publikacja objta jest prawem autorskim. wszelkie prawa zastrze … fragment.pdf · cotta m., della...

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania w serwisach bibliotecznych

Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych

RECENZENTProf. dr hab. Marek Chmaj

PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski

© Copyright by Marek Bankowicz & Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2013All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i roz-powszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3474-3

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


SPIS TREŚCI

Spis treści

Wstęp ......................................................................................................... 7

1. Modele prezydentur a forma rządu ................................................. 112. Prezydentura rządząca w Stanach Zjednoczonych ........................ 393. Francja: prezydentura aktywistyczna .............................................. 674. Prezydentura notarialna w Niemczech ........................................... 855. Włochy: prezydentura mediacyjna i moderująca .......................... 996. Nieprezydencka prezydentura w Szwajcarii ................................... 1137. Absolutystyczna prezydentura w Rosji ............................................ 1198. Prezydentury środkowoeuropejskie: między reprezentacją

a współrządzeniem ............................................................................. 131

Zakończenie .............................................................................................. 157

Bibliografi a ................................................................................................ 161


7

Książka traktuje o modelach instytucji głowy państwa w róż-nych rozwiązaniach ustrojowych zakładających republikań-ską formę rządów. Niemal normą, ze sporadycznymi odstęp-stwami od reguły, jest jednoosobowa konstrukcja tego organu państwowego. Prawie zawsze organ ten występuje pod nazwą „prezydent”.

Przedmiotem zainteresowania są prezydentury, nie zaś prezydenci. Chodzi zatem o instytucję polityczną, jej konsty-tucyjne usytuowanie, tryb powoływania, uprawnienia, odpo-wiedzialność oraz relacje z pozostałymi organami władzy pań-stwowej. Refl eksja nie obejmuje osób sprawujących najwyższy urząd w państwie, ich osobowości i cech charakteru tudzież merytorycznych kwalifi kacji. Zastosowana w pracy orienta-cja metodologiczna zakłada wykorzystanie przede wszystkim metody instytucjonalnej, a następnie – funkcjonalnej, ponie-waż zapewniają one w tym przypadku odpowiednią dynamikę analityczną i interpretacyjną, a taka powinna charakteryzować politologiczne ujęcie zagadnień ustrojowych i konstytucjona-listycznych.

Dokonany wybór badanych prezydentur jest w pewnym sensie autorski, ale skądinąd mocno zobiektywizowany. Nie sposób analizować urzędu głowy państwa bez uwzględnienia prezydentury amerykańskiej czy francuskiej. Na pewno wy-różniają się i zasługują na uwagę instytucje głowy państwa

WSTĘP

Spis treści


PREZYDENTURY

8

występujące w dwóch dużych krajach europejskich, a miano-wicie w Niemczech i we Włoszech. Rosyjska prezydentura, wyposażona w ponadstandardowe uprawnienia i przełamująca klasyczne konwencje funkcjonowania głowy państwa, budzi uzasadnioną ciekawość. Prezydentura w Szwajcarii jest wyjąt-kowo nietypowa, zgoła nieprezydencka, i została uwzględnio-na właśnie z tego powodu, że stanowi ewenement oraz swoisty ustrojowy kontrapunkt dla – chciałoby się rzec – normalnej czy zwyczajowej instytucji prezydenta. Zaprezentowanie pre-zydentur środkowoeuropejskich wynika przede wszystkim z kontekstu regionalnego, książka powstała bowiem w Polsce i jest adresowana z natury rzeczy głównie do Polaków, a tych w szczególny sposób interesują doświadczenia ustrojowe sąsia-dów.

