anadil ana rapor
DESCRIPTION
Anadil ana raporTRANSCRIPT
1
EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN
KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ
EĞĠTĠM
2
EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN
KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ
EĞĠTĠM
HALKIN TUTUM VE
GÖRÜġLERĠ TÜRKĠYE
TARAMASI 2010
Eğitim Sen 21. ġubat. 2011
Ankara
3
İçindekiler GĠRĠġ ................................................................................................................................................ 4
1- EĞĠTĠM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞĠTĠMDE
ANADĠLĠNĠN KULLANIMI ........................................................................................................... 6
1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına YaklaĢım ...................... 10
2. ARAġTIRMA PROFĠLĠ, YOL VE YÖNTEM ........................................................................... 12
2.1. AraĢtırmanın Amacı ............................................................................................................. 12
2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi ....................................................................................... 12
2.3. Evren ve Örneklem ............................................................................................................ 13
2.4. Uygulama ve Analiz ............................................................................................................. 16
3- BULGU VE ANALĠZLER ......................................................................................................... 16
3.1. ANADĠLĠ DURUMU ......................................................................................................... 16
3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı
Sürdürebiliyor .............................................................................................................................. 17
Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 17
3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor ....... 18
3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları .......................................... 20
3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar ....................................................................... 21
3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları ........................................................................ 25
3.1.6. Süreç Analizi ..................................................................................................................... 29
Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 29
3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor ...................... 32
3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil .......................................................................................... 33
3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır” .................... 37
3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM ........................... 43
3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek .................................................................................. 43
3.3.3. Karar Ortak Alınmalı ........................................................................................................ 47
3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir ................................................................................... 49
3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz........................................... 51
4. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER ...................................................................................................... 54
Ek 1 ................................................................................................................................................. 60
EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VEREN ÇĠFT DĠLLĠ-ÇOK DĠLLĠ ÜLKE ÖRNEKLERĠ.......... 60
Kaynakça ..................................................................................................................................... 63
4
EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI VE
ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM
Halkın Tutum ve GörüĢleri
Türkiye Taraması 2010
GİRİŞ1 Eğitimde anadilinin kullanılmasına iliĢkin tartıĢmalar, geçmiĢte olduğu gibi günümüzde de
yurttaĢları birden fazla anadiline sahip olan pek çok ülkenin gündemini iĢgal etmeyi sürdürüyor.
Çok eski çağlardan günümüze değin, devletler, egemenlikleri altındaki halkların diline ve
kültürüne müdahale etme hakkını kendilerinde görmüĢlerdir. Fakat asıl sistematik müdahaleler,
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ulus-devletlerin inĢa süreçleriyle hız kazanmıĢtır. Homojen
ulusal topluluklar yaratma hedefi, dilin standartlaĢtırılması ve bu standardın dıĢında kalan dil ve
lehçelerin bastırılması uygulamalarına kaynaklık etmiĢtir.
Farklılıkları kapsayıcı bir demokrasiyi geliĢtiremeyen ulus-devletler, çoğu zaman zorla sindirme
yolunu seçerken, kaçınılmaz olarak karĢı tepkilerin geliĢmesine de neden olmuĢlardır. Bu konuda
yaĢanan gerilimler, kimi zaman asimilasyon politikalarının tümüyle baĢarılı olmasıyla son
bulmuĢsa da çoğunlukla, farklı dil gruplarının mücadelesi, eğitimde anadilinin çeĢitli düzeylerde
yer almasını sağlayabilmiĢtir. Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çift dilli/çok dilli eğitim konusu,
batı ülkelerindeki göçmen topluluklarla ilgili olarak da gündeme gelmiĢ, daha sonra kimi
örneklerine değineceğimiz çeĢitli çift dilli/çok dilli eğitim modelleri ortaya çıkmıĢtır.2
Anadili ve eğitim bağlamındaki tartıĢmaların güncelliğini korumasının kaynağında, anadilinin
kiĢiler açısından olduğu kadar topluluklar açısından da yaĢamsal bir önem taĢıması yatmaktadır.
KiĢinin düĢünsel, ruhsal geliĢiminde ve eğitim hayatında olduğu kadar, sosyal ve ekonomik hayata
katılarak, toplumsal refahtan ve maddi/manevi olanaklardan eĢit Ģekilde yararlanabilmesinde de
1 Bu çalıĢma, araĢtırmanın tasarlanması ve anket sorularının hazırlanmasından verilerin yorumlanmasına değin Eğitim
Sen Anadili Atölyesinin katkılarıyla yürütülmüĢtür. BaĢta araĢtırma raporunu kaleme alan Prof. Dr. Adnan GümüĢ,
sendika uzmanımız Dr. Handan Çağlayan, Doç. Dr. Kemal Ġnal ve Prof. Dr. Serdar Değirmencioğlu olmak üzere
atölye katılımcılarımız, Prof. Dr. Fatma Gök, Prof. Dr. BüĢra Ersanlı, Zeri Ġnanç, Ünal Özmen, Yrd. Doç. Dr. Nesrin
Uçarlar, Yrd. Doç. Olgun Akbulut, Yrd. Doç. Dr. Elçin Aktoprak, Dr. Necmiye Alpay, Öğr. Gör. ġerif Derince, Doç.
Dr. Hasan Hüseyin Aksoy, Cumhur Bal, Sami Tan ve Kadir Yalınkılıç ile verilerin analizinde değerli katkılarını
esirgemeyen Dr. Ahmet Murat Aytaç’a teĢekkür ederiz. 2 Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim
Sempozyumu-1, 2010, Ankara.
5
anadili çok büyük bir önem taĢır. Bir toplumun kültürü, değerleri, becerileri ve bütün bilgisi de
bireylere dil yoluyla aktarılır. Ġnsanlar ait oldukları toplulukların diliyle kültürel bir varlık olurlar.
Dil, bir ulusun kültürünün oluĢması ve geliĢmesi için temel öğelerin baĢında gelir.
Bahsedilen bu özelliklerinden dolayı anadilinin, diğer pek çok hak alanıyla birlikte eğitim
hakkıyla yakından iliĢkisi bulunan bir konu olduğu açıktır. Ancak ülkemizde, tahmin edilebilecek
nedenlerden dolayı, daha çok politik uzantıları üzerinden tartıĢmalar yürütülmektedir. KuĢkusuz
konu, eğitim bilimiyle ne kadar ilgiliyse, temel hak ve özgürlüklerle o kadar ilgilidir;
demokratikleĢmeyle ne kadar bağlantılıysa, aynı bağlantı noktalarını dil bilim açısından da
yakalamak olanaklıdır. Dolayısıyla politik boyutundan tümüyle soyutlamak mümkün değildir.
Ancak alabildiğine kutuplaĢmıĢ bir politik tartıĢma düzeyinde kalınarak bu konuda bir mesafe kat
edilemeyeceği de açıktır.
Son zamanlarda anadili konusunu bu kutuplaĢtırıcı bağlamından çıkararak eğitimle ve çocuğun
yüksek yararıyla bağlantılarını kuran çalıĢmalar ortaya çıkarılmıĢ bulunmaktadır. Uluslar arası
Azınlık Hakları Grubu adına Nurcan Kaya tarafından kaleme alınan “Unutmak mı Asimilasyon
mu, Türkiye’nin Eğitim Sisteminde Azınlıklar Raporu3, ülkemizde Türkçe dıĢındaki dillerin
eğitimde kullanımına iliĢkin kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Sabancı Üniversitesi Eğitim Reformu
GiriĢimi adına Müge Ayan Ceyhan ve Dilara KoçbaĢ'ın hazırladığı "Çiftdillilik ve Eğitim
Raporu"4 da Türkçe dıĢında baĢka bir anadile sahip öğrencilerin dil ve eğitim durumları hakkında
önemli bilgiler içermektedir. Tarih Vakfı adına Bahar ġahin Fırat tarafından hazırlanan
"Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitim Raporu"5 da derinlemesine mülakatlara dayanarak,
eğitimde ayrımcılık örneklerini Kürt meselesi bağlamında inceleyen önemli bir çalıĢmadır. Bu
bağlamda zikredilmesi gereken son çalıĢma da Diyarbakır Sosyal ve Siyasal AraĢtırmalar
Enstitüsü-DĠSA’nın 2010 sonbaharında Dil Yarası adıyla yayınladığı araĢtırmadır6. Bu çalıĢmada
da eğitim süreçlerinde Kürtçenin kullanılmamasının ve bunun yasaklanmasının, anadili Kürtçe
olan öğrenciler açısından ne gibi psikolojik, eğitimsel, dilsel ve toplumsal sorunlara yol açtığı
araĢtırılmıĢtır.
Ülkemizde yürütülmekte olan “anadili ve anadilinde eğitim” konularına baĢından beri müdahil
olan Eğitim Sen de bu alanda önemli katkılarda bulunmuĢtur. Bir eğitim sendikası olmasının doğal
sonucu olarak bu tutumu benimsemiĢ olan Eğitim Sen, konuya yaklaĢırken daha çok eğitim
biliminin gereklerinden, eğitim hakkından ve çocuğun yüksek yararı ilkesinden hareket etmiĢtir.
3 www.minorityrightsgroup.org
4 Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG,
5 ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”, Tarih Vakfı,
15 Ocak, 2011, http://www.tarihvakfi.org.tr/tup/download/TV_final_rapor.pdf 6 CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA, http://www.disa.org.tr/arastirmalar.html
6
Sendikamızın Ģimdiye değin, bu alana katkı olarak değerlendirilebilecek önemli çalıĢmaları
arasında 2003 ve 2009 yıllarında düzenlediği iki uluslar arası katılımlı Anadili Sempozyumu
bulunmaktadır. Sempozyumlarda sunulan bildiriler ve yapılan konuĢmalar hem kitap olarak
basılmıĢ hem de sendikamızın web sitesine konularak geniĢ bir kamuoyuna ulaĢması
sağlanmıĢtır.7 2004 yılından düzenlediğimiz IV Demokratik Eğitim Kurultayında temel çalıĢma
baĢlıklarımızdan birisi de “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim” konusu olmuĢtur. Bu
konudaki komisyon raporumuz da yayınlanmıĢtır.8 Sendikamızın yayın faaliyetlerinden birisi de
Anadilinin Önemi ve Anadilinde Eğitim Broşürüdür.9 Konuyla ilgili akademisyenler ile dil
topluluklarının temsilcilerinde oluĢan Eğitim Sen Anadilde Eğitim Atölyesi de 2009 yılından bu
yana düzenli olarak toplanmaktadır ve 2009 yılındaki Anadili Sempozyumumuz ile bu tarihten
sonraki yayın ve araĢtırma faaliyetlerimiz Anadili Atölyemizin katkılarıyla gerçekleĢtirilmiĢtir.
Gerek yukarıda saydığımız değerli çalıĢmalar gerekse de sendikamız tarafından yürütülenler,
eğitimde anadilinin kullanımı ve çift dilli eğitime iliĢkin önemli bir bilgiyi açığa çıkarmıĢtır.
Ancak ortaya çıkan bilgi birikiminin henüz bu konudaki ihtiyacı karĢılamaktan çok uzak olduğu
açıktır. Daha yapılması gereken çok Ģey var. Sendikamız, bu ihtiyacı karĢılama doğrultusunda bir
adım daha atarak Türkiye çapında bir alan araĢtırması gerçekleĢtirmiĢtir. Eğitim Sen bu
araĢtırmayla ülkemizde kullanılmakta olan anadillerinin durumu, anadillerinin nerelerde
kullanıldığı, anadilde eğitim-öğretime toplum tarafından nasıl bakıldığı gibi hususlarda güvenilir
ve temsil niteliğine sahip bulgulara ulaĢmayı ve bu bunları kamuoyunun bilgisine sunmayı
amaçlamıĢtır.
1- EĞİTİM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞİTİMDE ANADİLİNİN KULLANIMI
Eğitimin amaçlarına ulaĢabilmesi için dil çok önemlidir. Çünkü eğitim sürecinde kazandırılmak
istenenlere dil aracılığı ile ulaĢılır. Eğer bu dil çocuğun yapısına uygun ise eğitimden amaçlananlar
gerçekleĢebilir. Anlama ve anlaĢılma eğitimde temel düsturlardır. Öğrenme ve öğretme ancak net
anlaĢılır bir dil ile gerçekleĢebilir. Dil, çevreleyen ve varlığı ve etkisi ile bir yuva10
gibidir.
7 Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, 2010, Ankara. Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara.
Anadili Sempozyumu 1: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4233
Anadili Sempozyumu 2: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4248 8 Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara.
9 http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/4169.pdf
10 Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2
Bildiriler Kitabı, ss: 133, Ankara.
7
En yalın tanımıyla anadili, çocuğun aileden, çevreden, içinde bulunduğu toplumdan belirli bilinçli
bir öğrenim evresi olmaksızın edindiği dildir. Her insan, öğrendiği dil ile düĢünür, tasarımlar
yaratır. Dolayısı ile anadili, herhangi bir kiĢinin geçmiĢinden geleceğine geçen anlamdır.
Anadilinin toplumsal ve bireysel bellek ile iliĢkili böylesi önemli bir özelliği bulunmaktadır.
EleĢtirel düĢüncenin geliĢtirilmesi açısından da anadili önemlidir. Bilgi dağarcığı anadilinde
somutlaĢmakta, kavram geliĢimi bu temelde oluĢmaktadır. KiĢiliğin geliĢimi anlatım olanağının
zenginleĢmesi gibi yetiler de anadiliyle yakından ilintilidir. Dolayısıyla eğitimin tümüyle anadili
dıĢında bir dille baĢlaması, bireyin bu dönemin özelliklerini yitirmesine (sosyalleĢmede eksiklik,
çevreden izole olma, güvensizlik duygusu, kendisi ile ilgili konuĢmaları olumsuz değerlendirme,
uyumsuz olma) neden olur.11
Ülkemizde anadilinin eğitime dahil edilmesi ile ilgili olarak, resmi dilden tümüyle vazgeçileceği
algısı yaratılmaktadır. Oysa anadilinin eğitim sistemine dahil edilmesi, herhangi bir ülkedeki
resmi dilin eğitimde kullanılmasının alternatifi olmak zorunda değildir. Aksine anadilinin
eğitimde kullanılmasının, ikinci dili öğrenme ve o dilde eğitim becerilerini geliĢtirmeye hizmet
etmesi de mümkündür. Ancak “arttırıcı çift dillilik” denilen bu durumun gerçekleĢmesi için belirli
koĢullar gereklidir. Çocuğun ikinci dili kolay öğrenebilmesi, birinci dilinin değer görmesini ve bu
dilin de kullanabilmesini gerektirir.12
Eğitbilimcilerin ve dilbilimcilerin ortak görüĢü, kiĢilerde
ikidilliliğin bir baĢına herhangi bir soruna yol açmadığı, aksine yararlı etkiler yarattığı yönündedir.
KiĢilerde ikidillilik ya da çokdillilik sorunları ancak belirli bazı duygusal ve toplumsal koĢulların
varlığında, “eksiltici ikidillilik” biçiminde ortaya çıkmaktadır. “Eksiltici ikidillilik” durumu
genellikle bireyin anadilinin egemen dile oranla değersiz sayıldığı koĢullarda yaĢanıyor. Çocuk
kendi anadilinin saygınlığından ve öğreneceği yeni dilin kendi anadiline zarar vermeyeceğinden
emin olduğunda ise ikidillilik “eksiltici” değil, “artırıcı”, verimli bir etkinliğe dönüĢüyor.
Çocukların kendi değerlerinden emin olması, anne ve babalarının, öğretmenlerinin ve toplumsal
çevrenin zihniyetine bağlıdır.13
Konuya iliĢkin uluslar arası düzeydeki etkin kuruluĢlardan biri olan UNESCO da çift dilliliği
eğitimin kalitesi, kız çocukların eğitime eriĢimi, toplumsal ve cinsiyetlerarası eĢitlik ve
kültürleararası anlayıĢ bağlamında değerlendirmektedir. UNESCO, eğitim dilinin okulu terk, ders
baĢarısı, dil edinimi, okuryazarlık, ortaöğretime geçiĢ, çocukların gerçek kapasitesinin ve okul
11
Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim
Sempozyumu-1, 2010, Ankara, sf.: 163-164. 12
Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen Anadili
Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss: 129-155, Ankara. Ayrıca bknz.: Ġnal, Kemal, 2010, “Boykot, anadilinde eğitim
ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010.
13
Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1, Eğitim Sen,
Ankara, ss.: 86. ayrıca bknz. Alpay, Necmiye, 2004, Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul.
8
kalitesinin saptanması vb. alanlardaki etkilerini önemsemektedir. UNESCO için 2005 yılında
Carol Benson tarafından hazırlanan ve ikinci baskısı 2008 yılında yapılan raporda, eğitimde
anadili kullanımının kız çocukların eğitimi önündeki engellerin aĢılmasında önemli bir rol
oynayabileceğine dikkat çekilmektedir. Buna göre kız çocuklarının okula kaydolmasında aĢina
oldukları bir dilde eğitim alabilecek olmaları olumlu bir etki yapıyor; evde konuĢulan dilin okulda
kullanılması veli katılımını ve etkisini artırıyor; çiftdilli sınıflardaki kız çocuklar okula daha uzun
süre devam ediyorlar; kız çocuklar anadillerinde daha iyi öğreniyor ve öğrendiğini daha iyi
gösterebiliyorlar.14
BM Çocuk Fonu UNICEF ve Britanyalı düĢünce kuruluĢu Uluslararası Azınlık Hakları Grubu’nun
2009 tarihli araĢtırması ise eğitime eriĢim ile anadili arasındaki iliĢkiyi gözler önüne seriyor.
AraĢtırmaya göre dünya çapında okula gidemeyen 100 milyon çocuğun yüzde 50 ila yüzde 70
kadarı yaĢadıkları ülkenin resmi dilinden farklı bir dil konuĢuyor.15
26 ülkede yapılan ve Helen
Pinnock tarafından kaleme alınan baĢka bir araĢtırmanın sonuçlarına dayanan Language and
education: the missing link16
baĢlıklı çalıĢma da, anadili eğitim dilinden farklı olan öğrencilerin
okul terk oranlarının anadili aynı olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu ortaya koyuyor. ERG
için hazırlanan Türkiye’de İlköğretim Okullarında Okulu Terk ve İzlenmesi ile Önlenmesine
Yönelik Politikalar raporu, anadili ile okul terkleri arasındaki bu iliĢkiyi Türkiye açısından gözler
önüne sermekteydi. Ġstanbul, Diyarbakır, ġanlıurfa, Mardin, Erzurum ve Konya’da yapılan alan
araĢtırmasına dayanan raporda okulu terk edenlerin evinde Türkçe konuĢulma oranının % 48,1,
aynı oranın okula devam edenlerin evinde % 65,1 olduğu da belirtilmekteydi.17
DĠSA’nın bulguları da, anadilinin eğitimde yok sayılmasının hem öğrenciler hem aileler hem de
eğitimciler açısından yol açtığı güçlüklere dikkat çekmektedir. Anadillerini tümüyle yok saymaları
istenen öğrenciler, eğitime ve yaĢama 1-0 yenik baĢladıkları duygusuna kapılmakta, kendilerini
bastırılmıĢ hissetmektedirler. Aileler çocukların okul baĢarısı için katkı sunamamakta, okul ile veli
iliĢkisi sağlıklı bir Ģekilde kurulamamaktadır.18
Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1948), “Her insanın eğitim görme hakkı vardır” (md. 26)
ifadesiyle eğitim hakkını, evrensel düzeyde bir insan hakkı olarak kabul etmiĢtir. Eğitim hakkının
14
Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok, pg 14,
20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf 15
Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010. 16
Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens the
Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011,
http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf 17
GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve
Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul. 18
CoĢkun, V. vd., 2010, Dil Yarası, DĠSA, Diyarbakır.
9
bir insan hakkı olarak kabul görmesinin nedeni, eğitim sürecinin insan kiĢiliğinin tüm yönleriyle
geliĢmesi, insanların kendilerini gerçekleĢtirmeleri ve özgürleĢmeleri ile doğrudan iliĢkili
olmasıdır. Ġnsanların diğer pek çok hak ve özgürlükleri kullanmaları ve içinde bulundukları
toplumda kendilerini gerçekleĢtirmeleri, bugünkü sosyal düzende çoğu zaman eğitim hakkından
yararlanmalarına bağlıdır. Eğitimde anadiline yer verilmesi de, eğitim hakkının hayata
geçirilmesiyle yakından alakalıdır.19
Nitekim eğitim hakkına iĢaret eden pek çok uluslararası sözleĢme, bildirge ve diğer düzenleyici
metinlerde, eğitimde anadilinin kullanılması konusu çeĢitli düzeylerde ele alınmıĢtır. Hukuksal
bağlayıcılığı olan ve eğitim hakkına iliĢkin hükümler içeren BM kapsamındaki bazı uluslararası
sözleĢmeler Ģunlardır: BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi(1966) 20
,
BM Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme(1965) 21
, BM Çocuk
Hakları Sözleşmesi (1989) 22
, Eğitimde Ayrımcılığa Karşı UNESCO Sözleşmesi(1960), BM
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi(1979). Ayrıca, BM
Genel Kurulunca 1992’de kabul edilen Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup
Kişilerin Hakları Bildirgesi’nde de azınlık mensubu kiĢilerin eğitim haklarına iliĢkin düzenlemeler
yer almaktadır.
Avrupa Konseyi (AK) belgelerinden İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına
İlişkin Sözleşme(1950) ayrımcılık yasağını düzenleyen 14. maddesiyle dil temelinde ayrımcılığı
yasaklamaktadır. Bu sözleĢmenin Ek 1. ve 14. Protokolleri de eğitimde ayrımcılığa iliĢkin
hükümler içermektedir. AK Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme(1995) ile
Bölgesel Diller veya Azınlık Dilleri Avrupa Şartı (1992), dil ve eğitim haklarına iliĢkin çeĢitli
düzenlemeler içeren ve uluslararası bağlayıcılığı olan sözleĢmelerdir.23
Avrupa Güvenlik ve ĠĢbirliği TeĢkilatı’nda (AGĠT), Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliğince
üretilmiĢ bazı metinlerde de doğrudan dil ve eğitim hakları ele alınmaktadır. Örneğin 1990 tarihli
Kopenhag Belgesinde anadillerinin özgürce kullanılması hakkına iliĢkin düzenlemeler mevcuttur.
19
Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler
Kitabı, ss., 74, Ankara. 20
20. 01. 2011,
http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/EKONOM%C4%B0K,%20SOSYAL%20VE%20K%C3%9CLT%
C3%9CREL%20HAKLARA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARARASI%20S%C3%96
ZLE%C5%9EME.doc 21
20. 01. 2011,
http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/HER%20T%C3%9CRL%C3%9C%20IRK%20AYRIMCILI%C4%
9EININ%20ORTADAN%20KALDIRILMASINA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARA
RASI%20S%C3%96ZLE%C5%9EME.doc 22
20. 01. 2011, http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23b.html 23
Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili
Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss. 157-171, Ankara.
