Prosper Mérimée

Mateo Falcone

euskaratzailea: Koldo Izagirre

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Koldo Izagirre.

Euskarazko edizioa: Elkar, 1995Jatorrizkoaren data: 1830

Prosper Merime euskaraz:http://ekarriak.armiarma.com/?i=304

Informazio gehiago:http://armiarma.com/emailuok/?p=220

Mateo FalconePorto Vecchio-tik irten eta ifar-sartaldera

goazela, uhartearen barnerantz, lurra harrotuegiten da berehala, eta harkaitz puska handiekoztopatutako eta zenbaitetan erroitzek moztuta-ko bidezidor bihurrietan hiru orduko ibilaldiaegin ondoren, makis zabal baten atarian gaude.Korsikako artzainen aberria duzu makisa, etajustiziarekin liskarturiko edonorena. Jakin beha-rrekoa da laborari korsikarrak, alorrak ongarri-tzeko nekea ez hartzearren, su ematen diolabaso zati bati: hainbat okerrago garrak zabal-tzen badira behar baino urrunago; gerta ahalagerta; uzta ederra emanen du betiere, bertakozuhaitzen errautsez simaurtutako lur honetanereindakoak. Bihiak jasorik, bertan uzten baitabiltzen lana emanen lukeen agotza, lurrean erregabe gelditu diren sustraiak ernetu eginen dirahurrengo udaberrian, oso kimu lodiak egitendirela urte gutiren buruan, zazpi edo zortzirenbat oineko. Xara sasitu honi deritzo makis.Zuhaitz eta zuhaizño mota desberdinek osatzen

dute, Jainkoak dakien bezala nahasiak eta elkar-tuak. Aizkora eskuan baizik ezin dezake gizakiakbide egin, eta ikusten dira hainbesterainoko lodieta tapitutako makisak non basahuntzek berekezin duten sartu.

Gizakiren bat hil baduzu, zoaz Porto Vecchio-ko makisera, eta segurtasunean biziko zara fusilon bat, sutautsa eta balak ondoan dituzula; ezahantz kapa ilun bat bere kapusaiarekin, koltxoieta estalki erabiltzeko. Artzainek esnea, gaztaeta gaztainak emanen dizkizute, eta ez duzu zer-tan beldur izan justiziarena edo hildakoarenahaideena, ez bada herrira jaitsi behar izanezgero hornidurak berritzeko.

Mateo Falcone-k halako makis batetik legoaerdira zeukan etxea 18...an, Korsikan egon nin-tzenean. Aski gizon aberatsa zen lurralde harta-rako; noblezian bizirik, hau da, ezer egin gabe,artzainek, nomada antzeko batzuek, mendianhan-hemen alatzera eramaten zizkioten artal-deen mozkinetik. Ikusi nuenean, kontatu beharditudan gertakizunetarik bi urtera, berrogeitahamar urteko iruditu zitzaidan gehienez ere.Horra hor gizon txipi bat, baina azkarra, ileak

kirru, azabatxea bezain beltzak, sudur kakoa,ezpainak mehe, begiak handi eta erne, eta botenbarnealdearen koloreko larruazalekoa. Fusilare-kin tiratzeko trebetasun izugarria aitortzenzitzaion hainbeste tiratzaile on dituen berelurralde hartan ere. Adibidez, Mateok ez ziokeeninoiz tiro eginen basahuntza bati postaz; bainaehun eta hogei pausora buruan edo bizkarreanbala bat ezarrita botako zuen, aukeran. Egunezbezain erraz baliatzen zen bere armez gauean,eta kontatu izan didate Korsikan ibili ez denarisinetsezina eginen zaion trebetasun adibide hau.Paratzen zuten laurogei pausora kandela bat piz-tua paperezko transparente baten atzean, platerbaten zabalekoa. Noratzen zuen, itzaltzen zenkandela gero, eta minutu bat emanik ilunpebetean, tiro egin eta transparentea lautarik hiru-tan zulatzen zuen.