Poza prezydenturą amerykańską pominięto inne prezy-dentury pozaeuropejskie. Sprawa ta wymaga nieco szerszego wyjaśnienia. Wypływało to z niskiej oceny ich instytucjonal-nej oryginalności, są to bowiem modele głowy państwa ge-neralnie odznaczające się wtórnością stosowanych rozwiązań i co najwyżej dostosowujące zewnętrzne mechanizmy ustro-jowe do miejscowych warunków. Argentyna, Brazylia i wiele innych państw Ameryki Łacińskiej opierają swoją koncepcję głowy państwa na wzorze prezydentury amerykańskiej, cho-ciaż ofi cjalne przyznawanie się do tego nie należy tam do do-brego tonu. Znakomita większość prezydentur afrykańskich to również mniej lub bardziej ścisłe nawiązanie do systemu pre-zydenckiego, który jakże często funkcjonuje na tym kontynen-cie w warunkach naruszania standardów demokratycznych. Prezydentura w Indiach stanowi republikańską przeróbkę ustroju brytyjskiego. Prezydent, jak monarcha brytyjski, for-malnie dysponuje ogromnym zakresem władzy, lecz faktycz-nie wykonuje wyłącznie symboliczne działania o charakterze czysto reprezentacyjnym, a wszelkie jego uprawnienia władcze


161

Konstytucje

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki z 17 września 1787 roku.Konstytucja Republiki Francuskiej z dnia 4 października 1958 roku.Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec z dnia 23 maja 1949

roku.Konstytucja Republiki Włoskiej z 27 grudnia 1947 roku.Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej z dnia 18 kwietnia

1999 roku.Konstytucja Federacji Rosyjskiej przyjęta w ogólnonarodowym referen-

dum w dniu 12 grudnia 1993 roku.Konstytucja Republiki Bułgarii uchwalona 12 lipca 1991 roku.Konstytucja Republiki Czeskiej z 16 grudnia 1992 roku.Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.Konstytucja Rumunii z dnia 21 listopada 1991 roku.Konstytucja Republiki Słowackiej z 1 września 1992 roku.Konstytucja Węgier z dnia 18 kwietnia 2011 roku.

Literatura

Anderson R.D., Jr., Fish M.S., Hanson S.E., Roeder Ph.G. (eds.), Post-communism and the Th eory of Democracy, Princeton 2001.

Andrzejewski P., Deszczyński P., Gołata K., Szczepaniak M., Europejskie systemy polityczne, Poznań 1996.

BIBLIOGRAFIA

Bibliograf


162

PREZYDENTURY

Antoszewski A., System polityczny RP, Warszawa 2012.Antoszewski A., Herbut R., Systemy polityczne współczesnego świata,

Gdańsk 2001. Antoszewski A., Herbut R., Systemy polityczne współczesnej Europy,

Warszawa 2006.Banaszak B., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa

2009.Bankowicz M., Demokracja. Zasady, procedury, instytucje, Kraków 2006.Bankowicz M., Transformacje konstytucyjnych systemów władzy pań-

stwowej w Europie Środkowej, Kraków 2010. Barber J.D., Th e Presidential Character. Predicting Performance in the

White House, Englewood Cliff s 1985.Bartnicki A. Michałek K., Rusinowa I., Encyklopedia historii Stanów

Zjednoczonych. Dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Warszawa 1992.

Baur A., Szwajcarski fenomen, Warszawa 1992.Bądź solidarna, Europo. Z prezydentem Włoch Giorgio Napolitano roz-

mawia Adam Michnik, „Gazeta Wyborcza” z 9–10 czerwca 2012.Benenson B. (ed.), Elections A to Z, Washington 2007.Berezowski M., Krótka encyklopedia USA, Warszawa 2001. Berkin C., Doniosłe rozstrzygnięcie. Tworzenie amerykańskiej Konstytu-

cji, Warszawa 2005.Bernacki W., Walaszek A. (red.), Amerykomania. Księga Jubileuszowa

Ofi arowana Profesorowi Andrzejowi Mani, t. 2, Kraków 2012. Bingham Powell, Jr., Contemporary Democracies. Participation, Stability,

and Violence, Cambridge, Massachusetts–London 1982.Bogdanor V. (ed.), Th e Blackwell Encyclopaedia of Political Institutions,

