesëm të lartë. Edhe në rastet kur ekzistojnë tekstet mësimorë ato janë në shumë raste të përkthyera nga gjuha shqipe dhe përkthimi nuk është profesional (OSCE, 2015).


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

6. Arsimi dhe aftësimi profesional Në fazën fillestare të shqyrtimit të planit në kuadër të arsimit dhe aftësimit profesional ishin identifikuar një seri sfidash: buxheti i alokuar për arsim dhe aftësim profesional ishte i vogël dhe nuk garanonte parakushte për përmirësim të cilësisë, shkollat profesional në disa raste funksionin me dy ndrrime, stafi mësimdhënës joadekuat, nuk kishte mekanizma për sigurim të jashtëm të cilësisë dhe barasvlerësimit, kurrikulat nuk ishin të ndërlidhura domosdoshmërisht me kërkesat e tregut të punës dhe mungonte sistemi i modularizuar për transfer të kredive. Gjithashtu, Kosova nuk kishte një Kornizë Kombëtare të Kualifikimeve të harmonizuar me Kornizën Evropiane të Kualifikimeve dhe përshkrimet e profesioneve pothuajse mungonin në tërësi. Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve ishte themeluar pak kohë para përpilimit të planit dhe mungonin kapacitet bazë njerëzore dhe materiale për zbatim të kornizë së kualifikimeve. Praktika profesionale nuk ishte e sistematizur dhe mungonin lidhjet e bashkëpunimit ndërmjet shkollave dhe ndërrmarrjeve. Për të adresuar këto sfida, PSAK 2011-2016 kishte listuar tetë 8 objektiva:

OBJEKTIVAT ARSIMIT PROFESIONAL 2011-2016

1 Deri në vitin 2014 praktika profesional e nxënësve është e organizuar në bashkëpunim të ngushtë me ndërrmarrjet de sigurohet përkrahje për të gjithë nxënësit si dhe është kriuar sistemi për këshillimdhe orientim në karrierë

2 Deri në vitin 2014, shkollat profesionale kanë arritur autonomi financiare dhe operacionale

3 Deri në vitin 2014 Qendrat e Kompetencës janë bërë pjesë integrale e sistemit kombëtar AAP të bazuar në shkollë.

4 Deri në vitin 2014, të fuqizohen lidhjet ndërmjet profileve profesionale që ofrohen nga institucionet e AAP, tregun e punës dhe zhvillimin e burimeve njerëzore dhe janë bërë më relevante për shkathtësitë që ndihmojnë punësimin

5 Deri në vitin 2016 është krijuar një sistem gjithëpërfshirës dhe funksional për vlerësim dhe sigurim të cilësisë në të gjitha shkolat e arsimit profesiona

6 Deri në vitin 2014 kurrikulumi i arsimit profesional është në pajtim me nevojat e tregut të punës, standardet profesionale dhe praktika e mirë evropiane

7 Deri në vitin 2016 është siguruar mundësi mobiliteti dhe punësimi për nxënësit brenda dhe jashtë Kosovës

8 Deri në vitin deri në vitin 2016 ekziston Korniza Kombëtare e Kualifikimeve dhe janë vendossuar procedurat për akreditim dhe sigurim të cilësisë

Rreth gjysma e nxënësve të arsimit të mesëm të lartë zgjedhin një nga profilet e arsimit profesional, por ndërlidhja mes shkollimit profesional me tregun e punës mbetet sfidë që kërkon trajtim të mënjëhershëm - procesi i Torinos duhet të aplikohet me qëllim të përmirësimit të cilësisë së arsimit profesional, i cili konstatohet se tani nuk është në nivelin e duhur. Megjithë numrin e madh të ndermarrjeve të angazhuara për ofrimin e praktikës profesionale, numri i praktikantëve të angazhuar ende mbetët shumë i vogël. Vendosja e bashkëpunimit mes shkollave dhe ndërmarrjeve ka qenë ndër sfidat kryesore për nënsektorin e arsimit profesional. Ndërtimi i kapacitetevetë stafit të shkollave për të siguruar cilësinë që kërkohet nga tregu i punës


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

dhesigurimin e bashkëpunimit mes shkollave dhe ndërmarrjeve si: sigurimi i instruktoreve të cilët merren me praktikatët e angazhuar ne ndërmarrje, rishikimin e standarteve ekzistuese të profesionit dhe vendosja e standarteve që mungojnë, janë çështje të cilave i duhet kushtuar vëmendje. Në anën tjetër fillimii procesit i akreditimit të shkollave profesionale nga ana e Ministrisë, nuk duket të jetë opsion i mundshëm për një diapazon afatshkurtër. Shkalla e zbatimit te PSAK Arsimi Profesional në bazë të indeksit është si më poshtë:

6.1. Praktika në arsimin profesional

Për të adresuar sfidën e mungesës së një kornize sistematike të praktikës profesionale në arsim profesional, plani kishte listuar një seri aktivitetesh: të krijohet një sistem koherent i këshillimit në karrierë për ata që hyjnë në sistemin e AAP dhe për ata që kthehen për arsim dhe aftësim të mëtejmë, sistemi i këshillimit në karrierë të lidhet në mënyrë dinamike me sistemin përkatës të informatave për tregun e punës, të zhvillohet një kornizë kombëtare e shërbimit për këshillim në karrierë, zhvillimi i strategjisë për ngritjen e praktikës profesionale që reflekton gjithëpërfshirjen, të ndërtohet një shërbim kombëtar për këshillim në karrierë dhe të identifikohet dhe trajnohet së paku një zyrtar në secilën komunë për udhëzim në karrierë dhe këshillim krahas trajnimit të mësimdhënësve për udhëzim në karrierë dhe inkurajim të përfshirjes së femrave. Aktivitetet tjera konsistojnë në zhvillim të kritereve të barabarta për nxënësit që kryjnë praktikën profesionale, themelimin e mekanizmit stimulues për ndërrmarrjet që ofrojnë praktikë, licencimin e këtyre ndërrmarrjeve, themelimin e Qendrës Kombëtare për Orientim në Karrierë dhe zhvillim të politikave për mirëqenie shëndetësore për nxënësit gjatë praktikës.

Nuk ka lidhje të strukturuar ndërmjet shkollave profesionale dhe bizneseve, duke krijuar një mungesë besimi dhe dyshime për cilësinë e ofertës së sistemit të AAP. MASHT në vitin 2013 ka lansuar strategjinë për Praktikën Profesionale 2013-2020 dhe ka përgatitur dy udhëzues për ndërmarrjet dhe shkollat profesionale, me qëllim që të ofrojë mundësinë për bashkëpunim me të madh, por deri më tani nuk ka ndonjë marrëveshje ndërministrore për ta lehtësuar këtë bashkëpunim dhe për zhvillimin e partneriteteve publiko-private në fushën e AAP. Gjithashtu me këto dokumente MASHT po mundohet që të rrisë bashkëpunimin me përfaqësuesit e partnerëve

2 2

4

2 2

3

1

4

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

Figura 19: Indeksi i zbatimit te PSAK Arsim Profesional 2011-2016: Planifikimi (5) dhe realizimi (1-5)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

social, bizneseve dhe sektorit privat për dizajnimin e politikave, zhvillimin e standardeve të profesionit dhe zhvillimeve të kurrikulave dhe në tërësi në zhvillimin e reformave në fushën e AAP. Në këtë kontekst edhe numri i marrëveshjeve shkollë profesionale dhe ndërmarrje për praktikën profesionale të nxënësve ka shënuar rritje, por kjo gjë nuk është e mjaftueshme. Gjithashtu edhe shërbimet për këshillim në karrierë dhe përcjelljes së punësimit të posadiplomuarve mungojnë në shumicën e SHP dhe numri i nxënësve që kanë përfituar nga këto shërbime është shumë i vogël.

Në vitin 2014 MASHT ka miratuar Udhëzimin administrativ (UA 05/2014) që rregullon qëllimet, strukturën dhe përgjegjësitë e Agjencisë të Arsimit dhe Aftësimit Profesional dhe Arsimit të të Rriturve (AAAPARR). Këshilli për arsim dhe aftësim profesional ka funkionuar bazuar në Ligjinpër arsim dhe aftësim profesional. Agjencia ka filluar së funksionuari dhe është në proces të konsolidimit. Këshilli në anën tjetër formalizon pjesëmarrjen e akterëve institucional, tregut të punës dhe partnerëve social në politikë-bërjen e arsimit profesional dhe përcaktimin e prioriteteve strategjike në kuadër të MASHT. Funksionalizimi i këtyre mekanizmave parashihet të ndikoj pozitivisht në krijimin e një qasje më koherente në arsimin profesional, të bashkoj të gjithë akterët relevant si ofertuesit ashtu edhe kërkuesit e arsimit profesional dhe të avancoj prioritetin e AAP, ndërlidhjen e arsimit profesional me tregun e punës.

Me qëllim të përmirësimit të ndërlidhjes me tregun e punës, MASHT po ashtu gjatë vitit 2014 është përqëndruar që të mbështes shkollat profesionale në(i) rritjen e numrit të bashkpëunimeve dhe marrëveshjeve me subjekte të tregut të punës dhe punësimit dhe (ii) të mbështes dhe udhëzoj shkollat në zbatimin e Strategjisë për praktikën profesionale. Rreth 60 % e nxënësve në shkollat profesionale kanë patur mundësinë që të angazhohen në praktikë profesionale dhe janë evidentuar rreth 700 marrëveshje të ndryshme me subjekte afariste, publike dhe shoqërore për praktikë profesionale.

6.2. Autonomia financiare dhe operacionale

Plani parasheh që në arritjen e objektivit për fuqizim të autonomisë financiare dhe operacionale do të duhej realizuar disa aktivitete:analizimi i shpenzimeve për programe shkollimi të arsimit profesional në 13 komuna, zhvillimin e një formule të veçantë për financimin e shkollave të arsimit profesional që bazohet të profile, krijohet një sistem qëofron mundësi të barabarta për bursa për femrat dhe komunitetet, thjeshtëzim të procedurave për menaxhim financiar për xhirollogaritë e shkollave, zhvillimi i kritereve financiare për shkollat me profile specifike dhe numër më të vogël të nxënësve,trajnimi i drejtorëve të shkollave të arsimit profesional për menaxhimin e veprimit autonom financiar, rishikimin e numrit të shkollave të arsimit profesional dhe zvogëlimi i tyre në krahasim me vendndodhjen e Qendrave të Kompetencës dhe përgatitjen e hartës së ofruesve të arsimit profesional.

Përkundër zhvillimeve pozitive për autonomi financiare dhe ngritjes së kapaciteteve të menaxherëve të shkollave për menaxhim, është i nevojshëm decentralizimi i mëtejshëm dhe autonomia në lidhje me buxhetin e shkollave të AAP për planifikim,drejtim dhe menaxhim nga komunat në nivel të shkollave, për të lidhur prioritetet e shkollave dhe alokimin e buxhetit. Kjo do të duhej të mbështetej duke zhvilluar kapacitetin e drejtorit për të menaxhuar vetëbuxhetin e shkollës. Ëshrë e nevojshme zhvillimi i sistemeve më efektive dhe më fleksibile të buxhetit të shkollave të AAP për të përmbushur nevojat e ndryshme të profileve të AAP, pasi shpenzimet ndryshojnë ne një shkallë të madhe. Duhet të thjeshtësohen procedurat administrative dhe burokratike për gjenerimin e të ardhurave vetanake, burimet financuese dhe nevojat e menaxhimit dhe institucionet e AAP duhet të inkurajohen dhe stimulohen në ketë drejtim. Kjo do të ketë një ndikim tëmadh në ofrimin e shkathtësive që kërkohen nga tregu i punës. Politika qeveritare duhet të marrë parasysh themelimin e programeve formale post-sekondare të AAP


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

brenda QK me programe fleksibile për të përmbushur nevojat e ndryshueshme dhe zhvillimin personal për të siguruar qëndrueshmëri financiare të tyre.

Me qëllim të rregullimit të autonomisë operacionale dhe financiare të institucioneve të arsimit profesional, MASHT ka miratuar Udhëzimin administrativ (UA 01/2014) për organizimin dhe planifikimin e arsimit dhe aftësimit profesional në institucionet publike dhe Udhëzimin administrativ (UA 07/2014) për rregullimin e veprimtarisë ekonomike të institucioneve të arsimit dhe aftësimit profesional. Kjo paraqet një hap tutje në rregullimin e kushteve dhe kritereve për veprimtarinë ekonomike për institucionet e arsimit profesional. Udhëzimi u mundëson institucioneve që të zgjerojnë veprimtarinë shërbyese dhe prodhuese, të menaxhojnë mjetet vetanake, të angazhojnë ekspertë të jashtëm në procesin mësimor dhe për të rregullar angazhimin e stafit në aktivitete prodhuese dhe shërbyese.

Ndërsa sa i përket çështjes së financimit të publik të institucioneve të arsimit dhe aftësimit profesional janë shqyrtuar mundësitë për (i) krijimin e një nën-sektori buxhetor në nivel qendor dhe nivel komunal dhe MASHT po shqyrton mundësinë e ndryshimit të formulës së financimit sipas sektorëve /profileve perkatëse. Në saje të këtij aktiviteti legjislativ por edhe veprimeve tjera për trajnimin e udhëheqësve të shkollave dhe krijimit të kodeve të veçanta buxhetore, konsiderohet që është arritur caku i PSAK për avancim të autonomisë së 61 shkollave të arsimit profesional. Sidoqoftë, ende mbesin vështirësi teknike në kthimin e mjeteve vetanake nga buxheti arsimor komunal.

Modeli i financimit të institucioneve të arsimit profesional ështëpropozuar nga MASHT mirëpo ende nuk është në proces të zhvillimit. Vështirësitë në këtë kuadër konsistojnë në krijimin e shkallëve dhe profileve të ndryshme të financimit varësisht nga nevojat e veçanta infrastrukturore për arsim profesional. Finalizimi i këtij procesi ishte një nga caqet e nënprogramit për arsim profesional në kuadët të PSAK në vitin 2014, mirëpo për shkak të nevojës për diskutime dhe elaborime shtesë ky aktivitet prioritar pritet të trajtohet gjatë vitit në vazhdim. Sektori i arsimit profesional ka përfituar një përqindje të lartë të financimit nga partnerët zhvillimor që nga miratimi i PSAK, mirëpo vitin e fundit janë vërejtur rënie të kontributeve. Andaj,si për të avancuar autonominë operacionale dhe financiare por edhe për të krijuar plane për të kompenzuar zvoglimin e asistencës së jashtme,duhet të trajtohet dhe zgjedhet çështja e formulës së financimit të arsimit profesional. Po ashtu,duhet bërë një plan veprimi për të zgjerur mundësinë e bashkëfinancimit nga punëmarrësit.

6.3. Integrimi i Qendrave të Kompetencës

Gjatë elaborimit të planit Qendrat e Kompetencës ishin themeluar nga qeveria, por nuk ishtespecifikuar qartë qendrueshmëria e tyre. Në fakt ato ishin themeluar me qëllim që të ofronin shkollim të mesëm të lartë e që ishin përgjegjësi e komunave,por ishin menduar si iniciativa qendore në mbështetje të arsimit profesional. Për të integruar QK plani parashihte disa aktivitete: zhvillim më të detajuar të konceptit të QK duke definuar vendin e tyre në sistemin e arsimit profesional dhe mënyrën si janë të integruara në rrjetin e shkollave të komunitetit, krijimin e një formule të financimit të qëndrueshëm për të gjitha QK dhe shkollat profesionale varësisht nga profilet, aftësim të mësimdhënësve të shkollave tjera në kuadër të QK dhe ofrim të infrastrukturës së trajnimit, freskimin e kurrikulës lëndore në module për QK me 20 profile për shkollë dhe zhvillimin e QK-ve për të funksionuar si udhëzues për karrierë dhe pika këshillimidhe sigurimi të informacionit për tregun e punës (praktikë profesionaledhe mundësi pune).

Ka zhvillime shumë pozitive në qendrat e kompetencës për sa i përket infrastrukturës, ngritjes së kapaciteteve të tyre, zhvillimin e standardeve të profesionit sipas kërkesave të tregut të punës, kurrikulave modulare të bazuara në kompetenca dhe materialeve mësimore. Gjithashtu për 18


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

profile është bërë edhe analiza e shpenzimeve, por duhet të sigurohet qëndrueshmëria financiare e këtyre QK pas ndërprerjes së përkrahjes së partnerëve zhvillimor. Sepse profilet profesionale që ofrohen në to kanë shpenzime të mëdha dhe buxheti që kanë këto shkolla është i pamjaftueshëm për të siguruar zhvillim dhe qëndrueshmëri. Pra, për këto qendra duhet të rishikohet koncepti dhe të shndërrohen në qendra multifunksionale në funksion të qëllimit për të cilin janë krijuar.

MASHT gjatë kësaj periudhe raportuese përpos që ka mandatur AAARRAP për të përkrahur zhvillimin eQendrave Aktuale të Kompetencës (QK),ka miratuar edhe Udhëzimin administrative (UA 07/2014) që rregullon avancimin, autonominë dhe funksionalizimin e institucioneve të arsimit profesional. Me këto veprime krijohet një strukturë institucionale dhe rregulla administrative për qeverisje dhe promovim të Qendrave të Kompetencës konform prioritetit strategjik të nënprogramit të arsimit profesional. Krahas angazhimit për të mbështetur tri qendrat aktuale, MASHT ka bërë planet mbështetëse për avancimin e dy qendrave të reja të kompetencës përshkollën emesme të makinerisë(Prishtinë)dhe shkollën teknike në (Prizren). Ministria, po ashtu ka shtuar përpjekjet që QKtë shërbejnë edhe si qendra burimore për shkollat tjera profesionale dhe të shkëmbjenë praktikat e mira me qëllim të lehtësimit të procesit të zbatimit të kënaqshëm të kushteve dhe kritereve të arsimit profesional. Zbatimi i plotë i cakut të nënprogramit për avancim të QK-ve tjera kushtëzohet nga kufizimet buxhetore

6.4. Relevanca e profileve për tregun e punës

Është zhvilluar praktika e mbledhjes së të dhënave të tregut të punës mirëpo mungojnë mekanzimat dhe kapacitet për koordinim institucional dhe përfshirje të palëve të interesit- Përmirësimi i Sistemit të Informatave të tregut të punës dhe krijimi i një lidhje efektive ndërmjet SMIA dhe Qendrave Rajonale të Punësimit (QRP) dhe palëve tjera me interes është imperativ. Po keshtu marrëveshja e realizuar kohëve të fundit për SMIAL dhe integrimin e Sistemit të Menaxhimit të Informatave në arsimin parauniversitar, me atë universitar dhe Sistemin e informatave të tregut të punës është zhvillim shumë pozitiv. Por, duhen përmirësuar mekanizmat për identifikimin dhe parashikimin e nevojave për shkathtësi të punëdhënësve në të ardhmen, për të planifikuar më mirë sistemin e AAP. Poashtu, mbetet sfidë hartimi iKornizës bërthamë të kurrikulës për AAP, ri-shqyrtimi i kurrikulave ekzistuese të AAP dhe zhvillimi i kurrikulave të reja modulare të bazuara në kompetencë sipas Standardeve profesionale dhe që i përmbushin kriteret e AKK për akreditim, bazuar në nevojat e tregut të punës, planeve zhvillimore të Qeverisë. Krahas reformimit të kurrikulave është e nevojshme rritja e kapacitetit për tranzicion në tregun e punës dhe shkallën e punësimit të të diplomuarve.

Mungon praktika, mekanizmat dhe kapaciteti për analizim, ndërlidhje dhe parashikim të nevojave të tregut të punës - Nuk kemi sistem aktiv për ndërlidhjen e të dhënave të tregut të punës me arsimin në Kosovë dhe nuk ka ndonjë evidencë se ato janë shfrytëzuar në reformimin e profileve në arsimin profesional. Aktualisht ekzistojnë tri sisteme të të dhënave që mund të shfrytëzohen për të prodhuar të dhëna të përafërta: Sistemi i regjistrimit të të papunëve që mirëmbahet nga Ministria e Punës (LMIS), të dhënat në lidhje me fuqinë punëtore nga Agjencia e Statistikave (ASK) dhe studimet në lidhje me disponimin e ndërrmarrjeve në raport me mjedisin biznesor e ku shkathtësitë e fuqisë punëtore janë një nga dimenzionet si BEEPS (2013) nga Banka Botërore. Kosova ka nevojë urgjente për një sistem për përpunimin e të dhënave që ndërlidh të dhënat e kategorive të shkollimit të ISCED dhe Eurostat me të dhënat e kategorive të punësimit (ISCO) dhe setorëve ekonomik (NACE). Të dhënat statike sasiore mund të jenë të dobishme për të dhënë indikacionë numerike në lidhje me kërkesën e tregut të punës, mirëpo ato duhet të kombinohen më të dhëna cilësore (BEEPS) dhe produktivitetin e fuqisë punëtore (OECD). Ndërlidhja sasiore me tregun e punës nuk nënkupton domosdoshmërisht që fuqia punëtore të ketë arritur shkallën e duhur të cilësisë.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Tregu i punës në Kosovë nuk gjeneron vende të mjaftueshme për absorbim të fuqisë punëtore, mirëpo kërkesa për disa profile të shkathtësive mbetet e pambuluar në ndërkohë qëështënë rritje numri i të nxënësve të papunë, të profilizur në sektor me kërkesë të ulët apo me mungesë të shkahtësive të transferueshme - Tregu i punës në Kosovë ballafaqohet me dy probleme strukturore e që ndërlidhen me shkallën dhe cilësinë e sistemit arsimor. Fillimisht shkalla e kërkesës në tregun e punës është e ulët dhe trendi i vendeve të punës të gjeneruara vitet e fundit nuk garanton punësim të të diplomuarve. Së dyti, ekziston edhe problemi i mospërputhjes së cilësisë së kualifikimit dhe tregun e punës – ekzistojnë disa sektorë ekonomikë që ballafaqohen me mungesë të shkathtësive adekuate. Rezultatet e anketës së ndërrmarrjeve BEEPS (Bank Botërore, 2013) tregojnë se rreth 76 % përqind e ndërrmarrjeve në Kosovë raportojë se shkathtësitë dhe shkollimi i fuqisë punëtore paraqesin problem për operimin e biznesit.

Në anën tjetër pjesëmarrja e fuqisë punëtore me kualifikim të lartë në sektorin privat është vetëm 7% nga e gjithë fuqia punëtore e punësuar në këtë sektor. Kjo është dukshëm më e ulët se sa pjesëmarrja mesatare e punëtorëve me arsimim terciar në fuqi punëtore në Kosovë rreth 20% (OECD, 2015). Përveç punëtorëve me arsimim terciar, ndërrmarrjet raportojnë pakënaqësi edhe me nivelin e shkathtësive tëpunëtorëve me shkollim të mesëm të lartë profesional. Punëdhënësit raportojnëse fuqia punëtore nuk ka shkathtësi adekuate të përgjithëshme të transferueshme siç janë komunikimi,zgjidhja e problemeve, shkathtësi matematike-numerike, shërbime për klientë, etj. Kjo vë në pah rëndësinë e cilësisë së shkollimit të ulët dhe atij të mesëm që ndonjëherë nuk merret parasysh në diskutimet e lidhjes në mes të shkollimit dhe tregut të punës.

Sistemi i arsimit profesional të mesëm të lartë ka orientim të lartë të nxënësve në fushat e shkencave shoqërore, biznesit dhe juridikut, shëndetësisë dhe shkencave kompjuterike ndërsa vërehet orintim nën nivelin e shanseve për punë me shkathtësi nga fushat e shërbimeve, përpunimit/prodhimit dhe bujqësisë - Studimi i përshtatshmërisë së profileve të arsimit profesional nuk është qëllimi primar i këtij vlerësimi. Sidoqoftë, vlerësimi inkorporon disa të dhëna rudimentare që japin indikacione fillestare mbi këtë fenomen. Vlerësimi ka krahasuar të dhënat mbi numrin e studentëve të regjistruar në profile të arsimit profesional (EMIS, 2014) me numrin/trendin e krijimit të vendeve të punës sipas shkathtësive ndërmjet viteve 2003-2013 (ASK, 2014). Kategorizimi i profileve dhe shkathtësive të vendeve të punës është realizuar përmes kategorive të shkathtësive të Eurostat. Të dhënat fillestare tregojnë që numri i nxënësve në arsim të mesëm të lartë që ndjekin profilet e kategorisë së shëndetësisë dhe mirëqenies ështërreth 5 herë më e lartë (14.6%) se sa numri i vendeve të punës të krijuar në këtë sektor të shkathtësive në dekadën e fundit (3%). Ekziston një shpërputhje e vogël por e ndjeshme ndërmjet numrit të vendeve të punës të krijuara në kategorinë shkenca shoqërore, biznes dhe juridik (28%) me numrin e nxënësve që studiojnë në këto profile (35%).

Përderisa në kategoritë e caktuara kemi numër më të lartë të nxënësve se sa fuqia e absorbimit në treg të punës, ekzistojnë disa sektorë ku numri i nxënësve është më i vogël se sa trendi i krijimit të vendeve të punës. Kemi një shpërputhje të theksuar ndërmjet numrit të nxënësve në kategorinë e shërbimeve (9%) me numrin e vendeve të punës të krijuara në dekadën e fundit (27) %. Numri i sttudentëve në profilet që ndërlidhen me shërbimet si si shërbimet personale (hoteleri, turizëm, floktar dhe estetikë),shërbimet e transportit, mbrojtje e natyrës dhe përkujdesje e kafshëve dhe shërbime të sigurimit të pronës dhe sigurimit fizik janë rreth 3 tre herë më e vogël se sa potenciali i tregut të punës. Kemi edhe një shpërputhje modeste në kategorinë inxhinieri, përpunim dhe ndërtim ku numri i studentëve të këtyre profileve është i lartë por ende nën potencial të tregut të punës. Kjo jap indikacione se arsimi profesional duhet të përkujdeset për një numër më të madh të studentëve në profilet ekzistuese apo të reja në përpunim ushqimor, makineri, përpunim druri,


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

përpunim të metaleve, përpunim të gomës, pajisje elektrike, zdrukthtari, përpunim të plastikës, tekstil dhe përpunim të lëkurës.

Ekziston një shpërputhje e konsiderueshme ndërmjet nevojave të tregut të punës dhe profileve industriale të komunave dhe orientimin e nxënësve dhe profilet e ofruara në shkollim të mesem dhe të lartë profesional - Nëse analizohen profilet dhe orientimi i studentëve sipas komunave, atëherë vërehen disa anomali dhe shpërputhje të ofertës arsimore me kërkesën e tregut të punës. Arsimi profesional në komunat si Novobërdë, Dragash, Fushë Kosovë, Shtime, Rahovec dhe Deçan janëçuditërisht kryesisht të orientuara kah profilet e juridikut dhe administrimit të biznesit, duke neglizhuar apo nënvleftësuar rëndësinë e bujqësisë, përpunimit dhe shërbimeve. Në anën tjetër orientimi i studentëve në profilet e inxhinierisë, prodhimit dhe ndërtimtarisëështë tepër i lartë në komunat ku dominon bujqësia dhe zhvillimi rural. Pothuajse të gjithë nxnënësit e arsimit profesional në Istog dhe Klinë janë të orientuar në profile me kontribut modest në ekonomitë lokale. Bujqësia dhe veterinaria janë pothuajse tërësisht të neglizhuara në komunat me bujqësi të zhvilluar, si Rahoveci (vreshtat), Dragashi (flora dhe fauna), Mitrovicë (blegtoria dhe rritja e peshqve), Pejë (prodhimet bujqësore dhe ushqimore), Kamenicë (bimët dhe përpunimi i drurit).

Në komunat tjera si Hani i Elezit, Gllogovc, Mitrovicë që njihen për nxjerrje të metaleve dhe përpunim, orientimi i nxënësve në profilet gjegjëse është shumë i vogël ose inekzistent. Numri i studentëve në fushën e shëndetit dhe mirëqenies në qendrat rajonale të mjekësisë (Mitrovicë, Prishtinë, Prizren, Ferizaj, Pejë, Gjilan) është i lartë në krahasim me shanset për punë. Gjithashtu, profilet nënvleftësojnë rëndësinë e shërbimeve si radiologji, anesteziolog, teknik i dhëmbëve, farmaci, fizioterapi dhe mami dhe favorizojnë studime në profile jo mirë të specifikuara. Vërehet një mungesë e profileve dhe numri adekuat të nxënësve në fushën dhe shkathtësitë e shërbimeve personale, shtëpiake, sigurimit fizik, kujdesit estetik, floktari, rrobaqepësi në rajonet e mëdha urbane si Prishtina, Ferizaj dhe Prizren. Nevoja për shkathtësi dhe profesionistë në fushën e shërbimeve duket të jetë rreth pesë herë më e madhe se sa orientimi aktual i studentëve. Nuk ka nevojë për analiza të detajuara mbi tregun e punës për të vërejtur shkallën e shpërputhjes së ofertës arsimore. Kërkohet reagim urgjent në korrektimin e këtij

2%

35%

10%

26.40%

2.40%

14.60%

8.90%

1%

1%

28%

1%

28%

4%

3%

27%

8%

Artedheshkencahumane

Shkencashoq.,biznesdhejuridik

Sh.natyrore,matemake,kompjuterike

Inxhinieri,perpunim,nderam

Bujqesidheveterine

Shendetesidhemireqenie

Sherbime

Tjera

Figura 20: Orientimi i nxënësve të AAP në raport me vendet e punës të krijuara ndërmjet 2004-2014. Burimi ASK dhe MASHT

Vendepune NxenesAAP


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

shtegu duke përdorur procesin e vlerësimit të jashtëm për (mos) akreditim të profileve, apo duke përdorur stumujt financiar për fushat prioritare dhe financim të pjesëshëm për fushat tjera.

Vërehet progres në avancim të nivelit të kualifikimit arsimor të stafit mësimdhënës, mirëpo është e vështirë të konkludohet ndonjë impakt pozitiv, për aq sa kualifikimet mund të jenë jashtë lëndëve përkatëse dhe të kufizuara nga mungesa e avancimit të shkathtësive pedagogjike - Një element i rëndësishëm për ndërlidhjen me tregun e punës dhe përmirësim të cilësisë në arsimin profesional është edhe kuadri mësimdhënës. Nuk ekziston ndonjë program i veçantë për përgatitje në arsimin profesional për avancimin të kualifikimeve. Universiteti i Prishtinës ka bërë ca hapa në hartimin e një kurrikule master të përqëndruar tek arsimi profesional. Sidoqoftë, përmirësimi i cilësisë së mësimdhënies varet në masë të madhe nga kapaciteti i sistemit arsimor për të balancuar stafin me shkathtësi lëndore pedagogjike, por edhe kuadër më përvojë specifike nga tregu i punës dhe industria. Nga analiza e të dhënave vërehet një përparim i moderuar në avancim të kualifikimeve të stafit nga vitit 2010/2011 deri në vitin 2013/2014 (ASK, 2014). Shkalla e mësimdhënësve me përgatitje të avancuar terciare dhe universitare është rritur ndjeshëm (94 %), ndërkohë qëështë zvogëluar numri i mësimdhënësve me kualifikim të lartë teknik.

