radyasyonun ÇaliŞanlarin saĞliĞi Üzerİne etkİlerİ

RADYASYONUN ÇALIŞANLARIN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ

RADYASYON KAVRAMI ve KISA TARİHÇE Radyasyon ve Radyoaktivite Tanımı: Radyasyon (ışıma):Maddenin kendiliğinden veya çevreden

aldığı enerji etkisiyle dış ortama saldığı parçacık veya foton formunda dalga türü enerjiyi ifade eder.

Radyoaktivite: Kararsız (radyoaktif) haldeki çekirdeklerin kararlı hale geçmek için bozunma (parçalanma) süresince çevreye radyasyon yayma olayıdır.

2

RADYASYON KAVRAMI ve KISA TARİHÇE 8 Kasım 1895 tarihinde Alman Fizikçi Prof. Dr. Wilhelm Conrad ROENTGEN (1895-1923) tarafından x-ışınları bulunarak, radyoloji biliminin temeli atılmıştır(Kendisine 10 Aralık 1901 yılında ilk Nobel Fizik Ödülü verilmiştir).

Doğada kendiliğinden radyasyon yayan (radyoaktif) maddelerin var olduğu ilk kez 24 Şubat 1896 tarihinde Fransız fizikçi Henri BECQUEREL (1852-1908) tarafından uranyum tuzları üzerinde saptanmıştır.

3

RADYASYON KAVRAMI ve KISA TARİHÇE

1897 yılında İngiliz fizikçi Ernest RUTHERFORD tarafından uranyum tuzlarının alfa ve beta ışını yaydığı bildirilmiştir.

1898 yılında,Polonya kökenli Fransız fizikçi Marie CURIEtarafından toryum tuzlarının da radyoaktif olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca; Marie CURIE, kocası Fransız fizikçi Pierre CURIE ile Polonyum ve Radyum elementlerini de elde ettiler (Bu nedenle; CURIE çifti 1903 yılında Nobel Fizik Ödülünü Henri BECQUEREL ile paylaşmıştır.Marie CURIE’ye radyoaktivite konusundaki çalışmalarıNedeniyle, 1911 yılında Nobel Kimya Ödülü de verilmiştir).

4

RADYASYON KAVRAMI ve KISA TARİHÇE Yine 1898 yılında Fransız fizikçi Paul Ulrich VILLARD tarafından gamma

ışınları saptanmıştır. 1903 yılında İngiliz fizikçi ve kimyacı Frederick SOODY tarafından radyoizotopluk olayı keşfedilmiştir (Kendisine 1921 yılında Nobel Fizik ödülü verilmiştir). 15 Ocak 1934 tarihinde Pierre ve Marie CURIE çiftinin kızı Fransız fizikçi İrene CURIE ve kocası Jean Frederick JOLIOT-CURIE tarafından yapay aktivite bulunmuştur (Bu nedenle, kendilerine 1935 yılında Nobel Kimya Ödülü verilmiştir). 1932 yılında İngiltere’de James CHADWICK tarafından Nötron keşfedilmiştir. Kendisine 1935 yılında Nobel Fizik Ödülü verilmiştir).

5

YAPILARINA GÖRE RADYASYON ÇEŞİTLERİ

İyonlayıcı (iyonizan ) radyasyonlar Partikül (madde yapısında) olan iyonlayıcı radyasyonlar Foton (enerji) yapısında olan iyonlayıcı radyasyonlar

İyonlayıcı olmayan (non-iyonizan) radyasyonlar Görünen ışık (renkler) Kızılaltı ışınlar

6

YAPILARINA GÖRE RADYASYON ÇEŞİTLERİİyonlayıcı (İyonizan) Radyasyonlar

Partikül (madde) yapısında olanlar

Foton (enerji) yapısında olanlar

Alfa ışınları (+) Beta ışınları

Negatronlar (-) Pozitronlar (+)

Nötron ışınları (0) Elektron demeti (-) (Kütleli ışınlar)

Kozmik ışınlar Gamma ışınları X-ışınları (röntgen ışınları) Ultraviyole ışınları

(Yüksüz ve kütlesiz ışınlar)

7

YAPILARINA GÖRE RADYASYON ÇEŞİTLERİ İyonlayıcı (İyonizan) Radyasyonlar

8

YAPILARINA GÖRE RADYASYON ÇEŞİTLERİ İyonlayıcı (İyonizan) Radyasyonlar

Partikül (madde) yapısındaki radyasyonların biyolojik etkileri, hareketleri sırasında kazandıkları kinetik enerjinin dokulara aktarılmasından ileri gelmektedir.