Oxford–New York 1987.Bokszczanin I., Reforma instytucji politycznych Republiki Włoskiej w la-

tach dziewięćdziesiątych XX wieku, Warszawa 2004.Bosiacki A., Konstytucja Federacji Rosyjskiej przyjęta w ogólnonarodo-

wym referendum w dniu 12 grudnia 1993 r., Warszawa 2000.Bożyk M., Instytucja Prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, Warsza-

wa 2007.Bryc A., Rosja w XXI wieku – wielki gracz światowy czy koniec gry, War-

szawa 2008.


163

Bibliografi a

Brodziński W., Górecki D., Skotnicki K., Szymczak T., Wzajemne sto-sunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą (Białoruś, Cze-chy, Litwa, Rumunia, Słowacja, Węgry), Łódź 1996.

Brogan H., Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław–Warsza-wa–Kraków 2004.

Cabada L. a kol., Nové demokracie střední a východní Evropy, Praha 2008.Ceccanti S., La forma di governo parlamentare in trasformazione, Bo-

logna 1997.Cheibub J.A., Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, Cam-

bridge 2007.Chmaj M., Skrzydło W., System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej,

Warszawa 2011.Cotta M., della Porta D., Morlino L., Scienza Politica, Bologna 2001.Czarnocki A., Europa Środkowa. Europa Środkowowschodnia. Geopoli-

tyczne a historyczno-kulturowe rozumienie pojęć, Lublin 1994.Czeszejko-Sochacki Z., Konstytucja Szwajcarii, Warszawa 2000.Czeszejko-Sochacki Z., System konstytucyjny Szwajcarii, Warszawa

2002. Dahl R., How Democractic Is the American Constitution?, New Haven–

–London 2003.Debré M., Une certaine idée de la France, Paris 1972.Deszczyński P., Gołata K., Demokratyczne systemy polityczne, Poznań

2000.Diritto costituzionale, Napoli 1992.Domagała M. (red.), Konstytucyjne systemy rządów. Możliwości adapta-

cji do warunków polskich, Warszawa 1997.Dragnich A.N., Rasmussen J.S., Major European Governments, Pacifi c

Grove 1986.Duhamel O., Parodi J.-L. (dir.), La Constitution de la Cinquième Répub-

lique, Paris 1988.Duverger M., A New Political System Model: Semi-presidential Govern-

ment, „European Journal of Political Research” 1980, nr 8.Duverger M., I sistemi politici, Roma–Bari 1978.Duverger M., La monarchie républicaine, Paris 1974.Elgie R., Semi-Presidentialism in Europe, Oxford 2004.Evans A.B., Power and Ideology: Vladimir Putin and the Russian Political

System, Pittsburgh 2008.


164

PREZYDENTURY

Fenno R., Th e President’s Cabinet: An Analysis in the Period from Wilson to Eisenhower, Cambridge, Massachusetts 1966.

Filip J., Ústavní právo, Brno 1994.Fisher L., Constitutional Confl icts between Congress and the President,

Princeton 1985. Frye T., A Politics of Institutional Choice. Post-Communist Presidencies,

„Comparative Political Studies”, 1997, vol. 30, nr 5.Gaca A., Witkowski Z., Podstawy ustroju konstytucyjnego Republiki

Włoskiej, Toruń 2012.Gardocki S., Instytucja prezydenta w polityce Federacji Rosyjskiej, Toruń

2008.Garlicki L., USA 1787–1987. Historia i współczesność, Warszawa 1987.Garlicki L., Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa

1985.Gdulewicz E. (red.), Ustroje państw współczesnych 2, Lublin 2002.Gdulewicz E., Kręcisz W., Orłowski W., Skrzydło W., Zakrzewski W.,

Ustroje państw współczesnych 1, Lublin 2010.Gerloch A., Hřebejk J., Zoubek V., Ústavní systém České republiky.