Sidoqoftë, përmirësimi nominal i kualifikimeve nuk nënkupton domosdoshmërisht që kualifikimet janë të përshtatshme për profilet e ofruara dhe nuk garanton përsosje të metodave didaktike në mungesë të një programi specifik për arsim profesional. Sipas të dhënave të rrumbullakësuara të SMIA (2015) rreth 40% e mësimdhënësve nuk kanë nivelin adekuat dhe kualifikimin përkatës për lëndët që ofrojnë. Angazhimi i kuadrit mësimdhënës me kualifikim

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

NB

DRG FK

PDJ

MLSH

SHTM

RH

CLIP

DCN

KCN

FZ

GK

MIT(J)

PZ

KMN

SHR

GJIL

PE

PR

SKD VT

GLLG

VS

H OB

KLN

ISG

Figura 21: Orientimi i nxënësve të AAP në komuna sipas fushave të studimit 2014/2015 (EMIS, 2015)

Shk.shoq,biznes,juridik Inxh,prodhim,ndert. Shk.nat,mat,komput.

Shk.humanedhearte Bujqesi Shendetesi

Sherbime Tjera


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

post-sekondar jo terciar, si shkolla e lartë teknike, nuk është në përputhje me Udhëzimin mbi Normativin e Mësimdhënësve (MASHT, 2014) dhe është jashtë praktikave të mira Evropiane.

6.5. Menaxhimi i cilësisë në arsim profesional

Sistemit të arsimit profesional, sikurse edhe atij parauniversitar në përgjithësi, i mungon praktika e vlerësimit të jashtëm dhe mekanizmat e brendshëm të sigurimit dhe menaxhimit të cilësisë. Plani parashikonte që ky prioritet duhej adresuar duke zbatuar një seri aktivitetesh gjatë viteve 2011-2016:rishikimi i sistemit të vlerësimit dhe sigurimit të cilësisë duke u bazuar në praktikat më të mira kosovare dhe evropiane, ndërtohen kapacitetet për vlerësim dhe sigurim të cilësisë në kuadër të sektorit, zhvillimi i standardeve për vlerësim të bazuar në kompetencë dhe në qasje modulare, zhvillimi i procedurave për njohje të të nxënit paraprak dhe zhvillimi i procedurave për njohje të arsimit paraprak.

Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve ka ndërtuar dhe është duke i zbatuar mekanizmat për sigurim të cilësisë në IAAP. Gjithashtu ka organizuar një seri të trajnimeve për vlerësim, vetëvlerësim, mentorim, sigurim të jashtëm dhe të brendshëm të cilësisë në të gjitha regjionet dhe për të gjitha institucionet e AAP. Përkundër faktit që ka numër shumë të kufizuar të stafit, u është ofruar përkrahje të gjitha IAAP në hartimin e raporteve të vetëvlerësimit, ndërtimin e planeve të përmirësimit dhe të gjitha IAAP kanë arritur të hartojnë këto raporte. Megjithatë në shumicën e shkollave profesionale nuk është zgjidhur si duhet statusi i koordinatorëve të cilësisë. Por ajo që është më e rëndësishmja, cilësia e sistemit të AAP lë shumë për të dëshiruar dhe kjo është vërtetuar edhe me provimin e maturës në afatin e parë në Qershor 2015, kur vetëm rreth 31% e nxënësve të shkollave profesionale kanë treguar rezultat pozitiv. Gjithashtu, në procesin e validimit të kualifikimeve dhe akreditimin e IAAP janë përfshirë vetëm dy SHP private, ndërsa SHP publike ende nuk janë të përfshira në këtë proces.

Orientimi strategik për avancim të cilësisë në kuadër të PSAK konsiston në krijimin e një sistemi gjithëpërfshirës dhe funksional për vlerësim dhe sigurim të cilëisë në arsimin profesional. Në këtë kuadër prioritizohet ndërtimi i strukturës së sigurimit të cilësisë dhe njohja e të nxënit paraprak. Gjatë vitit 2014, MASHT ka miratuar dy udhëzime administrative që sforcojnë përpjekjet për zbatim të këtij prioriteti. Është aprovuar Udhëzimi administrativ (UA 32/2014) që përcakton kriteret dhe procedurat për sigurimin e cilëisë në institucionet e arsimit dhe aftësimit

19% 13% 10.40% 7.70%

77%81% 82.30%

78%

4% 6% 7% 14%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

Figura 22: ASK (2015) Kualifikimet e mesimdhenesve ne AAP 2010/2011-2013/2014

ISCED6Master

ISCED5Universitar

ISCED4LarteTeknike

ISCED3Mesem


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

profesional - proceset e mbrendshme dhe miratuar Udhëzimi administrativ (UA 02/2014) për numrin e nxënësve me module dhe kualifikime, resurset, infrastruktura shkollore dhe siguria e nxenësve.

Ndërtimi i një sistemi të menaxhimit të cilësisë përfshin edhe zhvillime tjera të ndërlidhura ligjor dhe institucionale. Këtu vlen të nënvizohet (i) mekanizmat e brendshëm të sigurimit të cilësisë, (ii) mekanizmat e jashtëm të sigurimit të cilëisë programore dhe institucionale, (iii) mekanizmat tjerë relevant në procesin e inspektimit të zbatueshmërisë së kornizës ligjore - Inspektorati i Arsimit. Në kuadër të mekanizmave të mbrendshëm të sigurimit të cilëisë MASHT ka draftuar udhëzimin që mandaton krijimin e zyrave dhe zyrtarëve për sigurim të cilëisë dhe zbatimin e procesit të vetë-vlerësimit vjetor. Gjatë këtij viti të gjitha shkollat profesionalekanë kompletuar raportet e vetë-vlerësimit, anipse ende mbetet hapësirë për të përmirësuar cilësinë e tyre. Parametrat e stafit, infrastrukturës, resurseve dhe udhëzime tjera relevante do të mundësojnë krijimin e referencave të qarta të cilësisë. Po ashtu, MASHT ka miratuar edhe Udhëzimin administrativ për Njohjen e të nxënit paraprak.

KKK është organ tjeter i themeluar ngaMASHTpër sigurim të i cilësisë në sistemin e AAP dhe nëpërmjet saj AKK ushtron funksione të rëndësishme për sigurimin e cilësisë: validim (p.sh. aprovim) i kualifikimeve, akreditimi i institucioneve, sigurim të cilësisë së vlerësimeve (verifikimit) dhe miratimi i certifikatave të lëshuara nga shkollat AAP. Kapacitetet e AKK janë ende të kufizuara për të zbatuar procesin e paraparë të akreditimit institucional të shkollave profesionale mirëpo janë bërë plane dhe diskutime parapërgatitore në këtë drejtim. Krahas progresit të zbatimit të Kurrikulës së re, MASHT ka shtuar përpjekjet për vetëdijësimin e shkollave mbi rolin e cilësisë përmes trajnimeve me partnerët zhvillimor. Për ti ndihmuar krahasueshmërinë ndërkombëtare të të nxënit, MASHT në vitin 2014 ka implementuar projektin e vlerësimit ndërkombëtar të nxënësve PISA dhe organizuar provimin e Maturës

6.6. Kurrikula dhe standardet profesionale

Gjatë diskutimeve fillestare në lidhje me arsimin profesional ishte konkluduar që zhvillimi i kurrikulave kishte qenë pjesërisht i shkëputur nga zhvillimet ekonomike dhe përmbante trajtat të vazhdimësisë së funksionimit të kushtëzuar nga zhvillimet e dekadave të kaluara. Adresimi i këtij prioriteti nënkuptonte rishikimin e standardeve të profesionit dhe kurrikulave dhe rregullimi i tyre sipas trendeve bashkëkohore në arsimin profesional. Plani parasheh realizimin e disa aktiviteteve; zhvillimin e standardeve për kurrikulën e arsimit profesional në bashkëpunim me industrinë, analizimin e metodave të zhvillimit të kurrikulës dhe të dhënave të tregut të punës, rishikimit të numrit të profileve të ofruara nga arsimi profesional, zhvillimi i standardeve për 10% të profesioneve të ofruara nga arsimi profesional si dhe materialet mësimore deri në vitin 2012 dhe përditësimin e kurrikulës duke u bazuar në nevojat e tregut dhe prioriteteve të zhvillimit tëburimeve njerëzore. Poshtu ishte paraparë që deri në vitin 2016 do të zhvilloheshin të gjitha standardet e profesionit, do të reformoheshin të gjitha kurrikulat dhe materiali i mësimdhënies.

Profilet dhe kurrikulat për QK të përkrahura nga partnerët zhvillimor, kanë respektuar procedurat e domosdoshme për të krijuar një sistem të AAP të bazuar në kërkesë duke zhvilluar së pari standardet e profesionit. Megjithatë, përkundër ri-shiqimit të kurrikulave për të gjitha profileve për shkak të klasës së 13, megjithatë shumica e tyre mbesin irrelevante për tregun e punës dhe janëri-shikuar pa ndonjë analizë të mirëfilltë dhe pa zhvilluar paraprakisht standardet e profesionit. Kurrikulat që ofrohen momentalisht kryesisht janë të dy llojeve; kurrikula të lëndëve të teorisë profesionale dhe module të praktikës profesionale dhe kurrikula modulare. Prandaj, paraprakisht duhet të ndërtohet sistemi për analizën e mungesës së shkathtësive, ndërtimin e standardeve të profesionit për sektorë prioritarë dhe të zhvillohen kurrikulat e


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

bazuara në kompetenca sipas Kornizës së Kurrikulës së Kosovës dhe kërkesave të AKK për validim të kualifikimeve profesionale.

Procesi i pilotimit të Kurrikulës së re dhe kurrikulës bërthmë në arsimin profesional ka filluar si zbatuari në dy shkolla (Lipjan dhe Prishtinë) ndërsa për vitin pasues rrjeti i përfshirjes është zgjeruar edhe ne tri shkolla në Gjilan, tri shkolla në Ferizaj, 6 shkolla në Prishtinë,4 shkolla në Pejë, 5 shkolla në Mitrovicë, 2 shkolla në Prizren dhe 2 shkolla në Gjakovë. Aktualisht procesi i pilotimit është zbatuar apo është në zbatim e sipër në 27 shkolla profesionale. Procesit të pilotimit i ka paraprirë edhe trajnimi i mësimdhënësve në seminaret për zbatimin në praktikë të Kornizës ë Kurrukulës, aspektet metodologjike dhe praktike të planifikimit të zbatimit të kurrikulës së re dhe Metodologjia e mësimdhënies, materialet mësimore dhe vlerësimi i arritjeve të nxënësve. Mësimdhënësit kanë përfituar edhe nga udhëzuesit praktik për secilën fushë të kurrikulës së re.

Poashtu, MASHT ka aprovuar edhe dy udhëzime administrative : Udhëzimi administrativ (UA 35/2014) që përcakton kriteret dhe procedurat për validimin dhe aprovimin e kualifikimeve dhe akreditimin e institucioneve që ofrojnë kualifikime në Kosovë dhe Udhëzimi administrativ (UA 16/2014) që përcakton kaulifikimet dhe modulet e arsimit postsekondar, emërtimin dhe funksionimin e tyre. Po ashtu, është miratuar Udhëzimi administrativ (UA 31/2014) për njohjen e mësimit paraprak.

6.7. Mobiliteti dhe punësimi i nxënësve

Objektivi synonte që deri në vitin 2016 të sigurohen mundësi mobiliteti dhe punësimi për nxënësit brenda dhe jashtë Kosovës. Në kuadër të këtj prioriteti ishin listuar një seri aktivitetesh: mblidhen informata për tregun e punës duke përdorur informatat dhe burimet e Ministrisë së Punës, Tregtisë, Odës Ekonomike dhe Agjencisë së Statistikave, zhvillimi i programeve që sigurojnë interesim të shtuar dhe mobilitet të fuqisë punëtore, punësim më të madh dhe transfer të kredive, zhvillimi i SMIA dhe aftësimi i administratorëve të shkollave për të mbajtur shënimet për punësimet e nxënësve, vlerësimi i pilotëve për përcjelljen e nxënësve, zhvilllimi i strategjive për përkrahjen e bizneseve ë të diplomuarve të arsimit profesional, promovimi dhe përkrahja e programeve për fillimin e bizneseve, zhvillimi i rrugëve afatgjata të progresit për nxënësit në nivele më të larta ISCED 4 dhe 5 dhe krijimi i skemave qeveritare për bursa për 50 nxënës çdo vit për praktikë profesionale6 mujore jashtë vendit.

Përkundër disa përparimevedhe iniciativave shumë të kufizuara në këtë drejtim ka shumë ngecje të mëdha dhe është bërë shumë pak përparim. Grantet për zhvillimin e planeve të bizneseve dhe themelimin e bizneseve të reja janë kryesisht të mbështetura nga partnerët dhe janë shumë të kufizuara në numër, ndërsa sistemi i bursave kryesisht mbulon një numër të kufizuar të nxënësve nga komuniteti i RAE.

6.8. Sistemi kombëtar i kualifikimeve

Objektivi parashikon që deri në vitin 2016 ekziston sistemi funksional kombëtar i kualifikimit dhe janë hartuar procedurat për ekuivalencë, akreditim dhe sigurim të cilësisë. Në korniza të objektivit të formuluar në vitin 2011 parashihen disa aktivitete kryesisht të ndërlidhura me zhvillimin e kapacitetit të Autoritetit Kombëtar të Kualifikimeve:institucioni ka të punësuar të gjithë personelin e nevojshëm dhe ka krijuar kapacitetet e duhur për implementimin e kornizës kombëtare të kualifikimeve,personeli dhe eksspertët e AKK bëjnë pilotimin e akreditimit të programeve dhe të institucioneve dhe janë hartuar procedurat për implementimin e kornizës së kualifikimeve. Poashtu, MASHT do përkrahte shkollat dhe institucionin në procesin e akreditimit të programeve e të institucioneve.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

7. Zhvillimi profesional i mësimdhënësve Zhvillimi profesional i mësimdhënësve në kuadër të PSAK 2011-2016 ishte vendosur si nën-program i vecantë me qëllim të adresimit të disa sfidave me të cilat kuadri mësimdhënës ballafaqohej në kohën e incimit të planit. Sistemi në përgjithësi synonte që të përmirësonte cilësinë e mekanizmave të përgatitjes së mësimdhënësve para-shërbimit dhe gjatë shërbimit. Pos aftësimit akademik mësimdhënësit duhet kaluar edhe një periudhë të caktuar për përgatije pedagogjike. Në kohën e planifikimit fillestar ekzistone një strukturë e fragmentuar e përgatitjes së mësimdhënësve dhe ishin disa fakultete të Universitetit të Prishtinës të involvuar në proces. Synimi primar në dimenzionin e kualifikimit para shërbimit ishte që të unisohen standardet, ndërlidhet oferta arsimore me kërkesën në treg dhe të zhvilloheshin mekanzima për inkuadrimin e mësimdhënësve të fakulteteve jo-arsimore. Dimenzioni i aftësimit profesional pas shërbimit ishte i orientuar kah ngritja e shktathtësive të mesimdhënsve për ofrimin e kurrikulës së re dhe përmirësimit të metodave të mësimdhënies. Plani i ZHPM kishte 13 objektiva:

OBJEKTIVAT ZHVILLIMI PROFESIONAL I MESIMDHENESVE 2011-2016

1 Deri në fund të vitit 2016 të gjitha udhëzimet administrative për zhvillimin profesional të mësimdhënësve janë harmonizuar me rregullativën ligjore në fuqi dhe zbatuar

2 Deri në fund të vitit 2016 të paktën 80 % përqind e përfaqësuesve të MASHT, DKA dhe drejtorëve të shkollave jjanë trajnuar në programe të akredituara për udhëheqje dhe menaxhim dhe është përmirësuar barazia gjinore

3 Deri në fund të vitit 2014 janë ndërtuar kapacitetet për vlerësimin e nevojave të zhvillimit profesional të mësimdhënësve

4 Deri në fund të vitit 2014 është ndërtuar sistemi për futjen e të dhënave për trajnime

5 Deri në vitin 2016 do të akrediton të paktën 40 programe për zhvillim profesional të bazuar në nevojat e mësimdhënësve

6 Deri në fund të vitit 2016, MASHT në bashkëpunim me AKK certifikon dhe licencon trajjnerët e programeve të ZHPM

7 Deri në fund të 2016, 90 % e mësimdhënësve ka ripërtrirë licencën, ndërsa 5-10% janë promovuar në një nivel më të lartë dhe duke respektuar barazinë gjinore

8 Deri në fund të vitit 2016 janë krijuar mekanizmat për zhvillimin me bazë në shkollë për të siguruar qëndrueshmëri të trajnimeve brenda shkollave

9 Deri në fund të vitit 2016 funksionojnë mekanizmat për monitorim dhe vlerësim të programeve të trajnimit dhe të ndikimit të tyre

10 Deri në fund të vitit 2016, të paktën 15% e zyrtarëve të arsimit dhe mësimdhënësve marrin pjesë në programe të përbashkëta rajonale dhe ndërkombëtare të ZHPM

11 Deri në fund të vitit 2013, të nxënit nga arsimi joformal dhe aftësimi në shërbim njihet nga fakultetet arsimore me rastin e kualifikimit/rikualifikimit të mësimdhënsve


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

12 Deri në fund të vitit 2016, të gjitha programet e fakulteteve arsimore janë tëharmonizuara me politikat arsimore të MASHT, si dhe 80% e personelit të këtyre fakulteteve janë aftësuar në programe të ZHPM

13 Deri në fund të vitit 2016 janë rritur mundësitë për zhvillimin e kërkimeve shkencore në fakultetet arsimore

Megjithë progresin e arritur, shkalla e realizimit të PSAK ZHPM 2011-2016 është e ulët në krahasim me caqet dhe aktivitetet fillestare - Progresi më i madh vërehet në hartimin dhe përditësimin e legjislacionit të zhvillimit profesional të mësimdhënësve dhe harmonizim të programeve të kualifikimit para-shërbimit me Kornizën e Kurrikulës. Elemente kyçe të këtij nën-programi mbulohen nga udhëzime administrative mirëpo mungojnë mekanizma të qëndrueshëm për zbatim të legjislacionit. Progres i ndjeshëm vërehët edhe në avancim të kualifikimeve të mësimdhënësve.

Është zhvilluar praktika e akreditimit të programeve të zhvillimit profesional mirëpo burimet materiale dhe njerëzore janë të kufizuara. Hapa të rëndësishëm janë ndërrmarrë edhe në licencim të mësimdhënësve dhe zhvillim të kapaciteteve menaxhuese. Është rishikuar baza ligjore për licencim të mësimdhënësve dhe është realizuar licencimi përmes modalitetit të përkohshëm të mësimdhënësve mirëpo ende mungon praktika e vlerësimit të përformancës dhe promovimit të bazuar në kritere të licencimit. Nuk ekziston një praktikë koherente e vlerësimit të nevojave të mësimdhënësve anipse në nivele komunale janë bërë disa hapa në hartim të planeve për zhvillim profesional të mësimdhënësve. Gjithashtu, me përjashtim në disa raste të izoluara, nuk ekziston praktika e mirë e vlerësimit të ndikimit të trajnimeve në mësimdhënie.

4

3

1.5

2

3

2

2.5

1.5

1

1.5

3

4

1

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

Shkallaezb

aamit

Figura 23: Shkalla e zbatimit te PSAK Zhvillimi profesional i mesimdhenesve 2011-2016


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Në përgjithësi kapaciteti për politikë-bërje në zhvillim profesional të mësimdhënësve është i kufizuar në mungesë të një sistemi koherent të mbledhje së të dhënave - Evidenca rreth kuadrit mësimor është mjaft e fragmentuar në databaza të ndryshme si në SMIA në lidhje me numrin e mësimdhënësve, databazën e licencimit të mësimdhënësve në lidhje me trajnimet. Sidoqoftë, mungon kapaciteti institucional dhe burimet njerëzore për mbledhje të centralizuar, monitorim dhe vlerësim të mësimdhënsve. Gjatë procesi të vlerësimit është konkluduar edhe mungesa e një kornize strategjike të treguesve në lidhje me mësimdhënësit dhe është hasur në vështirë të mëdha në gjetjen dhe analizën e të dhënave. Të dhënat statitike janë të disponueshme mirëpo të shpërndara ndërsa të dhënat dinamike mbi cilësinë, përformancën dhe korrelacionin me arritshmërinë e nxënëve ëhtë vështirë të gjenden. Nuk ekziston praktikë e studimit dhe monitorimit të treguesve cilësor.

Aktivitetet e ZHPM janë në shpërputhje me objektivat apo nganjeherë janë me peshë të vogël për të ndikuar në lëvizje të trendeve - PSAK 2011-2016 rreth zhvillimit profesional (ZHPM) është befasisht i varfër. Objektivat janë shpesh të pasqaruara dhe në disa raste janë mikro aktiviteterreth trajnimit dhe jo qëllime strategjike. Objektivat nuk ishin në kongruencë me qëllimet dhe pesha e aktiviteteve të parapara është shpesh e vogël për arritje të synime. Në përgjithësi, plani i ardhëshëm duhet të vendos një objektivë dhe aktivtete adekuate rreth zhvillimit të mësimdhënësve para shërbimit, një objektivë të zhvillimit të mësimdhënësve gjatë shërbimit duke përfshirë edhe mentorimin, një objektivë në lidhje me kushtet e punës dhe rekrutimit, një objektivë në lidhje me menaxhimin e cilësisë në mësimdhënie duke përfshirë raportet nxënë-mësimdhënës, normativit dhe vlerësimit të përformancës, një objektivë në lidhje me mundësitë e barabarta (aspektet gjinore, etnike dhe moshës) dhe një në lidhje me menaxhimin e sistemit të zhvillimit të burimeve njerëzore në mësimdhënie (zhvillimi i politikave, vlerësimi i jashtëm, mbledhja e të dhënave dhe vlerësimi i nevojave).

Është përmirësuar barazia gjinore në kuadrin mësimdhënës duke arritur baraspeshë ndërmjet meshkujve dhe femrave mësimdhënse mirëpo mësimdhënëset femra dominojnë në nvele të uleta të shkollimit ndërsa meshkujt mësimdhënës në nivele të larta - Kuadri mësimdhënës në Kosovë ndërmjet 2010/2011 dhe 2014/2015 pothuajse është i njejtë për nga numri. Sidoqoftë, zëvendësimet dhe pensionimi i vazhdueshëm ka shërbyer për të arritur barazi gjnore.

22925 23461 2317123382 23275 23334 23480

12882 12898 12585 12477 11089 1186811734

0

5000

10000

15000

20000

25000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Figura 24: Numri i mesimdhenesve sipas gjinise 2008-2014

Total

Femra

Meshkuj


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Bilanci gjinor i fuqisë punëtore ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshem gjat viteve të fundit. Numri i femrave mësimdhënëse është rritur për rreth 2000 krahasuar me vitin 2008 (SMIA, 2015). Megjatë,analizat më të detajuar tregojnë që shkalla e angazhimit të gjinisë femrore është pothuajse totale në edukim parashkollor dhe dominon në nivelin fillor. Bilanci luhatet në favor të mësimdhënësve meshkuj në nivelet më të larta si ai i arsimit të meëm të ulët dhe meëm të lartë.

Tabela 11: Kuadri i mësimdhënësve sipas gjinisë (SMIA, 2014/2015)

ISCED 0 (parashkollor)

ISCED (1-2) fillor dhe mesem ulet

ISCED 3 mesem larte

Toal

Meshkuj 0.3% 53.4% 61.2% 49.8%

Femra 99.7% 46.6% 38.8% 50.2% Pjesëmarrje tejet e lartë e mësimdhënsve të shtyer në moshë (mbi 50 vjeç) në kuadrin mësimdhënës - Të dhënat mbi moshën e mësimdhënësve shfaqin një tendencë tëplakjes së fuqisë punëtore. Rreth 41 % e mësimdhënësve janë më të vjetër se 50 vjeç dhe Kossova është ndër vendet Evropiane me përqindjen më të lartë të mëimdhënsve mbi 50 vjeç (Eurostat 2012/SMIA 2015). Struktura e moshës sjell në sipërfaqe edhe një prezencë të lartë të mësimdhënësve në moshë të re nën 30 vjeç (14%) – dukshëm më e lartë se mesatarja e BE (28). Mbi bazën e këtyre të dhënave në disa raste mund të aludohet që kuadri mësimdhënës ka përbërje të pazakonshme strukturore. Shkalla e lartë emësimdhënësve të shtyer nëmoshë nënkupton që në vitet në vazhdim pritet trend i ngjeshur i pensionimit (rreth 500 për cdo vit) dhe aktivitet i ngjeshur i rekrutimit.

Shkalla e latë e mësimdhënësve me moshë të shtyer në disa raste interpretohet edhe si pengesë sidomos në procecin e reformimit të rutinave të mësimdhënies, qasjes didaktike dhe zbatimit të kurrikulave të reja. Mundësia e përtrirjes së fuqisë punëtore nuk ëhtë domosdoshmërisht aspekt pozitiv meqë shumica e këtij kuadri buron nga shkollat e mëparshme të larta pedagogjike dhe me përvjë me të madhe. Rekrutimi i fuqisë së re punëore mund të ketë impakt pozitiv vetëm nesë përfshin 10 % e studentëve më të mirë dhe standard të jashtëm të filtrimit në formë të testit kombëtar për profesionin.

Progres i ndjeshëm në avancim të kualifikimeve të mësimdhënësve mirëpo shkalla e mësimdhënsve me të pakualifikuar dhe të kualifikuar por në lëndë jopërkatëse është rreth 42 % përqind. Rritja e pagave në mënyrë lineare dhe duke anashkaluar sistemin e vlerësimit të përformancës dhe promovimit në karrietë mund të ndikoj negativisht në motivim të kuadrit-në bazë të të dhënave të prezentuara në grafik vërehet një ulje e ndjeshme e përqindjes së mësimdhënsve me shkollim të mesëm dhe shkollë të lartë profesionale nga rreth 56 % përqind në vitin 2010/2011 në rreth 32 % përqind. Në të njejtën kohë është shtuar numri i mësimdhënësve me kualifikim universitar.

Sidoqoftë avancimi në kualifikime jo-domosdoshmërisht adreson përshtatshmërine e mësimdhënsve me lëndët në kurrikulën e re. Rreth 42 përqind e mësimdhësnve kanë ose kuaifikime universitare jo-përkatëse ose kualifikime të niveleve më të ulëta se sa përcaktimi në normativin e mësimdhënësve. Në bazë të mostrës prej rreht 80 % përqind të numrit të mësimdhënësve (SMIA, 2015) vërehet se shkalla më e madhe e mësimdhënsve pa kualifikime adekuate është në komunat Suharekë, Klinë, Skenderaj, Rahovec, Prizren, Mitrovicë (rreth 50%). Gjendje më e mirë vërehet në komunat Prishtinë, Fushë Kosovë, Gjilan, Ferizaj, Vushtrri, Gjakovë dhe Pejë. Të dhënat e prezentuara nuk janë të tërësishme mirëpo në bazë të mostrës së nxjerru nga SMIA (2015) mirëpo mostra është shumë e lartë për të njerrur disa konkludime bazë. Ekipi i


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

vlerësimit nuk arriti ti siguroj të dhënat e arritshmërisë së nxënësve për të analizuar nësë ka ndonë korrelacion me arritshmërinë e nxënësve në komuna.

Përmirësim i ndjeshëm i kushteve të punës së mësimdhënësve - Pagesat e mësimdhënësve janë nominalisht të ulëta në të gjithë vendet e Evropës Jug-lindore. Sidoqoftë,

11.80% 9% 8% 7% 6%

44.20% 42% 37% 32% 27%

42.50% 46% 51% 56% 60%

7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%100%

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015

Figura 25: Kualifikimet e mesimdhenesve 2010/2011-2014/2015

Shkolleemesme(ISCED3) Shkolleelarteteknike(ISCED4)

Universitar(ISCED5) Master(ISCED6)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

SHR KL

SKD

RHV

HEL PZ

MIT

KCN

LPJ

VIT

GLLG

ISG

DCN

DRG

MLSH PE

KMN

GJK

VSH

FRZ

SHT

PDJ

GJIL

FK

PR

NB

Figura 26: Shkalla e mësimdhënësve të (pa) kualifikuar në komuna (SMIA, 2015)

Kualifikimadekuat Pakualifikuar


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

pagea e mësimdhënësve në Kosovë është ndër më të lartat në rajon. Ekzistojnë dy lloj treguesish për të monitoruar kushtet e pagesës dhe punës për mësimdhënës – rroga e mësimdhënësve në raport me rrogën mesatare dhe të hyrat vjetore të mësimdhënësve në raport me BPV (GDP ) për kokë. Të hyrat e mësimdhënësve në Kosovë pothuajse janë dyfishuar gjatë 2010-2015. Të hyrat mesatare të mësimdhënësve janë rreth 10 % përqind më të larta se rroga mesatare. Ndërsa të hyrat mesatare vjetore të mësimdhënsve janë rreth 145 % përqind mbi tëardhurat mesatare për kokë banori (për capita). Rritja e rroga ka krijuar parakushte për tërheqje të një kuadri më të kualifikuar dhe ka krijuar parakushte për zbatim të mekanizmave për përzgjedhje. Përmirësimi i imazhit të profesionit dhe kushteve të punës evidentohet edhe nga interesimi në rritje i studentëve për të aplikuar në programet e kualifikimit të mësimdhënësve. Në anën tjetër, ngarkesa dhe norma e mësimdhënies në Kosovë rreth 20 orë në javë dhe është dukshëm më e ulët sesa në vendet e avancuara Evropiane ( ndërmjet 25-40 orë).

7.1.Legjislacioni i zhvillimit profesional të mësimdhënësve

MASHT ka miratuar Udhëzimin Administrativ (UA 09/2014) për normativ mbi kuadrin profesional të arsimit të përgjithshëm. Qëllimi i këtij udhëzimi administrativ ishte përcaktimi i normativit mbi kuadrin profesional të arsimit të përgjithshëm në edukikim parashkollor, parfillor, fillor dhe të mesëm. Përmes këtij instrumenti ligjor, institucionet shkollore dhe mësimdhënësit që nuk plotësojnë parakushtet e kualifikimeve të përcaktuara dhe që janë më të rinj se 51 vjec, obligohen që të vazhdojnë avancimin profesional pa shkëputje nga puna. Zhvillimi profesional realizohet në programet dhe profilet e përcaktuara nga MASHT si dhe programet e akredituara të zhvillimit profesional. Gjatë kësaj periudhe është miratuar edhe Udhëzimi Administrativ (UA 25/2014) për licencimin e mësimdhënësve me qëllim që të krijoj një sistem koherent të licencimit të bazuar në kualifikime, përvojës, zhvillimit profesional dhe përformancës. Udhëzimi i ri administrativ definon llojet e licencave dhe kriteret e licencimit.

MASHT poashtu ka miratuar dy udhëzime të rëndësishme mbi vlerësimin e përformancës dhe zhvillimin profesionl të mësimdhënësve. Udhëzimi Administrativ (UA 14/2013) mbi vlerësimin e përformancës përcakton standardet e përformancës, bartësit e procesit të vlerësimit dhe instrumentet e vlerësimit të përformancës. Udhëzimi administrativ (UA 16/2013) përcakton modalitet e zbatimit të zhvillimit profesional të mësimdhënsve dhe rregullon rolin e MASHT dhe komunave në proces. Ndërsa Udhëzimi Administrativ (UA 15/2013) rregullon financimin e

135%

110% 105% 100% 100% 95% 90%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

160%

Slovenia Kosova Maqedonia BH Shqiperia MaliIZi Serbia

Figura 27: Rrogat e mësimdhënësve në raport me rrogën mesatare (100%) në vende të ndryshme 2013-2015 (OECD, 2015)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

zhvillimit profesional të mësimdhënësve. Përmes këtij instrumenti MASHT ruan një pjesë të buxhetit për zhvilllim profesional të mësimdhënësve por edhe përkushtohet që të delogoj atë tek komunat në rastet kur ato kanë planet dhe projektet e zhvillimit profesional dhe të bazuara në institucione të akredituara.