Hain munta handiko merituarekin, ospe han-diaren jabe egina zen Mateo Falcone. Adiskidezintzo bezain etsai lanjerosa esaten zitzaion: zer-bitzala eta mesedegina, bakean bizi zen munduguztiarekin Porto Vecchion. Baina esaten zutenCorte-n, emaztea hartu zuen herrian, gerlan

bezala amodioan azkarra omen zen aurkari bateratsia zuela gogorki: leihoan eskegia zeukanispilu txipi baten aitzinean bizarra egiten ari zelahartu zuen fusil tiroa Mateori egozten zitzaionbehintzat. Giltza eman zitzaion aferari, Mateoezkondu egin zen. Bere emazte Giuseppa-k hirualaba eman zizkion lehenik (senarraren amo-rrua), eta azkenik seme bat, Fortunato jarri zio-tena: familiaren esperantza zen, izenaren irau-pena. Alabak ongi ezkondu zitzaizkion: aitakeskuko zeuzkan, behar izanez gero, suhien aizto-ak eta eskopetak. Semeak hamar urte baino ezzituen, baina igartzen zitzaion dohain miragarri-rik.

Udazken egun batez, Mateo goizean goiz irte-na zen emaztearekin artalde bat ikustera joate-ko makiseko zabaldi batera. Fortunato gazteaknahi izan zituen lagundu, baina zabaldia urrune-gi zegoen; gainera, norbaitek gelditu behar zuenetxezain; aitak ezetz esan zion: argituko da ezote zitzaion damutu.

Ordu batzuk baziren aldegina zela eta Fortu-nato gaztea eguzkitan lasai etzanda zegoen,mendi urdinei beha, eta gogoetaka, hurrengo

igandean herrira joanen zela afaritara, bereosaba kaporalagana, noiz ere sutarma bateneztandak hautsi zizkion gogoetak tanpez. Soinuaetorria zen ordokira jiratu zen altxatuta. Fusil tiroberriak ondozka, tarte desberdinetan, eta betiere gero eta hurbilago; noizbait, gizonezko batazaldu zen ordokitik Mateoren etxera zeramanbidezidorrean, menditarrek daramaten kapelupuntadun batez orraztua, bizarduna, pildaz jan-tzia, fusila makulu hartuta herrestan, nekez.Izterrean tiro bat hartu berria zen.

Gizon hau sasitarra zen, eta gauez herrira jai-tsi zelarik sutauts bila, bidean voltigeur korsika-rren zelada batean eroria. Defendatze gogorbaten ostean atzera egitea lortu zuen, baina bizi-bizian persekutatu zuten harkaitzez harkaitztiroka. Alde laburra zien soldaduei eta zauriakeragotzi egiten zion makisa jotzea harrapatuaizan zedin baino lehen.

Fortunatogana hurbildu zen, esanez:—Mateo Falconeren semea haiz?—Bai.

—Ni Gianetto Sanpiero nauk. Lepo-horiekzetozkidak atzetik. Gorde nazak, ezin diat aitzinaegin.

—Eta zer esanen du nire aitak bere baimenikgabe gordetzen bazaitut?

—Ongi egin duala esanen dik.—Nork daki!—Gorde nazak agudo, bazatozek.—Itxoin ezazu aita etorri arte.—Itxoin? Alajainkoa! Bost minutu barru

hemen egonen dituk. Gorde nazak, edo akatukohaut.

Odol hotz handian erantzun zion Fortunatok:—Fusila deskargatua daukazu, eta ez dauka-

zu kartutxo gehiago katxeran.—Labana zaukaat.—Eta nik baino arinago eginen duzu laster?Jauzi egin zuen, eta eskumenetik urrun jarri

zitzaion.—Hi ez haiz Mateo Falconeren semea! Heure

etxe aurrean utziko duk altxa nazaten?Umeak hunkitua zirudien.—Zer emanen didazu gordetzen bazaitut? —

dio hurbilduz.

Sasitarrak miatu zuen gerritik zintzilik zeka-rren katanarruan, eta noski sutautsa erostekogordea zeukan bost liberako txanpon bat aterazuen. Fortunatok irri egin zuen zilar pieza ikusi-takoan; hartu zuen, eta Gianettori:

—Ez beldur izan.Berehala egin zuen zulo handi bat etxetik

hurbil zegoen belar metan. Gianetto kurubilkatuegin zen bertan, eta umeak estali egin zuen aireapur bat uzten ziola arnas hartzeko, belar harkgizon bat gordetzen zuela ezin sumatzekomoduan hala ere. Erakutsi zuen, gainera, basa-piztia baten jukutria aski maneratsua. Hartuzuen kateme bat umeekin eta belar metan para-tu zituen, antzeman ez zekion harrotu berriazela. Ondoren, bidezidorreko odol arrastoak etxealdean ikusirik, hautsez estali zituen artoski, etaamaitutakoan, eguzkitan etzan zen ostera lasai-tasun handienean.