Foton (enerji) yapısındaki elektromanyetik radyasyonların ise, dokulara doğrudan enerji olarak nüfuz etmesi biyolojik zarara yol açmaktadır.

9

YAPILARINA GÖRE RADYASYON ÇEŞİTLERİ İyonlayıcı olmayan (non-iyonizan) Radyasyonlar

Görünen Işık Speltrumu(renk dalgaları)

Kızılaltı Işınlar Mor Lacivert Mavi Yeşil Sarı Turuncu Kırmızı

Enfraruj (infrared) ışınlar

Radar algaları/mikrodalgalar

TV dalgaları Radyo dalgaları Elektrik dalgaları

10

Işık Spektrumu(renk dalgaları)

kırmızı

turuncu

sarı

yeşil

mavi

lacivert

mor

11

İYONİZASYON OLAYI ve İYON KAVRAMLARI

İyonizasyon : Çeşitli nedenlerle atom veya moleküllerin elektron kaybetme veya elektron kazanması olayıdır.

12

İYONİZASYON OLAYI ve İYON KAVRAMLARI

İyon (yüklü atom): Elektron kaybetmiş veya elektron kazanmış atomlardır.

Elektron kaybeden atom (+) iyonElektron kazanan atom ( -) iyon

KATI : NaCl x-ışını Na+ +Cl- SIVI: H2O x-ışını H+ + OH-

GAZ: O2 x-ışını O3 (ozon)

13

İYONLAYICI RADYASYONLARA DAİR BAZI ÖZELLİKLERParçacık ( madde) türü iyonlayıcı radyasyonlar

Parçacık (madde) türü radyasyonlar Özellikleri

Alfa ışınları

+ elektrik yüklü parçacıklardır. Penetrasyon yetenekleri çok düşük olduğundan, bir kağıt yaprakla bile durdurulabilirler.Çıplak deride biyolojik etki gösterir.Sindirim ve solunum yoluyla da vücuda girebilirler.

Beta ışınları

Negatron türleri (-), pozitron türleri (+) yüklüdür.İyonizasyon yetenekleri alfa parçacıklarından zayıf olduğu halde, penetrasyon yetenekleri alfa parçacıklarından 100 kat kadar yüksektir. Organizmanın çıplak kısımları yanında, giysileri de geçerek, deriyi 1-2 cm geçebilirler.20 mm kalınlıkta alüminyum veya ince bir plastik tabakayla durdurulabilirler.

Nötron ışınları

Yüksüz parçacıklar olup, maddeye nüfuz edebilirler (iyonlaşma dolaylı olur).Kalın beton, su veya parafin kütleleriyle durdurulabilirler.

14

İYONLAYICI RADYASYONLARA DAİR BAZI ÖZELLİKLERDalga ( enerji) türü iyonlayıcı radyasyonlar

Dalga (enerji) türü

radyasyonlar

Özellikleri

Kozmik ışınlar Güneşten dünyamıza gelen çok yüksek enerjili ışınlar olup, çoğu atmosfer tarafından tutulmaktadır.

Gamma ışınları

Elektromanyetik dalga türünde radyoaktif ışınlardır.Beta ışınlarından daha yüksek enerjili ve penetran ışınlardır.Penetrasyon yetenekleri alfa ve beta ışınlarına göre çok daha yüksek olduğu halde, iyonizasyon yetenekleri düşüktür.Biyolojik etkilerinden radyoterapi uygulamalarında yaygın olarak yararlanılmaktadır.20-30 cm bariyerleri bile geçebilirler.

X-ışınları

Dalga boyları gamma ışınlarından uzun, enerjileri gamma ışınlarından düşüktür.Dalga boyları kısaldıkça enerjileri artar.2,5 mm. kurşun levhalarla engellenebilirler.

Ultraviyole ışınları

Mor ötesi grubun en düşük enerjili ışınlarıdır. Dalga boyları uzun enerjileri düşüktür.Pencere camını dahi geçemezler. 15

RADYASYON DOZU ve BİRİMLERİ Radyasyon dozu : Radyasyona maruz kalan hedef kitle tarafından

soğrulan radyasyon enerjisi miktarıdır. Radyasyon dozunun hedef kitle üzerindeki etkisi; radyasyonun cinsi, doz hızı ve bu doza maruz kalma süresine göre değişir..