7.2.Kapaciteti për menaxhim

Objektivi parasheh që deri në fund të vitit 2016, të paktën 80% e përfaqësuesve të MASHT, inspektorët, zyrtarët e DKA dhe drejtorët e shkollave janë trajnuar në programe të akredituara për udhëheqje arsimore dhe menaxhim dhe është përmirësuar barazia gjinore. Në kuadër të cakut janë paraprë nnjë seri e aktiviteteve duke përfshirë: mbajtje të takimeve të rregullta në mes MASHT, DKA, Shkollave dhe komuniteti,përgatitja dhe akreditimi i programit për udhëheqje arsimore duke marrë parasysh barazinë gjinore, origanizim të trajnimeve për udhëheqje dhe menaxhimpër stafin e MASHT, DKA dhe drejtorët e shkollave duke marrë në konsideratë barazinë gjinore.

Në bazë të dhënave të gjeneruara nga MASHT (2015),janë trajnuar rreth 22 % përqind e zyrtarëve të MASHT, inspektorëve, zyrtarëve të DKA dhe drejtorëve të shkollave në kuadër të trajnimit ‘Udheheqje arsimore’. Në kuadër të një trajnimi tjetër vetëm për Drejtor Shkolle janë trajnuar rreth 402 apo 35% e drejtorëve. Një numër më i madh i drejtorëve dhe anëtarëve të Këshillave Shkollorjanë trajnuar në trajnimin për Këshilla Drejtues me 822 pjesëmarrës gjatë 2011-2015 apo 70 % përqind.

Tabela 12:Trajnimet për ngritje të kapacitetit menaxhues Nr Trajnimi 2011 2012 2013 2014 2015 Total

1 Udhëheqje arsimore

Numri 100 200 100 150 - 550

% e total 4% 8% 4% 6% - 22%

4. Trajnimi për drejtor shkolle

Numri - - 157 245 - 402

% e total - - 14% 21% - 35%

5. Trajnimi për Këshilla Drejtues

Numri 17 258 263 284 822

% e total 1.6% 22% 23% 24% 70%

Burimi / sqarim

� Të dhënat e trajinimit janë marrë nga Databaza e trajnimit, MASHT 2015 � Numri bazë i kuadit të përfshirë në kuadër të cakut ështtë si në vijim: Zyrat të MASHT (190), Zyrtar të

DKA (320), Inspektor (63), Udhëheqës shkollë (1150) Nuk ka të dhëna në lidhje me shkallën e përfshirjes së femrave në trajnim anipse në bazë të analizave të dokumenteve vërehet një kujdes i vecantë në pjesëmarrje të femrës dhe komuniteteve. Nga rezultatet e përpunuara kuptohet që me gjithë aktivitetin e ngjeshur trajnues nuk është arritur synimi për trajnim të 80 % të zyrtarëve. Shkalla e të trajnuarve në raport me numrin total të zyrtarëve është rreth 50 % përqind. Në linjë me këtë aktivitet janë organizuar edhe Trajnimet e Programit Talk On ku gjatë vitit 2015 janëtrajnuar 40 zyrtar të MASHT dhe DKA. MASHT në përgjithësi ka organizuar takime të rregullta me zyrtar komunal dhe sidomos në korniza të zbatimit të kurrikulës së re. Gjithashtu, në vitin 2013 është hartuar dhe riakredituar Trajnimi për Udheheqje Arsimore. Programi i trajnimeve ka qenë i mbështetur kryesisht nga


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

USAID, GIZ dhe BE dhe mbetet sfidë sigurimi i vazhdimësisë së trajnimeve dhe menaxhimi i njohurisë.

7.3.Vlerësimi i nevojave për trajnime

Si pjesë e synimit të vlerësimit të nevojave për trajnim të mësimdhënësve ishte paraparë që deri në fund të vitit 2014 janë ndërtuar kapacitetet për vlerësimi të nevojave për zhvillim profesional. Për të arritur këtë objektivë ishte paraparë që të hartohen procedurat dhe kriteret për vlerësim të nevojave për zhvillim profesional dhe që të angazhohet një agjenci për vlerësim të nevojave dhe ndërtim të kapaciteteve për vlerësim. Gjatë analizës së rezultateve në arritjen e këtij caku nuk është vërejtur ndonjë përparim për të ndërtuar një sistem të tillë. Vlerësimi i nevojave për trajnim është pjesë esenciale në planifikimin e zhvillimit të burimeve njerëzore në kuadrin mësimdhënës. Një ngecje e tillë mund të rezultoj edhe nga mungesa e një qasje holistike dhe afat-gjatë e zhvillimit të mësimdhënësve.

Ekipi i vlerësimit ka hasur në disa vështirësi në mbledhjen edhe të dhënave bazë për mësimdhënësit. Inicimi të programeve të trajnimeve do të duhej ti parprij një vlerësim i nevojave për trajnim apo boshllëqeve që ekzistojnë në kuadrin mësimdhënës. Këto procesve realizohen në konsultim më mësimdhënësit, drejtorët, shkollat dhe palët tjera të interesit. Siqoqoftë, nuk ka evidencë për ndonjë studim paraprak cilësor apo sasior rreth kësaj cështje. Në kushte optimale Divizioni për Zhvillim Profesional të Mësimdhënsve do të duhej të kishte një mekanizëm periodik i cili definon nevojat e përgjithëshme, komunale, shkollore dhe individuale. Ky proces konsultativ mund të realizohet përmes një ankete me moster të përzgjedhur në rast se ka vështirësi në konsultime më të gjera. Në anën tjetër, komunat dhe shkollat kanë rol kyc në vlerësim të nevojave mirëpo nuk ka ndonjë mekanizëm që bën përmbledhjen e këtyre inputeve në proces të vlerësimit të nevojave për trajnim (TNA). Në mungesë të praktikës apo burimeve njerëzore Divizioni do të duhej angazhuar apo nën-kontraktuar organizata të specializuara në këtë drejtim. Nuk ka ndonjë evidencë që kjo të jetë realizuar gjatë këtij cikli të zbatimit të planit.

Gjatë intervistave me palët e interesuara ekipi është informuar në lidhje me disa iniciativa për vlerësim të këtyre nevojave dhe studimeve të realizuara nga GIZ, USAID dhe Instituti Pedagogji. Ekipi i vlerësimit ka hasuar në disa dokumente që trajtojnë vlerësimin e ndikimit të trajnimit ex post të realizuara nga IPK dhe GIZ. Sidoqoftë, vlerësimi nevojave për trajnime bëhet ex ante. Në kuadër të aktiviteteve parashihet angazhimi i një Agjencie për vlerësim të nevojave për kapacitete dhe vlerësim. Mirëpo ky aktivitet nuk është kompletuar. Ekipi i vlerëson se ka vështirësi në të kuptuarit e procesit të planifikimit dhe ndërtimit të burimeve njerëzore në sistemin arsimor. Korniza e akterëve të angazhuar në proces është e fragmentuar dhe e orientuar në projekte të mbështetura nga donatorët. Ështëdomosdoshme që të ndërtohet kapaciteti dhe praktika në kuadër të MASHT për një proces të tilllë. Gjithashtu, praktika e kordinimit të palëve të interesit (komunave, shkollave, mësimdhënësve, sindikatave, fakulteteve) rreth këtyre prioriteve ësshtë e kufizuar. Trajnimi në formën e punëtorive është pothuajse modaiteti i vetëm dhe nuk ka evidencë nëse është vlerësuar përshtatshmëria e procesve tjera si trajnimit në vend të punës dhe mentorimi.

7.4.Databaza e trajnimeve

Synimi për ndërtim të databazës së trajnimeve parasheh që ky sistem softuerik të jetë në funksion deri në vitin 2014. Në korniza të këtij synimi janë indkuadruar dis aktivitete: krijohe programi softuerik për programet e trajnimit dhe mësimdhënësit e trajnuar, hartohen procedurat për futjen e të dhënave për trajnime, aftësohen personat përgjegjës për futjen e të dhënave. Baza për futjen e të dhënave për programet e trajnimit dhe për mësimdhënësit e trajnuar është ndërtuar në aspektin teknik mirëpo nuk mund të konkludohet që ajo është funksionale. Gjatë procesit të vlerësimit Ekipi ka hasur në vështirësi për të mbledhur të dhëna bazë. Anipse në kuadër të këtij


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

procesi janë trajnuar 7 bartës/inspektor rajonal për popullimin e të dhënave të trajnimit dhe një zyrtar nga MASHT, ka ende vështirësi në qasjen dhe përpunimin e tyre për qëllime të të evidencës në vendimarrje.

Të dhënat e kërkuara për trajnimet dhe programet ishte dashur të kalkuloheshin manualisht. Gjatë diskutimeve me palët e interesuara në proces, ishte pohuar që vështirësitë për qasje dhe përdorim të të dhënave mund të rezultojnë qoftë për shkak të mungesës së një sistemi për futjen e të dhënave apo për shkak të kompleksiteteve teknike. Sidoqoftë, ndërtimi i databazës për futjen dhe regjistrimin e të dhënave ishte paraparë si mekanizëm esencial në procesin e licencimit dhe vlerësimit të përformancës së mësimdhënësve. Ekipi i vlerësimit supozon që rëndësia dhe përqëndrimi në mblehdjen dhe gjenerimin e raporteve kolektive apo individuale mund të jetëzbehur si rezultat i mungesës së hapave institucional për zbatim të vlerësimit të përformancës së mësimdhënësve dhe gradimit.

7.5.Akreditimi i programeve për ZHPM

Caku parasheh realizimin e një varg aktivitetesh që ndërlidhen me hartimin dhe zbatimin e trajnimeve mbi kornizën e re, trajnime pedagogjike, lëndore dhe ato që ndërlidhen me teknologjinë informative dhe arsimin profesional. Gjithashtu, caku synon jetësimin e procesit të akreditimit të programeve të shkurtëra të trajnimit dhe publikimin e katalogut të trajnimeve. Në këtë kuadër parashihet edhe inkurajimi i institucioneve të arsimit të lartë për të ofruar programe tranuese për mësimdhënësit në shërbim. Në bazë të analizës së të dhënave të prezentuara rezulton qëështë bërë progres i konsiderueshëm në akreditimin e programeve të tranimit, ofrimit të tranimit për profile jo-arsimore dhe publikimit të katalogut të trajnime. Sidoqoftë, të dhënat e katalogut të fundit nuk janë të përditësuara megjithtëse sipas planeve të MASHT katalogu i ri do të publikohet në fund të vitit 2015. Në anën tjetër,oferta e kurseve të trajnimit nga institucionet publike të edukimit ëhtë ende e kufizuar.

Tabela 13:Numri i programeve të akredituara

1 Numri i programeve të akredituara 147

2 Numri i programeve jo-arsimore 23

3 Numri i programeve në katalog 87

4 Numri i programeve te trajnimit nga IAL 10 Një numër i madh i trajnimeve ishin të karakterit lëndor, pedagogjik dhe metodik (shih Tabelen e trajnimeve ne aneks). Gjithashtu, janë trajnuar rreth 810 mësimdhënës të arsimit profesional mbi metodat e mësimdënies dhe rreth 300 mësimdhënës të shkollave pilote që zbatojnë kurrikulën e re.

Sitemi për regjistrim të trajnimeve të mësimdhënësve ende nuk arrin të regjistroj të gjitha të dhënat në databazë për shkak të mungesës së kapaciteteve njerëzore dhe në disa raste edhe paqartësive që ekzistojnë në lidhje me kriteret e raportimit të të dhënave.

7.6.Certifikimi i trajnerëve

Synimi i planit në kuadër të këtij caku ishte realizimi i disa aktiviteteve: organizimi i trajnimeve për trajner për programe të ndryshme të trajnimit dhe organizimi i trajnimeve për trajner për komunitete të ndryshme. Në bazë të rrjedhës së aktiviteteve të raportuara nga MASHT janëorganizuar trajnimet për trajner dhe certifikuar një numër i madh i trajnerëve sipas metodologjisë TOT (Trajnimi për trajner). Zbatimi i këtij aktiviteti është bërë në suaza të Udhëzimit Administrativ(4/2010) ku krahas akreditimit të programeve të trajnimit duhet të


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

certifikohen edhe trajnerët e programeve. Certifikimi dhe trajnimi është realizur me ndihmën e GIZ, USAID dhe Komisionit Evropian (Projekti i Binjakëzimit). Në kuadër të përpjekjeve për zbatim të kurrikulës së re janë trajnuar edhe 1317 fasilitator si pjesë e realizimit të projektit BEP/USAID. Nuk ka të dhëna në lidhje me numrin e trajnerëve të komuniteteve jo-shumicë.

7.7.Licencimi dhe promovimi i mësimdhënësve

Licencimi dhe gradimi i mësimdhënësve është kryesisht i kushtëzuar nga zhvillimi i një sistemi të vlerësimit të përformancë së mësimdhënësve. Sipas praktikave të mira Evropiane vlerësimi mund të bëhet qoftë individualisht qoftë si komponentë e vlerësimit të jashtëm të shkollave. Proceset vlerësimit të përformancë marrin në konsideratë elemente të ndryshme të përformancës duke përfshirë arritshmërinë e nxënësve, përformacën e shkollës, nivelin e kualifikimeve dhe përformancën gjatë shërbimit. Ekzistojnë praktika të ndryshme të zbatimit të vlerësimit dhe ato variojnë në vende të ndryshme Evropiane - bordi i shkollës (Holandë), drejtori i shkolës (Slloveni), sistemi kaskadë ku drejtori komunal vlerëson drejtorin e shkollës, drejtori i shkollës mësimdhënësit senior dhe mësimdhënësit senior kuadrin më të ri (Sllovaki).

Në Kosovëështë zhvilluar baza ligjore për licencimin, promovimin dhe vlerësim të përformanës së mësimdhënësve mirëpo nuk është zbatuar në mungessë të kapaciteteve, praktikës dhe kufizimeve financiare - MASHT ka nxjerrur një Udhëzim Administrativ për Licencimin e Mësimdhënësve në vitin 2010 mirëpo ai është reformuar përmes Udhëzimit të ri (25/2014) i cili garaton një sistem më koherent të licencimit dhe promovimit të bazuar në kualifikim, përvojë, përformancë dhe zhvillim profesional. Megjithatë, sistemi i vlerësimittë përformancës së mësimdhënësve nuk është zbatuar ende. Skema e pagave është lineare dhe e bazuar kryesisht në arritje para shërbimit (kualifikimet) dhe përvoja e punës. Arsyetimi më i shpeshtë për mos zbatim të sistemit ka qenë mungesa e burimeve financiare mirëpo shpenzimet në paga të mësimdhënsve pothuajse janë dyfishuar gjatë këtij cikli të planit dhe ato nuk janë bazuar në kritere të përformancë në shërbim. Sistemi aktual mundëson një licencë të përkohëshme dhe mëimdhënësit janë të obliguar të ndjekin një numër prej 120 orëve trajnim për të përtrirë licenën apo avancuar kualifikimet në rastet kur ato janë nën kërkesat minimale. Deri në përfundim të vitit 2015,KLM ka licencuar rreth 22,000 mësimdhënës me licenca të rregullta. Kanë ekzistuar iniciativa për të zbatuar një gradim pa kosto financiare mirëpo edhe këto kanë qenë të kufizuara nga mungesa e një sqasje sistematikee për zhvillim profesional të mësimdhënësve dhe kapacitetit për të zbatuar praktikën e vlerësimit.

Si pjesë e këtij caku ka qenë edhe organizimimi i së paku 30 orë në vit për mësidhënës në aspekte të ndryshme lëndore, pedagogjike, metodike dhe njohuri tjera. Kalkulimi i orëve i realizuar përmes të dhënave të ofruara nga MASHT (2015) rezulton që mesatarisht rreth gjysma (50%) e mësimdhënësve janë përfshirë në tranime të ndryshme mbi kurrikulën e re, teknologjinë informative, vlerësimin e nxënies, metodikën e mësimdhënies dhe trajnime lëndore (Shiko Tabelen në Aneks). Nga kjo rezulton që megjithë progresin e arritur në ofrimin e trajnimeve, ende nuk është arritur caku për përfshirje të të githë mësimdhënësve në minimum 30 orë trajnimi në vit.

Tabela 14: Përfshirja e mësimdhënësve në trajnime shprehur në orë dhe % (2011-2015). Burimi: MASHT 2015

2011 2012 2013 2014 2015


% total mësimdhënës 41% 58% 53% 54% 39%

Orë trajnimi mesat. 26 33 19 36 29

Orë të planifikuara 60 60 120 120 120


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

7.8.Zhvillimi profesional i bazuar në shkollë

Në shumicën e sistemeve Evropiane të arsimit, planet për zhvillim të vazhdueshëm profesional përgatiten në nivel të shkollave dhe ato shpesh janë të detyrueshme. Megjithatë, autoritetet e nivelit qëndror vendosin tema dhe aktivitete prioritare. Për më tepër, autoritetet qendrore edhe përcaktojnë se cfarë trajnime shtesë duhet ti nënshtrohen mësimdhënësit në mënyrë që të kualifikohen për ndonjë një pozitë më të lartë. Në disa sisteme tjera kërkohet që mësimdhënësit të kenë edhe plane individuale të zhvillimit profesional. Mirëpo, praktika më e aplikuar është qëshkolla të ketë plan të zhvillimit profesional të mësimdhënësve ndërsa niveli qendror dhe komunal kanë aktivitete mbështtetese dhe sigurimi të cilësisë. Aktivitetet si kualifikimet apo trajnimet e ofruara i nënshtrohen qoftë procesit të akreditmit të institucioneve të arsimit të lartë apo akreditimit të trajnimeve. Inspektoratet e arsimit në shumë raste japin rekomandime se ku duhet të përqëndrohen shkollat. Forma më e zakonshme e financimit të zhvillimit profesional është në formën e fondeve shtesë për shkollat ndërsa në disa vende tjera shkollat vendosin sipas nevojës, rrethanave dhe planeve zhvillimore.

Në Kosovë gjatë ciklit të zbatimit të këtij plani programet e zhvillimit profesional në formën e avancimit të kualifikimeve apo trajnimit të mësimdhënësve janë organizuar dhe mbështetur nga niveli qendror (MASHT) me mbështeje të partnerëve zhvillimor dhe organizatave të specializuara. Një praktikë e tillë mund të ketë qenë e kushtezuar dhe nga mungesa e kapacitetit të shkollës për të planifikuar dhe administruar buxhetin, mungesa e bordeve të shkollave apo prioritizimi i aspekteve tjera në sistemin arsimor. Komunat përgjithësisht nuk alokojnë buxhet për zhvillim profesional të mëimdhënsve. Sidoqoftë, në vitin 2013 dhe 2014 janë rishikuar dy udhëzime administrative: udhëzimi administrativ (16/2013) mbi sistemin e zhvillimit profesional dhe udhëzimi administrativ (15/2013) për financimin e zhvillimit profesional. Në bazë të dispozitave ligjore, MASHT përkushtohet qëë të delegoj fondet për zhvillim profesional të komunat me kushtin qe ato të jenë në gjendje të ofrojnë plane zhvillore komunale dhe që ofertuesit e përzgjedhur për zbatim të jenë të akredituar nga niveli qendror. Plani komunal do të bazohej në planet individuale të shkollave.

Një pjesë e komunave kanë realizuar planet e tyre të zhvillimit e ku zhvillimi profesional i mësimdhënësve është një nga elementet kyce me ndihmen e GIZ. Organizata poashtu ka mbështetur komunat dhe shkollat përmes doracakëve dhe trajnimet për hartim të planeve zhvillimore. USAID ka mbështetur disa komuna dhe shkolla në përpilimin e planeve shkollore për zhvillim profesional të mësimdhënësve dhe ka ndihmuar në trajnimin e aktivave profesionale. Gjatë periudhës së këtij plani rreth 66% përqind e komunave kanë realizuar planet e tyre zhvillimoredhe rreth 24% e shkollave. Planet e zhvillimit të mësimdhënësve janë pjesë integrale. Mirëpo në rreth 22 raste shkollat poashtu kanë krijuar edhe plane specifike për zhvillim profesional. Deri më tani, sistemi për delegim të financimit për zhvillim profesional tek komuna ende nuk është realizuar aq më pak delegimi i këtyre përgjegjësive në shkolla.

Tabela 15: Numri i planeve zhvillimore në komuna dhe shkolla 2011-2015

2011 2012 2013 2014 2015 Total Plane komunale - - 10 12 - 22 % 0% 0% 30% 36% 66% Plane shkollore - - 149 126 - 275 % 13% 11% 24%

Mirëpo si pjesë e planeve për zbatim të kurrikulës së re janë bërë hapa të rëndëshëm në trajjnimin


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

e rreth 100 kordinatorëve me bazë në shkollë, rreth 720 fasilitaror dhe rreth 1150 aktiva profesionale. Kjo strukturë duhet të jetë pjesë esenciale e sistemit për zhvillim me bazë në shkollë jo vetëm për zbatim të kurrikulës së re mirëpo i të gjithë sistemit të zhvillimit profesional me bazë në shkollë. Në përgjithësi caku dhe aktivtetet janë realizuar në shkallën 50 % përqind. Disa nga mekanizmat e nevojsshëm janë krijuar mirëpo ende nuk ka hapa vendimtar në financim të shtuar për ti bërë ato më të qëndrueshme.

7.9.Monitorimi/vlerësimi i trajnimeve

Në kuadër të këtij synimi parasihej zbatimi i disa aktiviteteve: përcaktimi i përgjegjësive për monitorim të trajnimeve në nivel të MASHT, DKA dhe shkollave, krijimin e mekanizmave për monitorim dhe vlerësim të programeve të ZHPM, hartim të planit dhe instrumenteve për vlerësim, organizim të rregullt të procesit të monitorimit dhe vlerësimit, hartim të raportit të vlerësimit së bashku me rekomandime dhe ndërtim të kapaciteteve të ekipeve të specializuara për të mbikqyrur, mentoruar dhe këshilluar mësimdhënësit pas vijimit të programeve të aftësimit.

Gjatë intervistave me palët e interesuara ekipi është informuar në lidhje me disa iniciativa për vlerësim ndikimit të trajnimeve të të realizuara nga GIZ në lidhje me trajnimete mbështetura në disa komuna, USAID. Një shembull i mirë i vlerësimit të ndikimit të trajnimeve është aktiviteti iInstituti Pedagogjik (IPK) në lidhje me trajnimet mbi kurrikulën e re. Një qasje e tillë duhet të zgjerohet dhe sistematizohet në të gjitha proceset e trajnimit. Sidoqoftë, Ekipi i vlerëson se ka vështirësi në të kuptuarit e procesit dhe rëndësisë së monitorimit dhe vlerësimit të ndikimit të trajnimeve. Aktivitetet e vlerësimit dhe monitorimit të ndikimit të trajnimeve janë kryesisht iniciativa të organizatave që mbështesin ato trajnime. Nuk ekziston ndonjë sistem koherent, iinstrumente dhe kapacitete për të bërë një vlerësim dhe monitorim të rregullt të ndikimit të trajnimeve. Në kuadër të aktiviteteve parashihet që MASHT në bashkëpunim me komunat të nxjerrin një raport vjetor në lidhje me këtë proces mirëpo ky aktivitet nuk është zbatuar rregullisht. Ështëe domosdoshme që të ndërtohet kapaciteti dhe praktika në kuadër të MASHT për një proces të tilllë. Gjithashtu, praktika e kordinimit të palëve të interesit (komunave, shkollave, mësimdhënësve, sindikatave, fakulteteve) rreth këtyre prioriteve ësshtë e kufizuar.

7.10. Pjesëmarrja në aktivitete ndërkombëtare

Objektivi synonte të mbështeste mobilitetin e stafit mësimdhënës në kuadër të iniciativave dhe aktiviteteve rajonale dhe ndërkombëtare. Sidoqoftë, një objektivë e tillë mund të vlerësohet si e avancuar për stadin e zhvillimit të sistemit në përgjithësi. Gjatë procesit të zbatimit të planit janë organizuar disa takime rajonale në projekte të ndryshme kryesisht në Shqipëri, Maqedni, Sllovenia, Serbi dhe Turqi. Vlerësohet e rreth 950 mësimdhënës kanë marrë pjesë në ndonjë aktivitet. Mirëpo shkalla e pjesëmarrjes prej rreth 4 % përqind të mësimdhënësve është larg cakut të synuar prej 15 % përqind. Një pjesëmarrje më e mirë dhe ekspozim ndaj përvojave ndërkombëtare vërehet tek zyrtarët e MASHT (rreth 28 %). Ka patur disa vizita studimore relevvante në shumë vende me sisteme të avancuara të shkollimit. Ekipi vlerësn se në të ardhmën duhet shqyrtuar një mekanizëm i qëndrueshëm për mobilitet, shkëmbim të stafit dhe avancim të kualifikimeve me vende rajonale si Shqipëria, Maqedonia, Sërbia dhe Mali i Zi dhe me vende tjera të BE-së si Sllovenia, Letonia, Bullgaria. Shkëmbimi i përvojave dhe praktikave të mira rajonale dhe ndërkombëtare gjatë reformimit të sistemit arsimor dhe atij të zhvillimit profesional të mësimdhëënsve është shumë i rëndësishëm sidomos për MASHT, DKA dhe drejtorë të shkollave.

7.11. Njohja e mësimit paraprak

Në kuadër të cakut që parashesh që deri ne fund të vitit 2013, të nxënit nga arsimi joformal dhe aftësimi në shërbim njihen nga fakultet me rastin e kualifikimit/rikualifikimit të mësimdhënësve


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

ishin paraparë disa aktivitete primare: zhvillimi i politikave për barasvlerësim të arsimit formal dhe joformal, zhvillimin e politikave për barasvlerësim të trajnimeve të mësimdhënësve para dhe atyre në shërbim dhe krijimin e mekanizmave në fakultetet arsimore për njohjen e të nxënit nga arsimi joformla dhe aftësimin e mësimdhënësve në shërbim. Gjatë periudhës së ciklit të planit është arritur progres i konsiderueshëm në avancim të kualifikimeve të mësimdhënësve. Sipas shifrave të ofruara nga MASHT gjatë viteve 2010/2011-2014/2015 janë regjistruar rreth 5184 mësimdhënës në programin për Avancimim të Kualifikimeve (AKM) ndërsa 4296 kanëdiplomuar. Nga të dhënat kuptohet që rreth 25% përqind e kuadrit mësimdhënës kanë qenë të përfshirë në këtë program të ofruara në bashkëpunim me Fakultetin e Edukimit (UP) në katër qendrat rajonale (Prishtinë, Prizren, Gjakovë, Gjilan). Në vitin 2015 është marrë vendimi për kualifiimin e mësimdhëënsve/pedagog mirëpo nuk është zbatuar në mungesë të kapacitetit të Fakultetit të Edukimit (UP). Ende nuk është miratuar baza ligjore dhe mekanizmt për njohje të mësimin paraprak dhe jo-formal para dhe gjatë shërbimit.

7.12. Harmonizimi i programeve të fakulteteve

Në vitin 2011, MASHT ka propozuaar një strukturë të re për programet arsimore të mësimdhënësve të bazuar në rekomandimet nga vlerësimi i programeve të Fakultetit të Edukimit. Në vitin pasues është marrë vendimi përmes së cilit të gjitha institutcionet e arsimit të lartë duhej rishikuar programet arsimore në përputhshmëri me dispozitat e Kornizës së Kurrikulës së Kosovës dhe rekomandimeve të Agjencisë së Akredimit (MASHT, 2012). Pikat kryesore të strukturës së re të programeve për kualifikim të mësimdhënësve para shërbimit ishin që programet e edukimit të mësimdhënësve të bazuar në lëndë do të rezultojnë me titull Master (300 ECTS) nga të cilat 180 ECTS (3 vjet) në trajnim akademik dhe 120 ECTS (2 vjet) në pedagogji dhe mësimdhënie praaktike. Gjithashtu, programet e edukimit të mësimdhënësve duhet të përfshijnë trajnime akademike të ofruaraa nga njësitë akademike dhe trajnim pedagogjik dhe mësimdhënie praktike të ofruara nga Fakulteti i Edukimit për të gjitha nivelet dhe profile e arsimit.Ky vendim nuk ka ndikuar në ndryshim të strukturës së Edukimit Parashkollor ku programet e kualifikimit rezultojnë me titullin Bachelor (240 ECTS).

Tabela 16:Programet dhe studentët e Fakultetit të Edukimit, Universiteti i Prishtinës 2014/2015 Universiteti i Prishtinës

Programi Niveli Nr total studenteve

1 Arsimi fillor BA 599

2 Edukimi Parashkollor BA 268

3 Pedagogji e pergjitheshme BA 255

4 Programi Gjuhe Shqipe BA 255

5 Programi Gjuhë Angleze BA 179

6 Programi Teknologji Informative BA 193

7 Programi Matematike/ Informatikë BA 170

8 Programi Fizike Kimi BA 80

9 Programi Biologji Kimi BA 141

10 Programi Gjeografi Edukatë Qytetare BA 222

11 Programi Histori Edukatë Qytetare BA 162

12 Programi Udhëheqje në Arsim MA 46

13 Programi Mësimdhënia dhe Kurrikula MA 54

14 Programi Pedagogji e Përgjithëshme MA 66


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Programe të edukimit parashkollor dhe parafillor janë themeluar edhe në Universitetin e Prizrenit, Gjakovës,

Tabela 17:Programet e Edukimit, Institucionet e reja publike 2014/2015 Programi Niveli Nr total studenteve Universiteti i Prizrenit 1 Arsimi fillor BA 181 2 Edukimi Parashkollor BA 150 Universiteti i Gjakoves 3 Arsimi Fillor BA 327 4 Edukimi Parashkollor BA 317 Universiteti i Gjilanit 5 Arsimi fillor BA 133 6 Edukimi Parashkollor BA 104 Universiteti i Mitrovices 7 Arsimi fillor BA 128 8 Edukimi Parashkollor BA 58

7.13. Kërkimi shkencor në zhvillim profesional të mësimdhënësve

Kërkimi shkencor në zhvillim profesional të mësimdhënësve në tërësi është i kufizuar. Gjatë kësaj faze të raportimit është themeluar Instituti për Hulumtim dhe Zhvillim të Arsimit (IHZH) në Fakultetit të Edukimit, Universiteti i Prishtinës mirëpo nuk ështtë hasur në ndonjë strategji të hulumtimit,projekte konkrete apo alokim të fondeve për këtë qëllim. Stafi akademik është i orientuar kryesisht në mësimdhënie dhe projektet hulumtuese janë iniciativa individuale në raste të izoluara. Projektet e hulumtimit bazë për mësimdhënie mbulohen kryesisht nga organizata ndërkombëtare apo jo-qeveritare. Në kuadër të MASHT hulumtimet rreth sistemit arsimor realizohen përmes Insttutit Pedagogjik (IPK). Gjatë tryezave dhe diskutimeve me palë të interesit ishte shfaqur nevoja e ndarjes së punës dhe sqarimit të rolit të IPK në raport me IHZH.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

8. Arsimi i lartë dhe shkenca Gjatë procesit të hartimit të PSAK 2011-2016 në kuadër të nën-programit për arsimin e lartë ishin identifikuar disa sfida. Në rradhë të parë arsimi i lartë nuk kishte një kornizë ligjore për operim të institucioneve të arsimit të lartë. Pjesëmarrja në arsim të lartë ishte tejet e ulët dhe kërkohej shtimi i kapacitetit për numër më të madh të studentëve. Rritja e numrit të studentëve nënkupton rritje të buxhetit për arsim të lartë dhe kjo nuk ishte pa sfida, ndërkohë që arsimi kishte edhe prioritete tjera nën-sektoriale. Gjithashtu, plani prioritizonte ndërtimin e mekanizimave për ndërlidhjen e programeve me kërkesat e tregut të punës. Praktika e menaxhimit të cilësisë ishte relativisht e re në kontekstin e arsimit të lartë në Kosovë. Mjedisi për mësimnxënie në arsim të lartë ishte joadekuat si për nga aspekti infrastruktural, ashtu edhe mungesa e mjeteve të konkretizimit dhe mësimnxënies. Në anën tjetër, shkalla e ndërkombëtarizimit dhe mobilitetit të kuadrit mësimdhënës dhe studentëve ishte mjaft e ulët në kontekst të ndërkombëtarizimit të arsimit të lartë. Me qëllim të adresimit të këtyre sfidave, u identifikuar një sërë objektivash:

OBJEKTIVAT ARSIMIT TE LARTE 2011-2016

1 Deri në vitin 2012 të hartohen aktet nënligjore dhe të harmonizohen statutet e institucioneve të arsimit të lartë me legjislacionin e ri

2 Deri në vitin 2016 të rritet pjeëmarrja në arsim të lartë e grup-moshës 18-25 në 35 % përqind duke respektuar barazinë gjinore

3 Deri në vitin 2014 të sigurohet mbështetje e vazhdueshme dhe mundësi të barabarta për përfshirje në arsim të lartë për të gjitha grupet etnike, gjinore, moshës, religjionit dhe grupeve me nevoja të vecanta

4 Deri në vitin 2014 programet studimore të përshtaten me nevojat e tregut të punës

5 Të rritet buxheti dhe ngritet kapaciteti në zbatim të buxhetit sipas ligjeve të rishikuara.

6 Deri në fund të vitit 2016,

7 Deri në vitin 2016

Shkalla mesatare e realizimit të objektivave në kuadër të nën-programit arsimi i lartë të PSAK 2011-2016 dhe të shprehur në bazë të indeksit sasior është 2.5 - Në kuadër të programit të shkalla maksimale e realizimit është në kuadër të objektivave Përfshirja (AL 2) dhe Mundësitë e barabarta (AL 3). Shkalla e realizimit është e pjesëshme në zbatim të objektivit për përmirësim të legjislacionit (AL 1), përmirësim të infrastrukturës (AL 10), Ndërkombëtarizim dhe Cilësi (AL 7). Plani ka ngecje të theksuar në realizim të objektivave dhe aktiviteteve në Ndërlidhje të arsimit të lartë me tregun e punës (AL 4), Buxhet dhe menaxhim financiar (1.5), kapacitet të institucioneve për gjenerim të mjeteve vetanake (AL 6) dhe kërkim shkencor (AL 8).