10
Ulusal Azınlıkların Eğitim Haklarına İlişkin Lahey Tavsiyeleri (1996), Ulusal Azınlıkların Dil
Haklarına İlişkin Oslo Tavsiyeleri (1998) ve Radyo ve Televizyon Yayınlarında Azınlık Dillerinin
Kullanımına İlişkin Kılavuz (2003) bu belgelerden bazılarıdır.24
1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına Yaklaşım
Türkiye, yukarıda sıralanan uluslararası düzenlemelere yaklaĢırken, anadilinin kullanımına iliĢkin
hükümlerle ilintili olarak ya onaylamama ya da çekince koyarak onaylama yolunu izlemiĢtir.
Eğitim hakkının gerçekleĢmesi önünde engel oluĢturan bu çekinceler, ülkemizde uygulanan dil
politikalarının bir sonucudur. Tarih boyunca kültürlerin ve dillerin önemli uğrak noktalarından
birinde bulunan ülkemizde halen pek çok dil kullanılmaktadır. Ancak ne yazık ki resmi düzlemde
katı bir tek dillilik politikası uygulanmaktadır.25
Cumhuriyetin baĢta Türk Dil Kurumu eliyle
olmak üzere çeĢitli kurumlar aracılığıyla yürüttüğü Türkçeyi arındırıp standartlaĢtırma politikası
aynı zamanda Türkçeyi tek dil olarak egemen kılma politikası olarak uygulanmıĢtır.26
Cumhuriyetin kuruluĢ yıllarında, tek dil tek kültür politikalarının üretilerek hayata geçirilmesinde
çok çeĢitli araçlar kullanılmıĢ; Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi gibi giriĢimler, tekçi
politikaların ideolojik alt yapısını oluĢtururken, Türk Ocakları ve Halkevleri gibi örgütler bu
doğrultuda kritik bir rol oynamıĢtır. Ancak tek tipleĢtirme konusunda esas iĢlevi ulusal eğitim
politikaları yerine getirmiĢtir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin sadece siyasal alana değil kültürel alana yönelik politikalar üretilmesine
yol gösteren "imtiyazsız sınıfsız kaynaĢmıĢ bir kitle" yaratma iddiası, eğitim müfredatında ve ders
kitaplarında çok açık bir biçimde yansımasını bulmuĢtur. Müfredatta ve ders kitaplarında ülkedeki
etnik, dilsel, kültürel çeĢitliliğe yer verilmemiĢtir. Tek ulus, tek kültür ve tek dil anlayıĢı ulusal
eğitim sistemine tamamıyla sinmiĢ durumdadır.
Dil ve kimlik politikalarına iliĢkin en katı yaklaĢım, 1982 Anayasası ile sergilenmiĢtir. 1980 askeri
darbesinden sonra kabul edilen 1982 Anayasası’nın 3. maddesi, “devletin ülkesi ve milletiyle
bölünmez bütünlüğünü” korumakta ve “Türkçeyi “devletin dili” olarak tanımlamaktadır. “Eğitim
Hakkı ve Öğrenim Özgürlüğü" konusu, Anayasa’nın 42. maddesiyle düzenlenmiĢtir. Madde 42/1
“Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz" demekte, aynı maddenin son fıkrasında
ise Ģu ifade yer almaktadır: "Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk
vatandaĢlarına anadilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında
24
Söz konusu belgelerin tam metinlerine ulaĢmak için bknz.: Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık
Hakları, Ütopya, Ankara. 25
Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı,
ss.306-319, Ankara. Ayrıca bknz.: Ersanlı, BüĢra, 2009, İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu,
ĠletiĢim (3. baskı), Ġstanbul. 26
Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, sf.: 84.
11
okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar
kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaĢma hükümleri saklıdır." 1983 yılında çıkarılan 2932 sayılı
kanun, Türk devleti tarafından tanınmıĢ bulunulan devletlerden resmi dilleri dıĢındaki herhangi bir
dilde, düĢüncelerin açıklanmasını, yayılmasını ve yayınlanmasını yasaklamıĢtır. Anayasada yer
alan ve “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün sağlanması"na dayandırılan, Türkçe
dıĢındaki anadillerine eğitimde yer verilmemesi, anadili Türkçe olmayan çocukların eğitime eriĢim
hakkı baĢta olmak üzere buna bağlı pek çok hakkına engel olduğu açıktır.27
Eğitimde anadilinin kullanımını ilgilendiren düzenlemeler sadece Anayasa hükümleri ile sınırlı
değildir. Anayasa hükümleri dıĢında, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu,
Özel Öğretim Kurumları Kanunu, Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi ile Türk VatandaĢlarının
Farklı Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun, Azınlık Okulları Türkçe ve Kültür
Dersleri Öğretmenleri Hakkında Kanun gibi yasaların yanı sıra çok sayıda yönetmelik
bulunmaktadır.
Ülkemizde Türkçe dıĢında kullanılan anadillerine iliĢkin bu katı tutum, eğitimde anadiline yer
verilmesi konusundaki en ufak talepler karĢısında dahi cezalandırma yoluna gidilmesine yol
açmıĢtır. Örneğin sendikamız, tüzüğünde yer alan Eğitim-Sen, "Toplumun bütün bireylerinin
demokratik, laik, bilimsel ve tarafsız bir eğitimden kendi anadilinde eĢitlik içinde ve özgürce
yararlanabilmesini savunur." ifadesi nedeni ile kapatılma tehlikesi ile yüz yüze kalmıĢtır. Bu
konuda yaĢanan ilk yargı sürecinde dava takipsizlikle sonuçlanmıĢ olmasına karĢın Genel Kurmay
BaĢkanlığının baĢvurusu ile yargı süreci tekrar baĢlamıĢtır.
Ġdare ve yargı, anadilinde eğitim konusundaki tutumunu, ülkenin ve toplumun bölünmez
bütünlüğü konusundaki kaygılarına dayandırmaktadır. Bu araĢtırmanın amaçlarından birisi de
halkın ne ölçüde bu kaygıyı paylaĢtığını ve anadilinde eğitime nasıl yaklaĢtığını ortaya çıkarmaktı.
Bu konudaki bulguları aĢağıda kamuoyuyla paylaĢıyoruz. AraĢtırmamızın, eğitimde anadiline yer
verme konusunun artık ülkemizde “bölünme” kavramıyla değil “bütünleĢme” kavramıyla ve
haklar bağlamında anılmaya baĢlanmasına kaktı sunmasını umuyor ve diliyoruz. Raporun sonunda
önerilerimizle birlikte yer verdiğimiz kimi ülke örnekleri, eğitimde farklı anadillerine yer
vermenin ve çift dilli eğitimin toplumun bütünlüğüne hizmet edecek Ģekilde uygulanabileceğine
dair zengin bir deneyim olduğunu göstermektedir.
27
Eğitim Sen, “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu”, 2004, IV Demokratik Eğitim
Kurultayı Bildiriler Kitabı, ss:, 148-158, Ankara.
12
2. ARAŞTIRMA PROFİLİ, YOL VE YÖNTEM
2.1. Araştırmanın Amacı
AraĢtırmanın genel amacı, 18’inden 90’ına kadını erkeğiyle halkın anadili durumlarının, anadili
eğitimi ve anadilde eğitime yönelik tutum ve görüĢlerinin tespitidir. AraĢtırmanın amaçları dört
kategori altında toplanmaktadır:
1) Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında
Anadilleri,
Türkçeyi kullanma düzeyleri,
Anadilini kullanma yerleri ve düzeyleri,
Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları;
2) Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında
Anadili hakkı,
Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi,
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi,
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler konulması ve
3) Anadilinde eğitim ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması,
Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması,
ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl
etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmektedir.
4) AraĢtırmanın amaçları arasında anadilinde eğitim ile ilgili görüĢ ve tutumların bazı ana
değiĢkenlere göre değiĢkenlik gösterip göstermediğinin analizi de bulunmaktadır. Ġnsanların
Anadili,
Doğum yeri (bölge),
Ġkamet yeri (bölge),
Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),
Hane büyüklüğü,
YaĢ,
Cinsiyet,
Eğitim,
Meslek,
Hane üyelerinin istihdam durumu,
Aile gelirine
göre anadili eğitimi ve anadilinde eğitim-öğretime yönelik tutum ve görüĢlerinin değiĢkenlik
gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir.
2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi
Veri toplama yolu olarak “görüĢme” seçilmiĢtir. Bundan kasıt görüĢmenin okuryazarlığı düĢük
olandan yüksek olanlara kadar tüm nüfus gruplarına uygun olmasıdır.
Konunun kapsamı dikkate alınarak ilgili demografik ve dil göstergeleri belirlenmiĢ, bunlara
yönelik maddeler belirlenmiĢ, Ġstanbul’da ön uygulama yapılmıĢ, böylece forma son Ģekli
verilmiĢtir.
13
GörüĢme formu, 10 demografik ve/ya sosyo-ekonomik değiĢken (doğum ili, doğum yeri, ikamet
ili, yaĢ, cinsiyet, meslek, eğitim, hane büyüklüğü, hanede çalıĢan sayısı, aile geliri) ile 18 dil
sorusu (kendi alt soruları ile birlikte 55) olmak üzere toplam 65 maddeden oluĢmaktadır.
2.3. Evren ve Örneklem
Evren tüm Türkiye’deki 18 ve üstü yaĢ grubu olmakla birlikte, araĢtırma nüfusun % 70’ten
fazlasını oluĢturan Ģehirlerle sınırlandırılmıĢtır. Örneklemde küme (DPT 26 sosyo-ekonomik alt
bölge) ve tabakalandırma (cinsiyet ve yaĢ) tekniklerinden yararlanılmıĢtır.
Alt kümeler oluĢturulurken DPT’nin illerin sosyo-ekonomik durumuna göre oluĢturduğu 26 alt
bölge dikkate alınmıĢtır. Bu alt bölgeler 12 geliĢmiĢlik bölgesini veya 7 siyasi bölgeyi de kendinde
içeriyor.
26 bölgeyi temsil edecek Ģekilde öncelikle büyük Ģehirler ve geriye kalan alt bölgelerden birer il
seçilmiĢtir.
BüyükĢehirler: Ankara, Ġstanbul, Ġzmir, Bursa, Adana, Antalya, Gaziantep, Diyarbakır;
Ġller: Edirne, Balıkesir, Muğla, Afyon, Düzce, Konya, KahramanmaraĢ, Niğde, Sivas,
Zonguldak, Sinop, Çorum, Giresun, Erzincan, Kars, Malatya, Van, Mardin Ģeklinde
belirlenmiĢtir.
Bölgelere Göre Örneklem ve Toplam Nüfustaki Paylar
BÖLGE ve ĠL
Erkek Kadın Bölge ve
Ġl
Toplamı
Örneklemdeki
Payı (%)
Toplam
Nüfus
(2009)
Nüfustaki
Payı (%)
Marmara 91 90 181 23.2 21.384.145 29.47
34 Ġstanbul 51 50 101 12.9
10 Balıkesir 10 10 20 2.6
16 Bursa 20 20 40 5.1
22 Edirne 10 10 20 2.6
Ege 46 50 96 12.4 9.517.153 13.12
35 Ġzmir 26 30 56 7.2
3 Afyon 10 10 20 2.6
48 Muğla 10 10 20 2.6
Akdeniz 53 50 103 13.2 9.252.902 12.75
1 Adana 21 19 40 5.1
46
KahramanmaraĢ 10 11 21 2.7
7 Antalya 22 20 42 5.4
Ġç Anadolu 64 67 131 16.9 11.647.168 16.05
6 Ankara 25 25 50 6.4
19 Çorum 10 11 21 2.7
42 Konya 7 13 20 2.6
51 Niğde 12 8 20 2.6
58 Sivas 10 10 20 2.6
Karadeniz 42 43 85 11.0 7.535.299 10.38
81 Düzce 10 10 20 2.6
67 Zonguldak 13 11 24 3.1
57 Sinop 9 11 20 2.6
28 Giresun 10 11 21 2.7
Doğu Anadolu 40 40 80 10.4 5.761.752 7.94
44 Malatya 10 10 20 2.6
24 Erzincan 10 10 20 2.6
36 Kars 10 10 20 2.6
65 Van 10 10 20 2.6
14
Güneydoğu A. 55 50 105 13.5 7.462.893 10.28
27 Gaziantep 25 20 45 5.8
21 Diyarbakır 20 20 40 5.1
47 Mardin 10 10 20 2.6
Toplam 391 390 781 100.0 72.561.312 100
Örneklem oluĢturulurken tabakalandırma yoluyla kadın-erkek dağılımına ve yaĢ dağılımına da
dikkat edilmiĢtir.
Cinsiyet ve YaĢ Gruplarına Göre Dağılım
Sayı Yüzde Toplam
Nüfus (2009)
Nüfustaki
Payı (%) YaĢ
Grupları E K E K
Toplam
18-24 87 84 11,14 10,76 21,90 8.773.965 17,56
25-34 80 74 10,24 9,48 19,72 12.419.892 24,86
35-44 75 85 9,60 10,88 20,49 10.181.458 20,38
45-54 76 71 9,73 9,09 18,82 8.195.696 16,40
55+ 73 76 9,35 9,73 19,08 10.390.195 20,80
Toplam 391 390 50,06 49,94 100,00 49.961.206 100,00
Örneklem, toplam nüfusa göre daha iyi eğitimli bir gruptan oluĢmakla birlikte yine de okuryazar
olmayanlar da dahil tüm nüfus grupları temsil edilmiĢtir.
Cinsiyet Gruplarına Göre En Son Bitirilen Okul
Sayı Yüzde
YaĢ Grupları E K T E K T
Okuma Yazma
Bilmiyorum
9 39 48 2,3% 10,0% 6,1%
Ġlkokul 87 103 190 22,3% 26,4% 24,3%
Ġlköğretim-
Ortaokul
60 45 105 15,3% 11,5% 13,4%
Lise ve dengi
okul
151 133 284 38,6% 34,1% 36,4%
Üniversite ve
ustu
84 70 154 21,5% 17,9% 19,7%
Toplam 391 390 781 100,0% 100,0% 100,0%
Mesleki dağılıma baktığımızda yaklaĢık olarak
% 41’i iĢsiz-ev kadını-öğrenci,
% 14’ü emekli,
% 22’si iĢçi,
% 7’si memur,
% 11’i küçük esnaf ve
% 5’i de özelde yönetici, serbest meslek veya büyük esnaf Ģeklinde oluĢuyor.
ÇalıĢan-çalıĢmayan oranları toplam nüfus parametrelerine yakın bulunuyor.
Cinsiyet Gruplarına Göre Meslekler
Sayı Yüzde
Mesleği Erkek Kadın T Erkek Kadın T
ÇalıĢmıyor ve is de
aramıyor
12 16 28 3,1 4,1 3,6
ĠĢsiz/Is arıyor 16 17 33 4,1 4,4 4,2
15
Ev kadını 1 171 172 ,3 43,8 22,0
Öğrenci 41 47 88 10,5 12,1 11,3
ĠĢçi Emeklisi 38 11 49 9,7 2,8 6,3
Esnaf Emeklisi (BAGKUR) 16 6 22 4,1 1,5 2,8
Memur Emeklisi (Emekli
Sandığı)
27 10 37 6,9 2,6 4,7
Köylü-Çiftçi 7 0 7 1,8 ,9
Güvencesi olmayan islerde
çalıĢıyor (Pazarcı, Seyyar
Satıcı vb.)
25 14 39 6,4 3,6 5,0
BaĢkasının yanında isçi 59 29 88 15,1 7,4 11,3
BaĢkasının yanında SSK’lı
olarak Büro ÇalıĢanı ve
Pazarlamacı vb.)
20 22 42 5,1 5,6 5,4
Küçük memur (Emekli
Sandığı Resmi Dairede
Bekçi, Odacı, Sekr. Vb.)
8 10 18 2,0 2,6 2,3
Memur (Emekli Sandığı
Polis, Asker, Öğretmen,
Doktor, Mudur/Amir vb)
24 13 37 6,1 3,3 4,7
ĠĢyeri Sahibi-Küçük Esnaf
(Bag Kur Bakkal, Fırın vb)
67 17 84 17,1 4,4 10,8
ĠĢyeri Sahibi- Büyük Esnaf
(ġirket Sahibi, Tüccar vb)
17 0 17 4,3
2,2
Özelde Yönetici, Kendi ĠĢi,
Serbest Meslek
(Muayenehane Sahibi- Büro
Sahibi, Mali MüĢ. vb.)
13 7 20 3,3 1,8 2,6
Toplam 391 390 781 100,0 100,0 100,0
Hane büyüklüğü ortalaması 3,98 olup, hanede çalıĢan kiĢi ortalaması 1,42’dir. Bir baĢka deyiĢle
çalıĢanların toplama oranı % 40’ların altında kalıyor. Aynı çatı altında (aynı
hanede) siz dahil kaç kiĢi
birlikte yaĢıyorsunuz?
Ailenizde siz dahil son hafta
içinde bir iste çalıĢan sayısı
Sayı % Birikim
li %
Sayı % Birikim
li %
0 kiĢi 0 0 0 79 10,1 10,1
1 30 3,8 3,8 396 50,7 60,8
2 112 14,3 18,2 224 28,7 89,5
3 180 23,0 41,2 67 8,6 98,1
4 218 27,9 69,1 12 1,5 99,6
5 119 15,2 84,4 2 ,3 99,9
6 70 9,0 93,3 1 ,1 100,0
7 24 3,1 96,4
8 16 2,0 98,5
9 4 ,5 99,0
10 3 ,4 99,4
11 3 ,4 99,7
15 1 ,1 99,9
18 kiĢi 1 ,1 100,0
Toplam 781 100,0 781 100,0
Ortalama 3,98 1,42
Örneklemdekilerin ortalama hane geliri 1.458 TL olup, aralarındaki değiĢkenlik oldukça yüksektir
(Std. Sp. 815).
Aylık Hane Geliri
Sayı % Yığ. %
250,00 49 6,3 6,3
750,00 226 28,9 35,2
1250,00 182 23,3 58,5
16
1750,00 147 18,8 77,3
2250,00 94 12,0 89,4
2750,00 43 5,5 94,9
3250,00 14 1,8 96,7
3750,00 26 3,3 100,0
Toplam 781 100,0
Ortalama 1458 TL
Std.Sp. 815 TL
Hane geliri kiĢi baĢına bölününce ortalama 447 TL düĢmektedir.
KiĢi baĢına Hane Geliri
Sayı % Yığ. %
50,00 51 6,5 6,5
150,00 139 17,8 24,3
250,00 108 13,8 38,2
350,00 128 16,4 54,5
450,00 108 13,8 68,4
550,00 89 11,4 79,8
650,00 42 5,4 85,1
750,00 27 3,5 88,6
850,00 21 2,7 91,3
950,00 21 2,7 94,0
1250,00 34 4,4 98,3
1750,00 6 ,8 99,1
2250,00 7 ,9 100,0
Toplam 781 100,0
Ortalama 447 TL
Std.Sp. 371 TL
Özetle örneklem, bölge ve illerin geliĢmiĢlik durumu ile cinsiyet ve yaĢ grupları da dikkate
alınarak 26 ilden 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere 781 kiĢiden oluĢmuĢtur.
2.4. Uygulama ve Analiz
GörüĢmeler, profesyonel bir araĢtırma Ģirketince (Eksen-Ġstanbul) 15 Nisan -15 Mayıs 2010
tarihleri arasında yapılmıĢtır.
Veriler, araĢtırma grubunca analiz edilmiĢtir.
3- BULGU VE ANALİZLER
AraĢtırmanın amaçlarına uygun olarak bulgu ve analizler anadili durumu, anadili eğitimi ve
anadilinde eğitim olmak üzere üç kategori altında verilecek ve çapraz analizlerine (bazı varyans ve
iliĢkilere) bakılmıĢtır.
3.1. ANADİLİ DURUMU
Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında
Anadilleri,
Türkçeyi kullanma düzeyleri,
Anadilini kullanma düzeyleri,
Anadilini kullanma yerleri,
Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları,
Dil (etnik) özdeĢleĢmeleri ile
Tüm bunların
Doğum yeri (bölge),
17
Ġkamet yeri (bölge),
Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),
Hane büyüklüğü,
YaĢ,
Cinsiyet,
Eğitim,
Meslek,
Hane üyelerinin istihdam durumu,
Aile geliri
durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz
edilmektedir.
3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı Sürdürebiliyor
Anadolu ve Trakya, hem anadilleri hem de din-mezhepler açısından oldukça zengin bir dokuya
sahiptir. Bunun için Andrews’in (1992) “Türkiye’de Etnik Gruplar” ve Eyüboğlu’nun (1993)
“Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi.” çalıĢmasına bakmak yeterlidir.
Yaygın olanı Türkçe olmak üzere, Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Emenice ve Rumca ile birlikte
hemen bütün Kafkas ve Balkan Dilleri ile Farsça ve Süryanice baĢta olmak üzere pek çok dilin bu
coğrafyada yeri olduğu söylenebilir. Her bir dil grubunun da çeĢitli ağızlar-diyalektleri
bulunmaktadır. Burada ağızlar değil, anadilleri irdelenmektedir.
Anadilleri derken de, en azından etnik ya da ulusal bir topluluğun yaygın biçimde konuĢtuğu ve
çok sayıda konuĢanı olan diller kast edilmektedir. Türkiye’de farklı ağız, Ģive ve lehçelere karĢın
konuĢulan anadilleri, egemen dil olan Türkçe ile iç içe, yan yana ve barıĢ içinde yaĢamaktadır.
Farklı ağız ve Ģiveler varlığını zayıflayarak sürdürse de farklı anadilleri standart bir biçimde
yazılmaya ve konuĢulmaya devam etmektedir. Ancak aĢağıdaki soruya verilen yanıtlardan da
anlaĢıldığı gibi Türkiye’de en yayın anadili, hakim dil olan Türkçedir. Uygulanagelen anadili
politikaları göz önüne alındığında bu beklenen bir durum olmaktadır.
“Baba, anne, kendinizin ve eĢinizin anadili nedir?” sorusuna
Baba anadili için % 80,0 Türkçe,
Anne anadili için % 79,8,
Kendi anadili için % 83,1 oranında “sadece Türkçe” yanıtı veriliyor.
Bu durumda Türkçe dıĢında bir anadili
Baba anadili için % 20,0,
Anne anadili için % 20,2,
Kendi anadili için % 16,9 oranında ifade ediliyor.
Türkçe dıĢında ifade edilen anadilleri arasında baĢlıca anadilleri
Kürtçe (% 11,3),
Zazaca (% 3,2),
Arapça (% 2,1) olup ayrıca
Lazca, Çerkezce, Abazaca, Arnavutça, Romence, Gürcüce gibi anadilleri de yer alıyor (%
1,2). Tüm bu anadilleri bu araĢtırmada “Balkan+Kafkas Dilleri” kategorisinde anılacaktır.