Radyasyon ölçü birimleri:Terim Eski Birim Yeni Birim Dönüşüm

Işınlama dozu Röntgen ( R ) Coulomb/Kilogram

(C/kg)

1 C/kg=3876 R

1 R= 2,58 x 10-4 C/kg

Aktivite Curie (Ci) Becquerel (Bq) 1 Ci= 3,7 x 1010 Bq

1 Ci= 37 GBqSoğrulmuş doz Radyasyon Absorplama

Dozu (RAD)Gray (Gy) 1 Gy= 100 Rad

1 Rad= 0,01 Gy

Eşdeğer Doz İnsan Eşdeğer Dozu (Rem)

Sievert (Sv) 1 Sv= 100 Rem

1 Rem= 0,01 Sv

16

DOĞAL ve YAPAY RADYASYONLARA DAİR BAZI VERİLER Doğal ve yapay radyasyonların yıllık dünya ortalamaları

Kaynak: Yusuf Ergun TOĞAY Radyasyon ve Biz TAEK Yay. Ank. 2002

17

DOĞAL ve YAPAY RADYASYONLARA DAİR BAZI VERİLER Bazı Bölgelerdeki Doğal Radyasyon Düzeyleri


Yer Yıllık Ortalama Doz (mSv)

Ankara 0,44

Mersin (Akkuyu) 0,53

Iğdır (Alican) 0,88

Çanakkale 1,23

Kars (Digor) 1,58

Hindistan (Kerela) 15,80

İran (Ramsar) 148,92

Brezilya (Guarapari kumsalları)

788,40

18

DOĞAL ve YAPAY RADYASYONLARA DAİR BAZI VERİLER

Maruz Kalınan Doğal Radyasyon Oranları


Doğal Radyasyon Kaynağı Maruz Kalınan Radyasyon oranı (%)

Radon gazı 49,4Gamma ışınları 17,5Kozmik ışınlar 14,8Yiyecekler 9,5İç radyasyonlar (potasyum-40 vb.)

8,7

19

DOĞAL ve YAPAY RADYASYONLARA DAİR BAZI VERİLERRadyasyon Kaynakları

Mesleki Işın.%1

Tıbbi Uy.%96

Rad. Serpinti

%1

Tüketici Ürün.%1

Nükleer Sant.%1

20

RADYASYONUN KULLANIM ALANLARI

21

RADYASYONUN KULLANIM ALANLARI

Radyasyonun Tıp alanı dışında kullanıldığı yerler

Analiz işlemlerinde Enerji kaynağı tesisinde

Uydu ve uzay araçlarında Hava tahmin istasyonlarında Karayolu trafik lambalarında Tek kişilik kaloriferli giysilerde

Endüstri ve sanayi alanında Tarım alanında Yaş tayininde

22

RADYASYONUN ZARARLI ETKİLERİNE DAİR BAZI GERÇEKLER

a)Radyasyonun deride eritem (kızarıklık) yaptığı 1896 yılında Stevens, epilasyon (saç/kıl dökülmesi) etkisi ise J. DANIEL tarafından gözlenmiştir.

b) X-ışınlarının (iyonlayıcı radyasyonların) gazları iyonlaştırdığı yine 1896 yılında Fransız fizikçi Jean PERRIN tarafından saptanmıştır.

c) X-ışınlarının keşfinden sadece 3 yıl sonra (1899 yılında) yüksek radyasyon dozuna maruz kalan ilk radyologlardan birinin sağ elinde yaralar görülmüş, 1933 yılında eli kesilmiş ve 1933 yılında da kanserden ölmüştür ( Nük. Yük. Müh. Yusuf Ergun TOGAY. Radyasyon ve Biz. TAEK Yay. Ankara,2002, s: 27).

ç) X-ışınlarının neden olduğu kanser vakalarına dair ilk rapor 1902 yılında yayımlanmıştır.