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Figura 28: Indeksi i zbatimit te PSAK Arsimi larte: planifikimi dhe realizimi

Shprehur në tërësi, shkalla e përfshirjes së studentëve në arsimin e lartë ka shënuar progres shumë të lartë duke tejkaluar caqet fillestare. Përqindja e përfshirjes së femrës në arsimin e lartëështë e kënaqshme dhe e balancuar me përfshirje të meshkujeve. Legjislacioni i arsimit të lartë ka qenë kompletuar dhe është në proces të reformimit. Mekanzimi për vlerësim të jashtëm të cilësisë sipas Udhëzimeve Standarde Evropiane (ESG) është në funksion te rregullt Sidoqoftë, parametrat e mbrendshëm të cilësisë si raporti mësmdhënës-student dhe financimi për kokë studenti janë përkeqësuar. Kjo mund të ketë ndikuar negativisht në numrin tejet të vogël të të diplomuarve në arsimin e lartë publik në krahasim me numrin shumë të lartë të të regjistruarve.

Janë bërë investime kapitale në përmirësim të infrastrukturës për themelimin e disa objekteve të institucioneve publike dhe disa hapa në pasurim të biblotekave mësimore. Agjencia e Akreditimit të Kosovës është anëtarësuar në ENQA dhe EQAR dhe janë bërë disa hapa për përmirësim të sistemit të barsvlerësimit (ENIC/NARIC) dhe mobilitet të studenteve. Shkalla e ulët e kërkimit shkencor, mungesa e një formule të financimit unike dhe që stimulon përformancën si dhe shpërputhjet e programeve të arsimit të lartë me tregun e punës mbesin sfida që duhet trajtuar në vitet në vazhdim.

8.1.Legjislacioni i arsimit të lartë

Ligji i rishikuar i arsimit të lartë ka hyrë në fuqi në shtator të vitit 2011 dhe duhej shoqëruar nga akte nënligjore dhe hartimi i statuteve të institucioneve të arsimit të lartë, në përputhje me këtë Ligj. Megjithëse ishte parashikuar një afat 12 mujor për plotësimin e këtij detyrimi ligjor, korniza prej 17 aktesh nënligjore, është plotësuar në periudhën 2011-2015. Deri në momentin e vlerësimit nuk janë nxjerrë të paktën tri udhëzime të rëndësishme që përmenden shprehimisht në Ligj:

� UA që rregullon fushëveprimin e konsultimeve në mes të MASHT dhe këshillave drejtues të universiteteve publike (neni 11);

� UA që rregullon metodologjinë e financimit të institucioneve publike të arsimit të lartë (neni 21, pika 1);

� UA që rregullon vlerësimin e performancës së institucioneve të arsimit të lartë në kuptim të përmbushjes së objektivave strategjike të përcaktuara (neni 23, pika 2).

3.5

4.94.5

21.5

0.5

2

0.5

3.5 3.5

0

1

2

3

4

5

6

Shkallaeprogresit


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Statutet e dy institucioneve publike që kanë ekzistuar në kohën e hyrjes në fuqi të Ligjit, Universiteti i Prishtinës dhe Universiteti i Prizrenit, janë harmonizuar me Ligjin dhe janë ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës në shtatorin e vitit 2012, përkatësisht në maj 2013. Edhe statutet e institucioneve private janë harmonizuar me ligjin dhe janë miratuar nga MASHT brenda afatit ligjor. Ndërkohë, ka vazhduar hartimi i statuteve për institucionet e arsimit të lartë të themeluara më vonë. Kështu, Statutit i Universitetit të Pejës është ratifikuar në maj 2013, ndërkaq universitetet e reja në Mitrovicë, Gjakovë dhe Gjilan vazhdojnë të operojnë në bazë të statuteve të përkohshme. Nuk ka evidencë të saktë për hartimin e rregulloreve përcjellëse të statuteve që është një çështje interne e institucioneve të arsimit të lartë. Statutet e universiteteve publike rëndom japin një afat prej 3-6 muaj për harmonizimin e rregulloreve me statutet e reja, por, edhe në rast të mos-harmonizimit të tyre, statutet kanë prioritet në zbatim, në raport me rregulloret.

Gjatë vitit 2015 MASHT ka hartuar projektligjin e ri për arsimin e lartë që sjell ndryshime domethënëse në rregullimin e këtij sektori. Nëse ky Ligj aprovohet, atëherë do të ketë sërisht nevojë për harmonizim të akteve nënligjore të MASHT dhe atyre juridike të institucioneve të arsimit të lartë me këtë ligj. Me të hyrë në fuqi të ligjit të ri, MASHT duhet të hartojë një plan dinamik të aprovimit të akteve nënligjore të ndërlidhura, me kufizime të qarta kohore dhe ndarje të përgjegjësive. Sipas nevojës, mund të formohen grupe pune me pjesëmarrje të ekspertëve të jashtëm dhe të përfaqësuesve të IAL, në mënyrë që aktet nënligjore të ofrojnë një mjedis sa më efektiv për zhvillimin e arsimit të lartë në Kosovë. Po ashtu, rekomandohet që, sa më shpejtë, të aprovohen statutet e institucioneve të reja publike të arsimit të lartë.

8.2.Përfshirja në arsimin e lartë

Derisa në vitin 1999 Kosova ka pasur një institucion publik të arsimit të lartë dhe një tjetër privat, pesëmbëdhjete vjet më vonë i ka 7 institucione publike të akredituara dhe 30 private, pa e llogaritur Universitetin e Mitrovicës Veriore i cili operon pa akreditim në Kosovë. Kështu, Kosova ka 20 institucione të arsimit të lartë për 1 milion banorë që tejkalon shumëfish mesataren e bashkimit Evropian prej 7 institucionesh të arsimit të lartë në 1 milion banorë. Grafiku 1 jep një krahasim të Kosovës me disa vende evropiane. Edhe numri i studentëve në arsimin e lartë ka shënuar rritje të ndjeshme gjatë pesë vjetëve të fundit, si në sektorin publik, ashtu edhe në atë privat, siç shihet nga tabela 1. Në tabelën 2 janë dhënë tre tregues të pjesëmarrjes në arsimin e lartë. Treguesi i parë, përqindja e studentëve në raport me popullatën e moshës 18-25 vjeç është masa që është përdorur gjatë planifikimit të PSAK 2011-16 me synim që kjo pjesëmarrje të jetë 35% deri në vitin 2016. Siç shihet nga tabela 2, ky cak është tejkaluar në vitin akademik 2011/12, ndërsa në vitin akademik 2014/15 ka arritur në 43.5%. Megjithatë, treguesi i tillë nuk është në përputhje me standardet ndërkombëtare, prandaj edhe janë dhënë dy tregues të tjerë që bëjnë të mundur krahasimin me vendet e tjera.

33.30%

36.90%

40.20%

39.30%

43.50%

25% 25% 30% 30%35%

49.40%53.60%69.10%

0.00%

20.00%

40.00%

60.00%

80.00%

2011 2012 2013 2014 2015

Figura 29: Perfshirja në arsim të lartë (SHBR) : planifikuar dhe arritur

SHBR18-25Arritur SHBR18-25Planifikuar SHBR18-24 SHBR20-24


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Tabela 18: Numri i studentëve në arsimin e lartë

Emërtimi 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15

Universiteti i Prishtinës 47,385 51,987 53,818 46,836 52,665

Universiteti i Prizrenit 1,700 2,784 5,875 7,775 7,775

Universiteti i Pejës 1,207 2,149 3,781 3,285 6,883

Universiteti i Mitrovicës 648 2,074

Universiteti i Gjakovës 585 1,391

Universiteti i Gjilanit 1,694 1,437

Universiteti i Mitrovicës Ve. 9,230 10,562 10,681 10,264 10,000 Institucionet publike 59,522 67,482 74,155 71,087 82,225 Institucionet private 26,982 31,013 34,685 36,709 38,153 Totali 86,504 98,495 108,840 107,796 120,378 Burimet: Të dhënat nga institucionet e arsimit të lartë dhe AKA. Të dhënat për Universitetin e Prizrenit dhe atë të Mitrovicës Veriore për vitin 2014/15 janë vlerësim. Meqë të dhënat për institucione private për vitin 2014/15 nuk kanë qenë të kompletuara, është vlerësuar se numri i studentëve duhet të rritet për 5 mijë. Përqindja e studentëve në raport me popullsinë e moshës 20-24 vjet është tregues që përdoret nga Eurostat për të shprehur shkallën e pjesëmarrjes në arsimin e lartë. Nga tabela 2 shihet se ky tregues ka shënuar rritje të vazhdueshme, duke arritur në 69.1%, që tejkalon mesataren e BE prej 62.7%. Treguesi tjetër ka të bëj me numrin e studentëve në 100,000 banorë dhe shfrytëzohet nga UNESCO. Edhe ky tregues shënon rritje të vazhdueshme në periudhën 2011-2015. Me 6,669 studentë në 100 mijë banorë, Kosova tejkalon të gjitha vendet evropiane dhe mesataren e BE prej 3,987.

Kosova, tanimë tejkalon të gjitha vendet evropiane me pjesëmarrje në arsimin e lartë, në raport me numrin e banorëve, ndërkohë që pjesëmarrja e projektuar e grup-moshës 18-25 prej 35% në arsimin e lartë është tejkaluar që në vitin akademik 2011/12. Po ashtu, në arsimin e lartë është arritur një shkallë e lakmueshme e barazisë gjinore, ku femrat dominojnë në popullatën studentore. Numri i programeve studimoreka shënuar rritje domethënëse, sidomos në nivelin master. Ndërkaq, një element ku vërehet ngecja është numri i stafit akademik me kontratë të rregullt pune, sidomos në institucionet publike të arsimit të lartë. Meqë ka arritur pjesëmarrje të lakmueshme të qytetarëve në arsimin e lartë, Kosova nuk ka nevojë të merr masa të veçanta për të stimuluar pjesëmarrjen në arsimin e lartë, përveç për grupet e margjinalizuara, që janë analizuar në kuadër të cakut 3. Në vend të kësaj, përqendrimi duhet të jetë tek cilësia, ku shtimi i personelit

66696220

50444210 3987 3687

33182938 2690

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

Kosova Shqiperia Slovenia MaliZi EU28 Kroacia Serbia Maqedonia BosnaH.

Figura 30: Numri i studentëve në 100,000 banorë (MASHT 2014/Eurostat)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

akademik me kontratë të rregullt është hapi i parë. Po ashtu, qeveria duhet të përcaktohet për kuota të përballueshme të studentëve, në mënyrë që të mos krijojë tepricë të fuqisë punëtore të kualifikuar, veçanërisht në ato fusha studimore që mbulohen nga më shumë institucione të arsimit të lartë (për më shumë hollësi shih cakun 4).

8.3.Mundësitë e barabarta

Kur bëhet fjalë për përfshirjen në arsimin e lartë, në Kosovë nuk ekziston problemi i përfshirjes së femrës në këtë nivel të arsimit, e as që ka probleme të tilla në raport me përkatësinë religjioze të studentëve. Në përgjithësi, problemi nuk lidhet as me komunitetin serb, nga se ky komunitet është kryesisht i përfshirë në Universitetin e Mitrovicës së Veriut dhe në një kolegj privat që operon në këtë qytet. Nga aspekti politik, temë mund të jetë integrimi i Universitetit të Mitrovicës së Veriut në sistemin e arsimit të lartë të Kosovës, por diskutimi rreth kësaj teme tejkalon kornizat e vlerësimit të PSAK-ut. Ka vite që MASHT aplikon vende të rezervuara për regjistrim në studime në institucionet publike të arsimit të lartë për pjesëtarët e disa komuniteteve etnike në Kosovës: turq, boshnjakë, rom, ashkali dhe egjiptian. Universiteti i Prishtinës ka raportuar për vende të rezervuara që nuk janë plotësuar në vitin shkollor 2014/15 për shkak të mungesës së interesimit ose mosplotësimit të kushteve minimale për pranim nga kandidatët. Po ashtu, ka pasur raportime për shpërdorimin e vendeve të rezervuara nga individë që janë prezantuar si pjesëtarë të komuniteteve joshqiptare me qëllim të përfitimit.

Nga krahasimi i të dhënave me ato të regjistrimit të popullsisë llogaritet se pjesëmarrja e këtyre komuniteteve në arsimin e lartë publik është 10.7% në raport me grup-moshën 20-24. Ndërkaq, ky përpjesëtim tek popullata shqiptare është 47.2%. Objektivisht, disa nga arsyet për pjesëmarrje më të vogël të komuniteteve joshqiptare në arsimin e lartë publik mund të jetë fakti se të dhënat kanë të bëjnë vetëm me vendet e rezervuara, ndërkohë që pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë të konkurrojnë edhe jashtë këtyre vendeve. Pasta, mosnjohja e gjuhës shqipe tek pjesëtarët e disa komuniteteve mund të jetë pengesë për studime në këtë gjuhë, kur merret parasysh se numri i programeve studimore në gjuhën boshnjake dhe turke është i vogël. Për të inkurajuar kryerjen e shkollimit të mesëm të lartë, MASHT ka dhënë 583 bursa për studentët e komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian në këtë nivel. Ndërkaq, 33 bursa janë dhënë për studentë të arsimit të lartë, ku 46% e përfituesve kanë qenë femra. Shumë pak ka informacion për pjesëmarrjen e personave me aftësi të kufizuara dhe kategorive sociale të margjinalizuara në arsimin e lartë në Kosovë. Komunat në Kosovë japin bursa për studentët në nevojë. Ndërkaq, në vitin 2014 Qeveria ka përgjysmuar pagesat në institucionet publike të arsimit të lartë, duke liruara nga pagesa kategori të caktuara të studentëve në nevojë.

Pjesëmarrja e femrës në arsimin e lartë ka shënuar rritje, si në sektorin publik, ashtu edhe në atë privat. Derisa në vitin akademik 2010/11 ajo ishte 47.2%, pesë vjet më vonë arriti në 50.2%, duke marrë parasysh se 49.7% e popullsisë së Kosovës janë femra. Pjesëmarrja e femrës në sektorin publik është më e lartë – 53.3%, ndërsa në sektorin privat femra mbetet më pak e përfaqësuar – 41.2%. Kjo diskrepancë kërkon një analizë më të thelluar,pasi mund të ndodhë se bëhet fjalë për paragjykime gjinore me rastin e bërjes së shpenzimeve për shkollim.

Megjithëse pjesëmarrja në arsimin e lartë është në rritje të vazhdueshme, nuk ka fakte bindëse se nga kjo rritje përfitojnë të gjitha grupet sociale. Kjo ndodh për shkak të mungesës së të dhënave. Për aq sa janë në dispozicion, të dhënat flasin se MASHT ofron trajtim preferencial për komunitetet etnike joshqiptare, ndërsa ndodh që vendet e rezervuara në institucione publiketë mos plotësohen, qoftë për shkak të mungesës së interesimit, qoftë për shkak të mosplotësimit të kushteve minimale për pranim. Nëse analizohen masat e këtij caku do të vërehet një progres në hartimin e politikave gjithëpërfshirëse dhe sigurimin e ndihmës financiare për pjesëtaret e komuniteteve joshqiptare (masat 3.1 dhe 3.2), por nuk ka progres të dukshëm në zbatimin e


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

masave strategjike me të cilat parashihet themelimi i një fondi për ndihmë financiare studentëve në gjendje jo të mirë sociale (masa 3.3) dhe sigurimi i kushteve më të mira për studentë me aftësi të kufizuara (masa 3.4).

MASHT-i duhet t’i vazhdojë përpjekjet për përfshirjen sa më të madhe të komuniteteve joshqiptare në arsimin e lartë të Kosovës. Në rastin e vendeve të rezervuara duhet të precizohen kritere që nuk lejojnë keqpërdorime nga ana e kandidatëve. Po ashtu, duhet të vazhdojë dhënia e bursave për pjesëtarët e komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian, pasi shumica dërrmuese e tyre i takojnë kategorisë së qytetarëve që jeton në varfëri ekstreme. Krahas kësaj, rekomandohet krijimi i skemave financiare për mbështetjen e studentëve nga familjet e varfra që nuk mund ta përballojnë vet shkollimin. Ndërkaq, mbetet aktuale rritja e përfshirjes së personave me aftësi të kufizuara në arsimin e lartë. Në këtë plan duhet të hartohen politika të qarta për të mbështetur këtë lloj përfshirje, ashtu siç veprohet në nivelin e arsimit parauniversitar.

8.4.Ndërlidhja e arsimit të lartë me tregun e punës

Nuk kemi sistem të aktiv për ndërlidhjen e të dhënave të tregut të punës me arsimin në Kosovë dhe nuk ka ndonjë evidencë se ato janë shfrytëzuar në reformimin e profileve në arsimin profesional. Aktualisht ekzistojnë tri sisteme të të dhënave që mund të shfrytëzohen për të prodhuar të dhëna të përafërta: Sistemi i regjistrimit të të papunëve që mirëmbahet nga Ministria e Punës (LMIS), të dhënat në lidhje me fuqinë punëtore nga Agjencia e Statistikave (ASK) dhe studimet në lidhje me disponimin e ndërrmarrjeve në raport me mjedisin biznesor e ku shkathtësitë e fuqisë punëtore janë një nga dimenzionet si BEEPS (2013) nga Banka Botërore. Kosova ka nevojë urgjente për një sistem për përpunimin e të dhënave që ndërlidh të dhënat e kategorive të shkollimit të ISCED dhe Eurostat me të dhënat e kategorive të punësimit (ISCO) dhe setorëve ekonomik (NACE). Të dhënat statike sasiore mund të jenë të dobishme për të dhënë indikacionë numerike në lidhje me kërkesën e tregut të punës mirëpo ato duhet të kombinohen më të dhëna cilësore (BEEPS) dhe produktivitetin e fuqisë punëtore (OECD). Ndërlidhja sasiore me tregun e punës nuk nënkupton domosdoshmërisht që fuqia punëtore ti ketë arritur shkallën e duhur të cilësisë.

Studime të ndryshme tregojnë se probleme kyçe që pengojnë zhvillimin ekonomik në Kosovë janë ekonomia e pazhvilluar me kapacitet të ulët për të krijuar vende të reja pune dhe mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar. Tregu i punës në Kosovë ballafaqohet me dy probleme strukturore e që ndërlidhen me shkallën dhe cilësinë e sistemit arsimor. Fillimisht shkalla e kërkesës në tregun e punës është e ulët dhe trendi i vendeve të punës të gjeneruara vitet e fundit nuk garanton

90.70%

8.60%

0.70%

50.80%

0.00%

20.00%

40.00%

60.00%

80.00%

100.00%

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015

%

Figura 31: Përqindja (%) studentëve sipas etnisë/gjinisë në raport me numrin total

K-Shqiptar

K-Serb

Komunitetjera

Femra

Meshkuj


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

punësim të të diplomuarve. Së dyti, ekziston edhe problemi i mospërputhjes së cilësisë së kualifikimit dhe tregun e punës – ekzistojnë disa sektorë ekonomik që ballafaqohen me mungesë të shkathtësive adekuate. Rezultatet e anketës së ndërrmarrjeve BEEPS (Bank Botërore, 2013) tregojnë se rreth 76 % përqind e ndërrmarrjeve në Kosovë raportojë se shktahtësitë dhe shkollimi i fuqisë punëtore paraqesin problem për operimin e biznesit. Punëdhënësit e anketuar në kuadër të një studimi të financuar nga USAID kanë qenë të njëzëshëm në pohimin e tyre se kurrikulat e arsimit profesional dhe atij të lartë nuk kanë ndonjë relevancë për tregun e punës në Kosovë, si dhe se mungojnë sistemet që bëjnë ndërlidhjen në mes të kurrikulave dhe tregut të punës

Në anën tjetër pjesëmarrja e fuqisë punëtore me kualifikim të lartë në sektorin privat është vetëm 7% nga e gjithë fuqia punëtore e punësuar në këtë sektor. Kjo është dukshëm më e ulët se sa pjesëmarrja mesatare e punëtorëve me arsimim terciar në fuqi punëtore në Kosovë rreth 20% (OECD 2015). Nga të dhënat rezulton se sektori publik absorbon shumicën e fuqisë punëtore të kualifikuar. Përveç punëtorëve me arsimim terciar, ndërmarrjet raportojnë pakënaqësi edhe me nivelin e shkathtësive të punëtorëve me shkollim të mesëm të lartë profesional. Punëdhënësit raportojnë që fuqia punëtore nuk ka shkathtësi adekuate të përgjithëshme siç janë komunikimi, zgjidhja e problemeve, shkathtësi matematike-numerike, shërbime për klientë, etj. Kjo vë në pah rëndësinë e cilësisë së shkollimit të ulët dhe atij të mesëm, që ndonjëherë nuk merret parasysh në diskutimet e lidhjes në mes të shkollimit dhe tregut të punës.

Figura 31: % e studenteve sipas fushave të studimit në Kosovë, BE (28) dhe trendit të krijimit të vendeve të punëssipas shkathtësive (2003-2013)

Nuk ka ndonjë studim gjithëpërfshirës për përshtatjen në mes të shkathtësive të të diplomuarve dhe nevojave të tregut të punës mirëpo ka mjaft fakte që dëshmojnë të kundërtën. Megjithëse nuk e kemi synim primar, vlerësimi inkorporon disa të dhëna rudimentare që japin indikacione fillestare mbi këtë fenomen. Vlerësimi ka krahasuar të dhënat mbi numrin e studentëve të regjistruar në profile tëarsimit të lartë (AKA, 2015) me numrin/trendin e krijimit të vendeve të punës sipas shkathtësive ndërmjet viteve 2003-2013 (ASK, 2014). Kategorizimi i profileve dhe shkathtësive të vendeve të punës është realizuar përmes kategorive të shkathtësive të Eurostat. Të

28%

1%

28%

6%

3%

1%

4%

27%

2%

52%

9.70%

12.30%

6.80%

7%

7%

2%

3.30%

0%

32.60%

12.20%

15%

5.60%

14.30%

10.40%

1.60%

4.20%

4.10%

Shk.shoqrore,biznes,juridik

Shk.humanedhearte

Inxhinieri,prodhim,nderam

Edukim

Shendetesidhemireqenie

Shk.nat,matemaake,kompj.

Bujqesidheveterine

Sherbime

Tjera

Std.EU28 KSStudent KSVendepune(2003-2013)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

dhënat fillestare të orientimit të studentëve të arsimit të lartë në raport me fushat e shkathësive, për të cilat janë krijuar vende punë në tërësi në Kosovë ndërmjet 2003-2013 (ASK, 2014),tregojnë një shpërputhje të theksuar. Shpërputhja dallohet në dy dimensione: ofertëe lartë në krahasim me kërkesën apo ofertë e ulët në krahasim në kërkesën.

Shkalla e orientimit të studentëve në fushat e studimit “Shkenca shoqërore, biznes dhe juridik”është rreth dy herë më e lartë se sa trendi i krijmit të vendeve të punës me shkathtësi të njejta. Shkalla e orientimit të studentëve Kosovar në këto fusha studimi (52%) është poashtu e lartë krahasuar me orientimin e studentëve sipas mesatarës së BE-sëme vetëm 33%. Po ashtu, ekziston një shpërputhje e moderuar edhe në orientim të studentëve kah studimi i shkencave humane dhe arteve. Numri i studentëve të orientuar kah studimi i gjuhës amtare, gjuhëve të huaja, historisë, arkeologjisë, filozofisë dhe arteve është shumë i lartë në krahasim me shanset e tyre të punësimit. Një shpërputhje më modeste në formën e ofertës më të lartë vërehet edhe në fushat e studimit mjekësi dhe mirëqenie. Mirëpo kjo mund të amortizohet nga trendi në rritje i mobilitetit të fuqisë punëtore me shkathtësi të ngjashme në vendet e Evropës Perëndimore.

Sipas dimensionit të dytëku oferta ëhtë më e ulët se sa kërkesa, orientimi i studentëve duket të jetë në shpërputhje të theksuar në fushat e studimit shërbime dhe inxhinieri, prodhim dhe ndërtim (kërkesa për shkathtësi në fushat e inxhinierisë, prodhimit dhe ndërtimtarisë28%, ndërsa studentë 12.8%). Nga kjo mund të nënkuptohet që numri i studentëve në Inxhinieri (Mekanikë, Energji, Elektricitet, Metale, Automatikë), Prodhim/Përpunim (përpunim ushqimor, përpunim të metaleve, përpunim të plastikës, letrës, drurit, përpunim të lëkurës dhe tekstil) dhe Ndërtimtari (arkitekturë dhe planifikim hapësinor, ndërtimtari dhe inxhinieri civile) është më i ulët se kërkesa e tregut për këto profesione. Tregu poashtu mund të jetë në kërkim të më shumë studentëve nga fushat e shërbimeve personale (hoteleri, turizëm, udhëtime, estetikë, frizer dhe sport) dhe shërbime të sigurisë (fizike, private). Së fundmi, orientimi i studentëve në bujqësi dhe veterinari (2%) rreth dy herë më i vogël se sa kërkesa e tregut të punës (4%). Të dhënat bazohen vetëm në të dhëna zyrtare dhe anahkalojnë rëndësinë e ekonomive shtëpiake. Nga kjo mund të konkludohet se numri i studentëve në bujqësi, lavartari, pemtari, të korrura, peshkim, hortikulturë, pylltari dhe veterinari është i vogël në raport me kërkesën për këto shkathtësi.

Natyrisht indikatori i kërkesës së shkathtësive në bazë të vendeve të punës të krijuara në dekadën e fundit nuk nënkupton domosdoshmërisht se në ato vende pune kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë. Sidoqoftë në bazë të një studimi të realizuar në kuadër të Projektit të BE (ALLED, 2015) sektorët ekonomik me kërkesë të lartë për profesionistë janë prodhimi dhe përpunimi, elektronika, informatika, programimi, shërbimet audiovizuale, përpunimi i barnave, shërbimet shëndetësore, shërbimet e kontabilitetit, shërbimet financiare dhe patundshmëri. Në anën tjetër në bazë të numrit të të punësuarve në tërësi vërehet që shumica e fuqisë punëtore është e orientuar në aktivitetet ekonomike si tregtia, prodhimi/përpunimi, ndërtimtaria, arsimi, shëndeti dhe mirëqenia, akomodimi, sektori publik dhe shërbimet administrative. Në kuadër të aktivitetit ekonimik prodhim dhe përpunim dhe ku sipas të dhënave më lartë duket se ka një trend në rritje të krijimit të vendeve të punës vërehet nevoja në rritje për profesionistë të përpunimit ushqimor, pëpunimit të metaleve, makinerisë, tekstili dhe pijeve.

Nga të gjithë indikatorët e prezantuar dhe krahasur për numrin e studentëve duket të jetë evidente nevoja e orientimit të studentëve dhe mbështetjes kah studimi i fushave të administrimit të biznesit, inxhinierisë, prodhimit, përpunimit, bujqësisë, shërbimeve personale, shërbimeve të transportit, ndërtimtarisë, shëndetësisë dhe shërbimeve të sigurisë. Në raport me secilin indikator ekonomik (trendi i krijimit të vendeve të punës, sektorët e aktivitetit ekonomik, sektorët në kërkim të profesionistëve) shkalla e orientimit të studentëve në studim të shkencave shoqërore të përgjithëshme dhe jurdik është shumë i lartë. Edhe orietimi i studentëve kah studimi i shkencave humane (gjuhë, histori, filozofi) është shumë i lartë në krahasim me dinamikën


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

tregtare. Dështimi për të korrektuar këtë shteg të operimit dhe shpërputhje mund të rezultoj në dy fenomene të padobishme në shoqëri: rritje e numrit të studentëve me kualifikim terciar të papunë dhe mohim i indikacioneve të tregut të punës në një kontekst kur rritja e produktivitetit të fuqisë punëtore është esenciale për rritje ekonomike.

Gjatë analizës së orientimit të studentëve në fushat e studimit sipas gjinisë vërehet se ekzistojnë dallime të mëdha gjinore rreth preferencave të studimit. Femrat janë më shumë të orientuara kah studimi në fushat e edukimit, shëndëtësisë dhe mirëqenies dhe shkencave humane dhe arteve. Një orientim më i balancuar vërehet në orientimin e studentëve sipas gjinisë në fushat e studimit shkenca shoqërore, biznes dhe juridik. Studentët meshkuj duken më tepër të predispozuar për të studiuar në fushat e shërbimeve, bujqësisë, inxhinierisë, prodhimit, ndërtimtarisë dhe shkencave natyrore dhe informatikës. Me përjashtim të shkencave shoqërore, biznesit dhe juridikut ku orientimi gjinor është i balancuar, orientimi i studentëve femrave është i orientuar drejt shkencave jo-ekzakte ku kërkesa në treg është më e vogël, ndërsa meshkuj janë të orientuar drejt shkencave ekzakte, për të cilat kërkesa në treg është më e lartë.