11) Anne, baba, eĢ ve kendinizin anadili nedir?
Baba Anne Kendisi EĢi
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Sadece Türkçe 625 80,0 623 79,8 649 83,1 438 82,3
18
BaĢka Bir Anadili* 156 20,0 158 20,2 132 16,9 94 17,7
Kurtce 95 12,2 94 12,0 83 10,6 60 11,3
Zazaca 31 4,0 33 4,2 25 3,2 17 3,2
Arapca 18 2,3 18 2,3 16 2,0 11 2,1
Balkan+Kafkas ve Diğer
Diller
12 1,5 13 1,7 8 1,0 6 1,2
Toplam 781 100,0 781 100,0 781 100,0 532 100,0
*Toplam 9 çiftte anne ve baba anadili farklı bulunuyor.
3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor
Anadili % 95 oranla evde öğrenilmiĢ bulunuyor. YurtdıĢında öğrenenler de büyük olasılıkla evde
öğrenmiĢ sayılırsa, bu oran % 97’ye çıkıyor.
Anadilinizi nerede öğrendiniz?
Sayı %
Ev ve aile ortamında 125 94,7
Okul, dershane, kurs ve benzeri eğitim kurumlarında 0 0
YurtdıĢında 3 2,3
TV, radyo, kitap, dergi vb. basım araçlarından kendi gayretimle 0 0
Diğer 4 3,0
Toplam 132 100,0
YaĢlılara göre gençler “anadilini anlıyor ama konuĢamıyor.” Yani yaĢ gençleĢtikçe anadilinde
konuĢabilme oranı geriliyor.
Anadilinizi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz?
Sayı %
Anadilimi hem anlıyor, hem
konuĢuyor, hem de
yazabiliyorum
31 23,5
Anadilimi anlıyor ve
konuĢuyorum ama yazamıyorum
96 72,7
Anadilimi anlıyorum ama
konuĢamıyorum
4 3,0
Anadilimi ne anlayabiliyor, ne
konuĢabiliyor, ne de
yazabiliyorum
1 ,8
Toplam 132 100
Anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında evde öğrenmenin okuryazarlığı sağlayamadığı
görülüyor. Anadilinde yazabilen 31 kiĢinin tamamı ilkokul ve daha üstü eğitime sahip bulunuyor.
Geriye kalan 101 kiĢiden 70’i de ilkokul ve daha yüksek eğitime sahip bulunuyor ama
anadillerinde yazamıyor. Yani anadilinde okuryazarlık için, eğitimde anadiline yer verilmesi Ģart
olup, Türkçe eğitim görenlerin ancak % 25’i bunu baĢarabiliyor.
Dolayısıyla anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi bir zaruret olarak öne
çıkıyor.
ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinde Yeterlilik Düzeyi
Anadilimi hem
anlıyor, hem
konuĢuyor, hem de
yazabiliyorum
Anadilimi
anlıyor ve
konuĢuyorum
ama
yazamıyorum
Anadilimi
anlıyorum ama
konuĢamıyoru
m*
Toplam
Sayı
Toplam 23,5 72,7 3,8 132
Cinsiyeti
Kadın 17,7 77,4 4,8 62
Erkek 28,6 68,6 2,9 70
YaĢı
17-24 33,3 61,9 4,8 21
19
25-34 25,0 67,9 7,1 28
35-44 26,5 67,6 5,9 34
45-54 14,8 85,2 27
>=55 18,2 81,8 22
Anadili
Kürtçe 24,1 73,5 2,4 83
Zazaca 16,0 72,0 12,0 25
Arapça 18,8 81,3 16
Kafkas-Balkan Dilleri 50,0 50,0 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 6,3 87,5 6,3 16
Doğu Anadolu 31,0 69,0 29
Ege 17,6 76,5 5,9 17
Güneydoğu Anadolu 11,4 86,4 2,3 44
Ġç Anadolu 66,7 33,3 3
Karadeniz 75,0 25,0 4
Marmara 57,9 36,8 5,3 19
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 21,6 76,5 2,0 51
Ġlçe ġehir Merkezi 22,5 72,5 5,0 40
Ġl ġehir Merkezi 26,8 68,3 4,9 41
Hane Büyüklüğü
1,00 100,0 2
2,00 16,7 83,3 12
3,00 27,3 63,6 9,1 11
4,00 30,8 65,4 3,8 26
5,00 38,5 57,7 3,8 26
6,00 8,0 88,0 4,0 25
7,00 16,7 75,0 8,3 12
8 + 11,1 88,9 18
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 100,0 31
Ġlkokul 22,5 75,0 2,5 40
Ġlköğretim-Ortaokul 7,1 85,7 7,1 14
Lise ve dengi okul 50,0 46,9 3,1 32
Yükseköğretim 33,3 53,3 13,3 15
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 33,3 66,7 12
Ev Hanimi (Ev Kad.) 10,0 90,0 40
Öğrenci 55,6 33,3 11,1 9
Koylu-Çiftçi
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
12,5 81,3 6,3 16
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
11,8 82,4 5,9 17
Memur, ES Emeklisi 33,3 53,3 13,3 15
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
53,8 46,2
13
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
20,0 80,0
10
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 15,4 84,6 13
% 1-24 23,1 74,4 2,6 39
% 25-49 13,2 79,2 7,5 53
% 50-74 50,0 50,0 22
% 75+ çalıĢıyor 40,0 60,0 5
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 8,7 91,3 23
100-199 17,8 77,8 4,4 45
200-299 25,0 75,0 20
300-399 22,7 68,2 9,1 22
400-499 33,3 50,0 16,7 6
500-599 50,0 50,0 2
600-699 50,0 50,0 4
700-799 100,0 4
800-899 100,0 1
20
900-999 100,0 2
1000+ TL 66,7 33,3 3
Toplam 31 96 5 132
*Bir kiĢi aynı zamanda anlamıyor.
Genel bir çıkarımda bulunulursa, evde öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı, her tür
okul eğitiminin anadili okuryazarlığı için de bir katkı oluĢturduğu; ancak anadilinde okuryazarlık
için anadilinde okul eğitiminin önkoĢul olarak öne çıktığı söylenebilir.
3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları
Anadilleri deyince bir yandan bölgesel dağılımlar akla gelmektedir.
Cinsiyete göre
Erkekler,
YaĢ gruplarına göre
Orta yaĢ grubu görece daha fazla anadili ifade ediyor.
Doğum yerine göre
Akdeniz % 11,
Doğu Anadolu % 40,
Güneydoğu Anadolu % 49;
Ġkamet bölgesine göre
Doğu Anadolu’da % 35,
Güneydoğu Anadolu % 42 oranında Kürtçe, Zazaca ve Arapça Anadilleri konuĢuluyor.
Türkçe dıĢındaki Anadili oranı Ege ve Akdeniz’de % 15-16, Marmara’da % 10 düzeyinde
bulunuyor.
Anadiliniz nedir?
Türkçe Ebeveyn
farklı,
kendisi
Türkçe
Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+
Kafkas
Dilleri
Toplam
Sayı
Toplam 79,6 3,5 10,6 3,2 2,0 1,0 781
Cinsiyeti
Kadın 80,0 4,1 9,0 3,3 2,3 1,3 390
Erkek 79,3 2,8 12,3 3,1 1,8 ,8 391
YaĢı
17-24 83,6 4,1 7,6 1,8 1,8 1,2 171
25-34 78,6 3,2 11,7 3,2 2,6 ,6 154
35-44 73,8 5,0 13,8 3,1 2,5 1,9 160
45-54 78,9 2,7 10,9 6,1 1,4 147
>=55 83,2 2,0 9,4 2,0 2,0 1,3 149
Doğum Bölgesi
Marmara 92,3 3,1 2,3 2,3 130
Ege 92,2 6,5 1,3 77
Ġç Anadolu 100,0 123
Akdeniz 86,3 2,7 2,7 1,4 5,5 1,4 73
Karadeniz 97,6 ,8 1,6 123
Doğu Anadolu 52,0 7,8 27,5 12,7 102
Güneydoğu Anadolu 46,2 4,8 36,6 4,8 7,6 145
Toplam 79,8 3,4 10,7 3,2 1,9 ,9 781
Ġkamet Bölgesi
Marmara 85,1 4,4 4,4 3,3 ,6 2,2 181
Ege 81,3 1,0 13,5 4,2 96
Ġç Anadolu 95,5 1,8 1,8 ,9 110
Akdeniz 81,6 2,9 3,9 4,9 4,9 1,9 103
Karadeniz 95,3 ,9 1,9 1,9 106
Doğu Anadolu 56,3 7,5 28,8 7,5 80
Güneydoğu Anadolu 52,4 5,7 31,4 5,7 4,8 105
Toplam 79,6 3,5 10,6 3,2 2,0 1,0 781
Sayı 622 27 83 25 16 8 781
21
Türkçe dıĢındaki anadillerinin ikamete göre yayılımına bakarsak
Kürtçe Güneydoğu, Doğu Anadolu’da yoğun, Ege, Marmara, Akdeniz’de belirli oranda,
Zazaca Güneydoğu, Doğu Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaklaĢık eĢit oranda,
Arapça Güneydoğu, Akdeniz ve Ege’de yaklaĢık eĢit oranda,
Balkan+Kafkas Dilleri Marmara, Karadeniz ve Akdeniz’de yaĢam alanı buluyor.
Anadiliniz nedir?
Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+
Kafkas
Dili
Ġkamet Bölgesi % % % %
Marmara 9,6 24,0 6,3 50,0
Ege 15,7 25,0
Ġç Anadolu 2,4 6,3
Akdeniz 4,8 20,0 31,3 25,0
Karadeniz 8,0 25,0
Doğu Anadolu 27,7 24,0
Güneydoğu Anadolu 39,8 24,0 31,3
Toplam 100 100 100 100
Sayı 83 25 16 8
3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar
Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması/görmezden gelinmei, kültürel
dıĢlanmaya kendiliğinden yeterli bir gösterge oluĢturmaktadır. Ancak bu durumun sadece kültürel
alanla sınırlı kalması beklenemez. Bireyin sosyo-ekonomik koĢullarını da etkilemesi
kaçınılmazdır.
Burada, sosyoekonomik süreçlerde, kasıtlı veya değil, anadillerine göre nasıl bir benzerlik veya
farklılaĢma oluĢuyor, onlara bakılmıĢtır.
Anadil Gruplarına Göre Dağılımlar
Türkçe Farklı
dil
kökenli
olup
Türkçe
Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+
Kafkas
Dili
Toplam
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 16,2 3,7 38,6 52,0 18,8 37,5 153
Ġlçe ġehir Merkezi 31,0 48,1 30,1 28,0 43,8 12,5 246
Ġl ġehir Merkezi 52,7 48,1 31,3 20,0 37,5 50,0 382
Hane Büyüklüğü
1,00 3,9 14,8 1,2 12,5 30
2,00 15,4 14,8 4,8 8,0 25,0 25,0 112
3,00 26,2 22,2 9,6 4,0 12,5 180
4,00 30,1 18,5 21,7 8,0 12,5 50,0 218
5,00 14,5 11,1 21,7 20,0 12,5 12,5 119
6,00 6,8 11,1 15,7 36,0 18,8 70
7,00 1,8 3,7 8,4 16,0 6,3 24
8 + 1,4 3,7 16,9 8,0 12,5 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 2,6 3,7 24,1 32,0 18,8 48
Ġlkokul 23,6 11,1 25,3 36,0 37,5 50,0 190
Ġlköğretim-Ortaokul 13,8 18,5 9,6 12,0 18,8 105
Lise ve dengi okul 38,9 37,0 27,7 12,0 18,8 37,5 284
Yükseköğretim 21,1 29,6 13,3 8,0 6,3 12,5 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 7,7 3,7 7,2 12,0 12,5 12,5 61
Ev Hanimi (Ev Kad.) 20,1 25,9 28,9 36,0 31,3 25,0 172
Öğrenci 12,4 7,4 4,8 12,0 25,0 88
Koylu-Ciftci 1,1 7
Guvencesi Olmayan 3,5 3,7 13,3 12,0 12,5 39
22
ĠĢler
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
25,2 18,5 12,0 12,0 18,8 12,5 179
Memur, ES Emeklisi 12,1 7,4 13,3 8,0 6,3 12,5 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
13,8 25,9 12,0 4,0 6,3 12,5 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
4,0 7,4 8,4 4,0 12,5
37
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 10,3 7,4 4,8 12,0 25,0 25,0 79
% 1-24 12,1 14,8 31,3 36,0 18,8 12,5 118
% 25-49 36,5 37,0 44,6 36,0 31,3 25,0 290
% 50-74 33,6 25,9 16,9 16,0 12,5 25,0 238
% 75+ çalıĢıyor 7,6 14,8 2,4 12,5 12,5 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 4,3 3,7 18,1 20,0 18,8 51
100-199 14,6 11,1 38,6 36,0 18,8 12,5 139
200-299 13,2 22,2 16,9 12,0 18,8 108
300-399 16,6 11,1 9,6 20,0 25,0 62,5 128
400-499 15,8 14,8 3,6 8,0 6,3 108
500-599 13,7 7,4 2,4 89
600-699 5,9 3,7 2,4 4,0 6,3 42
700-799 3,7 3,6 12,5 27
800-899 3,1 3,7 12,5 21
900-999 3,1 2,4 21
1000+ TL 6,1 22,2 2,4 6,3 47
Toplam 622 27 83 25 16 8 781
Yukarıdaki tabloya göre bir değerlendirme yapılacak olursa;
Doğum yeri açısından anadili
Zaza ve Kürtçe olanlar daha kırsal kökenli,
Türkçe olanlar görece daha Ģehir kökenli bulunuyorlar.
Ortalama hane büyüklüğü anadili
Kürtçe olan hanelerde 5.51, Zazaca olanlarda 5.56, Arapça olanlarda 4.70 iken,
Türkçe olanlarda 3.72 ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde 3.25’dir.
Eğitim açısından
Türkçe kategorisindekilerin sadece % 3-4’ü okuryazar değilken, Zazaca (% 32), Kürtçe (%
24) ve Arapça (% 19) kategorisindekiler için bu oran çok daha yüksek bulunuyor.
Türkçe olanlarda yükseköğretim mezunu oranı % 21 iken, diğer anadillerindekilerin
yüksekokul okuma oranları % 6-13 arasında değiĢiyor.
Hanedekilerin istihdama katılımı açısından anadili
Zazaca olanlarda %26, Kürtçe olanlarda % 31, Arapça ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde
% 33-34 iken,
Türkçe olanların % 40’ı istihdama katılıyor.
Ġstihdama aile fertlerinin yarısı ve daha üstünün katılımı
Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için % 16-25 arasında değiĢirken,
Türkçe kategorisindekiler için bu oran % 41’e ulaĢıyor.
Yaptıkları uğraĢılara bakılınca
Türkçe kategorisindekilerin % 55’i güvenceli iĢlerde çalıĢırken,
Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için bu oran % 28-46 arasında değiĢiyor.
23
KiĢi baĢına hane geliri açısından
Türkçe kategorisindekilerin % 19’u 199 TL ve daha az gelirli iken,
Kürtçe ve Zazaca grubundakilerin % 55-56’sı bu sınırda bulunuyor.
Anadil Kategorilerine Göre Hane Büyüklüğü, Ġstihdam ve Gelir Oranı
Kendisinin Anadili Hane Büyüklüğü
(Sayı)
Hane Ġçi Ġstihdam
Oranı (%)
KiĢi BaĢına Gelir
(TL)
Türkçe 3,72 40,43 475,88
Farklı dil kökenli olup Türkçe 3,63 42,75 567,64
Kürtçe 5,51 30,97 284,02
Zazaca 5,56 25,81 225,08
Arapça 4,75 33,20 342,76
Kafkas-Balkan Dili 3,25 33,75 434,37
Toplam 3,98 38,82 447,48
Özetle Türkçe ile Balkan+Kafkas anadili kategorisindekiler bütün fırsat ve olanaklar açısından daha iyi
düzeyde bulunurken Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler daha dezavantajlı bulunuyor.
3.1.4. Anadilini Kullanırken Sorunla KarĢılaĢma: % 43’ü YaĢıyor
Ayrımcılık ve baskılama; bireysel ve kurumsal olarak ikiye ayrılabilir. Bireysel olana göre kurumsal olanı
da daha ağır bir ayrımcılığı ve Ģiddeti göstermektedir. Bir de bunun aletli ve aletsizi bulunuyor.
ġiddet Tür ve Dereceleri*
KarĢı Koyma Beslenme-Avlama Yok Etme
Kurumsal Aletli (Silahlı)
Bireysel Aletsiz (Silahsız)
Savunu YaĢam Mücadelesi Saldırı
*Dereceler, dikotomik değil süreklilik içindedir.
Kaynak: GümüĢ 2006.
Türkçe dıĢında bir anadile sahip olanların % 43’ü (Kürtçe grupta % 59’u) anadilini kullanırken
sorunla karĢılaĢtığını belirtiyor ki, bu oldukça yüksek bir oranı oluĢturuyor. Hatta bu sorunların %
21’inin yasal-siyasal alanda olması “kurumsal” bir ayrımcılığa veya soruna iĢaret ediyor.
Anadilinizi kullanırken bir sorun ile karĢılaĢtıysanız, yoğunlukla ne tür
sorunlardı bunlar?
Toplam %
Hiçbir sorunla karĢılaĢmadım 75 56,8
Yasal ve siyasal sorunlar 27 20,5
Kültürel sorunlar (çevrenin baskısı,
anadilimin aĢağılanması vb.) 29 22,0
Ekonomik sorunlar 0 0,0
Diğer 1 0,8
Toplam 132 100,0
Bazı ana değiĢkenlere göre bakıldığında
Kadınlara göre erkekler ve
Kürtçe anadilindekiler hem daha fazla, hem de kurumsal düzeyde baskılamaya uğruyorlar.
Doğu Anadolu,
Yükseköğrenimliler ve
Yüksek gelirliler arasında da bu durum/algı görece daha yüksek bulunuyor.
24
ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinin Baskılanma Durumu
Hiçbir
sorunla
karĢılaĢ
madım
Çevre
baskısı
,
dıĢlam
a,
aĢağıla
ma
Yasal
ve
siyasal
sorunl
ar
Toplam
Toplam 56,8 22,7 20,5 132
Cinsiyeti
Kadın 64,5 21,0 14,5 62
Erkek 50,0 24,3 25,7 70
YaĢı
17-24 57,1 23,8 19,0 21
25-34 53,6 17,9 28,6 28
35-44 67,6 17,6 14,7 34
45-54 55,6 29,6 14,8 27
>=55 45,5 27,3 27,3 22
Anadili
Kürtçe 41,0 28,9 30,1 83
Zazaca 80,0 16,0 4,0 25
Arapça 87,5 12,5 16
Kafkas-Balkan Dilleri 87,5 12,5 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 93,8 6,3 16
Doğu Anadolu 31,0 10,3 58,6 29
Ege 64,7 17,6 17,6 17
Güneydoğu Anadolu 50,0 47,7 2,3 44
Ġç Anadolu 33,3 33,3 33,3 3
Karadeniz 100,0 4
Marmara 68,4 5,3 26,3 19
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 56,9 23,5 19,6 51
Ġlçe ġehir Merkezi 52,5 22,5 25,0 40
Ġl ġehir Merkezi 61,0 22,0 17,1 41
Hane Büyüklüğü
1,00 50,0 50,0 2
2,00 75,0 16,7 8,3 12
3,00 54,5 9,1 36,4 11
4,00 65,4 15,4 19,2 26
5,00 38,5 30,8 30,8 26
6,00 64,0 16,0 20,0 25
7,00 50,0 41,7 8,3 12
8 + 55,6 33,3 11,1 18
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 64,5 19,4 16,1 31
Ġlkokul 70,0 22,5 7,5 40
Ġlköğretim-Ortaokul 42,9 42,9 14,3 14
Lise ve dengi okul 43,8 25,0 31,3 32
Yükseköğretim 46,7 6,7 46,7 15
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 58,3 16,7 25,0 12
Ev Hanimi (Ev Kad.) 67,5 20,0 12,5 40
Öğrenci 44,4 55,6 9
Koylu-Ciftci
Guvencesi Olmayan
ĠĢler
56,3 37,5 6,3 16
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
70,6 17,6 11,8 17
Memur, ES Emeklisi 40,0 26,7 33,3 15
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
53,8 7,7 38,5 13
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
30,0 60,0 10,0 10
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 76,9 23,1 13
25
% 1-24 51,3 33,3 15,4 39
% 25-49 60,4 15,1 24,5 53
% 50-74 45,5 22,7 31,8 22
% 75+ çalıĢıyor 60,0 20,0 20,0 5
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 56,5 34,8 8,7 23
100-199 60,0 24,4 15,6 45
200-299 45,0 30,0 25,0 20
300-399 77,3 9,1 13,6 22
400-499 66,7 16,7 16,7 6
500-599 100,0 2
600-699 25,0 25,0 50,0 4
700-799 50,0 50,0 4
800-899 100,0 1
900-999 50,0 50,0 2
1000+ TL 33,3 66,7 3
Toplam 75 30 27 132
Genel bir çıkarımda bulunulursa, yükselme Ģansları arttıkça baskılama derecesi de artıĢ gösteriyor
denebilir. Veya bu yöndeki algılar/Ģikayetler daha da yoğunlaĢmaktadır.
3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları
a. Anadillerinin KonuĢulduğu Yerler: Eve KapatılmıĢ Durumda 15) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) Anadilinizi en çok nerede konuĢursunuz?
Toplam %
Kürtçe
Zazaca
Arapça
Kafkas-
Balkan
Dili
Evde 75 56,8 45 54,2 15 60,0 11 68,8 4 50,0
Sokakta 3 2,3 1 1,2 1 4,0 0 1 12,5
Her yerde 37 28,0 26 31,3 5 20,0 4 25,0 2 25,0
Hiçbir yerde 6 4,5 2 2,4 4 16,0 0 0
Diğer 11 8,3 9 10,8 0 1 6,3 1 12,5
132 100,0 83 100,0 25 100,0 16 100,0 8 100,0
Anadilleri % 50-69 oranında evlerde, % 25-30 düzeyinde “her yerde” veya “sokakta”
konuĢulmaktadır.
Sadece bölge olarak Güneydoğu’da ve mesleki olarak “güvencesiz iĢler” kategorisindekiler “her
yerde” ve “sokakta” anadillerini kullanmaktadır (% 55’e % 44).
ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilini KonuĢtuğu Yerler
Her
yerde
Sokakt
a Evde Diğer
Hiçbir
yerde Toplam
Toplam 28,0 2,3 56,8 8,3 4,5 132
Cinsiyeti
Kadın 30,6 1,6 54,8 8,1 4,8 62
Erkek 25,7 2,9 58,6 8,6 4,3 70
YaĢı
17-24 33,3 61,9 4,8 21
25-34 25,0 3,6 42,9 14,3 14,3 28
35-44 23,5 2,9 58,8 11,8 2,9 34
45-54 25,9 3,7 63,0 7,4 27
>=55 36,4 59,1 4,5 22
Anadili
Kürtçe 31,3 1,2 54,2 10,8 2,4 83
Zazaca 20,0 4,0 60,0 16,0 25
Arapça 25,0 68,8 6,3 16
Kafkas-Balkan Dilleri 25,0 12,5 50,0 12,5 8
26
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 31,3 62,5 6,3 16
Doğu Anadolu 17,2 3,4 55,2 24,1 29
Ege 88,2 5,9 5,9 17
Güneydoğu Anadolu 52,3 2,3 43,2 2,3 44
Ġç Anadolu 33,3 66,7 3
Karadeniz 25,0 25,0 25,0 25,0 4
Marmara 15,8 68,4 5,3 10,5 19
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 25,5 2,0 64,7 5,9 2,0 51
Ġlçe ġehir Merkezi 27,5 2,5 50,0 10,0 10,0 40
Ġl ġehir Merkezi 31,7 2,4 53,7 9,8 2,4 41
Hane Büyüklüğü
1,00 100,0 2
2,00 25,0 58,3 8,3 8,3 12
3,00 18,2 63,6 9,1 9,1 11
4,00 30,8 3,8 53,8 11,5 26
5,00 34,6 3,8 42,3 11,5 7,7 26
6,00 28,0 4,0 60,0 4,0 4,0 25
7,00 33,3 58,3 8,3 12
8 + 22,2 77,8 18
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 25,8 3,2 67,7 3,2 31
Ġlkokul 27,5 2,5 57,5 10,0 2,5 40
Ġlköğretim-Ortaokul 35,7 57,1 7,1 14
Lise ve dengi okul 31,3 3,1 46,9 15,6 3,1 32
Yükseköğretim 20,0 53,3 6,7 20,0 15
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 25,0 66,7 8,3 12
Ev Hanimi (Ev Kad.) 35,0 2,5 55,0 7,5 40
Öğrenci 66,7 22,2 11,1 9
Koylu-Çiftçi
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
43,8
43,8 6,3 6,3 16
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
11,8 5,9 76,5 5,9
17
Memur, ES Emeklisi 26,7 6,7 33,3 13,3 20,0 15
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
30,8
61,5
7,7 13
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
30,0
60,0 10,0
10
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 30,8 61,5 7,7 13
% 1-24 38,5 5,1 48,7 5,1 2,6 39
% 25-49 24,5 1,9 56,6 11,3 5,7 53
% 50-74 22,7 72,7 4,5 22
% 75+ çalıĢıyor 40,0 40,0 20,0 5
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 39,1 56,5 4,3 23
100-199 33,3 4,4 51,1 8,9 2,2 45
200-299 20,0 5,0 65,0 10,0 20
300-399 22,7 59,1 9,1 9,1 22
400-499 16,7 50,0 33,3 6
500-599 100,0 2
600-699 25,0 50,0 25,0 4
700-799 25,0 50,0 25,0 4
800-899 100,0 1
900-999 50,0 50,0 2
1000+ TL 66,7 33,3 3
Toplam 37 3 75 11 6 132
27
b. Anadilini Kullanıldığı Zaman ve Yerler: Bayram, Seyran ve Müzik
Anadilleri
En çok namaz, bayram ve akraba ziyaretlerinde kullanılırken,
En az dergi-gazete-kitap okumada, alıĢveriĢte ve iĢyerinde kullanılıyor.
Buradan genel bir sonuç çıkarılırsa, iĢlevselliğini kaybettiği sürece dilleri kaybetme riski de
artıyor, denebilir.
18) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen iĢleri yaparken hangi dili kullanıyorsunuz?
Her
zaman
Türkçe
Daha
çok
Türkçe
Bazen
anadilimde,
bazen Türkçe
Daha çok
Anadilimde
Her zaman
Anadilimde
Ort. Std.Sp. Sayı
Televizyon izlerken
36,36 16,67 31,06 8,33 7,58 2,34 1,26 132
Gazete, dergi veya
kitap okurken 58,25 17,48 17,48 3,88 2,91 1,76 1,06 103
AlıĢveriĢ yaparken 44,19 22,48 26,36 4,65 2,33 1,98 1,05 129
ArkadaĢlarınızla
birlikte oynarken 39,39 27,27 27,27 6,06 0,00 2,00 0,97 33
Otobüs- Minibüs-
DolmuĢta 38,17 24,43 31,30 4,58 1,53 2,07 1,01 131
ĠĢyerindeki
insanlara
konuĢurken 47,30 18,92 31,08 1,35 1,35 1,91 0,98 74
Telefonda
konuĢurken 13,74 8,40 64,89 8,40 4,58 2,82 0,94 131
Müzik dinlerken
(Kaset/CD) 18,60 8,53 44,19 19,38 9,30 2,92 1,18 129
Radyo dinlerken
24,81 11,63 46,51 10,85 6,20 2,62 1,15 129
Eğer yapıyorsanız,
namaz kılarken
veya dua ederken 25,23 4,67 23,36 14,02 32,71 3,24 1,57 107
Bayram
ziyaretlerinde 10,61 5,30 48,48 21,21 14,39 3,23 1,10 132
Akraba
ziyaretlerinde 9,85 1,52 40,15 26,52 21,97 3,49 1,15 132
c. Anadillerinin KonuĢulduğu KiĢiler: Hane ve Akraba Dili
Anadillerinin sürdürümü için konuĢulması Ģart sayılabilir. Bu durumda, anadilinde kimlerle
konuĢulduğu, önemli bir soruyu oluĢturuyor.
Anne-baba ve akrabalarla % 11-22 arası Türkçe, % 45-72 arası anadilinde
konuĢulmaktadır.
Çocuklar için bu oran düĢmektedir.
ArkadaĢlar arasında, komĢulukta, okulda, iĢte anadillerinin konuĢulma oranı azalmaktadır.
28
17) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen kiĢilerle iletiĢimde hangi dili kullanırsınız?
Sadece
Türkçe
Çoğu
zaman
Türkçe
Bazen
Türkçe,
bazen
anadilimi
Çoğu
zaman
anadilimi
Sadece
anadilimi
Ortalama Std.Sp. Sayı
Anneyle 8,33 3,03 16,67 28,03 43,94 3,96 1,22 132
Babayla 10,00 3,85 14,62 28,46 43,08 3,91 1,28 130
Küçük kardeĢlerle 14,62 6,15 29,23 26,92 23,08 3,38 1,31 130
Büyük kardeĢlerle 11,63 6,98 31,01 25,58 24,81 3,45 1,26 129
EĢle 11,24 10,11 29,21 22,47 26,97 3,44 1,30 89
Akrabalarla 5,34 6,11 43,51 25,19 19,85 3,48 1,05 131
Anadilimi bilen
arkadaĢlarla 4,58 11,45 37,40 21,37 25,19 3,51 1,13 131
Çocuklarla 30,77 10,58 31,73 13,46 13,46 2,68 1,39 104
Okul
arkadaĢlarıyla 28,79 15,15 45,45 0,00 10,61 2,48 1,22 66
KomĢularla 24,62 19,23 36,92 10,77 8,46 2,59 1,21 130
ĠĢ arkadaĢlarıyla 39,24 26,58 22,78 6,33 5,06 2,11 1,16 79
Çocukluk
arkadaĢlarıyla 18,46 17,69 39,23 8,46 16,15 2,86 1,28 130
Samimi
arkadaĢlarla 15,15 13,64 40,15 13,64 17,42 3,05 1,26 132
Genel bir çıkarımda bulunulursa, anadilleri hane ve akrabalık iliĢkilerine sıkıĢtırılmıĢ bulunuyor.
d. Duyguda Çiftdillilik: % 75’i Çiftdilli Duygulanıyor
Ġnsan duygulandığında hangi dili kullanıyor? Anadili ile çiftdilliliği burada nasıl bir rol oynuyor?
Anadolu’da duyguların ortaklaĢacılığı duygu dilleri üzerinden de söylenebilir:
“Duygu” durumlarında % 25-30 Türkçe, % 35-46 Anadilinde duygulanıyorlar.
“Hesap yaparken” (% 41) daha çok Türkçeyi,
“Kafası karıĢık olduğunda” (% 46) daha çok anadilini kullanıyorlar.
“Acelesi olduğunda” ve “rüyalarında” Türkçe ve anadilleri benzer ağırlıkta gerçekleĢiyor.
Birer maddede sadece Türkçe duygulananların oranı % 14’te, sadece anadilinde
duygulananların oranı da % 11’de kalıyor. Yani tek duygu dili olarak ikisinin toplamı olan
% 25’i kabul edersek, geriye kalan % 75’i için hem Türkçe hem de anadili birlikte duygu
dilini oluĢturuyor.
16) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıdaki durumlarda hangi dili kullanıyorsunuz?
Sadece
Türkçe
Çoğu
zaman
Türkçe
Bazen
Türkçe,
bazen
anadilimi
Çoğu
zaman
anadilimi
Sadece
anadilimi
Ort. Std.Sp. Sayı
Yorgun olduğumda 17,42 10,61 34,85 21,21 15,91 3,08 1,29 132
Tedirgin
olduğumda 15,91 15,15 23,48 28,79 16,67 3,15 1,32 132
Kızgın olduğumda 15,15 9,85 35,61 20,45 18,94 3,18 1,28 132
Utandığımda 18,18 12,88 30,30 21,21 17,42 3,07 1,33 132
Kavga ederken 20,45 8,33 30,30 21,97 18,94 3,11 1,37 132
Hesap yaparken 27,27 13,64 28,03 19,70 11,36 2,74 1,35 132
Acelem olduğunda 23,48 10,61 31,06 19,70 15,15 2,92 1,36 132
Tehlike anında 20,45 8,33 30,30 25,00 15,91 3,08 1,34 132
Mutlu olduğumda 14,39 10,61 28,79 25,00 21,21 3,28 1,31 132
Kafam karıĢık
olduğunda 21,21 7,58 25,76 28,03 17,42 3,13 1,38 132
Rüyalarımda 22,73 7,58 31,82 24,24 13,64 2,98 1,34 132
29
3.1.6. Süreç Analizi
a) Anadili: KuĢaktan KuĢağa Eriyor
GörüĢülen kiĢilerin % 20,4’ünün ebeveynlerinden en az birinin Türkçe dıĢında bir Anadili
bulunurken, bu oran araĢtırmaya katılanların kendileri için % 16,9’a düĢüyor.
11) Anne, baba ve kendinizin anadili nedir?
Anne ve/ya Baba* Kendisi
Sayı % Sayı %
Sadece Türkçe 622 79,6 649 83,1
BaĢka Bir Anadili 159 20,4 132 16,9
Kurtce 92/97 11,8/12,4 83 10,6
Zazaca 31/33 4,0/4,2 25 3,2
Arapca 17/19 2,2/2,4 16 2,0
Balkan+Kafkas ve Diğer Diller 10/13 1,3/1,6 8 1,0
Baba veya Anneden Biri 9 1,2
Toplam 781 100,0 781 100,0
*781 ebeveynden 622’sinin her ikisi de Türkçeye, 159’u Türkçe dışında bir anadiline sahip bulunuyor (bu 159 ebeveynden de
150’si birbiriyle aynı anadiline, 9’u birbirinden farklı bir anadiline sahip bulunuyor).
Yani anne-babalara göre 3,5 puanlık (% 20,4’ten % 16,9’a düĢüĢ) kayıp oransal olarak Türkçe
dıĢında bir anadiline sahip olanların % 17’sinin tek kuĢakta bu anadilini kaybettiğini gösteriyor.
80.00 79.8083.10 82.30
20.00 20.2016.90 17.70
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
80.00
90.00
Baba Anne Kendisi Eşi
Sadece Turkce Başka Bir Anadili
Grafik: Baba, Anne, Kendisi ve EĢinin Anadili Durumu
b) Balkan+Kafkas Dilleri Daha Çabuk Eriyor
Ayrıntılara bakılırsa anne ve/ya babadan birinin Anadili
Kürtçe olan 97 kiĢiden 83’ü aynı anadilini sürdürebiliyor (% 14,43 kayıp),
Zazaca olan 33 kiĢiden 25’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 24,23 kayıp),
Arapça olan 19 kiĢiden 16’sı aynı anadilini sürdürebiliyor (% 15,79 kayıp),
Balkan+Kafkas dillerinden biri olan 13 kiĢiden 8’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 38,46
kayıp).
Anne-babasının Türkçe dıĢında bir anadili olanların kendi
anadili durumu
Anne
ve/veya
Kendisi Sürdürüm
(%)
Kayıp
(%)
30
Baba
Kurtce 97 83 85,57 14,43
Zazaca 33 25 75,76 24,23
Arapca 19 16 84,21 15,79
Balkan+Kafkas
ve Diğer Diller 13 8 61,54
38,46
Toplam 162 132 81,48 18,52
c) Farklı Anadili Grupları ile Evlilikler Sınırlı ancak ArtıĢ Eğiliminde
Farklı dil gruplarıyla evlilikler sosyal bütünleĢme göstergesi olduğu kadar daha hızlı Ģekilde
Anadili kayıplarına da yol açıyor. Ebeveynleriyle karĢılaĢtırıldığında yeni kuĢaklarda bu yönde
artıĢ gözlemleniyor:
781 anne babadan sadece 9’u yani %1,2’si baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evli iken,
Kendileri için bu oran % 2,8’e çıkıyor (532 evli kiĢiden 15’i farklı bir anadiline sahip kiĢi
ile evlenmiĢ bulunuyor).
1.15
2.82
0.00
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
3.00
Annesinin anadili babasınınkinden
farklı (%)
Eşinin anadili kendisininkinden farklı
(%)
Evliliklerle ilgili bir diğer soru hangi dil gruplarının diğer dil gruplarından evlilik yaptığına
iliĢkindir. Türkçe anadilindekilere göre diğer dil gruplarında bu eğilim görece daha yüksek
bulunuyor.
Farklı Anadili Olanlarla Evlenme Durumları
(%)
Annesinin anadili
babasınınkinden farklı
(%)
EĢinin anadili
kendisininkinden
farklı (%)
Toplam 1,15 2,82
Anadili sadece Türkçe 0,48 2,04
Anadili Türkçe dıĢında bir dil 3,85 6,67
Anadili sadece Türkçe olan 625 babanın sadece 3’ü (% 0,5) bir diğer anadiline sahip
kiĢiyle evli iken Türkçe dıĢında bir anadili olan 156 babadan 6’sı (% 3,8’i) bir diğer anadili
olanla evlenmiĢ bulunuyor.
Kendi anadili sadece Türkçe olan 442 evli kiĢiden 9’u bir diğer anadiline sahip kiĢiyle
evlilik yapmıĢken, Türkçe dıĢında bir anadili olan 90 evli kiĢiden 6’sı (% 6,7’si) bir diğer
anadili olanla evlenmiĢ bulunuyor.
31
1.15
2.82
0.48
2.04
3.85
6.67
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
Annesinin anadili
babasınınkinden farklı (%)
Eşinin anadili kendisininkinden
farklı (%)
Tümü Anadili sadece Türkçe Anadili Türkçe dışında bir dil
d) Üç KuĢak Boyu Durum: Annesi, EĢi ve Çocuklarıyla Anadilini KonuĢma Durumu
Anadili kullanımı kuĢaklar boyunca çok büyük oranda geriliyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar
iletiĢimde
Anne ve babayla % 72 oranında “çoğu zaman” veya “her zaman” anadili kullanırken,
EĢle % 49,5,
Çocuklarla % 27,0 oranında anadili kullanılıyor.
17) (Türkçe dışında bir diliniz daha varsa) Aşağıda belirtilen kişilerle iletişimde hangi dili kullanırsınız?
Anneyle Babayla EĢle Çocuklarla
Sayı % Yığ.
%
Sayı % Yığ.
%
Sayı % Yığ.
%
Sayı % Yığ.
%
Sadece
Türkçe
11 8,3 8,3 13 10,0 10,0 10 11,2 11,2 32 30,8 30,8
Çoğu
zaman
Türkçe
4 3,0 11,4 5 3,8 13,8 9 10,1 21,3 11 10,6 41,3
Bazen
Türkçe,
bazen
anadilimi
22 16,7 28,0 19 14,6 28,5 26 29,2 50,6 33 31,7 73,1
Çoğu
zaman
anadilimi
37 28,0 56,1 37 28,5 56,9 20 22,5 73,0 14 13,5 86,5
Sadece
anadilimi
58 43,9 100,0 56 43,1 100,0 24 27,0 100,0 14 13,5 100,0
Toplam 132 100,0 130 100,0 89 100,0 104 100,0
Anadili kullanımında her bir kuĢakta % 27’lik azalma olmuĢ ve %72’si annesiyle anadilinde
konuĢurken, ancak % 27’si çocuklarıyla anadilinde konuĢmaktadır.
32
11,4
21,3
41,3
71,9
49,5
27,0
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
Anneyle Eşle Çocuklarla
Çoğu zaman veya her zaman Türkçe Çoğu zaman veya her zaman anadilimi
Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “çoğu zaman” veya “her zaman” Trükçe ve Anadilini
Kullanma Durumu
e) Çiftdillilik Yaygın
Diğer yandan hem anne-babayla, hem eĢle, hem de çocuklarla çift dilli konuĢma durumu da % 17
ile % 32 arasında bulunuyor. Bu durum, çift dilliliğin imkânını gösteriyor.
Bazen Türkçe, bazen anadilimi
16,7
29,231,7
0
5
10
15
20
25
30
35
Anneyle Eşle Çocuklarla
Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “bazen Türkçe, bazen anadili” Kullanma Durumu
3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor
ġehirlerde yaĢayan tüm nüfus Türkçeyi anlıyor ve hemen tamamı (2 kiĢi hariç) aynı zamanda konuĢuyor.
Okuryazar olmayan 42 kiĢi ve ilkokul mezunu 2 kiĢi (toplamda % 5,7’si) ise “Türkçeyi anlıyor ve
konuĢuyor ama yazamıyor”. Özetle yazamama sorunu okul eğitimi ile ilgili bulunuyor.
33
12) Türkçeyi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz nedir?
Türkçe
Farklı dil
kökenli olup
Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça
Kafkas-Balkan
Dili
Toplam
Türkçeyi hem anlıyor, hem
konuĢuyor, hem de
yazabiliyorum
98,1 96,3 75,9 68,0 81,3 100,0 94,4
Türkçeyi anlıyor ve
konuĢuyorum ama
yazamıyorum
1,8 3,7 22,9 32,0 18,8
5,4
Türkçeyi anlıyorum ama
konuĢamıyorum
,2
1,2
,3
Toplam 100 100 100 100 100 100 100
Sayı 622 27 83 25 16 8 781
3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil
Bir diğer önemli soru, dil grubuyla özdeĢim durumu ve kendisi tanımlamasıdır. Büyük oranda
aralarında koĢutluk olmak üzere, yine de anadili durumu ile dil özdeĢimi farklılaĢabildiği gibi, dil
özdeĢimi ile etnik grup özdeĢimi de farklılaĢabilmektedir.
Etnik olarak halkın
% 77,5’i Türk,
% 12,3’ü Kürt,
% 3,2’si Zaza,
% 2,9’u Balkan-Kafkas kökenli,
% 2,2’si Arap,
% 1,9’u da dilsel gönderme yapmadan doğrudan Alevi veya Müslüman olarak kendisini
tanımlıyor.
Anadiliniz?
10) Kendinizi etnik
kimlik (Türk,
Müslüman Türk, Kürt,
Kürt Alevi, Zaza,
Arap, Çerkez vb.)
olarak nasıl
tanımlıyorsunuz?
Türkçe
Farklı dil
kökenli olup
Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça
Kafkas-
Balkan
Dili
Topla
m
%
Türk 271 4 0 0 0 0 275 35,21
Müslüman Türk 229 6 2 0 1 3 241 30,86
Türk Müslüman 86 1 0 0 0 0 87 11,14
Türk Alevi 2 0 0 0 0 0 2 0,26
605 77,46
Kürt 3 5 45 1 0 0 54 6,91
Müslüman Kürt 3 5 31 1 0 0 40 5,12
Kürt Alevi 0 0 1 1 0 0 2 0,26
96 12,29
Arap 2 0 0 0 10 0 12 1,54
Müslüman Arap 1 0 0 0 4 0 5 0,64
17 2,18
Zaza 0 0 0 12 0 0 12 1,54
Müslüman Zaza 2 4 0 7 0 0 13 1,66
25 3,20
Çerkez 2 1 0 0 0 2 5 0,64
Laz 4 0 0 0 0 1 5 0,64
Diğer 9 1 1 0 0 2 13 1,66
23 2,94
Alevi 2 0 0 2 1 0 5 0,64
Müslüman 6 0 3 1 0 0 10 1,28
15 1,92
34
Anadiliniz?
10) Kendinizi etnik
kimlik (Türk,
Müslüman Türk, Kürt,
Kürt Alevi, Zaza,
Arap, Çerkez vb.)
olarak nasıl
tanımlıyorsunuz?
Türkçe
Farklı dil
kökenli olup
Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça
Kafkas-
Balkan
Dili
Topla
m
%
Türk 271 4 0 0 0 0 275 35,21
Müslüman Türk 229 6 2 0 1 3 241 30,86
Türk Müslüman 86 1 0 0 0 0 87 11,14
Türk Alevi 2 0 0 0 0 0 2 0,26
605 77,46
Kürt 3 5 45 1 0 0 54 6,91
Müslüman Kürt 3 5 31 1 0 0 40 5,12
Kürt Alevi 0 0 1 1 0 0 2 0,26
96 12,29
Arap 2 0 0 0 10 0 12 1,54
Müslüman Arap 1 0 0 0 4 0 5 0,64
17 2,18
Zaza 0 0 0 12 0 0 12 1,54
Müslüman Zaza 2 4 0 7 0 0 13 1,66
25 3,20
Çerkez 2 1 0 0 0 2 5 0,64
Laz 4 0 0 0 0 1 5 0,64
Diğer 9 1 1 0 0 2 13 1,66
23 2,94
Alevi 2 0 0 2 1 0 5 0,64
Müslüman 6 0 3 1 0 0 10 1,28
Toplam 622 27 83 25 16 8 781 100
Bu tablodan hareketle iki önemli bulguya daha dikkat çekmek de yarar bulunuyor. Birisi
konuĢulan Anadille etnik (dil) özdeĢleĢmenin tam örtüĢmediği ve daha önemlisi de din
özdeĢleĢmenin de dile paralel olarak çok etkili olduğudur.
a) Anadiliyle ÖzdeĢim Kurduğu Dil Grubu Farklı Olabiliyor
Toplamda 78 kiĢi (% 9,9’u) kendisini konuĢtuğu anadili grubuyla özdeĢleĢtirmemekte, ilgili
anadili grubundan daha farklı tanımlamaktadır.