Základy českého ústavního práva, Praha 2002.Ginsborg P., L’Italia del tempo presente. Famiglia, società civile, Stato

1980–1996, Torino 1998. Głąbiński S., Polityka po amerykańsku, Warszawa 1996.Grabowska S., Grabowski R. (red.), Prawo wyborcze na urząd prezyden-

ta w państwach europejskich, Warszawa 2007.Grzybowski M., Federalny aparat wykonawczy w Stanach Zjednoczonych

Ameryki, Kraków 1996.Haggard S., McCubbins M.D., Presidents, Parliaments, and Policy,

Cambridge 2001.Hamon L., Une république presidentielle?, Paris 1975.Helms L., Presidents, Prime Ministers and Chancellors. Executive Leader-

ship in Western Democracies, London–New York 2005.Instytucje polityczno-prawne Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wrocław–

–Warszawa–Kraków– Gdańsk 1977.Jagielski M., Prezydent USA jako szef administracji, Kraków 2000.Janicki L. (red.), Ustrój państwowy Republiki Federalnej Niemiec, Poznań

1986.Jednaka W., Gabinety koalicyjne w III RP, Wrocław 2004.Klíma K., Constitutional Law of the Czech Republic, Plzeň 2008.Klíma K., Faits historiques en relation avec la naissance de la République

tchéque, Prague 1994.


165

Bibliografi a

Kociubiński K., Systemy polityczne Austrii, Niemiec i Szwajcarii, Wroc-ław 2003.

Koenig L., Th e Chief Executive, New York 1975.Konieczny R., Systemy polityczne wybranych demokracji zachodnich,

Gdańsk 1996. Kousoulas D.G., On Government: A Comparative Introduction, Belmont

1968.Krasner M.A., Chaberski S.G., Kelly Jones D., American Government.

Structure and Process, New York–London 1977.Kroupa J. a kol., Soudobé ústavní systémy, Brno 1996.Kubát M. (ed.), Politické a ústavní systemy zemí Středovýchodní Evropy,

Praha 2004.Kubát M., Postkomunismus a demokracie. Politika ve středovýchodní Ev-

ropě, Praha 2003.Kubát M., Kysela J., Přímá volba prezidenta w České republice. Mnoho

slov, málo argumentu (w druku). Kubát M., Tak volte, když chcete, „Mladá Fronta Dnes” 7.02.2012. Jagielski M., Prezydent USA jako szef administracji, Kraków 2000.Lacroix B., Lagroye J. (dir.), Le Président de la République. Usages et

genèses d’une institution, Paris 1992. Laidler P., Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Przewodnik,

Kraków 2007.Lane J.-E., Constitutions and Political Th eory, Manchester 1996.LaPalombara J., Democracy Italian Style, New Haven–London 1987.Lijphart A., Democracies. Patterns of Majoritarian and Consensus Go-

vernment In Twenty-one Countries, New Haven 1984.Lijphart A., Le democrazie contemporanee, Bologna 2001.Lijphart A., Parliamentary versus Presidential Governments, Oxford

1992.Linder W., Demokracja szwajcarska, Rzeszów 1996.Linder W., Swiss Democracy. Possible Solutions to Confl ict in Multicultu-

ral Societies, London–New York 2010.Linz J.J., Valenzuela A. (eds.), Th e Failure of Presidential Democracy,

Baltimore 1994. Lipset S.M., Th e First Time Nation. Th e United States in Historical and

Comparative Perspective, New York–London 1979.Lis T., Jak to się robi w Ameryce, Warszawa 2000.Ludwikowska A.M., System prawa Stanów Zjednoczonych, Toruń 1999. Machelski Z., System polityczny Włoch, Warszawa 2010.


REDAKCJALucyna Sadko

KOREKTADorota Janeczko

SKŁAD I ŁAMANIEWojciech Wojewoda

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83


publikacja objta jest prawem autorskim. wszelkie prawa zastrze … fragment.pdf · cotta m., della...

Documents