Në periudhën 2011-2015 ka shënuar rritje domethënëse numri i programeve studimore në institucionet e arsimit të lartë në Kosovë. Kështu derisa numri i programeve baçelor në raport me vitin akademik 2010/11 është rritur për një të tretën, numri i programeve master është rritur për 59.2% për shkak të shtimit të interesimit për studime të këtij niveli.

Tabela 19. Programet e akredituara të arsimit të lartë ka shënuar rritje numri i programeve

Viti akademik Baçelor Master Doktoratë Gjithsej 2010/11 196 113 1 310 2011/12 212 129 12 353 2012/13 240 154 25 419 2013/14 270 181 26 477 2014/15 262 180 26 468 Burimi: Agjencia e Akreditimit e Kosovës

85.00% 75.00% 63.00%49.00% 44.00%

29.00% 27.00% 19%

15.00% 25.00% 37.00%51.00% 56.00%

71.00% 73.00% 81%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%100%

Figura 32: Orientimi i studenteve ne fusha te studimit sipas gjinise (2014/2015)

Meshkuj

Femra


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Sidoqoftë oferta programore është kryesisht e dominuar nga dy fusha të studimit: shkenca shoqërore, biznes, juridik dhe shkenca humane dhe arte (rreth 65%) të programeve. Oferta programore në institucione publike është e dominuar nga shkenca shoqërore, biznes, juridik (23%), inxhinieri, prodhim, ndërtim (25%), shkenca humane dhe arte (17%), shëndetësi, mirëqenie (8%), shkenca natyrore, matematike dhe shkenca kompjuterike (8%) dhe edukim (8%). Oferta e institucioneve private është e dominuar në masë të madhe nga shkenca shoqërore, biznes dhe juridik (63%), shëndeti dhe mirëqenia (11%) dhe shkenca humane dhe arte (9%). Orientimi programor përafërsisht ndjek edhe orientimin e studentëve. Sidoqoftë, krahas orientimit të studentëve edhe oferta programore duket të jetë në shpërputhje me të dhënat fillestare të tregut të punës.

Figura 33:% e programeve te studimit sipas fushave dhe krahasimi i ofertes publike dhe private. Burimi: KAA 2015

Nuk ka evidence që institucionet ndjekin logjikën e programeve të bazuara në treg dhe ndonjë mekanizëm që monitoron këtë proces në mënyrë sistematike. Në kuadër të planit të ri duhet rishikuar mundësia e balancimit të numrit të studentëve dhe programeve duke aplikuar kuotimin apo reduktimin e financimit për studentë në institucionet publike dhe duke ndjekur me rigorozitet kriterin për përputhshmëri të programeve me tregun e punës (procesi i akreditimit).

Orientimi i studentëve dhe programeve zbulon edhe indikacione të diferencimit dhe specializimit ndërmjet sektorit publik dhe sektorit privat. Sipas të dhënave studentët përzgjedhin sektorin publik për studim të edukimit, bujqësisë, inxhinierisë, prodhimit, ndërtimit dhe shkencat humane dhe artet. Orientimi studentor në fushën e shkencave shoqërore, biznes dhe juridik, shëndetësi dhe mirëenie dhe shërbime duket të jetë më tëpër i peshuar në sektorin privat. Sektori publik specializon më tepër në shkathtësi të forta ndërsa sektori privat në shkathtësi të buta.

Të gjitha hulumtimet tregojnë se punëdhënësit në Kosovë nuk janë të kënaqur me relevancën e programeve studimore në raport me nevojat e tregut të punës. Po ashtu, ka një përqendrim mjaft të madh të studentëve në edukim, shkenca humane dhe arte, si dhe në shkenca shoqërore, ndërkohë që për disa fusha ku mundësitë e punësimit janë më të mira, si shkencat e natyrës, kompjuterika dhe shkencat inxhinierike, interesimi është më i vogël, kjo edhe në krahasim me vendet e BE. Deri tani, në Kosove nuk janë bërë analiza të mirëfillta të nevojave të tregut të punës, siç parasheh caku 4. Megjithatë, një proces i tillë tanimë ka filluar përmes projektit ALLED që mbështetet nga Bashkimi Evropian dhe Qeveria e Austrisë dhe pritet të nxjerrë analiza të

40.40%

23.50%

16%

8.10% 7.10% 4.90% 4.30% 2.40%

0.00%5.00%10.00%15.00%20.00%25.00%30.00%35.00%40.00%45.00%

Programepubik Programeprivat Total


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

rregullta që mund të shfrytëzohen nga institucionet e arsimit të lartë për t’i përshtatur programet e tyre me kërkesat e tregut të punës përtej nivelit të perceptimeve.

Figura 34: Koncentrimi i studenteve publik/privat sipas fushave te studimit

Qeveria duhet të kujdeset që programet studimore që ofrohen nga institucionet publike të arsimit të lartë të jenë në linjë me kërkesat e tregut të punës, sepse kështu siguron shpenzim të përgjegjshëm të parasë publike dhe hap mundësi për të rinjtë. Në veçanti duhet shmangur paralelizmat në ofrimin e programeve që nuk sigurojnë punësim, duke i përqendruar ato në një ose në dy institucione. Mbështetje e veçantë duhet të ofrohet për ato programe studimore që kanë potencial të sjellin punësim. Për të siguruar informacion relevant për këtë, duhet realizuar analiza të rregullta të tregut të punës edhe pas përfundimit të projektitALLED, duke i bërë publike rezultatet.

8.5.Buxheti dhe menaxhimi financiar

Me gjithë faktin që ka qenë e paraparë me PSAK dhe me Ligjin për Arsimin e Lartë, Kosova akoma nuk ka zhvilluar një metodologji për financimin e institucioneve të arsimit të lartë që nxitë efektivitetin dhe llogaridhënien. Sidoqoftë, nga viti 2011, financimi për arsimin e lartë është në rritje, siç tregon tabela 7. Financimi është në rritje edhe si shumë nominale, por edhe si përqindje e bruto-produktit vendor dhe të buxhetit qeveritar. Në fakt, në vitin 2014, ky financim ka arritur në 0.91% të bruto produktit vendor me çka i është afruar mesatares së BE prej 1.13%.

Tabela 20: Shpenzimet në arsimin e lartë

Lloji i shpenzimit 2011 2012 2013 2014

Financimi në arsimin e lartë (mil. €) 34.63 37.62 41.02 50.76

Shpenzimet për arsim si % BPV 4.60% 4.70% 4.30% 4.70%

Shpenzimet për AL si % BPV 0.73% 0.77% 0.77% 0.91%

Shpenzimet për arsim si % BKK 15.50% 16.00% 15.70% 16.50%

Shpenzimet për AL si % BKK 2.45% 2.61% 2.79% 3.19%

Burimi: Rishikimi i përbashkët vjetor 2014

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%100%

Studentepublik Studenteprivat


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Ndërkaq analiza e shpenzimeve publike për kokë studenti e dhënë në tabelën 8 është bërë duke i marrë parasysh vetëm studentët që studiojnë në njërin nga gjashtë universitetet publike të Kosovës, e që, në fakt, janë përfituesit e këtij financimi. Nga tabela 8 vërehet se shuma nominale e shpenzimeve publike për kokë studenti, fillimisht ka shënuar një rënie të lehtë, për të shënuar pastaj një rritje të lehtë gjate vitit 2014. Megjithatë, brenda katër vjetësh kjo shumë është rritur vetëm për 2% dhe kjo si pasojë e përgjysmimit të pagesave për studentë dhe rritjes së pagave të mësimdhënësve universitarë. Ndërkaq, nëse shihet shpenzimi për kokë studenti si përqindje e BPV për kokë banori, vërehet një rënie e vazhdueshme gjatë katër vjetëve. Me këtë shkallë të shpenzimit publik Kosova qëndron më mirë se vendet si Bullgaria (16%) dhe Rumania (19.7%), por më keq se Austria (35%), Danimarka (51%), Serbia(40.1%) dhe Moldova (41.8%).

Tabela 21: Shpenzimet për kokë studenti


Shpenzimet për student (EUR) 689 661 646 703

Shpenzimet për student si % e BPV për kokë banori

28.50% 24.89% 21.69% 21.48%

Burimi: Rishikimi i përbashkët vjetor 2014 (financimi i arsimit të lartë)

Si total, shpenzimet publike për arsimin e lartë janë në kufi të standardeve evropiane, ndërkohë që shpenzimet për kokë studenti janë në rënie, për shkak të shtimit të numrit të studentëve dhe rritjes së vazhdueshme të BPV. Nga ana tjetër, një analizë e të dhënave nga UP tregon se 73.7% e buxhetit institucional shpenzohet për pagat e të punësuarve, ndërkohë që institucioni ka mungesë të theksuar të personelit akademik. Si duket, institucionet publike të arsimit të lartë në Kosovë shumë pak i shfrytëzojnë mundësitë për krijimin e mjeteve vetanake gjë që është analizuar në cakun 6 dhe kjo shkakton presion tek buxheti i shtetit.

Ligji për Arsimin e Lartë parasheh ndërtimin e mekanizmave efektivë për financim transparent që nxitë llogaridhënien. Ky financim bëhet mbi bazën e planeve 3-vjeçare që negociohen në mes të institucioneve të arsimit të lartë dhe MASHT-it, ndërsa raportimi duhet të bëhet në bazë të treguesve të dakorduar. Gjatë periudhës vijuese, fokusi duhet të jetë pikërisht në këtë aspekt, duke i nxitur institucionet e arsimit të lartë që, me sa më pak shpenzime, të nxjerrin rezultate sa më të mira.

8.6. Kapaciteti për vetë-financim

Ideja e masave të ndërlidhura me këtë cak ka qenë që shteti të krijojë kushte më të përshtatshme për gjenerimin e të hyrave vetanake nga ana e institucioneve publike të arsimit të lartë, duke përjashtuar, me këtë rast, të hyrat nga studentët. Si masë e parë është paraparë hartimi i rregulloreve përkatëse nga vet institucionet e arsimit të lartë. Për momentin, rregullore të tillë ka vetëm Universiteti i Prishtinës dhe ajo përcakton mënyrënethemelimit dhe parimet e funksionimit të instituteve brenda Universitetit. Rregullorja përcakton edhe mënyrën e ndarjes së fitimit në mes të Universitetit dhe njësisë akademike përkatëse, si dhe mënyrën e kompensimit të atyre që kryejnë shërbime. Deri tani, janë krijuar disa institute në kuadër të njësive akademike të UP, por nuk ka informacion për ndonjë shkallë më të lartë të krijimit të të hyrave.

Masa tjetër ka të bëj me zhvillimin e mekanizmave për gjenerimin etë hyrave brenda institucioneve të arsimit të lartë, si zyrat për projekte, e të ngjashme. Në këtë aspekt, institucionet publike janë mbështetur në zyrat për marrëdhënie me jashtë dhe nuk kanë kr4ijuar shërbime të tilla, mbase në mungesë të fondeve.

Ndërkaq, masa e tretë ka të bëj me organizimin e trajnimeve për hartimin e projekteve. Trajnime


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

të tilla ka pasur, si nga donatorët, ashtu edhe nga institucionet e Kosovës dhe ato kanë dhënë rezultat në programe ku ekzistojnë kuota të rezervuara për Kosovën, siç është Tempus. Ndërkaq, më pak sukses ka pasur në programet garuese.

Sigurimi i të hyrave vetanake është një aspekt me rëndësi i funksionimit të një universiteti, por këtij aspekti nuk i është kushtuar kujdes i duhur, pasi të ardhurat nga buxheti publik vazhdojnë të jenë mjaft atraktive për kushtet e Kosovës

Me rastinehartimit të planeve strategjike 3-vjeçare mbi bazën e të cilave zhvillojnë negociata për financim publik, institucionet publike të arsimit të lartë duhet t’i planifikojnë edhe burimet e të ardhurave plotësuese, duke marrë obligime në këtë drejtim.

8.7. Menaxhimi i cilësisë në mësimdhënie dhe kërkim shkencor

Objektivi synonte që deri në vitin 2014 është bërë ngritje e vazhdueshme e cilësisë në mësimdhënie dhe kërkime shkeencore. Në kuadër të objektivit ishin paraparë disa aktivitete kryesore: merret vendimi për emërimin e organeve të Qendrave për Përsosje të Mësimdhënies dhe plani i punës, hartohen dhe ofrohen programe për përsosmëri të metodologjisë së mësimdhënies, rishikohen kriteret për zgjedhje dhe për avancim të stafit akademik dhe fuqizohen njësitë për sigurimin e cilësisë në të gjitha institucionet e arsimit të lartë. Aktivitetet e planifikuara nuk janë adekuate për arritjen e qëllimit të ngritjes së cilësisë në mësimdhenie dhe kërkim shkencor. Menaxhimi i cilësisë ka dimensione të jashtëme dhe dimenzione të mbrendshme.

Në kuadër të praktikës ndërkombëtare sigurimi i cilësisë së jashtme reaalizohet kryesisht përmes (a) vlerësimit të jashtëm të programeve dhe institucioneve,(b) vlerësimit të arritshmërisë së studentëve dhe (c) vlerësimit të stafit akademik në mësimdhënie dhe kërkim shkencor. Në kuadër të këtyre proceseve të vlerësimit inkuadrohen parametrat e përformancës së programeve dhe institucioneve përmes proceseve tërankimit duke shqyrtuar mes tjerash aspektet cilësore/sasiore të stafit akademik, aspektet cilësore dhe sasiore të kërkimit shkencor, parametrave të cilësisë si raporti i mësimdhënësve ndaj numrit të studentëve, financimi për kokë student dhe përformancën e studentëve në anketime/teste të jashtme (psh. OECD PIACC). Në dimenzionet e sigurimit të cilësisë së mbrendshme vlerësohet (a) ekzistenca e praktikës së vetë-vlerësimit, (b) stafi për sigurim të cilësisëdhe (c) mekanizmat e rregullt institucional për sigurim të cilësisë në menaxhim, mësimdhënie, kërkim shkencor,infrastrukurë dhe mjedis të mësimdhënies, programeve akademike, student, financim dhe bashkëpunim ndërkombëtar.

Në dimenzionin e sigurimit të jashtëm të cilësisë, Agjencia e Akreditimit e Kosovës (AKA) ka zbatuar procesin e akreditimit të institucioneve dhe programeve përmes procesit të vlerësimit të jashtëm. AKA ka funksionuar me kapacitete adekuate institucionale dhe materiale dhe ka përmbushur funksionin institucional. Sipas OECD (2015) Kosova dhe Malizi i Zi janë të vetmet vende që kanë avancuar në procesin e vlerësimit të jashtëm në arsimin e lartë. Në procesin e vlerësimit të jashtëm AKA ka angazhuar mesatarisht rreth 35 rounde të vlerësimt të jashtëm ndërmjet 2011-2015 dhe në të janë përfshirë ekipe të shumta të ekspertëve të jashtëm nga vendet anëtare të Zonës Evropianë të Arsimit të Lartë (EHEA).

Tabela 22: Numri i institucioneve të arsimit të lartë të akredituara në Kosovë

2011 2012 2013 2014 2015

Nr. Institucioneve të akredituara 24 26 30 34 37


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Kosova nuk ka praktikë të vlerësimit dhe akreditimit të stafit akademik në krahasim me praktika më të avancuara në vende të ndryshme të institucioneve simotra në EHEA. Kosova nuk zbaton ndonjë mekanizëm të vlerësimit të jashtëm të arritshmërisë së studentëve apo matjes së shkathtësive dhe kompetencave të tyre sic mund të jetë testi PIACC i OECD. Në mungesë të një mekanizmi të tillëështë e vështire të nxjerren konkluzione në lidhje më progresin e studentëve. Sidoqoftë, ekziston trend në rritje i të diplomuarve të papunë duke arritur në 13% në vitin 2014 (ASK, 2014). Kjo mund të jetë rezultat i gabimeve strukturore në orientim të studentëve sipas fushave të studimitt por edhe si rezultat i nivelit të ulët të shkathtësive të të diplomuarve (BEEPS, 2013). Në anën tjetër, shkalla e të diplomuarve në kohë e studentëve nuk është e kënaqshme. Në bazë të të dhënave të vitit 2011/2012 të cilat ishin krahasuar me numrin e të regjistruarvetre vite më herët kuptohet se shkalla e të diplomuarve në kohëështë relativisht e ulët (rreth 35%).

Tabela 23: Numri i përafërt i të diplomuarve në institucionet publike dhe privatë të arsimit të lartë

2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015

Inst.publike 5143 5129 4810 5434 6058

Inst.private 3206 2391 3292 5721 7357

Total

Burimi: Te dhenat ne lidhje me te diplomuarit ne institucionet publike jane bazuar ne raportet e Universitetit te Prishtiens dhe Universitetit te Prizrenit. Te dhenat ne lidhje me te diplomuarit ne institucionet private jane bazuar ne raportet e institucioneve private te arsimit te larte. Konkluzionet jane bazuar ne nje moster prej 80% te institucioneve jo-publike.

Në Kosovë nuk është e zhvilluar praktika e rankimit të insttucioneve apo programeve akademike. Rangimi i vetëm ndërkombëtar që përfshin institucionet e arsimit të lartë në Kosovë është Webometrics që realizohet nga një institut kërkimor në Spanjë. Webometrics mat madhësinë dhe prezencën në web të institucioneve të arsimit të lartë dhe ka një korrelacion mjaft të mirë me rangimet tjera ndërkombëtare në rastin e institucioneve më prestigjioze të arsimit të lartë në botë. Edicioni i Webometrics i korrikut të vitit 2015 e klasifikon Universitetin e Prishtinës në vendin e 4,060-të, ndërkaq të gjitha institucionet tjera të arsimit të lartë rangohen më poshtë. Një krahasim i rangimit të Universitetit të Prishtinës me universitetet e kryeqyteteve tjera të Ballkanit Perëndimor, me përjashtim të Universitetit të Tiranës, tregon se pozicioni i tanishëm i arsimit të lartë në Kosovë lë shumë për të dëshiruar.

-4060

-7000

-6000

-5000

-4000

-3000

-2000

-1000

0

Universite

aLublanes

Universite

aBe

ogradit

Universite

aZagreb

it

Universite

aSofia

Universite

aShkupit

Universite

aSarajeves

Universite

aMalit

teZi

Universite

aPrish

anes

Universite

aTirane

s

Figura 35: Webometrics 2015: Rankimi i universiteve rajonale - renditja në krahasim me vendin e parë


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Sa i përket dimenzionit të sigurimit të mbrendshmë të cilësisë të gjitha institucionet publike dhe private të arsimit të lartë kanë zyra apo zyrtar për sigurim të cilëisë (AKA, 2015). Në bazë të Grafikut (X) numri i stafit në institucionet publike të arsimit të lartëështë rritur numerikisht që nga viti 2011 mirëpo rritja ka qenë tejet e ulët në krahasim me numrin në rritje të studentëve. Raporti mësimdhënës-student është përkeqësuar ndjeshëm që nga viti 2010/2011. Grafiku poashtu tregon që fnancimi për kokë student është përkeqësuar ndërmjet 2010/2011 – 2013/2014 për të regjistruar një përmirësim të lehtë vetëm gjatë vitit 2014/2015. Përkeqësimi i këtyre parametrave mund të ketë ndikuar edhe në ulje në numër të të diplomuarve ndërmjet 2010/2011-2013/2014.

Sipas të dhënave nga institucionet e arsimit të lartë dhe AKA, në institucionet publike të arsimit të lartë në Kosovë janë në marrëdhënie të rregullt pune 1,157 anëtarë të personelit akademik, ndërsa 1,302 angazhohen si bashkëpunëtorë të jashtëm. Ndërkaq, në institucionet private janë të angazhuar gjithsej 1,027 anëtarë të personelit akademik, ndërsa nuk ka informacion të saktë për numrin e stafit të rregullt dhe të angazhuar. Nga tabela 4 vërehet se në pesë vjetët e fundit ka pasur një rritje të lehtë të personelit akademik me kontratë të rregullt pune në institucionet publike të arsimit të lartë Kosovë që sillet rreth 10%, ndërkohë që numri i studentëve gjatë periudhës së njëjtë është shtuar për 44%. Megjithëse pjesëmarrja e femrave në radhët e personelit akademik vazhdon të jetë më e vogël sesa e meshkujve, ajo është rritur nga 28% në vitin akademik 2010/11 në 33% nën vitin akademik 2014/15.

Tabela 24:. Personeli akademik me kontratë të rregullt pune në institucionet publike të arsimit të lartë

Institucioni 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Gj F Gj F Gj F Gj F Gj F

Uni i Prishtines 1,021 286 1,076 316 1,058 316 1,057 344 1,007 329 Uni. i Prizrenit 35 8 Universiteti i Pejës 0 0 28 6 61 29 60 29 59 29 Univ i Mitrovicës 0 0 0 0 0 0 25 2 27 2 Univ i Gjakovës 0 0 0 0 0 0 0 0 17 7 Unii Gjilanit 0 0 0 0 0 0 13 6 12 6 Total 1,021 286 1,104 322 1,119 345 1,155 381 1,157 381 Burimi: Të dhënat nga institucionet e arsimit të lartë

0% 2.60% 5.20%13.40%

18.20%

0.00%

13.30%

24.60% 19.40%

38.10%

-19.40%-19.90%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15

Figura 36: Luhatjet e parametrave sasior te cilesise 2011-2015 te shprehur ne permiresim (+) apo perkeqesim (-) ne raport me bazen (0) te vitit 2010/2011.

StafineAL

NumriIstudenteve

ShpenzimetneAL

Numridiplomuarve

Raporastaf-student

Buxheaperkokestud.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Ndërkaq, tabela 5 jep një pasqyrë të personelit akademik me honorar në institucionet publike të arsimit të lartë. Vërehet se te personeli me honorar ka pasur një rritje prej 30% gjatë pesë viteve të fundit. Me këtë rast, duhet pasur parasysh se një person mund të angazhohet si personel akademik me honorar në më shumë se një institucion të arsimit të lartë, prandaj tabela ka të bëj me numrin e angazhimeve e jo të personave.

Tabela 25. Personeli akademik me honorar në institucionet publike të arsimit të lartë

Institucioni 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Gj F Gj F Gj F Gj F Gj F

Univ i Prishtinës 866 251 743 227 771 259 774 298 650 255 Univ i Prizrenit 133 39 Univ i Pejës 0 0 35 12 53 16 98 18 152 46 Unii i Mitrovicës 0 0 0 0 0 0 63 15 46 17 Univ i Gjakovës 0 0 0 0 0 0 0 0 75 37 Univ i Gjilanit 0 0 0 0 0 0 57 17 69 16 866 251 778 239 824 275 992 348 1,125 410

Burimi: Të dhënat nga institucionet e arsimit të lartë

Përpjesëtimimësimdhënës/student është një tregues kuantitativ i cilësisë. Në institucionet publike të arsimit të lartë, mesatarisht janë 62 studentë për një mësimdhënës me kontratë të rregullt pune. Situata ndryshon nga një institucion në tjetrin, ku gjendja më e mirë paraqitet në Universitetin e Prishtinës, ndërsa gjendja më e keqe në Universitetin e Prizrenit. Ky përpjesëtim përmirësohet deri në një masë kur llogariten edhe mësimdhënësit me honorar. Edhe duke anashkaluar faktin se një pjesë e mirë e tyre mund të jenë personat e njëjtë, që punojnë në disa institucione njëkohësisht, Kosovapërsëri mbetet larg standardeve ndërkombëtare në këtë aspekt. Në favor të këtij konstatimi flet grafiku që paraqet raportin mësimdhënës-student në disa vende të Ballkanit.

Një tjetër kapitull është puna që bëhet me mësimdhënës. Edhe pse mësimdhënia është aktivitet primar në institucionet e arsimit të lartë në Kosovë, megjithatë rezultatet në punën kërkimore-shkencore janë ato që përcaktojnë avancimin akademik. Për këtë qëllim, mësimdhënësit universitarë nuk i kushtojnë,medoemos, kujdes të duhur metodave të mësimdhënies dhe janë të nevojshme aktivitete shtesë në këtë drejtim. Në vitin 2013, Universiteti i Prishtinës ka ri-themeluar Qendrën për Përsosmëri në Mësimdhënie, por akoma janë duke u bërë hapat fillestarë

32 2924 23

17 17 14 12 12 905101520253035

Figura 37: Raporti mësimdhënës student në arsim të lartë në shtete të ndryshme. Burimi: UNESCO


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

për vënien në funksion të saj. Sa i përket avancimeve akademike në institucione të arsimit të lartë, kjo temë u aktualizua në fillim të vitit 2014 kur u kuptua se për këtë qëllim janë shfrytëzuar punime me vlerë të dyshimtë të publikuara në revista jo të besueshme. Kjo ngjalli një debat të gjerë publik në Kosovë, i cili rezultoi me një interesim të shtuar të opinionit dhe të komunitetit akademik që avancimet të jenë në përputhje me legjislacionin dhe të bazuara në kontribut të mirëfilltë në fushën e kërkimeve dhe të punës pedagogjikë.

Dëshmia më e mirë për ngritjen e cilësisë së arsimit të lartë në Kosovë do të ishte përgatitja më e mirë e gjeneratave të reja për t’u përballur me sukses me kërkesat e tregut të punës në vend dhe jashtë tij, si dhe për të vazhduar me sukses shkollimin e mëtutjeshëm. Megjithatë dëshmi të tilla mblidhen shumë vështirë, prandaj publikut i mbetet që t’i besojë rezultateve të akreditimit, rangimeve ndërkombëtare dhe parametrave të matshëm, siç është raporti mësimdhënës-student. Jo gjithnjë, këto kategori komunikojnë mirë me njëra-tjetrën. Cilësia, patjetër, ndërlidhet edhe me faktorë të tjerë që prezantohen në këtë raport si financimi i arsimit të lartë, ndërlidhja me tregun e punës e të ngjashme.

Gjatë periudhës vijuese duhet të vazhdohet me përpjekjet për ngritjene cilësisë. Nga këndvështrimi i shtetit, sigurimi i jashtëm i cilësie, për të cilin është përgjegjëse AAK, duhet të bëhet akoma më i besueshëm, në mënyrë që të arrihet një krahasueshmëri me sistemet tjera të arsimit të lartë në kuptim të cilësisë së ofertës. Sado me rëndësi që është vlerësimi i jashtëm, ndërtimi i mekanizmave të brendshëm për sigurimin e cilësisë mbetet detyrë me rëndësi e institucioneve të arsimit të lartë. Përmirësimi i raportit mësimdhënës-student në institucionet publike kërkon investime në krijimin e kuadrit, por edhe mjete financiare shtesë. Ndërkaq, përmirësimi i mësimdhënies është një detyrë me rëndësi për të gjitha institucionet e arsimit të lartë që duhet të krijojnë mekanizma për shkëmbim të përvojës në mes të personelit akademik me qëllim të avancimit në këtë fushë.

8.8. Kërkimi shkencor, inovacioni dhe transferi i teknologjisë

Dokumenti më i rëndësishëm shtetëror që rregullon planifikimin e punës kërkimore-shkencore në Kosovë është Programi Kombëtar i Shkencës 2010-2015 i aprovuar nga Kuvendi i Kosovës. Ndërkaq, PSAK merret me veprimtarinë kërkimore-shkencore për aq sa kjo veprimtari lidhet me institucionet e arsimit të lartë. Megjithatë, në Kosovë nuk ka të dhëna të diferencuara për veprimtarinë kërkimore-shkencore sipas tipit të institucioneve që ushtrojnë këtë veprimtari. Në fakt, edhe ato pak të dhëna që ekzistojnë janë të mangëta.

Një nga burimet e rralla që analizon performancën e Kosovës në fushën e kërkimit shkencor dhe bën krahasimin me vende të tjera është një raport i projektit Danube-INCO.NET, i cili sjell të dhëna për publikimet shkencore të indeksuara në dy bazat kryesore të të dhënave në botë: Web of Science (WoS) dhe Scopusnë periudhën 2003-2013 (grafiku 11). Nga të dhënat shihet se, gjatë periudhës 10-vjeçare janë publikuar vetëm 826 punime të indeksuara në këto dy baza të të dhënave që është shumë më pak sesa në vendet tjera. Vlerësohet se 100-200 punime të tjera kanë mundur të mos jenë evidentuar në emër të Kosovës për shkak të statusit jo të rregulluar ndërkombëtar në periudhën 2003-2007, por kjo nuk ndryshon pozitën në rangim. Me këtë rast duhet theksuar se shpenzimet për shkencë në Kosovë kapin 0.1% të BPV, ndërkohë që shkalla e investimit në disa vende të Evropës Qendrore dhe Juglindore, për të cilat ekzistojnë të dhëna,eshtë shumëfish më e madhe.

Universiteti i Prishtinës është institucioni i vetëm i arsimit të lartë që ka zhvilluar një strategji për veprimtarinë kërkimore-shkencore. Kjo strategji ka të bëj me periudhën 2013-2016 dhe, përkah formati, ndjek modelin e Programit Kombëtar të Shkencës. Me gjithë faktin se strategjia parasheh masa konkrete për avancimin e veprimtarisë kërkimore-shkencore në Universitet dhe një buxhet


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

relativisht modest për mbështetjen e saj, nuk ka pasur shumë veprime konkrete drejt implementimit.

Në Universitetin e Prishtinës operojnë 26 programe të akredituara të doktoratës. Megjithatë, nuk ka dëshmi se këto programe janë të ndërlidhura me projekte kërkimore konkrete dhe, në përgjithësi, mbetet detyrë e studentëve të kujdesen për organizimin e hulumtimit.

Një mbështetje për zhvillimin e veprimtarisë kërkimore-shkencore në Kosovë ka ardhur nga projekti HigherKOS i financuar nga Qeveria e Austrisë, i cili ka ndihmuar në hartimin eligjit të ri për veprimtarinë kërkimore-shkencore, ka financuar 11 projekte shkencore të cilat janë realizuar në bashkëpunim me institucione austriake dhe nga vende të tjera të rajonit, si dhe ka dhënë 13 bursa për studimedoktoratës në Austri. Po ashtu, Bashkimi Evropian ka ofruar financim të projekteve kërkimore të menaxhuara nga institucionet e Kosovës.

Edhe pse njihet si aspekt i rëndësishëm i funksionimit të një institucioni të arsimit të lartë, puna kërkimore nuk është plotësisht e integruar në aktivitetet e zakonshme të universiteteve në Kosovë. Me disa përjashtime, në universitete nuk zhvillohet veprimtari e organizuar kërkimore-shkencore, por kjo veprimtari zhvillohet më shumë në bazë të nismave individuale. Financimi i veprimtarisë kërkimore-shkencore në Kosovë mbetet larg nivelit të dëshiruar dhe nuk vërehen trende përmirësimi në këtë aspekt. Nga institucionet e arsimit të lartë që kanë statusin ligjor të universitetit duhet kërkuar që veprimtarinë kërkimore-shkencore ta kenë pjesë përbërëse të

826 21336195 6187

1849 4094

4906856461

48454 48797

38122

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

Figura 38: Numri i publikimeve të indeksuara në WoS dhe Scopus 2003-2013

0.10%0.38%

0.73% 0.81%

2.59%

0.83% 0.65%

0.00%

0.50%

1.00%

1.50%

2.00%

2.50%

3.00%

Kosova MaliIZi Serbia Kroacia Sllovenia Sllovakia Bullgaria

Figura 39: Shpenzimet për veprimtari kërkimore dhe zhvillim si % e BPV (Eurostat)


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

aktiviteteve të tyre ditore. Për këtë qëllim, ato duhet të ndajnë edhe fonde vetanake, ndërsa shteti, po ashtu, duhet të vë në dispozicion fonde, në baza garuese, për veprimtari kërkimore-shkencore. Përmes sistemit, tanimë ekzistues, të NCP-ve duhet të informohen institucionet e arsimit të lartë për mundësitë që sjell programi Horizon 2020, si dhe të ndihmohen rreth pjesëmarrjes në projekte.

8.9. Ndërkombëtarizimii arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor

Kosova merr pjesë në skema mobiliteti akademik siç janë CEEPUS dhe Erasmus Mundus dhe, po ashtu, përfiton nga forma të ndryshme të përkrahjes bilaterale dhe multi-laterale. Përkundër kësaj, mundësitë e mobilitetit për stafin dhe studentet janë të kufizuara. Pengesa kryesore për mobilitet jashtë Kosovës është numri i kufizuar i bursave, si dhe mosnjohja e mjaftueshme e gjuhës angleze nga stafi dhe studentët. Ndërkaq, pengesë për mobilitetin e të tjerëve drejt Kosovës është mosnjohja e gjuhës shqipe. Kështu, studentët kosovarë kanë përfituar nga 331 mobilitete të Erasmus Mundus prej gjithsej 4,163 që i kanë takuar Ballkanit Perëndimor. Ndërkaq, Kosova ka qenë nikoqire e 5 studentëve të BE nga 398 mobilitetet që ata kanë zhvilluar në Ballkanin Perëndimor. Një balancë më e mirë është arritur tek programi CEEPUS, ku 58 studente dhe mësimdhënës kosovarë kanë përfituar nga mobilitetet drejt vendeve pjesëmarrëse, përderisa Kosova ka qenë nikoqire në 46 mobilitete. Vitet e fundit, kujdes i veçantë i është kushtuar studimeve të doktoratës jashtë vendit. Kështu 30 studentë të doktoratës kanë përfituar bursa nga MASHT, ndërsa 13 nga projekti HigherKOS.

Sipas të dhënave të Agjencisë së Akreditimit në Kosovë operojnë 18 programe të akredituara që ofrojnë mësim në gjuhën angleze. Në tabelën 10 është dhënë një pasqyrë e diplomave të njohura prej vitit 2011 deri në muajin korrik të vitit 2015. Me përjashtim të vitit 2013, vërehet se ka interesim mjaft të madh për studime jashtë Kosovës. Qeveria ka mbështetur këtë lloj mobiliteti përmes sigurimit të bursave për studime në disa institucione në rajon dhe më gjerë.

Tabela 26: Diplomat e njohura nga Zyra ENIC/NARIC e Kosovës

Niveli 2011 2012 2013 2014 2015 (1-7) Gjithsej

Baçelor 314 296 53 299 194 1156

Master 123 177 130 281 236 947

Doktoratë 41 72 46 106 63 328

Gjithsej 478 545 229 686 493 2431

Burimi: Zyra ENIC/NARIC

Bashkëpunimi ndërkombëtar ka zënë vend të rëndësishëm në agjendën e institucioneve të arsimit të lartë në Kosovë. Pjesa dërrmuese e tyre bëjnë përpjekje që këtë bashkëpunim ta realizojnë përmes projekteve të financuara nga programet evropiane, ndërsa, në raste të caktuara, për bashkëpunim ndërinstitucional janë treguar të dobishme edhe programet e financuara nga Qeveria e SHBA.

Mobiliteti akademik mbetet instrument me rëndësi për lehtësimin e integrimit të Kosovës në Hapësirën Evropiane të Arsimit të Lartë, por vazhdojnë të mbeten pengesat për zhvillimin e një mobiliteti të mirëfilltë. Nga ana tjetër, ka interesim për studime jashtë vendit, por edhe raste kur programet ndërkombëtare ofrohen nga institucione të arsimit të lartë në Kosovë. Bashkëpunimi akademik ndërinstitucional është i dobishëm për institucionet pjesëmarrëse, por ka raste të shumta që ky bashkëpunim nuk është treguar i qëndrueshëm përtej kohëzgjatjes së projektit. Qeveria duhet të ketë program që mbështet mobilitetin akademik të personelit dhe të studentëve. Po ashtu, institucionet e arsimit të lartë duhet t’i shfrytëzojnë të gjitha mundësitë që, përmes


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

programeve ekzistuese, të shtojnë mobilitetin e stafit dhe të studentëve. Tek këta të fundit, duhet lehtësuar maksimalisht procedurat e njohjes së krediteve. Po ashtu, duhet menduar për lehtësimin e procedurave të njohjes së diplomave të fituara jashtë vendit, në veçanti për ato raste që janë identike ose të ngjashme me të mëhershmet.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

9. Arsimi dhe aftësimi i të rriturve Gjatë elaborimit fillestar të planit ishin identifikuar një varg sfidash në kuadër të programit arsimi dhe aftësimi për të rriiturit dhe arsimit jofrmal. Fillimisht qasja e të rriturve në arsim pas shkollës ishte e ulët dhe kërkohej të inkurajohet inkuadrimi i tyre përmes programeve të aftësimit të të rriturve. Kjo sfidë ishte e ndërlidhur edhe me nivelin e ulët të vetedijës në lidhje me rëndësinë e arsimit gjatë gjithë jetes. Buxheti i alokuar për të financuar këtë prioritet ishte vogël sidomos për arritjen e synimit për inkuadrit të grupeve të pafavorizuara. Ky program arsimor në shumë raste nuk ishte i ndërlidhur me ekonominë dhe punësimin dhe kapaciteti i institucioneve për të mbledhur të dhëna dhe informata ishte shumë i kufizuara. Inkuadrimi i sektorit privat dhe promovimi i modaliteteve të bashkëpunimit ishte i kufizuar. Në anën tjetër,procedurat e certifikimit dhe akreditimit ishin të paqarta apo mungonin në tërësi. Për të adresuar këto sfida, PSAK kishte identifikuar 6 objektiva:

OBJEKTIVAT ARSIMIT TE RRITURVE DHE ARSIMIT JOFORMAL 2011-2016

1 Deri në vitin 2016 të gjitha ligjet dhe rregulloret mbi arsimin e të rriturve janë rishikuar, miratuar dhe zbatuar

2 Deri në vitin 2016 është zhvilluar një sistem funksional i ARR-së dhe AJF

3 Deri në vitin 2014 janë ndërtuar kapacitete të mjaftueshme administrative, profesionale dhe hulumtuese për ARR dhe AJF

4 Deri në vitin 2016 ekziston sigurim i plotë i shërbimeve cilësore dhe efektive në ARR dhe AJF

5 Deri në vitin 2014 janë realizuar veprime të koordinuara në mes të MASHT-it dhe MPMS-së, MTI-së dhe MKRS-së, partnerëve socialë dhe komunave (me prani substanciale të komuniteteve minoritare dhe të grupeve të rrezikuara) në fushën e AARR –së

6 Deri në vitin 2014 sigurohet përkrahje substanciale financiare për ARR dhe AJF

Ndër sfidat primare në sistemin arsiimor mbetet pjesëmarrja e ulët në arsimin gjatë gjithë jetës, ndërtimi i një sistemi të qëndrueshëm për promovim të arsimit të të rriturve dhe sigurimi i financimit për këtë prioritet - deri më tani nuk ka skemë të financimit dhe formulë të financimit për arsimin e të rriturve. Funksionalizimi dhe ngritja e kapaciteteve të Agjencisëpër Arsim dhe Aftësim Profesional dhe Arsimit të të Rriturve si dhe Këshillit të Agjencisëështë sfidë dhe kusht paraprak për krijimin e një qasje më koherente në arsimin e të rriturve, me qëllim bashkimin e të gjithë aktorëve relevant, si ofertuesit, ashtu edhe kërkuesit e arsimit dhe aftësimit të të rriturve. Gjithashtu konsiderohet se nuk ka pasur kapacitete te kuadrove për të trajtuar nevojat e arsimit të të rriturve. Zbatimi i prioriteteve të këtij nën-sektori është bërë kryesisht në suaza të arsimit profesional dhe zbatuar nga organizata jo-qeveritare dhe biznesore. Koordinimi i palëve të interesit, sektorit publik dhe atij privat është nën nivelin e duhur. Kapacitetet për të monituar zhvillimet dhe ato të politikëbërjes janë të kufizuara si rezultat i mungesës së burimeve financiare. Shkalla e realizimit të planit në bazë të indeksit të zbatimit është paraqitur më poshtë:


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

9.1. Legjislacioni

Aktivitetet e MASHT gjatë vitit 2014 kanë qenë të orientuara në draftimin dhe miratimin e Udhëzimeve administrative që dalin nga Ligji për Arsim dhe Aftësim të rriturve (04/L-143). Si rezultat është draftuar dhe miratuar Udhëzimi administrativ (UA 11/2014) që rregullon përmbajtjen e kontratës për organizimin e AAR për kandidatë dhe punëdhënës. Me qëllim të inkurajimit të mësimit gjatë gjithë jetës, MASHT ka draftuar dhe miratuar Udhëzimin administrativ (UA 12/2014) për përjashtimet në moshë më rastin e regjistrimit për të rritur. Po ashtu, ështëdraftuar dhe miratuar Udhëzimi administrativ (UA 13/2014) për planin vjetor të punës dhe planin zhvillimor të ofruesve të arsimit formal për të rritur. Në anën tjetër, një arritje e veçantë që ka relevancë edhe për këtë nënprogram është miratimi i Udhëzimeve administrative për njohjen e mësimit paraprak dhe ngritja e kapaciteteve të Autoritetit Kombëtar të Kualifikimeve. Sfidë primare në aspektin legjislativ janë dispozitat kalimtare të Ligjit për arsim dhe aftësim për të Rritur dhe që ndërlidhen me financimin. Andaj, rekomandohet që AAR të futet si politikë e re në formulën e financimit për vitin pasues.

9.2. Kapaciteti administrativ

Pikësynimet kryesore afatmesme në kuadër të këtij objektivi ka qenë ngritja e kapaciteteve institucionale, promovimi i arsimit profesional dhe ndërlidhja me ofertuesit jo-qeveritar në avancimin e arsimit dhe aftësimit për të rritur. Në vitin 2014 MASHT ka miratuar Udhëzimin administrativ (UA 05/2014) që rregullon qëllimet, strukturën dhe përgjegjësitë e Agjencionit të Arsimit dhe Aftësimit Profesional dhe Arsimit të të Rriturve (AAAPARR). Agjencia ka filluar së funksionuari dhe është në proces të konsolidimit. Këshilli i Agjencisë në anën tjetër formalizon pjesëmarrjen e akterëve institucional, tregut të punës dhe partnerëve social në politikëbërjen e arsimit profesional dhe përcaktimin e prioriteteve strategjike në kuadër të MASHT. Funksionalizimi i këtyre mekanizmave parashihet të ndikoj pozitivisht në krijimin e një qasje më koherente në arsimin profesional, të bashkoj të gjithë akterët relevant si ofertuesit ashtu edhe kërkuesit e arsimit dhe aftësimit të të rriturve.

9.3. Shërbimet e arsimit për të rritur

Gjatë viteve 2011-2015kanë vazhduar zbatimi i projekteve për arsim dhe aftësim të të rriturve. Në bashkëpunim me organizatën Vo-RAE është zbatuar projekti 'Shkrim Lexim për Gra dhe Vajza' i nivelit të parë (klasa 1-5) në gjashtë komuna të Kosovës: Fushë Kosovë,

4

1.5

3.5

21.5

1

00.51

1.52

2.53

3.54

4.5

Legjislacioni Kapaciteamenaxhues

Sigurimicilesise Sherbimet Kordinimi Financimi

Figura 40: Shkalla e realizimit te AARR 2011-2016: planifikimi (5) dhe realizimi


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Graçanicë, Gjilan, Podujevë, Ferizaj, Prizren. Gjatë kësaj periudhe ka vazhduar zbatimi i projektit për shkrim-lexim për të verbërit (Braille) në bashkëpunim me Shoqatën e të Verbërve të Kosovës. Si rezultat janë trajnuar 7 trajnerë të cilët do të punojnë në vazhdim dhe inicuar programi për orientim, lëvizje dhe shkathtësi të të verbërve me 40 pjesëmarrës nga Mitrovica, Peja, Ferizaj dhe Gjilani.

Orientim tjetër i aktiviteteve të MASHT ka qenë zhvillimi i programeve mësimore për arsim kompenziv (klasa 6-9) për të rriturit. Arsimi kompenziv është zhvilluar në Prishtinë dhe Fushë Kosovë, ndërsa arsimi profesional ështëzhvilluar në të gjitha shkollat profesionale (teknike, ekonomike, bujqësore) në Kosovë. Në gjashtëmujorin e parë ka përfunduar faza e parë e projektit (viti shkollor) për arsimin kompenziv, që zhvillohet në kuadër të arsimit profesional në të gjitha shkollat profesionale (teknike, ekonomike, bujqësore) në Kosovë, ndërsa faza tjetër ka vazhduar nga muaji shtator. Po ashtu, është shpallë konkursi për regjistrimin e nxënësve në arsimin joformal, janë pranuar kandidatët dhe ka filluar mësimi në të gjitha shkollat profesionale të Kosoves. Janë trajnuar trajnerët për mësim kompenziv në komunën e Obiliqit të cilët punojnë me nxënësit që e ndjekin mësimin kompenziv.

Trajnimi i mësimdhënësve dhe stafit administrativ që punojnë me institucionet ofruese të arsimit për të rritur është aspekt i rëndësishëm në trajtimin e këtij prioriteti. Konform këtij synimi është themeluar grupi për hartimin e Programit për Trajnimit e mësimdhënësve që punojnë me të rritur ne shkollat profesionale. Në bashkëpunim me DVV International janë zhvilluar programe adekuate për trajnimin e këtyre mësimdhënsve. Po ashtu, në bashkëpunim me DVV International, Ministrinë e Punës dhe Universitetin e Prishtinës jaën organizuar trajnime për trajner për Qendra Rajonale të Trajnimit për 57 pjesëmarrës. Si element i rëndësishëm në këtë aspekt është kurrikulumi për mësimin dhe arsimin global për të rritur (CurriculumglobALE) i cili është përkthyer në gjuhën shqipe dhe i'u është ofruar të gjithë ofruesve të arsimit për të rritur. Si pjesë e këtyre aktiviteteve është edhe përkthimi, shtypja dhe shpërndarja e doracakut andragogjik për edukatorët e realizuar në bashkëpunim me DVV International dhe me mbështetje të GIZ dhe SDC.

Gjatë të njejtës periudhë ka vazhduar promovimi i arsimit gjatë gjithë jetës. Janë organizuar konferenca rajonale për arsimin gjatë gjithë jetës, është organizuar festivali i arsimit dhe aftësimit të të rriturve dhe është publikuar një broshurë kushtuar arsimit të rriturve dhe mësimit gjatë gjithë jetës. Në kuadër të javës së Arsimit për të rritur dhe mësimit gjatë gjithë jetës, është organizuar konferenca me 77 pjesëmarrës nga MASHT,Ministria e Punës, DKA dhe partnerët zhvillikor. Qëllimi i kësaj konference ishte përmirësimi i kordinimit ndërinstitucional për arsimin dhe aftësimin e të rriturve. Gjatë panairit 'EduKos' janë promovuar dhe prezentuar aktivitetet e të rriturve në shkollat profesionale,qendrat rajonale të trajnimit dhe oferuesve të arsimit formal dhe joformal për të rritur. Panairi është ndjekur nga 1200 vizitorë.

9.4. Sigurimi i cilësisë

Një iniciativë kyçe ka qenë zhvillimi i Kornizës Kombëtare të Kualifikimeve (KKK). KKK lejon njohjen e mësimit paraprak, dhe potencialisht ofron një sistem kombëtar të njohjes së mësimit paraprak (RPL, e njohur edhe si validimi itë mësuarit jo-formal), të përfitimit të veçantë për nxënësit e rritur që mund të kërkojnë ti kenë aftësitë e tyre të njohura, të legalizuara dhe certifikuara pa pasur nevojë për të përsëritur të mësuarit. Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve, i cili menaxhon KKK, ka zhvilluar udhëzime kombëtare për njohjen e mësimit paraprak që mund të përdoret nga ofruesit e programeve të AAP, partnerët socialë, punëdhënësit, organizatat e punëdhënësve, punonjësit në sindikata, dhe organizatat që mbështesin punëkërkuesit. AKKka zhvilluar Udhëzimin administrativ për Njohjen e Mësimit Paraprak dhe ka zhvilluar punëtori për zhvillimin e kornizës dhe infrastrukturës ligjore me specifike për akreditimin e ofruesve të AAP,


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

me standardet kombëtare dhe me sistemet e monitorimit dhe rishikimit për zbatimin e NJMP - Njohjes së mësimit paraprak, në ndërlidhjet me udhëzimet evropiane. Gjatë vitit 2014, AKK ka organizuar 5 raunde të procesit të validimit të kualifikimeve dhe akreditimit të institucioneve ofruese dhe vlerësuese për kualifikime të zhvilluara sipas standardeve të verifikuara kombëtare dhe ndërkombëtare.

9.5. Kordinimi ndër-institucional

Nuk ka ndonjë praktikë të zhvilluar të kordinimit ndërmjet palëve të interesit. duhet përqendruar në përmirësimin e mekanizmave për kordinim të aktiviteteve në kuadër të këtij prioriteti. Kordinimi ndërmjet akterëve duhet të përqëndrohet në kornizën e Këshilit për Arsim dhe Aftësim Profesional dhe të Rriturve në kuadër të nëngrupeve të punës. Mekanizmat e kordinimit duhet po ashtu të përfshijnë edhe përpjekjet për draftimin dhe zbatimin e një kornize të unisuar të përformancës dhe planifikimit buxhetor. Me qëllim të avancimit të kordinimit ndërmjet palëve të interesit, MASHT në konsultim me Ministritë e linjës, AKK, organizatat donatore dhe partnerët social janë pajtuar për të themeluar katër nëngrupe pune të cilat do të ndjekin proceset e zhvillimit të kapaciteteve të arsimit dhe aftësimit profesional dhe për të rritur. Këto nëngrupe punuese do të trajtojnë ceshtjet e tregut të punës dhe këshillimit në karrierë,kualifikimet dhe kurrikulat,sigurimin e cilësisë dhe arsimin e të rriturve. MASHT mbështet programet e DVV International për avancim të mësimit për të rritur dhe ndërrmarrësinë në kuadër të projektit rajonal SEECEL.

9.6. Financimi

Financimi i arsimit të të rriturve është bërë kryesisht në bashkëpunim me partnerët zhvillimor. Ende nuk ka një përfshirje të arsimit dhe aftësimit profesional në formulën e financimit për arsim. Sidoqoftë, në vitet në vazhdim duhet të prioritizohet gjetja e skemave kreative për bashkëfinancim të arsimit dhe aftësimit të të rriturve në bashkëpunim me Ministrinë e Punës, Ministrinë e Tregitsë, Oden Ekonomike dhe partnerëve social. Pikësynimi në vazhdim duhet po ashtu të orientohet në stimulimin e kontributeve të industrisë në aftësim dhe arsim të të rriturve.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

10. Teknologjia e informimit dhe komunikimit Objektiva e përgjithëshme e nënsektorit të teknologjisë së informimit dhe komuikimit është që të: përkrahë dhe avancojë procesin e të nxënit për të gjithë, duke bërë integrimin efektiv të TIK dhe duke forcuar e përshtatur përdorimin e TIK në sektorin e arsimit.

OBJEKTIVAT E TIK2011-2016

1 Deri në vitin 2011 është hartuar dhe operacionale një Strategji për TIK

2 Deri në vitin 2016 është siguruar infrastruktura e duhur për TIK

3 Deri në vitin 2016 zhvillohen burimet njerëzore të afta për aplikimin e TIK

4 Deri në vitin 2016 hartimi i kurrikulave që integrojnë përdorimin e TIK dhe mësimit elektronik në harmoni me standardet ndërkombëtare

Sistemi arsimor ka qasje të ulët në teknologji të informimit dhe komunikimit dhe teknologjia bashkëkohore ende nuk është integruar në mënyrëtë përshtatshme në kurrikulë, mësimdhënie dhe menaxhim të sistemit arsimor - zbatimi i strategjisë për inkoporim të TIK në mësimdhënie nuk ka shkuar me hapat e projektuar. Ngritja e cilësisë në të gjitha nivelet është e kushtëzuar nga aftësia e mësimdhënësve dhe nxënësve për të përvetësuar mjetet bashkëkohore të mësimdhënies dhe teknologjisë. Pajisja e shkollave me kompjuter dhe lidhje me internet ka përparuar, mirëpo ende mbetet mbrapa shkallës së shtrirjes së tyre në nivel vendi. Përpjestimi kompjuter-nxënës në shkollat e Kosovës është 1:46, që paraqet një ngecje në raport me vendet e Bashkimit Evropian ku një kompjuter u shërben 3 deri në 7 nxënësve (EC, 2013). Pajisja e shkollave me pajisje adekuate për teknologji informative dhe kompjuter është ende larg cakut. Shkalla e realizimit të objektivave në bazë të indeksit është si më poshtë:

Figura 41: Shkalla e zbatimit te TIK 2011-2016: planifikuar (5) dhe realizuar

10.1. Strategjia për informim dhe komunikim

Teknologjia e Informimit dhe Komunikimit (TIK) është një fushë ndërsektoriale, e cila si synim kryesor ka integrimin e kësaj teknologjie në arsimin e Kosovës. Kështu synohet që përmes aplikimit të kësaj teknologjie të arrihet ngritja e përgjithshme e cilësisë së arsimit. MASHT-i, në kuadër të strukturës së vet organizative, ka pasur në plan themelimin e një departamenti të TIK-ut, që do të merrej me integrimin e kësaj teknologjie në sistemin e arsimit të Kosovës. Gjatë vitit 2013 nuk është arritur që të merret miratimi nga Ministria e Administratës Publike. MASHT-i ka kapacitete të kufizuara në udhëheqjen e proceseve në fushën e objektivit primar të këtij

1

3

21.5

00.51

1.52

2.53

3.5

StrategjiaeTIK PajisjameTIK Burimetnjerezore IntegrimiITIKnemesim


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

nënprogrami është që TIK-ut që deri në fund të vitit 2014 kanë qenë të mbuluara nga përkrahja e ofruar nga donatorët. Qasje e barabartë në TIK cilësor të udhëhequr nga kërkesa e që plotëson nevojat individuale,shoqërore e ekonomike dhe i avancon qëllimet e gjithëpërfshirjes dhe të krijimit të barazisë.

Në kuadër të zbatimit të Strategjisë së MASHT për e-Mësimin, ka vazhduar zbatimi i platformës edu.net dhe është funksionalizuar platforma Moodle për mësimdhënie. Me mbështetje nga Komisioni Evropian është hapur tenderi për pajisjen e shkollave për mjete mësimore dhe është punuar në instalimin dhe funksionalizimin e kabineteve të TIK. Microsoft ka mbështetur MASHT në sigurimin e licencave për softuer adekuat për përdorim në pajisjet e TIK në shkolla. Në aspektin e mirëmbajtjes, gjatë këtij viti janë themeluar Klubet Teknike të nxënësve në 25 shkolla.

10.2. Infrastruktura e TIK

Shkalla e përhapjes dhe shpërndarjes së TIK me qëllim të lehtësimit të gjithëpërfshirjes ka shënuar progres gjatë vitit 2014 në krahasim me vitin paraprak. Numri i shkollave me pajisje adekuate për TIK është rritur nga 467 sa ishte në vitin 2013 në 523 në vitin 2014. Kjo ngritje përmirëson përqindjen e shkollave me pajisje adekuate për teknologji të informimit dhe komunikimit në 44.4%. Në anën tjetër, përmirësimi i pajisjeve dhe shpërndarja e TIK ka rezultuar me përmirësim të proporcionit të kompjuterve për nxënës nga 1:51.4 sa ishte në vitin 2013 në 1:46.1 kompjuter për nxënës. Numri i kompjuterëve në shkolla është ngritur nga 7657 në 8693. Po ashtu, listës prej 12913 staf të aftësuar për ECDL sa ishte në vitin 2013 i janë shtuar edhe 850 të tjerë ne vitin 2014. Nga këto shifra rezulton që rreth 57% e stafit mësimdhënës është i trajnuar për përdorim të TIK.

Tabela 27: Shkalla e perdorimit te TIK ne shkolla 2012 2013 2014 Numri i shkollave me pajisje adekuate për TIK 467 523 523

Numri I kompjutereve ne shkolla 7657 7657 8693

Numri i shkollave me qasje në internet 415

10.3. Zhvillimi i burimeve njerëzore

Në bazë të të dhënave të MASHT, gjatë 2011-2015 janë ofruar dy trajnime relavante në lidhje me TIK:ECDL dhe E-Mësimi. Në kuadër të trajnimit European Computer Driving Licence janë trajnuar rreth 55 % përqind e mësimdhënësve. Nuk ka të dhëna në lidhje me atë se sa kanë kaluar këtë trajnim. Gjithashtu, është ofruar trajnimi E-Mësimi përmes të cilit janë trajnuar afërsisht 8 % përqind e mësimdhënësve për të integruar TIK në mësimdhënie.

Tabela 28:Trajnimet e mësimdhënësve në TIK 1 E-Mësimi 2011 2012 2013 2014 2015 Total

Numri mësimdhënësve 1800 - - - - 1800

Orët (20 orë për trajnim) 36000 - - - - 36000

% e total mësimdhënësve 7.6% - - - - 7.6%

2 ECDL


Orët (88 orë për trajnim) 498696 498696 65976 6600 1067968

% e total mësimdhënësve 24% 24% 3.1% 3.3% 55%


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

10.4. Integrimi i TIK nëmësimdhënie

Është funksionalizuar platforma elektronike MODDLE dhe ka filluar publikimi i përmbajtjeve pedagogjike elektronike (projekt i financuar nga EU). Është krijuar platforma elektronike "Rrjeti i Arsimit të Kosovës" (ku është inkuadruar edhe MOODLE). Vazhdon projekti : “Modernizimi i sistemit arsimor nëKosovëpermes mesimit elektronik dhe digjitalizimittë provimit të maturës”, ku është duke u punuar në digjitalizimin e Maturës Shtetërore dhe krijimine nje portali, ne kuader të të cilit përfshihen edhe softueret e mësimit elektronik për lëndën e TIK-ut dhe Ndërmarrësisë. Në kuadër të Projektit të Binjakëzimit - Tëinning Project (i cili momentalisht mbështetet nga Finlanda dhe Austria) është bërë analiza e gjendjes në shkollat pilote për zbatimin e Kurrikulit të Ri lidhur me infrastrukturën e teknologjisë informative dhe mjetet mësimore, dhe në bazë të rezultateve të dala nga kjo analizë do tëinvestohet në këto shkolla. Gjithashtu, projekti JAICA- përkrah MASHT-in në krijimin e një qendre të kompetencave duke ngritur kapacitetet njerëzore përmes trajnimeve të mësimdhënësve ne Japoni.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

11. Financimi

11.1.Pasqyrë e përgjithshme

Sistemet dhe plani kontabël i buxhetit të Republikës së Kosovës ka filluar përpjekjet për futjen në përdorim të klasifikimit funksional të shpenzimeve publike në planifikim dhe në realizim. Aktualisht llogaritja e shpenzimeve sipas klasifikimit funksional bëhet në mënyrë manuale vetëm për pjesën e shpenzimeve të realizuara. Kjo llogaritje bëhet vetëm në mënyrë agregate, ndërsa për qëllime të monitorimit të shpenzimeve në sektorin e arsimit nevojitet që shpenzimet të paraqiten sipas nënkategorive funksionale që do të rezultonte me një paraqitje të shpenzimeve sipas secilit nivel të arsimit. Arsimi në COFOG njihet si kategori funksionale e qeverisë, ndërsa në kuadër të saj, janë nënkategoritë si në vijim:

1. Arsimi parafillor dhe fillor; 2. Arsimi i mesëm; 3. Arsimi i lartë jouniversitar; 4. Arsimi i Lartë 5. Arsimi tjetër 6. Shpërbimet dytësore (përkrahëse) për arsimin 7. Aktivitetet e Hulumtimit dhe Zhvillimi të Arsimit 8. Arsimi jo i klasifikuar tjetër në ndonjë kategori tjetër.

Klasifikimi funksional i sektorit të arsimit bazohet në Standardin Ndërkombëtar të Klasifikimit të Arsimit (ISCED) 1997. Përkundër përparësive të këtij klasifikimi, mangësia e tij është se ISCED 1997 nuk bën ndonjë ndarje të qartë ndërmjet arsimit të përgjithshëm dhe arsimit profesional, e që përpjekja për t’u arritur një gjë e tillë mund të shihet në ISCED 2011, mirëpo nuk janë të reflektuara në COFOG.

Kjo analizë e shkurtër financiare ka për qëllim ofrimin e një pasqyre të shpenzimeve totale në sektorin e arsimit sipas nënsektorëve të përcaktuar në Planin Strategjik të Arsimit në Kosovë 2011-2016. Për shkaqe të ndryshme që kanë të bëjnë kryesisht me mënyrën e buxhetimit në Kosovë, dhe kërkesaveekstensive për shpërndarjen e mjeteve nëpër kanale të ndryshme të përcaktuara me një numër ligjesh, ka bërë që sektori të defragmentohet në mënyrë horizontale dhe vertikale. Një defragmentim i tillë reflektohet edhe në sistemin e planifikimit dhe ekzekutimit të buxhetit për sektorin e arsimit, që nuk mundëson arritjen e rezultateve të sakta në lidhje me shpenzimet publike që bëhen në sektorin e arsimit e sidomos për nënsektorët e përcaktuar në PSAK 2011-2016.

Duke pasur parasysh këtë, për secilin nënsektor jepet një shpjegim i shifrave të dhënave si dhe efektit të mungesës të të dhënave financiare të cilat mund të merren parasysh në planifikimin strategjik të sektorit për periudhën e ardhshme.

11.2. Edukimi parashkollor (EPSH)

Struktura e nënprogrameve buxhetore në MASHT nuk ka ndonjë linjë të veçantë në formë të nënprogramit për planifikimin dhe ekzekutimin e buxhetit për arsimin parashkollor. Ndërsa në nivelin komunal, në kuadër të programit të Arsimit dhe Shkencës, ekziston nënprogrami “Arsimi Parashkollor” për buxhetimin e arsimit parafillor në Komuna ku bëjnë pjesë çerdhet, mirëpo nuk është e qartë se a përfshinë ky nënprogram edhe shpenzimet që bëhen për arsimin parashkollor që organizohet nëpër shkollat fillore dhe të mesme të ulëta.

Gjatë periudhës 2011 – 2014 në bazë të raporteve financiare të Komunave, struktura e buxhetit


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

për arsimin parafillor në Komuna nuk ka ndryshuar shumë përveç strukturës së pagave, gjë që tregon se komunat nuk kanë punuar në drejtim të shtimit të numrit të çerdheve nëpër territorin administrativ të mbuluar nga ato.

Tabela 29: Totali i shpenzimeve për EPSH 2011-2014

2011 2012 2013 2014 Total 7,552,977 6,746,916 7,237,284 7,705,408 MASHT 1,196,228 343,910 307,733 311,349 Donatorët 236,410 212,009 233,113 282,555 Komunat 6,120,339 6,190,996 6,696,438 7,111,505 Numri i nxënësve(nivelikomunal) 25,479 25,579 25,522 25,791 Shpenzimetpërkokë(nivelikomunal) 240 242.04 262.38 275.74

Figura 42: Tendenca e shpenzimeve komunale per edukim parashkollor 2011-2014

11.3.Arsimi Parauniversitar

Shpenzimet Publike për Arsimin Parauniversitar përfshijnë totalin e shpenzimeve të gjithë nënsektorët e PSAK-ut që kanë të bëjnë me arsimin parauniversitar. Bazuar të në dhënat e shpenzimeve të realizuara për periudhën 2011 – 2014 shihet se ekziston një shpërndarje jouniforme e resurseve për nivele të ndryshme të arsimit në Kosovë. P.sh. përderisa në arsimin parashkollor, shpenzimet për kokë nxënësi në vitin 2014 janë 275.74 euro, shpenzimet për kokë nxënësi për arsimin fillor janë 345.66 euro ndërsa për arsimin e mesëm 459.29 euro. Ndërsa shpenzimet në nivel total parauniversitar për kokë nxënësi në vitin 2014 ishte 526.66 euro.

Tabela 30:Shpenzimet ne Arsim Parauniversitar

2011 2012 2013 2014

Nr. i nxënësve 430,707 422,925 413,249 398,244

Gjithsej Shpenzimet e APU 182,545,769 190,619,27 186,720,600 209,738,693

Shpenzimet në APU si % e Shpenzimeve Qeveritare

9.30% 8.96% 9.03% 10.48%

Rrogat e Mësimdhënësve si % e Shpenzimeve në APU

69.33% 69.61% 71.12% 73.62%

Shpenzimet rrjedhëse si % e shpenzimeve në APU

80.28% 80.64% 83.14% 83.79%

Shpenzimet për kokë nxënësi 423.83 450.72 451.84 526.66

Shpenzimet për kokë nxënësi fillor 345.66 345.66 345.66 345.66

Shpenzimet për kokë nxënësi Arsimi i Mesëm 322.82 343.73 366.40 459.26

3,800,806 3,971,572 3,908,806 4,608,857

1,900,985 1,690,4751,677,478 1,733,494

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2011 2012 2013 2014

Shpenzimetkapitale

Subvencionetdhetransferet

Komunalitë

Mallratdheshërbimet

Pagatdhemëditjet


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Totali i shpenzimeve të APU-së përbëhet nga totali i shpenzimeve të nënprogramit Arsimi Parauniversitar në MASHT dhe totali i shpenzimeve të komunavetë buxhetuara në nënprogramin Arsimi dhe Shkenca. Në vijim është dhënë trendi i shpenzimeve të APU-së nga MASHT dhe Tendenca e Shpenzimeve në APU nga niveli komunal.

Në grafikun më lartë shihet se në vitin financimi i shpenzimeve kapitale në APUnga niveli qendor nga 74% sa ka qenë në 2012 ka rënë në 68% në vitin 2014. Shpenzimet kapitale në këtë rast nuk përfshijnë shpenzimet për libra të cilat buxhetohen në një program tjetër në kuadër të KASH-it.

Shënim:Duke pasur parasysh që të dhënat e dorëzuara nga MASHT për APU-në nuk janë të ndara sipas burimit të financimit, shpenzimet e nivelit qendror për APU mund të përfshijnë edhe shpenzimet e financuara nga donatorët e të kanalizuara për sistemit të Thesarit. Sidoqoftë, sipas raporteve të ndryshme, donatorët si GIZ, SDC, SHBA, EC kanë paraparë të shpenzojnë 27,200,641 euro në periudhën 2009 – 2017.

129,046,674 135,245,432 135,437,942 157,054,210

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2011 2012 2013 2014

Figura 43: Tendenca e shpenzimeve për Arsimin Parauniversitar

Shpenzimekapitale

Subvencionedhetransfere

Komunali

Mallradheshërbime

Pagadhemëditje

24,560,949 26,935,063 21,399,988 24,524,281

11,437,571 9,976,761 10,084,152 9,469,629

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2011 2012 2013 2014

Figura 44: Tendenca e shpenzimeve kapitale në arsimin parauniversitar

NiveliQendror NiveliKomunal


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

11.4 Arsimi profesional

Nevojitet analizë ekstensive dhe krahasim manual i të dhënave buxhetore për të nxjerrë një shifër të saktë të shpenzimeve të përgjithshme në arsimin profesional. Shkollat e mesme profesionale janë të buxhetuara në kuadër të nënprogramit “Arsimi i Mesëm” në nivelin komunal, ndërsa kohëve të fundit edhe në nivelin qendror, apo në MASHT është krijuar nënprogrami për Arsimin Profesional që përfaqëson Agjencinë për Arsimin dhe Aftësimin Profesional që në vitin 2015 përfshinë edhe një numër shkollash të llojit të Qendrës së Kompetencës.

Sa i përket numrit të nxënësve në VET, sipas statistikave të arsimit është përgatitur tabela më poshtë:

Tabela 32: Numri i studenteve ne Arsim Profesional

Nr. I Nxënësve 106,877 105,549 103,241 94,216

Nr. I Nxënësve në VET 59,963 59,525 57,430 48,697

Përqindja e nxënësve të VET në totalin e numrin të Nxënësve në shkolla të mesme.

56.10% 56.40% 55.63% 51.69%

Për llogaritjen e shpenzimeve në arsimin dhe aftësimin profesional në nivelin komunal, përqindja e numrit të nxënësve është zbatuar në totalin e shpenzimeve komunale për arsimin e mesëm. Si rezultat të zbatimit të këtij shtytësi të kostos në nivelin komunal është nxjerrë tabela në vijim:

Tabela 31: Shpenzimet ne Arsim Profesional

2011 2012 2013 2014

Total 21,865,307 23,206,375 25,117,660 25,227,889

MASHT 53,089 276,011 283,147 288,243

Donatorët 2,454,916 2,470,094 3,792,052 2,575,179

Komunat 19,357,302 20,460,270 21,042,461 22,364,467

Numri i nxënësve (niveli komunal) 59,963 59,525 57,430 48,697

Shpenzimet për kokë 323 343.73 366.40 459.26

Shpenzimet në VET si % e Shpenzimeve Qeveritare

1.58% 1.54% 1.67% 1.68%

Shpenzimet në VET si % e BPV 0.46% 0.47% 0.47% 0.45%


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Figura 45: Tendenca e Shpenzimeve në AAP 2011-2014

11.5.Arsimi dhe Aftësimi i Të Rriturve

Sipas të dhënave të dorëzuara nga njësitë përkatëse, MASHT-i për Arsimin dhe Aftësimin e të Arriturve gjatë periudhës 2011 – 2014 ka realizuar këto shpenzime:

Tabela 33: Totali i shpenzimeve në AAR

Të planifikuara 136,900 588,900 894,530 911,010

Të realizuara 870 8,007 5,410 48,580 % e Realizimit 0.64% 1.36% 0.60% 5.33%

Krahasimi i kërkuar i shpenzimeve në AARR me shpenzimet e përgjithshme në arsim rezulton me shifra shumë të vogla. Sidoqoftë, nga tabela më lartë shumë të shihet fenomeni shqetësues i realizimit të shpenzimeve për këtë nënsektor të PSAK-ut.

11.6.Arsimi i Lartë dhe Shkenca

Me gjithë faktin që ka qenë e paraparë me PSAK dhe me Ligjin për Arsimin e Lartë, Kosova akoma nuk ka zhvilluar një metodologji për financimin e institucioneve të arsimit të lartë që nxitë efektivitetin dhe llogaridhënien. Sidoqoftë, nga viti 2011, financimi për arsimin e lartë është në rritje, siç tregon tabela. Financimi është në rritje edhe si shumë nominale, por edhe si përqindje e bruto-produktit vendor dhe të buxhetit qeveritar. Në fakt, në vitin 2014, ky financim ka arritur në 0.91% të bruto produktit vendor me çka i është afruar mesatares së BE prej 1.13%.

Ndërkaq analiza e shpenzimeve publike për kokë studenti e dhënë në tabelën 8 është bërë duke i marrë parasysh vetëm studentët që studiojnë në njërin nga gjashtë universitetet publike të Kosovës, e që, në fakt, janë përfituesit e këtij financimi. Nga tabela 8 vërehet se shuma nominale e shpenzimeve publike për kokë studenti, fillimisht ka shënuar një rënie të lehtë, për të shënuar pastaj një rritje të lehtë gjate vitit 2014. Megjithatë, brenda katër vjetësh kjo shumë është rritur vetëm për 2% dhe kjo si pasojë e përgjysmimit të pagesave për studentë dhe rritjes së pagave të mësimdhënësve universitarë. Ndërkaq, nëse shihet shpenzimi për kokë studenti si përqindje e BPV për kokë banori, vërehet një rënie e vazhdueshme gjatë katër vjetëve. Me këtë shkallë të

2011 2012 2013 2014ShpenzimetKapitale 210,890 391,446 883,600 1,024,812

Subvencionetdhetransferet - - - -

Komunalitë 366,735 410,461 425,643 383,905

Mallratdheshërbime 1,392,473 1,136,687 1,169,020 991,900

PagatdheMëditjet 17,387,204 18,521,677 18,564,198 19,963,850

82%84%86%88%90%92%94%96%98%100%


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

shpenzimit publik Kosova qëndron më mirë se vendet si Bullgaria (16%) dhe Rumania (19.7%), por më keq se Austria (35%), Danimarka (51%), Serbia(40.1%) dhe Moldova (41.8%).

Tabela 34: Shpenzimet në arsimin e lartë


Financimi në arsimin e lartë (mil. €) 34.63 37.62 41.02 50.76

Shpenzimet për arsim si % BPV 4.60% 4.70% 4.30% 4.70%

Shpenzimet për AL si % BPV 0.73% 0.77% 0.77% 0.91%

Shpenzimet për arsim si % BKK 15.50% 16.00% 15.70% 16.50%

Shpenzimet për AL si % BKK 2.45% 2.61% 2.79% 3.19%

Burimi: Rishikimi i përbashkët vjetor 2014

Tabela 35: Shpenzimet për kokë studenti


Shpenzimet për student (EUR) 689 661 646 703

Shpenzimet për student si % e BPV për kokë banorit

28.50% 24.89% 21.69% 21.48%

Burimi: Rishikimi i përbashkët vjetor 2014 (financimi i arsimit të lartë)

Si total, shpenzimet publike për arsimin e lartë janë në kufi të standardeve evropiane, ndërkohë që shpenzimet për kokë studenti janë në rënie, për shkak të shtimit të numrit të studentëve dhe rritjes së vazhdueshme të BPV. Nga ana tjetër, një analizë e të dhënave nga UP tregon se 73.7% e buxhetit institucional shpenzohet për pagat e të punësuarve, ndërkohë që institucioni ka mungesë të theksuar të personelit akademik. Si duket, institucionet publike të arsimit të lartë në Kosovë shumë pak i shfrytëzojnë mundësitë për krijimin e mjeteve vetanake gjë që është analizuar në cakun 6 dhe kjo shkakton presion tek buxheti i shtetit.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

12. Rekomandime

12.1. Menaxhimi dhe llogaridhënia

Si rezultat i zhvillimeve demografike numri i nxënësve pritet të bie në nivelin e arsimit fillor dhe të mesëm të ulët dhe plani i ardhëshëm duhet të përfshij obektiva rreth akomodimit të këtij zhvillimi përmes optimizimit të rrejtit të shkollave dhe optimizimit të numrit të mëimdhënësve -të dhënat e projeksioneve të popullësisë nënvizojnë një trend në rënie të numrit të nxënësve në të gjitha nivelet e arsimit parauniversitar.Ky zhvillim është vjen paralel me lëvizjet e mbrendshme të popullësisë nga fashti në qytet dhe nga njëra komunë në tjetrën. Rënia e numrit të nxënësve krijon parakushte për rritje të efiqencës në sistem dhe kursime financiare. Objektivi i ardhdhëshëm duhet të konsitoj në optimizim të numrit të mësimdhënësve dhe optimizimit të numrit të shkollave. Kursimet nga arsimi parauniversitar do të mund të shërbenin për rritje të kapacitetit për rritje të përfshirjes në edukimin parashkollor.

Përmirësimi i sistemit të të dhënave statistikore dhe ndërlidhja e tyre është esenciale për të ngrituar kapacitetin për planifikim të bazuar në evidencë dhe për monitorim të përformancës së sistemit arsimor -Sistemi për Menaxhim të Informatave në Arsim (EMIS) duhet të rishikohet në mënyrë që të sigurohet kapacitet i shtuar teknologjik dhe strukturor për mbledhejen e të dhënave më të detajuara në lidhje me përformancën e nxënësit, mësimdhënësit dhe shkollës. Poashtu, sistemi i të dhënave në arsimin e lartëështë pothuajse inekzistent. Zhvillimi i sistemit për të dhëna në arsimin e lartë duhet të jetë prioritet i planit të ardhshëm. Ky sistem duhet të zhvilllohet qoftë si mekanizëm i pavarur apo i integruar në kuadër të EMIS. Në anën tjetër, duhet përqëndruar vëmendja edhe tek zhvillimi i një sistemi për të dhënat në lidhje me kërkimin shkencordhe zhvillimit,mësimin tërëjetësor dhe ndërlidhjen e të dhënave me ASK dhe Ministrinë e Punës.

Duhet përmirësuar kapaciteti për mbledhjen, përpunimin dhe analizimin e të dhënave aspektet sociale dhe gjinore që ndikojnë në regjistrimin dhe arritshmërinë e nxënësve dhe studentëve – Kapaciteti për të vlerësuar ndikimin e aspekteve të barazisë në regjistrim dhe arrtishmëri të nxënësve është ende i kufizuar. Stratgjia në vazhdim duhet të trajtoj me rëndësi të vecantë mbledhjen dhe analizimin e të dhënave rreth mundwsive tw barabarta nw shkollim dhe aspekteve gjinore nw politikw-bwrje arsimore.

Modërnizimi i sistemeve të vlerësimit të jashtëm të nxënësve dhe zbatimi i vazhdueshëm i modeleve ndërkombëtare të ekzaminimit ofron një input të vazhdueshëm për të informuar politikë-bërjen dhe mundëson bashkërendimin e qasjeve me sistemet bashkëkohore arsimore -rritja e kredibilitetit dhe integritetit të sistemit të ekzaminimit të jashtëm të studentëve duhet të jetë objektiv i vecantë në planin e ri. Palët e interesit duhet mendojnë aktivitetet dhe masat e domosdoshme për të siguruar që matja e rezultateve të të mësuarit jo vetëm të jetë në përputhje me standardet më të larta etike port ë sigurohen që ato të kontribojnë në zhvillimin e politikave për ngritje të cilësisë në shkollë. Krahas analizës së përgjithëshme, palët e interesit duhet të kujdesën që të ketë një mekanizëm periodik për analizim të rezultateve të arritsshmërisë, faktorëve demografik, social, ekonomik dhe arsimor. Palët poashtu duhet të kujdesur që arsimi parauniversitar të inkirporoj rezultatet dhe konkludimet e analizës së rezultateve të PISA 2015.

Të avancohet kultura e sigurimit të cilësisë përmes vlerësimit të jashtëm të shkollave – Kosova ende nuk ka një proces sistematik për vlerësim të jashtëm të shkollave. Inspektorati i Arsimit duhet të mandatohet që të zgjeroj fushëveprimin e tij përtej aktiviteteve


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

tradicionale të monitorimit të ligjshmërisë. Plani i ri duhet të parasheh ndërtimin e strukturës institucionale dhe praktikës së vlerësimit periodik dhe ad-hoc të shkollave në nivelin parauniversitar. Ky proces duhet të përfshij vlerësim sistematik të aspekteve të menaxhimit të shkollës, menaxhimit financiar,zbatimit të kurrikulës, metodave tëmësimdhënies dhe mësimnxënies,kuadrit dhe kualifikimeve të mësimdhënsve, mjedisit mësimor dhe infrastrukturës,resurseve mësimore (teksteve dhe laboratorëve) dhe bashkëpunimit të shkollës me palët e interesit. Gjatë realizimit të këtij procesi duhet kujdesur që të tejkalohen ndeshjet e kompetencave me trupat përgjegjës për vlerësim të jashtëm të institucioneve të arsimit të lartë dhe institucioneve të arsimit profesional. Krahas vlerësimit të jashtëm,vëmëndje duhet përqëndruar edhe tek promovimi i praktikës së menaxhimit të mbrendshëm të cilësisë dhe mbështetjes së shkollave në zbatimin e praktikës së vetë-vlerësimit.

Zbatimi i sistemit të vlerësimit të përformancës së mësimdhënësve, liencimit dhe skemës së promovimit është tejet i rëndësishëm si masë për rritje të cilësisë dhe llogaridhënies në sistemin e arsimit parauniversitar -procesi i licencimit të mëimdhënsve është inicuar qysh nga viti 2011 mirëpo i njejti nuk është zbatuar në tërësi. Viteve të fundit janë përpiluar dhe miratuar udhëzimet administrative në lidhje me vlerësimin e përformancës dhe zhvillimit profesional të mësimdhënsve mirëpo ato ende mbesin të parealizuara në praktikë. Mos realizimi i skemës së promovimit të premtuar më herët mund të ketë dëmtuar kredibiilitetin e procesit, sidoqoftë,plani i ri duhet të parasheh zbatimin e këtij procesi të domosdoshëm në hallken e sigurimit të cilësisë. Zbatimi i sistemit të vlerësimit të përformancës kërkon definimin e qartë të strukturës institutcionale,rishikimin e udhëzimeve administrative për të siguruar një proces konsistent, eliminimin e praktikës së rritjes lineare të pagesave të mësimdhënsve dhe ndërtimin e një sistemit të qëndrueshëm për mbështetjen dhe matjen e zhvillimit profesional të mësimdhënësve.

Përmirësimi i cilësisë në arsimin parauniversitar kërkon masa të kordinuara për zbatim të Kornizës së Re të Kurrikulës -anipse kurrikula e re dhe kurrikula bërthamë janë inicuar që nga viti 2011, progresi në zbatimin e saj vazhdon të jetë i ngadalshëm. Vëmëndja e palëve të interesuara në planin e ardhëshëm duhet përqendruar tek zbatimi i kurrikulës në të gjitha shkollat. Procesi i zbatimit duhet të përcjellet me vlerësime të vazhdueshme në mënyrë që të kuptohen sfidat dhe mënyrat e lehtësimit të procesit për mësimdhënsit, nxënësit dhe shkollat në përgjithësi.

MASHT duhet të zhvilloj dhe zbatoj një formulë financimi që promovon përformancën në arsimin profesional, arsim të të rriturve, arsimin e lartë dhe shkencës – ende nuk ka një strukturë të unifikuar dhe model të financimit për arsimin e lartë dhe arsimin profesional. Formula e financimit duhet të kategorizohet në atë mënyrë që akomodon nevojat e ndryhme të profileve të arsimit profesional dhe promovon përformancën në arsim të lartë. Poashtu,MASHT duhet të shqyrtoj formën adekuate të ndërlidhjes së financimit të kërkimit shkencor në kuadër të institucione të arsimit të lartë për të inkurajuar si kërkimin shkencor ashtu edhe ndërlidhjen e edukimit, kërkimit shkencor dhe inovacionit. Ende nuk ka provizione të qarta në lidhje me modalitetet e financimit publik të arsimit tërëjetësor. Plani i ardhëshëm duhet të konisderoj ketë prioritet dhe të promovoj mekanzimin e ko-financimit të arsimit tërëjetësor.

Duhet kushtuar vëmëndje më të madhe ndërtimit të kapacitetit për dialog ndër-etnik dhe toletancë në kuadër të sistemit arsimor -strategjia e re duhet të listoj masa drejt jetësimit të provizioneve të Strategjisë për Vëtë-qeverisje Loake (2016-20126) e cila përkushtohet në ndërtimin e kapacitetit komunal për të promovuar dialogun dhe tolerancën ndër-etnike përmes sistemit arsimor, diversitetit gjuhësor,promovim të multikulturalizimit dhe të drejtave të


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

njeriut dhe platforma që stimulojnë bashkëpunimin e fëmijëve të komuniteteve të ndryshme në Kosovë.

12.2. Përfshirja në sistemin arsimor

Investimi në edukimin parashkollor është parakusht themelor për të rritur cilësinë në nivelet pasuese arsimore dhe në përmirësim të arritsshmërisë së nxënësve - kthimi në investim arsimor në fëmijëri të hershme është më i lartë në faza të hershme të zhvillimit të fëmijëve. Sic demonstrohet nga analiza tematike rreth edukimit parashkollor, shkalla e përfshirjes së në këtë nivel edukimi është shumë e ulët krahasuar me nivelet tjera dhe shumë e ulët krahasuar me trendet rajnale, BE dhe vendet e OECD. Prioritet kyc në objektivat e ardhëshme të PSAK 2017-2021duhet të jetë rritja e përfshirjes së fëmijëve të grupmoshës 3-5 vjec dhe 0-3. Shkalla e përfshirjes së grup-moshave 3-5 duhet të rritet nga 29% aktualisht në 50% dëri në vitin 2020. Rritja e përfshirjes nuk trajton domosdoshmërisht elementin e cilësisë. Andaj, objektivi për rritje të përfshirjes duhet të bashkërendohet me aktivitetet paralele për rritje të cilësisë dhe kualifikimeve të mësimdhënësve,zbatimit të metodave bashkëkohore të mësimdhëinies dhe mësimxnënies dhe zhvillimit të një sistemi të qëndrueshëm për sigurim të cilësisë. Kërkohet më tepër përqëndrim në rritjen e përfshirjes së komuniteteve jo-shumicë në edukim të hershëm dhe edukim parashkollor.

Rritja e përfshirjës së komunitetit RAE në të gjitha nivelet e arsimit mbetet sfidë në arritjen e përfshirjes universale dhe duhet të vazhdoj të jetë prioritet në vazhdim –nxënësit e komunitetit RAE kanë përfshirje të ulët në edukim parashkollor dhe arsim të lartë dhe ende mbeten sfida në arsimin fillor, mesëm të ulët dhe mesëm të lartë. Plani i ardhëshëm duhet të parasheh zhvillimin e një mekanizmi të qëndrueshëm në kuadër të MASHT për të promovuar gjithëpërfshirjen dhe nivelizimin e shkallës së regjistrimit tek të gjitha komunitetet në Kosovë. Në këtë proces, duhet siguruar parakushte për mbështetje të vazhdueshme, rritje të vetëdijësimit, ofrimit të masave lehtësuese financiare dhe trajtimin e fenomenit të braktisjes së shkollimit. Poashtu,duhet siguruar masa shtesë për të inkurajuar përfshirjen e këtij komuniteti në nivele më të larta arsimore – mesëm të lartë dhe arsim të lartë.

Duhet mbështetur jetësimin dhe funksionalizimin e plotë të ekipeve komunale për parandalim të braktisjes së shkollave për të ofruar asistencë fëmijëve nga grupet e ndjeshme shoqërore sipër të parandaluar braktisjen ashtu edhe për të adresuar regjistrimin e ulët në shkollim.

12.3. Relevanca dhe ndërlidhja e arsimit me tregun e punës

Kurrikula e arsimit profesional duhet të jetë e ndërlidhur ngushtë me kërkesat dinamike të tregut të punës - kurrikula e arsimit profesional duhet të diferencohet qartë dhe të inkorporoj qasjen modulare dhe të bazuar në profile që shtojnë shanset për punësim dhe ndërveprim me tregun e punës. Profilet e ofruara në kuadër të shkollave profesional duhet të jenë subjekt i shqyrtimit përmes mekanzimit të vlerësimit të jashtëm. Inkorporimi i kërkesave të tregut të punës përmes reformimit të kurrikulave dhe profileve është parakusht esencial për zhvillim të arsimit profesional. Ky proces duhet të realizohet edhe duke fuqizuar dhe ngritur institucione dhe këshilla për bashkërendim ndërmjet ministrive të linjes dhe akterëve institucional me ndërrmarrjet dhe partnerët social. Natyrisht, zhvillimi i profileve të reja duhet të mbështetet në një proces të kompletuar të standardeve të profesionit dhe në mekanizma të qarta për monitorim të kërkesës në tregun e punës.

Kurrikulat dhe programet e arsimit të lartë duhet të mbështeten në kërkesat për shkathtësi në tregun e punës -nuk ekzistojnë standarde të operimit për shqyrtim të


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

kurrikulave dhe programeve të arsimit të lartë dhe ndërlidhjes së tyre me tregun e punës. Numri më i madh i studentëve dhe programeve arsimor janë në kategorinë e shkencave shoqërore dhe studimit të së drejtës. Në bazë të indikacioneve fillestare oferta programore është më tepër e dhënë kah ofrimi i atyre programeve që nuk garantojnë rrritje të produktivitetit të fuqisë punëtorë në sektorët esencial ekonomik. Institucionet duhet të inkurajohen të riorientojnë përqëndrimin e tyre strategjik në fushat deficitare. Në anën tjetër,MASHT duhet të përfshijnë provizionë në formulë të financimit që mundësojnë ribalancimin e strukturës programore dhe numrit të studentëve sipas zhvillimeve në treg.

12.4. Rekomandimet nënsektoriale

Edukimi parashkollor Prioriteti Aktivitetet Rezultatet

1.1 Të rritet përfshirja në edukimin parafillor (5)

� Të bëhet analiza e fizibilitetit për të studiuar ngecjet në pjesëmarrje në edukim parashkollor konform dispozitës së LAP që edukimi parashkollor të jetë i obligueshëm.

Është rritur pjesëarrja e fëmijëve në edukimin parashkollor (5 vjec) nga 75% në 90%

1.2 Të rritet përfshirja në edukimin parashkollor (3-4)

� Që të fitohet një pasqyrë më e mirë e gjendjes në edukimin parashkollor është e nevojshme të mblidhen me rregull të dhënat nga institucione parashkollore private dhe ato me bazë në komunitet

� Partneritetet publike-private duhet të shihen

si zgjidhje e mundshme për zgjerimin e kapaciteteve të edukimit parashkollor, në veçanti për grup-moshën 0-6.

� Të kërkohen modalitete për mbështetje të

qendrave me bazë në komunitet, me theks të veçantë në ato që i shërbejnë grupet e margjinalizuara

� Të promovohet dhe investohet për përfshirje

të komuniteteve jo-shumicë në edukim parashkollor

Është rritur pjesëmarrja e fëmijëve (3-4 vjec) në edukim parashkollor nga 18% në 35% Është rritur pjesëmarrja e përgjithëshme në edukimin parashkollor dhe parafillor (3-5) nga 26% në 43%

Arsimi Parauniversitar Prioriteti Aktivitetet Rezultati

2.1 Të përmrësohet arritshmëria dhe mekanizmat e sigurimit të cilësisë

§ Të analizohen me kujdes rezultatet kombëtare në testin e maturës dhe semi-maturës dhe konkluzionet të përdoren në përmirësim të sistemit.

§ Të analizohen rezultatet e PISA për të dokumentuar faktorët kyq në arritshmëri të nxënësve.

§ Të përmirësohen administrimi i testeve përmes digjitalizimit dhe përmirësimit të përmbajtjes konfrm kurrikulës së re arsimore.

§ Të ngriten kapacitetet e Inspektoratit të Arsimit si mekanizëm kyq në sigurim të jashtëm të cilësisë dhe të lansohen praktikat e vlerësimit sistematik të shkollave për të analizuar arritshmërinë dhe

Është përmirësuar arritshmëria e nxënësve dhe llogaridhënia në arsim


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

proceset. § Të finalzohet Strategjia e Sigurimit të Cilësisë

2.2 Të përshpejtohet ritmi i zbatimit të kurrikulës së re

§ Të formohen grupet profesionale të arsimit në nivel komunal për të shkëmbyet praktikat e mira dhe avancuar zbatimin e kurrikulës së re.

§ Të ngriten kapacitetet e DKA-ve për të planifikuar dhe zbatuar kurrikulën e re.

§ Të nxitet bashkëpunimi ndërmjet shkollave pilot dhe atyre në pritje të zbatimit të kurrikulës së re.

§ Të përmirësohet monitorimi dhe mentorimi në shkollat pilot. Rezultatet e monitorimit janë shumë me rëndësi për të bërë të mundur që kurrikula e re të shtrihet edhe në shkollat e tjera të Kosovës, duke marrë parasysh se kjo kërkon shpenzime domethënëse buxhetore

Është rriur numri i shkollave që zbatojnë Kurrikulën e Re

2.3 Të finalizohet procesi i bartjes së përgjegjësive financiare tek shkollat

§ Të rishikohet softueri për formulën e financimit § Të rishikohet Udhëzimi Administrativ për

formulën e arsimit § Të ngriten kapacitetet e DKA-ve dhe shkollave për

menaxhim dhe raportim financiar § Të lansohet një studim për procesin e optimizimit

të mësimdhënësve dhe infrastrukturës si përgjigje ndaj rënies së numrit të nxënësve.

Është rritur përgjegjësia e shkollave në menaxhim financiar

2.4 Të përmirësohet gjithëpërfshirja në arsim dhe trajtohen rastet e braktisjes së shkollimit

§ Te komuniteteti rom, ashkali dhe egjiptian përqendrimi duhet të jetë në nxitjen e pjesëmarrjes në shkollimin e mesëm të lartë. Kjo mund të bëhet duke mbështetur nismat e shumta të partnerëve zhvillimorë për dhënien e bursave dhe ofrimin e mentorimit për nxënës, si dhe duke vazhduar mbështetjen e MASHT për qendrat mësimore të komuniteteve, e me qëllim të avancimit të njohurive dhe shkathtësive të përfituesve.

§ Te komunitetet tjera të integruara në sistemin arsimor të Kosovës duhet punuar në sigurimin e kushteve për zhvillim të mësimit në gjuhën amtare, si dhe në zbatimin e kurrikulës së re në shkollat me mësim në këto gjuhë

Të gjithë nxënësit janë përfshirë në sistemin e arsimit para-unversitar dhe përmirësuar përfshirja e komuniteteve në arsim

2.6 Të përmirësohen mekanizmat e sigursë në shkolla dhe të promovohet shëndeti në shkolla

§ Të investohet në përmirësimin e infrastrukturës së sigurisë në shkolla dhe të sigurohet një qasje më e avancuar e koordinimit ndërsektorial dhe ndërinstitucional në parandalimin e dhunës në shkolla dhe të vazhdoj promovimi i praktikave të mira shëndetësore.Këto masa duhet të zbatohet paralelisht me investimet infrastrukturore në ndërtimin dhe renovimin e objekteve shkollore

Janë krijuar mjedise miqësore dhe të sigurta për mësimdhënie dhe shkollat bëhen promovuese të shëndetit

Arsimi Profesional Prioriteti Aktivitetet Rezultatet

3.1 Zhvillimi i kapaciteteve të institucioneve për arsim profesional dhe ngritja e sistemit tëmbikqyrjes, koordinimit, dhe

§ Të ngritet përkushtimi për të funksionalizuar Këshillin e Arsimit dhe Aftësimit Profesional dhe mekanizmave tjerëqë sigurojnë kordinim dhe bashkëpunim ndërmjet shkollave profesionale dhe bizneseve duke themeluar këshilla dhe nën-këshilla industriale si në nivel kombëtar ashtu

Është harmonizur korniza institucionale dhe bashkërendimipalëve të interesit në arsim profesional


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

bashkëpunimit mes tyre si dhe me grupet e interesit/bizneset

edhe në nivel lokal. § Mbështetje në zhvillimin e kapaciteteve per

Agjencinë për Arsim Profesional dhe Aftësim të të Rriturve

§ Fuqizimi dhe funksionalizimi i strukturave për aftesim profesional (vendosja e qartë e bazes ligjore, detyrave dhe pergjegjesive, llogaridhenjes, nevojës për hartimin e planes së punës dhe raportimit të rregullt për rezultatet e tyre etj.

§ Të themelohen dy Qendrave të reja të Kompetencës të dy shkollave aktuale profesionale në Prizren dhe Prishtinë.

§ Çështja e kornizës së vlerësimit të përformancës së arsimit profesional dhe aftësimit të të rriturve duhet të trajtohet në kuadër të zbatimit të Procesit të Torinoës.

§ Gjithashtu, konform rekomandimeve të studimit Vizioni për Skathtësi në Kosove 2020,duhet të shqyrtohet mundësia që arsimi profesional, trajtimi profesional dhe aftësimi profesional të realizohet në kuadër të një kornize kombëtare të harmonizuar për avancimin e shkathtësive

3.2 Zhvillimi i sistemit për analizë të kërkesave në treg

§ Kërkohet zbatimi i mekanzimave për parashikim të kërkesave në treg duke u bazuar në anketimin e punëmarrësve dhe punëdhënësve.

Është përmirësuar ndërlidhja e arsimit profesional me tregun e punës

3.3 Përmirësimi i sistemit të menaxhimit të cilësisë

§ shtrirje dhe zgjerim të fushëveprimit të zbatimit të sistemit edhe në institucione të arsimit profesional.

§ Aktivitete vetedijësimi të institucioneve, studentëve dhe mësimdhënësve në lidhje me Kornizën Kombëtare të Kualifikimeve.

§ Avancimi i zhvillimit të udhëzimeve për zbatim të kornizës dhe harmonizim të saj me Kornizën Evropiane të Kualifikimeve.

§ Duhet të shtohen përpjekjet për të mbështetur shkollat që të funksionalizojne zyrat dhe proceset e mbrendshme të sigurimit të cilësisë.

§ Hartimi standardeve te reja profesionit dhe rishikimi i atyre ekzistuese gjithashtu për të mundësuar krijimin e kushteve për të filluar procesin e akreditimit të shkollave.

§ Rishikimi i dokumentit per klasifikimin e profesioneve.

§ Duhet të rishikohet skema e financimit të shkollave të arsimit profesional me qëllim që të ndryshohet formula e financimit - duke njohur dallimet në kërkesa për të financuar shkollimin e profileve të ndryshme

Është rritur cilësia dhe arritshmëria e nxënësve në arsimin profesional Arsimi profesional është bërë orientim tërheqës për nxënësit e arsimit të mesëm të lartë

3.4 Aftësimi dhe trajnimi i

§ në avancim të kualifikimeve përmes zhvillimit të Është përmirësuar cilësia e


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

mësimdhënësve një programi të vecantë master në arsim profesional në Fakultetin e Edukimit/Universiteti i Prishtinës.

§ duhet draftuar një kalendar të ri të trajnimeve dhe alokuar resurse shtesë për aftësimin dhe ritrajnimin e mësimdhënsve të rinj dhe ata aktual në mjeshtri pedagogjike dhe mjete të mësimdhënies

mësimdhënies dhe arritshmëria e nxënësve

3.5 Promovimi dhe zhvillimi i praktikes profesionale

§ Funksionalizimi i Këshillit për Arsim dhe Aftësim Profesional do të ishte hap vendimtar për të avancuar këtë prioritet.

§ Pjesëmarrja e hisedarëve nga tregu i punës dhe formimi i këshillave dhe nënkëshillave lokal jo vetëm që do të ishte hap pozitiv për të dhënë sinjalet e duhura për zhvillim të kurrikulës por në të njëjtën kohë do të stimulonte përkushtimin e industrisë për të lidhur partneritete me shkolla për zbatim të praktikës profesionale.

§ Duhet të inkurajohet edhe modeli i kordinimit lokal ndërmjet shkollave dhe industrisë

§ të rritet numri i organizatave dhe bizneseve që ofrojnë mundësi për punë praktike, duhet rritet mbështetja për zhvillim të kapaciteteve të brendshme për punë praktike, të ofrohet mirëmbajtje për laboratore dhe të sigurohet që kemi zbatim të praktikës profesionale në kuadër të kurrikulës.

§ Ngritja dhe trajnimi i instruktoreve të mjaftueshëm për tu angazhuar në ndërmarrje por edhe në shkolla profesionale.

§ Krijimi i incentivave për ndërmarrjet të cilat sigurojnë bashkëpunim me shkollat profesionale

Është përmirësuar orietimi i nxënësve në tregun e punës dhe siguruar ndërlidhje ndërmjet kërkesës dhe ofertës në tregun e punës.

3.6 Përmirësimi dhe zhvillimi i sistemit të orientimit dhe këshilldhënies në karrierë

§ Zhvillimin e një modeli të integruar për orientim në karrierë dhe të përgatiten programe dhe standarde të qarta dhe ngritja e kapacitetee për shkollat të cilat e kanë këtë model.

§ Aftësimi dhe trajnimi i stafit arsimor i angazhuar në orientim në karrierë - nga 6 % sa është aktualisht në 8%.

Është lehtësuar tranzicioni i nxënësve në tregun e punës

Zhvillimi Profesional i mesimdhenesve Prioritetet Aktivitetet Rezultati

4.1 Të zbatohet projekti i ri-kualifikimit të mësdhënësve

§ Të zbatohet projekti i rikualifikimit të 2000 mësimdhënësve me shkollë të lartë profesional dhe shkollim të mesëm në nivelin baqelor në Fakultetin e Edukimit konform udhëzimit administrativ mbi normativin e mësimdhënësve

Përmirësim i cilësisë së mësimdhënies dhe arritshmërisë së nxënësve


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

4.2 Të përmirësohen mekanizmat e zhvillimit profesional ë mësimdhënësve

§ Të avancohet zhvillimi i planeve shkollore/komunale për zhvillim profesional të mësimdhënësve konform udhëzimit administrativ për financim të zhvillimit profesional të mësimdhënësve.

§ Paralelisht të përshpejtohet procesi i trajnimit të mësimdënësve për zbatim të kurrikulës së re, metodave të vlerësimit, qasjes në mësimdhënie dhe inkorporim të teknologjisë informativ në mësimdhënie

Përmirësim i metodave të mësimdhënies dhe mësimnxënies.

4.3 Të zbatohet sistemi i vlerësimi të përformancës dhe licencimit të mësimdhënësve

§ Të zbatohet sistemi i vlereësimit të mësimdhënësve dhe të ndërlidhet me sistemin e licencimit dhe gradimit.

§ Duhet shmanguar praktika e rritjes linerare të pagesave meqë kjo dëmton procesin e rritjes së cilësisë dhe llogaridhënies

Është rritur motivimi i mësimdhënësve në procesin arsimor

4.4 Të bëhët optimizimi i numrit të mësimdhënësve

§ Si rezultat i efektit të rënies së shtimit natyror numri i nxënësve është në rënie të ndieshme. Të lansohet një studim më gjithëpërfshirës për mundësinë e optimizimit të numrit të mësimdhënësve dhe rialokimit të burimeve njerëzore nga niveli fillor/mesëm në nivelin parafillor dhe parashkollor.

§ Një proces i tillë mund të zbatohet përmes mos zëvendësimit të mësimdhënësve që dalin në pension (rreth 450 në vit). Duhet rritur norma e mësimdhënies në krahasim me praktikat evropiane

Është krijuar një politike koherente e rregullimit të proporcionit nxënës-mësimdhënës dhe normës së mësimdhënies.

4.5 Të nxjerret politika e pensionimit të parakohshëm të mësimdhënësve me pengesa fizike dhe sociale

§ Të shqyrtohet mundësia e lansimit të një projekti për tërheqje të mësimdhënsve me pengesa fizike, në të pamur dhe në dëgjim nga kuadri mësimor përmes pensionimit të parakohëshëm.

§ Kjo duhet diskutuar me Ministrinë e Punës dhe SBASHK. Të pilotohet në vetëm për rastet më kritike mbi 55 vjec përmes ofrimit të 75% të pagesës deri në arritje të moshës së pensionimit.

Është reduktuar humbja në procesin e mësimnxënies dhe përmirësuar arritshmëria e nxënësve.

Arsimi i larte

Prioriteti Aktivitetet Rezultati

5.1 Të modernizohet qeverisja e arsimit të lartë

§ Të miratohet/zbatohet Ligji i rishikuar për Arsim të Lartë

§ Të miratohet/zbatohet Ligji për Profesionet e Rregulluara

§ Të rishikohet/zbatohet Ligji/udhëzimi administrativ për kërkim shkencor - që stimulon investimet e kërkimit shkencor;

§ Të hartohet/miratohet korniza ligjore për inovacion dhe të finalizohet Strategjia për Inovacion

§ Të rishikohet/rishkruhet Strategjia për Arsim të Lartë (në kuadër të PSAK apo si dokument në vete);

§ Të zhvillohet/rishikohet Programi kombëtar i

Është përmirësuar likapaciteti për politikë-bërje në arsim të lartë dhe kërkim shkencor


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Shkencës për një cikël të ri kohor 2016-2020

5.2 Të avancohet cilësia në arsim të lartë dhe kërkim shkencor

§ Zbatimi i plotë i Udhëzimeve Standarde të Cilësisë (ESG) dhe kriteret e anëtarësimit në ENQA;

§ Të definohen dhe fuqizohen rolet e ndryshme të mekanizmave involvues (MASHT, AKA, Inspektoriati i Arsimit) në Sigurim të Cilësisë;

§ Të promovohet dhe mbështetet sigurimi i cilësisë së brendshme përmes inkurajimit të kulturës së cilësisë në kurrikuka, staf akademik, infrastrukturë, studentë, etj;

§ Të zhvillohet dhe implementohet sistemi i të dhënave në arsimin e lartë (SMIAL);

§ Të ndërtohet një sistem informacioni për kërkim shkencor dhe zhvillim;

§ Të draftohet sistemi i indikatorëve global (lokal, BE dhe OECD) për arsimin e lartë;

§ Të sigurohen të dhëna për statutin e studentëve dhe outputit të arsimit të lartë përmes survejimeve (OECD PIAAC);

§ Të përqendrohet tek rritja e numrit të të diplomuarve dhe të bëhet një studim më i thellë që dokumenton pengesat në diplomim

§ Të përmirësohet raporti optimal ndërmjet stafit akademik dhe stafit administrativ për kokë studenti

Janë përmirësuar mekanizmat që mundësojnë arritshmëri të studentëve dhe është rritur numri i të diplomuarve Është rritur llogaridhënia dhe transparenca e institucioneve të arsimit të lartë

5.3 Të ndërlidhet oferta e arsimit të lartë me kërkesat e tregut

§ Të realizohet studim i thellë në artikulim të kornizës për profilizim të universiteteve publike dhe institucioneve tjera në arismin e lartë duke konsideruar mundësitë potenciale për zhvillim të rajoneve të caktuara të Kosovës;

§ Të realizohet studimi parashikues për shkathtësi për të inkorporuar përspektivën qeveritare, sektorit privat dhe vendore e rajonale në zhvillim të programeve arsimore

§ Këshilli i Arsimit të Lartë - të institucionalizohet grupi këshilldhënës në kuadër të projektit të TLP/USAID si trup institucional për kordinim ndërmjet palëve të interesit në arsimin e lartë përfshirë MASHT, institucionet e arsimit të lartë, partnerët social, industrinë dhe bizneset.

§ MASHT duhet të rrisë mbështetjen dhe të promovojë edhe themelimin e qendrave për transfer të njohurisë dhe qendrave të karrierës në institucione të arsimit të lartë.

§ Rekomandohet që të mbështeten iniciativat 'triple-helix' për bashkëpunim ndërmjet hulumtimit, industrisë dhe institucioneve të arsimit të lartë në kuadër të klasterëve industrial (SEE 2020)

§ Të mbështetën institucionet e arsimit të lartë dhe ato të arsimit profesional në krijimin e qendrave të transferit të njohurive, themelimit të inkubatorëve për trajnim në ndërrmarrësi dhe start-ups dhe të

Është përmirësuar ndërlidhja e kërkesës së tregut të punës me ofertën arsimore Shkathtësitë e përfituara në arsimin e lartë janë në harmoni me kërkesën dhe kontribojnë në rritje ekonomike


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

inkurajohen programet akademike dhe profesional përmes partneritetit të përbashkët institucione arsimore dhe industri.

5.4 Të përmirësohet menaxhimi dhe shkalla e financimit në arsimin e lartë dhe kërkim shkencor

§ Zhvillimi dhe miratimi i konceptit dhe formules për financim të arsimit të lartë - të miratohet një formë financimi që promovon rezultatet dhe performancen, zhvillimin dhe konkurrueshmërinë, dhe të bëhet formalizimi i saj me akt (nën)ligjor. Në këtë kuadër të shqyrtohet incentiva strukturore përmes formulës së financimit - financim të përgjithëshëm për profile deficitare dhe financim të pjesëshëm për profile suficitare.

§ Zbatimi i zotimit ligjor për alokim të 0.7 % e buxhetit qeveritar në kërkim shkencor dhe zhvillim;

§ Krijimi i fondit për inovacion (i cili parashihet në draft startegjinë për Inovacion) dhe formalizimi i tij përmes kornizës ligjore (ligjit për inovacion, apo ndonjë akti tjetër nënligjor);

Është përmirësuar efikasiteti dhe llogaridhënia në arsimin e lartë

5.5 Të avancohet ndërkombëtarizimi i arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor

§ Të finalizohet anëtarësimi i plotë në Zonën Europiane të Arsimit të Lartë/Bolonjë;

§ Ratifikimi dhe Zbatimi i plotë i Konventës së Lisbonës për Njohje të Kualifikimeve si brenda rrjetit ENIC-NARIC ashtu edhe përmes marrëveshjeve bilaterale dhe fuqizim të kapaciteteve për njohje të kualifikimeve jo-formale;

§ Themelimi i Konferencës së Rektorëve - institucion joqeveritar dhe dy dhoma përfaqësimi (institucionet publike dhe institucionet private);

§ Anëtarësimi i institucioneve të arsimit të lartë të Kosovës në Asociacionin e Universiteteve të Europës (EUA);

§ Themelimi dhe funksionalizimi i Unionit të Studentëve të Kosovës dhe anëtarësimi i tij në Unionin e Studentëve të Europës;

§ Promovimi i programeve ndër-kufitare përmes Erasmus Plus, përfshirë edhe programet që promovojnë diploma të përbashkëta;

§ Promovimi i mobilitetit të brendshëm dhe të jashtëm të studentëve, stafit akademik dhe kërkuesve përmes skemavë të ndryshme mbështetëse;

§ Ofrimi i programeve dhe moduleve studimore në gjuhë të huaja (posaqërisht angleze) sidomos për ciklin e dytë dhe të tretë të studimeve për të mundësuar mobilitetin e studentëve, stafit akademik dhe hulumtuesve nga vendet e tjera në Kosovë;

§ Përgatitjet për aplikim për status të Asocuar në Horizon 2020;

§ Mbështetje institucioneve publike dhe private të arsimit të lartë dhe kërkimore për t'u anëtarësuar në EIRMA (Asociacioni Evropian për Hulumtime

Sistemi i arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor i integruar në institucionet dhe rrjedhat globale


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Industriale dhe Menaxhment), EARMA (Asociacioni Europian për Menaxhuesit dhe Administruesit e Kërkimit), Asociacionin Evropian të Organizatave të Hulumtimit dhe Teknologjisë (EARTO), Iniciativën BusinessEurope, Asosciacionin e Universiteteve Evropiane (EUA) dhe Tryzën Evropiane, etj;

§ Mbështetje e institucioneve (përmes informimit, trajnimeve, granteve, etj) për të aplikuar në programe ndër-kufitare të kërkimit shkencor përmes Horizon 2020;

§ Ofrimi i granteve për projekte të përbashkëta kërkimore me vendet e rajonit dhe ndërkombëtare;

Implikimet buxhetore

9 € million

Arsimi i te rriturve

Prioriteti Aktivitetet Rezultatet

6.1 Të rritet financimi për arsimin e të rriturve

§ Të zhvillohet një formulë e financimit dhe përfshirje e këtij prioriteti në buxhetin e MASHT 2015/2016 si dhe gjetja e formave për krijimin e skemave për bashkëfinancim të arsimit me institucionet tjera dhe partnerët social

Është rritur përfshirja e të rriturve në arsim

6.2 Të fuqizohen kapacitetet institucionale për kordinim të palëve të interesit

§ Duhet përqendruar në përmirësimin e mekanizmave për kordinim të aktiviteteve në kuadër të këtij prioriteti. Kordinimi ndërmjet akterëve duhet të përqëndrohet në kornizën e Këshillit për Arsim dhe Aftësim Profesional dhe të Rriturve në kuadër të nëngrupeve të punës.

§ Mekanizmat e kordinimit duhet po ashtu të përfshijnë edhe përpjekjet për draftimin dhe zbatimin e një kornize të unisuar të përformancës dhe planifikimit buxhetor.

§ Ttë sigurohet bashkëpunimi mes ekonomisë, shkollave dhe nivelit lokal përmes fushatave, panaireve, konferencave etj

Është rritur kapaciteti për politikë-bërje dhe zbatim të politikave.

6.3 Të avancohet sistemi i sigurimit të cilësisë

§ mbështetjen e Autoritetit Kombëtar të Kualifikimeve për të zhvilluar kapacitetet për shtrirje dhe zgjerim të fushëveprimit të akreditimit të ofruesve të arsimit për të rritur.

§ Rishikimi i programeve për AARR dhe ngritja e kapaciteteve te mësimdhënësve te cilën merren me aftësimin e te rriturve.

§ Pilotimi i njohjës së mësimit paraprak (sipas udhezimit administrativ)në një shkollë publike/private i cili do të pasojë me akreditimin i saj.

Është përmirësuar cilësia e ofertës arsimore në arsimin e të rriturve.

6.4 Të përmirsohen kapacitetet për njohje dhe validim të mësimit paraprak

§ Të punohet në avancimin e zbatimit të sistemit për njohje formale dhe validim të mësimit paraprak.

§ Të shtohen përpjekjet për ngritje të vetëdijes tek të rriturit dhe institucionet ofruese të arsimit për të rritur përmes trajnimeve, organizimi i fushatave informuese etj

Është përmirësuar njohja e mësimit paraprak dhe rritur shanset për punësim.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Teknologjia e informimit dhe komunikimit Prioriteti Aktivitetet Rezultatet

7.1 Të përmirësohet përdorimi i teknologjisë së informimit dhe komunikimit në mësimdhënie dhe mësimnxënie

� Të sigurohet qasje në internet për 600 institucione arsimore

� Tëdyfishohet numri i kompjutereve në shkolla përmes sigurimit të 8000 njësive të reja

� Të promovohet përdorimi i teknologjisë informative në mësimnxënie përmes pilotimit të skemës Laptop për studentë duke pajisuar 20,000 student në vit për shkollat profesionale teknike dhe qendrat e kompetencës

� Të promovohet përdorimi i teknologjisë informative në mësimdhënie përmes pilotimit të skemës Laptop për Mësues duke pajisuar 7,500 mësues të shkollave të mesme të larta dhe mesme të ulta.

� Të pajisen të gjitha institucionet arsimore të nivelit parauniversitar me video-projektor (1500 njësi)

� Të pajisen të gjitha institucionet arsimore të nivelit parauniversitar me tabela interaktive

� Të ofrohet trajnim dhe certifikim për 7500 mësimdhënës në TIK

§ Të përmirësohet mirëmbajtja dhe formimi i ekipeve të TIK në shkolla

Është rritur përdorimi i TIK në mësimdhënie dhe mësimnxënie dhe përmirësuar arritshmëria e nxënësve. Janë përmirësuarburimet për zbatim të kurrikulës së re

Implikimet buxhetore

15 € milion (3 milion€ në vit)

Ndertimi i kapacitetit Prioriteti Aktivitetet Rezultatet

8.1 Të përmirësohet kapaciteti për mbledhje, përpunim dhe raportim të të dhënave statistikore në arsim

§ Të bëhët integrimi i të dhënave të softuerve ekzistues të MASHT në EMIS. Të dhënat e infrstrukturës, mësimdhënësve, arritshmërisë në testet e jashtme duhet integrohen në një sistem inter-operabil.

§ Integrimi i të dhënave të nxënësve, mësimdhënësve dhe shkollave të komunitetit serb në EMIS

§ Të përditësohen treguesit e arsimit për të reflektuar treeguesit e BE-së dhe konkluzionet e OECD/Eurostat/UNESCO.

§ Të investohet në trajnim dhe ngritje të kapaciteteve për përpunim dhe raportim të të dhënave në nivel qendror dhe lokal

§ Të bashkërendohen të dhënat ndërmjet MASHT dhe ASK

§ Të dhënat arsimore përdoren për të ndhmur procesin e politikëbërjes përmes analizave të impaktit të politikave dhe prodhimit të skenarëve

§ Të përmirësohet kapaciteti për mbledhje të të dhënave mbi outputin e nxënësve/studentëve në tregun e punës

§

Është përmirësuar kapaciteti për politikëbërje të bazuar në evidencë.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

8.2 Të përmirësohen kapaccitetet për planifikim strategjik dhe monitorim të përformancës

§ Të ngriten kapacitet e komunave për planifikim strategjik, hartim të dokumenteve strategjike dhe monitorim të përformancës në arsim

§ Të asistohen komunat për (ri) organizim të strukturës organizative dhe zhvillim të burimeve njerëzore

§

Është rritur kapaciteti për politikë-bërje dhe zbatim të politikave.

8.3 Të përmirësohet qeverisja e sistemit të arsimit

§ Të rriten kapacitetet për monitorim të zbatimit të ligjeve dhe akteve nënligjore

§ Ngritja e kapacitetit teknik për politikë-bërje dhe hartim të akteve nën-ligjore

§ Të reaizohet studimi për vlerësim të kapaciteteve institucionale, organizative dhe individuale (Capnam) në sistemin e arsimit

§ Të realizohet një studim gjithëpërfshirës rreth optimizimit të shkollave dhe kuadrit arsimor

§ Të bëhet vlerësimi i nevojave për trajnim në mënyrë të vazhdueshme dhe të hartohet plani i trajnimeve

§ Të zbatohet sistemi i vlerësimit të përformancës në MASHT dhe DKA.

Ëshë rritur efektshmëria dhe llogaridhënia në sektorin e arsimit

8.4 Të përfshihet dimenzioni i politikave gjinore në arsim

§ Të nxitet konkurrenca reale gjinore në sistemin e arsimit

§ Zbatimi i përpiktë i Ligjit për barazi gjinore në aspektet e rekrutimit dhe futjes së gjuhës së ndjeshme gjinore në dokumente zyrtare

§ Të rishikohen tekstet mësimore për të larguar paragjykimet gjinore

§ Të përmirësohet përfshirja e femrave në pozita menaxheriale

§ Të organizohen trajnime mbi barazinë gjinore në nivel qendor dhe lokal

Janë siguruar shanse të barabarta për të gjithë në sektorin e arsimit

8.5 Të rritet përfshirja e diasporës në arsim

§ Të përshtatet kurrikula aktuale në diasporë me Kornizen e Kurrikulës së Kosovës

§ Të zbatohet platforma didaktike për mësim të gjuhës së origjinës përmes internetit

Është përmirësuar ndërlidhja e disasporës me sistemin e arsimt

8.6 Të rritet vetëdija rreth mjedisit në shkolla

• Të promovohet dhe rritet vetëdija rreth mjedisit si komponentë në politikat arsimore dhe shkollore.

§ Të draftohet politika mjedisore për sistemin arsimor.

Është ngritur vetëdija rreth mjedisit në shkolla


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Referencat AAK (2013),Raporti i Vete-vleresimit, ENQA AAK (2015 a),Programet e Akredituara në Arsimin e lartë, 30 gusht 2015, http://www.akreditimi-ks.org/new/index.php/en/download/2014-11-19-14-30-14/public-institutions-accreditation

AAK (2015 b),Statistikat e studentëve në arsimin e lartë privat, Prishtinë

AAK (2015),Institucionet e Akredituara në Arsimit të Lartë, 30 gusht 2015, http://www.akreditimi-ks.org/neë/index.php/en/download/higher-eduacion-institutions

AKK (2014), Raport mbi Rezultatet e Hulumtimit rreth Shkollave Profesionale dhe Qëndrimit ë Tyre ndaj Sigurimit të Cilësisë dhe Kornizës Kombëtare të Kualifikimeve, Prishtinë, http://akk-ks.net/uploads/hulumtimi__autoriteti_kombetar_i_kualifikimeve_qendrimet_e_shkollave_te_aap_rreth_sc_kkkandakk.pdf

ASK (2014), Results of the Kosovo 2013 labour force survey. (Anketa për Fuqinë Punëtore 2013). https://ask.rks.gov.net/ENG/publikimet/doc_doënload/1174-results-of-the-kosovo- 2013-labour-force-survey

ASK (2015), Statistikat e Arsimit në Kosovë 2014/2015, https://ask.rks-gov.net/arsimi/publikimet ASK (2015). Results of the Kosovo 2014 labour force survey. (Anketa për Fuqinë Punëtore 2014). Marrë nga: https://ask.rks-gov.net/ENG/publikimet/doc_download/1314-results-ofthe-kosovo-2014-labour-force-survey

BB (2013),Monitoring and Evaluatiion Capacity Development for Western Balkans and Turkey, 2013

BB (2013), Anketa e Ndërrmarrjeve në Kosovë / Kosovo Enterprise Survey, Ref. KSV_2013_ES_v01_M, Washington DC BB (2013a),Country Snapshot Kosovo, World Bank, Washington DC

ESI (2014), Tekstet dhe Mësimdhnësit:Debati i Madh rreth Arsimit në Kosovë22015, http://www.esiweb.org/pdf/ESI%20-%20Kosovo%20-%20books%20and%20teachers%20-%2022%20Dec%202014.pdf ESMU (2010), Funding Higher Education: A vieë across Europe, http://www.utwente.nl/bms/cheps/publications/Publications%202010/MODERN_Funding_Report.pdf ETF (2014), Country Strategy Paper: Kosovo 2014-2020, Torino

ETF, Guide for the Revieë of Institutional Arrangements, Draft October 2013.

ETF, Kosovo – Torino Process, 2012. European Commission (2013), DG ELARG, Sector Approach in Pre-accession Assistance, Ref. 2013/65573, Bruksel

EUROSTAT (2014),Statitikat Arsimore në Bashkimin Evropian, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Gross_domestic_expenditure_on_R%26D,_2003%E2%80%9313_(%25_of_GDP)_YB15.png

EUROSTAT (2014), Të dhënat mbi Arsimin Terciar në BE 28, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Tertiary_education_statistics)

IPK (2014),Edukimi Parashkollor dhe Parafillor në Komuna, http://www.ipk-rks.net/publikimet.php

IPK (2014a),Përdorimi i teknologjisë së informimit dhe komunikimit në mësimdhënie, http://www.ipk-rks.net/publikimet.php

IPK (2015),Raport mbi Arsimin e të Rriturve, Prishtinë


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Lampert D. et al (2015), Co-publication and co-patenting analysis among countries in the Danube Region

MASHT (2007),Strategjia për Integrim të Komunitetit RAE 2007-2017, Prishtinë

MASHT (2009), Plani Kombëtar Kunër Braktisjes së Shkollës 2009-2014, Prishtinë MASHT (2011),Plani Strategjik i Arsimit, Prishtinë

MASHT (2011a), Korniza e Kurrikulës Kombëtare, Prishtinë

MASHT (2011b), Statistikat e Arsimit 2010/2011, Prshtinë MASHT (2012), Statistikat e Arsimit 2011/2012, Pristhinë

MASHT (2013), Raporti i Rishikimit të Përbashkët Vjetor 2012, Prishtinë

MASHT (2013a), Statistikat e Arsimit 2012/2013, Prishtinë

MASHT (2014), Pro-memorja e Arsimit 2013, Prishtinë MASHT (2014a), Raport mbi Procesin e Bolonjes në Kosovë, Prishtinë

MASHT (2014b), Raporti i Rishikimit të Përbashkët Vjetor 2013, Prishtinë

MASHT (2014c), Statistikat e Arsimit 2013/2014, Prishtinë MASHT (2014d), Strategjia e Praktikës Profesionale 2013-2023, Prshtinë

MASHT (2014e), Katalogu i Udhëzimeve Administrative, 2011-2015, http://masht.rks-gov.net/legjislacioni MASHT (2015f),Katalogu i Trajnimeve të Akredituara 2015,Raport nga Divizioni për Zhvillim Profesional i Mësimdhënësve, Prishtinë

MASHT (2015g),Lista e ndërrmarrjeve dhe nësnësve në praktikë profesionale,Raport nga Divizioni për Arsim dhe Aftësim Profesional, Prishtinë MASHT (2015h),Orientimi i Nxënësve në AAP sipas profileve, Raport nga Divizioni për Arsim dhe Aftësim Profesional, Prishtinë

MASHT (2015i),Raporti i Rishikimit të Përbashkët Vjetor 2014, Prishtinë MASHT (2015j),Statistikat e Njohjes dhe Baravlerësimit të Diplomave 2011-2015, Prishtinë

MASHT (2015k),Trajnimet e Mësimdhënësve 2011-2015,Raport nga Divizioni për Zhvillim Profesional i Mësimdhënësve, Prishtinë

MASHT (2015l), Pro-memorja e Arsimit 2014, Prishtinë MASHT (2015m), Statistiakat e Arsimit 2014/2015, Prishtinë

Ministria e Financave (2013),Korniza Afat-mesme e Shpenzimeve 2014-2016, Prishtinë

Ministria e Financave (2015),Buxheti i shpenzuar në arsim 2011-2014, Prishtinë OECD (2014), Education at a Glance (Vështrim mbi Arsimin). Marrë nga: http://www.oecd.org/edu/Education-at-a-Glance-2014.pdf

OECD (2015), Vleresimi i EJL 2020,Dimenzioni i Rritjes së Mencur, Paris 2015

OSCE(2015), Raporti i të Drejtave të Komuniteteve, Edicioni IV,Prishtinë, http://www.osce.org/sq/kosovo/209966?doënload=true

Qeveria e Kosovës (2011), Programi i Qeverisë së Kosovës 2011-2014, http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Programi_i_Qeverise_eng_.pdf. Statman, J., Huibregste, A., Pupovci D., Mullahatihiri V (2015), Kosovo Workforce Readiness Assessment, USAID, 2015. http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PA00KH27.pdf

UNDP (2015),Mapping Corruption Risks in Kosovo Education Sector, http://ëëë.iiep.unesco.org/en/mapping-corruption-risks-kosovos-education-sector-3361


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

UNESCO (2015), Statistika Globale mbi Arsimin, http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=189#

Universiteti i Gjakovës (2015), Numri i studenttëve, statistika të dërguar përmes korrespondences, Gjakovë Universiteti i Gjilanit (2015), Numri i studentëve, statistika të dërguar përmes korrespondences. Gjilan

Universiteti i Mitrovicës (2015),Numri i studentëve 2013-2015, statistika të dërguar përmes korrespondences, Mitrovicë

UP (2015),Numri i studentëve dhe të diplomuarve 2011-2015, statistika të dërguar përmes korrespondences, Prishtinë

UPZ (2015),Numri i studentëve dhe të diplomuarve, statistika të dërguar përmes korrespondences, 2011-2015, Prishtinë

USAID (2013), Kosovo BEEPS, Country Profile, http://ebrd-beeps.com/wp-content/uploads/2015/04/kosovo.pdf Webometrics (2015), Rankimi i institucioneve të arsimit të lartë 2015, www.webometrics.info

Winkler, H (2014), Kosovo – A Note on Recent Labour Market Developments, World Bank, Washington

raport vleresimi psak 2011-2016 shq -...

Documents