Minutu batzuk beranduago Mateoren ateaurrean zeuden sei gizon uniforme ilun lepo hori-ko, axuant bat zutela buru. Axuant hau Falcone-ren ahaidea zen nondik edo handik. (BadakizueKorsikan ahaidegoaren mailek urrunago jarrai-

tzen dutela besteetan baino). Tiodoro Gambazuen izena: gizon bizkorra, sasitarrek beldur zio-tena, bat baino gehiago ihizatua baitzen.

—Egunon, lehengusu txipia —dio Fortunato-gana heldu orduko—, nola hazi haizen! Ikusi dukgizon bat hemen barrena orain guti?

—O, ez naiz oraino zu bezain handia egin,lehengusu neurea —erantzun zuen umeak zozoantzean.

—Helduko duk hori ere. Baina ez duk gizonbat pasatzen ikusi, esan!

—Gizon bat ikusi dudan?—Bai, gizon bat belus beltzeko kapelu punta-

dun bat zuela, eta jaka bat gorriz eta horiz bro-datua?

—Gizon bat kapelu puntadun bat zuela, etagorriz eta horiz brodatutako jaka bat?

—Bai, erantzun ezak agudo, eta ez errepikanire galderak.

—Goizean, apaiz jauna gure ate aurrean pasada, bere zaldi Piero-ren gainean. Aita zer moduzzegoen galdetu dit, eta nik esan diot...

—A, puttikoa, maltzurrarena jotzen didak!Esadak agudo nondik pasa den Gianetto, bere

bila baikabiltza; eta, segur naiz, bide hau hartudu.

—Nork daki!—Nork dakien? Nik bazekiat heuk ikusi duala.—Ikusten ote dira ba bidekoak lotan?—Hi ez hintzen lo, mukizua; fusil tiroek iratza-

rri haute.—Uste duzu, lehengusu neurea, zuen fusilek

halako zarata ateratzen dutela? Nire aitareneskopetak handiagoa bai.

—Deabruak eramanen ahal hau, madarikatualaena! Segur nauk Gianetto ikusia duala. Gordeere ez ote duan egin. Goazen, lagunak, saretxean, eta beha ezazue gure gizona dagoen.Hanka bakarrean zetorrean, eta sobera buruabadu, aluak, makiseraino herrenka heldu nahiizateko. Izan ere, odol arrastoak hemen galtzendituk.

—Eta zer esanen du aitak? —galdetu zuenFortunatok murrika— zer esanen du jakiten due-nean bere etxean sartu zaretela kanpoan zegoe-larik?

—Mukizua! —dio Gamba axuantak belarritikheltzen diola— ez dakik bertsoa botarazten ahal

diadala nik? Beharbada sabrearen xapalazhogeiren bat bizkarreko emanda hitz eginenduk.

Eta Fortunato beti murrika.—Mateo Falcone dut nik aita! —dio harroke-

riaz.—Ongi dakik hik, bihurri horrek, Corte-ra edo

Bastia-ra eraman hazakedala. Etzanaraziko hautpresondegi batean, lasto tartean, zangoak burdi-netan, eta gilotinapean paratuko haut esaten ezbadidak non den Gianetto Sanpiero.

Mutikoak barre egin zion mehatxu sinesgaitzhoni. Errepikatu zuen:

—Mateo Falcone da nire aita!—Axuanta —esan zion ahapetik voltigeur-

etako batek—, ez gaitezela saltsatu Mateorekin.Poxelu zirudien Gambak zinez. Ahapean min-

tzo zen etxe osoa maiatua zuten soldaduekin. Ezzen operazio sobera luzea izan, korsikar batenbaserria pieza karratu bakar batek baitu osa-tzen. Mahai bat, zizeilua, kofreak eta sukaldekoedo ihizako tresnak ditu altzari. Bizkitartean For-tunato txipiak katua laztantzen zuen, eta baziru-

dien maltzurki bozkariotzen zuela voltigeurreneta bere lehengusuaren nahasmenduak.