23

epilasyon

eritem


d) 1920 yılında, ABD eyaletlerinden biri olan New Jersey saat fabrikasında saat minelerini radyumlu boya ile boyayan işçi kızlarda radyasyonun iç radyasyon etkisi saptanmıştır. Bu işçi kızların kemiklerine yerleşen radyum nedeniyle kemik kanserinden ölenler olduğu görülmüştür.

e) Radyoloji biliminin kurucusu Alman fizikçi prof. Dr. Wilhelm Conrad ROENTGEN ölümünden kısa bir süre önce hastalığına barsak tümörü tanısı koymuş, 1923 yılında ölmüştür.

f) 1927 yılında Amerikalı genetikçi Herman Joseph MULLER tarafından radyasyonun genlerde değişiklik yaparak mutasyonlara neden olduğu anlaşılmıştır (Kendisine 1946 yılında Nobel Tıp Ödülü verilmiştir.).

g) Ömrünü radyoaktifmaddeler üzerinde bilimsel araştırmalar yaparak geçiren, hem fizik hem de kimya dalında Nobel ödülü alan Fransız fizikçi Marie CURIE’nin aşırı radyasyon dozuna maruziyet sonucu 4 Temmuz 1934 tarihinde lösemi hastalığından öldüğü bilinmektedir.

ğ) 6 Ağustos 1945 tarihinde Japonya’nın Hiroşima kentine ve 9 Ağustos 1945 tarihinde ise Nagazaki kentine atılan atom bombası ile binlerce kişinin öldüğü, yaralandığı veya sakat kaldığı somut gerçeklerdir.

24


Hiroşima Mağdurları!..

25


h) Önemli nükleer santral kazaları 1957 yılında İngiltere’de Windscale nükleer santral kazası 1979 yılında ABD’de Three Mile Island reaktör kazası 1986 yılında Eski Sovyetler Birliği’nde meydana gelen Çernobil Nükleer

Santral kazası

26

RADYASYON UYGULAMALARINDA MARUZ KALINAN RADYASYONLAR

Radyolojik inceleme yöntemlerinde maruz kalınan radyasyonlar İyonizan Radyasyon kaynaklı radyolojik inceleme yöntemleriYöntemin Adı Yöntemde

Yararlanılan Radyasyon

Yöntemin Dayandığı Fiziksel Esas

Radyografi(Röntgen) X- ışınları

(röntgen ışınları Transmisyon

Bilgisayarlı Tomografi (BT)

Sintigrafi (SPECT/PET)

Gamma ışınları

Emisyon

Kemik-mineral dansitometri

SPA

Transmisyon DPA

DEXA X- ışını

27

28

BT

Röntgen

KMD


Non-iyonizan radyasyon kaynaklı radyolojik inceleme yöntemleri

Yöntemin Adı Yöntemde Yararlanılan Radyasyon

Yöntemin Dayandığı Fiziksel Esas

Manyetik Rezonans (MR)

Radyo frekans dalgalar Emisyon

Ultrason (US) Ses ötesi (eko) dalgalar Refleksiyon

Termografi (TG) Enfraruj ışınlar (ısı dalgaları) Emisyon

Diyafonografi(Transilüminasyon)

Kırmızı ışık veya infrared ışınlar Transmisyon

BT-laser mammografi

Laser ışınlar

29

30

Manyetik rezonans (MR)

Termografi (TG)

Ultrason (US)


Radyoterapi uygulamalarında maruz kalınan radyasyonlar Eksternal radyoterapi (Teleterapi) yönteminde maruz kalınan

radyasyonlar

Uygulanan Teleterapi Tekniği

Uygulanan Radyasyon

Kobalt-60 uygulamaları Gamma ışınları

Yüklü parçacık hızlandırıcıları (Linear veya Betatron hızlandırıcı)

X- ışını veya elektron demeti

Ağır parçacık hızlandırıcı

Siklotron Nötron ışınları

Mikrotron Elektron demeti

Van de graft jeneratörü

X-ışınları

31

32

Linear hızlandırıcı Cyberknife radyoterapi cihazı Kobalt-60 tedavi cihazı

Betatron hızlandırıcı


Radyoterapi uygulamalarında maruz kalınan radyasyonlar İnternal radyoterapi (Brakiterapi) yönteminde maruz kalınan radyasyonlar

Uygulanan Brakiterapi Tekniği Uygulanan Radyasyon

İnterstisyel (doku içine) radyoterapi

Genellikle gamma ışınları

İnterkaviter (vücut boşluklarına) radyoterapi

Kontakt (temas) radyoterapi

Sistemik selektif radyoterapi

Hipertermik radyoterapi Isı dalgaları

33

34

Radyoterapi uygulamaları

B) RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİNİN BAĞLI OLDUĞU FAKTÖRLER