26 kiĢi Anne-Baba ve kendisi Türkçe Anadilinde olmakla birlikte Kürt, Arap, Zaza, Laz,
Çerkez veya baĢka biri olarak kendisini ifade etmektedir.
16 kiĢi farklı bir anadili kökeninden gelip kendisini “Türk” olarak tanımlamaktadır.
6 kiĢi Kürtçe anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.
6 kiĢi Zazaca anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.
2 kiĢi Arapça anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.
3 kiĢi Balkan-Kafkas anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.
b) Dini ÖzdeĢim (“Müslümanlık”) Yüksek
“Dini” özdeĢim, en az “dil” özdeĢimi kadar öne çıkmıĢ bulunuyor.
781 kiĢiden 405’ü (% 51,9’u) etnik kimliğinin önünde veya arkasında -etnik kimliği ile
birlikte- “dini” özdeĢimle de kendini tanımlıyor.
Hatta bunlardan 15’i (% 1,92’si) “dilini” hiç ifade etmeksizin salt “din” veya mezhep
özdeĢimini ifade ediyor.
Aynı zamanda dini özdeĢimle de kendini tanımlayan bu 405 kiĢiden % 1,2’sı “Alevi”,
geriye kalan % 50,7’si “Müslüman” Ģeklinde ifade ediyor.
35
Kendinizi etnik kimlik olarak nasıl tanımlıyorsunuz?
Sayı %
Müslüman 396 50,7
Alevi 9 1,2
Etnik 376 48,1
Toplam 781 100,0
“Müslümanlık”, “Alevilik” vurgusu ile birlikte veya tek baĢına “dil/etni” sıfatı ile kendilerini
tanımlama durumlarına bakıldığında önemli değiĢkenlikler gözlemleniyor.
Ġç Anadolu, Güneydoğu, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde ikamet edenler %
50’lerin üzerinde dini sıfatları da ekleyerek kendi etnik kimliklerini tanımlıyorlar.
Dahası görece Ģehir doğumlularda bir miktar daha yüksek bulunuyor.
Ġstihdam ve gelir düzeyi arttıkça bir miktar azalıyor.
ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Dil ÖzdeĢimi ve Dini ÖzdeĢim Durumu
Müslüm
an Alevi
Sadece
Dil
(Etni)
Toplam
Toplam 50,7 1,2 48,1 781
Cinsiyeti
Kadın 51,0 ,3 48,7 390
Erkek 50,4 2,0 47,6 391
YaĢı
17-24 50,3 49,7 171
25-34 49,4 1,3 49,4 154
35-44 50,6 1,3 48,1 160
45-54 46,9 1,4 51,7 147
>=55 56,4 2,0 41,6 149
Anadili
Türkçe 52,6 ,6 46,8 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
59,3
40,7 27
Kürtçe 43,4 1,2 55,4 83
Zazaca 36,0 12,0 52,0 25
Arapça 31,3 6,3 62,5 16
Kafkas-Balkan Dilleri 37,5 62,5 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 27,2 1,0 71,8 103
Doğu Anadolu 51,3 3,8 45,0 80
Ege 26,0 1,0 72,9 96
Güneydoğu Anadolu 77,1 1,0 21,9 105
Ġç Anadolu 87,3 ,9 11,8 110
Karadeniz 53,8 46,2 106
Marmara 37,6 1,1 61,3 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 43,8 1,3 54,9 153
Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 2,0 48,0 246
Ġl ġehir Merkezi 53,9 ,5 45,5 382
Hane Büyüklüğü
1,00 26,7 73,3 30
2,00 52,7 1,8 45,5 112
3,00 51,7 1,1 47,2 180
4,00 45,9 ,9 53,2 218
5,00 62,2 ,8 37,0 119
6,00 48,6 1,4 50,0 70
7,00 41,7 4,2 54,2 24
8 + 64,3 35,7 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 45,8 2,1 52,1 48
Ġlkokul 54,7 2,1 43,2 190
Ġlköğretim-Ortaokul 56,2 1,0 42,9 105
Lise ve dengi okul 48,6 1,1 50,4 284
Yükseköğretim 47,4 52,6 154
36
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 45,9 54,1 61
Ev Kadını 56,4 43,6 172
Öğrenci 51,1 48,9 88
Koylu-Çiftçi 57,1 42,9 7
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
66,7
33,3 39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
47,5 2,2 50,3 179
Memur, ES Emeklisi 59,8 40,2 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
38,7 4,7 56,6 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
40,5
59,5 37
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 72,2 2,5 25,3 79
% 1-24 62,7 37,3 118
% 25-49 51,7 1,7 46,6 290
% 50-74 43,3 ,4 56,3 238
% 75+ çalıĢıyor 21,4 1,8 76,8 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 52,9 47,1 51
100-199 52,5 ,7 46,8 139
200-299 54,6 ,9 44,4 108
300-399 52,3 2,3 45,3 128
400-499 53,7 1,9 44,4 108
500-599 50,6 1,1 48,3 89
600-699 45,2 54,8 42
700-799 40,7 59,3 27
800-899 61,9 38,1 21
900-999 47,6 52,4 21
1000+ TL 29,8 2,1 68,1 47
Toplam 396 9 376 781
Zaza ve Kürt özdeĢimi “okuryazar olamayanlar” arasında % 50’ler ile en yüksek orana çıkarken,
dini özdeĢimin tüm eğitim gruplarında benzer çıkması (% 48 ile 60 arası) önemli bir bulguyu
oluĢturuyor. Bir baĢka deyiĢle okulla birlikte dil özdeĢimi değiĢirken, dini özdeĢim sabit kalıyor
En son bitirdiğiniz okul hangisidir?
Kendiniz etnik
kimlik (Türk,
Müslüman Türk,
Kürt, Kürt Alevi,
Zaza, Arap,
Çerkez vb.) olarak
nasıl
tanımlıyorsunuz?
Okuma
Yazma
Bilmiyor Ġlkokul
Ġlköğretim-
Ortaokul
Lise ve
dengi okul
Yüksek-
öğretim
ve ustu
Toplam % Toplam
Sayı
Müslüman Türk 14,6 31,6 32,4 31,0 33,8 30,9 241
Türk 16,7 31,1 34,3 40,5 37,0 35,2 275
Türk Müslüman 2,1 14,7 15,2 9,9 9,1 11,1 87
Türk Alevi 2,1 ,4 ,3 2
Kurt 22,9 5,8 2,9 5,3 9,1 6,9 54
Müslüman Kürt 12,5 4,2 5,7 6,0 1,9 5,1 40
Kurt Alevi 1,1 ,3 2
Zaza 4,2 1,6 2,9 ,7 1,3 1,5 12
Müslüman Zaza 10,4 1,6 1,0 ,4 1,9 1,7 13
Arap 6,3 3,2 1,9 ,6 1,5 12
Müslüman Arap 2,1 1,1 ,6 ,6 5
Çerkez ,5 ,4 1,9 ,6 5
Laz ,5 ,7 1,3 ,6 5
Diğer 2,1 ,5 1,0 2,8 1,3 1,7 13
Alevi 1,1 1,0 ,7 ,6 5
Müslüman 4,2 2,6 1,9 ,4 1,3 10
Toplam % 100 100 100 100 100 100
37
Toplam Sayı 48 190 105 284 154 781
Genel bazı sonuçlar çıkarırsak, dilin özellikle dini kök kodlarla sarmalandığı, etnik özdeĢimde
“dil” etkisi kadar “din” etkisinin de sürece eĢlik ettiği söylenebilir. Ayrıca “dil” asimilasyonuna
eğitimle müdahale edilebilirken, “dini” değer ve özdeĢimler konusunda formel okulun da o kadar
etkili olmadığı kestirilebilir.
3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır”
Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında
Anadili hakkı,
Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi,
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi,
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler koyulması ve
Tüm bu tutum ve görüĢlerinin
Anadili,
Doğum yeri (bölge),
Ġkamet yeri (bölge),
Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),
Hane büyüklüğü,
YaĢ,
Cinsiyet,
Eğitim,
Meslek,
Ailenin istihdama katılımı,
Aile gelirine
göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir.
AraĢtırma sonuçlarına göre
Nüfusun % 69’u “anadilini öğrenmeyi, konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi, kayıtsız-Ģartsız
doğal bir hak” olarak görüyor.
Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek;
Sayı %
kayıtsız Ģartsız doğal bir haktır 542 69,4
ülke güvenliği ve hassasiyetleri söz konusuysa doğal bir hak olmaktan
çıkar
142 18,2
anadilinin hangisi olduguna göre değisir. 40 5,1
sınırlanmalıdır; anadilini konuĢmak haktır ama öğretmek değil 51 6,5
Diğer 6 ,8
Toplam 781 100,0
38
69.4
18.2
5.1 6.5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
kayıtsız şartsız
doğal bir haktır
ülke güvenliği
ve
hassasiyetleri
söz konusuysa
doğal bir hak
olmaktan çıkar
anadilinin
hangisi
olduguna göre
değisir.
sınırlanmalıdır;
anadilini
konuşmak
haktır ama
öğretmek değil
Grafik: “Anadilini Öğrenmek, KonuĢmak ve BaĢkasına Öğretmek” Konusundaki Tutumlar
Bu oranlar
“Baba-anne ve kendi anadili Kürtçe” olanlarda % 95’lere,
“Baba-anne ve kendi anadili Balkan-Kafkas dillerinden biri olanlarda % 88’lere çıkıyor.
Türkçe anadildekiler,
Karadenizliler,
Öğrenci ve
Yükseköğretim mezunları arasında karĢı çıkıĢlar bir miktar yükseliyor.
Burada önemli bir bulgu, formel okulların anadilleri konusunda duyarlılık yaratma yerine önyargı
oluĢturduğu sonucu çıkarılabilir.
Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek,
kayıtsız
Ģartsız
doğal
bir
haktır.
ülke güvenliği
ve
hassasiyetleri
söz konusuysa
doğal bir hak
olmaktan
çıkar.
anadilinin
hangisi
olduguna
göre
değisir.
sınırlanmalıdır;
anadilini
konuĢmak
haktır ama
öğretmek değil
Diğer Toplam
Toplam 69,4 18,2 5,1 6,5 ,8 781
Cinsiyeti
Kadın 71,8 15,4 5,4 6,9 ,5 390
Erkek 67,0 21,0 4,9 6,1 1,0 391
YaĢı
17-24 70,8 18,1 5,8 4,7 ,6 171
25-34 71,4 16,2 5,2 6,5 ,6 154
35-44 67,5 20,6 4,4 6,3 1,3 160
45-54 69,4 17,7 4,1 8,2 ,7 147
>=55 67,8 18,1 6,0 7,4 ,7 149
Anadili
Türkçe 65,1 20,6 5,5 7,9 1,0 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
74,1 14,8 11,1
27
Kürtçe 95,2 2,4 2,4 83
Zazaca 80,0 8,0 12,0 25
Arapça 68,8 31,3 16
Kafkas-Balkan Dilleri 87,5 12,5 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 62,1 25,2 6,8 4,9 1,0 103
Doğu Anadolu 66,3 16,3 7,5 10,0 80
Ege 76,0 9,4 5,2 7,3 2,1 96
39
Güneydoğu Anadolu 90,5 2,9 3,8 2,9 105
Ġç Anadolu 61,8 25,5 5,5 5,5 1,8 110
Karadeniz 45,3 36,8 6,6 10,4 ,9 106
Marmara 77,9 13,3 2,8 6,1 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 71,2 16,3 5,2 6,5 ,7 153
Ġlçe ġehir Merkezi 68,3 19,1 5,7 5,7 1,2 246
Ġl ġehir Merkezi 69,4 18,3 4,7 7,1 ,5 382
Hane Büyüklüğü
1,00 76,7 6,7 10,0 6,7 30
2,00 67,0 19,6 5,4 6,3 1,8 112
3,00 64,4 22,8 7,2 5,6 180
4,00 67,0 20,2 3,2 8,7 ,9 218
5,00 70,6 16,8 5,9 5,9 ,8 119
6,00 78,6 11,4 4,3 4,3 1,4 70
7,00 79,2 16,7 4,2 24
8 + 85,7 3,6 3,6 7,1 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 91,7 4,2 4,2 48
Ġlkokul 73,2 15,8 4,2 6,8 190
Ġlköğretim-Ortaokul 62,9 20,0 10,5 5,7 1,0 105
Lise ve dengi okul 68,0 19,7 5,3 5,6 1,4 284
Yükseköğretim 64,9 21,4 2,6 10,4 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 72,1 19,7 1,6 4,9 1,6 61
Ev Kadını 68,6 19,2 5,2 7,0 172
Öğrenci 56,8 25,0 8,0 9,1 1,1 88
Köylü-Çiftçi 28,6 42,9 14,3 14,3 7
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
92,3 7,7
39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
68,2 19,0 5,6 6,1 1,1 179
Memur, ES Emeklisi 67,4 19,6 7,6 5,4 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
75,5 12,3 3,8 7,5 ,9 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
75,7 10,8 2,7 8,1 2,7 37
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 60,8 24,1 8,9 6,3 79
% 1-24 72,0 16,1 5,1 5,1 1,7 118
% 25-49 67,6 20,0 5,5 6,2 ,7 290
% 50-74 71,8 16,8 2,9 7,6 ,8 238
% 75+ çalıĢıyor 75,0 10,7 7,1 7,1 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 80,4 7,8 3,9 5,9 2,0 51
100-199 76,3 18,0 2,2 3,6 139
200-299 63,0 18,5 6,5 10,2 1,9 108
300-399 61,7 24,2 6,3 6,3 1,6 128
400-499 67,6 18,5 6,5 7,4 108
500-599 65,2 22,5 5,6 6,7 89
600-699 83,3 9,5 7,1 42
700-799 66,7 22,2 7,4 3,7 27
800-899 61,9 23,8 9,5 4,8 21
900-999 76,2 4,8 4,8 14,3 21
1000+ TL 74,5 12,8 6,4 6,4 47
Toplam 542 142 40 51 6 781
Anadili eğitimi ile ilgili yollardan biri bunun okullarda da öğretilmesidir. Okullarda anadilinde
seçmeli derslere
Büyük çoğunluk olumlu yaklaĢmakta;
% 25’lik bir grup açıkça karĢı çıkmakta,
% 16’lık bir grup da tüm derslerin anadilinde verilebileceğini ifade etmektedir.
40
22) Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz?
Sayı % YığıĢımlı
Hiçbir Ģekilde Türkçe dıĢındaki
anadilleri okullarda ve hatta
evlerde öğretilmemeli; herkese
sadece Türkçe öğretilmelidir
195 25,0 25,0
Seçmeli olabilir ama ileride
Türkiye demokratikleĢtiğinde
87 11,1 36,1
Evet seçmeli olarak öğretilmelidir
ama isteyene
364 46,6 82,7
Farklı etnik kökenden gelen
çocuklar tüm derslerini isterlerse
sadece anadillerinde almalıdırlar
126 16,1 98,8
Diğer 9 1,2 100,0
Toplam 781 100,0
Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında;
Türkçe kategorisindekiler ve Karadeniz bölgesinde ikamet edenler görece daha fazla karĢı
çıkarken,
Kürtçe anadilindekiler ile Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “tüm
derslerin isteyenlere anadilinde verilmesine” görece daha yakın durmaktadırlar.
Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz?
Sadece
Türkçe
öğretilm
elidir
Seçmeli
olabilir ama
ileride
Seçmeli
olarak
isteyene
öğretilebil
ir.
Ġsteyene tüm
dersler kendi
anadillerinde
verilebilir
Diğer Toplam
Toplam 25,0 11,1 46,6 16,1 1,2 781
Cinsiyeti
Kadın 22,3 9,2 49,7 17,2 1,5 390
Erkek 27,6 13,0 43,5 15,1 ,8 391
YaĢı
17-24 25,7 11,1 49,1 14,0 171
25-34 27,3 7,1 49,4 14,9 1,3 154
35-44 24,4 12,5 43,1 16,9 3,1 160
45-54 23,1 11,6 48,3 17,0 147
>=55 24,2 13,4 43,0 18,1 1,3 149
Anadili
Türkçe 29,6 11,1 47,4 10,8 1,1 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
11,1 14,8 40,7 33,3
27
Kürtçe 2,4 7,2 38,6 50,6 1,2 83
Zazaca 12,0 8,0 60,0 16,0 4,0 25
Arapça 12,5 25,0 50,0 12,5 16
Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 25,0 37,5 25,0 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 24,3 20,4 45,6 7,8 1,9 103
Doğu Anadolu 28,8 12,5 27,5 30,0 1,3 80
Ege 16,7 18,8 52,1 12,5 96
Güneydoğu Anadolu 4,8 7,6 64,8 22,9 105
Ġç Anadolu 32,7 2,7 58,2 4,5 1,8 110
Karadeniz 44,3 12,3 37,7 2,8 2,8 106
Marmara 23,8 7,7 40,3 27,6 ,6 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 24,8 15,0 38,6 20,3 1,3 153
Ġlçe ġehir Merkezi 22,8 11,8 47,6 16,7 1,2 246
Ġl ġehir Merkezi 26,4 9,2 49,2 14,1 1,0 382
Hane Büyüklüğü
1,00 10,0 10,0 50,0 30,0 30
2,00 22,3 8,9 49,1 18,8 ,9 112
3,00 27,8 9,4 46,7 14,4 1,7 180
4,00 28,4 12,8 46,3 10,6 1,8 218
5,00 27,7 11,8 42,0 17,6 ,8 119
6,00 21,4 12,9 45,7 20,0 70
7,00 8,3 12,5 58,3 20,8 24
8 + 17,9 10,7 46,4 25,0 28
41
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 10,4 6,3 56,3 22,9 4,2 48
Ġlkokul 20,0 12,6 48,9 17,9 ,5 190
Ġlköğretim-Ortaokul 35,2 11,4 43,8 8,6 1,0 105
Lise ve dengi okul 25,0 11,3 44,7 17,6 1,4 284
Yükseköğretim 28,6 10,4 46,1 14,3 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 24,6 8,2 54,1 13,1 61
Ev Kadını.) 23,8 9,3 50,0 14,5 2,3 172
Öğrenci 35,2 8,0 42,0 13,6 1,1 88
Köylü-Çiftçi 71,4 14,3 14,3 7
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
10,3 7,7 66,7 15,4
39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
25,7 15,1 41,9 15,6 1,7 179
Memur, ES Emeklisi 20,7 10,9 51,1 16,3 1,1 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
23,6 13,2 42,5 20,8
106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
24,3 10,8 37,8 27,0
37
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 25,3 13,9 45,6 12,7 2,5 79
% 1-24 26,3 12,7 41,5 18,6 ,8 118
% 25-49 23,8 11,4 51,0 12,8 1,0 290
% 50-74 29,0 9,7 44,1 16,0 1,3 238
% 75+ çalıĢıyor 10,7 8,9 46,4 33,9 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 13,7 13,7 62,7 9,8 51
100-199 19,4 15,1 46,0 17,3 2,2 139
200-299 28,7 10,2 44,4 16,7 108
300-399 27,3 14,1 43,8 13,3 1,6 128
400-499 29,6 9,3 49,1 11,1 ,9 108
500-599 33,7 4,5 46,1 13,5 2,2 89
600-699 21,4 11,9 45,2 21,4 42
700-799 25,9 14,8 33,3 25,9 27
800-899 23,8 9,5 47,6 19,0 21
900-999 28,6 57,1 14,3 21
1000+ TL 12,8 10,6 42,6 31,9 2,1 47
Toplam 195 87 364 126 9 781
Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine, % 28’lik bir grup karĢı çıkarken
yaklaĢık % 80’lik grup destek vermektedir.
23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz?
Sayı % YığıĢımlı
Kesinlikle karĢıyım 220 28,2 28,2
Bazı Ģart ve düzenlemelerle kabul edilebilir 203 26,0 54,2
Pilot çalıĢmalar olumlu sonuç verirse
olabilir
133 17,0 71,2
Kayıtsız Ģartsız öğretilebilir 216 27,7 98,8
Diğer 9 1,2 100,0
Toplam 781 100,0
Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında
Türkçe kategorisindekiler ve Karadenizliler görece daha fazla karĢı çıkarken,
Kürtçe anadilindekiler, meslek olarak “serbest meslek ve büyük esnaflar” ile Güneydoğu,
Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “kayıtsız Ģartsız öğretilmesine”
görece daha yakın durmaktadırlar.
42
23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz?
Kesinlik
le
karĢıyım
Bazı Ģart ve
düzenlemelerl
e kabul
edilebilir
Pilot
çalıĢmalar
olumlu
sonuç
verirse
olabilir
Kayıtsız-Ģartsız
öğretilebilir
Diğer Toplam
Toplam 28,2 26,0 17,0 27,7 1,2 781
Cinsiyeti
Kadın 26,7 27,9 14,6 29,0 1,8 390
Erkek 29,7 24,0 19,4 26,3 ,5 391
YaĢı
17-24 28,7 29,8 17,0 22,8 1,8 171
25-34 28,6 26,6 17,5 27,3 154
35-44 30,6 21,9 15,0 30,0 2,5 160
45-54 25,9 24,5 17,0 31,3 1,4 147
>=55 26,8 26,8 18,8 27,5 149
Anadili
Türkçe 32,6 28,6 18,6 19,5 ,6 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
14,8 14,8 25,9 40,7 3,7 27
Kürtçe 6,0 9,6 6,0 77,1 1,2 83
Zazaca 12,0 12,0 12,0 52,0 12,0 25
Arapça 25,0 56,3 18,8 16
Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 12,5 25,0 50,0 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 32,0 31,1 21,4 15,5 103
Doğu Anadolu 28,8 13,8 10,0 41,3 6,3 80
Ege 26,0 39,6 12,5 21,9 96
Güneydoğu Anadolu 4,8 37,1 14,3 42,9 1,0 105
Ġç Anadolu 30,9 33,6 15,5 18,2 1,8 110
Karadeniz 51,9 19,8 17,9 9,4 ,9 106
Marmara 24,9 13,8 22,1 39,2 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 33,3 17,6 12,4 34,0 2,6 153
Ġlçe ġehir Merkezi 24,8 26,4 19,5 28,5 ,8 246
Ġl ġehir Merkezi 28,3 29,1 17,3 24,6 ,8 382
Hane Büyüklüğü
1,00 6,7 30,0 26,7 36,7 30
2,00 31,3 25,0 16,1 27,7 112
3,00 33,3 23,9 14,4 26,7 1,7 180
4,00 29,8 27,5 21,1 20,2 1,4 218
5,00 28,6 26,9 16,8 27,7 119
6,00 21,4 30,0 12,9 32,9 2,9 70
7,00 12,5 20,8 12,5 50,0 4,2 24
8 + 21,4 17,9 10,7 50,0 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 12,5 37,5 43,8 6,3 48
Ġlkokul 23,7 26,8 17,9 31,6 190
Ġlköğretim-Ortaokul 38,1 22,9 14,3 23,8 1,0 105
Lise ve dengi okul 27,1 26,8 18,7 25,7 1,8 284
Yükseköğretim 33,8 22,1 20,1 24,0 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 23,0 26,2 16,4 34,4 61
Ev Kadını 25,0 29,1 9,9 33,1 2,9 172
Öğrenci 42,0 19,3 18,2 19,3 1,1 88
Köylü-Çiftçi 71,4 28,6 7
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
15,4 28,2 12,8 41,0 2,6 39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
30,2 23,5 22,3 24,0
179
Memur, ES Emeklisi 26,1 32,6 19,6 20,7 1,1 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
23,6 28,3 21,7 25,5 ,9 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
32,4 13,5 10,8 43,2
37
Hanedekilerin Ġstihdam
43
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 26,6 30,4 17,7 25,3 79
% 1-24 26,3 28,8 14,4 28,8 1,7 118
% 25-49 28,6 20,7 19,0 29,3 2,4 290
% 50-74 31,1 29,4 15,1 24,4 238
% 75+ çalıĢıyor 19,6 26,8 19,6 33,9 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 17,6 33,3 11,8 33,3 3,9 51
100-199 22,3 28,1 17,3 30,9 1,4 139
200-299 32,4 20,4 13,9 32,4 ,9 108
300-399 29,7 22,7 18,8 27,3 1,6 128
400-499 32,4 32,4 11,1 23,1 ,9 108
500-599 36,0 20,2 21,3 21,3 1,1 89
600-699 23,8 31,0 21,4 23,8 42
700-799 25,9 22,2 14,8 37,0 27
800-899 38,1 28,6 9,5 23,8 21
900-999 28,6 23,8 28,6 19,0 21
1000+ TL 19,1 27,7 25,5 27,7 47
Toplam 220 203 133 216 9 781
3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM
Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusundaki tutum ve görüĢ anlamında
Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması,
Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması,
ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl
etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmekte ve
tüm bu tutum ve görüĢlerinin
Anadili,
Doğum yeri (bölge),
Ġkamet yeri (bölge),
Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),
Hane büyüklüğü,
YaĢ,
Cinsiyet,
Eğitim,
Meslek,
Ailenin istihdama katılımı ile
Aile geliri
durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz
edilmektedir.