Belar metara hurbildu zen soldadu bat. Katuaikusi eta baioneta kolpe bat eman zuen belarre-tan artagabe, bizkarrak harrotuz, alegia eta berezuhurtzia hura alferrikakoa balitz bezala. Zirkinikez; eta mutikoaren aurpegiak ez zuen trahitudemendreneko hunkidurarik.

Axuanta eta bere tropa madarikazioka ariziren; ordoki aldera behatzen zuten kopetilun,etorriak ziren bidetik itzultzeko prest bezala.Buruzagiak, Falconeren semea mehatxuek bera-tuko ez zutela komentziturik, azken ahalegin bategin nahi izan zuen eta palaguen eta oparienindarra saiatu.

—Lehengusu txipia —dio— biziki mutiko atza-rria haizela hi! Urrun helduko haiz. Baina jokomaltzurrean ari haiz nirekin; eta, nire lehengusuMateori emanen niokeen minagatik ez balitz, zermila sorgin!, nirekin eramanen hinduket.

—Ba!—Baina nire lehengusua etortzen denean,

afera kontatuko zioat, eta odol egiteraino zigor-katuko hau gezurra esan didaalako.

—Ba ote?—Ikusiko duk... Baina tira... izan hadi mutil

zintzoa, eta zer edo zer emanen diat.—Eta nik, lehengusu neurea, aholku bat ema-

nen dizut: zera, berandutu egiten bazarete,Giannetok makisa joko duela, eta orduan zubezalako birigarro bat baino gehiago beharkoduzue bilatzeko.

Hamar bat ezkutu aise balioko zuen zilarrez-ko erloju bat atera zuen axuantak; eta, Fortuna-to gaztearen begiek distira egin zutela ikusitako-an, honela esan zion erlojua dilindan zeukalabere altzairuzko katetxoaren buruan:

—Hi haiz...! Horrelako erloju bat nahi hukelepotik zintzilik, Porto Vecchioko karriketan oilo-papoa baino harroago hoala jendeak galdetzeko:«Zer ordu da?» eta heuk esan ahal izateko:«Beha ezazue nire erlojuan».

—Handitzen naizenean, osaba kaporalakemanen dit erloju bat.

—Bai; baina hire osabaren semeak badubat... ez hau bezain ederra, egia esan... Haatik,hi baino gazteagoa duk.

Umeak hasperen egin zuen.

—Beraz, erlojua nahi duk, lehengusu?Fortunatok, zeharrez erlojuari beha, oilasko

bat osorik eskaintzen zaion katua ematen zuen.Eta konprenitzen duenez trufaka ari zaizkiola, ezda ausartzen atzaparra egozten, eta tartekabegiak aldentzen dizkio tentaldian ez erortzea-rren; baina ezpainak eztitzen ditu beti ere,jabeari esanen balio bezala: «Krudela dela josta-keta hau!»

Alabaina, bazirudien Gamba axuantak fedeonez eskaintzen ziola erlojua. Fortunatok ezzuen eskua luzatu, baina hala esan zion irribarremikatz batean:

—Zergatik trufatzen zara nitaz?—Alajainkoa, ez nauk trufatzen. Ginanetto

non dagoen esan, eta hirea duk erloju hau.Fortunatok ez sinetsiaren irria egin zuen; eta,

bere begi beltzak axuantarenetan tinkaturik,saiatu zen haren hitzetan zegokeen egia irakur-tzen.

—Gal ditzadala nire sorbaldakoak —eginzuen oihu axuantak— ez badiat erlojua ematenhorren truke! Lagunak ditiat lekuko; eta ezin diatneure hitza jan.

Honela mintzatuz, erlojua hurbiltzen zion betiere, hainbeste non umearen masail zurbila uki-tzen zuen ia. Honen aurpegiak ederki erakustenzuen bere baitan kutizia eta abegitasunari zorzion begirunea egiten ari ziren borroka. Bularbiluzia indarrez hanpatzen zen, eta lehertu eginbehar zuela zirudien. Bizkitartean erlojuak kulun-ka egiten zuen, itzulika, eta batzuetan surdurpunta jotzen zion. Noizbait, emeki, eskuinekoeskua altxatu zitzaion erlojurantz: ukitu zutenhatzamar puntek; eta osorik hartu zuen eskuanaxuantak katearen muturra utzi gabe hala ere...Biribila urdina zuen... estalkia berriki ziratua...eguzkitan, suzkoa zirudien... Sobera handia zententaldia.