Radyasyonun Biyolojik Etkilerinin Bağlı Olduğu Faktörler

Organizma bölgesinin radyasyona karşı duyarlık derecesi Organizma bölgesinin radyasyona karşı duyarlık derecesi

Organizmayı etkileyen radyasyonun cinsi

Organizmanın maruz kaldığı radyasyon miktarı

Organizmanın radyasyona maruz kalma süresi

Organizmanın radyasyondan etkileniş şekli

35

ORGANİZMA BÖLGESİNİN RADYASYONA KARŞI DUYARLIK DERECESİ

Organizmanın radyasyona karşı duyarlık derecesini belirleyen faktörler

Hücre ne kadar genç, bölünme ve çoğalma yeteneği ne kadar yüksekse radyasyona duyarlık o kadar fazladır.

Vücudun ısı derecesi arttıkça radyasyona duyarlık da artar. Dokulardaki oksijen miktarı arttıkça radyasyona duyarlık da artar. Metabolizma faaliyetlerinin arttığı durumlarda radyasyona duyarlık da

artar. Bazı kimyasal maddeler ( Akdinomisin-D gibi) duyarlığı artırır. Işınlara

duyarlı olmayan tümörlerin tedavisinde bu maddelerden yararlanılır. Bazı kimyasal maddeler ( Aminothiol gibi) ışınlara duyarlığı azaltır.

36


Radyasyona karşı duyarlık derecesi sınıflaması Radyosensitif

(Radyasyona duyarlı)Radyorezistans

(Radyasyona dirençli) İnce barsaklar Lökositlerin lenfosit türü Üreme hücreleri Göz merceği ve retina Kemik iliği Tiroit bezi Kalp Deri Dalak

Kas doku Sinir doku Olgun kemik dokusu

37


Aynı bölgenin farklı kısımlarında radyasyonlara farklı duyarlık örnekleri

Epitel doku Silindirik epitel hücreleriyle örtülü mukozalar

Mide Fundus bölgesi

Bağırsaklar Lenf bezleri ve pyer plaklarının bulunduğu bölgeler Göz Retina

38

ORGANİZMAYI ETKİLEYEN RADYASYONUN CİNSİ

Radyasyonun cinsi değiştikçe özellikleri de değişir.

39

ORGANİZMANIN MARUZ KALDIĞI RADYASYON MİKTARI

Radyasyon miktarı ile meydana gelecek radyasyonun zararı doğru orantılıdır.

Doz değerleri (Kv, mA, s) arttıkça radyasyon miktarı arttığından, biyolojik zarar da artar

40

ORGANİZMANIN RADYASYONA MARUZ KALMA SÜRESİ

ORGANİZMANIN RADYASYONA MARUZ KALMA SÜRESİ

Radyasyona maruziyet süresi arttıkça biyolojik zarar da artar. Belirli bir radyasyon dozunu bir defada alma yerine, belirli

aralıklarla alınması biyolojik zararı azaltır.Uzun süre (yıllarca) alınan radyasyon, meslek hastalıklarına yol

açabilir.

41

RADYASYONUN ORGANİZMAYI ETKİLEYİŞ ŞEKLİ

Primer radyasyon etkisinde pratik anlamda belirli bir zaman geçmeden de hasar oluşabilir.

Sekonder radyasyona maruziyet sonucu belirgin etkiler 10-20 yıl sonra ortaya çıkar.

42

RADYASYONA MARUZ KALAN ORGANİZMADA GÖRÜLEBİLECEK BELİRTİLER

Radyasyonun erken belirtileri (akut ışınlama belirtileri )

Kısa sürede yüksek doza maruz kalındığında• Halsizlik, ateş, baş ağrısı• Mide bulantısı, kusma• İştahsızlık, karın ağrısı, ishal• İç kanama, bilinç kaybı• Ağız ve boğaz enfeksiyonları• Hızlı zayıflama, anemi• Katarakt• Saç dökülmesi (epilasyon)• Erkeklerde geçici kısırlık

43


Radyasyonun erken belirtileri (akut ışınlama belirtileri ) Bölgesel radyasyon hasarlarında • El ve parmaklarda harabiyet• Deride eritem (kızarıklık), döküntü, büller

(su kabarcıkları) veya ülserler (açık yaralar), nekroz (doku ölümü)

• Gözde saydamlık kaybı (opasite) veya katarakt• Erkeklerde geçici sterlite (geçici kısırlık)• Kadınlarda menstruasyon (regl/adet) ve

ovülasyon (yumurtlama) olaylarında Düzensizlik (Düşük dozlarda dahi söz konusudur).