3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek
“26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl
değerlendiriyorsunuz?” sorusuna sadece % 23’ü açıkça karĢı çıkmakta; % 33’ü ise tümden olumlu
bulmaktadır. 26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl
değerlendiriyorsunuz?
Sayı %
BatılılaĢmak için gerekli ve doğru buluyorum. 91 11,7
Daha kaliteli bir eğitim almak için gerekli. 246 31,5
Demokratik bir ülkede isteyen herkes istediği dilde eğitim-öğretim 178 22,8
44
alabilmelidir.
Bu dillerde bilim (fen ve matematik) eğitimi yapılmalı ama sosyal dersler
Türkçe olarak verilmelidir.
78 10,0
Türkçeyi zayıflattığı ve ikincilleĢtirdiği için zararlı ve gereksiz buluyorum. 181 23,2
Diğer 7 ,9
Toplam 781 100,0
Türkçe kategorisindekiler, Karadenizliler, köylü-çiftçiler görece karĢı çıkan grupları oluĢturmakla
birlikte, hiçbiri için bu oran % 50’leri geçmemektedir.
26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl
değerlendiriyorsunuz?
BatılılaĢmak
için gerekli
Kaliteli
bir
eğitim
için
gerekli
Demokratik
hak
Fen
eğitiminde
evet,
sosyal-
dilde
hayır
Türkçeyi
zayıflatıcı
Diğer Toplam
Toplam 11,7 31,5 22,8 10,0 23,2 ,9 781
Cinsiyeti
Kadın 12,1 32,1 23,1 11,3 20,5 1,0 390
Erkek 11,3 30,9 22,5 8,7 25,8 ,8 391
YaĢı
17-24 11,7 31,6 25,7 8,2 22,8 171
25-34 13,6 29,9 24,0 8,4 23,4 ,6 154
35-44 14,4 28,1 20,0 14,4 20,6 2,5 160
45-54 12,2 37,4 19,7 8,2 21,8 ,7 147
>=55 6,0 30,9 24,2 10,7 27,5 ,7 149
Anadili
Türkçe 12,5 28,8 18,8 12,1 27,0 ,8 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
7,4 40,7 33,3 3,7 14,8
27
Kürtçe 10,8 41,0 43,4 3,6 1,2 83
Zazaca 4,0 40,0 36,0 4,0 12,0 4,0 25
Arapça 50,0 31,3 18,8 16
Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 50,0 25,0 12,5 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 9,7 35,9 16,5 17,5 20,4 103
Doğu Anadolu 3,8 22,5 37,5 3,8 28,8 3,8 80
Ege 32,3 12,5 21,9 8,3 24,0 1,0 96
Güneydoğu Anadolu 9,5 78,1 7,6 4,8 105
Ġç Anadolu 12,7 18,2 28,2 18,2 20,9 1,8 110
Karadeniz 1,9 17,0 20,8 17,9 41,5 ,9 106
Marmara 11,6 32,6 27,1 5,5 23,2 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 9,8 26,1 23,5 7,2 31,4 2,0 153
Ġlçe ġehir Merkezi 13,0 28,5 26,4 10,6 20,3 1,2 246
Ġl ġehir Merkezi 11,5 35,6 20,2 10,7 21,7 ,3 382
Hane Büyüklüğü
1,00 3,3 36,7 30,0 10,0 20,0 30
2,00 5,4 27,7 27,7 13,4 23,2 2,7 112
3,00 12,2 30,0 17,8 13,3 26,1 ,6 180
4,00 17,0 27,5 22,0 7,8 24,3 1,4 218
5,00 10,9 34,5 23,5 8,4 22,7 119
6,00 11,4 37,1 24,3 7,1 20,0 70
7,00 12,5 20,8 33,3 8,3 25,0 24
8 + 3,6 64,3 17,9 7,1 7,1 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 6,3 47,9 27,1 14,6 4,2 48
Ġlkokul 14,7 38,4 19,5 7,4 19,5 ,5 190
Ġlköğretim-Ortaokul 13,3 34,3 12,4 10,5 28,6 1,0 105
Lise ve dengi okul 10,9 28,2 24,3 11,6 23,9 1,1 284
Yükseköğretim 9,7 22,1 29,9 13,0 25,3 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 14,8 31,1 24,6 11,5 18,0 61
Ev Kadını 10,5 34,9 19,2 9,9 23,8 1,7 172
Öğrenci 6,8 15,9 29,5 13,6 33,0 1,1 88
Köylü-Çiftçi 28,6 28,6 42,9 7
45
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
10,3 56,4 10,3 5,1 15,4 2,6 39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
15,1 32,4 19,0 9,5 23,5 ,6 179
Memur, ES Emeklisi 9,8 20,7 32,6 14,1 22,8 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
12,3 41,5 22,6 4,7 17,9 ,9 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
8,1 27,0 32,4 8,1 24,3
37
Hanedekilerin Ġstihdam
Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 2,5 31,6 22,8 11,4 30,4 1,3 79
% 1-24 9,3 39,8 20,3 9,3 21,2 118
% 25-49 12,1 29,7 24,1 9,7 23,1 1,4 290
% 50-74 15,1 29,4 21,0 10,5 23,5 ,4 238
% 75+ çalıĢıyor 12,5 32,1 28,6 8,9 16,1 1,8 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 9,8 47,1 27,5 2,0 13,7 51
100-199 12,9 38,1 18,0 10,1 18,7 2,2 139
200-299 9,3 29,6 25,0 9,3 25,9 ,9 108
300-399 13,3 35,2 14,1 8,6 28,1 ,8 128
400-499 10,2 32,4 22,2 10,2 25,0 108
500-599 14,6 23,6 21,3 13,5 27,0 89
600-699 14,3 28,6 26,2 11,9 19,0 42
700-799 18,5 25,9 18,5 14,8 22,2 27
800-899 14,3 42,9 14,3 19,0 9,5 21
900-999 14,3 9,5 33,3 14,3 28,6 21
1000+ TL 6,4 25,5 40,4 8,5 19,1 47
Toplam 91 246 178 78 181 1 781
3.3.2. Halkın Türkçe DıĢındaki Anadillerinde Eğitime BakıĢı Olumlu
“Türkiye'de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?” sorusuna
“Herkese sağlanması gereken bir haktır.“ görüĢünde olanlar % 48’e ulaĢıyor.
“Kesinlikle karĢı çıkanlar“ ise % 27,7 oranında bulunuyor.
21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?
Sayı %
Herkese sağlanması gereken bir haktır 375 48,0
Fikrim yok ya da kararsızım 73 9,3
KarĢıyım, ama seçmeli ders olabilir 109 14,0
Kesinlikle karĢıyım. 216 27,7
Diğer 8 1,0
Toplam 781 100,0
46
48.00
14.0010.30
27.70
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
Herkese
sağlanması
gereken bir
haktır
Karşıyım, ama
seçmeli ders
olabilir
Fikrim yok ya
da kararsızım
Kesinlikle
karşıyım.
Grafik: “Türkçenin DıĢındaki Anadillerinde Eğitim Yapılması” Konusundaki Tutumlar
“Türkçe dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına” “kesinlikle karĢıyım” diyenler
“Baba, anne ve kendisinin anadili Türkçe” olanlar dahil hiçbir grupta % 32’yi geçmiyor.
Karadeniz bölgesinde ikamet edenler yarı yarıya açık bir Ģekilde karĢı çıkarken hemen bütün alt
gruplarda daha çok anadilde eğitim yapılabilmesi yönünde bir eğilim gözlemleniyor.
21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?
Herkese
sağlanması
gereken bir
haktır
Fikrim yok
ya da
kararsızım
KarĢıyım,
ama
seçmeli
ders
olabilir
Kesinlikle
karĢıyım. Diğer Toplam
Toplam 48,0 9,3 14,0 27,7 1,0 781
Cinsiyeti
Kadın 25,9 13,8 48,5 10,8 1,0 390
Erkek 29,4 14,1 47,6 7,9 1,0 391
YaĢı
17-24 28,1 12,9 49,1 8,8 1,2 171
25-34 29,2 18,8 41,6 7,8 2,6 154
35-44 26,3 15,0 46,3 11,9 ,6 160
45-54 25,9 12,2 53,7 8,2 147
>=55 28,9 10,7 49,7 10,1 ,7 149
Anadili
Türkçe 43,2 9,6 13,5 32,3 1,3 622
Farklı dil kökenli olup
Türkçe
51,9 3,7 25,9 18,5
27
Kürtçe 77,1 4,8 13,3 4,8 83
Zazaca 60,0 20,0 8,0 12,0 25
Arapça 50,0 6,3 31,3 12,5 16
Kafkas-Balkan Dilleri 62,5 25,0 12,5 8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 43,7 8,7 16,5 30,1 1,0 103
Doğu Anadolu 52,5 5,0 10,0 31,3 1,3 80
Ege 46,9 11,5 16,7 24,0 1,0 96
Güneydoğu Anadolu 67,6 3,8 24,8 3,8 105
Ġç Anadolu 47,3 8,2 9,1 32,7 2,7 110
Karadeniz 24,5 14,2 12,3 49,1 106
Marmara 51,9 11,6 10,5 24,9 1,1 181
Doğum YerleĢim Yeri
Köy, Bucak 48,4 9,2 10,5 29,4 2,6 153
Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 10,6 13,4 25,2 ,8 246
Ġl ġehir Merkezi 46,6 8,6 15,7 28,5 ,5 382
Hane Büyüklüğü
1,00 53,3 10,0 20,0 16,7 30
2,00 53,6 7,1 8,9 29,5 ,9 112
47
3,00 41,7 11,1 15,6 30,6 1,1 180
4,00 46,3 9,6 12,4 30,7 ,9 218
5,00 48,7 8,4 13,4 26,9 2,5 119
6,00 52,9 10,0 12,9 24,3 70
7,00 50,0 12,5 29,2 8,3 24
8 + 57,1 3,6 21,4 17,9 28
En Son Bitirdiği Okul
Okuryazar değil 68,8 10,4 8,3 12,5 48
Ġlkokul 56,3 9,5 11,1 22,1 1,1 190
Ġlköğretim-Ortaokul 38,1 12,4 13,3 36,2 105
Lise ve dengi okul 45,4 9,2 14,4 29,2 1,8 284
Yükseköğretim 42,9 7,1 18,8 30,5 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 42,6 11,5 21,3 21,3 3,3 61
Ev Kadını 51,7 11,6 9,9 26,7 172
Öğrenci 42,0 6,8 9,1 38,6 3,4 88
Köylü-Çiftçi 28,6 71,4 7
Güvencesi Olmayan
ĠĢler
64,1 5,1 12,8 17,9
39
SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,
SSK Em.
44,7 11,7 13,4 29,6 ,6 179
Memur, ES Emeklisi 39,1 10,9 25,0 23,9 1,1 92
Küç. Esnaf, BağKur
Em.
56,6 4,7 14,2 23,6 ,9 106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek, Büyük
Esnaf
54,1 5,4 10,8 29,7
37
Hanedekilerin
Ġstihdam Oranı
0 Hiçbiri çalıĢmıyor 48,1 11,4 8,9 30,4 1,3 79
% 1-24 49,2 7,6 14,4 26,3 2,5 118
% 25-49 49,0 8,6 15,9 25,9 ,7 290
% 50-74 44,5 9,7 13,9 31,1 ,8 238
% 75+ çalıĢıyor 55,4 12,5 10,7 21,4 56
KiĢi BaĢına Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 54,9 9,8 19,6 15,7 51
100-199 52,5 5,8 18,7 21,6 1,4 139
200-299 45,4 13,0 9,3 30,6 1,9 108
300-399 45,3 8,6 12,5 32,0 1,6 128
400-499 42,6 9,3 15,7 31,5 ,9 108
500-599 44,9 11,2 9,0 33,7 1,1 89
600-699 57,1 14,3 7,1 21,4 42
700-799 44,4 11,1 22,2 22,2 27
800-899 52,4 4,8 9,5 33,3 21
900-999 42,9 9,5 19,0 28,6 21
1000+ TL 53,2 6,4 14,9 25,5 47
Toplam 375 73 109 216 8 781
3.3.3. Karar Ortak Alınmalı
“24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim
karar vermelidir?” sorusuna gelen yanıtlara bakıldığında
% 25’lik bir grup tartıĢılmasına dahi karĢı çıkarken,
% 27’si devletin ve % 32’si de devlet de dahil tüm toplumun birlikte karar vermesi
görüĢündedir. 24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar
vermelidir?
Sayı %
Bu konunun tartıĢılmasına bile karĢıyım 199 25,5
Sadece devlet/hükümet 208 26,6
Toplum örgütleri (sendika, dernek, vakıf vb.) 29 3,7
Ġlgili devlet kurumları, sivil toplum örgütleri ve aileler birlikte 249 31,9
Farklı etnik kökenden gelenler istiyorlarsa kabul edilmelidir 83 10,6
Diğer 13 1,7
Toplam 781 100,0
48
Türkçe dil grubundakilerin % 29’u karĢı çıkıyor, % 27’si de devlet kararlaĢtırmalıdır görüĢünü
savunuyor.
Ġlginç bir sonuç ise Güneydoğuluların ve Arapların da devletin bu sorunu çözmesinden yana görüĢ
belirtmiĢ olmalarıdır.
24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar vermelidir?(%)
Bu konunun
tartıĢılmasına
bile karĢıyım
Sadece
devlet/hükümet
Toplum
örgütleri
(sendika,
dernek,
vakıf vb.)
Ġlgili devlet
kurumları,
sivil toplum
örgütleri ve
aileler
birlikte
Farklı etnik
kökenden
gelenler
istiyorlarsa
kabul
edilmelidir
Diğer Toplam
Toplam 25,5 26,6 3,7 31,9 10,6 1,7 781
Cinsiyeti
Kadın 26,7 24,9 3,1 34,4 9,0 2,1 390
Erkek 24,3 28,4 4,3 29,4 12,3 1,3 391
YaĢı
17-24 28,1 22,2 3,5 32,7 12,3 1,2 171
25-34 25,3 25,3 1,9 34,4 11,7 1,3 154
35-44 26,3 23,1 5,6 34,4 8,1 2,5 160
45-54 20,4 33,3 3,4 31,3 9,5 2,0 147
>=55 26,8 30,2 4,0 26,2 11,4 1,3 149
Anadili
Türkçe 29,7 24,4 3,5 34,4 6,9 1,0 622
Farklı dil
kökenli olup
Türkçe
11,1 25,9 7,4 29,6 14,8 11,1 27
Kürtçe 7,2 33,7 1,2 21,7 33,7 2,4 83
Zazaca 8,0 40,0 8,0 16,0 20,0 8,0 25
Arapça 12,5 56,3 6,3 18,8 6,3 16
Kafkas-Balkan
Dilleri
12,5 25,0 12,5 25,0 25,0
8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 27,2 30,1 6,8 32,0 3,9 103
Doğu Anadolu 31,3 27,5 3,8 10,0 20,0 7,5 80
Ege 20,8 22,9 2,1 49,0 4,2 1,0 96
Güneydoğu
Anadolu
4,8 46,7
31,4 16,2 1,0 105
Ġç Anadolu 38,2 19,1 2,7 36,4 1,8 1,8 110
Karadeniz 44,3 18,9 2,8 28,3 4,7 ,9 106
Marmara 17,7 23,8 6,1 32,0 19,3 1,1 181
Doğum YerleĢim
Yeri
Köy, Bucak 24,8 28,1 5,2 26,1 13,1 2,6 153
Ġlçe ġehir
Merkezi
25,2 25,6 4,9 32,5 10,2 1,6 246
Ġl ġehir Merkezi 25,9 26,7 2,4 33,8 9,9 1,3 382
Hane
Büyüklüğü
1,00 16,7 23,3 6,7 30,0 20,0 3,3 30
2,00 31,3 18,8 5,4 30,4 12,5 1,8 112
3,00 31,7 19,4 3,9 32,8 10,6 1,7 180
4,00 24,8 30,7 3,2 34,4 5,5 1,4 218
5,00 20,2 33,6 3,4 27,7 15,1 119
6,00 20,0 32,9 2,9 32,9 8,6 2,9 70
7,00 20,8 20,8 4,2 41,7 12,5 24
8 + 17,9 35,7 21,4 17,9 7,1 28
En Son Bitirdiği
Okul
Okuryazar değil 6,3 52,1 25,0 8,3 8,3 48
Ġlkokul 20,0 33,2 5,8 30,0 10,0 1,1 190
Ġlköğretim-
Ortaokul
31,4 30,5 3,8 27,6 4,8 1,9 105
Lise ve dengi
okul
25,7 22,2 3,2 36,3 11,3 1,4 284
49
Yükseköğretim 33,8 16,2 3,2 31,2 14,9 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 23,0 23,0 1,6 39,3 13,1 61
Ev Kadını 25,0 33,1 3,5 29,7 5,2 3,5 172
Öğrenci 35,2 19,3 4,5 29,5 11,4 88
Köylü-Çiftçi 42,9 28,6 28,6 7
Güvencesi
Olmayan ĠĢler
10,3 43,6
25,6 15,4 5,1 39
SSK’lı ĠĢçi-
ÇalıĢan, SSK
Em.
30,7 22,9 3,9 33,0 8,9 ,6 179
Memur, ES
Emeklisi
25,0 18,5 4,3 34,8 16,3 1,1 92
Küç. Esnaf,
BağKur Em.
17,9 29,2 4,7 34,9 11,3 1,9 106
Özelde
Yönetici,
Serbest Meslek,
Büyük Esnaf
18,9 32,4 5,4 21,6 18,9 2,7 37
Hanedekilerin
Ġstihdam Oranı
0 Hiçbiri
çalıĢmıyor
27,8 22,8 3,8 31,6 10,1 3,8 79
% 1-24 22,9 29,7 2,5 28,8 13,6 2,5 118
% 25-49 22,4 29,3 4,5 34,1 8,3 1,4 290
% 50-74 30,3 25,2 3,4 30,3 9,7 1,3 238
% 75+ çalıĢıyor 23,2 17,9 3,6 33,9 21,4 56
KiĢi BaĢına
Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 11,8 33,3 2,0 41,2 7,8 3,9 51
100-199 20,9 36,0 1,4 31,7 7,2 2,9 139
200-299 29,6 27,8 2,8 26,9 11,1 1,9 108
300-399 25,8 29,7 3,9 28,9 9,4 2,3 128
400-499 26,9 19,4 5,6 36,1 12,0 108
500-599 33,7 23,6 3,4 32,6 4,5 2,2 89
600-699 26,2 26,2 4,8 33,3 9,5 42
700-799 29,6 22,2 7,4 18,5 22,2 27
800-899 33,3 9,5 47,6 9,5 21
900-999 19,0 23,8 33,3 23,8 21
1000+ TL 21,3 14,9 10,6 29,8 23,4 47
Toplam 199 208 29 249 83 13 781
3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir
“Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl
etkilenir?” sorusuna
% 26’sı olumlu etkileneceği,
% 24’ü bir etkisi olmayacağı,
% 48’i de olumsuz etkisi olacağı yönünde görüĢ belirtiyor.
25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl
etkilenir?
Sayı %
Türkçe zarar görmez, bilakis diğer anadilleri nedeniyle zenginleĢir 205 26,2
Türkçeye bir etkisi olmaz 193 24,7
Türkçeye bir miktar olumsuz etkisi olur 121 15,5
Türkçe giderek zayıflar 253 32,4
Diğer 9 1,2
Toplam 781 100,0
Gruplara göre bazı değiĢkenlikler görülmektedir:
Türkçe ve Kafkas+Balkan kökenli dil grupları,
Karadeniz, Ġç Anadolu ve Akdeniz olumsuz etkinin daha fazla olacağı kanaatini taĢıyor.
50
25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl
etkilenir?