Fortunatok altxatu egin zuen ezkerrekoeskua ere, eta pototsarekin, sorbalda gainetik,atzean zeukan belar metara noratu zuen. Axuan-tak berehala ulertu zuen. Utzi zuen katearenmuturra, Fortunato erlojuaren jabe bakarra gel-ditu zen. Orein baten zaulitasunaz jaiki etahamar bat pauso urrundu zen belar metatik, vol-tigeurrak harrotzen hasiak baitziren berehala.

Luze gabe inarrosi zen belarra, eta gizonodoldu bat irten zen, aiztoa eskuan; baina zutikjarri nahi zuelarik, zauri hoztuak eragotzi eginzion tente jartzea. Erori zen. Axuanta oldartuzitzaion eta aiztoa kendu zion. Berehala lotuzuten estu, gogor egin bazien ere.

Gianettok, lurrean etzana eta sorta bat beza-la lotua, hurbildua zen Fortunatogana itzuli zuenburua.

— ...kumea! —esan zion haserrez bainoerdeinuz.

Mutikoak hartua zuen txanpona bota zion,jadanik merezigarri ez zela ulerturik; baina sasi-tarrak ez zion kasu eman mugimendu hari.Zinezko odol hotzean esan zion axuantari:

—Gamba adiskidea, ezin diat oinez; eramanegin beharko nauzue herriraino.

—Orkatza baino arinago egiten huen lasteroraindik orain —erantzun zuen ankerki garai-leak—, baina hago lasai: hain pozik nagok hiharrapatuaz, ze legoa bete eramanen hinduketlepoan nekatu gabe. Gainera, adiskidea, angailabat eginen diagu adarrekin eta heure kaparekin;

eta Crespoli-ren baserrian aurkituko ditiagu zal-diak.

—Ongi —esan zuen atxilotuak— lasto piskabat ere ezar ezazue angailan, lasaiago noan.

Voltigeurrak saiatzen ziren artean, batzuklera antzeko bat egiten gaztainondo adarrez,besteak Gianettoren zauria lotzen, Mateo Falco-ne eta bere emaztea azaldu ziren tupustez maki-sera zihoan bidezidorraren bihurgunean. Emaku-mea nekez zetorren gaztaina zaku animalebaten zamapean makur eginik, senarra aldizfusil bat eskuan eta beste bat bizkarrean eguras-ten zen, desohoragarri baitzaio gizon bati arme-na ez beste zamarik eramatea.

Soldaduak ikusirik, Mateoren lehen usteaizan zen bera atxilotzera etorriak zirela. Zergatikideia hori baina? Auzitan ote zebilen justiziare-kin? Ez. Omen onaren jabea zen. Esan ohi denbezala, bizimodu jatorreko herritarra zen; bainakorsikarra eta menditarra zen, eta korsikar men-ditar guti dago, oroimenean ongi sakonduz gero,bekatuñoren bat aurkituko ez duenik, hala nolafusil tiroak, aizto kolpeak eta antzeko zirtzilke-riak. Mateok, beste inork baino areago, garbi

zeukan kontzientzia; hamar urte luze ziren ezzuela fusila gizonengana noratu; baina hala erezuhurra zen, eta behar izanez gero defentsa poli-ta egiteko gisan paratu zen.

—Emakumea —esan zion Giuseppari—, utzizakua lurrean eta zaude erne.

Berehala obeditu zuen. Sorbaldan zekarrenfusila eman zion, poxelu egiten ahal baitzuen.Eskuan zekarrena armatu eta bere etxerantzegin zuen aitzina astiro bide bazterreko zuhai-tzen enborrez enbor eta prest, etsaikeriarik men-dreenean, enborrik lodienera oldartzera, babe-sean tiro egin ahal izateko. Emaztea orpoz orpozerraikion, ordezko fusilarekin eta kartutxontzia-rekin. Etxekoandre on baten zeregina da, liska-rretan, senarraren armak kargatzea.

Axuanta, bestalde, atsegabetan zen Mateohala hurreratzen ikusirik, urratsez urrats, fusilaaitzinatua eta atzamarra menakan.

—Menturaz —egin zuen gogoeta— Mateokahaidea balu Gianetto, edo adiskidea, eta defen-datu nahi balu, gutunak postara baino zuzenagohelduko litzaizkiguke bi fusil horien sutunpak

gutariko bigana, eta fusilaren miran paratzenbanau ahaideak garela ahantzita...!

Kordoka horretan, erabaki ausart bat hartuzuen, alegia Mateogana bakarrik aurreratzeaafera kontatzeko, aspaldiko laguna bezala har-tuz; baina Mateoganainoko alde laburra izugarriluzea iruditu zitzaion.

—Kaixo, eup!, lagun zaharra —egin zuenoihu—, zer moduz, aspaldikoa? Gamba naiz, zurelehengusua.

Mateo gelditua zen hitzik atera gabe, etabestea mintzo ahala, fusilaren kanoia jaso zuenemeki, eta axuanta bildu zitzaionean zeruranoratua zegoen.

—Egunon, anaia —esan zuen axuantak eskualuzatuz—. Aspaldi du ikusi ez zaitudala.

—Egunon, anaia!—Zu agurtzera etorria naiz, zu eta Pepa

lehengusina. Bide luzea egin dugu egun; bainaez dugu zertan zinkurin egin harturiko nekeaga-tik, atxikitze on bat egin baitugu. Gianetto San-piero harrapatu dugu oraintxe.

—Jainkoari esker! —esan zuen Giuseppak—.Esnetarako ahuntza ebatsi zigun iragan astean.

Hitz hauek bozkariotan sartu zuten Gamba.—Gizarajoa! —esan zuen Mateok—. Goseak

zegoen.—Arraio hori lehoia bezala defendatu da —

jarraitu zuen axuantak mindu samartuta—, nirevoltigeurretariko bat hil dit, eta guti balitz, besoahautsi dio Chardon kaporalari, baina ez du ardu-ra, frantximenta da... Eta gero hain ongi gordeda ze deabruak berak ez zukeen atzemanen.Fortunato lehengusu txipiagatik izan ez balitz, eznukeen inoiz aurkitu ahal izanen.

—Fortunato! —egin zuen oihu Mateok.—Fortunato! —errepikatu zuen Giuseppak.—Bai, Gianetto horko belar metan izkutatu

da; baina lehengusu txipiak salatu dit jukutria.Jakinaraziko diot bere osaba kaporalari, oparieder bat igor diezaion. Eta bere eta zure izenaazalduko dira juje jaunari eginen diodan argike-tan.

—Madarikatua! —bota zuen ahapetik Mateok.Talderaino helduak ziren. Gianetto angailan

etzana zegoen eta abiatzeko prest. Mateo ikusizuenean Gambaren lagun, irri egin zuen irribarre

bitxi batean; gero, etxeko aterantz jiratuta, tuegin zuen atarira, esanez:

—Traidore baten etxea!Hil beharra zela zekien gizon bat baino ez zen

ausartuko traidore hitza esaten Falconeri eran-tsia. Aizto ukaldi on batek, bigarrenik gabe, ema-nen zion irainaren ordaina. Haatik Mateok ezzuen eskua bekokira eramatea beste zirkinikegin, lur jotako gizona iduri.

Fortunato etxean sartua zen aita heldu zelaikusitakoan. Berehala azaldu zen pitxar bat esneeskuan, begiak apal Gianettori eskaintzeko.

—Ez hakit hurbil! —egin zion oihu sasitarrakahots lazgarri batez.

Ondoren, voltigeurretariko batengana itzuliz:—Lagun, emadak edatera —esan zion.Soldaduak esku artean paratu zion bere

xahakoa, eta bandidoak arestian fusil tiroka ari-tua zen gizonak ematen zion ura edan zuen.Eskuak bular gainean edukitzeko moduan lotzezatela eskatu zuen gero, bizkar atzean lotuakeduki ordean.

—Etzanda —esan zuen— gozo egon beharda.

Saiatu ziren haren atsegina egiten; geroaxuantak abiatzeko agindua eman zuen, adioegin zion Mateori erantzunik hartu gabe, etaordokirantz jo zuen arinki.