Hamilelikte radyasyona maruziyet sonucu • Bebeğin doğum öncesi ölümü• Büyüme ve gelişmede yavaşlama• Zihinsel gerilik vb.

44


Radyasyonun geç belirtileri (kronik ışınlama belirtileri )Uzun süre (yıllarca) düşük radyasyon dozlarına maruziyet

durumundaGözde fark edilebilir opasite (saydamlık kaybı), katarakt, kornea delinmesi ve körlükSalgı sisteminde bozukluklarSürekli sterlite (sürekli kısırlık)Lösemi (kan kanseri), kemik kanseri, akciğer kanseri,tiroit ve meme kanseri vb.Erken yaşlanma/doğal yaşam süresinde kısalma

45

katarakt

opasite


Radyasyonun geç belirtileri (kronik ışınlama belirtileri )

Gelecek nesillere ait belirtilerKonjenital anomalilerBüyüme gelişme geriliğiDoğum öncesi veya doğum sonrası ölüm

46

RADYASYONUN ORGANİZMA ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

47

Radyasyonun Hücre Üzerindeki Etkileri

Hücre Zarı üzerine etkisi

• Hücre zarının “seçici geçirgen” özelliğinde bozulma (Hücre zarının osmoz ve aktif transport olayları üzerinde fonksiyon gösteremeyişi)

Stoplazma üzerine etkisi

Stoplazmanın organik temel bileşikleri (karbonhidratlar, lipidler, lipoidler ve proteinler) üzerinde kimyasal değişiklikler

Stoplazma içindeki organellerin fonksiyonlarında bozulma (örneğin: Ribozomlar protein üretemez. Lizozomlar nükleik asit, protein ve lipitlerin parçalanmasında kullanılan enzimler yapılamaz. Mitokondriumlar hücre solunumu ve oksidasyonu gibi olaylarda rol oynayan enzimleri üretemez.

Hücre çekirdeğine etkisi

Protein nezim ve nükleik asitlerin (RNA ve DNA’nın) sentezi yapılamaz (DNA olmadan hücrede çoğalma faaliyetleri gerçekleşemez).

Döl hücrelerinin çekirdekleri radyasyondan etkilenirse, DNA molekül zinciri hasar görmüş olacağından, gelecek nesiller de zarar görmüş olur.

48


Radyasyonun Genital Sistem ve İntra-uterin Yaşam Üzerine Etkileri Üreme organları etkilendiğinde döllenmede geçici değişiklikler Genital siklus (menstruasyon ve ovülasyon) olaylarında düzen bozukluğu Normalde 42-50 yaşlarında gerçekleşmesi beklenen menopoz (adet kesimi) olayının

daha erken yaşlarda gerçekleşmesi Zygotun ölmesi ve düşmesi Gelecek nesillerde mutasyona bağlı sakatlık Hamilelik döneminde ilk 8 gün zarfında alınan radyasyon nedeniyle bebeğin doğum

öncesi ölümü Hamileliğin 8.-56. günlerini kapsayan döneminde alınan radyasyon, bebekte

büyümenin gecikmesine Hamileliğin 14.-105. günlerini kapsayan döneminde maruz kalınan radyasyon

bebekte nörolojik etkilere ( zihinsel gerilik, felç vb.) İntra uterin yaşamın ilk 2 aylık döneminde (embriyo döneminde) organlar teşekkül

ederken alınan radyasyon teşekkül etmekte olan organların anomalisine neden olur.

