Ethan Frome

BURSA L M.KEMALPAA LES-KAPAKLIOLUK KY-BUSK YERALTISUYU ARATIRMA ALIMASI 1.AMA ve KAPSAMBu rapor Bursa ili M. Kemalpaa ilesi Kapakloluk Kynn 1 km kuzeydousunda, BUSK tarafndan ky iin gerekli olan suyun temini amacyla blgede yeralt suyu mevcut olup olmadnn tespiti iin yaplan Jeofizik Rezistivite (zdiren) almasn kapsamaktadr. Ett sonucu hazrlanan raporda; aratrmas yaplan sahann zemin cinsi, ett alanndaki birimlerin yaylmlar, derinlikleri, hidrojeolojik zellikleri ve yeralt suyu imknlarnn tespitine ynelik veriler ortaya konmutur.

ekil-1 nceleme Alan Yerbulduru Haritas

2. SAHA ALIMA PRENSBncelemeye konu olan alanda yaplan jeofizik rezistivite etdnde GEOTRON marka derin Rezistivite/IP cihaz kullanlmtr. Doru Akm zdiren (DA) Ynteminde, Schlumberger elektrot dizilimi uygulandnda u ksmdaki elektrotlar (AB) ile yere akm uygulanr ve i ksmdaki elektrotlar (MN) arasnda oluan gerilim fark llr (ekil 1). llen gerilim fark; tm elektrotlar arasndaki uzakla ve ortamn jeolojik yapsna baldr. DA Ynteminde llen byklk, gerilim farkdr. Ancak veri yorumu iin gerilim fark fiziksel bir byklk olan zdirence dntrlr.

ekil 1. Arazide uygulanan elektrik lm dizilimi.

ekil 2. Arazide Uygulanan Elektrik lm Dizilimi

3.DORU AKIM ZDREN (DA) YNTEMElektrik yntemler; doru akm zdiren (DA), yapay polarizasyon (IP) ve doal polarizasyon (SP) yntemlerini kapsamaktadr. Bu yntemlerin kullanlmas ile yaplan lmlerle; yer alt akifer seviyeleri, yer altsuyu kirlenme blgeleri, gevek kel malzeme-salam temel kaya derinlii ve kalnl, stratigrafik yap, cevherleme zonlar tespit edilmektedir.

3.1. Genel Elektrot DizilimiYere uygulanan akmn birimi amper (genellikle mA) ve llen gerilimin birimi ise Volt (mV)dur. l deerleri ve kullanlan elektrot diziliminin K geometrik faktr (dizilim katsays-arrayfactor) kullanlarak bu l konumu iin grnr zdiren (a) (-m) hesaplanr. ekil 1de gsterilen elektrot dizilimi uygulanarak llen I-akm ve DV-elektriksel gerilim deerleri altta verilen bantda yerlerine konularak hesaplama yapldnda bu l konumu iin grnr zdiren (a;-m) deeri elde edilir.

Doru Akm zdiren Yntemi arazi jeofizik almalarnda Dey Elektrik Sondaj-Delgi (DES) ve Yatay Elektrik Kaydrma (Profilling) teknii olarak iki ekilde uygulanr. Bunlardan DES l tekniinin amac yeralt yatay tabakalamann ortaya konulmasdr. Bu tekniin uygulanmas ile yeralt jeolojik katmanlarn elektrik zdiren deerleri 1 , 2 , 3 ,....,n ve kalnlklar h1 , h2 ,...., hn-1 elde edilir.3.2. DES TekniiBu l tekniinin uygulannda arazide bir simetrik elektrot dizilimi (Wenner veya Schlumberger) daha yaygn kullanlr. Bu dizilimin merkezi DES noktasdr. llen grnr zdiren deerleri bu noktann altna atanrlar. DES tekniinde bu merkez noktada yayl bulunan elektrot dizilimindeki akm ve gerilim elektrotlar aras belli bir sistematik ierisinde daha geni alarak ller alnr.