Hamar bat minutu iraganen ziren Mateokahoa ireki gabe. Mutikoak begi ernez behatzenzien noiz amari noiz aitari, zeinak, fusila makuluharturik, lehertu beharreko amorruaz behatzenzion.

—Ongi hasi haiz hala ere! —esan zuen noiz-bait Mateok ezti baina gizona ezagutzen zuenabeldurtzeko moduko ahots batez.

—Aita! —egin zuen oihu mutikoak malkoakbegian hurbilduz haren aitzinean belaunikatzekobezala.

Baina Mateok agindu zion:—Hoakit urrun!Eta umea geratu egin zen zotinka, geldirik,

aitagandik zenbait urratsetara.Hurbildu zen Giuseppa. Erlojuaren katea ikusi

berria zuen, muturra Fortunatoren atorrapetikageri.

—Nork eman dizu erloju hori? —galdetu zuenaire garratz batean.

—Lehengusu axuantak.Hartu zuen erlojua Falconek, eta, harri

batean gainean bortizki jaurtita, milaka puskaegin zuen.

—Andrea —esan zuen— neurea dea umehau?

Adreiluaren gorria hartu zuten Giusepparenmasail beltzaranek.

—Zer diozu, Mateo? Ba dakizu nori ari zaren?—Alabaina, ume hau da gureetan trahizioa

egin duen lehena.Arrabiztu ziren Fortunatoren zotin-negarrak,

eta Falconek ez zizkion bere katamotz begiakgainetik kentzen. Azkenik jo zuen lurrean fusilon-doarekin, sorbaldan jaso eta makiserako bideahartu zuen Fortunatori etortzeko aginduz. Muti-koak obeditu egin zuen.

Giuseppak laster egin zuen Mateogana, etabesotik heldu zion.

—Zeure semea da! —esan zion ahotsa darda-raz, begi beltzak senarrarenetan tinkatuz, harenbihotzekoak irakurri nahiz.

—Utz nazazu —erantzun zuen mateok—.Bere aita naiz.

Giuseppak semea besarkatu eta basetxeansartu zen marruez. Amabirginaren irudi batenaurrean belaunikatu eta otoitzean ekin zion kar-tsuki. Anartean Falcone berrehunen bat pausoegina zen bidezidorrean barrena, eta ez zen gel-ditu erroitz txipi batean amildu arte. Sundatuzuen lurra fusilondoarekin eta apatza eta zulae-rraza aurkitu zuen. Leku egokia iruditu zitzaionbere asmorako.

—Fortunato, hoa harri puska horren ondora.Esana egin zuen mutikoak, eta ondoren

belaunikatu egin zen.—Egik otoitz!—Aita, aita, ez nazazu hil.—Egik otoitz! —berritu zuen Mateok ahots

ikaragarri batez.Umeak, murduka eta marruka, Paternosterra

eta Kredoa esan zituen. Aitak, latz, Amen eran-tzun zuen otoitz bakoitzaren amaieran.

—Horiek dituk dakizkian otoitz guztiak?—Aita, Avemaria ere badakit eta izebak ira-

katsitako letania.—Luzea duk, baina ez dik ardura.Umeak ahots hilean amaitu zuen letania.

—Amaitu duk?—O, aita, barka! Barka nazazu! Ez dut berriz

eginen! Osaba kaporalari erregutuko diot Giane-tto indultatzeko!

Hizketan jarraitu zuen; Mateok fusila armatueta mazelara ekarria zuen esanez:

—Jainkoak barkatuko ahal hau!Umeak azken ahalegin bat egin zuen etsian,

altxatu eta bere aitaren belaunak besarkatzeko;baina ez zuen astirik ukan. Mateok su egin zuen,eta Fortunato zerraldo erori zen hila.

Gorpuari behako bat eman gabe, Mateoketxerako bidea hartu zuen aitzur baten bila,semea ehorzteko. Urrats batzuk baino ez zituenegin, non Giuseppa topatu zuen, sutunpak izutu-ta etorria.

—Zer egin duzu?—Justizia.—Non dago?—Erroitzean. Ehortziko dut. Giristinoz hil da;

meza esanaraziko diot. Esaiozue Teodoro Bian-chi suhiari datorrela gurera bizitzera.

1829