49


Radyasyonun Bazı Doku ve Organlar üzerindeki Etkisi Epitel dokularda yıkım ( sindirim kanalı epiteli, boşaltım ve genital sistemin tüp şeklindeki

oluşumlarının iç duvarları, uterus epiteli, gözün kornea tabakası, tiroit bezi epiteli ve trakea epiteli gibi dokularda yıkım

Sindirim sisteminde salgılamada azalma, mide bağırsak ülserleri, ince bağırsaklarda emilim bozuklukları (özellikle lieberkühn bezelerinde bozukluk), bağırsak peristaltizmindeki artışa bağlı durmayan ishaller

Gözde katarakt, kornea ülserler ve kornea perferasyonu, retina lezyonları ve nihayet körlük Deride duyarlık kaybı (hissizlik), deride yanma, eritem, ülserasyon, pigmentasyon ve ileri safhalarda

deri kanserleri (Not: Derinin kıllı bölgeleri kılsız bölgelere oranla daha duyarlıdır) Saç köklerindeki yıkıma bağlı olarak saçlarda donukluk, kırılma ve geçici ya da sürekli epilasyon (saç

dökülmesi, kellik) Karaciğer ve böbreklerde fonksiyon bozuklukları, idrar yapma zorluğu, mesane hücrelerinde yıkım Çocuklarda tiroit bezi kanserleri Kemiklerde ileri derecede kemikleşme, kemik kırılmaları, kemik nekrozları ve kemik kanserleri Bağ doku tellerinde yıkım Kas tonusünde azalma

50


51

Radyasyonun Kan Üzerindeki Etkileri Radyasyonun Lökositler Üzerindeki Etkileri

Lökosit türü

Radyasyonun etkisi

Lenfosit Lökosit türlerinden radyasyona en duyalı olan lenfositler etkilenirse, vücudun antikor üretimi doğrudan etkileneceğinden, organizmanın bağışıklık sisteminde

Bazofil Bazofiller etkilenirse eritrositlerin aglütinasyonu söz konusu ( Kemik iliği aktivitesinin arttığı hallerde ve lösemide bazofil sayısı artar).

Eozinofil Eozinofillerin vücudu yabancı proteinlerden , alerjilerden ve parazit enfestasyonlarından korumaya çalıştığı sanılmaktadır. Ayrıca; eozinofiller damar içindeki kan pıhtılaşmalarında fibrinlerin parçalanmasında görev yaptığı bilinmektedir. Radyasyon etkisiyle bu görevlerde aksama

Nötrofil Nötrofilller fagositoz yoluyla vücut savunmasında rol oynar. Nötrofillerin radyasyondan etkilenmesi sonucu vücudun savunma sisteminde zayıflama

Monosit Monositler özellikle iltihaplı bölgelerde görev yaparlar. Etkilenmeleri halinde iltihaplı yaralarda iyileşme güçlüğü, savunma sisteminde zayıflama, enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riski artar 52

Radyasyonun Kan Üzerindeki Etkileri Radyasyonun trombositler üzerinde etkileri Trombositlerde yıkım nedeniyle kandaki pıhtılaşma olayında güçlük ve

kanama (diş etleri, bağırsak vb. yerlerde durmayan kanamalar). 1 mm3 kanda 200.000-500.000 olan trombosit sayısının 50.000 civarına

düşmesi halinde kanama, 10.000 civarına düşmesi halinde ise ölüm nedenidir.

Kan Protrombin + tromboplastin + Ca⁺⁺ Trombin

(trombokinaz)

Trombin + fibrinojen FİBRİN (pıhtılaşmayı sağlayan madde)

53

Radyasyonun Salgı Bezleri Üzerine Etkileri Salgı bezi Radyasyon Etkileri

Tükürük bezleri

Glandula parotis (kulak altı tükürük bezi), Glandula Submandibularis (çene altı tükürük bezi) ve Glandula Lingualis (dilaltı tükrük bezi) salgılarındaki azalmaya bağlı ağız kuruluğu ve konuşma güçlüğü (Tükürük pityalin ve maltaz enzimlerini içerir. Bu enzimler olmadan ağızdaki sindirimde karbonhidratlar dekstrin ve maltoza çevrilemez)

Tiroid bezi Tiroit bezinin fonksiyonunda bozulma

Karaciğer ve pankreas

Karaciğer ve pankreasın fonksiyonunda bozulma (Pankreasın fonksiyonundaki bozulmaya bağlı olarak dış salgılardan olan tripsin, amilaz ve lipaz enzimlerinin azalması sonucu yağ ve protein metabolizmasında bozulma)Pankreasın iç salgılarından olan insülin ve glukagon hormonlarındaki azalmaya bağlı olarak şeker metabolizmasında aksaklık

Mide salgıları Midede proteinleri peptonlara çevirmede görev yapan “pepsin” ve yine sindirimde görevli HCl miktarında azalma ( midedeki sindirim olayında bozulma)