Türkçe zarar
görmez, bilakis
diğer anadilleri
nedeniyle
zenginleĢir
Türkçeye bir
etkisi olmaz
Türkçeye
bir miktar
olumsuz
etkisi olur
Türkçe
giderek
zayıflar
Diğer Toplam
Toplam 26,2 24,7 15,5 32,4 1,2 781
Cinsiyeti
Kadın 24,9 26,4 14,6 32,6 1,5 390
Erkek 27,6 23,0 16,4 32,2 ,8 391
YaĢı
17-24 24,6 19,9 19,3 35,7 ,6 171
25-34 28,6 20,1 16,9 33,8 ,6 154
35-44 26,9 26,3 14,4 30,0 2,5 160
45-54 27,9 31,3 11,6 27,9 1,4 147
>=55 23,5 26,8 14,8 34,2 ,7 149
Anadili
Türkçe 18,8 24,4 17,8 37,9 1,0 622
Farklı dil kökenli
olup Türkçe
40,7 29,6 14,8 14,8
27
Kürtçe 72,3 18,1 3,6 4,8 1,2 83
Zazaca 36,0 40,0 16,0 8,0 25
Arapça 43,8 25,0 6,3 25,0 16
Kafkas-Balkan
Dilleri
12,5 50,0 25,0 12,5
8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 20,4 26,2 17,5 34,0 1,9 103
Doğu Anadolu 33,8 20,0 10,0 32,5 3,8 80
Ege 21,9 38,5 11,5 25,0 3,1 96
Güneydoğu
Anadolu
72,4 14,3 9,5 3,8
105
Ġç Anadolu 11,8 18,2 12,7 56,4 ,9 110
Karadeniz 10,4 13,2 26,4 50,0 106
Marmara 19,9 35,4 17,7 27,1 181
Doğum YerleĢim
Yeri
Köy, Bucak 23,5 27,5 12,4 33,3 3,3 153
Ġlçe ġehir
Merkezi
27,2 22,4 16,3 32,9 1,2 246
Ġl ġehir Merkezi 26,7 25,1 16,2 31,7 ,3 382
Hane Büyüklüğü
1,00 26,7 40,0 13,3 20,0 30
2,00 21,4 26,8 13,4 36,6 1,8 112
3,00 19,4 26,1 15,6 38,9 180
4,00 23,4 21,6 20,6 33,0 1,4 218
5,00 27,7 25,2 12,6 33,6 ,8 119
6,00 40,0 24,3 11,4 21,4 2,9 70
7,00 29,2 29,2 12,5 29,2 24
8 + 67,9 10,7 10,7 7,1 3,6 28
En Son Bitirdiği
Okul
Okuryazar değil 50,0 31,3 12,5 6,3 48
Ġlkokul 26,8 31,1 11,6 30,0 ,5 190
Ġlköğretim-
Ortaokul
21,0 23,8 14,3 40,0 1,0 105
Lise ve dengi
okul
25,4 24,6 18,3 30,6 1,1 284
Yükseköğretim 23,4 15,6 20,8 39,6 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 27,9 23,0 18,0 31,1 61
Ev Kadını 25,0 29,1 11,0 32,0 2,9 172
Öğrenci 14,8 17,0 21,6 44,3 2,3 88
Köylü-Çiftçi 14,3 14,3 42,9 28,6 7
Güvencesi
Olmayan ĠĢler
59,0 20,5 2,6 17,9
39
SSK’lı ĠĢçi-
ÇalıĢan, SSK
Em.
19,0 25,7 17,3 38,0
179
51
Memur, ES
Emeklisi
30,4 16,3 20,7 32,6
92
Küç. Esnaf,
BağKur Em.
30,2 34,9 13,2 21,7
106
Özelde Yönetici,
Serbest Meslek,
Büyük Esnaf
37,8 18,9 10,8 27,0 5,4 37
Hanedekilerin
Ġstihdam Oranı
0 Hiçbiri
çalıĢmıyor
24,1 27,8 13,9 32,9 1,3 79
% 1-24 32,2 24,6 11,0 30,5 1,7 118
% 25-49 25,2 26,9 16,2 30,3 1,4 290
% 50-74 25,6 18,1 19,3 36,1 ,8 238
% 75+ çalıĢıyor 25,0 37,5 7,1 30,4 56
KiĢi BaĢına Aylık
Hane Geliri
0-99 TL 45,1 23,5 11,8 19,6 51
100-199 36,0 23,7 12,2 25,2 2,9 139
200-299 29,6 21,3 12,0 36,1 ,9 108
300-399 27,3 22,7 17,2 31,3 1,6 128
400-499 17,6 23,1 18,5 39,8 ,9 108
500-599 15,7 28,1 12,4 43,8 89
600-699 16,7 23,8 26,2 33,3 42
700-799 14,8 40,7 18,5 25,9 27
800-899 23,8 9,5 23,8 38,1 4,8 21
900-999 14,3 19,0 23,8 42,9 21
1000+ TL 27,7 40,4 12,8 19,1 47
Toplam 205 193 121 253 9 781
3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz
“27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü
kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması
doğru mudur?” sorusunda halkın % 70’i “kapatılmaması” yönünde görüĢ bildirmektedir. 27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü
kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması
doğru mudur?
Sayı %
Bir sendika böylesi bir talep nedeniyle asla kapatılmamalıdır. 439 56,2
Bu tür durumlarda uluslararası sözleĢme ve antlaĢmalar esas alınmalıdır. 98 12,5
Ülke güvenliği söz konusu ise doğrudur, kapatılabilir 227 29,1
Diğer 17 2,2
Toplam 781 100,0
Bu konuda özellikle bölgeler arasında farklılaĢmalara rastlanıyor:
Güneydoğu, Marmara ve Ege Bölgesinde ikamet edenler anadilde eğitim talebi nedeniyle
sendikanın kapatılmasına karĢı çıkarken,
Karadeniz, Akdeniz ve Ġç Anadolu Bölgesinde ikamet edenler görece kapatılmayı
desteliyorlar.
27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü
kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması
doğru mudur?
Bir sendika böylesi bir
talep nedeniyle asla
kapatılmamalıdır.
Bu tür
durumlarda
uluslararası
sözleĢme ve
antlaĢmalar esas
alınmalıdır.
Ülke güvenliği
söz konusu ise
doğrudur,
kapatılabilir
Diğer Toplam
Toplam 56,2 12,5 29,1 2,2 781
Cinsiyeti
Kadın 54,9 13,1 29,7 2,3 390
Erkek 57,5 12,0 28,4 2,0 391
52
YaĢı
17-24 52,6 15,8 29,8 1,8 171
25-34 57,8 13,6 27,9 ,6 154
35-44 59,4 8,1 28,1 4,4 160
45-54 59,9 10,2 28,6 1,4 147
>=55 51,7 14,8 30,9 2,7 149
Anadili
Türkçe 52,1 12,5 33,4 1,9 622
Farklı dil
kökenli olup
Türkçe
51,9 18,5 29,6
27
Kürtçe 85,5 8,4 4,8 1,2 83
Zazaca 60,0 16,0 12,0 12,0 25
Arapça 62,5 18,8 12,5 6,3 16
Kafkas-Balkan
Dilleri
62,5 12,5 25,0
8
Ġkamet Bölgesi
Akdeniz 58,3 3,9 35,0 2,9 103
Doğu Anadolu 53,8 10,0 31,3 5,0 80
Ege 64,6 6,3 25,0 4,2 96
Güneydoğu
Anadolu
78,1 17,1 4,8
105
Ġç Anadolu 37,3 14,5 44,5 3,6 110
Karadeniz 31,1 22,6 45,3 ,9 106
Marmara 65,2 12,2 22,1 ,6 181
Doğum YerleĢim
Yeri
Köy, Bucak 57,5 10,5 26,1 5,9 153
Ġlçe ġehir
Merkezi
58,1 8,1 30,9 2,8 246
Ġl ġehir Merkezi 54,5 16,2 29,1 ,3 382
Hane
Büyüklüğü
1,00 66,7 6,7 26,7 30
2,00 50,9 16,1 30,4 2,7 112
3,00 56,1 10,0 33,3 ,6 180
4,00 50,0 15,1 31,2 3,7 218
5,00 58,0 14,3 26,1 1,7 119
6,00 67,1 10,0 21,4 1,4 70
7,00 62,5 33,3 4,2 24
8 + 75,0 10,7 10,7 3,6 28
En Son Bitirdiği
Okul
Okuryazar değil 72,9 14,6 8,3 4,2 48
Ġlkokul 63,7 8,4 25,8 2,1 190
Ġlköğretim-
Ortaokul
51,4 11,4 34,3 2,9 105
Lise ve dengi
okul
54,2 10,6 32,7 2,5 284
Yükseköğretim 48,7 21,4 29,2 ,6 154
Mesleği/UğraĢısı
ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 62,3 11,5 26,2 61
Ev Kadını 51,7 12,2 33,1 2,9 172
Öğrenci 40,9 14,8 40,9 3,4 88
Köylü-Çiftçi 42,9 14,3 42,9 7
Güvencesi
Olmayan ĠĢler
76,9 7,7 7,7 7,7 39
SSK’lı ĠĢçi-
ÇalıĢan, SSK
Em.
58,1 11,7 29,1 1,1 179
Memur, ES
Emeklisi
47,8 21,7 29,3 1,1 92
Küç. Esnaf,
BağKur Em.
68,9 7,5 22,6 ,9 106
Özelde
Yönetici,
Serbest Meslek,
Büyük Esnaf
59,5 10,8 24,3 5,4 37
Hanedekilerin
53
Ġstihdam Oranı
0 Hiçbiri
çalıĢmıyor
41,8 21,5 32,9 3,8 79
% 1-24 64,4 7,6 26,3 1,7 118
% 25-49 58,6 10,3 29,0 2,1 290
% 50-74 51,3 16,8 29,8 2,1 238
% 75+ çalıĢıyor 67,9 3,6 26,8 1,8 56
KiĢi BaĢına
Aylık Hane
Geliri
0-99 TL 76,5 7,8 13,7 2,0 51
100-199 64,0 9,4 23,0 3,6 139
200-299 61,1 8,3 29,6 ,9 108
300-399 50,0 17,2 27,3 5,5 128
400-499 50,9 13,0 36,1 108
500-599 47,2 15,7 34,8 2,2 89
600-699 38,1 21,4 38,1 2,4 42
700-799 55,6 7,4 37,0 27
800-899 47,6 14,3 38,1 21
900-999 42,9 23,8 33,3 21
1000+ TL 72,3 6,4 21,3 47
Toplam 439 98 227 17 781
54
4. SONUÇLAR ve ÖNERİLER
Bu araĢtırma, Türkiye’de halkın anadillerinin durumu ve anadillerine yönelik tutumlarını anlamak üzere
gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma 26 ilde 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere toplam 781 kiĢi
üzerinde yapılmıĢtır. Anket uygulananların büyük çoğunluğu Türkçe dillidir. Buna göre baba dili (% 80),
anne dili (% 79,8) ve kendi (görüĢülen kiĢi) dilinin (% 83,1) Türkçe olduğu görülmektedir. Bu bulgu,
Türkiye’de nüfusun büyük çoğunluğunun Türkçe anlayıp konuĢabildiğini göstermektedir. Yani Türkiye’de
egemen anadili, Türkçe’dir. Kalan % 17’lik pay içinde Kürtçe, % 11,3’lük oranıyla öne çıkmaktadır.
Kürtçe, Türkiye’de Türkçe’den sonra konuĢulan en yaygın anadilidir. Öte yandan, Kafkas ve Balkan
dillerinin (% 1,2) giderek yok oluĢ sürecine girdiği görülmektedir. AraĢtırmada tüm toplumsal çeĢitliliği
yansıtmak üzere değiĢik toplumsal kesimler içerilmiĢtir: ĠĢsiz, ev kadını, öğrenci, emekli, iĢçi, memur,
küçük esnaf, özel sektörde yönetici, serbest meslek sahibi, esnaf vd. Dolayısıyla Türkiye haritasının coğrafi
ve etnik/kimliksel çeĢitliliği, meslekler üzerinden simgelenmiĢtir. AraĢtırmamız, anadilleri üzerinden
kimlik/dil iliĢkisi ile sosyo-ekonomik ve siyasal tutumlar arasında çeĢitli bağlantıların olduğunu da
göstermektedir. Tek tek bulgular üzerinden gidilecek olursa, araĢtırma sonuçlarına göre Ģunlar ileri
sürülebilir:
Türkiye çok dilli bir toplum özelliği taşıyor. Bu bulgu, Cumhuriyetin katı ve tek tip değerlere
dayalı mirası ile günümüz gerçekliğinin örtüĢmediğini göstermektedir. Türkiye Ģu an itibariyle çok
dilli bir toplum olma özelliğini, konuĢulan birçok dilin gerçekliği nedeniyle açık biçimde
göstermektedir. Türkçeden sonra konuĢulan en yaygın dilin Kürtçe (% 11,3) olması, Kürtçe’nin
varlığının bilimsel bir ifadesidir. Zazacayı da (%3,2) buna katarsak, ülkemizde yaklaĢık % 15’lik
bir nüfus diliminin Kürtçe ve diyalektleri/lehçeleri ile kendilerini ifade ettikleri söylenebilir.
Egemen dil Türkçenin dıĢında konuĢulan diğer diller (Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Ermenice,
Rumca, Kafkas ve Balkan dilleri, Farsça ve Süryanice), birer anadili olarak hakim dilin karĢısında
bir zenginlik kaynağı olarak görülmesi gerekirken, resmi düzlemde tam aksine bir tehdit unsuru
olarak karĢılanmaktadır. Oysa bu araĢtırmada görüĢülen kiĢiler, böylesi bir tehdit bulunduğu
görüĢüne katılmamakta, farklı anadillerini ülkenin bölünmesi-parçalanmasına yol açabilecek bir
tehdit olarak algılamamaktadırlar. Ama bu algı, anadillerinde bir kayıp olmadığı anlamına
gelmemektedir.
Anadilleri önemli kayıplara uğruyor. Türkiye’nin kültürel ve insani değerlerinin önemli
öğelerinden olan Türkçe dıĢındaki anadilleri, tek kuĢakta % 17 azalmıĢ bulunuyor. Türkçe dıĢında
bir anadili olanlar anneleriyle % 72, eĢleriyle % 50 ve çocuklarıyla % 27 oranında anadilinde
iletiĢim kuruyor. Bu durum da her kuĢakta kaybın daha da arttığını gösteriyor. Anne-babalar % 21
oranında Türkçe dıĢında anadillere sahip iken, kendileri için bu oran % 16,9’a düĢüyor. Yani,
Türkçe dıĢındaki anadilleri kuĢaktan kuĢağa, yıldan yıla giderek erimektedir. Ġlginçtir,
anadillerinde tek kuĢakta kayıp en çok, Kürtçe (% 14, 43) ve Zazacada (% 24,23) değil, Balkan ve
Kafkas dillerinde (toplam % 38,46) yaĢanmaktadır. Ancak Kürtçe ile Zazacayı aynı kategoriye
koyarsak oranlar hemen hemen eĢitlenmektedir. Özcesi, hakim dil grupları dıĢındaki tüm
55
anadillerinin giderek kaybolduğu kestirilebilir. Acaba bu genel bulgu, Türkiye’de asimilasyon
politikalarının geldiği noktada baĢarısını mı gösteriyor? Ve yarattığı tahribatı mı?
Çiftdillilik bir gerçek olarak ortaya çıkıyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar anneleriyle
% 17 ve çocuklarıyla % 32 oranında çiftdil kullanıyorlar. Dolayısıyla görüĢülen kiĢilerin hem anne-
babaları hem de çocuklarıyla çiftdilli bir iletiĢim kurduğu gerçeğiyle karĢı karĢıyayız. Bu da
gösteriyor ki, anket sorularını yanıtlayan kiĢiler, üç kuĢak arasında bir “dilsel köprü” kurmaya
çalıĢmaktadır. Ama yine de yaĢlılara göre gençler, anadilini anlasa da konuĢamıyor. Yani yaĢ
gençleĢtikçe anadilinde konuĢabilme oranı geriliyor. Anadilini evde öğrenme oranının (% 95)
yüksekliği, konuĢamama ve haliyle yazamamanın önemli bir nedeni olabilir. Oysa anadilini okulda
sistemli bir Ģekilde öğrenme durumunda, anlama, konuĢma ve yazma edimlerinin birlikte
gerçekleĢmesi mümkündür. Dolayısıyla anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında, evde
öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı görülüyor. Türkçe eğitim alanların ancak %
25’i bunu baĢarabiliyor. O halde anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi
gerekmektedir. Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması, görmezden gelinmesi
bile kültürel dıĢlanmayı kendiliğinden yeterli bir gösterge haline getirmektedir. Burada eğitsel
donanım, altyapı ve deneyim de önemlidir. Nitekim Türkçe anadilli olanların sadece % 4’ü
okuryazar değilken bu oranın Zazaca (% 32), Kürtçe (% 24) ve Arapçada (% 19) oldukça yüksek
olması, kendi anadilini tam öğrenmede (özellikle yazmada) çok önemli bir engel oluĢturmaktadır.
Devletin oluĢturması gereken “yeni anadili eğitim politikası”nda bu tür handikapları mutlaka
hesaba katması gerekiyor. Ġnsanlar kendi anadillerinde yeterince okuryazar değilken bir baĢka dilde
yeterince nasıl okuryazar olabilirler acaba? Nitekim, eğitim seviyesi, istihdama katılım ve yapılan
iĢin güvenceli olup olmaması gibi durumlar açısından Türkçe dilli görüĢülen kiĢilerın açık ara
avantajlı konumda olması, bölgeler arası olduğu kadar diller arası da bir eĢitsizliğe iĢaret
etmektedir. O halde, fırsat ve olanaklar Türkçe dil topluluğu için daha iyi ve ileride ise, diğer dil
toplulukların dezavantajları nasıl ortadan kaldırılacaktır?
Halk anadillerine karşı duyarlı bir tutum sergiliyor. Halk anadillerine yöneticilerden,
politikacılardan ve devletten daha duyarlı bulunuyor. Halk, anadillerinin öğrenilmesi ve
öğretilmesini, büyük oranda (% 69’u) bir hak olarak görüyor ve saygıyla karĢılıyor. Dolayısıyla
halkın, devlete göre anadillerine karĢı daha hoĢgörülü olduğu söylenebilir. Burada ilginç bir bulgu
da, insanların özel ve duygusal yanlarıyla ilgilidir. Buna göre anket sorularını yanıtlayanların %
75’i çiftdilde duygulanmaktadır. Duygu durumlarında görüĢülen kiĢilerın % 25-30’u Türkçe, % 35-
46’sı anadillerinde duygulanmaktadır. GörüĢülen kiĢilerın % 41’i hesap yaparken Türkçeyi, %
46’sı da kafası karıĢık olduğunda anadilini kullanmaktadır. Burada görüĢülen kiĢilerın yarıya
yakını daha pratik, sorun merkezli ve gündelik hayata dönük bir iĢlem olan hesap yapmada
Türkçeyi kullanmaları, hakim dil Türkçenin gündelik hayatta “rasyonel araç” olarak kabul
edildiğini göstermektedir. Ama duygu dünyası ve özel hayat alanına girildiğinde görüĢülen
kiĢilerın anadillerine dönmesi, anadilinin kamusal hayattan giderek çekildiğini göstermektedir.
Nitekim Kürt Sorunu çerçevesinde insanların (özellikle Kürtlerin), bilhassa batı bölgelerinde
Kürtçe konuĢmaktan çekindiklerine bir iĢaret olabilir mi bu bulgu, tartıĢılabilir.
56
Halk, eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitime büyük ölçüde olumlu bakıyor. Eğitimde
anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda da nüfusun yarısı (% 48’i) olumlu görüĢ
bildiriyor, açıkça karĢı çıkanlar % 27 oranında kalıyor. Örneklemin % 69’u da anadilini öğrenmeyi,
konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi kayıtsız-Ģartsız doğal bir hak olarak görüyor. Bu oranın anne-
babasının ve kendisinin anadili Kürtçe olanlarda % 95’e, Balkan ve Kafkas kökenlilerde % 88’e
çıkması Ģunu gösteriyor: Türkçe dıĢındaki anadillerinde kayba uğrayanlar, anadillerinin
öğretilmesine daha sıcak bakıyor. Bu dil grupları, tehlikenin farkında ve önlem alınmasını
istiyorlar. Türkçe anadilindekilerin, Karadenizlilerin, öğrenci ve yüksek öğretim mezunlarının
anadillerinin öğretilmesine daha fazla karĢı çıkması, tek dillilik konusunda aĢırı milliyetçi bir tutum
almanın, giderek okuryazar kesimler içinde/arasında daha fazla sergilenmeye baĢlandığını
göstermektedir. Bu bulgudan hareketle, formel eğitim sisteminin, anadilleri konusunda duyarlılık
yaratmadığı, tam aksine katı bir önyargı oluĢturduğu sonucunu çıkarmak mümkün görünmektedir.
Anket sorularını yanıtlayanların, okullarda anadilinde seçmeli derslere büyük oranda olumlu
yaklaĢması, sadece % 25’inin karĢı çıkması ve buna karĢın % 16’sının tüm derslerin anadilinde
verilebileceğini belirtmesi, yine nüfusun konuya ne oranda demokratik yaklaĢtığının iĢareti olarak
değerlendirilebilir. Toplum kendi içinde anadilleri konusunda sert bir ayrım yapmamakta, hatta bir
miktar “melez deseni” bile savunmaktadır. Nitekim farklı anadil grupları ile evlilik, sınırlı da olsa
artma eğilimindedir. Ama yine de oran son derece azdır. 781 anne-babadan sadece % 1,2’sinin
baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evliyken, kendileri için bu oranın % 2,8’e çıkması sevindirici
olmakla birlikte yeterli olmadığı açıktır. Söz konusu oranın bu denli düĢük olması, farklı dil
gruplarının farklı etnik kimlik olarak algılandığı ve evlilik gibi yakın kan ve akraba iliĢkilerinden
uzak durulduğu Ģeklinde yorumlanabilir. Bu bulgunun, yurttaĢların farklılıklarına rağmen ortak
yaĢamı ve ortak geleceği açısından üzerinde ciddiyetle durulması ve çözüm üretilmesi gerektiği
açıktır.
Anadilini kullanmak hala kolay değil. Çünkü sorun çıkıyor. Anadiline karĢı ayrımcılık ve
baskılama oranının yüksekliği (% 43), hem bireysel hem de kurumsal bir ayrımcılığı ve Ģiddeti
göstermektedir. Burada bireyselden ziyade resmi engellerin daha fazla öne çıkması, devletin
oynadığı olumsuz rolü göstermektedir. Dolayısıyla sorunun kaynağı halk değil, devlettir. En fazla
sorun Kürtçede çıkmaktadır (% 53). Bu sorunun asıl kaynağı (% 21) yasal-siyasal alandadır.
Günlük hayatta ise yüksek eğitimlilerin Türkçe dıĢındaki anadillerinin kullanımına daha fazla
tepkisel bir tutum sergilemeleriyse, “bilinçli baskılama/ayrımcılık” mekanizmasını
düĢündürmektedir. Nitekim Türkçe dıĢında anadili olanların anadillerini en çok evde (özel alan)
konuĢtuğu görülmektedir (% 56.8). Sokakta ve her yerde konuĢanların toplam oranı % 5’i ancak
bulmaktadır. Demek ki, mevcut baskı, anadili Türkçe olmayanları özel alanlara hapsetme
doğrultusunda etkide bulunmaktadır. BaĢka bir ifade ile kamusal alan, farklı anadillerinin
kullanımına kapalıdır. Türkçe dıĢındaki anadillerinin en çok geleneksel an ve mekanlarda (ibadet,
bayram, akraba ziyareti vs.) ve en az kamusal alan ve etkinliklerde (alıĢveriĢ, iĢ yeri, okul, çeĢitli
kentsel mekanlar vs.) kullanılması, kamusal alanın anadillerine kapalılığının göstergelerindendir.