3.3. Veri Deerlendirme ve GrntlemeDES arazi verisi ift logaritmik eksen takmnda gsterilir. Yatay eksen elektrot aral, dey eksen ise grnr zdiren (a-m) birimindedir. Bir DES arazi erisi bir takm taslak kuramsal eri gruplar ile planl ekilde aktrlarak bu DES arazi veri setinin analizi yaplm olur. Bylece DES noktas altndaki yatay elektrik tabakalama modelini aklayan ve her tabakaya ait olan 1 , 2 , 3 ,..,n zdirenleri ile h1 , h2 ,.., hn-1 kalnlklar elde edilir. Bu ileme paral eri aktrma ile deerlendirme denir. Elde edilen bu parametreler, zdiren saysal szge kavram kullanlarak hazrlanm bilgisayar yazlmlarna giri verisi olarak girilerek benzer analizler yaplr. Bu verilerin bilgisayar yazlmna girilip deerlendirilmesi ile katman parametreleri yer alt kesiti eklinde sunulur.3.4. Kayalar ve Elektrik zdiren

Jeolojik malzemeElektrik zdiren -m

Islak ar killi toprak1- 10

Islak ar siltli toprak ve siltli kil< 10

Islak siltli ve kumlu toprak10-100

Silt ardalanmal kum ve akl1000

atlaklar slak toprakla dolmu ok krkl kaya100

atlaklar kuru kumla dolmu az atlakl kaya1000

Baz malzemelerin Elektrik zdirenleri

SularElektrik zdiren (-m)

Yzey sular (mamatik)0.1-3x103

Meteorik yzey suyu30-103

Yzey sular (kellerde)10 -102

Toprak sular100

Doal sular (mamatik kayalarda)9

Doal sular (kellerde)3

Tuzlu sular %30.15

KmrlerElektrik zdiren (-m)

eitli kmrler10-1011

Linyit9-200

Kayalar

Konglomeralar2x103-104

Kumtalar1 - 6.4x108

Kiretalar50-107

Dolomit3.5x102 -5x103

Marn3-70

Killer1-100

Alvyon ve kumlar10-800

Petrol kumlar4-800

Granit3x102 -106

Diyorit102 -106

Andezit20 -5x107

Diyabaz20 -5x107

Gabro103 -106

Bazalt10 -107

Gnays7x104 -3x106

Mermer102 -2.5x108

Kuvarsit10-2x108

4.NCELEME ALANININ TANITIMI

NCELEME ALANI

ekil 3.alma Alan ve evresinin Uydu Fotoraf

alma alan Bursa li M. Kemalpaa lesi Kapakloluk Kynn 1 km. kuzeydousundadr. darenin belirledii tek noktada AB/2 : 200 m.. inceleme alan derinlikli 1 adet DES lm alnmtr.

alma alann koordinatlar ise aadaki gibidir;DES-1 lm Noktas35 T 629046.56 d D/4430932.37 m K NCELEME BLGES

nceleme alan iklim bakmndan Marmara iklim kuanda yer almaktadr. klim karasal ve denizel iklimler arasnda geit oluturmaktadr. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yaldr. Yalar genellikle yamur eklinde olup, zaman zaman yksek kesimlerde kar eklindedir. Uludan kuzeydou yamalarn oluturan ykseltilerde kar uzun sre kalmaktadr. Meteoroloji istasyonundan alnan deerlere gre yllk ya ortalamas 568.1mm.'dir. Yalar en fazla Aralk aynda 73 mm, en az ise Temmuz aynda olup 22,6 mmdir. Scakln yllk ortalamas 12.7C0dir. En yksek scaklk ortalamas Temmuz aynda 22.1C0, en dk scaklk ortalamas Ocak aynda olup 2.5C0 olarak llmtr. izelge 1. Meteorolojik Deerler TablosuAYLAR

HIDROMETEOROLOJK ELEMANLAROCAKUBATMARTNSANMAYISHAZRANTEMMUZAUSTOSEYLLEKMKASIMARALIKYILLIK

ORTALAMA YAI70.157.964.442.647.039.722,620.928.547.853.673.0568.1

ORTALAMA SICAKLIK2.54.37.212.216.520.222,121.217.612.89.36.612.7

BUHARLAMA25.743.952.287.9157.1199.1254,7180.6152.578.454.643.2-

5.BLGENN GENEL JEOLOJS

ekil 4. Blgenin Genel Jeoloji Haritas

Blgede yer alan formasyonlar yaldan gence doru aada anlatlmaktadr.

5.1. KARAKAYA GRUBUPermo-Triyas yal kireta olistolitleri ieren, eyl, mermer, metabazit, arkoz, grovak ve spilit gibi ok deiik kayalar (Karakaya Formasyonu), blgenin az metamorfizma geirmi eski temelini oluturur. alma sahasnn bulunduu blgede geni bir alanda grlmektedir. ok az metamorfik kum ta, konglomeratik kum ta, konglomera, grovak, arkos, arkozik kum ta, fillit, radyolarit ten olumu detritikler ve bunlarla yanal dey gei gsteren meta spilit, spilit, meta bazalt, bazalt, bazalt, bazik tf, meta tflerden olumu az metamorfik bazik volkanikler ve bu volkaniklerle ilksel ilikili kiretalar birbirleriyle karmak vaziyette yaylm gsterirler.Apolyont glnn gney ve gneydousunda, gneybat kuzeydou uzanml, Apolyont gl gneyinde Jura-Kretase yal detritik ve kiretalar ile ilikili, daha gneye doru gidildiinde st Kretase yal melanjla dokanakta olacak ekilde ist ve mermerlerle dokana boyunca yzeylenirler. Genel olarak bu yaylm ieriinde bazik volkanikler ok az gzlenip ana litoloji topluluunu detritikler oluturur.zellikle Soldere Vadisi boyunca, ehriman, Miniyuva kyleri arasndan balayp, Eskikzlelma-Sincansarn arasnda SW-WE uzanm boyunca, yine gerek gln gneyinde gerekse Doalan-Unukuru kyleri arasnda grlmektedirler. Genel olarak koyu kahve, krmzms kahve, kirli koyu, sar renklerin hakim olduu seri tabakalanma sunmaz ve gzle ayrtlanamayacak ekilde az metamorfiktir.Belirgin olmayacak ekilde az metamorfik, kum ta, konglomeratik kum ta, konglomera, grovak, arkoz, arkozik kum ta, filit ve radyolarit olumu, ieriinde gzlemlenen bazik volkaniklerle karm ve onlarla yanal dey geili deiik boyutta Karbonifer-Permiyen yal siyah, grimsi siyah renkli kireta bloklar ieren koyu kahverengi, krmzms kahve, koyu kirli sar renklerin hakim olduu detritik seri olarak adlandrlmtr.5.2. DAAKE FORMASYONUAlttan bir diskordansla snrlanan, stten karbonat fasiyesine gei gsteren, kirli sar, gri, yeilimsi gri renklerin hakim olduu, alttan ste doru, taban konglomeras ile balayp konglomeratik kumta, kumta marn ardalanmas eklinde devam eden, tabakalanmal gevek tutturulmu detritikler Daake Formasyonu olarak adlandrlmtr. Formasyonun en geni ve devamllk gsterecek ekildeki yaylm Soldere vadisinin her iki yannda gzlemlenen Karakaya Grubu'nun stnde ve her iki yannda gneyden-kuzeye doru olduka geni bir ekilde yzeylenirler.Kuzeyde ise gle doru anan kiretalar arasndan inceleyerek devam ederler.Formasyonun tavan ilikisi natlar ve Tapnar kyleri dolaynda grmek mmkndr. Stalan Nahiyesi'nin gneyinde ise formasyonun Karakaya grubu ile ilikisi (taban ilikisi) nettir.Bunlarn dnda gln gneyinde kiretalarnn altnda dar bir erit halinde gzlenir.Daake Formasyonu, altta taban konglomeras ile balar, ste doru kumta, marn ardalanml eklinde devam eder. Genel olarak kirli sar, gri, yeilimsi gri renklerin hakim olduu detritiklerin ierisindeki ince katmanl marnlar gevek tutturulmu, abuk ayrabilecek konumda olup bol miktarda bitki ve lamelli fosilleri ierirler. Tamamen altnda bulunan Karakaya Grubu'nun malzemesinden olumu ve tane boyutlar alttan ste doru ufalma gsteren taban konglomeras, okside olmas nedeniyle yer yer krmzmsdr. Daake Formasyonu Karakaya grubu'nun zerine transgressif olarak asal bir diskordansla gelir. ste doru natlar kireta ile gei gsterir ve onlarn tabann olutururlar. 5.3. NATLAR KRETAIAlttan Daake Formasyonu ile geili, stten Neojen kelleri ile rtlm, orta tabakal, bol kvrml ve eklemli, genel olarak gri, bej renkli, detritiklerle gei zonu pembe renkli, orta seviyeleri rt ve sileks yumrulu midye kabuu krlma yzeyli, bol mikro ve makro fosil ieren kiretalar natlar kireta olarak adlandrlmtr. Genel uzanmlar yaklak E-W olan natlar kiretalar blgede gzel yapsal ekiller oluturmulardr.Bejimsi, sarms, grimsi renkte, orta tabakalanmal, ok kvrml ve eklemli yzeylidir ve alttaki detritiklerle muntazam gei gsterir. Detritik malzemeden olumu Daake Formasyonu ile geili olan kiretalar blgede her zaman altndaki detritiklerle (Daake Formasyonu) birlikte olup birok yerde de Karakaya grubu'nun zerine detritik malzeme olanaksznda geldii grlr. Bu konum Karakaya grubu zerine gelen Jura denizin, baz yerlerde derinlik kazanmas sonucu, detritik malzemesi kelmeksizin karbonat kelimi olmas nedenindedir.Detritiklerin kiretalar ile gei gsteren zonu, yani pembe rengiyle karakteristik olan kumlu kiretalar, yaklak 20m kalnlnda ve bir klavuz seviye niteliindedir.

6.NCELEME ALANININ JEOLOJSBlgede iki ayr formasyonun yaylm grlmektedir. Bunlar;6.1.NATLAR KRETAI Alttan Daake Formasyonu ile geili, stten Neojen kelleri ile rtlm, orta tabakal, bol kvrml ve eklemli, genel olarak gri, bej renkli, detritiklerle gei zonu pembe renkli, orta seviyeleri rt ve sileks yumrulu kiretalar natlar kireta olarak adlandrlm olup alttaki detritiklerle muntazam gei gsterirler. 6. 2.DAAKE FORMASYONUAlttan bir diskordansla snrlanan, stten karbonat fasiyesine gei gsteren, kirli sar, gri, yeilimsi gri renklerin hakim olduu, alttan ste doru, taban konglomeras ile balayp konglomeratik kumta, kumta marn ardalanmas eklinde devam eden, tabakalanmal gevek tutturulmu detritikler Daake Formasyonu olarak adlandrlmtr. Blgede ett sahasn ve gneye doru ky yerleik alann da ierisine alacak ekilde yaylm grlmektedir. Altta taban konglomeras ile balar, ste doru kumta, marn ardalanml eklinde devam eder. Genel olarak detritiklerin ierisindeki ince katmanl marnlar gevek tutturulmu, abuk ayrabilecek konumdadr. Tane boyutlar alttan ste doru ufalma gsteren taban konglomeras, okside olmas nedeniyle yer yer krmzmsdr. Daake Formasyonu Karakaya grubu' nun zerine asal bir diskordansla gelir. ste doru natlar kireta ile gei gsterir ve onlarn tabann olutururlar. 7. JEOMORFOLOJUluabat gl ve ovasUluabat gl ile daha batdaki Mustafakemalpaa ve Karacabey ovalan, ilin, deniz yzeyine en yakn ykseklikteki dzlkleridir. Gln batsnda, eski ve yeni alvyonlu taraalar, birikinti konileri ve travertenler grlmektedir.Bu kesimler, mezozoik ve paleozoikte olumu bir yap sergilemektedir. Batda Manyas gl havzasndan balayarak, douda Yeniehir havzasna dein uzanan dou-bat ynl bir tektonik izgi (fay hatt) bulunmaktadr. Bu yzden Bursa li, birinci derecede deprem blgesi kabul edilmektedir.Uluabat knts kuzeyinde yer alan Mudanya havzasnda, kumta, kireta, marn gibi neojen yal klteler, ok geni bir alana yaylm bulunmaktadr.8. HDROJEOLOJ8.1. Su noktalarAkarsular: alma alannn olduu hat zerinde yeralan ve yazn da akan dere mevcuttur. Kaynaklar: Ett sahas ve yaknnda kaynak klar gzlenmemitir.S Kuyular: Ett alannda s ve derin kuyu muvcuttur.

9. SONU VE NERLER1) nceleme yaplan sahada 1 noktada, AB/2: 200 m olacak ekilde yaplan jeofizik-rezistivite lm sonucu arazideki yeralt suyunun teminine ynelik bulgular elde edilmitir. Deerlendirmelerde tane boyu, gzeneklilie bal olarak deiebilecek zdiren deiimleri dikkatle izlenmitir.2) Almas planlanan derin sondaj kuyusuna ynelik yaplan jeofizik elektrik zdiren etdnde ama blgedeki litolojinin ortaya karlmas, yeralt suyu ierebilecek tabaka zonlarnn tespit edilmesidir.3) alma Alannda hakim formasyon natlar Kireta birimleridir. Bu birimler st kesimlerde kil, kum imentolu/dolgulu kireta/kalker birimler ile balayp devamnda daha masif yapda ok sert kireta birimlerine dnrler. Devamnda daha derinlere doru incelenen derinlikler ierisinde tespit edilmeyen metamorfik ist birimler yaylm gstermektedir.4) Yaplan Rezistivite almas sonucunda grnr zdiren deerleri 14 ohm.m ile 170 ohm.m arasndadr. lmlerin deerlendirilmesi sonucunda elde edilen gerek zdiren deerleri ise 11 ohm.m ile >1000 ohm.m arasnda hesaplanmtr. Bu deerlere gre;- 0 ohm.m ile 30 ohm.m arasnda kil/kum dolgulu Kireta Birimleri- 130 ohm.m ile 300 ohm.m arasnda Sert yapda Kireta/Kalker birimlerini- 300 ohm.m ile >1000 ohm.m arasnda masif yapda mermerlemi Kireta birimlerini temsil etmektedir.5) Alnan lnn deerlendirilmesi sonucunda yeralt kesitleri karlmtr. 1 Nolu lm noktasnda; yaklak 12 m. den itibaren artan ynde zdiren deerleriyle temsil edilen zemin koullar grlmektedir. Bunlar tipik kireta serisine karlk gelen deerler olup az atlakl ounlukla atlaklar kil ve kum ile imentolanm birimlerdir. Bu noktada 12 metreye kadar kil, blok, kireta ardalanml ayrm seviye devamnda ise 30 metreye kadar atlakl/kil dolgulu kireta, 30 metreden itibaren ise masif yapda krk-atlak ve ayrm seviye iermeyen mermerlemi seviye 200 metre derinlie kadar devam etmektedir.6) alma alannda su ile ilikilendirilebilecek bir seviye gzlenmemitir. Bu noktada sondaj kuyusu imalat nerilmemektedir.

9- YARARLANILAN KAYNAKLAR

alar, ., Jeoelektrik Yntemler T, stanbul

MTA, Trkiye Jeoloji Haritas 1:500 000 lekli

Demirel, Z., Aray, S., Alp, A., Kadolu, M., Orhan, F., 1991, Toprak ve Stabilizasyon Laboratuar El Kitab, T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl

Keeli, Ali, 2009, Uygulamal Jeofizik

Ulusay, R., 1989, Pratik Jeoteknik Bilgiler

Meslek i Eitim ve Belgelendirme Kurs Notlar-7/2007, Jeoteknik ve Su Sondajlar (TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas)

Erdem, N. P., 1982, Mhendislik Jeolojisi

Akdeniz, N.Konak, N.1979, Bat Anadolunun Gen Tektonii ve Volkanizmas

13