54

Radyasyonun Organizma üzerindeki Diğer Etkileri

Radyasyonun tırnak köklerini etkilemesi sonucu tırnaklarda çelimsizlik, donukluk, çatlama veya ileri safhalarda tırnak düşmesi

Ter ve yağ bezlerinde fonksiyon bozukluğuParmak ve el sırtlarında ileride kansere dönüşme olasılığı

yüksek (prekanserojen) lezyonlarVaktinden önce yaşlanma

Yaşlanmış çocuklar!..55

RADYOLOJİ DEPARTMANLARININ TESİS ve DONANIMI Radyoloji Departmanının Tesisi ve Özellikleri Yeri ; Doğal havalandırma ve aydınlatma özelliği olmalı Mümkünse diğer birimlerden bağımsız olmalı Acil servise yakın olacak şekilde tesisi edilmeli

56

RADYOLOJİ DEPARTMANLARININ TESİS ve DONANIMI

Büyüklüğü Standart bir radyografi odasının; Taban alanı 37 m², Yüksekliği 3m. olmalı, Genel alan grafi odasının 5 katı olmalı, Arşiv odasının alanı genel alanın %19’u kadar olmalı

57

Radyoloji departmanı plan örneği

58

RADYOLOJİ DEPARTMANI


Karanlık odalar ; Karanlık oda mümkünse grafi odasına bitişik olmalı, Karanlık oda hacmi minumum 25 m³ olmalı, Karanlık odanın taban uzunluğu en az 3 m olmalı Yüksekliği 2 m den az, 2,5 m den çok olmamalıdır. Labirent girişli karanlık odalarda labirent geçişten giriş kapı genişliği 80 cm.

yi, yüksekliği ise 2 m.yi ve geçit genişliği 70 cm.yi aşmamalı, geçit derinliği ise 3 m.den az olmamalıdır.

59

60

Karanlık oda plan örnekleri


Radyasyon odalarının tavan, taban ve duvar yapısı Duvarları 2,5 mm kalınlıkta kurşun veya aynı radyoopaklıkta diğer

kombinasyonlara eş değer olmalı Taban ve duvarlar için 29 cm kalınlıkta tuğla veya 20 cm kalınlıkta beton

olmalı Radyografi odalarının taban ve duvarlarının 20 cm kalınlıkta beton olması

yanında, zeminlerin kauçuk, tahta veya muşamba gibi elektriği yalıtan maddelerden yapılmış olması gerekir.

61


Radyasyon odalarının kapı ve pencere yapısı Grafi odasıyla bitişik karanlık oda kapıları grafi odasına açılmamalıdır. Kaset alış-veriş dolabının kapakları kurşun levhalarla kaplanmalıdır. Radyografi odalarının kapıları dışarı açılmalıdır. Odalardan bina içerisine açılan pencerelerde kurşunlu camlar

kullanılmalıdır.

62

RADYOGRAFİ DEPARTMANLARINDAKİ BİRİMLER ve ÖZELLİKLERİ

Radyoloji departmanındaki asgari birimler Danışma Kayıt-kabul birimi Bekleme salonu Radyolojik inceleme odası Karanlık Oda (Film banyo/baskı odası) Film hazırlama ve kalite kontrol odası Film inceleme (rapor) odası Radyoloji uzmanı/klinik şefi odası Konsültasyon odası Hasta gözlem (müşahade) odası Nekahat odası Teknik personel dinlenme odası

63

Radyoloji departmanı plan örneği.64

RADYOLOJİ DEPARTMANI

RADYOGRAFİ DEPARTMANLARINDA DONANIM ve DEKORASYON

Havalandırma sistemleriDoğal HavalandırmaAspiratörlerle havalandırmaAir Condition sistemi havalandırma

65

RADYOGRAFİ DEPARTMANLARINDA DONANIM ve DEKORASYON

Karanlık odanın renk dekorasyonu

Kısım Renk dekorasyonu

Duvarlar

Yerden 1,5 metre yüksekliğe kadar

Mat beyaz veya krem tonlarında çini veya

fayans

Diğer yerlerMat beyaz veya krem tonlarında yağlı boyaTavan

Labirent girişli odaların iç kısımları Mat siyah boya

66

TEŞEKKÜRLER …

67

TEŞEKKÜRLER …

radyasyonun ÇaliŞanlarin saĞliĞi Üzerİne etkİlerİ

Documents