57
Sorunun kaynağı halk değil, devlet ve hükümettir. Dolayısıyla anadillerin öğretilmesi ve
anadilinde eğitim konusunda esas tıkanma ve çözümsüzlük halktan değil, devletten ve hükümetten
kaynaklanıyor. Devlet ve hükümetin, toplumsal gerçekliği dikkate alması gerekir. Halkın anadillere
iliĢkin algısı, devlet ve hükümetinkinden daha ileride görünmektedir. Zira okullarda bazı derslerin
Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine sadece % 28 karĢı çıkarken, kalan % 72 ise destek
vermektedir. Türkiye’de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına % 48’lik oran
“herkese sağlanması gereken bir hak” olarak bakmaktadır. Sadece % 27,7’lik bir kesim kesinlikle
karĢı çıkmaktadır. Yine eğitim öğretimde Türkçe dıĢındaki diğer anadillerine yer verilmesi ve
çiftdilli eğitim durumunda Türkçenin olumlu etkileneceğini (% 26), olumsuz etkileneceğini (% 48)
ya da etkisinin olmayacağını (% 24) ileri sürerken önemli oranda bir kaygıyı da dile getirmektedir.
Bu kaygırü, yetersiz bilgilendirme ve eğitimin yanı sıra son yıllarda etkisini arttıran milliyetçi
argümanlardan kaynaklandığı düĢünülebilir. Özellikle medyada yer alan milliyetçi dilin ve
farklılıkları ötekileĢtirici, dıĢlayıcı ve damgalayıcı tutumun bu konudaki rolü göz ardı edilemez.
Batı dillerinde eğitime teveccüh gösteriliyor. Batı dillerinde eğitime destek verenlerin oranı (% 33)
pek de yüksek görünmüyor. Bu bulgunun da son yıllarda artıĢ gösteren milliyetçi tutumla alakası
olduğu düĢünülebilir. Batı dillerinde eğitimde olumsuz yaklaĢanlar (%23) daha çok Karadeniz
bölgesinden ve köylü-çiftçi kategorisinde yer alan görüĢülen kiĢiler arasından çıkmıĢtır. Bu
bulgunun da kırsal kesimde ve Karadeniz bölgesindeki düĢünsel atmosferin anlaĢılması açısından
üzerinde durulabileceği açıktır. Öte yandan Batı dillerinde eğitime olumlu yaklaĢım oranı çok
yüksek olmamasına rağmen ülkemizde yabancı dille eğitim yapan özel okulların, yabancı dil
öğreten kurs ve dershanelerin giderek artması da ayrıca açıklanması gereken bir çeliĢki gibi
durmaktadır.
Anadillerinin eğitim ve öğretimine ilişkin yükümlülükler paylaşılmalıdır. Anadilinde eğitimin
nasıl ve kim tarafından sağlanması gerektiği konularında farklı görüĢler mevcuttur ve bu konuda
bir miktar kafa karıĢıklığı bulunduğu görülmektedir. % 27 bu iĢi devlete havale ederken, % 31,9 ise
devlet ile birlikte iĢe aile ve ilgili toplum örgütlerinin karıĢması gerektiğini ileri sürmektedir. ĠĢe
devletin yanı sıra toplum örgütlerini katan anlayıĢ, resmi politikaları bir bakıma eleĢtirmekte ve
yetersiz bulmaktadır. Dolayısıyla resmi yetkililerin, duyarlı eğitimcilerin ve eğitim örgütlerinin bu
konularda kamuoyunu (özellikle eğitimcileri ve aileleri) bilinçlendirici çalıĢmalar ve
sempozyumlar yapması, broĢürler hazırlaması; konuya ciddiyetle yaklaĢması gerektiği sonucu
çıkmaktadır. Çözümün, farklı kesimlerin ortak çalıĢmasını gerektirdiği açıktır.
Anadilinde eğitime yer verilebilmesi için yeni bir eğitim politikasının oluşturulması ve bunu
mümkün kılacak yasal kurumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekiyor. Bunun için;
a) Resmi dilin de pek çok kiĢi için anadili anlamı taĢıdığı unutulmadan Türkçe dıĢında anadili olan
kiĢilerin eĢit/adil bir eğitim alabilmeleri için sağlıklı politikalar üretilmelidir. Bunun için her
Ģeyden önce 1982 Anayasasının yerine temel hak ve özgürlükleri güvenceye alan, devleti
değil bireyin ve toplumun yararını korumayı amaçlayan yeni bir anayasa yapılmalıdır.
Anayasada eğitimle ilgili bölüm baĢta BM düzenlemeleri olmak üzere, eğitimi bir hak
olarak ele alan evrensel normlar dikkate alınarak yazılmalıdır. Eğitimde anadiline yer
58
verilmesine iliĢkin uluslararası sözleĢmeler çekince konulmadan imzalanmalı ve iç hukuk
buna göre yeniden düzenlenmelidir.
b) Milli Eğitim Temel Kanunu, Üniversite ve Yüksek Öğretim Kanunu ve Radyo ve
Televizyon Kanunu gibi düzenlemeler, çokdilli, çokkültürlü toplum gerçeği dikkate
alınarak yeniden düzenlenmelidir.
c) Türkiye’de kullanılan anadillerine iliĢkin bir veri tabanı oluĢturulmalıdır. Ardından farklı
dil topluluklarının, eğitim konusundaki talepleri saptanmalı, eğitimde anadiline yer
verilmesine iliĢkin çalıĢmalar bu bilgiler üzerinden yürütülmelidir.
d) Anadilinin öğretilmesi ve anadilinde eğitim için öğretmen sorunu, ders kitaplarının ve baĢkaca
eğitim-öğretim materyallerinin hazırlanması, eğitim-öğretimin yapılacağı okullardaki okul düzeni,
anadili Türkçe olan öğrencilere diğer anadilleri ve bunların eğitimi hakkında bilgi verilmesi, resmi
dilin hangi aĢamada devreye girmesi gerektiği gibi konular hakkında çalıĢmalara baĢlanmalıdır.
e) Milli Eğitim Bakanlığı eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda birinci
derecede sorumluluk üstlenmelidir. Kısa, orta ve uzun vadede yapılacak iĢler saptanarak
çalıĢmalara öncelik sırasına göre bir an önce baĢlanmalıdır.
f) Üniversitelerde ülkemizde kullanılan anadilleri ile ilgili anabilim dalları oluĢturulmalıdır.
g) Halk Eğitim Merkezlerinde çokkültürlü çokdilli eğitim ortamları ve olanakları
yaratılmalıdır.
h) Ders kitaplarında ve genel olarak müfredatta kadınlara, farklı dilsel, dinsel topluluklara ve
kültürlere yönelik ayrımcı ve küçük düĢürücü ifadeler ayıklanmalı, eĢitlikçi bir dil
yaratılmalıdır.
i) Ġnsan, Ģehir, köy ve coğrafi isimlerinin tarihi kültürel orijinine göre serbest bırakılmalı,
değiĢtirilmiĢ olan adlar tekrar tarihi adlarıyla adlandırılmalıdır.
j) Yerel dil ve kültürleri asimile edici YĠBO ve PĠYO gibi uygulamalardan vazgeçilmelidir.
k) Devlet eğitimde anadiline yer verme ve çiftdillilik konusunda yapacağı tüm çalıĢmalarda
ilgili toplum örgütleri, dil topluluklarının temsilcileri, üniversiteler ve eğitim sendikalarıyla
birlikte çalıĢmalıdır. Sendikamız bu konuda her türlü katkıyı sunmaya hazırdır.
Sonuç olarak artık asimilasyon politikalarının terk edilmesi gerekmektedir. Eğitim Sen resmi
dile değil, asimilasyona karĢıdır. Anadillerinin okullarda öğrenilmesi-öğretilmesi, tek baĢına
sorunu tümden çözmemekle birlikte anadili kaybını azaltmanın yollarından biridir. Anadili
ağırlıklı çift dilli eğitim, çok dilli eğitim vb. gibi konuların dikkate alınması; hem asimilasyonu
önlemek, hem de herkesin eĢit ve saygın bir Ģekilde kamu yaĢamına katılımını sağlamak için
önemlidir. Bu konuda dünyada uygulanmakta olan zengin bir deneyim bulunmaktadır. Bu
deneyimlerin de gösterdiği gibi eğitimde anadiline yer vermek ve çift dillilik ülke bütünlüğüne
zarar vermeden hayata geçirilebilmektedir. Biz eğitimde anadiline yer vermenin ülke
bütünlüğüne zarar vermeyeceğini aksine olumlu etkide bulunacağına inanıyoruz. Zira bu
59
konuda atılacak adımlar, yıllardır özlemini duyduğumuz barıĢ ortamının tesisine de büyük
katkı sunacaktır.
60
Ek 1
EĞİTİMDE ANADİLİNE YER VEREN ÇİFT DİLLİ-ÇOK DİLLİ ÜLKE ÖRNEKLERİ28
Almanya Almanya'da "Ulusal Uyum Planı" adı altında çiftdilli eğitimin gerekliliği yaklaĢımı kabul edilmiĢtir. Bazı
eyaletlerde ilkokuldan baĢlayarak haftada 3 ile 5 saat zorunlu anadili dersleri verilmektedir. Ortaöğretimin
ilk yılından itibaren uygulanacak olan "karĢılaĢtırmalı dil eğitimi" modelleri geliĢtirilmiĢ ve denenmeye
baĢlanmıĢtır.
Çin Ülkede çok sayıda farklı etnik grup bulunmakta ve yaklaĢık 140 farklı dil konuĢulmaktadır. 1984 yılında
"Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği Yasası" çıkarılmıĢtır. Bu yasayla bölgesel özerklik, bölgedeki dilin
korunması ve geliĢtirilmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Özerk bölgeler, o bölgedeki eğitim dili hakkında karar
alma yetkisine sahiptir. Azınlık mensubu öğrenciler kendi anadillerinin yanı sıra Çinceyi de öğrenmek
zorundadırlar.
Güney Afrika Bu ülkede ırk ayrımcılığına son veren yönetim değiĢikliklerinin ardından düzenlenen 1993 Anayasası ile
dile temel bir insan hakkı olarak bakılmıĢ ve çok-dillik ulusal bir zenginlik kaynağı olarak ele alınmıĢtır.
Bu anayasayla birlikte Ġngilizce ve Afrikaans dilinin yanı sıra dokuz farklı Afrika (yerel/kabile) dili resmi
dil olarak kabul edilmiĢtir. Güney Afrika'da eğitimin ilk beĢ yılı çocuğun kendi anadilinde yapılmakta,
ardından da Ġngilizce, Fransızca ya da Portekizce ile devam edilmektedir.
Bolivya Bolivya'da 1994'te yürürlüğe giren eğitim reformuyla eğitim sisteminin kapsamlı bir Ģekilde dönüĢtü-
rülmesi amaçlanmıĢtır. Bu doğrultuda ülkede Ġspanyolcanın yanı sıra Bolivya'nın 30 yerli dili bütün
okullarda hem dil dersi hem de öğretim dili olarak kullanılmaya baĢlanmıĢtır
İsviçre Ülkenin resmi ve ulusal dilleri, Almanca, Fransızca ve Ġtalyancadır. Romans dili de ulusal dil olarak kabul
edilmiĢtir. Ülke kantonlarının sınırı, konuĢulan dillere göre çizilmiĢtir. Bazı kantonlarda tek dil, bazılarında
da birden fazla dil kullanılmaktadır. Ġsviçre anayasasına göre, bölgeler dillere göre ayrılmakta, diller eĢit
statüde bulunmakta ve azınlık dilleri korunmaktadır.
İsveç Ġsveç 1976 yılında Ev Dili Reformu'nu yapmıĢtır. Bu reform, göçmen çocuklarının Ġsveç eğitim sistemine
katılmalarını zorunlu kılmakla birlikte isterlerse kendi dillerini öğrenme hakkına sahip olduklarını yasal
olarak kabul etmiĢtir. Anadili öğretiminin amacı, aktif bir biçimde yani sözlü ve yazılı olarak çocuklara
çiftdilliliğinin kazandırılmasıdır ve kültürel kimliğin iki yönlü geliĢtirilmesidir. Bu bakımdan Ġsveç, kültür
politikası ve çiftdilli eğitim açısından kıta Avrupa'sından farklı bir yapı göstermektedir.
Ġsveç eğitim sistemi, evde konuĢulan dili eğitimde de geçerli dil olarak kabul etmekte ve en az 5 kiĢilik
grup oluĢtuğunda anadili öğretimi vermeyi belediyelere bir yükümlülük olarak Ģart koĢmaktadır.
İsrail Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu (% 82) Musevi olmasına ve Ġbranice konuĢmasına karĢın ülkede oturan
Arap nüfusun (% 18) konuĢtuğu Arapçaya özel bir statü tanınmıĢtır. Arap azınlık ilk ve orta öğretimde
kendi ana dillerinde eğitim alırken ikinci dil olarak da Ġbraniceyi öğrenmek zorundadır.
Hollanda Hollanda'da bütünleĢme politikası ve anadili öğretimi yalpalayan bir geliĢim çizgisi izlemiĢtir. Hollanda
1980'de yabancıların kalıcı varlığını kabul ettikten sonra 1983 yılında yayımladığı "Azınlıklar Notası"yla
resmi görüĢlerini kamuoyuna açıklamıĢtır. Ülkedeki tüm azınlık gruplarının eĢit ve tam geliĢme
imkanlarının olduğu bir toplumun kurulması amacı benimsenmiĢtir. Bir yandan göç sınırlandırılırken öte
yandan da azınlıkların entegre olması hızlandırılmaya çalıĢılmıĢtır. 1980'lerin ortalarından itibaren hükümet
bir yandan anadili eğitimini saat olarak azaltmıĢ, öte yandan iĢlevlerini yeniden belirlemiĢtir.
28
Burada sunulan ülke örneklerinin daha kapsamlı bir sunumu Eğitim Sen Anadili BroĢüründe yer almaktadır.
61
ABD Ülkede nüfusun dörtte biri tarafından konuĢulan Ġspanyolca, eğitimde ikinci dil olarak yer bulmaktadır.
ABD'de anadili Ġspanyolca olan çocuklara yönelik okullar vardır. Bu okullarda Ġngilizce ve Ġspanyolca
olmak üzere her sınıfın devam ettiği iki eğitim grubu bulunmaktadır. Her grupta söz konusu dilde (Ġngilizce
veya Ġspanyolca) eğitim veren bir öğretmen ve bir öğretmen yardımcısı vardır.
Kanada Ġngilizce ve Fransızca, ülkenin resmi dilleridir. Quebec eyaletinde ağırlıklı olarak Fransızca
konuĢulmaktadır. Ülke çiftdillidir. Resmi dilin yanı sıra isteyen kendi anadilinde öğretim veren okul açma
ve hizmet isteme hakkına sahiptir. Bu hak anayasayla korunma altına alınmıĢtır. 20 civarında olan diğer
azınlık dilleri korunma altındadır. Kanada'da Fransızca eğitim veren okullarda üç model uygulanmaktadır.
Bunlardan ilki, okul öncesinde ya da ilköğretimde baĢlayan erken eğitimdir. Ayrıca 4. veya 5. sınıflarda
baĢlayan ve 7. sınıfta baĢlayan olmak üzere iki ayrı model daha vardır.
Fransa Fransa'da okullar çokdillidir. Ülkedeki azınlık dilleri de özel ve resmi okullarda okutulmaktadır. Azınlık
dillerini özel okullarda isteyen öğrencilere öğretilmesi anaokulundan itibaren serbesttir. Örneğin Bask ve
Alsace-Mosell bölgelerinde, isteyen anaokulları ve ilkokullar eğitimlerini tamamen Bask veya Alsace
dilinde verebilirler. Orta öğretimde de durum aynıdır. Devlet bu sisteme mali katkı yapmakla yükümlüdür.
Bask bölgesinde Bask dili, bölgede % 70 oranında devlet, % 30 oranında anne-babalar tarafından finanse
edilmektedir. Devlet okullarında veya devletle sözleĢmeli okullarda bu dersler, haftada iki saatle sınırlıdır.
Çiftdilli denilen türde her düzeyde (ana, ilk, orta düzeyde) okullarda ise, 31 Temmuz 2001 tarihli idari
karar gereği derslerin yarısı Fransızca, yarısı azınlık dilinde okutulur.
Belçika Federatif bir ülke olan Belçika'nın üç resmi dili vardır: Fransızca, Flamanca (Felemenkçe) ve Almanca.
Nüfusun çoğunluğunu Flamanlar ve Fransızlar oluĢturmaktadır. Belçika'da dil grupları özerktir. Bu nedenle
üç topluluk (Flamanya, Valonya ve Brüksel), özellikle eğitim ve kültür konularında kararlarını tümüyle
kendileri almaktadır. Brüksel okullarında Fransızca konuĢanlar için Flamanca, Flamanca konuĢanlar içinse
Fransızca öğrenmek zorunludur.
Hindistan Hindistan, 22 eyalet ve merkezi hükümete bağlı dokuz idari bölgeden oluĢmaktadır. Nüfusun büyük ço-
ğunluğu (% 83) Hindulardan ve diğer yerel gruplardan (Müslüman, Hıristiyan, Sih, Budist) oluĢmaktadır.
Ülkede 872 dolayında dil ve lehçe konuĢulmaktadır. Tüm eyaletlerde Ġngilizce resmi dil olarak
kullanılmakla birlikte çoğu eyalette Hintçe de resmi dil olarak kullanılmaktadır. Ülke, dünyada en fazla
farklı dil ve kültürü bir arada bulunduran ülkedir.
İspanya 1978 Ġspanyol Anayasası'nın 3. maddesi Kastilya dilinin resmî Ġspanyolca olarak tanındığı karara
bağlanmakta, fakat Kastilya dili dıĢında diğer Ġspanyol dillerinin kurulacak özerk bölgelerin statüleri
uyarınca ikinci resmi dil olarak tanınması da kabul edilmektedir. 3. madde Ġspanya'nın bu dilsel
çeĢitliliğinin kültürel bir miras olduğunu belirterek bu mirasın korunmasına ve saygı gösterilmesine de yer
vermektedir. Bu bağlamda bugün Ġspanyol Anayasası'nda tarihsel milliyet olarak adlandırılan ve diğer 14
bölgeden daha geniĢ özerkliklere sahip olan Katalonya, Bask Ülkesi ve Galiçya'da bölge halkının dili ikinci
resmi dil statüsündedir. Eğitim de bu özerk bölgelerin yetki alanında olan bir konudur ve her üç bölgede de
anadilinde eğitim-öğretim mevcuttur.
Katalonya'da 1983'te çıkarılan "Katalan Dilinin NormalleĢtirilmesi Yasası" bölgede eğitimi iki temel ilkeye
dayandırmaktadır. Bu ilkelerden ilki, eğitim dilinin serbestçe seçilebilmesi, ikincisiyse, dil üzerinden bir
ayrımcılığa gidilmemesidir. Öğretmenler her iki resmî dili de bilmek zorundayken, öğrenciler istedikleri
dilde eğitim alma konusunda serbest olacak; fakat eğer Katalanca müfredatı seçtilerse Ġspanyolcayı, eğer
Ġspanyolca müfredatı seçtilerse Katalancayı zorunlu ders olarak alacaklardır. Diğer yandan öğrencilerin
genellikle Ġngilizce ya da Fransızca dillerinden birini öğrenmeleri de teĢvik edilecektir. Katalonya, 1998'de
Katalonya Parlamentosu'nun çıkardığı Katalan Dil Yasasının amacı ise okullarda ve kamusal hizmetlerde
kullanılan Kata-lancayı uyumlaĢtırmak, medyada ve kültürel faaliyetlerde Katalancanın daha fazla
kullanılmasını ve Katalan-canın sosyo-ekonomik alanda fiili olarak kullanımını geliĢtirmek ile tüm
anayasal ve diğer yasal sınırlamalara rağmen Katalonya'da Katalanca ile Ġspanyolca arasında tam bir eĢitlik
sağlamaktır. Eğitim alanında tüm çocukların ilkokulu bitirdiklerinde iki resmî dili de konuĢuyor olmaları
62
hedeflenmektedir; fakat Katalanca hem devlet okullarında hem de özel okullarda müfredatın "normal" dili
olacaktır. Aslında anne-babaların hâlâ çocuklarının hangi dilde ders göreceğini seçme hakkı vardır. Oysaki
yasada kullanılan "normal" tanımı hem 1983'te hem de bu yeni yasada geçerli olan dilsel seçim üzerinde
yapılabilecek bir ayrımcılık yasağını dolaylı olarak çiğnemektedir. Yine 1998 yasası, üniversitelerin her
alanda Katalanca kullanımını desteklemesini öngörmektedir.
Bask Ülkesi'nde Bask Özerklik Statüsü'nün 6. maddesi, Baskçanın aynen Ġspanyolca gibi Bask Ülkesi
Özerk Topluluğu'nun resmî dili olduğunu ve tüm yerleĢiklerin her iki dili de bilme ve kullanma hakları bu-
lunduğunu, Özerk Topluluk kurumlarının iki dilin kullanımının garantisi olacağını, kimsenin dil üzerinden
bir ayrımcılığa maruz bırakılamayacağını hükme bağlamaktadır. 1982'de çıkarılan Bask Dilinin
Normalizasyonu Yasası bugün de bölgede geçerli olan eğitim sisteminin temelidir. Bu eğitim sistemine
göre Bask Ülkesi'nde dört dilsel model üzerinden eğitim verilmektedir. Öğrenci velilerine ilk ve orta
öğretimde bu dört modelden birini seçme hakkı tanınmaktadır.
63
Kaynakça
Alpay, Necmiye (2004), Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul.
Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1,
Eğitim Sen, Ankara.
Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili
Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.
Andrews, P. A. (1992) Türkiye’de Etnik Gruplar. Ġstanbul:Ant.
Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok,
pg 14, 20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf
Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen
Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.
Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG.
CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA.
Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili
Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.
Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara.
Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1-, 2010, Ankara.
Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara.
Ersanlı, BüĢra (2009), İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu, ĠletiĢim (3. baskı),
Ġstanbul.
Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler
Kitabı, Eğitim Sen, Ankara.
Eyüboğlu, Ġsmet Zeki (1993). Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi. Ġstanbul: Der Yay.
Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2
Bildiriler Kitabı, Ankara.
GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve
Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul.
Ġnal, Kemal, “Boykot, anadilinde eğitim ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010.
Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık Hakları, Ütopya, Ankara.
Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010.
ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”,
Tarih Vakfı.
Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens
the Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011,
http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf