programet mËsimore pËr klasËn e v nË arsimin...

PROGRAMET MËSIMORE PËR KLASËN E V NË ARSIMIN FILLOR NËNTËVJEÇAR

Byroja e zhvillimit të arsimitByroja e zhvillimit të arsimit

PR

OG

RA

ME

MË

SIM

OR

E P

ËR

KL

AS

ËN

E V

NË

AR

SIM

IN F

ILL

OR

NË

NT

ËV

JEÇ

AR

PROGRAMET MËSIMORE PËR KLASËN E V NË ARSIMIN FILLOR NËNTËVJEÇAR

Byroja e zhvillimit të arsimit

Botues:Byroja e zhvillimit të arsimit

Për botuesin:Vesna Horvatoviq, drejtor

Fotografitë:Ivan BlazhevMe lejen e SHF „Dimitar Milladinov“ - ShkupSHF ,,Vojdan Çernodrinski”- Shkup

Përkthim:Mivedete Mahmuti

Disejni:Svetllana Stojçeva

Botoi: Kiro Dandaro - Manastir

Tirazhi:150

СОDР@ИНA

GJUHË MAQEDONISHTE GJUHË SHQIPE

GJUHË TURKE

GJUHË SERBE

GJUHË MAQEDONISHTE PËR NXËNËSIT E BASHKËSIVE

TJERA

GJUHË ANGLEZE SHOQËRI

ARSIMI MUZIKOR

ARSIMI FUGURATIV ARSIMI FIZIK DHE

SHËNDETËSOR

ARSIMI TEKNIK

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

АЛБАНСКИ ЈАЗИК

ТУРСКИ ЈАЗИК

СРПСКИ ЈАЗИК

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА

УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ

ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

ОПШТЕСТВО

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНО

ОБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

МAКEDОНСКИ ЈAЗИК

НAСТAВНAПРОГРAМA

3

4

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот македонски јазик за V одделе-ние на деветгодишното основно училиште.

5

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:q да се запознава со основните историски факти од развојот на македонскиот литературен јазик;q да се оспособува за правоговор и правопис на согласки и са мо гласки;q да разликува зборови кои ја менуваат и кои не ја менуваат сво јата форма;q да стекнува знаење за заменки и истото да го применува во дадени јазични ситуации;q да ги разликува видовите заменки;q да го проширува знаењето за видовите именки; придавки; бро еви; глаголи и за нивните граматички категории(род; број, време);q да усвојува поими и правила од граматиката, правоговорот и правописот на македонскиот стандарден јазик; q да се запознава со функцијата на зборовите и со нивната примена во усната и писмената комуникација;q да разликува неколку видови реченици во дадени текстови и истите да ги применува во писменото изразување;q да се оспособува да чита со разбирање посложени текстови;q да ги усвојува поимите за роман за деца, расказ, басна;q да се оспособува за основна анализа на прозно и поетско дело;q да се оспособува за усно и писмено раскажување и прерас ка жување без и по даден план;qда се оспособува да пишува текст на зададени теми;q да стекнува основни поими од областа на театарската и фил м ската уметност.

6

2. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЈAЗИК

Cели Содржини Поими Aктивности и методи

Ученикот/ученичката:

• да се оспособува да горазбира јазикот какосистем на знаци.

• Јазикот како сред-ство за општење• Сигнали и симболикако средства заопш тење

•Јазични знаци • Вежби за воочување на разликите помеѓу јазичниот знак,сликата како знак и сигналите.Пр. вежба: учениците добиваат примерок во кој се внесенираз личните знаци и добиваат задача да ги класифицираатспоред спецификите.

ГРAМAТИКA

•Да ги разликува со-гласките по звучност;

•Звучни и безвучнисогласки

• Звучни и без -вуч ни согласки.

• Вежби за изговарање на согласките во парови (по звучност).• Вежби за дискриминација на гласовите (б - п; в - ф; ѓ - ќ; з - с;ѕ - ц; џ - ч);• пр.вежба: 1 ученик - брз изговор на зборови со звучни и собезвучни согласки; втор ученик спор изговор на зборови созвучни и со безвучни согласки.

• да го усвои поимот зазбирни имен¬ки;• правилно да ги упот -ре бува збирните имен -¬ки во говорот;• да ги разликува збир-ните именки оддругите видови имен -ки;

• Именки:• збирни именки

• Збирни именки • Вежби за откривање на збирни именки во текст.• Вежби за правилна употреба на збирните именки во гово-рот (на пр.: мебел, јато, население, стока и др.).• Вежби за разликување на збирните именки од другите ви-дови именки.• Пр. вежба: ученикот добива илустриран текст со приказ назбирни и друг вид на именки и добива задача да ги разликувасите видови именки.

7


• да ги усвои по и -ми те за присвојни иброј ни придавки;• да ги разликувапри својните и број-ните придавки вотек стот;

• Придавки:• присвојни• бројни

• Придавки:• присвојни• бројни

• Вежби за усвојување на поимот за присвојни придавки.• Вежби за усвојување на поимот за бројни придавки.• Вежби за разликување на присвојните и бројните придавкиво текстот.

• да го усвои пои-мот за показни за-менки;

• Заменки:•показни

• Заменки:•показни

•Вежби за усвојување на поимот за показни заменки.•Вежби за разликување на личните и показните заменки.•Пр. вежба: ученикот добива задача да им се обрати или да гипосочи сите соученици при што ги употребува личните за-менки; истата вежба може да се повтори со употреба на по-казните заменки.

• да го определувагла голското време(за сегашност, ми-натост и идност);• да ги разликуваформите на глаго-лите за сегашност,минатост и идност;

• Глаголи:• сегашно време• минато време• идно време• менување на гла-голската форма повреме, лице и број

• Глаголи• сегашно време• минато време• идно време• лице• број

• Вежби за определување на глаголското време.• Вежби за менување на глаголот по време (по време, лице иброј).• Вежби за правилна употреба на глаголското време во гово-рот (во писмена и усна форма).• Вежби за разликување на формите на глаголите.• Пр. вежба: ученикот добива 5-6 реченици во кои е употре-бено различно глаголско време и добива задача да ги по-дреди речениците според употребеното време.• Ученикот добива текст (составен од најмногу 10 реченици)кој треба да го каже или да го препише менувајќи го глагол-ското време во речениците.

8


• Да го усвои поимотза проста реченица;• да ги препознавапрос тите реченици вотекстот;• да ги разликува про-стите реченици оддру гите реченици(сло жените) во тек-стот;

• Речница:• проста;• проста реченица соподмет и прирок;• проста реченица соподмет, прирок и нео-пходни реченичничлено ви (прилошкиопределби);*практична применабез дефинирање

• Речница:• проста реченица

• Вежби за составување реченица со подмет и прирок.• Вежби за составување на реченици со подмет, прирок инеопходни реченични членови (прилошки определби,без дефинирање на неопходните реченични членови),како на пр.: Петре чита./ Петре чита книга./ Петре читакнига во собата.• Пр. вежба: ученикот добива текст со задача прво да гопрочита, а потоа со боја да ги подвлече простите ре че ни -ци. • Ученикот добива листа на зборови од кои составувапрости и сложени реченици.

• да ги разликува сло -жените реченици одпростите реченици;• да составува сло же -ни реченици;

• Речница:• сложена

• Речница:• сложена

• Вежби за препознавање на сложените реченици.• Вежби за составување на сложени реченици.• Пр. вежба: ученикот добива текст со прости и сложениреченици и добива задача да ги препознава простите исложените реченици и да ги извлече зборовите.

•да ги препознава хо-монимите во речени-цата;• да ги препознава де-минутивите вореченицата;• да ги препознаваауг ментативите вореченицата;• правилно да ги при-менува хомонимите,деминутивите и ауг-ментативите во гово-рот (без усвојувањена назив);

• Зборови:• хомоними (зборовисо иста форма, а соразлично значење);• деминутиви (зборовишто означуваат нештонамалено);• аугментативи (збо-рови што означуваатнешто зголемено).* практична применабез дефинирање

• Хомоними• Деминутиви• Аугментативи

• Вежби за откривање на зборови кои имаат иста форма,но различно значење.• Вежби за откривање на зборови што означуваат нештонамалено или зголемено.• Пр. вежба: ученикот добива листа на зборови со задачаза добиените зборови да ги напише сите форми за кои ќесе сети, а означуваат хомоними, деминутиви и аугмента-тиви (на пр., за зборовите нос , глава, риба...).

9


• да стекне поим за ди-ректен говор;• да стекне поим за ин-директен говор;• да прераскажува сопомош на индиректенговор.

• Директен (непосре-ден) говор• Индиректен (посре-ден) говор

• Директен (непо-среден) говор;• Индиректен (по-среден) говор

• Активности за усвојување на поимот за директен говор.• Активности за усвојување на поимот за индиректенговор.• Вежби за трансформација на индиректниот во директенговор и обратно.• Пр. вежба: Еден ученик кажува еден исказ во директнафор ма, друг ученик бележи што говори првиот; вториотученик го прераскажува исказот на првиот ученик соупо¬треба на индиректен говор. Другите ученици ја одре-дуваат формата на говорење откако ќе ги слушнат и двај-цата ученици.

ПРAВОПИС

Ученикот/ученичката:• правилно да ги упо-требува интерпункци-ските знаци за дирек-тен говор;

• Употреба на големабуква за: • пишување на наро дии припадници на на-роди•пишување на празни -ци чие име е напишаносо број

• Голема буква • Вежби за употреба на голема буква за пишување на на-роди и припадници на народи.• Пр. вежба: Ученикот добива листа на 10 збора кои о з на -чу ва ат име на народ и сите се напишани со мали букви.Не-гова задача е да напише голема буква таму каде што тојсмета де ка треба да стои.• Вежби за употреба на голема буква за пишување на праз-ници чие име е напишано со број.

• правилна применана скратениците вотекстот.

СкратенициПишување на скрате-ници како на пр.: РМ;ОУ; ТВ; МАНУ итн.

• Скратеници • Вежби за употреба на скратеници во текст, како на при-мер.: РМ; ОУ; ТВ; сл. стр. ...• Пр. вежба: Ученикот чита текст од дневен весник во којима повеќе скратеници. Добива задача да ги именуваскратениците во полна форма.• Ученикот добива 5-6 полни форми на наслови илиимиња кои имаат правописно прифатени скратеници идобиваат за задача за истите да напишат скратеници.

10

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЧИТAЊE, ЛИТEРAТУРA И ЛEКТИРA


ЧИТAЊE

Ученикот/ученичкатасе оспособува:• за изразно читање науметнички текстови;• за читање на текстпо улоги;• за изведување надрамска игра.

Читање:• Усовршување натех никата за из раз -но чи тање на умет -нич ки текстови• Изразно чи та ње поулоги (драмска играво училиницата, соус овршена техникана изразното чи та -ње)

• Изразно читање• Драмско читање

• Вежби за усовршување на техниката на изразно читање(правилно дишење, дикција, интонација, темпо, ритам идр., врз текстови со уметничка содржина).• Вежби за драмско читање на улогите.• Вежби за организирање драмска игра во училницата.• Пр. вежба: Учениците слушаат снимени записи на ТВ. ира диоспикери кои читаат правилно и неправилно одредентекст. Добиваат задача да ги определат слушнатите запи -си според квалитетот на читањето. • Ученикот добива задача да чита текст со определена на-сока, односно да внимава на темпото на читање, на по-требните паузи при читањето и сл.

ЛИТEРAТУРAа) ПРОЗA

Ученикот/ученичкатада се оспособува:• да го усвои поимот зарасказ;• да го усвои поимот забасна;• да го усвои поимот задетски роман;• да го разликува гово-рот на писателот одговорот на ликовите;• да открива за штоста нува збор во текс -тот (без теоретскоиме нување на тема);

• Расказ (поим)• Басна (поим)• Детски роман(поим)• Говор на писателот• Говор на ликовите

• Расказ• Басна• Детски роман•Говор на писателот• Говор на ликовите

•Вежби за усвојување на поимот расказ.• Вежби за усвојување на поимот басна.• Вежби за усвојување на поимот детски роман.• Пр. вежба: Ученикот добива задача дома да прочита еденрасказ, една басна и еден (краток) детски роман (може дасе користи некој наслов кој е зададен како лектира) со на-сока да одговори на прашањата:1. Која е првата разлика која ја согледуваш за прочитанитетекстови?2. На што според тебе се однесуваат разликите што си гииздвоил(а):а) на должината на текстот;б) на бројот на ликовите;в) на темата за која се зборува.

11


3. Во кој од прочитаните текстови има повеќе настани? • Вежби за разликување на говорот на писателот од говорот наликовите.•Вежби за усвојување на поимот тема.• Вежби за усвојување на поимот идеја.Техники: современи техники како петоред, скелетен приказ,прозорец и проблемско поставување.

б) ПОEЗИЈA

Ученикот/ученичката:• да анализира епска илирска песна;• да ги пронаоѓа патри -отските чувства во пес -ната;• да ги пронаоѓа хумо-ристичните елементиво песната.

• Епска песна• Лирска песна– Патриотска песна– Хумористичнапес на– Основно чувство– Поетска сликаопишување, рима(без дефинирање)

• Епска песна• Патриотскапесна• Хумористичнапесна• Лирска песна• Поетска слика

• Вежби за анализа на патриотска песна.• Вежби за анализа на патриотска песна по план на текстот.-• Вежби за анализа на хумористична песна по план на текс тот.• Вежби за анализа на лирска песна со откривање на поетскасли ка, рима.• Напомена: користи соодветни современи техники за читање ипи шу ва ње• Пр. вежба: Ученикот добива работен лист кој содржи 2 песни(на пр. пес ните ,,Сказна за срничето “ од Б. Миркулоска и ,,Мама”од М. Јанчевска,) една лирска и една епска и чекори за изработкана вежбата.1. Ученикот ги чита песните.2. За секоја песна одделно, ја запишува првата мисла што ќе мудојде на ум по читањето на песните 3. Ученикот одговара на прашањето ,,Што те натера да го за пи -шеш тоа што го запиша?”4. Ученикот одговара на прашањето: ,,Која од песните ти пот-тикнува некакво чувство, а која следи некакво рас ка жу вање?”5. Учениците (во пар; со ученикот со кој седи во клупата) ги раз-менуваат записите со цел да го споделат размислувањето.

12


6. Првите 5 чекори се работат индивидуално и во пар и тојдел од вежбата трае 20-25 минути. Во вториот дел од часотнаставникот ги повикува учениците како пар да ги искажатсвоите мислења и развива насочена дискусија.7. Наставникот на крајот од часот на табла ги извлекува исо помош на некој графички организатор ги впишува глав-ните белези на лирската и на епската песна.Учениците добиваат за домашна задача да прочитаат по 2лирски и епски песни со свој коментар зошто се лирски, азошто избраните песни се епски.

ЛEКТИРA

Ученикот/ученичката:• самостојно да читанаслови на дела од ма-кедонската и светскаталитература;• да одговара и да по-ставува прашања воврс ка со прочитаниоттекст;• аргументирано да го-вори за ликовите и на-станите во текстот;• да врши локализаци -ја на настаните по вре -ме и простор.

1. Наслови од маке-донската и светс ка -та литература

• Лектира (четивоза дома)

• Вежби насочени кон мотивација за читање на текстовинадвор од предвидените наставни содржини.• Запознавање со основните биографски податоци на авто-рите на лектирните дела.• Разговор за прочитаниот текст со аргументирано гово-рење за ликовите и настаните во текстот.• Вежби за локализација на настаните во време и простор.

Наpомена: pримена на креаtивни tехники за чиtање иpишување.

13

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


УСНО ИЗРAЗУВAЊE

Ученикот/ученичката:• усно да прерас ка жуванастан слушнат од дру -го лице;• да прераскажува текстсо уметничка и научно-популарна содржина;• опширно да прерас ка -жува обработен текст;• да раскажува за нас -тан од сопствено до жи -вување;• да раскажува по даде -ни тематски зборови;• да опишува детално,предмет, лик, слика.

Прераскажување на настанслушнат од друго лице• Прераскажување на текстсо уметничка и научно-по-пуларна содржина• Прераскажување (оп шир -но) на обработен текст• Раскажување за настан исопствено доживување• Раскажување по даденитематски зборови• Самостојно опишување:предмет; слика; лик

• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Известување

• Вежби за самостојно прераскажување на настанслушнат од друго лице; прераскажување на обрабо-тени текстови со уметничка и научно-популарна со -др жина.• Вежби за самостојно опширно прераскажување наобработен текст.• Вежби за самостојно раскажување на настан и соп-ствено доживување.• Вежби за самостојно опишување на предмет, лик ислика.• Пр. вежба: Вежба со цел учениците да ја согледаатразликата меѓу раскажување и прераскажување.• Двајца ученици добиваат задача еден ист текст ед-ниот да го раскаже, а другиот да го прераскаже.Останатите ученици слушаат и одредуваат кој одучениците раскажувал, а кој прераскажувал со тоашто ги бележат разликите. (Истава вежба може дасе примени и во писмено изразување само што на-место учениците да слушаат добиваат копии одизработки на учениците кои биле задолжени.)

Ученикот/ученичката:• да прераскажува нас -тан слушнат од друголи це;• да прераскажува текстсо уметничка и научно-популарна содржина;

• Препишување на избрандел од обработен текст • Самостојно пре рас ка жу -вање на настан слушнат оддруго лице

14


• опширно да пре-раскажува обрабо-тен текст;• да раскажува занастан од сопственодоживување;• да раскажува подадени тематскизбо рови;• да опишува пред-мет, лик, слика.

• Самостојно прерас ка жу -ва ње на текст со умет -нич ка и научно-популар -на со држина• Прераскажување (оп -шир но) на обработентекст• Раскажување за настани сопствено до жи ву вање;рас кажување по дадените матски збо рови• Составување текст поана логија• Самостојно пишување:пред мет; слика; лик - Известување за настан- Писмо

• Препишување• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Известување• Писмо

• Вежби за самостојно препишување на избран дел од обрабо-тен текст.• Вежби за самостојно прераскажување на настан слушнат оддруго лице.• Вежби за самостојно прераскажување на обработени тек-стови со уметничка и научно-популарна содржина.• Вежби за самостојно опширно прераскажување на обрабо-тен текст.• Вежби за самостојно раскажување на настан и сопственодоживување.• Вежби за составување текст по аналогија.• Вежби за самостојно опишување на предмет, лик и слика.• Вежби за писмено известување.Пр. вежба : Вежбата се работи на 2 часа. I часУчениците се делат во 3-4 групи и сите добиваат раз личназадача.Една група треба да напише писмо. Друга група треба да напише известување за посетата намузеј.Третата група треба да напише текст во кој ќе се опишедоживување од некој настан.Четвртата група треба да напише текст во кој оп ширно ќе јараскаже последната лектира.II часОд секоја група по еден ученик ја чита напи ша на та задача.Останатите (сите) ученици добиваат на соки од наставникотна што треба да внимаваат додека го слушаат текстот.(Може да се даде табела со колони во кои ќе стои јазик; дол -жина на текстот; содржина (или тема); форми на об ра ќање исл.).

15


ПИСМEН СОСТAВ/ТEКСТ

• Да составува писмен текстпо зададена тема.

• Писмен состав/текст • Писмен состав/текст • Вежби за самостојно пишување писмен со-став по зададена тема. Наpомена: се pреpорачува pримена накреаtивни tехники за pишување.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: МEDИУМСКA КУЛТУРA


Ученикот/ученичката:• да го препознава редоследотна настаните во филм и теа-тарска претстава;• да се запознае со поимитесценографија и кос ти мо гра -фија во филм и театарска пре -т става (дали се соод вет ни сотемати ката, дејс т ва та, ли ко -ви те и сл.);• да раговара за музиката вофилмот и театарските прет-стави (да ли е соодветна нанас таните и дејството, на штого поттикнува, како ја дожи -ву ва);• да зема книги и списанија одбиблиотека.

Разликување на:настан; лик; декор; сце-нографија; костимогра -фија; музичка илустра-ција во:– филм;

– театарска претс та ва.

Библиотека– Земање книги, вес -ници и списанија.

• Настан• Ликови• Декор• Сценографија• Костимографија

• Вежби за утврдување на знаењата за на-станите во филмот и во театарската прет-става.• Вежби за утврдување на знаењата за деко-рот во филмот и во театарската претстава.• Вежби за земање книги, списанија од би-блиотека.

3. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

Содржината на наставната програма по предметот македонскијазик овозможува интегрирано планирање со наставата попред метите: математика, ликовно образование, музичко обра-зование, англиски јазик, општество, природни науки и тех ни -ка. Во интегрирано планирање на предметното подрачје Јазикможат да се вклучат и содржини од: општество (кога ученикотсе запознава со видовите зборови во усно и писмено изразу-вање именувајќи ги поимите од овој наставен предмет); соматематика (при именување на поимите од содржините одматематика или со приближната и точната бројност на брое-вите како видови зборови); со ликовно образование (со пра ве -ње цртежи со кои се претставуваат ликови, настани од текс то -ви те кои се работат); со музичко образование (преку содр жи -ни те кои се поврзани со самогласките и согласките, со содр жи -ни преку кои се запознаваат со ритам), англиски јазик (прекусодржини за функциите на зборовите и речениците во дватајазика). Во севкупното планирање на наставата по македонски јазиктреба да се вклучуваат и планирања кои се поврзани со вред-нување на постигањата на учениците за време на реализаци-јата на наставната програма и на крајот од определени обра-зовни периоди. Тоа подразбира дека вреднувањето треба да едел и од дневните, тематските и од глобалните планирања нанаставниот процес.

– Планирањето на наставата по македонски јазик треба да би -де во координација со Наставниот план и програмата за овојпредмет и да ги опфаќа програмските содржини на сите обра-зовно-воспитни подрачја (Јазик, Читање, литература и лекти -ра, Изразување и творење и Медиумска култура). При од ре ду -вањето на бројот на часовите за предметните подрачја тре ба

да се имаат предвид и специфичностите на условите за изве-дување на оваа настава во училиштето каде што работи нас-тавникот. Во планирањето на наставната програма треба да сеуважува различното тежинско ниво на програмските содр жи -ни во рамките на програмата што се извлекува од пос та ве -носта на целите. На сите содржини не може и не треба да им сепосветува подеднакво внимание во наставата. Појдовна основапри планирањето се целите и разработката на наставните со -др жини, потребниот временски рок за реализација на истите,како и нивото на постигањата на поставените цели. Сепак, сепре порачува да нема впечатливо големи временски отстапкиза содржинската реализација. Препораки за користење на годишниот фонд на часови- 180часа годишно; 5 часа неделно.- По наставни подрачја се предлага: Јазик – 70 часа; Читање, ли -тература и лектира - 70 часа; Изразување и творење - 30 часа;Медиумска култура - 10 часа.

Наставни средства:• учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот- читанка;• енциклопедии, речници и сл.;• Интернет, образовни софтвери;• списанија;• аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот - ЦД;• други извори на учење во непосредната околина: споменицина културата, музеи, домови на културата, библиотеки, кина,театри, нацинални паркови итн.

16

17

4. ОЦЕНУВАЊE НАПОСТИГАЊАТА НА УЧЕНИЦИТЕ

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ

На почетокот на учебната година наставникот врши дијагно-стичко проверување на предзнаењата на учениците со цел даја спознае состојбата таква каква што е, во функција на квали-тетното планирање и реализирање на идните активности. Ди-јагностичкото проверување наставникот може да го реализирасо примена на повеќе инструменти како што се: dијаgносtичкиtесtови, со усни pрашања pоdgоtвени оd насtавникоt, со усниpрашања pоdgоtвени оd ученициtе, со pишување краtки сос -tави.Добиените одговори се слика на ученичките предзнаења во

најширока смисла на зборот и претставуваат основа за плани-рањата за реализација на наставната програма и процесот наоценување во текот на наставната година.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Во текот на наставата по македонски јазик во четврто одделе-ние се препорачува формативно следење кое ќе овозможи фор -мирање на објективни описи, како повратна информација запостигањата на учениците во определен временски период.Формативното следење на постигањата на учениците настав -ни кот може да го реализира со користење на соодветни ме то -ди и постапки:• разговори наставник/ученик;• усни презентации;• писмени вежби;• тестови;• домашни работи;• портфолио - собирање на показатели (детски из ра ботки,твор би, искази и сл.) за секој ученик посебно.– Портфолиото треба, во текот на целата година, да им е дос -тап но на родителите за да можат да придонесат во ква ли -тетната реализација на наставата по македонски јазик.– Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по -да тоци продолжува во наредното, повисоко одделение.

Добиениtе резулtаtи оd слеdењеtо на pосtиgањаtа на уче ни -циtе овозможувааt креирање на pланирани усни и pишани pов -раtни информации кои во форма на креирани оpиси сенаменеtи за ученициtе, за роdиtелиtе и за самиtе нас-tавници.На крајот од секое тримесечје, врз основа на сознанијата одфор мативното оценување, се реализира микросумативно оце -ну вање од чиишто резултати се оформуваат тримесечнитеопис ни вреднувања на постигањата на учениците.

18

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Врз основа на целокупните податоци добиени од следењето ипро верката на постигањата на учениците во текот на реал-изацијата на наставната програма наставникот ја констатира(опишува) развојната состојба на секој ученик поединечно, ворамките на секое програмско подрачје.Оd формираниtе сумаtивниtе оpисни оценки формулирани засекој ученик pосебно, раковоdејќи се оd pосtавениtе нивоа наpосtиgања во tек на оpреdелени временски pериоdи, насtав ни -коt на крајоt оd учебнаtа gоdина внесува сооdвеtни нумеричкиоценки.

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -диш но основно училиште донесен од страна на министерот заобразование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

За реализација на наставната програма во согласност со Зако -нот за основно образование се предвидуваат наставници со за -вршени студии на:- Педагошки факултет - професор за одделенска настава;- Институт за педагогија – дипломиран педагог.

- Д-р Благица Петковска, вонреден проф., Педагошки факултет„Св. Климент Охридски“ - Скопје- Д-р Вера Стојчевска-Антиќ, проф., Филолошки факултет , ,,Св.Кирил и Методиј” - Скопје- Тања Андонова – Митревска, советник БРО - координатор- Нада Николовска, советник, БРО- Горица Веловска, наставник, ОУ ,,Св. Кирил и Методиј”- Скопје- Милица Димитријоска-Радевска – ДСУ ,,Таки Даскало„ –Битола соработник: Снежана Велкова – предметен наставник,ОУ „Ј. Х. Песталоци“ - Скопје

Наставната програма по макеdонски јазик за петто одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-4055/1 на ден22.05.2008 година.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НА

НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕНКАДАР

7. КОМИСИЈА ЗА ПОДГОТОВКА НАНАСТАВНАТА ПРОГРАМА

19

GJUHË SHQIPE

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARPROGRAMIMËSIMOR

20

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот албански јазик за V одделениена деветгодишното основно училиште.

21

1. QËLLIMET E MËSIMIT TË GJUHËSSHQIPE NË KLASËN V

Nxënësi/nxënësja

Të njohë:q Tekste të ndryshme letrare dhe joletrare në përshtatje me moshën.q Gjinitë letrare dhe dallimin në mes tyre.q Rregullat e të folurit në grup dhe përpara gjithë klasës.q Tekstin, fjalinë dhe llojet e fjalisë.q Rregullat themelore të gjuhës standarde (drejtshqiptim, drejtshkrim,pikësim)

Të kuptojë:q Përmbajtjet e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Ngjarjet sipas rendit të tyre kronologjik, vendit dhe kohës.q Dallimet në mes gjinive letrare.q Vlerën artistike të fjalëve dhe shprehjeve të reja.q Grupet kryesore të fjalëve në fjali

Të zbatojë:q Njohuritë e fituara nga tekstet e ndryshme letrare dhe joletrare.q Njohuritë e fituara gjuhësore në fushë të sintaksës, të morfologjisë,leksikologjisë. q Njohuritë drejtshqiptimore, drejtshkrimore dhe pikësimin.q Të shkruajë qartë dhe drejt shkronjat e alfabetit (të mëdha e të vogla)q Të shkruajë krijime të shkurtra letrare (sipas rendit kronologjik, ven-dit dhe kohës).q Teknikën e leximit të mirë në heshtje dhe me zë.

Të analizojë:q Përmbajtjen e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Subjektet dhe personazhet e pjesëve të lexuara.q Dallimet në mes llojeve të gjinive letrare (prozën nga poezia, tregi-min nga fabula, përralla, gjëza, proverbi dhe lojënumëraket, librat ngarevistat për fëmijë dhe gazetat).

Zhvillimi emocional:q Ta ndiejë atë që lexon e që shkruan.q Të përcaktojë intonacionin e zërit në vjershë, përrallë dhe tregim.q Të interpretojë në lojën me role pjesë të ndryshme në përshtatje memoshën.q Të bashkëpunojë në grup, në lojë dhe të jetë tolerant.

22

2. QËLLEMET KONKRETE

FUSHA PROGRAMORE: GJUHË

Objektivat Përmbajtja Konceptet Veprimtaritë dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• ta kuptojë gjuhën sisistem shenjash

• Gjuha si mjet komu-nikimi; • Shenjat (sinjalet dhesimbolet) si mjete ko-munikimi

• Shenjë gjuhësore • Ushtrime për të hetuar dallimet ndërmjet shenjës gjuhësore, treguesit,sinjalit dhe simbolit.

• të formojë kuptimpër fjalët e ndryshue-shme dhe të pandry-shueshme

• Fjalët e ndryshue-shme dhe të pandry-shueshme

• Fjalë e ndryshueshme• Fjalë e pandryshue-shme

• Lexim teksti dhe ushtrime për të kuptuar dhe për t’i grupuar fjalët endryshueshme dhe fjalët e pandryshueshme.

• të formojë kuptimpër llojet e ndryshmetë emrave

• Emrat e përgjithshëmdhe emrat e përveçëm.• Emrat konkretë dheabstraktë.

• Emër i përgjithshëm • Ushtrime lidhur me përforcimin e emrave konkretë dhe abstraktë dheushtrime për të formuar kuptim lidhur me llojet e emrave të përgji-thshëm.• Të jepen tekste me emra të përgjithshëm, emra të përveçëm, emrakonkretë dhe emra abstraktë. Nxënësi të gjejë emrat dhe të përcaktojëcilit grup i takon.

• të formojë kuptimpër lakimin e emrit(trajta e shquar dhetrajta e pashquar)

• Lakimi i emrit nëtrajtën e shquar dhe tëpashquar

• Rasë • Ushtrime praktike për formimin e kuptimit lidhur me lakimin e em-rave nëpër rasa, në trajtën e shquar dhe të pashquar dhe në numrin një-jës dhe shumës.

• të formojë kuptimpër mbiemrat cilësorëdhe marrëdhëniorë

• Mbiemrat cilësorëdhe marrëdhëniorë

• Mbiemër cilësor• Mbiemër marrëdhë-nior

• Tekste të përshtatshme për të dalluar mbiemrat cilësorë dhe marrë-dhëniorë• Tekste të përshtatshme nga libri i gjuhës, revistat për fëmijë etj.• Të shkruajë një tekst të shkurtër duke përdorë lloje të ndryshme tëmbiemrave.

23


• të dallojë përemrat vetorë,dëftorë dhe pyetës

• Përemrat vetorë,dëftorë dhe pyetës

Përemër:• vetor• dëftor• pyetës

Ushtrime:• Për të kuptuar fjalët me të cilat tregohet personi që flet, bashkëbi-seduesi dhe personi që nuk merr pjesë në bashkëbisedim.• Nxënësit ushtrojnë për t’i dalluar fjalët me të cilat u drejtohemifrymorëve ose sendeve që ndodhen afër ose larg folësit si dhe për tëpyetur lidhur me ta

• në mënyrë të pavarur të dal-lojë foljet në tekst• të zgjedhojë në mënyrë të pa-varur foljet në kohët themelore

• Folja• Zgjedhimi i fol-jeve në kohën e ta-shme, në kohën eshkuar dhe nëkohën e ardhme

• Folje• Koha e tashme• Koha e ardhme• Koha e shkuar• Vetë dhe numër

• Ushtrime për të dalluar foljen nga fjalët e tjera në tekst.• Nxënësit ushtrohen me tekste të ndryshme për të dalluar foljet epërdorura në kohë, numër dhe veta të ndryshme. P.sh.:a) merret një tekst përralle (na ishte një herë... – për kohën e

shkuar).b) përshkrim i drejtpërdrejtë i një ilustrimi (koha e tashme)c) bëjmë planin për organizimin e kohës në shtëpi.

• të dallojë fjalinë e thjeshtë dhefjalinë e përbërë

• Fjalia e thjeshtëdhe fjalia e për-bërë (periudhën)

• Fjali e thjeshtë• Fjali e përbërë

• Ushtrime për të dalluar në tekste të ndryshme fjalitë e thjeshta dhefjalitë e përbëra (periudhat).

• të dallojë homonimet në fjali;• të dallojë fjalët me prapa-shtesa zvogëluese e përkëdhe-lëse në fjali;• të dallojë sinonimet në fjali;• të dallojë antonimet në fjali;• t’i përdorë drejt homonimet,sinonimet, antonimet, fjalët mekuptim zvogëlues e përkëdhelësnë të folur.

• Fjalët me kuptimhomonimik• Fjalët me kuptimzvogëlues dhe për-këdhelës• Fjalët me kuptimsinonimik dhe an-tonimik

• Homonim• Prapashtesa zvogë-limi• Prapashtesa përkë-dhelie• Sinonim• Antonim

•Ushtrime me tekste të ndryshme ku nxënësit duhet të dallojnë e tëgjejnë fjalët me kuptim homonimik, fjalët me kuptim zvogëlues,përkëdhelës• Ushtrime për të gjetur në fjali fjalët me kuptim sinonimik dhefjalët me kuptim antonimik.• Ushtrime të ndryshme që nxënësit gjatë të folurit të përdorin drejtfjalët me kuptim antonimik, fjalët me prapashtesa zvogëluese,përkëdhelëse, si dhe fjalët sinonimike e antonimike

• të formojë kuptim për ligjëra-tën e drejtë dhe ligjëratën ezhdrejtë

• Ligjërata e drejtëdhe e zhdrejtë

• Ligjëratë e drejtë• Ligjëratë e zhdrej të

• E njëjta përmbajtje jepet në dy forma: në ligjëratë të drejtë dhe nëligjëratë të zhdrejtë. Ku përputhen dhe ku dallohen ato?

24


Drejtshkrim

• të përdorë me vendshkronjën e madhe dhetë vogël

• Shkronja e ma d hedhe e vogël

• Shkronjë e mad he• Shkronjë e vogël• Shkurtesa

• Të jepet një tekst përkatës (me emra të përveçëm, të përgjithshëm,emra qytetesh, shtetesh, rrugësh, institucionesh etj.) vetëm me shkronjatë vogla. Të kopjohet teksti duke vënë shenjat përkatëse të pikësimit.

• të përdorë drejtshkurtesat në tëshkruar

• Përdorimi i drej të ishkurtesave

• Ligjëratë e drejtë• Ligjëratë e zhdrejtë

• Ushtrime për shndërrimin e ligjëratës së drejtë në ligjëratë të zhdrejtëdhe anasjellas.• Jepen fjali me ligjëratë të drejtë e të zhdrejtë, por pa shenja pikësimi.Nxënësit vënë shenjat e duhura.

• të përdorë me vendshkronjën e madhe dhetë vogël

• Shkronja e madhedhe e vogël

• Shkronjë e madhe• Shkronjë e vogël

• Të jepet një tekst përkatës (me emra të përveçëm, të përgjithshëm,emra qytetesh, shtetesh, rrugësh, institucionesh etj.) vetëm me shkronjatë vogla. Të kopjohet teksti duke vënë shenjat përkatëse të pikësimit.

• të përdorë drejtshkurtesat në tëshkruar

• Përdorimi i drejtë ishkurtesave

• Shkurtesa • Ushtrime për përdorimin e drejtë të shkurtesave, si ShF, TV, PTT,RM, BE, OKB, UNESKO, ShBA etj.

FUSHA PROGRAMORE: LEXIM, LETËRSI DHE LEKTYRË


Lexim

Nxënësi të aftësohet:• qartë dhe me vëmendje• rrjedhshëm dhe sipas intonacionit,ritmit dhe shenjave të pikësimit• tekste sipas roleve

• Lexim logjik• Lexim shprehës •Leximi në role

• Lexim logjik• Lexim shprehës• Lexim në role

• - Ushtrime për të lexuar rrjedhshëm tekste të ndryshme-Ushtrime leximi të teksteve me përmbajtje artistike përtë përsosur teknikën e leximit shprehës (frymëmarrje erregullt, temp, pauzë, ritëm etj.) - Usht®Dme për leximin në role të teksteve të ndryshmedramatike

25


Prozë

Nxënësi të aftësohet:- të formojë kuptim për tregimin- të formojë kuptim për përrallëzën(fabulën)- të formojë kuptim për romaninpër fëmijë- të dallojë gjuhën e autorit dhe gju-hën e personazheve- të formojë kuptim lidhur metemën dhe idenë e tekstit- të përcaktojë në mënyrë të pava-rur temën dhe idenë

-Tregimi-Përrallëza (fabula) -Romani për fëmijë-Gjuha e autorit-Gjuha e personazheve-Përcaktimi i temës-Përcaktimi i idesë

• Tregimi• Përrallëza (fabula) • Romani për fëmijë• Gjuha e autorit• Gjuha e personazhe ve• Temë• Ide

• Ushtrime për të përvetësuar konceptin tregim, përral-lëz, roman për fëmijë, gjuhë e autorit, gjuhë e persona-zheve.• Ushtrime për të përcaktuar temën dhe idenë kryesoreTeknika bashkëkohore: pesëvargëshi, mësimi problemor

Poezi

Nxënësi të aftësohet:- të bëjë analizën tematike-ideoredhe të kompozicionit të poezisëepike- të bëjë analizën tematike-ideoredhe të kompozicionit të poezisë li-rike- të zbulojë ndjenjat atdhetare tepoezia patriotike- të dallojë elementet e humorit tepoezia humoristike

-Poezia populloreepike-Poezia popullore li-rike -Poezia patriotike-Poezia humoristike-Motivi kryesor-Ideja-Tabloja poetike: për-shkrimi, elementetaudio-vizuale të saj,ritmi e rima (pa përku-fizimin e tyre)

-Poezia popullore epike-Poezia popullore lirike -Poezia patriotike-Poezia humoristike-Motivi kryesor-Ideja-Tabloja poetike

-Ushtrime për analizën ideore dhe tematike të poezisëepike, poezisë patriotike, humoristike-Ushtrime për analizën e poezive patriotike dhe humori-stike sipas një plani të dhënë-Ushtrime për të zbuluar tablonë poetike, ritmin dherimën

26


Lektyra

Nxënësi të aftësohet:• të lexojë në mënyrë të pavarur lektyratnga autorët shqiptarë dhe të tjerë• të zbulojë temën dhe idenë kryesor tëveprës• të përgjigjet dhe të bëjë pyetje lidhurme lektyrën e lexuar• të flasë me argumente për ngjarjen dhepersonazhet e lektyrës• të përcaktojë kohën dhe vendin engjarjes

• Lexohen 6 libra lektyre • Lektyrë • Ushtrime që kanë për qëllim motivimin për lexim tëpavarur • Ushtrime për grumbullimin e të dhënave biografiketë autorëve të lektyrave• Ushtrime për përcaktimin në mënyrë të pavarur tëtemës dhe të idesë kryesore të lektyrës• Bisedohet me argumente rreth personazheve dhengjarjes në tekst• Ushtrime për të përcaktuar kohën dhe vendin engjarjes

FUSHA PROGRAMORE: TË SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA


Të shprehurit me gojë

Nxënësi të aftësohet:• në mënyrë të pavarur të ritregojëngjarje që ka dëgjuar nga ndonjë persontjetër;• në mënyrë të pavarur të ritregojë njëtekst me përmbajtje artistike dhe fanta-stiko-shkencore; • në mënyrë të pavarur dhe të zgjeruar tëtregojë tekste të përpunuara;• në mënyrë të pavarur të tregojë përngjarje që i ka përjetuar;

Ritregimi: • i ngjarjes së dëgjuar ngatjetri;• i teksteve artistike dhe fan-tastiko-shkencore;• i tekstit të përpunuar duke ezgjeruar atë;• i tekstit në formë rezymeje;

• Ritregim• Tregim• Përshkrim• Njoftim

- Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ritre-gojnë për ndodhi që kanë dëgjuar nga tjetër kush; -Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ritre-gojnë tekstet e përpunuara me tematikë fantastiko-shkencore;- Ushtrime për ritregim të pavarur të teksteve të për-punuara;- Ushtrime për ritregim të teksteve të përpunuara nëmënyrë të pavarur në formë të rezymesë;

27


• në mënyrë të pavarur të tregojësipas fjalëve të dhëna rreth njëteme të caktuar• në mënyrë të pavarur të për-shkruajë një send, një personazh(të preferuar), një figurë• të njoftojë gojarisht në mënyrëtë pavarur

• Tregimi:– i ngjarjeve të përjetuara;– sipas fjalëve të dhëna të temës ;• Përshkrim në mënyrë të pavarur i:– sendeve– personazheve – figurave• Njoftim me gojë

• Ushtrime për të treguar në mënyrë të pavarur përje-timet personale;• Ushtrime për përshkrim të pavarur të personazhit(të preferuar), të sendit dhe të figurës• Ushtrime për të njoftuar gojarisht rreth ndonjëngjarjeje të përjetuar


Të shprehurit me shkrim

Nxënësi të aftësohet:• në mënyrë të pavarur të ritre-gojë ngjarje që ka dëgjuar ngandonjë person tjetër;• në mënyrë të pavarur të ritre-gojë një tekst me përmbajtje arti-stike dhe fantastiko-shkencore; • në mënyrë të pavarur dhe tëzgjeruar të tregojë tekste të për-punuara;• në mënyrë të pavarur të tregojëpër ngjarje që i ka përjetuar;• në mënyrë të pavarur të tregojësipas fjalëve të dhëna rreth njëteme të caktuar• në mënyrë të pavarur të për-shkruajë një send, një personazh(të preferuar), një figurë • në mënyrë të pavarur tëshkruajë letër • Nxënësi të aftësohet për har-tim me shkrim me temë tëdhënë

Ritregimi: • i ngjarjes së dëgjuar nga tjetri;• i teksteve artistike dhe fanta-stiko-shkencore;• i tekstit të përpunuar duke ezgjeruar atë;• i tekstit në formë të rezymesë; • Tregimi:• i ngjarjeve të përjetuara;• sipas fjalëve të dhëna të temës ;• Përshkrim në mënyrë të pavaruri:• sendeve• personazheve • figurave• Hartimi i një tregimi sipas ana-logjisë• Njoftim me shkrim për ngjarje • Përpilimi i letrës• Hartim me shkrim

• Ritregim• Tregim• Përshkrim• Njoftim• Hartim me shkrim

• Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ri-tregojnë për ndodhi që kanë dëgjuar nga tjetër kush; • Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ri-tregojnë tekstet e përpunuara me tematikë fantastiko-shkencore;• Ushtrime për ritregim të pavarur të teksteve të për-punuara;• Ushtrime për ritregim të teksteve të përpunuara nëmënyrë të pavarur në formë të rezymesë;• Ushtrime për të treguar në mënyrë të pavarur përje-timet personale;• Ushtrime për përshkrim të pavarur të personazhit(të preferuar), të sendit dhe të figurës• Ushtrime për të njoftuar me shkrim rreth ndonjëngjarjeje të përjetuar• Ushtrime për t’i shkruar në mënyrë të pavarur njëletër shokut ose një moshatari të panjohur• Ushtrime për të shkruar në mënyrë të pavarur njëhartim me temë të dhënë (3 hartime gjatë vitit shkol-lor)• Vërejtje: Parapëlqehet zbatimi i teknikave kreativepër shkrime.

28

FUSHA PROGRAMORE: KULTURA E MEDIES


Nxënësi të aftësohet:• Në mënyrë të pavarur t’i dal-lojë ngjarjet në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëngjarjen në shfaqje teatrore;• në mënyrë të pavarur ta dallojëdekorin në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëskenografinë dhe kostumogra-finë në film;• ta dallojë skenografinë dhekostumografinë në shfaqje tea-trore;• në mënyrë të pavarur ta dallojëilustrimin muzikor në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëilustrimin muzikor në shfaqjenteatrore;• në mënyrë të pavarur t’i klasi-fikojë e t’i radhisë • librat• gazetat• revistat

• Dallimi i ngjarjes në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i personazhevenë:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i dekorit në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i skenografisë në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i kostumografisënë:– film;– shfaqje teatrore;• Biblioteka • Klasifikim dhe radhitje li-brash, gazetash, revi s tash

• Ngjarje• Personazhe• Dekor• Skenografi• Kostumografi

• Ushtrime për t’i dalluar dhe kuptuar ngjarjet në film;• Ushtrime për t’i dalluar dhe kuptuar ngjarjet në shfaqjeteatrore;• Ushtrime për ta dalluar dekorin në film;• Ushtrime për ta dalluar dekorin në shfaqje teatrore,• Ushtrime për ta dalluar skenografinë në shfaqje teatrore,• Ushtrime për ta dalluar skenografinë në film;• Ushtrime për ta dalluar kostumografinë në film;• Ushtrime për ta dalluar kostumografinë në shfaqje teatrale;• Ushtrime për t’i klasifikuar e radhitur librat, gazetat dhe revi-stat

29

3. UDHZËME DIDAKTIKE

Përmbajtjet e fushave programore për mësimin e lëndës së gjuhësshqipe (V-VIII) realizohen me anën e të dëgjuarit, të kuptuarit dhe tëshprehurit (me gojë dhe me shkrim) të temave nga jeta e përditshme;me të lexuarit dhe analizën e teksteve të larmishme nga letërsia popul-lore dhe e shkruar, si dhe të teksteve me përmbajtje shkencore-populla-rizuese dhe informative nga libri i leximit, revistat dhe gazetat. Gjitha-shtu bëhet edhe analiza e filmave të animuar dhe dokumentarë me temanga jeta, puna, traditat dhe sjellja e njerëzve në familje dhe në shoqëri.Në përmbajtjet e zgjedhura duhet të mbizotërojnë motivet e sjelljes mi-qësore, të shoqërimit, të dashurisë, moralit, punës, gëzimeve të jetës,paqes dhe lirisë, si dhe të kënaqësive të tjera që sjellin veprimet fisnikedhe njerëzore të mbështetura në ndihmën dhe solidaritetin në raste fat-keqësish; nga ana tjetër dënohen veprimet që janë në kundërshtim meshoqërimin e miqësinë, dënohet lufta si dhe veprimet e pamoralshme(qyqania, zilia, dyfytyrësia dhe vese të tjera negative); zgjidhen për-mbajtje me tema ku përshkruhen dhe vlerësohen lart bukuria dhe pasu-ria e natyrës, mbrojtja e saj si dhe mbrojtja e kafshëve. Të gjitha tekstet e përmbajtjeve programore duhet të jenë në bashkëli-dhje (korrelacion) me përmbajtjet e lëndëve të tjera (në radhë të parë tëhistorisë), ato duhet të përshtaten me moshën dhe aftësitë intelektuale tëfëmijës dhe aty duhet të jetë e shprehur në mënyrë të veçantë mundësiapër realizimin e qëllimeve programore, të detyrave dhe të njohurive qëduhet t’i marrin nxënësit.Fusha programore Letërsia dhe lektyra zë vendin kryesor në mësim-

dhënien e gjuhës shqipe dhe realizohet me leximin dhe përshkrimin eteksteve poetike, epike dhe dramatike, por lexohen e analizohen dhetekste me karakter fantastiko-shkencor dhe informativ. Përshkrimi i tek-stit përfshin bisedën rreth tekstit dhe përjetimin, të kuptuarit, të vërejtu-rit, zbulimin, interpretimin dhe vlerësimin e elementeve thelbësore sidhe të vetive që ka teksti i lexuar, duke realizuar shumë detyra eduka-tive dhe praktike, me rritjen e shkallëshkallshme të nivelit të njohurive

prej klase në klasë. Këto elemente duhet të zënë vendin mbizotërues në realizimin e për-mbajtjeve programore, duke filluar nga planifikimi e deri te realizimipërfundimtar i qëllimeve dhe detyrave të parashikuara. Ndonëse kjo fushë programore duket sikur është e veçuar në kuadër tëprogramit të lëndës së gjuhës shqipe, në raport me përmbajtjet, formatdhe metodat e realizmit, ato janë të kompletuara dhe kompatibile sa ipërket realizmit të qëllimeve dhe detyrave mësimore dhe edukative. Meanë të leximit shpresë dhe interpretues të veprave letrare, si dhe me anëtë leximit pa zë e të analizës së problemeve të ndërlikuara, realizohenedhe përmbajtjet e detyrat që kanë të bëjnë me letërsinë si art, fitohetkuptim për nocionet e letërsisë, formohen idealet dhe normat morale metë cilat përcaktohen vlerat shoqërore dhe rregullat e mirësjelljes, por gji-thashtu formohet edhe shija estetike dhe ndikohet në formimin e qëndri-meve lidhur me dallimin e vlerave të mirëfillta letrare kundrejt tekstevepa vlerë.Fusha programore Gjuhë s’do mend se nuk përfshin vetëm çështjen epërvetësimit formal të gramatikës e të ligjshmërive të saj, të drejtshkri-mit e të drejtshqiptimit. Përkundrazi, me zotërimin e gramatikës fun-ksionale kjo fushë programore, para së gjithash, vihet në funksion të fu-shës Të shprehurit dhe krijimtaria, me të cilën nëpërmjet zbatimit dheshfrytëzimit të modeleve të veprave letrare, si dhe të përmbajtjeve të fu-shës programore Kultura e medies, përbëjnë një tërësi të pandashmegjatë realizimit të procesit edukativo-arsimor.Përmbajtjet e të gjitha fushave programore burojnë nga tekstet (arti-stike, gazetare, shkencore, faantastiko-shkencore) dhe u kthehen pikë-risht atyre. Tekstet e tilla shërbejnë edhe si modele për krijimin e tek-steve të reja nga nxënësit dhe japin mundësi për realizimin e të shprehu-rit dhe krijimtarisë (me gojë e me shkrim) në mënyrë sa më të pavarur,sa më origjinale e sa më funksionale

Udhëzime për organizimin dhe realizimin e përmbajtjes progra-more:5 orë në javë, 180 orë në vit

Fushat programore: - Gjuhë – 70 orë- Lexim, letërsi dhe lektyrë – 70 orë- Të shprehurit dhe krijimtaria – 30 orë- Kultura e medies – 10 orë(Fushat programore realizohen gjatë gjithë vitit shkollor duke u ndërli-

dhur e duke u plotësuar me njëra-tjetrën, kurse fondi i përcaktuar iorëve sipas fushave shërben vetëm si orientim për mësimdhënësin)

Nga fondi i përgjithshëm i orëve të parashikuara sipas fushave progra-more mund të bëhen shmangie të vogla në pajtim me të veçantat e mje-disit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale të nxënësve. Po kështu,në kuadër të fondit të përgjithshëm vjetor të orëve në fushat programorelejohen disa shmangie edhe sa i përket dendurisë së objektivave, për-mbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. Ç’është e vërteta, numri i orëveqë u kushtohen atyre mund të përshtatet me nevojat e shkollës së cak-tuar (mjedisit jetësor prej nga vijnë nxënësit, statusi i tyre kulturor-sho-qëror dhe arsimor, përgatitja paraprake e nxënësve).

Qasja e individualizuar ndaj punës edukativo-arsimoreNë bazë të njohurive shkencore për dallimet në zhvillimin e fëmijëve,është e nevojshme të bëhet përshtatja e mësimdhënies me zhvillimindhe me nevojat e arritjet individuale të nxënësve. Me fjalë të tjera, ne-vojitet zbatimi i teknikave dhe strategjive që i kërkon qasja e individua-lizuar me detyra të diferencuara gjatë realizimit të punës edukativo-arsi-more me nxënësit. Në këtë mënyrë mund të arrihen më së miri standar-det e përcaktuara në fund të ciklit të dytë të shkollës fillore nëntëvje-çare.

Përfshirja e prindërve në veprimtarinë e mësimdhëniesFamilja është shkolla e parë për fëmijët dhe një faktor i rëndësishëm përzhvillimin e fëmijës. Së këtejmi, gjatë realizimit të objektivave, për-

mbajtjeve dhe veprimtarive në lëndën e Gjuhës shqipe duhet të siguro-het komunikimi bashkëpunues me prindërit e nxënësve dhe përfshirja etyre në punën e shkollës, në funksion të: zhvillimit dhe përkrahjes sëmarrëdhënieve prind-nxënës; kultivimit dhe zhvillimit të kulturës së tëfolurit në familje; realizimit të disa objektivave dhe përmbajtjeve tëprogramit dhe të organizimeve letrare në kuadër të shkollës; informimittë prindërve; këmbimit të përvojave sa u përket specifikave të nxënësitdhe veprimeve ndaj tij etj.

Mjetet mësimore• Për realizimin e mësimdhënies së lëndës Gjuha shqipe në klasën epestë përveç tekstit themelor, të lejuar nga ministri i arsimit dhe shken-cës, këshillohet shfrytëzimi i doracakut për sqarimin e programit të lën-dës, fletoreve të punës, librit të gjuhës, pastaj edhe shfrytëzimi i udhë-zuesve metodikë për realizimin e mësimdhënies dhe të veprimtarisëedukativo-arsimore në gjuhë shqipe, si dhe i doracakëve e përmble-dhjeve me lojëra didaktike dhe me lojëra të foluri.• Burimet e të mësuarit në mjedisin e afërt: mbishkrimet e reklamave,resurset e mjedisit rrethues që do të vëzhgohen e do të përshkruhen, ob-jekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shërbyes (dyqan, ki-nema, teatër, muze, park nacional, bibliotekë, stacion autobusësh etj.),situata komunikuese dhe situata të tjera përkatëse mes njerëzve nëshkollë, në familje dhe në rrethin jetësor.• Enciklopedi dhe fjalorë shpjegues të ndryshëm për fëmijë të shtypurnga shtëpi botuese të popullarizuara e të dëshmuara• Softuerë arsimorë kompjuterikë për pasurimin e kulturës së të folurit etë kulturës gjuhësore – programi toolkid dhe CD-ROM-a të tjerë multi-medialë të verifikuar me lojëra edukative përkatëse – të verifikuara ngaana e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës të RM-së.• Revista për fëmijë me traditë të dëshmuar, të miratuara e të verifikuaraqë i përgjigjen moshës së nxënësve• Krijime letrare për fëmijë nga autorë të njohur shqiptarë e të huaj (qëpër nga përmbajtja, ana estetike dhe vlera i përgjigjen moshës së nxënë-sve)• Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete të tjera me veti kine-tike – programe televizive, emisione për fëmijë, filma të animuar dhe

3030

4. VLERËSIMI I ARRITJEVE TË NXËNËSVE

– instrumentet që kanë të bëjnë me secilën fushë programore. Në këtoinstrumente mësuesi fut të dhënat për të arriturat e nxënësit në të gjithaaspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale, sociale e psikomo-torike). Listat e vlerësimit në radhë të parë duhet të përfshijnë objekti-vat që duhet të arrihen kur e kryen klasën e dytë dhe që nuk u përkasinklasave në vijim.

VLERËSIMI MIKROSUMATIV – Në fund të tremujorit të dytë, nëbazë të të dhënave të grumbulluara, nëpërmjet vlerësimit formativ bëhetvlerësimi mikrosumativ.

VLERËSIMI SUMATIV - Duke u mbështetur në të dhënat e përgji-thshme të përftuara nga përcjellja dhe vlerësimi formativ, mësuesi ekonstaton (përshkruan) shkallën e zhvillimit dhe të arriturave të çdonxënësi veçmas në kuadër të secilës fushë programore.

FUNKSIONI I PORTFOLIOS• Gjatë gjithë vitit shkollor prindërit duhet të kenë qasje në portfolion efëmijës së vet që të mund të japin ndihmesën e tyre lidhur me realizi-min cilësor të mësimit të gjuhës shqipe dhe për kapërcimin e vështirë-sive individuale të fëmijës së tij.• Nota përfundimtare analitike me shkrim i jepet po kështu prindit dhebëhet pjesë përbërëse e portfolios së nxënësit.• Portfolio e nxënësit me të dhënat konkrete lidhur me arritjet dhe vë-shtirësitë e nxënësit përcillet më tej në klasat e tjera.

MËNYRAT PËR KONTROLLIM DHE VLERËSIM - Në mbë-shtetje të kërkesave programore të lëndës së gjuhës shqipe për klasën epestë, ku vazhdon zhvillimi dhe përforcimi i shkathtësive për lexim epër shkrim, për njohuri gjuhësore, drejtshkrimore etj. vlerësimi duhet tëbëhet me kontrollim të vazhdueshëm, me anë të prezantimeve dheushtrimeve me gojë e me shkrim, ose nëpërmjet ushtrimeve praktike dhehulumtimit të thjeshtë.

31

artistikë për fëmijë; videokaseta, disqe të DVD e CD-së me filma të ani-muar e me filma artistikë dhe me tekste të letërsisë popullore dhe arti-stike, me ngjarje të regjistruara, ditëlindje, me shfaqje teatrore e meshfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zëra të incizuar, emisione laj-mesh të incizuara, tekste të lexuara në mënyrë artistike; aplikacione,ilustrime, makete; skena kukullash dhe të teatrit; sende të lëvizshme meefekte akustike dhe sende të tjera sipas nevojave që kërkon mësimdhë-nia e kësaj lënde.

KONTROLLI DIAGNOSTIK DHE VLERËSIMINë fillim të vitit shkollor mësuesi bën kontrollin diagnostik për të kon-statuar zhvillimin dhe nevojat individuale të çdo nxënësi në mënyrë qëtë bëjë planifikimin cilësor të detyrave dhe veprimtarive të diferencuaradhe bashkëpunimin më efektiv me prindërit e nxënësve. Me anë të këtijkontrolli konstatohet shkalla e parangjohurive, niveli i socializimit,zhvillimi emocional dhe fizik i nxënësve. Diagnostikimi mund të reali-zohet nëpërmjet vëzhgimit, bisedës, pyetjeve e përgjigjeve, bisedës meprindërit e nxënësve, me përdorimin e instrumenteve adekuate për mo-shën e tyre etj.

VLERËSIMI FORMATIV - Gjatë mësimdhënies së Gjuhës shqipe nëklasën e pestë fillore parashikohet vlerësimi formativ, i cili përfshin për-pilimin dhe mbajtjen e portfolios së nxënësit ku hyjnë:– mbledhja e të dhënave (punimeve, krijimeve, përgjigjeve me gojë) përçdo nxënës; – listat e vlerësimit të vazhdueshëm (formativ) të përgatitura prej mëparë që i plotëson mësuesi pasi bën nxënësi ndonjë aktivitet konkret qëmund të jetë i veçantë (pozitiv ose negativ) ose mund të jetë studim i ra-stit dhe ku mësuesi shënon gjendjen faktike të nevojave individuale tënxënësit;

31

5. KUSHTET HAPËSINORE

Mjedisi i mësimdhënies (klasa etj.) duhet t’i ketë kushtet themelore përzhvillimin normal dhe aktiv të veprimtarisë mësimore. Orenditë e kla-sës të mund të zhvendosen me lehtësi për t’u përshtatur me aktivitetetdhe format e punës si dhe të mundësojnë komunikim aktiv dhe pa pen-gesa në relacionin nxënës-nxënës, nxënës-mësimdhënës. Klasa duhet tëketë këndin e bibliotekës, këndin për lojë dhe këndin për ekspozita dheaktivitete të tjera. Kushtet hapësinore duhet të jenë në përputhje meNormativin për kushtet hapësinore të miratuar nga ana e ministrit të ar-simit dhe shkencës me vendimin nr. 07-1831/1 të datës 28.02.2008.

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSIMOR

7. KOMISIONI PËR PËRGATITJEN EPROGRAMIT MËSIMOR

Realizimin e programit mësimor për klasat IV – VI parashikohet ta bëjëmësimdhënësi që ka kryer shkollimin e lartë adekuat që është e përcak-tuar me Ligjin për arsimin fillor.

• Prof. dr. Vehbi Kadriu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup • Prof. dr. Asllan Hamiti, Fakulteti Filologjik, Shkup• Lirie Shabani, Shkolla fillore “7 Marsi”, Shkup• Kadire Hoxha, Shkolla fillore “25 Maj”, Shkup• Qamil Xheladini - këshilltar pedagogjik – (koordinues)• Zejna Halimi - këshilltare pedagogjik

Programin mësimor të gjuhës shqipe për klasën e pestë të arsimit fillornëntëvjeçar e solli ministri i arsimit dhe shkencës me vendim nr. 07-4048/1 më 22.05.2008.h

3232

3333

TÜRK DİLİ

ÖĞRETİM PROGRAMIDOKUZYILLIK ÍLKÖRETÍM

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл.весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот tурски јазик за V одделение задеветгодишно основно училиште.

3434

3535

1. V. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETİM DER-SİNİN GELİŞİM AMAÇLARI

Öğrenci:q Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilmeli ve dinlediğini anla-yabil, özetleyebilir ve soru sorabilmeli;q Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilmeli;Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilmeli;q Türkçenin özelliklerini kavrayabilmeli;Yazı dili ve yöre edebî diliayırt edebilme aralarındaki farkları görebilmeli;q Cümlede özne-yüklem uyumunu kavrayabilmeli;q Alfabemizdeki ünlü ve ünsüz harflerin özelliklerinikavryabilmeli;Ünsüz uyumu ve ünsüz yumuşaması ses olaylarını kavra-yabilmeli;q Dilimizde kök, kökek (yapım ve çekim ekleri) ilişkilerini kavrayabil-meli;q Basit, türemiş ve bileşik adları ayırt edebilmeli;qVarlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilmeli (sıfat) ; q Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilmeli;q Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş, şimdiki ve gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavrayabilmeli;q Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilmeli, cümlede ayırt edebilir ve adlandırabilir;q İmlâ kurallarını uygulayabilmeli;q Noktalama işaretlerini doğru yazabilmeli ve yerinde kullanabilmeli; q Konuşmacıyı ve grup konuşmalarına görgü kurallarına uygun dinle-yebilbilmeli ve tartışabilmeli;q Kendini sözlü olarak ifade edebilmeli, olay ve yaşantılarını anlatabil-meli;q Metin ve konulara anlatabilmeli ve öykülendirebilmeli;- Kelime dağarcığını geliştirebilmeli;

q Olay ve yaşantılarını yazılı olarak anlatabilmeli;q Metindeki bilgileri metin dışında başka bir olayla (konuyla)ilişkilendirerek ve anlam kurarak yazılı anlatabilmeli;q Sorgulayarak açıklayıcı ve bilgilendirici yazılar yazabilmeli;q Okuma veyazma kurallarını uygulayabilmeli ve okuduğunu anlaya-bilmeli;q Edebiyat ve edebî türlerini kavrayabilmeli ve tanıyabilmeli; q Halk edebiyatı nesir türlerini (masal, fıkra vb.) ayırt edebilmeli;q Sanat eserlerini özetleyerek ve ayrıntılarıyla anlatabilmeli;q Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman, tiyatro, fabıl ve bilim-kurgu) eserlerinin temel özelliklerini tanıyabilmeli ve türlerini ayırtedebilmeli;q Radyo ve TV yayınları izleyebilmeli ve yorumlayabilmeli;- Film vetiyatro türlerini tanıyabilmeli, izleyebilbilmeli ve yorumlayabilmeli;q Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilmeli.

36

2. TÜRKÇE DERSİ 5. SINIFÖĞRETİM PROGRAMI

Öğrenme Alanı: İLETİŞİM

Amaçlar Içerik Kavramlar Metod ve etkinlikler

DİNLEME

• Dinleme kurallarınıuygulayabilme.

• Dinlediği için hazırlık yapma.• Dinleme amacını belirleme.• Dinleme amacına uygun yöntem belirleme.• Dikkatini dinlediğine yoğunlaştırma.• Görgü kurallarına uygun dinleme.

YöntemGörgükuralları

• İyi bir dinleyici olmak için… Etkinliği yaptırılır.• “Yerini bul” etkinliği yaptırılır.

Dinlediğini anlaya-bilme, özetleyebilmeve soru sorabilme.

• Dinlediklerini anlamlandırmada ön bilgilerinikullanma.• Dinlediklerinde vurgu, tonlama ve telaffuzadikkat etme.• Dinlediklerinde duygusal ve abartılı sözleriayırt etme.• Dinlediklerinde geçen bilmedikleri kelimele-rin anlamlarını tahmin etme.• Dinlediklerinde eş sesli kelimeleri ayırt etme.• Dinlediklerinde eş ve zıt anlamlı kelimeleriayırt etme.• Dinledikleri ile ilgili çıkarımlar yapma.• Dinlediklerinde “ne, nerede, ne zaman, nasıl,niçin ve kim” (5N 1K) sorularına cevap arama.•Dinlediklerinde sebep-sonuç ilişkilerinikurma.• Dinlediklerini başkalarıyla paylaşma.• Dinlediklerini zihninde canlandırma.• Dinlediklerini özetleme.

Vurgu TonlamaTelaffuzÖzetÖzetleme

• Dinlediklerinde ortaya konulan sorunları belirler ve çözümbulmaları istenir.• Dinlerken sürece katılması soru sorması, açıklamayapması istenir.• Dinlediği hikâye, masal veya metinden “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” sorularına cevap bulmalarıetkinliği yaptırılır.• Bilmediği kelimenin anlamını cümlenin anlamında sunu-lan görsellerden dinlediği konudan yararlanarak tahminetme.• Dinlediği bir masaldaki veya izlediği bir çizgi filmdekiabartıları, hayal ürünlerini belirlemeleri istenir. Etkinlik: “Tahmin Et” etkinliği yaptırılır.• “Eş Sesli” kelimeleri bul etkinliği yaptırılır (söylenişleriaynı, anlamları farklı kelimeleri bulmaları istenir). • “Neden? Çünkü…” etkinliği yaptırılır.

36

37


Tür, yöntem ve tekni-klereuygun dinleyebilme.

• Katılımlı dinleme.• Seçici dinleme.• Sorgulayarak dinleme.• Bilgi edinmek için haber, sunu, bel-gesel v.b dinleme ve izleme.• Eğlenmek için masal, hikâye, şiir,şarkı, tekerleme, tiyatro dinleme veizleme.• Grup konuşmalarını ve tar tış ma la rı -nı dinleme.

KatılımHaber TartışmaSorgulama

• Tiyatro-sinema izletilir.

KONUŞMA

Konuşma kurallarını uy-gulayabilme.

• Konuşmak için hazırlık yapama.• Dinleyicilerle göz teması kurma.• Kelimeleri yerinde ve anlamlarınauygun kullanma.• Kelimelerinde doğru telaffuz eder.• Akıcı konuşma.• Sesine duygu tonu katma.• Konuşmalarında beden dilini kul-lanma.• Konuşma sırasında gereksiz hareke-tlerden kaçınma.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Görgü kurallarına ve değerlereuygun konuşma.

• Öğrenciye bir araştırma konusu verilerek konuyla ilgilibilgi toplaması ve sınıfla paylaşması istenir.• Televizyondaki sunucuları seyretmeleri ve bir sunucununkonuşmasını canlandırmaları istenir.• Mutluluk ve ya üzüntü duyduğu bir olayı anlatma etkinliğiyaptırılabilir (üzüntü, sevinç ve korku gibi duyguları yan sı -tması).

37

3838


Kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilme.

• Kendine güvenerek konuşma• Konuşmasında söz varlığını kullanır.• Yeni öğrendiği kelimeleri konuş ma -la rında kullanma.• Dinleyici grubunun ve bulunduğuortamı dikkate alarak konuşma.• Konuşmasında önemsediği bilgilerivurgular. • Düşüncelerini mantıksal bütünlükiçinde sunma.• Duygu, düşünce ve hayallerini sözlüolarak ifade etme.• Konuşmalarında “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” (5N 1K)öğelerini vurgulama.• Konuşmalarında mizahi öğelere yerverme.

• Sınıfta, okulda, sokak veya topluluk önündeki konu ş ma -larla, arkadaş, öğretmen, anne baba veya bir yetkiliylekonuşmanın birbirinden farklı olması gerektiği vurgulanır.• Konuşmalarında deyim, atasözü, tekerleme, mizahi öğelerkullanması teşvik edilir.• Sanatsal ürünler (resim, şiir, heykel) hakkında konuşmasıistenir.• Hayal kurmaları ve kurdukları hayali sınıfta paylaşmalarıistenir.• Bilgi edinmek amacıyla soru sorması istenir.• 5N 1K sorularıyla soru sorar.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun konuşabilme.

• Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklıdurumlara uygun konuşma.• Grup çalışmalarında duygu vedüşüncelerini paylaşma.• Topluluk önünde konuşma.• Üstlendiği role uygun konuşma.• İkna edici konuşma.• Bilgi vermek amacıyla konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

PaylaşmaBetimleme Rolİkna etme

• Drama, piyes veya canlandırmada üstlendiği rollerin özel-liklerine uygun konuşması istenir.• İleri sürdüğü düşüncenin kabul edilebilir gerçeklerini, ne-denlerini ve kanıtlarını ortaya koyar.Etkinlik: • Belirlenen bir konu ya da sorun hakkında beyin fırtınasıyaptırılır.• “Düşünen Adam” etkinliği yaptırılır.• Çevresindeki karşılaştığı her hangi bir sorunla ilgilikonuşmaları istenir.• Bir konuyla ilgili gazete, dergi, ansiklopedi ve buna benzerkaynaklardan bilgi toplayarak, sınıfta paylaşmaları istenir.• Belirlenen bir konu hakkında tartışma yaptırılır.

3939

ÖĞRENME Alanı


DİLBİLGİSİ

Dilimizin özelliklerini kavraya-bilme.Yazı dili ve yöre edebi dili ayırtedebilme aralarındaki farklarıgörebilme.

Dil nedir?• Dilimizin özellikleri• Konuşma dili• Yazı dili• Yöre dili• Dilbilgisi

Dil nedir?Dilimizin özellikleriKonuşma diliYazı diliYöre diliDilbilgisi

• Yöremizde kullanılmayan sesler ya da değişik seslerleörnekler yazınız. • Börek-burek, ağaç-agaç, geliyorum-gelim• Yöre diliyle birkaç cümle yazınız.

Cümle ve cümle çeşitlerini te-krarlama ve pekiştirme.

Cümle• Kurallı (düz) cümle• Devrik (kuralsız) cümle• Basit (yalın) cümle• Birleşik cümle

CümleKurallı (düz) cümleDevrik (kuralsız) cümleBasit (yalın) cümleBirleşik cümle

• Cümle ve cümle çeşitleri ile tekrarlama

Cümlede özne-yüklem uyu-munu kavrayabilme

• Cümlede özne-yüklemuyumu

Özne-yüklemUyum

• Cümlede temel öğeleri bulabilme ve özne-yüklem uyu-munu teklik-çokluk ve kişiye göre uygulama.

Cümlenin yardımcı öğeleri,nesne ve tümleçleri tanıyabilme

Yardımcı öğeler• Nesne• Tümleç (yer, zaman,sebep)

NesneTümleç

• Cümlede sorular sorularak yer (nereye, nerede-den,kim, kime, -de,-den); • Zaman (ne zaman, hangi gün); sebep (niçin, neden)tümleçlerini ne, neyi soruları sorularak nesneyi bulmaketkinliği yaptırılır.

Alfabemizdeki ünlü ve ünsüzharflerin özelliklerini kavraya-bilme,Ünsüz uyumu ve ünsüzyumuşaması ses olaylarını ka-vrayabilme.

• Ünlü harflerin ayırımı • Ünsüz harflerin ayırımı• Sürekli ünsüzler• Süreksiz ünsüzler• Ünsüz yumuşaması

Sürekli ünsüzlerSüreksiz ünsüzler

• Kelimelerde bulunan kalın ve ince sesli harflere verilenörnekte gibi yazmaları istenir.• Sert süreksizler, (p, ç, t, k) ile biten sözcükler, ünlü ilebaşlayan bir ek alarak yumuşamanın (b, c, d, g)uygulaması yaptırılır.


Hece ve hecenin özeli-klerini kavrayabilme

• Hece ve hecenin özellikleri• Açık hece• Kapalı hece

Hece • Kelimelerde hece sayısını ünlü harf sayısına göre be-lirleme etkinliği yaptırılır.

Dilimizde kök, kök–ek(yapım ve çekim ekleri)ilişkilerini kavrayabilme.

Kök kelimeler Kök-ek ilişkileriYapım ekleri (l, sız, cı, lık)Çekim ekleri (lar, ler, den,(i)yor)

KökEkYapım ekiÇekim eki

• Cümlelerde geçen kök halindeki kelimeleri bulmalarınoktalı yerlere yazma etkinliği yaptırılır.• Kelimelerin kök ve eklerini bulunuz etkinliğiyaptırılır.

Basit, türemiş ve bileşikadları ayırt edebilme.

• Basit adlar• Türemiş adlar• Birleşik adlar

Basit adlarTüremiş adlarBirlşik adlar

• Basit, türemiş ve birleşik adları ayır edebilmeetkinliği yaptırılır.• Örnek: Av – avcı – hanımeli • En yaygın kökler ve işlek eklerle kelimelerin türetil-mesi etkinliği yaptırılır.

Ad tamlamalarını kavra-yabilme, aldıkları eklemeanlamına göre çeşitlereayırabilme.

Ad tamlamaları• Tamlayan,• Tamlanan• Belirtili ad tamlaması• Belirtisiz ad tamlaması• Eksiz (takısız) ad tamlaması

Ad tamlamalarıTamlayan,TamlananBelirtili ad tamlamasıBelirtisiz ad tamlamasıEksiz (takısız) ad tamlaması

• Ad tamlamalarında tamlamaları bulunuz, türlerini be-lirtiniz alıştırmaları yaptırılır.

Varlıkların özelliklerinibelirten sözcükleri ayırtetmede ön adlardan önceyazıldığını kavrayabilme(sıfat). Küçültme ve pekiştirmesıfatları aldıkları ekleregöre ayırabilme.

• Ön adlar (sıfatlar)• Niteleme sıfatları• Belirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adları- Küçültme ve pekiştirme önadları

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adlarıKüçültme ve pekiştirme önadları

• Niteleme ve belirtme ön adlarını ayırt edebilmealıştırmaları yaptırılır.• Cümlede ön adları doğru kullanma etkinliği yaptırılır.

4040


Kişi, işaret, belgisiz vesoru adıllarını (zamirle-rini) ayırt edebilme.Konuşma ve yazıdadoğru kullanabilme.

Adıllar (zamirle)-kişi-kişi adılları-belgisiz adılları-soru adılları

Adıllar (zamirle)- kişi- kişi adılları- belgisiz adılları- soru adılları

• Cümlede boş olan yerlere gereken adılları yazmaalıştırmaları yaptırılır.

Eylemlerde üç temelzamanı (geçmiş, şimdikive gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavra-yabilme.

• Geçmiş zaman• Şimdiki zaman• Gelecek zaman• Eylemlerde kişi anlamı

Geçmiş zamanŞimdiki zamanGelecek zamanEylemlerde kişi anlamı

• Temel zamanları eylemlerde kullanabilme etkinliğiyaptırılır.• Cümlelerde geçen zamanları belirleme etkinliğiyaptırılır• Eylemlerde kişi anlamını belirleme etkinliğiyaptırılır.

Belirteç (zarf), ilgeç(edat), bağlaç ve ünlemolan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme,cümlede ayırt edebilmeve adlandırabilme.

• Belirteç (zarf)• İlgeç (edat)• Bağlaç• Ünlem

Belirteç (zarf)İlgeç (edat)BağlaçÜnlem

• Belirteç, ilgeç, bağlaç ve ünlem olan kelimeler ileuygulama alıştırmaları yaptırılır.

Eş anlamlı (anlamdaş),zıt (karşıt) ve eş sesli ke-limeleri kullanarak sözvarlığını geliştirebilme.

• Eş anlamlı kelimeler• Zıt anlamlı kelimeler• Eş sesli kelimeler

Eş anlamlı kelimelerZıt anlamlı kelimelerEş sesli kelimeler

• Kelimelerin eş ve zıt anlamları bulunur.• Eş sesli sözcüklerin değişik anlamlarını söz içindefark edebilme.Al-kırmızı, Yüz, ekmek, yemek, vb.Al-almak,

DÜZGÜN KONUŞMA VE YAZIM

İmla kurallarını uygula-yabilme.“-de” durum ekinin ya zıl -ışı ve “de” bağlacının ya -z ılışını ayırt etme ve ya -zıda doğru kullanabilme.

• “-de” durum eki yazılışı• “de” bağlacının yazılışı

“-de” Durum eki“de” Bağlaç

• “-de” durum eki ve “de” bağlacının yazılışı ile uygu-lama çalışmaları yaptırılır.

4141


“p-ç-t-k” süreksiz sert sessizlerinyumuşamalarını kavrayabilme.Yumuşak ve sert ünsüzleriayırabilme.Kelime sonunda süreksizyumuşak sessiz olanb-c-d-g seslerin bulunmadığınıkavrayabilme.

Ünsüz yumuşaması “p-ç-t-k”ses olaylarını uygulama.Kelime sonunda süreksizyumuşak sessiz “b-c-d-g” sessi-zlerin bulunmama ses olayları.

“p-ç-t-k” süreksizsert sessizler

Noktalama işaretlerini doğru ya-zabilme ve yerinde kullanabilme

• Noktalama işaretlerini doğruyazma ve kullanma.

NoktaVirgülKısa çizgiTırnak işaretiİki noktaKesme işareti

• Satır sonuna sığmayan kelimeleri hecelere doğruayırma uygulaması yapılır.• Noktalama işareti verilmeyen cümlelerden veya birmetinden gerekli noktalama işaretlerini kullanmalarıistenebilir.

ÖĞRENME ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK


SÖZLÜ ANLATIM

Konuşmacıyı ve grupkonuşmalarına görgü kurallarınauygun dinleyebilme vetartışabilme.

• Görgü kurallarına ve değerlere(milli, manevi, kültürel, ahlaki,sosyal vb.) uygun konuşma.

Görgü kurallarıMilli-ManeviKültür-AhlakiSosyal

• Selamlaşma, tanışma, arkadaşlarıyla konuşma, teşekküretme, kutlama, özür dileme, telefonla konuşma vb. etkin-likler yaptırılır. • Konuşmacının sözünü bitirmesini bekleyerek, sözalarak, büyüklerine saygı göstererek konuşma.

ANLATIMKendini sözlü olarak ifade etme,olay ve yaşantılarını anlatabilme.

• Konuşmalarında yaşantısındanve günlük hayattan örnekler ve-rerek anlatma.• Belirlenen bir konuyu kavramıya da olayı verilen anahtar keli-melere göre anlatma.

AnlatımAnlatma

• Kendisini ve ailesini tanıtır.• Okulda geçen bir gününü günlük olaylarını, izlenim-lerini anlatmaları istenebilir.

4242


Olay ya da varlıkları betim-leyebilmeKonuşmalarında betimlemeyapabilme.

• Varlıkları ve nesneleri betimleme.• Doğadaki olayları betimleme.• Kişileri, görünüşü, duyguları vb. yönler-den betimleme.

Betimleme • Yer ve nesneleri renk, biçim, büyüklük vb.; kişilleridegörünüşü, duyguları yönlerde betimlemeler yapmalarıistenir.• Seçilen iki öğrenciden farklı ya da benzer özelliklerihakkında diğer öğrencilerin konuşmaları istenir.

Metin ve konulara anlata-bilme ve öykülendirebilme.

• Dinlediği bir konu ya da olayı anlatma.• Dinlediği hikâye, masal, metni, çocukfilmini, tiyatro temsilini anlatma öykü-leme.

ÖykülemeDolaylı anlatma

• Masal, hikâye metni film tekniğine uygun anlatır.

Sanat eserlerini özetleyerekve ayrıntılarıyla anlata-bilme.

• Okuduklarının konusunu belirleme veözetleme.• Metnin bir bölümünü ayrıntılarıyla an-latma.

ÖzetÖzetlemeÖzet çıkarma

• Okuduklarını ana fikri dikkate alarak kendi sözleriyleözetlemesi istenir.• Konuşmasını özetlerken özet olarak, böylece, sonolarak, sonuç olarak, kısacası, özetle sonucunda, ifade-leri kullanılması istenir.

Okuduğu metindeki bilgi-leri metin dışında başka birolayla, konuyla ilişkilen di -re rek anlam kurarak öykü-lendirebilme.Yaşantılarını öykülendirebi -lme.

• Metin dışı anlam kurma.• Benzerine göre öykülendirme.• Verilen plan ve anahtar kelimelere göreöykülendirme.• Kendi yaşantısından ve günlük hayattanörnekler anlatarak öykülendirme.

Metin dışıanlam kurmaÖyküleme

• Benzerine göre öykü anlatır.

Bir olay hakkında bilgi ver-mek amacıyla sorgulayabil -me ve cevap lan dı ra bi l me.

• Bilgi edinmek için soru sorma.• Bilgi vermek amacıyla cevaplandırma.

Soru sormaCevap verme

• Çevresinde karşılaştığı herhangi bir sorunla ilgilisorular sorarak ve cevaplandırarak bilgi vermeleri is-tenir.• Bilgi edinmelerinde ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçinve kim öğelerini vurgular (5N 1K).• Neden çünkü etkinliği yaptırılır.

4343


Söz varlığını geliştirebilme• Ekleri kullanarak kelime-ler türetebilme ve bileşikkelimeler kurabilme.• Eş sesli kelimeleri ayırtedebilme ve söyleyebilme.

• Yapım eklerini kullanarakkelime türetme.• Bileşik kelimeler kurma.• Eş sesli kelimeleri tanıma vesöyleme.

Türemiş kelimelerBileşik kelimelerEş sesli kelimeler

• Yapım eklerini kullanarak kelime türetme.• Bileşik kelimeler kurma.• Okuduklarında geçen eş sesli kelimeleri diğer (benzer)anlamlarını kullanıldığı cümleler söylemeleri istenir.

2.YAZILI ANLATIM

Yazma kurallarını uygula-yabilme

• Sayfa düzenine ve temizliğedikkat ederek yazma.• Kelimeler, cümleler vesaırlar arasında uygunboşluklar bırakarak okunaklıyazma

Sayfa düzeniOkunaklı yazma

• Satır çizgisine dikkat ederek yazar• Satırlara aynı hizadan başlar.• Sayfa kenarında uygun boşluklar bırakır.Okunaklı yazma alıştırmaları yaptırılır.

Olay ve yaşantılarını yazılıolarak anlatabilme.Yazılarında betimleme ya-pabilme.

• Anahtar kelimeler ve planagöre anlatma.• Varlıkları ve nesneleridoğadaki olayları kişileri be-timleme.

Betimleme • Verilen anahtar kelimelerin çağrıştırdığı başka kelimeleribularak yazmaları ve bu kelimeleri kullanarak bir hikâyeoluşturmaları istenebilir.• Eksik bırakılan bir metni tamamlama etkinliği yaptırılır.• Öğrencilerden kendilerinin on yıl sonra nasıl biriolacaklarını hayal etmeleri ve bu hayallerini betimleyerekyazmaları istenir (kişi betimlemesi).

Sanat eserlerini, metin vekonuları anlatabilme.

• Dinlediği bir konu ya daolayı metni (hikâye, masal)filmi ya da tiyatro temsiliniverilen plana göre anlatma.• Kendileri plan yapma vedolaylı anlatma.

Dolaylı anlatmaHikâye yazma

• Metin, film, tiyatro temsilini tekniğine uygun anlatma.• Olayların oluş sırası karışık olarak verilen cümlelerdenhikâye yazma.

4444


Sanat eserlerini ayrıntılarıylave özetleyerek anlatabilme.

• Metnin bir bölümünü ayrıntılarıylaanlatma.Bir eseri ya da konuşmayı özünü,amacını ve yapısını bozmadan anahatlarıyla kısaltma-özetleme yaparakyazma.

• Kendisine ilginç ve çekici gelen karakter, olay,yer vb. ile ilgili görüş ve düşüncelerini yazar.• Konunun ana fikir ve önemli noktalarının,öğrencinin kendi ifade biçimiyle özetlemesine dik-kat edilir.

Metindeki bilgileri metindışında başka bir olayla (ko-nuyla) ilişkilendirerek veanlam kurarak yazılı anlata-bilme.

• Metindeki düşüncelerle kendidüşünceleri arasındaki benzerlik vefarklılıkları anlatarak öykülendirme.• Yazılarında kendi yaşantısından vegünlük olayları anlatma giriş,gelişme ve sonuç bölümlerini dikkatederek yazma.

Giriş, gelişmeve sonuç bö-lümleri

• Olayları oluş sırasına göre yazar.• Yazısında giriş ve sonuç cümlelerini özenle seçer.• Yazılarında söz varlığından yararlanır.• Mantıksal bütünlük içinde yazar.

Sorgulayarak açıklayıcı ve bil-gilendirici yazılar yazabilme.1 yıl içinde üç yazılı yoklamayapılacaktır.

• Yazılarında sebep-sonuç ilişkilerikurarak bilgilendirici yazılar yazma.• Yazılarında ne, nerede, ne zaman,nasıl, niçin ve kim (5N 1K) öğelerinikullanarak yazılar yazma.

Soru yazmaCevaplandırma

• Merakını gidermek bilgi edinmek ve soru yazmabecerisini geliştirir. Amacıyla öğrencilere soruyazma fırsatları verilerek bilgilendirici yazılar vehaberler yazar.• 5N 1K sorularında sorular oluşturur.Okulca yapılan bir geziyle gözlem ve çevresindegerçekleşen olaylarla ilgili rapor yazmaları istenir.

Mektup, davetiye, tebrik kartıyazabilme.

• Mektup yazma.• Davetiye, tebrik kartı yazma.

MektupDavetiye Tebrik kartı

4545

ÖĞRENME Alanı: OKUMA, EDEBİYAT VE LEKTÜR


OKUMA KURALLARINI UYGULAYABILME

Okuma kurallarınıuygulayabilme

• Okuma amacına uygun yöntem belirleme.• Okuduğu metinleri doğru telaffuz etme.• Noktalama işaretlerine dikkat ederek okuma.• Rollere göre okuma.• Sesli okumada vurgu ve tonlamaya dikkat ederekokuma.• Lirik ve epik şiirleri okuma.• Akıcı okuma. • Kurallarına uygun sessiz okuma.• Dikkatini okuduğuna yoğunlaştırma.• Şekil, sembol ve işaretlerin anlamlarına uygunokuma.• Metnin türünü dikkate alarak okuma (masal, dram, şiir, roman).

Sesli okumaSesiz okuma Vurguluokuma Hızlı okuma

• Verilen bir metni vurgu ve tonlamalara dikkat ederekkonuşur gibi etkinliği yaptırılır.• Sessiz okumada, fısıldamada, dudaklarını kıpır da t ma -dan, başını sağa sola çevirmeden, öne arkaya sallanma-dan, gözleriyle takip ederek okumaları istenir.• Metindeki diyaloglar öğrenciler arasında paylaştırılarakokutulur.• Çevresinde gördüğü yönlendirme ve uyarı işaretlerininne anlama geldiği etkinliği yaptırılır.• “Tablo (çizelge) incele” etkinliği yaptırılır. • “Grafiği yorumla” etkinliği yaptırılır.

Okuduğunu anla-yabilme

• Metinde karşılaştığı yeni kelimelerin anlamlarınıtahmin ederek açıklama.• Okuma öncesi, okuma sırası ve sonrasında me-tinle ilgili soruları cevaplandırma.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgulama.• Okuduklarından çıkarımlar yapma.• Metindeki ortaya konan sorunları belirtme ve on-lara farklı çözümler bulma.• Metindeki düşüncelerle kendi düşünceleriarasındaki benzerlik ve farklılıkları belirleme.• Okuduğunu özetleme.• Metin içi anlam kurma,• Metin dışı anlam kurma.

• Sözlüğe bakarak, öğretmene sorarak ve başka kelimele-rin anlamlarını araştırma etkinliği yaptırılır.

4646

4747


EDEBIYAT

Edebiyat ve edebî türlerinikavrama ve tanıyabilme

• Edebiyat tanımının önemini kavrama• Masal, hikâye, fıkra, şarkı tekerlemetiyatro vb. edebi örneklerine aynı orandailgi duymalarına özen gösterme.

Edebiyat

Sözlü (Halk) ve Yazılı Ede-biyat

• Sözlü (Halk) ve Yazılı Edebiyat olmaküzere edebiyatın iki bölüme ayrıldığınıvurgulama.

SözlüYazılı

Sözlü Edebiyatın tanımı (Nazım ve nesir türleri)

•Sözlü (Halk) Edebiyatın özelliğini vur-gulama

• Bir şiir defteri tutmaları, kendi yazdığı ya da beğendiğişiirleri bu deftere aktarmaları istenebilir.• “Şiir Yazma” etkinliği yaptırılabilir.• Planlı yazma yöntemine uygun yazar. • Şiire uygun başlık seçer.• Belirlenen bir konuda grup olarak şiir yazmaları istene-bilir.

Nazım türleri: Sözlü (Halk) edebiyatı ürü -n lerinden Epik şiiri ile Lirikşiirlerini tanıyabilme— Şiirde dize ve dörtlüğüayırt edebilme— Nazımda vezin – heceveznini örneklerle kavraya-bilme— Nazımda ahenk ve ritmisezebilme.Nazımda kafiye Nazımda anlatım çeşitleri(gerçek ve mecazi anlatım) Nazımda kompozisyon

• Nazım türün ne olduğunu tanıma• Epik şiirin özelliklerini kavrama vetanıma – Epik şiirinde temel konu.• Lirik şiirdeki temel duygu ve konuyusaptama• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırtetme• Epik ve lirik şiiri arasındaki far klı lı k -ları ayır etme• Şiirde dize• Şiirde dörtlük – kıta • Şiirde Ölçü ( hece vezni-yedili, sekizli,onbirli, onikili ... Hece dizeleri kavrama.• Şiirde ahenk ve ritmi sezme• Şiirde kafiyenin oluşmasını sağlayan eşsesli kelimeleri ayırt etme.

Lirik Epik-destanDizeDörtlük- KıtaÖlçü – VezinAhenkRitimMecazBenzetme(teşbih)

• Lirik şiir söyleme etkinliği yaptırılabilir.• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırt eder• Şiirde ana duyguyu belirleme etkinliği yaptırılabilir.• Hecelerdeki vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelli-klerini, duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasıolan ritmi hisseder.• Şiirde hâkim olan renkleri tanır, anlamlandırır ve yo-rumlar.• “Şiirde Tablo İnceleme” etkinliği yaptırılabilir.• Her dizede anlatılan duyguları belirler. • “Şiir Tamamlama” etkinliği yaptırılır.• Kendi hayal gücünü kullanarak bir şiirin devamını getir-mek veya • Şiirde eksik bırakılan kelime yerlerini tamamlamaetkinliği yaptırılabilir.


• Kafiye çeşitlerini (yarım kafiye, tamkafiye, cinaslı ve zengin kafiye)• Ritim ve kafiyeyi ayırt etme.• Kelimelerin gerçek ve mecazianlamlarını ayırt etme. • Benzetme (teşbih), • Şiirde kullanılan benzetme örnekleribulma.• Renklerin değişik yerlerde kulla n ı l ı -şı ve ifade ettiği anlamlar.• Şiirin, nazım türünü dikkate alarakinceleme.• Şiirin ana duygusunu belirleme.• Şiirde lirik tablolar.• Şiirin sanatsal etkilerini tanıma.• Şiirde kullanılan motifleri tanıma.• Şiiri anlam ve biçim açısından de -ğer len dirme.

• Farklı duyguları yansıtan kelimeleri olumluve olumsuz olarak gruplandırılmaları istenebi-lir. • Öğrencilerin şairin kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri içinaraştırma ödevleri verilebilir. • Şiiri şiir tekniğine uygun okuma etkinliğiyaptırılabilir.• Üzüntü, sevinç, korku gibi duyguları ifadeeden cümleleri ayırt etme ve okurken ses to-nuna bu tür duyguları yansıtma.

Halk edebiyatında nesirHalk edebiyatı nesir türlerini (masal,fıkra vb.) ayırt edebilmeMasal tanımını ve özelliğini kavraya-bilmeFıkranın tanımı Halk tiyatrosundan örnekler. Halk edebiyatı kısa türlerinden: atasö-zleri, tekerlemeler ve bilmeceleri ka-vrama ve tanıyabilme.Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman,tiyatro, fabıl ve bilim- kurgu) eserlerinintemel özelliklerini tanıyabilme ve ayırtedebilme. Türlerini ayırt edebilme

• Halk edebiyatı nesir türlerini tanıma• Masal tanımı ve özelliği• Masalın giriş (masalın başı),gelişme(masalın kendisi) ve sonuç(ibret dersi ve dilek tutma) bölümle-rini ayırt etme.• Masallarda zaman kavramı (miş’ligeçmiş zaman)• Masal kahramanları sınıflandırma(iyi-kötü, güzel-çirkin, zengin fakir,şehirli – köylü, eğitimli- eğitimsiz vb)• Gerçek olanla hayal ürünü olanıayırt etme. • Masalı diğer nesir türlerinden ayıretme.

MasalFıkraHalk tiyatrosuAtasözleri DeyimTekerlemeBilmece

• Okuduğu masal konusunda: ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim sorularına cevapbulmaları istenebilir.• Masaldaki olayın nasıl gelişeceğini ve sonu-cunu tahmin etmeleri istenebilir.• Okunulan masaldaki abartılı öğeleri ve hayalürünlerini belirlemeleri istenebilir. • Eksik bırakılan bir masalın tamamlanmasıistenebilir.• Bir karşılıklı konuşma metninde eksikbırakılmış yerleri tamamlamaları istenebilir. • Eğlenmek için fıkra, tekerleme veya bilmeceokuma veya söyleme etkinliği yaptırılabilir.

4848

4949


• Halk fıkralarının tanımı ve özelliği Halkfıkralarından tanınmış Nasrettin Hocafıkralarını tanıma • Hacivat ile Karagöz oyunu• Hacivat ile Karagözün tanımını yapma.Atasözlerin tanımı.• Atasözlerin belirgin niteliği (kısalık veözlük, ders ve öğüt verme, halk inan çla rı -nı ve gerçekleri yansıtma)• Atasözlerinde mecazlı anlatım.• Kimi atasözlerinde kafiye.• Tekerlemelerin tanımı ve özelliği• Bilmecelerin tanımı ve önemi• Tekerleme ve bilmecelerde kafiye venazım.• Öykü ve roman arasındaki farkı ayırma.• Edebi metnin türünü dikkate alarak ince-leme • Edebi metnin konusunu belirleme.• Edebi metnin ana fikrini belirleme.• Edebi metinde hikâye unsurlarını belir-leme (olay, kişi, yer, zaman).• Edebi metnin giriş, gelişme ve sonuç bö-lümleri hakkında tahminlerde bulunma.• Yazarın amacını belirleme.• Okunulan metnin yazarı hakkında bilgiedinme.• Okuduklarında sebep-sonuç ilişkisinikurma.• Edebi metindeki anlatış tarzı:Monolog ve diyalog.

• Okunulan metindeki mizahi öğeleri ayırt eder.• Mizah duygusunun gelişmesi için abartma, taşlama vetersini söyleme yollarıyla değişik etkinlikler yaptırılabilir.• Belirlenen bir deyim veya atasözü hakkında açıklamayapmaları istenebilir. • “Atasözünü Bul” etkinliği yaptırılabilir. Okunulan metni özetler.• Bir metnin giriş, gelişme ve sonuç kısımlarına ait karışıkolarak verilen paragrafları sıraya koymaları istenebilir• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendi ke-limeleriyle özetlemesi• Hikâye unsurları: ana ve yardımcı karakterler, yer, olay,zaman konusunda “hikâye haritası” etkinliğini yaptırabilir.• Öğrencilere yazarın kısa biyografisi ve diğer eserlerihakkında bilgi edinmeleri için araştırma ödevi verilir.• Kısa oyun yazmaları istenebilir.


LEKTÜR

Bağımsız olarak önerileneserlerden bölümler okumabecerisini kazanabilme

LEKTÜR LİSTESİ: Serbest okuma(lektür)

• Bu dönemde serbest okuma kitaplarıyla tanıtılır.• Öğrenciler, kitapları nereden temin edecek yerleri konu-sunda bilgilendirip yönlendirilir.• Bağımsız okumaya karşı ilgi uyandırma, motive etme veyönlendirme.• Yazarın kısa biyografisi hakkında bilgi edinir.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgular.• Okuduğu kitapta ortaya konulan sorunları belirler ve onlarafarklı çözümler bulur.• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendi kelimele-riyle özetler.• Kitapta geçen kahramanları analiz eder (baş ve yardımcıkahramanlar ve özellikleri).

ÖĞRENME Alanı: MEDYA KÜLTÜRÜ


Radyo ve TV yayınları izle-yebilme ve yorumlayabilme.

• Radyo ve TV yayınlarını izlemeve yorumlama.• Bilgi edinmek için haber, sunu,belgesel vb. dinleme ve izleme.

• Televizyondan ve radyodan izlenen güncel haberleritekniğine göre anlatması istenebilir.TV ve radyoda izledikleri haber, spor, belgesel vb. program-lar hakkında yorum yaptırılabilir.

Film ve tiyatro türlerinitanıyabilme, izleyebilme veyorumlayabilme.

• Film ve tiyatro konuları• Tiyatro, sinema izleme, seyretme.• Aktörler ve karakterler arasındakiilişkiler.• Film ve tiyatroda dekor, sahne,kostüm ve sesleme (müzik).

• Tiyatro, sinema vb. izletilebilir ve hakkında konuşma yürü-tülür.• Bir tiyatro, sinema, TV oyununda rol alanların rollerini oy-narken beden dilini nasıl kullandıklarını, sahne, kostüm,dekor ve sesleme hakkında tartışılabilir ve örnekler verilir.

5050


Bilgi, duygu ve düşüncelerinisunmak amacıyla bilişim tek-nolojisinden yararlanabilme.

• Bilgisayardan yararlanma. Bilgisayar • Bilgisayardan yararlanarak poster hazırlattırılır.• Farklı meslekler hakkında bilgi toplamaları istenebilir.

Okul kitaplığından dergi vegazetelerden yaralanma.

• Kitaplıktaki sıra ve dizim.Kitap, ansiklopedi, dergi ve gaze-telerden yararlanma ve bilgiedinme.

KitaplıkSıra-dizim

• Kitaplıktaki sıra ve dizinden yararlanarak kitap alma veçevirme uygulaması yaptırılır.

5151

3. DİDAKTİK ÖNERİLER (YÖNERGE)

Diğer Derslerle İlişkilendirmeTürk Dili Dersi öğretim programı planlama esnasında Çevre Bilgisi,Matematik, Resim Eğitimi, Müzük Eğitimi ve Beden Eğitimi der-sleri ile entegre planlama olanağı sağlamaktadır. Dil alanında yapılanentegre planlamada diğerleri arasında şunlardan da konular eklenebilir:Çevre Bilgisi (Öğrenci, sözlü ve yazılı ifade esnasında ve çevreyi be-timlerken tanışacağı sözcükler/kelimeler); Matematik aracılığı ile(Cicim ile sözcüklerin arasındakı ilişkilerini kav ra ya bilme le rin -de,örnek:yukarı/aşağı; sağ/sol; alçak/yüksek; çizgi çekmek ya dasayıları sözcük olarak yaklaşık ve tam sayılar); Resim Eğitimi ile(işlenilen metinler, edebî eserlerdeki olayları, kahramanları resmede-rek); Müzik Eğitimi ile (Sesli ve sessiz harflerle ilgili konularda veşiirlerdeki ritim ile ilgili); Beden Eğitimi ( Belli sesli ve sessiz harflerintelafuzunda).Ölçme ve Değerlendirme -Türkçe dersi ile ilgili konuların genel plan-lama çerçevesi içinde öğrencilerin başarılarını ölçme ve değer len dir -ilmesi için eğitim süreci esnasında olduğu gibi okuma yılının belli dö-nemlerde de yapılması gerekmektedir.-Türk Dili dersindeki konuların planlaması Öğretim Plan ve Programlakoordineli bir şekilde olmalıdır ve bütün eğitim alanlarının (Dil,Okuma, Edebiyat ve Lektür, Sözlü ve Yazılı İfade ve Medya Kültürü)kapsanması gerekmektedir. Alanlara göre ne kadar ders saatleriverildiğinde, öğretmenin çalıştığı okulun spesifik koşulları gözönündebulundurması gerekmektedir. Planlama esnasında, öğretmen, alanlarda -ki konuları birbirine benzer özellikleri olan konuları seçer. Bunun ya nı -sıra, alanlardan seçilen konuların amaçları doğrultusunda ve eğitim-öğretim değerlerine göre de plan ve programda yer ve süre verilmelidir.Programdaki konuların işleme açısından da eğitimde hepsine aynı öl-çüde yer verilmesi gerekmez. Bir öğretmen planlamayı nereden baş la -ya cağı ve nasıl yapacağını sunulacak/işlenilecek konunun içeriliğinden,

belirlenmiş olan amaçların düzeylerinden ve bütün bunların ger çek -leşebilmesi için gerekli olan zamanı gözönünde bulundurması gerek-mektedir. Zaman ayarını, daha doğrusu gerçekleşmesi gereken ko nu la -rın gereken ders sayısına göre paylaşımı öğretmen yapmaktadır ve bukonu paylaşımı yapılırken göze çarpacak kadar büyük zaman farkı ol -ma masına dikkat edilmesi hususunda tavsiye edilmektedir. Yıllık ders saatlerinin kullanıılması ile ilgili öneriler- Yılda 180 derssaati, haftada 5 ders saati. • Öğretim Alanların Göre Dağılım Şöyle Önerilmektedir: Dil-70 ders;Okuma, Edebiyat ve Lektür -70 ders; Anlatım ve Yaratıcılık – 30 ders;Medya Kültürü – 10 ders. Verilen öneride şunu da vurgulamakgerek-mektedir ki öğretmen, gereken konuları birleştirmelidir(ör. Dil öğretimalanındaki konuları Edebiyatla, Anlatım ve Yaratıcılık, Medya Kültürüalanlarındaki konularıyla birleştirebilir).

Araç ve Gereçler:» Öğretim ders ile ilgili okul düzeyinde ve eğitim bakanın onay verdiğiokuma kitabı seçilecek;» Masallar, öykü/hikâye, kitapları, albümler, oyun kitapları, ansiklope-diler, sözlükler, kılavuzlar (öğretmenler için) vb.» İnternet, eğitim softverleri (toolkid - programı vb.);» Dergiler - geleneksel çocuk dergileri (onaylı dergiler);» Görsel-işitsel (audio-vizüel) araç ve gereçler- CD’ler, ses bantları vb.ve diğer edebî eserler (metinler); » Düzeye uygun, okumayı geliştirici kaynak kitaplar;» Okumak için yakın çevrede bulunan kaynaklar: Kültür anıtları, müze-ler, kültür evleri, kütüphane, sinemalar, tiyatrolar, milli parklar vs...vs.

5252

4. ÖĞRENCİ BİLGİ VE BECERİLERİNÖLÇME VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkçe derslerinde de çalışmaların sürekli olarak değerlendirilmesi çokönemli olduğunu başlangıçta belitmiştik. Ancak, kanun ilköğretimdebetimsel (yazılı olarak) değerlendirme I-III sınıflar arasındaöngörmüştü. IV. Sınıftan itibaren öğrencilerdeki değerlendirme sayısaldeğerlendirmeye geçilecek ancak öğretmen bu sayısal değerlendirmeyekadar gelebilmesi için öğrenciyi yine aynı şekilde takip etmeli, yine birkaç kez betimsel olarak (ki ona I.-III. sınıflarda mikrosumatifdeğerlendirme diyorduk) değerlendirip sonuçları öğrencilere ve velilerebildirecek ve sonunda bütün mevcut bilgileri özetliyerek okuma yılınınsonunda en iyi şekilde ve öğrencinin notunu ki o not öğrencinin gerçekbilgisini yansıtacak olan notu ortaya çıkarmalıdır. Çünkü değerlendirme:1. Öğrencilerin düzeylerini, amaçlanan davranışlara hangi ölçüde yak la -ş tıklarını saptamaya yarar;2. Öğretmenin, izlediği yöntemin, çalışmalarının verimli ölçüye, do lay -ısıyla yeni tedbirler olarak yeni yöntemler, çalışmalar plânlamaya götürür;3.Daha geniş ölçüde düşünüldüğü zaman, programların geliş tir il me sin -de yol gösterici olur.Türkçe öğretimi, türlü etkinlikleri içeren bir derstir. Bunun içinöğretmen, her öğrenci için ayrı ve ayrıntılı bir “Ölçme ve De ğer len dir -me Fişi düzenlemeli; öğrenciyi sürekli olarak izlemeli, durumu fişeişlenmelidir.Bu sınıflarda da (IV.-VI.) öğretim yılı başından itibaren her öğrencininfiziksel, duygusal, toplumsal yönlerden okuma yazmaya hazır olma de-receleri saptanmalı ve bu sürekli olarak izlenmelidir.Bütün beceriler saptanmalı, başarısızlık ve gecikmeler için gerekli ön-lemler alınmalıdır. Bu önlemlerin yeterliliği de denetlenmeli, izlenmeli;gerekirse yeni önlemlere gidilmelidir.

V. sınıflarda Türçe öğretmeni her öğrenci için ayrı ayrı fiş tutar. Bu fiştebu sınıf için amaçlanan davranışlar ayrı yer verir. Her öğrencinin budavranıştaki başarısı ölçülür, izlenir. Gecikmeler giderilirken, ağırilerleyişler hızlandırılmaya çalışılır.Bu dönemde de öğretmenin doğru gözlemleri ve değerlendirmeleri çokönemli ve en etkili yoldur.Gözlemler zaman zaman değil, sürekli ve planlı programlı olmalıdır. Dördüncü sınıfta Türkçe öğretim dersinin okuma yılı esnasında plan veprogramla öngörülen bütün etkinliklerin başlıca ölçme yolları:Öğretmenin gözlemleri, okuma, sözlü ve yazılı yoklamalar, testler, pra-tik uygulamalar olan sunu ve sözlü alıştırmalar, veya altan çizili ya daçevreliyerek (çembere alınmış) resimli- yazılı alıştırmalar yardımıylayapılmalıdır.Öğrenciler sık sık okutturulmalı ve okumadaki gelişmeler ölçülmelidir.Öğrencilerin gördüklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayıpanlamadıkları V. sınıfta da sözlü ve yazılı olarak ölçülmesi gerekenlerölçülüp değerlendirilir ancak bu değerlendirme (notlandırma) okumayılın sonunda sayısal olarak olmalıdır.Ölçme ve değerlendirme tür ve aşamaları:

DİYAGNOSTİK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖğretmen, okuma yılın başlangıcında eğitim ve öğretime başlamadanönce öğrencilerin durumunu öğrenebilmek için diyagnostik ölçme vedeğerlendirme yapar ve ondan sonra plânladığı etkinliklere geçer. Böy-lelikle bu birönceki sınıfta planlaştırılan ve gerçekleştirilen etkinliklerinkalitesinin durum tesptini yapıp bir sonraki planlamadaki konu ve etkin-liklerin daha kaliteli gerçekleşmesi açısından faydalı olur. Diyagnostikölçme ve değerlendirmeyi öğretmen değişik tekniklerle uygular/kulla-nabilirler,mesela:Teşhis (diyagnostik) testleri, öğretmen tarafından

5353

hazırlanmış sözlü sorular, öğrenciler tarafından hazırlanmış sözlü soru-lar, kısa kısa metinler yazarak.

FORMATİF DEĞERLENDİRMEV. sınıfta Türkçe dersi öğretimi süreci esnasında, formatif takibin(izleme) yapılması tavsiye edilmektedir. Bununla öğretmen, belli dö-nemlerde öğrencilerinin bilgi seviyelerini ve programdaki konuların nederecede kavranıp kavranılmadığını saptama olanağı olabilecektir. For-matif ölçme ve değerlendirmeyi öğretmen birçok metodlarla takip ede-bilme olanağı vardır:• Öğretmen/öğrenci arasındaki konuşmalarla• Sözlü sunularla• Yazılı yoklamalarla• Testler• Ev ödevleri• Ürün Dosyası (Portfolyo) :– Göstergelerin toplanması (çocukların çalışmaları, el işleri, yazılar vb.)-her öğrenci için ayrı ayrı;– Türkçe dersinin kalitesinin artması için Ürün Dosyası veliler içinokuma yılı boyunca açık olması gerekmektedir.– Öğrencilerin Ürün Dosyası temizlenerek seçilmmiş örneklerdenolmalı ve – Fişler- (formatif olarak hergün hazırlanan fişler) her öğrenci içinhazırlanan ve yapılanan etkinliklerden sonra gereken bilgileri kaydet-meye yarayan fişler• Her program alanı için hazırlanmış ayrı ayrı araçlar. Öğretmen burada,Türkçe programıyla ilgili elde ettiği bütün başarılarını kaydeder (kogni-tif-entelektüel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikomotorik yönü). Kayıt li-stelerinde toplanmış bilgiler, geri dönüşlü bilgiler olarak öğrencilere,velilere ve özellikle öğretmenlerin çalışmalarına yarıyacak bilgilerdir.

MİKROSUMATİF DEĞERLENDİRME • Her üçayın sonunda, formatif değelendirmeden elde edilen bilgileredayanarak betimsel (yazılı) mikro-sumatif değerlendirme yapılır.

SUMMATİF DEĞERLENDİRME• Bütün takip ve formatif değerlendirmeye dayanarak öğretmen,öğrencinin her program alanı çerçevesi içinde ve her öğrencinin ayrıayrı gelişim durumunu değerlendirir, ve gereken notunu belirler (be-timsel olarak yazar).Belli dönemlere ve belirlenen düzeylere göre her öğrenci içinhazırlanan summatif betimsel (yazılı) değerlendirmeden (nottan) sonraokuma yılın sonunda bu değerlendirmeye uygun sayısal

5454

6. ÖĞRETİM KADROSU İLE İLGİLİNORMATİF

7. ÖĞRETİM PROGRAMININ HAZIR-LANMASINDA GÖREV ALANLAR

V,V ve VI. Sınıflar için Derslik ile V Sınıf eğitim Araç ve Gereçler Nor-matifi Eğitim ve Bilim Bakanlığı 28.02.2008 tarihinde aldığı 07-18130/1 no’lu kararıyla gereken düzenlemeler yapılmıştır.

5. EĞİTİM STANDARDLARI

Bu öğretim programının gerçekleşmesi için İlköğretim Kanununöngördüğüne göre Pedagoji Fakültesinden Türkçe bölümünden mezunolan ilköğretim sınıfsal bölümü ve okulöncesi öğretmenleri (profesör-leri) ders verebileceklerdir.

İlköğretim 4,5,6. Sınıflar Türkçe Dersi Öğretim Programınınhazırlanmasında görev alanlar:• Türkçe Dersi İlköğretim 5. Sınıf Eğitim Programı Komisyonu Üyeleri: • Doç. Dr. Sevin ALİL: Üsküp “Kiril ve Metodiy” Ünivesitesi, Türko-loji kürsüsünde eğitim görevlisi;• Mr. Osman EMİN - Üsküp “Tefeyyüz” İlköğretim okulu - okul peda-gogu;• Mr Aktan Ago-Üsküp “Yosip Broz Tito” Lisesi– Türkçe öğretmeni. -Cemile ALİ - Üsküp “Tefeyyüz” İlköğretim okulunda -sınıföğretmeni;• Yakup İLYAS: Eğitimi Geliştirme Dairesinde Türkçe Danışmanı -Tür-kçe program koordinatörü;

Eğitim ve Bilim Bakanı, dokuzyıllık ilköğretim eğitimindeki 4 sınıf içinTürkçe öğretim dersi programını no. 07-4046/1 kararıyla 22.05.2008 ta-rihinde onayladı.

5555

СРПСКИ ЈEЗИК

НAСТAВНИПРОГРAМDEВEТГОDИШЊE ОСНОВНО ОBРAЗОВAЊE

5757

5858

На основу члана 55 става 1 Закона о организацији и раду ор-гана државне управе („Сл. весник на РМ“ бр. 58/00 и 44/02)члана 24 и 26 Закона о основном образовању („Сл. весник наРМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 и 51/07), мин-истар образовања и науке донео је наставни програм за пред-мет Српски језик у V разреду деветгодишње основне школе.

1. ЦИЉЕВИ НАСТАВЕ У VРАЗРЕДУ

q da se u~enik/u~enica osposobi da pravilno izgovara, ime -nu je i razlikuje samoglasnike i suglasnike i da suglasnikerazlikuje po zvu~nosti; q da u~enik/u~enica usvaja i pravilno upotrebqava pojmove ovrstama imenica, prideva u usmenom i pismenom izraàvawu;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno opredequjegla golskoto vreme i glagolske oblike u pismenom i usmenomizraàvawu;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove o pomo}nim glagolima bi -ti i hteti i da pravilno upotrebqava wihove oblike;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove o strukturi re~enice i dase osposobi da ih pravilno upotrebqava;q da u~enik/u~enica prepoznaje homonime, deminutive i aug -mentative i pravilno ih upotrebqava u govoru i pisawu;q da se u~enik/u~enica osposobi da pravilno upotrebqavapravopisne norme prilikom pisawa;q da u~enik/u~enica usavr{i tehniku izraznog ~itawa raz -li~itih vrsta tekstova;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove iz proze: o pri~i, basni,de~jem romanu; o govoru lika; o temi i da se osposobi da ihprepoznaje u tekstu;q da se u~enik/u~enica osposobi da vr{i tematsku i kompozi-cijsku analizu epske i lirske pesme uo~avawem i opisivawempoetskih slika;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno ~ita nasloveiz srpske i svetsek kwièvnosti i da argumentovano govori olikovima i doga|ajima;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno usmeno i pis-

5959

meno pri~a, prepri~ava, opisuje i obave{tava; q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno prezentuje irazlikuje doga|aje, likove, dekor, scenografiju i kostimo-grafiju filma i pozori{ne predstave;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno vr{i klasir-awe kwiga, novina i ~asopisa.

2. КОНКРЕТНИ ЦИЉЕВИ

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Језик

Циљеви Садржине Појмови Активности и методе

Da se u~enik/u~enica os po so -bi:• da razume jezık kao sistemznakova;

• Jezik kao sredstvoza op{tewe• Signali i simbolikao sredstva za op { -te we

• jezi~ni znakovi; • Ve`be za uo~avawe razlika izme|u jezi~nogznaka, slike kao znak i signala.

Gramatika

• Da pravilno izgovara glasoveprilıkom govorewa i ~itawa;• da imenuje samoglasnike isuglasnıke;• da razlikuje suglasnike pozvu~nosti;

• Samoglasnici• Zvu~ni i bezvu~nisuglasnici

• samoglasnici;• zvu~ni i bezvu~nisuglasnici;

• Ve`be za pravilno izgovarawe samoglasnika isuglasnika.• Ve`be za izgovarawe suglasnika u parovima (pozvu~nosti).• Ve`be za diskriminaciju glasova (b - p; d – t; g –k; | – }; x - ~; z - s; ` - {).

• da usvoji pojam zbirnih ime -ni ica;• da pravilno upotrebqavazbir ne imenice u govoru;• da razlikuje zbirne imeniceod ostalih vrsta imenica;

• Imenice: zbirneimenice

• zbirne imenice • Ve`be za usvajawe pojma zbirnih imenica• Ve`be za pravilnu upotrebu zbirnih imenica ugovoru.• Ve`be za razlikovawe zbirnih imenica od os-talih vrsta imenica.

6060


• da usvoji pojmove pri-svojnih prideva i wiho-vog roda i brojaj;

• Prisvojni pridevi• Rod i broj kod pride va

• prisvojni pridevi;• rod;• broj;.

• Ve`be za usvajawe pojma prisvojnih prideva.• Ve`be za razlikovawe kategorija roda i brojakod prideva.

• da usvoji pojmove li~ -nih, prisvojnih i pokaz-nih zamenica; wihovogro da i broja;• da raspoznaje li~ne;pri svojne i pokazne za-menice u tekstu;

• Zamenice:• li~ne• prisvojne• pokazne• Rod i broj kod zameni ca

• li~ne zamenice;• prisvojne zamenice;• pokazne zamenice;• rod;• broj;

• Ve`be za usvajawe pojma li~nih zamenica.• Ve`bi za usvajawe pojma prisvojnih zamenica.• Ve`be za usvajawe pojma pokaznih zamenica.• Ve`be za razlikovawe li~nih, prisvojnih i po-kaznih zamenica i wihovog roda i broja.

• da pravilno mewa gla-gole biti i hteti u sa -da {wem vremenu;• da samostalno odre|ujeglagolsko vreme (u sa -da{ wosti, pro{losti ibudu}nosti);• da pravilno mewa gla-gole u sada{wem, pro{ -lom i budu}em vremenu;• da pravilno upotreb-qava ooblike glagolaza pro{lost, sada{wosti budu}nost u govoru (upismenom i usmenom ob -li ku);• da razlikuje oblikegla gola za sada{wost,pro{lost i budu}nost.

• Glagoli• sada{we vreme• prezent glagol biti ihteti;• pro{lo vreme;• буду}e vreme.• mewawe glagolskog ob -li ka po vremenu, licu ibroju

• glagoli;• sada{we vreme;• pro{lo vreme;• budu}e vreme;• lice;• broj;

• Ve`be za mewawe glagola biti i hteti u sa da{ -wem vremenu.• Ve`be za opredeqivawe glagolskog vremena.• Ve`be za mewawe glagola po vremenu (po vre-menu, licu i broju).• Ve`be za pravilnu upotrebu glagolskog vre na ugovoru (u pismenom i usmenom obliku).• Ve`be za razlikovawe oblika glagola u sa da{ -wem, pro{lom i budu}em vremenu.

6161


• da usvoji pojam proste re ~enice;• da prepoznaje proste re ~e nice utekstu;• da razlikuje proste re ~e nice odos talih re~enica (sloènih) u tek-stu;

• Prosta re~nica:• prosta re~enica sa podme-tom i prirokom• prosta re~enica sa podme-tom, prirokom i neophodnimre~eni~nim ~lanovima (pred-metima i prilo{kim odredba -ma). *prak ti~na primena bezdefinisawa

• re~enica;• prostare~enica;

• Ve`be za sastavqawe re~enice sa pod-metom i prirokom.• Ve`be za sastavqawe re~enica sa pod-metom, prirokom i neophodnim re ~e ni -~ nim ~lanovima (predmetom i pri lo{ -kim odredbama, bez definisawa ne op -hodnih re~eni~nih ~lanova), kao na pr.:Petar ~ita./ Petar ~ita kwigu./Petar ~ita kwigu u sobi.

• da razlikuje sloène re ~e nice odprostih re ~e ni ca;• da samostalno sastavqa slo ̀ enere~enice;

• Sloèna re~nica • re~enica;• sloènare~enica;

• Ve`be za prepoznavawe sloènih re -~e nica.• Ve`be za sastavqawe sloènih re~e -ni ca.

• da prepoznaje homonime u re ~e ni -ci;• da prepoznaje deminutive u re~e ni -ci;• da prepoznaje augmentative u re~e -ni ci;• da pravilno primewuje homonime,deminutive i aug mentative u govo -ru;

• Re~i:• homonimi (re~i istog ob li -ka, a razli~itog zna ~e wa)• deminutivi (re~i koje oz na -~a vaju ne{to {to je umaweno)• augmentativi (re~i koje oz -na ~avaju ne{to {to je uve }a -no)* prakti~na primena bez de-finisawa

• homonimi;• deminutivi;• augmenta-tivi;

• Ve`be za otkrivawe re~i koje imajuisti oblik, ali razli~ito zna~ewe.• Ve`be za otkrivawe re~i koje oz na ~a -vaju ne{to {to je umaweno ili uve}ano.• Ve`be za pisawe re~i koje ozna~avajune{to {to je umaweno ili uve}ano.

• da stekne pojam direktnog govora;• da stekne pojam indirektnog go-vora;• da prepri~ava uz pomo} indirekt-nog govora;

• Direktan (neposredan) govo• Indirektan (posredan) go vor

• direktan (ne-posredan)govor;• indirektan(posredan)govor;

• Aktivnosti za usvajawe pojma direk-tnog govoraa• Aktivnosti za usvajawe pojma indirek-tnog govora.• Ve`be za transformaciju indirektnoggovora u direktan govor i obrnuto.

6262


Правопис

• da pravilno upotrebqavainterpunkcijske zna koveza direktan go vor;

• Upotreba interpunkcij-skih znakova: dve ta~ka,ti re i navodnike u direk -t nom govoru

• interpunkciski znakovi zadirektan govor (dve ta~ke,tire, navodnici);

•Ve`be za pravilnu upotrebu inter-punkcijskih znakova za direktan govor.

• da pravilno upotrebqavaveliko slovo kod pisawaimena naroda i pripad-nika naroda;• da pravilno pi{e nazivepraznika koji po ~i wu bro-jem;

• Upotreba velikog slovakod pisawe imena narodai pripadnika naroda• Pisawe naziva praznikakoji po~iwu brojem

• veliko slovo; • Ve`be za upotrebu velikog slova kodpisawa imena naroda i pripadnika na-roda.• Ve`be za pravilno pusawe nazivapraznika koji po~iwu brojem.

• da pravilno upotrebqavaskra}enice u tekstu.

• Pisawe skra}enica • skra}enice • Ve`be za upotrebu skra}enica.

6363

PROGRAMSKO PODRU^JE: ^itawe literature i lektire


Читањe

U~enik/u~enica se osposobqava:• da izrazno ~ita umetni~ke tek-stove (sa usavr{enom tehnikom);• da ~ita tekst po ulogama;• da izvodi dramsku igru;

• Usavr{avawe tehnike izraz-nog ~itawa umetni~kih tek-stova• Izrazno ~itawe po ulogama(dramska igra u u~ionici, sausovr{enom tehnikom izraznog~itawa)

• izrazno ~itawe;• dramsko ~itawe;

• Ve`be za usovr{avawe tehnikeizraznog ~itawa (pravilno disawe,dikcija, intonacija, tempo, pauze ure~i, ritam i dr.), tekstova saumetni~kom sadr`inom.• Ve`be za dramsko ~itawe uloga.• Ve`be za organizovawe dramskihigara u u~ionici.

Литература

• da usvoji pojam pri~e;• da usvoji pojam basne;• da usvoji pojam romana za decu;• da razlikuje govor pisca od go-vora likova;• da usvoji pojam tema u tekstu;• da samostalno da utvr|uje temui ideju u tekstu;

• Pri~a (pojam)• Basna (pojam)• Roman za decu (pojam)• Govor pisca• Govor likova• Tema (imenovawe)

• pri~a;• basna;• roman za decu;• govor pisca;• govor likova;• tema;

• Ve`be za usvajawe pojma pri~e.• Ve`be za usvajawe pojma basne.• Ve`be za usvajawe pojma romana zadecu.• Ve`be za razlikovawe govora pis -ca od govora likova.• Ve`be za usvajawe pojma teme.• Ve`be za usvajawe pojma ideje.• Ve`be za utvr|ivawe teme u tek-stu.Tehnike: savremene tehnike kao{to su petoredno, skeletni pri-kaz, prozor i problemsko postav-qawe.

6464


Поезија

• da vr{i sadrìnsku ana-lizu epske pesme;• da vr{i sadrìnsku ana-lizu lirske pesme;• da pronalazi patriotskaose}awa u pesmi;• da pronalazi humoristi~neelemente u pesmi;

• Epska narodna pesma• Lirska narodna pesma:• Patriotska pesma• Humoristi~na pesma– osnovno os}awe (motiv)– poetska slika– opisivawe– rima (bez definisawe)

• epska narodna pes -ma;• lirska narodna pes -ma;• patriotska pesma;• humoristi~na pes -ma;• poetska slika;• rima;

• Ve`be za sadrìnsku analizu epske pesme(nastavna obrada kao epskog teksta).• Ve`be za sadrìnsku analizu patriotskepesme.• Ve`be za analizu patriotske pesme po planuteksta.• Ve`be za analizu humoristi~ne pesme popla nu teksta.• Ve`be za analizu lirske pesme sa otkriva-wem poetske slike, rime.• Napomena: koriste se odgovaraju}e savreme -na tehnika ~itawa i pisawa.

Лектира

• da samostalno ~ita naslovedela iz srpske i svetskekwi ̀ evnosti;• da otkriva tematsko-idejnuosnovu dela;• da odgovara i da postavqapitawa u vezi sa pro~itanimtekstom;• da argumentovano govori olikovima i doga|ajima u tek-stu;• da vr{i lokalizaciju do ga -|aja po vremenu i prostoru.

• [est naslova iz srpskei svetske kwièvnosti

• lektira (~itawekod ku}e).

• Ve`be usmerene na motivaciju za ~itawetekstova izvan predvi|enih nastavnih so dr -à ja.• Upoznavawe so osnovnim biografskim po-dacima o autorima lektirnih dela.• Ve`be za samostalno otkrivawe tematsko-idejne osnove dela.• Razgovor o pro~itanom tekstu sa argumento-vanim govorewem o likovima i doga|ajima utekstu.• Ve`be za lokalizaciju doga|aja po vremenu iprostoru.Napomena: primewuju se kreativne tehnike~itawa i pisawa.

6565

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Изражавање и стварање


Усмено изражавање

U~enik/u~enica se osposobqavada usmeno:• samostalno prepri~ava doga|ajo kome je slu{ao/la od drugoglica;• samostalno prepri~ava tekstsa umetni~kom i nau~no-popu-larnom sadrìnom;• samostalno i op{irno pre pri -~a va obra|en tekst;• u obliku rezimea samostalnoprepri~ava obra|en tekst;• samostalno prepri~ava doga|ajiz vlastitog doìvqaja;• samostalno pri~a po datim te -mat skim re~ima;• samostalno opisuje stvar, lik(idol), sliku.

• Samostalno prepri~avawedoga|aja o kome je ~uo od drugoglica;• Samostalno prepri~avawe tek-sta sa umetni~kom i na u~ no-popularnom sodrìnom;• Prepri~avawe (op{irno) ob -ra|enog teksta;• Prepri~avawe (u obliku rezi-mea) obra|enog teksta;• Pri~awe o doga|aju i o vlasti-tom doìvqaju;– Pri~awe na zadate tematskere~i;– Samostalno opisivawe: stva ri,slike, lika/idola.

Prepri~avawe;• Pri~awe;• opisivawe;• obave{tavawe;

• Ve`be za samostalno pre pri~avawedoga|aja o kome je ~uo od drugog lica;• Ve`be za samostojno pre ras ka ̀ u va -we na obraboteni tekstovi so umet -ni~ka i nau~no-popularna so dr ̀ i na.• Ve`be za samostalno op{irno pre-pri~avawe obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawe(u obliku rezimea) obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno pri~awe odoga|aju i o vlastitom doìvqaju;• Ve`be za samostalno opisivawestvari, lika (idola) i slike.

6666


Писмено изражавање

U~enik/u~enica se osposobqavada pismeno:• samostalno prepri~ava doga|ajo kome je slu{ao/la od drugoglica;• samostalno prepri~ava tekstsa umetni~kom i nau~no-popu-larnom sadrìnom;• samostalno op{irno pre pri ~a -va obra|en tekst;• u obliku rezimea samostalnoprepri~ava obra|en tekst;• samostalno pri~a o doga|aju izvlastitog doìvqaja;• samostalno pri~a po datim te-matskim re~ima;• samostalno opisuje stvar, lik(idol), sliku;• samostalno pi{e pismo.

• Prepisivawe odabranogdela obra|enog teksta; • Samostalno prepri~avawedoga|aja o kome je ~uo od dru-gog lica;• Samostalno prepri~avaweobra|enih tekstova sa umet -ni~ kom i nau~no-popularnomsadrìnom;• Prepri~avawe (op{irno)obra|enog teksta;• Prepri~avawe (u obliku re-zimea) obra|enog teksta;• Pri~awe o doga|aju i o vla-stitom doìvqaju;• Pri~awe na zadate tematskere~i;• Sastavqawe pri~e po analo-giji;• Samostalno opisivawe:stvari, slike, lika/idola;• Obave{tavawe o doga|aju• Pismo

• Prepisivawe;• Prepri~avawe;• Pri~awe;– opisivawe;– obave{tavawe;– pismo;

• Ve`be za samostalno prepisivawe oda -branog dela obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawedo ga|aja o kome je ~uo/la od drugog lica;• Ve`be za samostalno prepri~avawe ob -ra |enih tekstova sa umetni~kom i na u~ -no-popularnom sadrìnom;• Ve`be za samostalno op{irno pre-pri~avawe obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawe (uobliku rezimea) obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno pri~awe o do ga |a -ju i o vlastitom doìvqaju;• Ve`be za sastavqawe pri~e po analogi -ji;• Ve`be za samostalno opisivawe stvari,lika (idola) i slike;• Ve`be za pismeno obave{tavawe;

6767

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Медијумска култура


U~enik/u~enica se osposobqavada:• samostalno prepoznaje doga|ajeu filmu i u pozori{noj preds ta -vi;• samostalno prepoznaje dekor ufilmu i u pozori{noj pred-stavi;• samostalno prepoznaje sce no -gra fiju i kostimografiju u fil -mu i u pozori{noj predstavi;• samostalno prepoznaje muzi~kuilustraciju u filmu i u po-zori{noj predstavi;• Samostalno vr{i pret ra ̀ i va -we kwi`nog fonda i de~jih ~a -so pisa.

razlikovawe:doga|aja u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:likova u:– filmu;– pozori{noj predstavi;razlikovawe:dekora u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:scenografije u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:kostimografije u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

Biblioteka– samostalno pretra`ivawekwi`nog fonda i ~asopisa.

• Doga|aj;• likovi;• dekor;• scenografija;• kostimografija.

• Ve`be za utvr|ivawe znawa o do -ga |ajima u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o do -ga|ajima u pozori{noj predsta vi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o de-koru u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o de-koru u pozori{noj predstavi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa osce nografiji u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa oscenografiji u pozori{noj pred-stavi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o ko-stimografiji u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o ko-stimografiji u pozori{noj pred-stavi;• Ve`be za samostalno pret ra ̀ i -va we kwi`nog fonda i ~asopisa.

6868

3. ДИДАКТИЧКЕ ПРЕПОРУКЕ

Sodràj nastavnog programa za predmet srpski jezik omo gu -}uje integrirano planirawe sa nastavom iz predmeta upozna -vawe okoline, matematike, likovnog obrazovawa, muzi~kogobrazovawa i fizi~kog i zdravstvenog obrazovawa. U in -teg ri ranom planirawu predmetnog podru~ja Jezik mogu se uk -qu ~i ti i sadràji iz: upoznavawa okoline (kada se u~enik up-oznaje sa vrstama re~i u usmenom i pismenom izraàvawuprilikom imenovawa i opisivawa okoline); sa matematikom(kod shvatawa odnosa izme|u stvari i re~i, pojmova: go -re/dole; levo/desno; nisko/visoko; povla~ewa linija ili kodprib li`ne i ta~ne brojnosti brojeva kao vrste re~i); sa li -kov nim obrazovawem (povla~ewem raznih vrsta linija vr{ise priprema za pisawe, gde se slobodnim crtawem dolazi doelemenata slova); sa muzi~kim obrazovawem (kroz sadràjekoji su povrzani sa samoglasnicima i suglasnicima); sa fi -zi~ kim obrazovawem (izvode se ve`be za pravilno disawe ive`bi za razvoj sitne muskulature ruku). Sadràji iz ovihpodru~ja kao {to su otkrivawe poetskih slika, analiza li ko -va, doga|aji iz dela mogu se povezati sa sadràjima iz nastav -nih predmeta upoznavawe okoline, matematika, likovnoobrazovawe, muzi~ko obrazovawe i fizi~ko obrazovawe. U ukupno planirawe sadràja nastavnog predmeta srpski je -zik treba ukqu~ivati i planirawa koja su povezana sa vred-novawem postignu}a u~enika za vreme realizacije i, na kraju,iz odre|enih obrazovnih perioda.Planirawe nastave iz srpskog jezika treba da bude u koordi-naciji sa Nastavnim planom i programom za ovaj predmet i daobuhvata programske sadràje iz svih obrazovno-vaspitnihpodru~ja (Jezik, îtawe, Knjièvnost i lektira, Izraàvawei stvarawe i Medijumska kultura). Prilikom odre|ivawabro ja ~asova za predmetna podru~ja treba imati u vidu i spe -

ci fi~nosti uslova za izv|ewe ove nastave u {koli gde radinastavnik. Planirawem se uzima u vid respektivna vrednoststrukturnite podru~ja. Isto taka, treba uvaàvati ~iwenicuda se, u planu rada, programskim sadràjima iz predmetnogpodru~ja daje mesto i da se planira vreme wihove realizacijeprema wihovoj obrazovno-vaspitnoj vrednosti u odnosu naprogramske ciqeve i zadatke. Svim sadràjima se ne moè ine treba posve}ivati jednaka pa`wa u nastavi. Polazna osno -va prilikom planirawa treba da bude nastavni sadràj, potr-beno vreme za realizaciju, kao i nivo pos tig nu }a pos tav qe -nih ciqeva. Ipak, preporu~uje se da nema upe ~a t qi vo veli -kih vremenskih odstupaka za realizaciju sadràja.

Preporuke za kori{}ewe godi{weg fonda ~asova: 180 ~asovagodi{we, 5 ~asova nedeqno.Po nastavnim podru~jima predlaè se: jezik - 70 ~asovaa;~itawe, kwièvnost i lektira - 70 ~asova; izraàvawe istvarawe - 30 ~asova; medijumska kultura - 10 ~asova.

Nastavna sredstva:• uxbenik za odgovaraju}i predmet, izabran na nivou {koleodobren od strane ministra – ~itanka;• enciklopedije, re~nici i sl.;• internet, obrazovni softveri;• ~asopisi - tradicionalno potvr|eni ~asopisi za decu(odobreni ~asopisi);• audio-vizuelna sredstva i druga sredstva u zavisnosti odpredmeta - CD;• drugi izvori u~ewa u neposrednoj okolini: spomenici kul-ture, muzeji, domovi kulture, biblioteke, bioskopi, po zo ri { -ta, nacionalni parkovi itd.

6969

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРАВАЊЕ И ОЦЕЊИВАЊЕ

Na po~etoku {kolske godine nastavnik vr{i dijagnosti~koproveravawe i ocewivawe u ciqu spoznaje stawa takvog kak -vo ono jeste, a u funkciji kvalitetnog planirawa i realizi-rawa budu}ih aktivnosti. Dijagnosti~ko proveravawe nastav-nik mo`e da realizuje primenom vi{e instrumenata, kao {tosu: dijagnosti~ki testovi, usmena pitawa koja je sam pri-premio, usmena pitawa pripremqena od strane u~enika, pi-sawem kratkih sastava.Dobiveni pokazateqi predznawa u~enika predstavqaju os no -vu za planirawe i realizaciju nastavnog programa, kao i zaocewivawe postignu}a u~enika toku nastavne godine.

ФОРМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ

U toku nastave iz srpskog jezika u petom razredu preporu~ujese formativno pra}ewe koje }e omogu}iti formirawe objek-tivnih opisa kao povratna informacija o postignu}imau~enika u odre|enom vremenskom periodu koja se zapisuju ibroj~anom ocenom. Formativno pra}ewe postignu}a u~enikanastavnik mo`e da realizije kori{}ewem vi{e metodaocewivawa:• Razgovori nastavnik/u~enik• Usmene prezentacije• Pismene ve`be• Testovi

• Doma}i zadaci• Portfolio - sakupqawe pokazateqa (de~je izrade, dela,iskazi i sl.) za svkog u~enika posebno;• Portfolio treba da bude dostupno roditeqima u toku cele{kolske godine kako bi oni mogli da doprinesu kvalitetnojrealizaciji nastavae iz srpskog jezika.• Portfolio u~enika sa pro~i{}enim i selektiranim po-dacima nastavqa se u narednom, vi{em razredu.

СУМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ – Na osnovu ukupnih podatakadobivenih pra}ewem i proverom postignu}a u~enika u tokurealizacije nastavnog programa, nastavnik konstatuje (op i su -je) i izvodi broj~anu ocenu postignu}a svakog u~enika pojed-ina~no, u okviru svakog programskog podru~ja.

Na kraju {kolske godine, nastavnik izvodi odgovaraju}u nu-meri~ku ocenu.

4. ОЦЕНИВАЊЕ ПОСТИГНУЋА УЧЕНИКА

7070

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВНИКАДАР

7. КОМИСИЈА ЗА ИЗРАДУ НАСТАВ-НОГ ПРОГРАМА

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НАСТАВНИХ

ПРОГРАМА

Program se u odnosu na prostorne uslove temeqi na Normati -vu za prostor, opremu i nastavna sredstva za devetogodi{wuosnovnu {kolu, koji je doneo ministar za obrazovawe i naukuRe{ewem br. 07-1830/1 od 28. 02. 2008 godine.

Za realizaciju nastavnog programa za srpski jezik, a voskladu sa Zakonom o osnovnom obrazovawu, predvi|eno je daovu nastavu realizuju nastavnici koji su zavr{ili:- Pedago{ki fakultet – profesor razredne nastave;- Filozofski fakultet – diplomirani pedagog.

Napomena: Nastavnici koji }e predavati srpski jezik urazrednoj nastavi treba da znaju srpeki jazik. Znawe srpskogjezika ocewuje komisija koju formiraju Biro za razvoj obra-zovawa i Filolo{ki fakultet „Bla`e Koneski“.

» Nada Nikolovska, savetnik u Birou za razvoj obrazovawa -Skopje;» m-r Nenad Vujadinovi}, asistent na Filolo{kom fakultetu„Bla`e Koneski“ – Skopje;- Gorica Velovska, razredna nastavnica u osnovnoj {koli „Sv.Kiril i Metodij“ – Skopje;» Sowa Jovanovska, profesor u osnovnoj {koli „Lazo Trpov-ski“ – Skopje;» Marina Markoska, profesor srpskog jezika – Ohrid.

Наставни програм за срpски језик у петом разреду девето-годишњег основног образовања донео је министар образовањаи науке решењем бр. 07-4052/1 године 22.05.2008.

7171

МAКEDОНСКИ ЈAЗИКза учениците од другите заедници

НAСТAВНAПРОГРAМADEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

7373

7474

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот македонски јазик за ученицитеод другите заедници за V одделение на деветгодишно основноучилиште.

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ЗАIV ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:

qда се поттикнува за активно слушање и за разбирање на ма-кедонски стандарден (литературен) јазик;q да ги разликува именките по род и по број;q да ги разликува придавките во спореба со другите збо-ровни групи во македонскиот јазик;q да ги разликува глаголските форми според времето кога сеизвршува дејството;q да оформува реченици со основните реченични членови(подмет, прирок, предмет, прилошки додатоци);q да користи правилен род на зборовите во реченицата;q да чита со разбирање и со почитување на интерпункцис ки -те знаци;q воведување во елементарна анализа на текст;q да се оспособува да прераскажува краток текст;q да се оспособува да раскажување на зададена тема;q да се оспособува да опишува предмети, слики и суштества;q да го збогатува речникот со нови зборови на македонскијазик;q да користи елементарни граматички и правописни пра-вила при читањето и пишувањето;q да развива чувство на припадност на Република Македо-нија и почит кон другите култури.

7575

7676

2. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Јазик


Граматика

• да ги знае согласките и само-гласките во македонскиотстандарден јазик;

• Самогласки и согласки; • Самогласки и со-гласки;

• Вежби за изговор и за разликување на гла-совите од македонскиот стандарден јазик;• за споредување на самогласките и согла-ските во македонскиот јазик во споредба сомајчиниот јазик.

• правилно ги употребуваименките и го разликува нив-ниот род и број;• ги препознава придавки игради именска група (при-давка и именка) кои се согла-суваат по род и по број;

• Видови зборови• именки (род и број кајименките)• придавки

• Именки• Придавки • Род• Број

• Вежби за откривање на родот и на бројоткај именките;• за препознавање на придавки и усогласу-вање според родот и според бројот со имен-ките во реченицата.

• разликува глаголски формикои означуваат сегашност;• разликува глаголски формикои означуваат минатост;• разликува глаголски формикои означуваат идност;

• Глаголи (искажани восегашно, минато и идновреме)

Глаголи во:• сегашно време• минато времеидно време

• Вежби за разликување на глаголски формикои означуваат сегашност.• разликување на глаголски форми коиозначуваат минатост.• разликување на глаголски форми коиозначуваат идност.

• да ги чита и да ги пишува созборови броевите до 100

• Броеви • Броеви • за правилно пишувањесо зборови на брое-вите од 1 до 100.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Читање литература и лектира


Читање литература и лектира

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• за правилно гласно читање;• за изразно читање со почитување наинтерпункциските знаци;• за читање во себе со разбирање натекстот;

• Логично читање;– изразно читање (ин-тонација на рас каз на,прашална и извичнареченица);• Читање во себе.

Логично читање;а) гласно читање;б) изразно читање;Читање во себе;

• Слушање на текст прочитан од наставни-кот или следење на аудио или видео запис;• Вежби за правилно гласно и логичкочитање со почитување на интерпункци-ските знаци (читање на текстовинапишани на македонско кирилско писмо);• Вежби за драматизација на текст (тек-стови со дијалог и драмски текстови).

7777


• да составува прости ре че ни -ци (реченици со подмет и при-рок; реченици со поидмет,при рок и додатоци за предмети прилошки определби).• да користи правилен род назборови¬те во реченицата.

Реченица• видови реченици споредсостав (проста - подмет иприрок; подмет, при рок идо датоци (пред мет и при -лошки определби) без име-нување на реченичните чле-нови

• Реченица• Реченични чле -нови• Подмет• Прирок• Предмет• Прилошки опре-делби

• Вежби за составување на проста реченицасо подмет и прирок;• за составување на проста реченица со под-мет и прирок, предмет и прилошки опре-делби;• користење на правилен ред на зборовите вореченицата.

7878


Литература

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• да прави план на текст;• да прави елементарна анализа:• идејно-тематска• по план на текстот• на ликови

Обработка на текст• редослед на нас та ни(структура, план натекстот)• Откривање на идеј -но-тематска основа натекст како и анализана ликови• Анализа на текст иликовите во текс тот.

• структура (план)на текст;• анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли-ковите во текстот).

• Вежби за воочување на структурата натекстот (план на текстот);• Откривање на тематско-идејна основа натекстот; изработка план на текстот заопишување на ликови. • Методи: Меtоd на pрашања и оdgовори(хеврисtички разgовор - насочувачкиpрашања во кој се врши tемаtско-иdејнаанализа и комpозициска анализа).

Лектира

• да развива интерес да чита книгина македонски јазик.

• лектира • лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори• Меtоdи: Анализа на tексt.

7979

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Изразување и творење


Усно изразување

• Ученикот да се оспособува маке-донскиот стандарден јазик да гокористи за воспоставување кул-турен комуникациски однос соопкружувањето.

• Разговор • Разговор • Вежби и игровни активности за водењена разговор на тема: семејство, училиште,село, град, пошта, продавница, театар,приватна забава (роденден), празници,државни и верски, излет и др.

• да се оспособи да прераскажувасодржини од различни медиуми(дневен печат, ТВ, радио, театар-ска претстава) на македонскистандарден јазик.

• Прераскажување на обра-ботен текст, прочитан текст,следена ТВ и радио емеисија.театарска претстава (подаден план) на македонскистандарден јазик.

• Прераскажување • Вежби за прераскажување на содржинипо даден план на македонски стандарденјазик.

• да се оспособи да раскажува позададена тема (настан од семеј-ниот живот, училишен живот,театар и др.) по план на рас ка жу -ва ње.

• Раскажување • Раскажување • Вежби за раскажување по зададена темана македонски стандарден јазик (споредплан на раскажување).

• да се оспособи правилно даопишува користејќи го македон-скиот стандарден јазик (по планза опишување).

Опишување на:• предмети, слики, суштества (по план на опишување)

• Опишување • Вежби за опишување на предмет, слика,суштество по даден план за опишување.


Писмено изразување

• да пишува зборови и раз лич -ни видови реченици на маке-донски стандарден јазик;• да пишува кратки текстовисо почитување на правописотна македонскиот стандарденјазик.

• Препишување на избран делод текстови (строфи од песна,описи, дијалози, монолози одпрозен текст и сл.);• Диктат• Автодиктат• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Деловни состави (честитка)• Писмена работа

препишување;диктатавтодиктат• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Деловни состави(честитка)Писмена работа

• Вежби за препишување на избрани де-лови од текстови (строфи од песна, описи,дијалози, монолози од прозен текст и сл.);• Вежби за дополнување на реченици соиспуштени зборови;• Вежби за корекција на погрешно на пи ша -ни зборови;• вежби за подредување на зборови во ре -че ничен ред пр.: - Книга Асан чита / Асенчита книга. и сл.);• Диктат;• Автодиктат;• Вежби за писмено прераскажување, рас -ка жување, опишување;• Вежби за честитање, искажување желби иблагодарност; • Писмена работа (најмалку две по прет -ход но изработени вежби за писмена рабо -та).

8080

8181

3. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

Остварувањето на општата цел на предметот македонски јазикза учениците од заедниците за периодот од IV до VI одделениеќе биде успешно доколку целосно се исполнат сите конкретницели кои се систематизирани по одделенија и периоди.Наставата за pочеtно чиtање иpишување треба да се реали-зира со современи форми методи на работа. Изборот и приме-ната на формите и методите ќе зависи, пред сѐ, од способенос -тите и предзнаењата на учениците. За програмското подрачје Почеtно чиtање и pишување пред-видени се околу 20 часа од вкупниот фонд часови (72).Во процесот на усвојувањето на читањето и пишувањето по-крај учебникот препорачливо е да се користат што повеќе при-родни ситуации: читање на натписи, фирми, имиња на улици,наслови на книги, сликовници и сл.Текстовите за читање треба да бидат кратки (по содржина ипо структура на речениците), да бидат динамични и интере-сни. Непознатите зборови во текстот претходно треба доброда им се објаснат на учениците. Содржините од програмското подрачје Јазик, знаењето и пои-мите е предвидено да се прошируваат и развиваат од одделе-ние во одделение.Програмското подрачје Литература и лектира има за целученикот да ја совлада техниката на читање во себе и на глас -ното читање и да развие навики за почитување на интерпун-кциските знаци. Гласноtо чиtање има за цел да го следи иувежба изговорот, а истовремено ученикот и да го разберепрочитаното. Чиtањеtо во себе треба да се увежбува со учени-ците кои веќе правилно и точно го применуваат гласното чи -тање. Во ова одделение и во целиот овој период паралелно се

негуваат двата вида на читање, иако повеќе треба да доми-нира гласното читање.При реализацијата на програмското подрачје Јазик треба да сетргне од реченицата како основна говорна единица. За ус пеш -на реализација на планираните активности треба да се пла-нира организирано набљудување, слушање и разговор за одре-дена тема, а подоцна и за прочитан текст. Речениците кои ќе секористат треба да бидат наменски и во истите да станува зборза лица, предмети, настани и појави од секојдневниот живот.Подрачјето Изразување и tворење има за цел да ја развиекултурата на усното и писменото изразување на ученикот.Иако во програмата ова програмско подрачје е издвоено какопосебно подрачје со посебни содржини и форми на работатреба да се има предвид дека истото остварува внатрешна ин-теграција со другите програмски подрачја. При реализацијатана содржините од ова програмско подрачје треба да се корис -тат лексички, морфолошки и семантички вежби. Преку овиевеж би вниманието треба да се посвети на правилниот изговор,на вежбите за дискриминација на гласовите, на акцентот и ин-тонацијата.

4. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТАНА УАЧЕНИЦИТЕ

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕНКАДАР

Оценувањето на знаењата на учениците се врши по пат на при-мена на современи педагошки методи при што наставникот ќеводи сметка за следење на постигањата на ученикот споредпретходно планираните цели. Притоа, тој ќе користи најразно-видни инструменти за оценување и самооценување во односна остварениот напредок на способностите за читање,пишување, раскажување слушање и разбирање на говорот.Оценувањето на постигањата на учениците е бројчано.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИ-ЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -дишното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

Наставата по македонски јазик од IV до VI одделение за учени-ците од заедниците може да ја изведува лице со завршен:» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски јазик имакедонска книжевност;» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски ја зик,српски јазик и книжевност;Филолошки факултет – наставна насока: Македонска книжев-ност и јужнословенски книжевности со македонски јазик каковтор главен предмет;» Педагошки факултет – група Одделенска настава на македон-ски јазик

7. КОМИСИЈА ЗА ПОДГОТОВКА НАНАСТАВНАТА ПРОГРАМА

» Мито Стефаноски, советник по македонски јазик и литера-тура, Биро за развој на образованието - Скопје – раководител» д-р Благица Петковска, професор, Педагошки факултет ,,Кли-мент Охридски” –Скопје» Анита Штерјовска, професор, Педагошки факултет ,,КлиментОхридски” –Скопје» Елизабета Стојановска, професор, ОУ ,,25 Мај” – Скопје» Билјана Петрушевска, професор, ОУ ,,Климент Охридски” –Скопје

8282

Насtавнаtа pроgрама pо pреdмеtоt макеdонски јазик за ученициtе оd dруgиtе заеdници за pеttо оddеление во dевеtgоdишноtоосновно образование ја dонесе минисtероt за образование и наука со решение бр. 07- 4057/1 на dен 22.05.2008 gоdина

GJUHË ANGLEZE

PROGRAM MESIMOR

8383

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARËNIE

84

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin dhe punën eorganeve të udhëheqjes shtetërore (,,Gazeta zyrtare e Republikës së Ma-qedonisë’’ nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 25 paragrafi 2 të Ligjitpër arsimin fillor (,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisënr.103/08) ministri i Arsimit dhe Shkencës e ka përcaktuar programinmësimor nga lënda gjuhë angleze për klasën e V në arsimin fillor nën-tëvjeçarë

1. HYRJE

1Sa i përket niveleve të kompetencave gjuhësore si orientim do të duhet nxënësit t’i arrijnë në fund të periudhave edukative – arsimore në arsimin fillor dhe merren parasyshudhëzimet nga Korniza e përbashkët evropiane referente për gjuhët, të cilët dallojnë gjithsej gjashtë nivele të përdorimit komunikativ të gjuhës sëhuaj. Në lëmin e nivelit elementar ato janë nivelet A1 (niveli përgatitor/Breakthrough) dhe А2 (niveli themelorë/Waystage), në lëmin e përdorimit të pavarur tëgjuhës nivelet B1 (niveli paraprak/Threshold) dhe B2 (niveli i pavarur/Vantage) edhe në lëmin e përdorimit kompetent të gjuhës niveli C1 (niveli i avancuar/EffectiveOperational Proficiency) dhe C2 (niveli më i madh/Mastery).Në kushtet të mësimit të gjuhës angleze në Republikën e Maqedonisë nxënësit pas tre klasave të para të mësimit të gjuhës angleze (prej klasës I – III) mundet pjesërisht taarrijnë nivelin А1 (niveli përgatitor) ,pas përcjelljes së gjuhës angleze në tre vitet e fundit (prej klasës së 4 – 6) mundet tërësisht ta arrijnë nivelin A1(nivelin përgatitor) dhemunden pjesërisht t’i arrijnë nivelet A2 (niveli themelor). Të arriturat e kompetencave në pajtim me nivelet e theksuara do të jenë të paraqitura përmes rezultateve të arrituranë programin për klasën e gjashtë.

Lënda gjuhë angleze si gjuhë e huaj e parë është e përfshirë në planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçarë në të gjithë tri periudhat zhvillimore në arsimin fillor nëntëvjeçarë duke filluar ngaklasa e parë deri në fund të arsimit fillor.Përfshirja e lëndës në planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçarë ka të bëjë me tendencat bashkëkohore në sistemet arsimore tëdisa vendeve të Unionit Evropian, ku mësimit të gjuhës së huaj tëparë i kushtohet vëmendje të posaçme. Gjithashtu me mësimin ekësaj fillon nga mosha më e re e nxënësve, gjegjësisht nga klasa eparë në arsimit fillor të detyrueshëm.Mësimi bashkëkohorë nga gjuha e huaj për nxënësit prej moshës 6deri 14 vjeçare e përcaktojnë qëllimin e caktuar gjerësisht përkompetenca komunikative me shkrim dhe gojarisht të gjuhës sëhuaj të zgjeruara me kompetenca leximi, sociokulturore dhe interkulturore.Mësimi i dedikohet nxënësit si subjekt i procesit mësimore, zhvillimi i tyre social kognitiv – afektiv, gjegjësisht zhvillimit të pavarësisë së tyre në mësim dhe arritja e strategjive të mësimit si bazë emësimit të përjetshëm.Gjuha angleze në klasën e katërt mësohet me 3 (tre) orë në javë,gjegjësisht 108 orë javore dhe ka status të lëndës së detyrueshme.

Bazat e pikënisjes për përgatitjen e programeve mësimore për klasën IV, V dhe VI në arsimin fillor nëntëvjeçarë janë:

qDokumenti programor Koncepti për arsimin fillor nëntëvjeçarë(përmbajtjet dhe organizimi i veprimtarisë edukativo – arsimore)prej vitit 2007;

qKorniza e përbashkët evropiane referente për gjuhët (bazat teori ke dhe qëllimet e mësimit bashkëkohorë nga gjuhët e huaja dhe nivelet e kompetencave për nevojat komunikative të gjuhës së huaj)1.

Lënda gjuhë angleze në klasën e katërt mësohet me 3 (tre) orë nëjavë, gjegjësisht 108 orë në vit dhe ka statusin e lëndës sëdetyrueshme

85

86

2. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN E V

Nxënësi/nxënësja:

qtë aftësohet në dëgjim dhe në mënyrë vizuale të njeh fjalë të rejadhe gjykime të shkurtra dhe ta kuptojë rëndësinë e tyre;q të mund të riprodhojë dhe prodhojë fjalë dhe shprehje të thjeshtagjuhësore;;q të mund të lexojë me kuptim shprehje të shkurtra gjuhësore dhetekste për identifikimin e informatave konkrete;q të aftësohet të shkruaj fjalë të njohura me spelling dhe nocione tëthjeshta gjuhësore me përdorimin e drejtë të interpunksionit;q të mundet të udhëheq komunikimin e thjeshtë në nivel të vokabularit të përvetësuar dhe me zbatimin e funksioneve të afërta gjuhësore me moshën e nxënësve;q të pasurohen me njohuri për kulturat tjera.

3. QËLLIMET KONKRETE

NJËSITË LEKSIOKORE2

Qëllimet Përmbajtjet Shembujt Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• ta kuptojë kuptimin enjësive leksikore, t’i riprodhoj dhe t’i përdornë situata a dekuate tëtë folurit.

Bota ime obligimet dhe aktivitetet e përditshme

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioinçizimeve ose biseda e mësimdhënësit dhe riprodhimi i asaj qëdëgjojmë, plotësimi i pyetësorëve “How often do you …?”,ushtrime të llojit shkruarja e fjalive të shkurtra me ndajfoljepër shpeshtësinë

Ushqimi i shëndetshëm, jetë e shëndetshme

An apple a day keepsthe doctor away! …Stop pollution!

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioinçizimeve ose biseda e mësimdhënësit dhe riprodhimi I asaj qëdëgjojmë, plotësimi I pyetësorëve, anketimeve “Are you healthy?”, ushtrime të llojit Odd word out, lojëra të llojit Find yourfavourite food duke përdorur flesh kartela, Wordbox etj..

Vendi ku jetoj Skopje is a noisy city.Gostivar is the townwhere I live.

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioinçizimeve ose biseda e mësimdhënësit dhe riprodhimi i asaj qëdëgjohet;përshkrimi i vendlindjes sipas posterit të dhënë, fotografive ose vizatimeve etj.

Qyteti me karakteristikat e veta

building, square,street, zoo, museum,post office, bank, …

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioinçizimeve ose biseda e mësimdhënësit dhe riprodhimi i të dëgjuarës; mësimi i vjershave me rimë meTPR “In and out the shopsand houses”; “Tall shops”, etj.

2Gjatë përpilimit të materialeve të reja leksikore nuk duhet të aplikohen më tepër se 7 – 8 njësi leksikore në orën mësimore. Matetriali leksikor zgjerohet në mënyrë suksesive dhe përsë-

ritet..

87

88


Shenjat e komunikacionitdhe sjellja e drejtë nëudhëkryq

crossroad, traffic lights,pedestrian crossing,traffic police …

Prezantimi i shenjave të komunikacionit përmes posterëve, flesh kartelave ose fotografive; vizatimi i shenjave të komunikacionit; mësimi ivjershave të përcjellura me TPR „Sirens”; ushtrime të llojit me simulim(nxënësit vendosen në rolin e këmbësorit ose mjetet e preferuara të komunikacionit që lëviz në rrugën ndërmjet trotuareve); lojëra të llojitWordbox, Traffic lights, Sirens game etj.

• Operacionet themelorematematikore

plus, minus, equals, … Aktivitete të llojit me këndimin e këngëve me numërim “Five currantbuns”; lojëra me numërim “Fish and chips” (Nxënësit e ulur në rreth fillojnë me numërimin deri më 100. Kur dikush arrin në numrin i cili përmban ose pjesëtohet me 5 thotë fish, ndërsa kur arrin në numrin i cilipjesëtohet me 7 thotë chips. Nëse numri përmban ose pjesëtohet me 5ose 7 thotë fish and chips); etj.

Koha• pjesë të ditës• njësitë e kohës

morning, afternoon,evening,…

o’clock, half past , aquarter to/ past …

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioinçizimeve ose biseda e mësimdhënësit dhe riprodhimi i asaj që dëgjohet; ushtrime të llojit lidhshmëria e fotografisë së dhënë me emër në pjesën e dhënë tëditës; aktivitete të llojit të udhëheqjes së diskutimit me temë: Pjesa imee preferuar e ditës; këndimi i këngëve etj.

Në mjek (mundimet shëndetësore)

a sore throat, a headache, a temperature, astomachache, cold …

Aktivitete të llojit të përshkrimit të fotografisë e lidhur me vuajtje:lojërame simulim “Going to the doctor’s”; me TPR „Miss Polly had a dolly”, etj.

Festat• përshkrimi i aktiviteteveqë kanë të bëjnë me festatdhe krahasimi me traditat

Halloween jacko’lantern, trick or treat, …Christmas carols,tree,…… presents, crackers, pudding, …Easter eggs, basket,bunny, …

Aktivitete të llojit simulimi i situatës së të folurit me temë festat: përpunimi i uresave për festa të caktuara; simulimi i shfaqjes me rastin e festës së caktuar; mësimi i vjershave; rimuese etj.

89

STRUKTURAT GRAMATIKORE3


• Nxënësi ta njeh formën e PresentContinuous Tense me kuptimin e ardhshëm në formën pohore.

Present ContinuousTense me kuptim nëtë ardhmen në formënpohore

He’s visiting his grandparents this weekend.

Aktivitetet dhe metodat të cilat i sugjerojmë mundtë zbatohen në të gjithë përmbajtjet e theksuara nëgramatikë në pajtim me kërkesat për studimin estrukturave gramatikore. Aktivitetet të cilat sugjero-hen për realizimin e përmbajtjeve nga gramatikajanë këto:

• dëgjimi i rrëfimit nga mësimdhënësi dhe reagimi joverbal i të njëjtit (mimika, gjestet, TPR;• ushtrime të llojit të reagimit verbal të pyetjes sëparashtruar;• ushtrime duke përdorur ilustrimet, flesh kartelat dhe posterët;• përdorimi i realis si mjet për realizimin e përmbajtjeve të caktuara nga gramatika;• lojëra me numërim, vizatim, radhitje;• vjersha;

• nxënësi ta njeh, kuptojë dhe përdorformën e Present Continuous Tenseme kuptim të ardhmes në formën pohore

Present ContinuousTense me kuptim të sëardhmes në formë pohore

They’re making a pizzathis evening

• luajtja sipas roleve dhe simulimeve të situatavetë dhëna etj.• Aktivitete të llojit Jazz Chants

3Strukturat gramatikore asnjiherë nuk plotësohen në mënyrë eksplicite, por ato nxënësit i përvetësojnë globalisht në strukturat e propozuara gjuhësore.

90



• Nxënësi ta njeh formën e Present ContinuousTense (koha e tashme) me kuptimin e të ar-dhmes në formë pyetësorë për planifikimin e ve-primeve të ardhshme

Present Continuous Tense mekuptim të të arrdhmes nëformë pyetësore

What are you doing this weekend?

• Nxënësi të mund t’i njeh ndajfoljet e kohës tëPresent Continuous Tense (koha e tashme) mekohën e ardhme

Ndajfolje kohePresent Conti-nuous Tense me kuptim të ar-dhshëm

tomorrow, on Sunday, nextweek

• Nxënësi të mund ta njeh dallimin ndërmjetPresent Simple Tense dhe Present ContinuousTense

Dallimet ndërmjet PresentSimple Tense i Present Continuous Tense

Ana walks to school every day.She’s walking to school now.

• Nxënësi të mund ta njeh dallimin ndërmjetPresent Simple Tense dhe Present ContinuousTense

Ndajfolje kohe Present SimpleTense dhe Present ContinuousTense

usually, sometimes:now, at the moment

• Nxënësi ta kuptojë dhe njeh dallimin tek emrate numëruar dhe të panumëruar

Emrat e numëruar dhe të panu-mëruar

a sandwich;sugar, fruit

• Nxënësi t’i njeh dhe t’i përdor drejtë numratkryesorë prej (1-100) dhe numrat rendor (1-10)

1-100first, second......tenth

• Nxënësi t’i njeh dhe t’i zbatojë mbiemrat për-shkrues

Mbiemra përshkrues small, big, noisy, quiet.....

• Nxënësi ta kuptojë dhe zbatojë drejt formënwould për komunikimin me gojë

Formën would Would you like to go to the cinema?

91



• Nxënësi të mundet ta njeh kuptimin e formësgoing to për shprehjen e dëshirave dhe planevetë ardhshme.

Formën going to I’m going to be a doctor.

• Nxënësi të mundet t’i kuptojë, njoh dhe t’izbatoj drejt ndajfoljet e kohës

Ndajfolje kohe Next to, beside….

• Nxënësi të mundet ta kuptojë dhe njoh kupti-min e must në kontekst të kryerjes të obligimitsi dhe për të treguarit ndalim rreptësishtë.

Must; mustn’t You must study!You mustn’t cross the street onred light.

• Nxënësi ta njeh dhe ta përdor drejt formën eemrit foljor (Gerund) për të treguarit e hobit dheinteresimeve

Emër foljor (Gerund) I like playing computer.

• Nxënësi ta njeh dhe ta zbatojë siç duhet dalli-min ndërmjet How much dhe How many nëkontekst të emrave numëror dhe të panumërta

How much i How many How much sugar do you need?How many oranges do you need?

92

FUNKSIONET GJUHËSORE


Nxënësi:

• të mund të udhëheq komunikim tëthjeshtë në situataadekuate të të folurit me zbatimin efunksioneve gjuhësore në këtë nivel tëmësimit të gjuhës,gjegjësisht të afërtame moshën e tij

Paraqitja dhe dhënia e tëdhënave themelore përemër, adresë, moshë,numër telefonik, nacionalitet.

What`s your name?I`m Ana.I’m from Skopje.I’m 12.I’m Macedonian. My telephone numberis....

Lojëra në çifte (mbajtja e dialogut);Aktivitete në grupe dhe dramatizime.

Modelet e sjelljes kulturore

Here you are!Thanks/Thank you verymuch You are welcomeCan I borrow your pen,please?

Të ushtruarit e funksionit gjuhësor përmes punës në çift (simulimi sipas situatës së dhënë), dramatizimi etj.

Pyetje dhe të treguarit nëkohë

What’s the time?What time is it?It’s nine o’clock.It’s half past ten.

Të ushtruarit e funksionit gjuhësor përmes punës në çift

Shprehja e obligimeve tëpërditshme

I get up at seven o’clock.I always walk to school.I have piano lessons onSaturdays.

Aktivitete të llojit të shprehurit me gojë sipas fotografive dhe po-sterëve të dhënë. Aktivitete të llojit mimika dhe pantomime.

Të shprehurit e planeve I am visiting my grandparents this weekend.We are watching a cartoon on Saturday.

Ushtrime me flesh kartela, puna në çifte, simulimi etj.

93


Përshkrimi i qytetit dhe karakteristikat e tij

My town is small and veryclean.A small river flows in the middle of it.There are two cinemas and atheatre.

Aktivitete të llojit të shprehurit me gojë sipasfotografive të dhëna, puna në çifte ose nëgrupe, pyetje dhe përgjigje lidhur me qytetintim; Guessing game etj.

Kërkimi dhe dhënia e informatave Where is the bank?The bank is next to the post office opposite the cinema.

Aktivitete të llojit të shprehurit verbal sipashartave të dhëna etj.

Të shprehurit e dhimbjes I have a headache.He has a cold.

Aktivitete të llojit të shprehurit verbal, mimika, dramatizime etj.

Falënderim dhe falje Thank you very much.Thanks.You’re welcome.Sorry!Excuse me!I’m really sorry.

Aktivitete të llojit puna në çifte etj..

Të pyeturit dhe të treguarit e numrave telefonik

What’s your phone number? Puna në çifte etj.

Të dëshiruarit e festave, të shprehurite aktiviteteve që kanë të bëjnë me ata.

Have a nice holiday!Have a nice weekend!Happy New Year!I send Christmas cards to myfriends.We colour eggs for Easter.

Simulimi i situatës së të folurit me temë festat (pushimi i shkollës, festat nacionale dhefetare etj) Përpilimi i panoramave për festate caktuara, simulimi i shfaqjes me rastin e festës së caktuar etj.

94


Parashtrimi i pyetjeve me Why, Whichi How.

Which is your favourite subject?Why are you so happy?How do you come to school?

Parashtrimi i pyetjes dhe dhënia e përgjigjeve (puna në çifte). Parashtrimi i pyetjevesipas fotografive të dhëna ose teksti i lexuar.

Ofrimi, pranimi, refuzimi Would you like an apple?Yes, please.No, thanks.

Puna në çifte etj.

DËGJIMI ME KUPTIM



•të mund të kuptojë kuptimin e njësive leksikore tëparapara për mësimin nëkëtë moshë

Njësitë leksikore small, big, noisy, …pollution…..

building, street, zoo,bank,…crossroads, trafficlights, …first, second, plus,minus…morning, o’clock, …a sore throat, a headache, …Halloween, St. Valentine’s Day, jacko’lantern,

Reagim joverbal të: nxitjes së të folurit, fotografive, posterëve, flesh kartelave, lojëra të llojit Word chain, Fish andchips, Going to the doctor’s; vjersha (sh. In and out theshops and houses); me rimë etj.

95


• të mund të kuptojë tregime të shkurtra të thjeshta• të mund t’i kuptojëqëllimet themelore tëbashkëbiseduesit të tij

Rrëfime të thjeshta tëshkurtra

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.An apple a day keepsthe doctor away! …Stop pollution! Skopje is a noisy city.Twenty plus sixty is eighty. Cross the road on greenlight.It’s half past three.I’ve got a sore throat.

Ushtrime të llojit të reagimit adekuat të rrëfimeve të dëgjuara(nga audioshkresat ose nga mësimdhënësi, psh: lëvizja e trupit, mimika); reagimi joverbal i instruksionit/ rrëfimi i mësimdhënësit etj

TË FOLURIT



• t’i shqiptojë drejt dhe t’izbatojë në mënyrë adekuatenjësitë leksikore në rrëfimetë shkurtra të thjeshta të parapara për këtë nivel për mësimin e gjuhës në kuadër tëfunksioneve të parapara gjuhësore dhe strukturat gramatikore.

Bota ime• obligimet e përditshme dhe aktivitetet

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.

Aktivitete të llojit të përsëritjes verbale dhe prodhimi ifjalive të thjeshta dëftore përmes: luajtjes sipas roleve,numëratoreve, recitimi dhe këndimi sipas mundësisëtë përcjellur me lëvizje, pjesëmarrje në situata tëshkurtra dialoge, shfaqje dramatike dhe shpjegime tregime si vërtetim për përvetësimin e leksikës dhe strukturës.

96


Ushqimi i shëndetshëm, jetë eshëndetshme

An apple a day keeps the doctor away! Stop pollution!

Qyteti im dhe vendet e mia më tëpreferuara

Skopje is a big city.My favourite place is Ohrid. It’s by a lake.

Në mjek How do you feel today?I don`t feel well. A have stomachache.

Pjesë të ditës Do you go to school in the morning or inthe afternoon?In the morning.

97

LEXIMI ME KUPTIM


Nxënësi/nxënësja:• t’i njeh dhe lexoj simbolet fonetike; • t’i vërej dallimet ndërmjet letrës dhe shqiptimit të fjalëve tëpërdorura më shpesh;• të aftësohet të lexojë me kuptim fjali të shkurtra, dialogë dhetekste të shkurtra, instruksione,mbishkrime dhe porosi• ta njeh dhe kuptojë rëndësinëe interpunksionit;• lexim me identifikimin e informatave konkrete në tekstin edhënë.

Alfabeti anglezVokabulariLeximi me kuptim i tregimeve të shkurtra tëthje shta (dialogje tëshk u rtra, pyetje dhepër gjigje dhe përsh kri me të shkurtra)Udhëzime, instruksione,mbishkrime, porosi etj.Shenjat themelore të interpunksionit

Informata konkrete nëtekstin e dhënë

English alphabethome, house, school, sport, chess, I go to schoo by car.My friend has a cat.There are nine posters.Our school is nice.Describe your town/city......I live in Prilep . It is a big town and.........There are many streets in mytown, nice park, schools and...... How do you go to school?Do you go to school by bus.?...Thebus waits at the traffic lights.....Our cousins live in London. Tina has a pen friend in New York. The exit is on the left.Menu, Stop at the red light.....I am very happy.Have a nice holiday!How do you feel?

Ushtrime të llojit të leximit kryesor (nëgrup dhe individualisht); aktivitete tëllojit të lidhjes së fjalëve të fjalive tëshkurtra të thjeshta me fotografi, stimulimi i leximit me kuptim (përdorimi iflesh kartelave, fotografive, posterëve,Ushtrime të llojit Tru/Fals etj)

98

TË SHKRUARIT


Nxënësi/nxënësja: • t’i shkruajnë drejt fjalët të cilatparaprakisht janë përvetësuarpër shqiptim dhe lexim;• të shkruaj drejt fjali të thjeshta, porosi etj nga aspekti Istrukturës dhe interpunksionit(pika, presja, pikëpyetja dhe pikëçuditja).

• Alfabeti anglez• Të shkruarit e drejtë tëfjalëve sipas spellingut• Fjali e thjeshtë, porosietj.

book, desk , bus, carnice, night, nine, desk, book, school,bed, door, window,I live in a town.Prilep is a big town.My favourite place is Mavrovo. It’sin the mountains……Come to my birthday!

Ushtrime të llojit me plotësimin e fjalëveme shkronja të lëshuara (lojëra të llojitHangman); ushtrime me të shkru arit eemrit të vet; lojëra të llojit përpilimi i fja-lëve të thjeshta nga shkro njat e dhënasipas fotografive të dhëna, plotësimi i tek-stit me fjalë të cilat mungojnë sipas udhë-zimit për të shkruarit e fjalive të shkurtra;- të shkruarit e fjalive dhe tekste shumë tëshkurtra;- sipas modelit të zëshëm – dik-tat; Vendosja e fjalëve në reshtin e drejtënë një fjali etj.

99

4. REKOMANDIMET DIDAKTIKE

Në planifikimin e mësimit për klasën e pestë janë marrë parasyshpërmbajtjet në programin mësimor nga lëndët tjera të cilët mësohen në klasën e pestë, gjegjësisht respektohet parimi i lidhshmërisëndërlëndore sa u përket qëllimeve dhe përmbajtjeve me theks të lidhshmërisë së integruar me përmbajtje nga gjuha amtare.Mësimi nga gjuha angleze për nxënësit e kësaj moshe bazohet nëmësimin multicenzor dhe holistik (vizual, auditiv, taktil etj) të cilët ipërfshin aspektet kognitive, afektive dhe motorike të nxënësve,gjegjësisht mësimdhënësit do t’i integrojë komponentat e ndryshmeme çka gjuha do të mësohet në mënyrë funksionale.Në përputhje me të lartpërmendurën në gjuhën e huaj nuk mund tëveçohet gjegjësisht nuk mundet të planifikohet numri i orëve nëkomponenta të posaçme.Përkundër karakteristikave të mësimit të hershëm të gjuhës angleze(I –III), mësimi në klasat më të larta në arsimin fillor (klasa e IVVI)orientohet gradualisht në mësimin kognitiv me eksplikacion tëzmadhuar të strukturave gramatikore me zbatim të qartë të strukturave gjuhësore në kontekst dhe aplikim gradual të metagjuhësgramatikore. Në këtë periudhë insistohet që njëherit të zhvillohenkomunikimi me shkrim dhe me gojë. Kjo

nënkupton se i kushtohet vëmendje të posaçme të gjithë shkathtësive gjuhësore: dëgjim dhe lexim në kuadër të komponentës të kuptuarit, të folurit si në aspektin e interaksionit të të folurit, si dhe ngaaspekti i produksionit të të folurit gjegjësisht të të shkruarit.

Mjetet mësimore:

q komplet nga sistemi i miratuar i librave;q paket material të doracakëve për mësimdhënësin (flesh kartela,posterë etj);q kasetofonë/kaseta me këngë; kompjuter me softuer adekuat; CDRom, TV me DVD; q burime tjera të mësimit në mjedisin e drejtpërdrejtë – lëndë nëhapësirën ku mësohet gjuha angleze;q Qasja në internet, softuerë arsimor;

KULTURA

Përmbajtjet nga Kultura janë të përfshira në të gjithë komponentat në mësimin e gjuhës, gjegjësisht nuk mësohen të izoluara si komponentëe veçantë.Qëllimi është që të krijohet senzibilitet për vërejtjen e dallimeve kulturore dhe ngjashmëritë si bazë e zhvillimit të tolerancës dhe empatisëndaj tjetrit dhe të ndryshmit (psh.,përmes emrave, festave, modeleve të sjelljes kulturore, ushqimit, këngëve, lojërave, numëratoreve, modeleve komunikative, elementeve paralinguistike etj), organizimi i manifestimeve të vogla për shënimin e Ditës së shtrigave (Halloween), krishtlindjes, Aprilijadës, Ditës së Pashkëve etj.

100

5. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TËNXËNËSVE

Përcjellja e të arriturave të nxënësve

Gjatë mësimit vazhdimisht përcjellën dhe vlerësohen të arriturat enxënësve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, motivimipër mësim, bashkëpunimi me tjerët etj. (vlerësimi formativ). Seciliaktivitet në orë me çka nxënësit e tregojnë aktivitetin gjuhësor,qoftë në nivelin receptiv, reproduktiv ose nivelin produktiv, jepmundësi për vërejtjen e përparimit dhe vlerësimi i tij. Kjo nënkupton se evolucioni bëhet si pjesë integrale e orës mësimore, e jo si akti izoluar. Me rëndësi është që procedurat e kontrollimit të njohurive,si dhe vlerësimi i nxënësit, ata procedura të mos dallohen nga aktivitetet e zakonshme në orë, gjegjësisht nxënësit nuk duhet veçanërisht të ndahen nga grupi gjatë kontrollimit të reagimit gjuhësor megojë.Me rëndësi është që theks më të madh t’i vihet aspekteve pozitivetë përparimit të nxënësve gjegjësisht asaj që nxënësi e din, e jo atëqë nuk e din. Me rëndësi është që çdo përparim të shpërblehet nëveçanti, meqë nxënësve të rinj ju nevojitet informatë kthyese përsuksesin e arritur, që mundet të jetë lëvdatë me gojë ose reaksionpozitiv e shprehur përmes gjesteve ose mimikave ose me buzëqeshje nga ana e mësimdhënësit, lule e vizatuar etj.

Vlerësimi i përparimit të nxënësve do të bëhet me shkrim gjatë vititshkollor me çka mësimdhënësi e ka për obligim në fletore të posaçme të mbaj shënime në mënyrë të vazhdueshme për secilin nxënës në veçanti për përparimin e tij në përputhje me komponentat egjuhës të parapara me programin mësimore për klasën e katërt.

Me qëllim që prindërve t’ju mundësohet këqyrje për përparimin efëmijëve të tyre dhe në procesin e tyre të mësimit është e preferuartë vendoset portfolio evropian gjuhësor që kontribuojnë nxënësitqë ta zhvillojnë ndërgjegjen si pjesëmarrës në procesin arsimor.Portofoli i udhëheq kah botëkuptimet e të mësuarit si proces i arritjes së njohurive dhe shkathtësive ku në mënyrë aktive marrin pjesë.Megjithatë i nxisin në të menduar për strategjitë e suksesshme nëmësim, për vlerësimin e të arriturave të njohurive dhe shkathtësive,si dhe për dëshirat dhe planet personale për përparimin dhe mësimin e gjuhës së huaj.Në fund të klasës së katërt nxënësit do të vlerësohen me notë numerike.

101

6. KUSHTET HAPSINORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMEVE MËSIMORE

Sa u përket kushteve hapësinore për realizim programi themelohetnë hapësirën Normative për klasën e I, II dhe III dhe për mjetet mësimore për klasën e I të sjellur nga ministri i Arsimit dhe Shkencësme vendim nr. 074061/1 prej 31.5.2007.Kushtet hapësinore dhe pajisjet e klasave për realizim të suksesshëm të programit mësimor për klasën e dytë duhet të pajtohenme normativin e përgjithshëm për pajisjen për realizimin e programeve mësimore për klasën e katërt.Rekomandohet që për shkak të kontaktit më të lehtë vizual në mesnxënësve, që të dëgjojnë diçka më të mirë se çka flitet dhe nxënësiqë është më larg të ketë pasqyrë për klasën, bankat të jenë të radhitura në këtë mënyrë: më tepër banka të bashkuara afër, variante tëndryshme të shkronjës U, si dhe llogaritje dhe grupim të karrigevesipas nevojës (gjatë dramatizimit).

• Studime të mbaruara nga gjuha dhe letërsia angleze – drejtimimësimor, VII¹• Studime të mbaruara nga gjuha dhe letërsia angleze, VII¹• Studime të mbaruara dylëndore nga gjuha maqedone dhe gjuhaangleze, VII¹.• Studime të mbaruara nga gjuha dhe letërsia angleze – drejtim tjetër dhe me përgatitje adekuate të fituar pedagogjike – psikologjikenë fakultetin adekuat, Byroja e zhvillimit të arsimit – Shkup – udhëheqës.



» Sillvana Veteroska, këshilltare nga gjuha angleze, Byroja e zhvillimit të arsimit – Shkup» Mr. Marija Maxhar, lektor i lartë, Fakulteti filologjik ,,Bllazhe Koneski’’ – Shkup » Armira Gavaz – Abedini, mësimdhënës nga gjuha angleze, Shf,,Todor Angelleski’’ Manastir» Milica Gjorgjievska, mësimdhënës nga gjuha angleze, SHf ,,TodorAngellski’’ – Manastir» Olivija Zhezhova, mësimdhënës nga gjuha angleze ,Shf ,,DimitarMakedonski’’Shkup

Programin mësimor nga lënda e gjuhës angleze për klasën e pestënë arsimin fillor nëntëvjeçarë e ka caktuar ministri i Arsimit dheShkencë me vednim nr. 07 4063 prej 22.05.2008.

117

SHOQËRI

PROGRAMIMËSIMORARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

118

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e or-ganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e RM“ nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor („Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit solliprogramin mësimor për lëndën shoqëri për klasën e V për arsimin fil-lor nëntëvjeçar.

119

Nxënësi/nxënësja:q t’i përvetësoj njohuritë për hapësirën ku jetojnë dhe punojnë njerëzitdhe ku zhvillohen raportet e tyre ndëretnike (familje, shtëpi, komunë);q në hartën gjeografike ta zhvillojë orientimin hapësinor në vendin kujeton, mjedisin më të gjerë, komunën;q të njihet me karakteristikat themelore natyrore dhe gjeografike nëmjedisin më të gjerë në komunë dhe ndikimi i tyre në ekonomi, kulturëdhe sferat tjera në jetë dhe puna e njerëzve në mjedisin lokal;q ta mbikëqyr orientimin më të gjerë hapësinor të mjedisit të vet, sidhe pozitën e Republikës së Maqedonisë në hartën gjeografike;q t’i njeh karakteristikat themelore të relievit, klimën dhe veçoritë tjeratë Republikës së Maqedonisë dhe ndikimi i tyre në ekonomi, kulturëdhe sferat tjera të jetës shoqërore;q ta njeh dhe krahasojë jetën e tashme shoqërore të njerëzve në Repu-blikën e Maqedonisë me jetën dhe punën e njerëzve në të kaluarën;q të zhvillojë ndjenjën e respektit ndaj trashëgimisë historike dhe tradi-tat në Republikën e Maqedonisë;q të zhvillojë vetëdije për përkatësinë ndaj familjes, komunës dhe sho-qërisë më të gjerë në Republikën e Maqedonisë;q të aftësohet për pjesëmarrje aktive në hulumtimin e të kaluarës mendihmën e shfrytëzimit të burimeve të ndryshme (Interneti, gjërat nëmuzeu, pikturat e vjetra, krijimet letrare etj);q të njihet me kulturën si karakteristikë specifike në jetën e njeriut;q t’i njeh dhe respektojë dallimet kulturore dhe fetare të njerëzve nëmjedisin (komunën) më të gjerë;q të njeh shembuj nga tradita kulturore maqedonase, si dhe nga traditatdhe kulturat e bashkësive të tjera në Republikën e Maqedonisë;q të njihet dhe t’i kuptojë bazat ekonomike të jetës së njerëzve;q t’i sheh kushtet për aktivitetin e vet në grupet me moshatarët, në pa-

ralelen në shkollë dhe mjedisin (komunën) më gjerë;q të njihet me mënyrën dhe format e pjesëmarrjes në gara, dukuria ekonflikteve dhe zgjidhja e tyre;q t’i njeh dhe kuptojë të drejtat themelore të njeriut, të drejtat e fëmi-jëve dhe përgjegjësitë e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë;q t’i kuptojë mënyrat e bashkëpunimit midis njerëzve dhe përkrahjenndëretnike në krahasim me konfliktet, si dhe për zgjidhjen e konflik-teve;q të njihet me institucionet më të rëndësishme në Unionin Evropian.


120


TEMA I: ATDHEU YNË REPUBLIKA E MAQEDONISË

Objektivat Përmbajtjet Konceptet Veprimtaritë dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• të njihet me karakteristikat e Repu-blikës së Maqedonisë si shtet;• t’i shqyrtojë dallimet midis Republi-kës së Maqedonisë dhe vendevefqinje;• t’i din simbolet e Republikës së Ma-qedonisë (flamuri, stema, himni);• të njihet me funksionet themeloreekonomike, politike dhe kulturore tëkryeqytetit të Republikës së Maqedo-nisë;• të din ta përcaktojë vendpozitën evendlindjes në hartën gjeografike dhenë glob në rajon ashtu dhe më gjerë;• të din t’i përshkruan karakteristikatnatyrore të Republikës së Maqedo-nisë;• të njihet me karakteristikat theme-lore të periudhave të caktuara nga ekaluara maqedonase;• të din për formimin e shtetit bashkë-kohorë maqedonas në Luftën e dytëbotërore;

Vendlindja jonë Repu-blika e Maqedonisë

Simbolet shtetërore tëRM

Shkupi – kryeqyteti iRepublikës së Maqedo-nisë

Vend pozita dhe karak-teristikat natyrore tëRepublikës së Maqedo-nisë

Periodizimi i të kalua-rës maqedonase

Formimi i shtetit ba-shkëkohorë maqedonas

ShtetiVendlindjaRepublika

FlamuriStemaHimni

Kryeqyteti- metropoli

Territori shtetërorRajoni gjeografikBota/Topi tokësor

Mbretëria, perandoria

Shteti nacional,ReferendumiSovraniteti

• Metoda demonstruese:Prezantimi i video-shkresave dhe materiali ilustruespër Republikën e Maqedonisë.• Aktivitetet hulumtuese me temë: vendet fqinjë tëRepublikës së Maqedonisë (puna në grupe).• Korrelacioni me mësimin nga arti figurativ dhe ar-simi muzikor: përpunimi i simboleve dhe mësimi ihimnit të Republikës së Maqedonisë.• Përcaktimi i vend pozitës së Shkupit në hartën gjeo-grafike.• Përpunimi i albumit: Kryeqyteti ynë Shkupi. • Përpunimi i hartës me manifestimet e shteteve tëGadishullit Ballkanik.• Teknika vile rrushi: përpunimi i teknikës së viles sërrushit për karakteristikat natyrore të Republikës sëMaqedonisë (relievi, uji, pasuritë natyrore).• Mësimi projektues: forma grupore e punës; përpu-nimi i projekteve për periudha të ndryshme historike• Korrelacioni me mësimin nga gjuha maqedonase:hartim me shkrim: Si është formuar shteti ynë.• Procedurat hulumtuese me temë: ,,Rikujtimet përreferendumin prej 8 shtatori 1991’’

121


• të din për formimin e Republikës sëMaqedonisë sovrane në vitin 1991;• të njihet me rregullimin shtetëror tëRepublikës së Maqedonisë;• t’i njeh institucionet më të rëndësi-shme shtetërore;• të njihet me nocionin popullata;• ta njeh madhësinë dhe strukturën nëRepublikën e Maqedonisë dhe shenjat esaj;• të njihet me degët më të rëndësishmeekonomike në Republikën e Maqedo-nisë;• t’i njeh kushtet natyrore dhe mundë-sitë për zhvillimin e degëve të caktuaraekonomike në Republikën e Maqedo-nisë;• t’i njeh qendrat turistike në Republi-kën e Maqedonisë;• ta njeh rëndësinë e nocioneve kulturadhe nevojat kulturore;• ta din funksionin e institucioneve mëtë rëndësishme kulturore (teatri, kine-maja, baleti, biblioteka...)• të din se si të sillet gjatë vizitës së in-stitucioneve të kulturës;• ti njeh dallimet fetare dhe të populla-tës në republikën e Maqedonisë ;• të njihet me religjionet në Republikëne Maqedonisë;• ta njeh mënyrën e organizimit fetar;• t’i njeh të drejtat dhe obligimet e qyte-tarëve në Republikën e Maqedonisë;

Rregullimi shtetëror iRepublikës së Maqedo-nisë

Popullata në Republikëne Maqedonisë

Ekonomia dhe veprim-taritë ekonomike në Re-publikën e Maqedonisë

Turizmi në Republikëne Maqedonisë

Jeta kulturore dhe insti-tucionet e kulturës nëRepublikën e Maqedo-nisë

Religjionet dhe institu-cionet fetare në Repu-blikën e Maqedonisë

KryetarQeveriGjyqKushtetutë

Bashkësitë etnike

Ekonomi- Veprimtaritë ekonomike- Resurset

Turizmi

Biblioteka TeatriBaletiKinemaja

Religjioni- Bashkësia fetare

Të drejtatLiritë- Barabarësia- Të drejtat e fëmijëve

• Loja në role: Unë në parlament (gjyqi, qeveria...)

• Hulumtimi i temës: Përbërja e popullatës në ven-din tim ku jetoj.

• Teknika veshi i rrushit: veprimtaritë ekonomikenë RM;

• Zhvillimi i bisedës me temë: Profesioni i prin-dërve të mi. Resurset natyrore të vendlindjes time.• Përpunimi i hartës turistike: Lokalitetet turistiketë vendlindjes time (albumi me ilustrime të temëssë njëjtë)’’

• Organizimi i vizitës të shfaqjes teatrale ose baletidhe biseda sipas vizitës.

• Hulumtimi: festat më të mëdha fetare në vendintim.

• Bisedë me temë: Si familja ime i feston festat emëdha fetare.

• Përpunimi i T-tabelave: Të drejtat dhe obligimete qytetarëve të Republikës së Maqedonisë.

122

TEMA II: PERSONALITETI NË GRUP DHE NË SHOQËRI



• ta kuptojë rëndësinë e jetesës në grup;:• të edukohet për kujdesin e solidaritetitme tjerët;• ta njeh veten si pjesë e grupit, me mun-dësitë, idetë, nevojat dhe dëshirat e veta;• të njihet me rëndësinë e nocionit socia-lizim;• të kuptojë se përpjekjet e përbashkëtajapin sukses;• të njihet me faktorët e caktuar të socia-lizimit dhe ta kuptojë rolin e tyre;• ta njeh rëndësinë e nocionit devijim;• të njihet me sjelljet devijuese të perso-nave të caktuar në grup;• t’i respektojë rregullat e sjellura nëmjedis;• t’i njeh arsyet për paraqitjen e konflik-tit në mjedis;• t’i respektojë idetë e ndryshme, mun-dësitë, dëshirat dhe nevojat;• të njihet me rregullat themelore të nje-riut;• të njihet me të drejtat e fëmijëve.

Jeta individuale dhe gru-pore

Socializimi i personit nëgrup

Faktorët e socializmit (fa-milja, grupi i moshatarëve,shkolla, mas – media)

Devijimi dhe sjellja devi-juese e personalitetit nëgrup

Rregullat e sjelljes në mje-dis dhe plotësimi i obligi-meve

Konflikti dhe zgjidhja e tij

Të drejtat e fëmijëve si tëdrejta njerëzore

PersonalitetiGrupi

SocializimiSolidaritetiEgoizmi

Mas-mediat

DevijimiKriminalitetiNarkomania

RregullatDetyrimet

Konflikti,Forca dhe dhunaQetësiaToleranca

- Të drejtat e njeriut- Liria- Barabarësia- Të drejtat e fëmijëve

Luajtja në role – obligimet e ndara në grup përkujdesin e bashkëpunimit të ndërsjellë.

Bisedë në klasë për procedura të ndryshme: ngaegoizmi dhe solidariteti dhe përpilimi i T – tabe-lës për të njëjtat.

- Diskutim me temën Familja – faktor gjykues isocializimit të personalitetit- Diskutimi si mas – mediat ndikojnë mbi socia-lizmin e personalitetit.

- Aktivitetet: përpilimi në pano nga fotografitë,tekstet dhe ilustrimet tjera me klasifikimin e du-kurive (sjelljeve) të ndryshme devijuese.

- Metoda e dialogut; bisedë për rregullat e sjel-ljes dhe respektimi i tyre.

- Bisedë me sjellje të mirë dhe të keqe dhe për-punimi i T – tabelës: Sjellja ime e mirë dhe ekeqe.- Luajtja në role: simulimi i konfliktit dhe zgji-dhja e tij.- Teknika e rrushit me termin kyç të drejtat e nje-riut; ose teknika prizmi: të drejtat e njeriut –obligimet njerëzore- Projekt – hulumtimi: Qëllimet dhe detyrat eambasadave të fëmijëve.

123

TEMA III: REPUBLIKA E MAQEDONISË NË BOTË


Nxënësi/nxënësja:• t’i njeh gjurmët më të rëndësishme tëkulturës materiale kulturore të territorittë Maqedonisë;• të edukohet për ruajtjen dhe edukimine trashëgimisë kulturore;• ta njeh rëndësinë e nocioneve: emi-grant, mërgatë, popullatë, migrim;• t’i njeh lidhjet e popullatës me mëmë-dheun;• ta njeh rëndësinë e nocioneve i huajdhe vend i huaj;• t’i njeh shkaqet për qëndrimin e tëhuajve në vendin tonë;• t’i njeh institucionet më të rëndësishmetë UE;• të njihet me problemet themelore nëbotë;• ta njeh pjesëmarrjen e Republikës sëMaqedonisë në zgjidhjen e problemevenë botë.

Trashëgimia kulturore eRepublikës së Maqedonisë

Popullata nga RM në botë

Të huajt në Republikën eMaqedonisë

Republika e Maqedonisëdhe integrimi evropian

Problemet themelore nëbotë dhe Republikën e Ma-qedonisë

- Trashëgimia kulturore- Multikulturë

- Shpërngulës- Shpërngulje

- I huaj- Vendi i huaj

- Integrimi- Unioni

- Bota globale- Ekologjia- Energjia

• Mësimi në teren: vizita e objekteve kulturore dhefetare ose ndonjë vend zbulim arkeologjik dhe për-punimi i përbërjes me shkrim për të njëjtën.

• Metoda e bisedës – Udhëheqja e debatës përshkaqet për shpërnguljen e qytetarëve nga Repub-lika e Maqedonisë.• Aktivitetet:-Përmbajtje me shkrim – Një shpërn-gulës shpjegon.

• Mësimi projektues – Takimi im me një të huaj nëRepublikën e Maqedonisë.

• Përbërja T-tabela – në njërën anë institucionetevropiane.

• (Parlamenti i UE, Këshilli i UE dhe komisionievropian) ndërsa në anën tjetër funksionet e tyrethemelore.

• metoda demonstruese – analiza e fotografive përproblemet themelore botërore (ruajtja e paqesbotërore, ekologjia, energjia, komunikacioni).

• Organizimi i ekspozitës me punimet e nxënësveme temë. Ruajtja e mjedisit jetësor.

124

3. REKOMANDIME DIDAKTIKE

Udhëzime për ndërlidhjen ndërlëndore: Qëllimet e lëndës shoqëri janëthemeluar në parimin e multidisciplinës. Për këtë arsye përgatitja e ma-terialeve mësimore dhe përpunimi i teksteve të planifikuara, nocionetdhe aktivitetet lidhen me njohuritë paraprake, aftësitë dhe interesimi inxënësit, përjetimi personal dhe përvoja e tij. Mësimdhënësit gjatë zg-jedhjes së metodave dhe procedurave didaktike janë plotësisht tëpavarura.Gjatë planifikimit të përmbajtjeve dhe aktiviteteve në mësim mësimd-hënësit duhet të kenë kujdes për planifikimin integrues, gjegjësishtndërlidhja e plotë dhe përmbajtjesore midis lëndëve dhe lëmive të ng-jashme;q Rekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve janë dhënëme temat konkrete dhe ato përputhen sipas mënyrës të përpunimit tëpërmbajtjeve, nocioneve dhe aktiviteteve të planifikuara.q Në kuadër të realizimit të programit rreth 15 orë duhet të jenë plani-fikuar për vizita dhe biseda në institucione në kuadër të komunës dhevendeve tjera në Republikën e Maqedonisë.q Mjetet mësimore:q libër i zgjedhur në nivel të shkollës për lëndën përkatëse, i lejuar ngaministri i arsimit;q burime tjera të mësimit nga mjedisi i drejtpërdrejtë – shembuj tëdukurive, ngjarjeve, gjësendeve etj., në familje, lagja, mjedisi i afërt,komuna dhe shoqëria në tërësi si dhe për raportet ndërmjet njerëzve;q enciklopedi, fjalorë, atlase, harta etj.;q internet, souftver arsimor;q revista;q mjete audio-vizuale (grafoskop, kamerë digjitale, televizor, DVD-pleer, video pleer, kompjuter, LCD projektor dhe mjete tjera sipas ak-tiviteteve të planifikuara).

Në mësim mundet të përdoren forma të ndryshme mësimore: puna indi-viduale dhe puna në çifte dhe grupe, ndërsa në situata të dhëna mësi-more dhe punë frontale.Është e domosdoshme racionalist të planifikohen aktivitete të nxënësvenë kuadër të secilës temë mësimore me organizim fleksibil të orëve, nx-itja e aktiviteteve individuale të nxënësve dhe puna në grupe me çkaduhet të arrijë komunikim më të mirë dhe kooperim në të mësuarit.

Lënda shoqëria në klasën e V është e domosdoshme me nga 2 orëjavore, gjegjësisht 72 orë vjetore.

125



Gjatë mësimit rregullisht përcjellin dhe vlerësohen të arriturat e nxënë-sve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, motivimin për mësim,bashkëpunimin me të tjerët etj., (vlerësimi formativ).Kjo komponentë është pjesë përbërëse e planifikimit të mësimdhënësitpër mësimin dhe të mësuarit.

Në program theksohen mënyrat e përcjelljes dhe vlerësimit të arrituravetë nxënësve në kuadër të temave mësimore përmes aktiviteteve të nxë-nësve në të cilat bëjnë pjesë edhe aktivitetet e ndërlidhura me udhëheq-jen e portfolios për nxënësin me detyra, raporte nga aktivitetet hulum-tuese etj.

Mjete dhe veprime tjera për përcjelljen dhe vlerësimin: ushtrime go-jore; bisedë-dialog mësimdhënës-nxënës; fleta pune; teste të njohurive.Të arriturat e nxënësve vlerësohen në mënyrë të kombinuar me nota nu-merike dhe me shkrim gjatë mësimit, kurse në mbarim të vitit shkollorme nota numerike.

5. KUSHTET HAPËSINORE PËR RE-ALIZIMIN E PROGRAMEVE MËSIMORE

Programi sa i përket kushteve hapësinore bazohet në Normativin përhapësirë, pajisje dhe mjete mësimore për arsimin fillor nëntëvjeçar tëmiratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-1830/1më 28.02.2008.

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSI-MOR

Fakulteti Pedagogjik – profesor për mësim klasor;Fakulteti Filozofik – profesor i pedagogjisë

126

7. REZULTATET E PRITURA

Nxënësi/nxënësja:q ta njeh familjen si bashkësi farefisnore;q njeh martesën si bazë e familjes;q t’i njeh bazat e privatësisë dhe pronësisë;q din t’i dallojë dhe vlerësojë mënyrat e ndryshme të informimit;q e din funksionin e vendbanimit të njeriut dhe nevojën e kujdesit përatë;q e din rëndësinë e bashkëjetesës fqinjësore;q i njeh rregullat e bashkëjetesës dhe për respektimin me fqinjët dheshokët;q e din zbatimin e hapësirës publike;q i din nocionet për mjedisin lokal dhe vetëqeverisjen lokale;q e njeh organizimin e komunave si Vetëqeverisje lokale;q din se çka është ajo qytetar si anëtarë i mjedisit lokal;q i njeh institucionet kulturore (shtëpitë e kulturës, kinemasë, tatrin, bi-bliotekën, objektet fetare);q i respekton traditat dhe simbolet e mjedisit lokal;q i kupton nocionet demokraci, pushtet, udhëheqje, lideritet;q zhvillon ndjenjën e përgjegjësisë ndaj vetvetes dhe bashkëqytetarëvetë tjerë;q i din karakteristikat themelore të Republikës së Maqedonisë si shtet;q i mbykqyrë dallimet midis Republikës së Maqedonisë dhe shteteve tësaj fqinje,q i din simbolet e Republikës së Maqedonisë;q i din karakteristikat më të rëndësishme të kryeqytetit të Republikëssë Maqedonisë;q e përcakton vendpozitën e atdheut tonë në hartën gjeografike dhe nëglob;

q din periudhat historike dhe ngjarjet më të rëndësishme nga kaluaramaqedonase;q din për formimin e shtetit bashkëkohorë maqedonas dhe pavarësia etij;q i din institucionet më të rëndësishme shtetërore;q i din karakteristikat themelore të popullatës në Republikën e Maqe-donisë;q i njeh qendrat turistike në Republikën e Maqedonisë;q e njeh pasurin më të rëndësishme materiale dhe kulturore të Republi-kës së Maqedonisë;q din se si të sillet gjatë vizitës së institucioneve kulturore;q i njeh religjionet e popullatës në Republikën e Maqedonisë;q i njeh religjionet e popullatës në Republikën e Maqedonisë;q i njeh të drejtat dhe obligimet themelore të nxënësit/fëmijës;q din se pse duhet njerëzit të jetojnë në bashkësi dhe çka është solida-riteti me tjerët në mjedis;q mbikëqyret vetvetiu si pjesë e grupit me idetë e veta të mundshme,nevoja dhe dëshirat;ve kupton rëndësinë e pjesëmarrjes në grup dhe se puna e përbashkëtjep rezultate më të mira dhe sukses;vi dallon të drejtat dhe detyrimet e nxënësit;q i din rregullat themelore të sjelljes në mjedis;q i respekton idetë e veta dhe të ndryshme, mundësitë, dëshirat dhe ne-vojat e tjerëve;vdin se cilët janë të drejtat themelore të njeriut;q i kupton nocionet shpërngulës, shpërngulje dhe i din shkaqet e shpër-nguljes;vi kupton nocionet vend i huaj dhe të huaj dhe din se pse shpërngulen tëhuajt në Republikën e Maqedonisë;q i njeh institucionet më të rëndësishme të Unionit Evropian:

127

» Dr. Ilo Trajkovski profesor në Fakultetin Filozofik, Instituti - Soci-ologji» Dr. Violeta Açkovska profesoreshë në Fakultetin Filozofik, Instituti -Histori» Nikollçe Ilijevski këshilltar në BZHA – bashkërendues» Azemine Halimi-Pajaziti. pedagoge në SHF ,,Sami Frashri’’- f.Gllu-movë» Bllagoja Dimullkovski profesor i historisë në SHF ,,Llazo Trpovski”


Programin mësimor nga shoqëri për klasën e V në arsimin fillor nëntëv-jeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4074/1 më 22.05.2008.

141

ARSIMI MUZIKOR


142

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin dhe puna e or-ganeve të udhëheqjes shtetërore (,,Gazeta zyrtare e RM’’nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor (,,Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Ar simitdhe Shkencës ka miratuar programin mësimor nga lënda e arsimit muzi-kor dhe shëndetësor për klasën e IV për arsimin fillor nëntëvjeçar

143


Nxënësi/nxënësja:q të zbatojë drejtë interpretimin vokal;q ta zhvillojë madhësinë e zërit;q të këndojë këngë me vijë të llojllojshme melodike, të ndryshme sipaskarakterit dhe përmbajtjes;q të aftësohet për këndimin e dyzëshëm;q të zhvillojë shprehi për dëgjimin aktiv të muzikës;q të njeh dhe emërojë llojet themelore të tempos;q të njeh dhe emërojë lloje të ndryshme të dinamikës;q t’i përvetësojë nocionet profesionale të dinamikës;q ta përvetësojë shkallën dur teorikisht dhe sipas dëgjimit;q ta përvetësoj teknikën e ekzekutimit të IMF (melodike dhe ritmike);q ta zhvillojë ndjenjën e muzikalitet kolektiv (ekzekutimi dhe kën-dimi);q t’i përvetësojë elementet e shkrimit të notave;q të aftësohet për këndim dhe ekzekutim sipas notave;q t’i përvetësojë elementet e gramatikës muzikore;q të nxitet për qëndrim pozitiv për krijimtarinë popullore dhe krijimta-rinë popullore muzikore;q të njihet me elementet themelore dhe karakteristikat e krijimtarisëpopullore dhe krijimtarinë popullore muzikore;q të nxitet me shprehjen muzikore personale.

144


I. KËNDIMI


Nxënësi – nxënësja:• ta zhvillojë gjerësinë e zërit;

• të zhvillojë ndjenjën e ritmit,identifikojë ritmin e caktuar,përcaktojë bashkë raportet the-melore ritmike (1:1, 1:2, 2:1);

• të këndoj këngë të ndryshmesipas përmbajtjes dhe karakte-rit me zbatimin e tempos dhedinamikës adekuate;

• të këndojë sipas notave metaktim;

• të zhvillojë aftësi për këndi-min e dyzëshëm sipas dëgjimit(përmes interpretimit të kano-nit);

• ta kuptoj termin kanon.

• Këndim sipas dëgjimit:këngë fëmijësh, artistike,popullore dhe këngë të li-dhura me festat shtetëroredhe fetare٭ të ndryshmepër nga përmbajtja dhe ka-rakteri (gjerësia c1 – c2);

• Këndimi sipas notave:ushtrime elementare melo-dike dhe këngë (me përdo-rimin e toneve do1 – la 1në zgjatje të notave gjysmëdhe katërshe;

• Këndimi i dyzëshëmsipas dëgjimit: këndimi ikanuneve të dyzëshme (tëmësuara në klasën e IV sikëngë të njëzëshme)

• Këndimi idyzëshëm

• kanuni

• Këndimi i këngëve sipas dëgjimit, të ndryshme sipas karakterit(psh, këndon këngë për stinët e vitit, këngë për fëmijë, këngë popul-lore etj. Me gjerësi h të vogël d2);

• Këndimi i melodive të shkurtra me përdorimin e toneve do 1-do 2(psh: mësimdhënësi e këndon motivin me emërimin e toneve ndërsanxënësit e përsërisin;

• Psh2: mësimdhënësi e këndon motivin me teks ndërsa nxënësit epërsërisin me ndryshimin e toneve).

• Këndimi i ushtrimeve elementare dhe këngë sipas notave me tak-tim.

• Ekzekutimi i kanonit,,Këngës së bariut’’ – njëzëri sipas notave;

• Ekzekutimi i kanonit ,,Meda dhe mjalti’’- njëzëri sipas dëgjimit.

145

II. SHKRIM – LEXIMI MUZIKOR


Nxënësi – nxënësja:• t’i njeh dhe zbatojë tonetsi1 dhe do2;• ta përvetësojë nocioninshkalla tonike;• t’i përvetësojë elementete shkallës tonike (shkallë,tatrakord);• ta përvetësoj termin inter•ta njeh dhe zbatojë shkal-lën C-dur;• t’i përvetësojë termet pri -ma, sekonda dhe oktava;• t’i njeh dhe zbatojë pri -ma, sekonda dhe oktava;• ta përvetësojë termin pro-fesional dhe shenjat përllo jet themelore të temposdhe ndryshimet graduale tëtempos (në gjuhën amtare)• të bisedojë për pamjendhe zbatimin e metrono-mit;• ta përvetësojë nocioninprofessional dinamika dheshenjat për llojet themelo -re; dinamika dhe ndryshi-met graduale të dinamikës(në gjuhën italiane);• të njeh dhe zbatojë notëne plotë dhe gjysmë;

• Pozita e toneve si1 dhedo2 në pesëvijëshin (notat)

• Shkalla tonike

• Shkalla C-dur

• Intervale:prima sekondadhe oktava

• Tempo

-• Dinamika

• Nota gjysmë dhe e plotë

• 2/3, ¾, 4/4

• Shenjat për vazhdimin evlerës së notave (harku,pika)

• Pozita e toneve në pesëvi-jëshin (nota):– Si1– Do1

• Shkalla tonike– Intonacioni– Shkalla (shkallë e plotë,gjysmë shkallë)

– Shkallë– Grami tonik – dur– Shkalla C-dur– Tatrakord– Emërimi latin (abeceda)– Emërimi aretinik

• Solmizim– Intervali– Prima– Sekonda– Oktava

– Ngadalë– Mesatarisht– Shpejt– Ngadalsim– Përshpejtim– Metronom– Pianoja (p)– Forte (f)

• Ushtrimet për të shkruar tonet si1 dhe do 1;• Ushtrime për njohjen vizuale të toneve si1 dhe do2;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodikeme tonet si1 dhe do 2;• Ushtrime për të shkruar në shkallën C-dur dhe elementete saj;• Këndimi dhe ekzekutimi në shkallën C-dur dhe elemen-tet e saja;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodike nëshkallën C-dur me analizën e elementeve të veta të cilëthasen në ushtrime;• Ushtrime për shkruarjen e intervalit prima, sekonda dheoktava;• Ushtrime për njohjen visuale të intervaleve prima, se-konda dhe oktava;• Ushtrime përmes dëgjimit të intervaleve prima, sekondadhe oktava;• Këndimi për njohjen përmes dëgjimit të intervaleveprima, sekonda dhe oktava;• Këndimi dhe ekzekutimi i intervalit prima, sekonda dheoktava;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodike me in-tervalet prima, sekonda dhe oktava,• Njohja me shprehjet profesionale për llojet e themeloretë tempos dhe ndryshimet graduale të tempos (në gjuhënamtare);• Këndimi dhe ekzekutimi me zbatimin e shprehjeve pro-fesionale për llojet themelore të tempos dhe ndryshimetthemelore të tempos (në gjuhën amtare);• Zbatimi i shprehjeve profesionale për llojet e temposdhe ndryshimet graduale të tempos (gjuhë amtare) gjatëdëgjimit të muzikës;

146


• të njeh dhe zbatojëpauzën e plotë dhegjysmë;

• ta përvetësojë termintakt;

• të përvetësojë kohëte takteve të fuqishmedhe të dobëta;

• t’i përvetësoje nocio-net ,,teza’’ ,,arza’’;

• t’i njeh dhe zbatojëtaktet: 2/4,3/4 dhe 4/4.

• t’i njeh dhe zbatojëshenjat për vazhdimine vlerës së notave –pika dhe harku

– dekreshendo (>)– nota e plotë;– nota tetëshe;– pauza e plotë– pauza tetëshe– takti

– teza

– arza

– metro muzikore– henja për vazhdi-min e vlerës së no-tave– harku– pika

• Këndimi dhe ekzekutimi me zbatimin e metronomit.• Njohja me shprehjet profesionale për llojet themelore të dinamikës dhe ndryshi-met graduale të dinamikës (në gjuhën italiane);• Këndimi dhe ekzekutimi me zbatimin e shprehjeve profesionale për llojet theme-lore të dinamikës dhe ndryshimet graduale (në gjuhën italiane);• Zbatimi i shprehjeve profesionale për llojet themelore të dinamikës dhe ndryshi-met graduale të dinamikës gjatë dëgjimit të muzikës (në gjuhën italiane) • Ushtrime për shkruarjen e tetëshes notës së plotë dhe pauzës;• Ushtrime për njohjen vizuale të tetëshes dhe pauza ;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodike me tetëshe dhe notë të plotë dhepauzë.• Shqiptimi parlato dhe ekzekutimi i ushtrimeve ritmike me tetëshe dhe notë si dhepauzë të plotë• Dëgjimi shembujve muzikorë dhe vërejtja e kohëve të dobëta dhe të fuqishme për-mes taktimit;• Paraqitja vizuale e tezës dhe arzës;• Njohja e tezës dhe arzës në shembujt muzikorë• Paraqitja vizuale e kombinimeve të ndryshme të tezës dhe arzës – takti dhe llojet etij sipas numrit të kohëve (dypjesëshe, trepjesëshe, katërpjesëshe)• Ushtrime për njohjen vizuale të 2/4,3/4 dhe 4/4,• Shqiptimi parlato dhe ekzekutimi i ushtrimeve ritmike në 2/4, ¾ dhe 4/4;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodike në 2/4, ¾ dhe 4/4,• Ushtrime për njohjen vizuale të shenjës për vazhdim – harku dhe pika, në veçantiedhe në kombinim;• Ushtrime për shkruarjen e shenjës për vazhdim – harku dhe pika, në veçanti edhenë kombinim;• Shqiptimi parlato dhe ekzekutimi i ushtrimeve ritmike me shenjën për vazhdim –harku dhe pika, në veçanti edhe në kombinim;• Këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodike me shenjën për vazhdim – pikadhe harku, në veçanti edhe në kombinim.

147

III. DËGJIMI I MUZIKËS


Nxënësi-nxënësja:• të zhvillojë aftësi për dëg-jimin e tërësishëm të veprësmuzikore (ose fragmenti irrethuar);

• të diskutojë për përshtypjete muzikës;

• të përjetojë ekzekutim nëllojet themelore të temposdhe ndryshimet themelore tëtempos;

• të përjetojë ekzekutim mellojet themelore të dinami-kës dhe ndryshimet gradualetë dinamikës,

• të zhvillojë aftësi për vë-rejtjen dhe emërimin e llo-jeve themelore të temposdhe ndryshimet e tempos nëveprat muzikore;

• Veprat muzikore vo-kale, vokale – instru-mentale nga stilet dhezhanret e ndryshme, tëndryshme për nga ka-rakteri dhe përmbajtja.

• Vepra muzikore vo-kale dhe vokale – in-strumentale në llojetthemelore të temposdhe ndryshimet e tem-pos

• Vepra muzikore vo-kale dhe vokale – in-strumentale me llojethemelore të dinami-kës dhe ndryshimi i di-namikës

• Elementet e gramati-kës muzikore në ve-prën muzikore

– Muzika vokale– Muzika instrumentale– muzika vokale – instru-mentale– tempo– dinamika– karakteri

– ekzekutimi në tempo tëngadalshëm– ekzekutimi në tempo tëshpejtë

– ekzekutimi më ngadalë

– ekzekutimi me përshpej-tim

– piano zëshmëri– zëshmëri forte

– ndryshimi gradual i zë-shmërisë kreshendo

– ndryshimi gradual i zë-shmërisë dekreshendo

– motive

– faza

• Dëgjimi i ,,Shpella e mbretit të pyllit’’nga suita ,,Pjer Gint’’të E.Grig:

• Informata për kompozitorin dhe veprën;

• Dëgjimi i shumëfishtë me detyra të ndryshme (kompozi-cioni i njëjtë përdoret edhe për përjetimin, vërejtjen dhe emë-rimin e ekzekutimit me përshpejtim dhe ndryshimi gradual izëshmërisë kreshendo);

• Dëgjimi i veprave muzikore vokale dhe vokale – instrumen-tale sipas zgjedhjes së mësimdhënësit; (sipas veprimit tëtheksuar);

• Dëgjimi i veprës ,,Dimri’’ (paragrafi II fragmenti në 1:05) tëciklit ,,Stinët’’e vitit të A. Vivaldit sipas veprimit të theksuar.

• Qëllimi shtues: përjetim, vërejtje dhe emërimi i shfaqjes

• Dëgjimi i veprës ,,Fluturimthi i brumbullit’’ nga N.RimskiKorsakov sipas veprimit të theksuar. Qëllimi shtues: përje-timi, vërejtja dhe emërimi i shfaqjes në tempo të shpejtë.

• Dëgjimi i veprës ,,Marshi – radeik’’ nga J. Shtraus sipas ver-pimit të lartpërmendur. Qëllimi shtues: përjetimi, të vërejturitdhe emërimi i zëshmësirë forte.

• Dëgjimi i veprës ,,Këngë gjumi’’nga J. Brams sipas vepri-mit të theksuar. Qëllimi shtues: përjetimi, vërejtja dhe emë-rimi i zëshmërisë forte

148


• të zhvillojë aftësi për vërejt-jen dhe emërimin e llojevethemelore të dinamikës dhendryshimet graduale të dina-mikës në veprat muzikore;

• të përjetojë motiv dhe frazanë veprat muzikore sipasdëgjimit;

• të vërej dhe njeh motivindhe frazën në veprën muzi-kore sipas dëgjimit

• Dëgjimi i veprës ,,Exo’’ nga O.Llaso sipas procedurës sëtheksuar. Qëllimi shtues: përjetimi, vërejtja dhe emërimi izëshmërisë forte dhe piano (kontrast forte – piano).

• Dëgjimi i veprës ,,Mëngjesi’’nga suita ,,Pjer Ging’’ tëE.Ging (fragment në fillim) sipas veprimit të theksuar.Qëllimi shtues: përjetim, vërejtje dhe emërim i shfaqjesme përshpejtim, zbavitje dhe ndryshim gradual i kreshen-dos dhe dekredhendo.

• Dëgjimi i shotës (popullore) sipas veprimit të lartpër-mendur. Qëllimi shtues: përjetimi, të vërejturit dhe emë-rimi i ekzekutimit me përshpejtim dhe ndryshimi graduali zëshmërisë kreshendo.

• Dëgjimi i këngës ,,ninulla’’për piano sipas veprimit tëlartpërmendur. Qëllimi shtues: përjetim, vërejtjet dheemërimi i motivit dhe frazës.

149

IV. EKZEKUTIMI I INSTRUMENTEVE MUZIKORE PËR FËMIJË


Nxënësi/nxënësja:• ti ekzekutojë drejtë IMF(ritmike);

• të njihet me teknikën eekzekutimit të bllok flau-tës;

• ta përdorë drejtë renditjene toneve si 1 dhe do 2 tëflautës;

• të zbatojë në ekzistimin eansamblit të dy vijave me-lodike (të ndara);

• të zhvillojë aftësi për mu-zikalitet kolektiv

•Ekzekutimi sipas notave:

• ushtrimet ritmike me notatetëshe dhe gjysmë dhe pa -uza (instrumentet ritmi ke)

• ushtrimet melodike përbllok flautë (gjerësi prejdo1 - la1)

• melodi njëzëshe (të qël-luara për ekzekutimin e ka-noneve dyzëshe në klasën eV) – përmendësh

• ushtrime me shenjë përvazhdimin e vlerës së no-tave – harku dhe pika.

• ekzekutimi sipas dëgjimit.

• Kanone të dyzëshme (nëbazë të atyre të mësuaravepërmendësh paraprakishtmelodia të njëzëshme të ka-nonit

– përbërja instrumentale– kanuni

• Ekzekutimi i ushtrimeve ritmike (përcaktimi i notave tetë-she dhe pauzat);

• Ekzekutimi i ushtrimeve melodike (përcaktimi i tetëshevedhe pauzave, dhe tonet do 1- la 1 dhe zbatimi i toneve si 1dhe do2);

• Ekzekutimi i ushtrimeve ritmike dhe melodike me shenjapër vazhdimin e vlerës së notave – pika dhe harku;

• Ekzekutimi i kanoneve të dyzeshme me gjerësi prej do1 –deri do2;

• Ekzekutimi i partiturave të thjeshta me instrumente rit-mike dhe melodike (psh: melodia tek bllok flahutat dheshoqërimi me instrumente ritmike).

150

V. GRAMATIKA MUZIKORE


Nxënësi/nxënësja:• ta përjetojë frazën përmes li-dhshmërisë së muzikës me tek-stin letrar;• ta përvetësojnë nocionin frazëpërmes krahasimit të tekstit le-trar me tekstin e notave;• ta njohin dhe paraqesin fra-zën në këngën dhe në ushtrimetndryshme.

• Fraza (dytaktëshi) • Fraza • Përsëritja e aktiviteteve prej klasës së IV (motivi) përmes këngës,,Dimri, dimri’’Lexim shprehës i tekstit letrar të këngës ,,Dimri, dimri’’ me diksiontë qartë dhe nijansim dinamik.Teksti i këngës:,,Dimri, dimri bora bie, ftohti shtrëngon, secili ik’’.Aktiviteti i I: Vërejtja dhe njohja e vargjeve (frazave) në këngënAktiviteti i II: Mësimdhënësi e këndon tekstin letrar, ndërsa nxënë-sit duhet t’i vërejnë frazat në këngë;Aktiviteti i III: Mësimdhënësi këndon fraza sipas notave, ndërsanxënësit e përsërisin melodinë me fjalë• Pas veprimit të njëjtë mundet të vërehet fraza në këngët tjera,ushtrime përmes ekzekutimit të IMF etj.

151

VI. KRIJIMTARIA POPULLORE MUZIKORE


Nxënësi/nxënësja:• ta përvetësojë nocionin fol-klor;• ta përvetësojë nocioninfolklori muzikor;• t’i vërej dhe dallojë karakteri-stikat themelore folkorin dhefolklorin muzikor;• t’i njeh dhe emërojë këngëtpopullore sipas përmbajtjes;• të arrijë qëndrim pozitiv ndajkrijimtarisë popullore muzi-kore.

• Folklori• Folklori muzikor• Ndarja e këngëve po-pullore sipas përmbajtjes

• Folklori•Folklori muzikor• Këngë popullore

• Përvetësimi i nocionit folklor përmes aktiviteteve projek-tuese]– Grumbullimi i elementeve të ndryshme nga folklori;– Përvetësimi i nocionit folklori muzikor përmes aktiviteteveprojektuese;• Grumbullimi i elementeve të ndryshme të folklorit muzi-kor;– Përvetësimi i nocionit këngë popullore përmes aktiviteteveprojektuese:– Grumbullimi i këngëve të llojeve të ndryshme nga vendet endryshme.

VII. SHPREHJA MUZIKORE DHE KRIJIMTARIA


Nxënësi/nxënësja.• t’i zhvillojë aftësitë krijuese;• të zhvillojë aftësi për ta vërej-tur të bukurën në interpretiminvokal;• ta zhvillojë kritiken dhe vetë-kritikën;• t’i zbatojë njohuritë e TKI nëmësim sipas arsimit muzikor.

• Përmbajtjet e të gjithëtemave mësimore

• Shprehjet figurative dhe letrare të këngëve të mësuara dheveprat e dëgjuara;– Ekzekutimi i frazave me IMF – (ritmike dhe melodike);– Këndimi i këngëve popullore të ndryshme sipas përmbajt-jes (koncerti në nivel të klasës).• Kërkimi i të dhënave në internet me temë:,,Folklori – krijimtaria popullore’’.

152


Përmbajtjet mësimore nga lënda e arsimit muzikor në klasën e IV në ar-simin fillor nëntëvjeçar japin mundësi të realizohen në mënyrë inte-gruese me përmbajtjet e programeve tjera mësimore. Gjithashtu, jepetmundësia për planifikimin e brendshëm të integruar të të gjitha temavenë përputhje me nevojat e nxënësve dhe aktiviteteve të planifikuara.Gjatë realizimit të përmbajtjeve, mësimdhënësi duhet ta nxisë dhe talavdërojë secilin fëmijë gjatë paraqitjes/shprehjes së tyre muzikore dhenuk mundet të lejojë të bëhet atmosferë kompetive ndërmjet nxënësve.

TEMATNumri iorëve

1. Këndimi 10

2. Shkrim – leximi muzikor 25

3. Dëgjimi i muzikës 15

4. Ekzekutimi i instrumenteve muzikore për fëmijë 8

5. Gramatika muzikore 4

6. Krijimtaria popullore muzikore 7

7. Shprehja dhe krijimtaria muzikor 3

Gjithsej: 72


Gjatë mësimit rregullisht përcillen dhe vlerësohen të arriturat e nxënë-sve, grumbullohen tregues për aktivitetet e tyre, motivimi për shprehjenmuzikore, angazhimi i nxënësve, të kushtuarit në punë, si dhe puna eki-pore (vlerësimi me shkrim gjatë vitit, ndërsa në gjysmë vjetor dhe nëfund të vitit mësimdhënësi zbaton notim numerik). Gjatë rrjedhës së tëarriturave të nxënësve, mësimdhënësi duhet posaçërisht të ketë kujdespër qasjen individuale në të arriturat e secilit fëmijë.

Fondi vjetor i orëve:

Mjetet mësimore:

q mjetet audio – vizuale (TV, DVD - pleer, videoplejer, kompjuter);q instrumentet muzikore për fëmijë;q mjetet didaktike dhe materialet;q mjetet vizuale (fotografitë, pikturat, aplikacionet etj)q Interneti, softuerët arsimor.

Vërejtje: Numri i orëve është i dhënë sipas orientimit.

153

5. KUSHTET HAPËSINORE PËR RE-ALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR

Sa u përket kushteve hapësinore për realizim programi bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe mjeteve mësimore për klasën e I derinë klasën e VI të sjellur nga ana e ministrit të Arsimit dhe Shkencës mevendim nr.07-1830/1 prej 28.02.2008


» Ankica Vitanova, këshilltare për arsimin muzikor, BZHA – Shkup» Mr. Viktoria Kollarovska – Gmija, profesor ordinar në fakultetin përarsim muzikor – Shkup» Mr. Vlladimir Llazarevski, mësimdhënës – SHf ,,Kuzman J.Pitu’’ –Shkup» Marina Vasiq – Stefanovska, mësimdhënës – SHf ,,Kole Nedellkov-ski’’- Shkup

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSI-MOR

Programi nga arsimi muzikor në klasën e IV mund ta zbatojë personi icili ka mbaruar:• Fakultet pedagogjik – profesor për mësim klasor;• Fakultet filozofik – pedagog i diplomuar.

Programin mësimor nga arsimi muzikor për klasën e V në arsimin fillornëntëvjeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4069/1 od 22.05.2008 godina.

155

ARSIMI FIGURATIV

PROGRAMI MËSIMOR ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

156

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e or-ganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e RM“ nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor („Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit solliprogramin mësimor për lëndën arsim figurativ për klasën e V për arsi-min fillor nëntëvjeçar.

157

1. QËLLIMET E MESIMIT NË KLASËN E V

Nxënësi/nxënësja:• të perceptojë hapësirën dhe relacionin në hapësirë;• t’i zhvillojë aftësitë e mëdha vizuale;• të njihet me teknikat e reja figurative dhe të kombinojë teknika figura-tive;• të njeh terme të reja të cilët përdoren në tekstet mësimore;• të shpreh kureshtje dhe interesim për punën figurative dhe krijimin;• të zhvillojë aftësi për zbatimin e materialeve të ndryshme dhe tekni-kave për vizatim, pikturim, modelim, ndërtim dhe komunikime vizualenë shprehjet figurative;• të din dhe t’i dallojë karakteristikat e materialeve figurative, procedu-rat për punë dhe përdorimin e drejtë të mjeteve dhe veglave në punënkrijuese – figurative;• ta njoh funksionin e ngjyrës në jetën e përditshme;• të din dhe sqarojë nocione themelore dhe terme figurative;• njohuritë e veta t’i tregojë në mënyrë të pavarur dhe lirshëm, përjeti-met dhe përshtypjet, mendimet dhe fantazmat me ndihmën e gjuhës fi-gurative dhe krijimtarisë;• ti përdorë elementet e folklorit popullor në disejnimin e lëndëve;• të krijojë në mënyrë të pavarur, tandem, në grupe dhe kolektive;• të din të bëjë zgjidhjen e idesë, aktiviteteve dhe mjeteve si dhe të për-pilojë krijimin figurativ;• të zhvillojë aftësi për vëzhgim, sqarim verbal dhe vlerësim estetik;• të zhvillojë aftësi për vëzhgimin e krijimeve artistike nga lëmit e ndry-shme figurative (vizatimi, piktura, skulptura, arkitektura);• ta zhvillojë ndërgjegjen për kulturën artistike;• t’i shfrytëzojë me krijimtari të gjithë përvojat dhe potencialet krijuese;

• t’i shprehë në mënyrë kritike, mendimin, emocionet dhe përshtypjet eveprave të vëzhguara artistike;• të din që në mënyrë verbale ta sqarojë krijimin figurativ.• të din ta përdorë teknikën kompjuterike për krijimtarinë figurative.• t’i zhvillojë shprehitë kulturore – higjienike të punës.

158


VIZATIMI

Qëllimet Përmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• të aftësohet që të vërejë në natyrë horizontin dhevijën horizontale;• të vërej dhe zbatojë llojet e ritmit;• të arrijë njohuri elementare për pikën si element figu-rativ.• të kombinojë pika, vija, sipërfaqe dhe të vizatojë tek-stura.• të vërejë dhe të krahasojë tërësinë dhe detalin.• të krijojë kompozicion në detal;• të vërej në natyrë statikë dhe dinamikë (objekte tëcilët lëvizin dhe nuk lëvizin)• të aplikohet në teknikën e re (tush me ngjyrë);• të aftësohet të vizatojë dhe të manipulojë me tush mengjyrë;• ta paraqesë hijen e gjërave me hijesim;• të vërej dhe zbatojë vija të ndryshme dhe të vizatojkontrast;• të vizatojë kontrast të vijave me intensitet të ndry-shëm;• ta zbulojë dhe komentojë për pasurinë e vijave, rit-mit, teksturës, statikës-dinamikës dhe vizatimi i arti-stëve të njohur, motivi, teknika ....• të vërejë, njoh dhe emërojë vija, ritmin e vizatimevetë artistëve të njohur.

• Mjetet për viza-tim dhe përdorimii tyre

• Elementet figu-rative në vizatim

• Vizatimi

• Vlerësimi este-tik

• Kompozicioni

• Horizonti

• Vija horizontale

• Pika• Tushi mengjyrë

• Teksturë

• Hijesim

Aktivitete për:• Vëzhgimin e mjedisit të drejtpërdrejtë, vërejtja emjedisit (objektet e afërta dhe të largëta);• Vizaton motive përmes të cilëve paraqet objektetë afërta dhe të largëta;• Vëren dallime ndërmjet hapësirës dydymenzio-nale dhe tredimensionale.• Në natyrë e vëren ritmin e formave dhe vijave;• Nga elementet folklorike e zbaton ritmin në kriji-met figurative.• E vëren kompozicionin në mjedisin e drejtpër-drejtë.• Me vizatimin e vijave dhe formave kompononkompozicion (trupa gjeometrik, pemë)• Në natyrë (mjedisin e drejtpërdrejtë) e vëren lë-vizjen e objekteve sa i përket tjerëve të cilët nuklëvizin;• Vizaton lojtarë dhe publikë, dru dhe kafshë në lë-vizje, biçiklist (përdorë kontrast të statikës – dina-mikës);• Përdorë vija me intensitet të ndryshëm (dru nëdimër, pyll i djegur – tush dhe brushë);• Vëzhgon vizatime të artistëve të njohur dhe tekata zbulon lëvizje;

159

PIKTURIM



• të din që në mënyrë të duhur t’i përdorbazat, veglat dhe materialet e pikturimit;• të vërej tone të ndryshme të ngjyrës në na-tyrë;• të vërej ngjyra lokale të gjërave dhe duku-rive në mjedisin e drejtpërdrejtë;• ta vërejë dhe përdor kontrastin komplemen-tar: e kuqe-e gjelbër, e verdhë-vjollcë, e por-tokallit – e kaltër, • të kombinojë forma të vogla dhe të mëdhadhe t’i pasuroj me teksturë pikturimi (sipaskarakterit të motivit);• të tregoj ndjeshmëri më të madhe për de-taje;• të shprehë (transformojë) kompozicioninakromatik;

• Mjetet për vizatimdhe përdorimi i tyre

• Elementet figurativenë vizatim

• Pikturimi

• Vlerësimi estetik

• Ngjyra të ngrohta dhetë ftohta

• Të errëta dhe të ndri-çueshme

• vëzhgimi i mjedisit të drejtpërdrejtë (hapësiranë oborrin e shkollës dhe ndërtesa e shkollës)vëren hapësirën e jashtme dhe të brendshme;• pikturimi i hapësirës së jashtme dhe të bren-dshme;• analiza e gjërave nga natyra (lule, fruta vetëmme ngjyra të ndryshme) dhe e vëren ngjyrën;• pikturimi i natyrës së vdekur;• pikturimi sipas fantazmës (kontrast komple-mentar – kolazh)• pikturimi kombinimi i formave të mëdha dhetë vogla me teksturë pikturimi (gjësende ngafolklori popullor, veshje, kollanë, stoli, përpa-rëse);• sqarimi i nocionit transformim (ndryshimi) itoneve akromatike në kromatike;• pikturimi pas përjetimit dhe fantazmës;• pikturimi me tone akuarel në ngjyrë (pjesa eprapme, ndërsa përderisa do të thahet vizatimi idetajeve me fllomasterë ose me shtresë më tëdendur (ngjyra të ujit apo temperna);

160


• të din të shpërndanë shtresën më të dendur apomë të rrallë në bazë.• të zbaton teknika të kombinuara figurative;• të dallojë dhe emërojë motive të ndryshme: na-tyrën e vdekur, pejsazhin, portretin, kompozicio-nin...• t’i shpreh emocionet, mendimet dhe përshtypjete veprave të vëzhguara (vizatimet, pikturat, re-produksionet).

• pikturimi me pastel dylli qiri, ndërsa pjesa e prapme me akua-rel;• vizatimi dhe pikturimi me teknika të ndryshme pikturimi dhevizatimi dhe materiale;• analiza e veprave artistike dhe i emërimi i teknikave figurativedhe motivi i veprës;• vëzhgimi i veprave artistike nga autorë maqedonas dhe tëshprehurit e përshtypjeve, emocionet nga vëzhgimi.

FORMËSIMI I HAPËSIRËS, MODELIMI


Nxënësi/nxënësja:• ta përvetësojë aftësinë manuale dhe dalli-met e ndryshme për punë• të vëren dhe përshkruan vëllimin (këndor,të rrumbullakët, të nxjerrur, të thelluar);• të komponoj dy ose më tepër figura në njëtërësi;• të vërej dallimet (llojin) e relievit (të lartë– të ulët) dhe të modelojë reliev të ulët.

Mjetet për vizatim dhepërdorimi i tyre

Elementet figurativenë vizatim

Pikturimi

Vlerësimi estetik

• Vëllimi (këndor, irrumbullakët, i nxjerrur,i thelluar);

• Kontrasti

• Proporcioni

• Skulptura

• përmes lojës vërehen dhe emërohen trupagjeometrik në klasë (ndërtime) dhe forma tëlira jogjeometrike të krijuara nga natyra dhenjeriu;• modelimi dhe paraqitja e formave të ndry-shme (këndore, rrethore, të thelluara, të nxjer-rura);• kombinimi dhe krijimi i kompozicionit ngamaterialet natyrore (frute, gurësi, degë, rrënjë)• përmes perceptimeve vizuale dhe percepti-meve taktile zbulimi dhe vërejtja e dallimevetë relievit (i lartë-i ulët);

161


• të përpilojë maketa të lagjes, sheshit,rrugës, parkut dhe aty të paraqes zgji-dhjen hapësinore;• të njihet me karakteristikat e stiropo-rit dhe me procedurën e punës;• ta zbatojë stiroporin në modelim;• ta shpreh mendimin e tyre për formattredimensionale;• të njeh plastikën e plotë, statujën, re-lievin, bustën...

Elementet figura-tive në modelim

Modelimi

Mjetet për ndërtim

Elementet figura-tive në krijim

Krijimi

Vlerësimi estetik

• Busti

• Tredimensionaliteti

• Relievi (lart – ulët)

• modelimi në glinë në reliev të ulët me gërvishtje,thellësim dhe trusje;• nga stiropori krijimi i elementeve të ndryshme dhekombinimi në kompozicion (përforcimi, përbërja,prerja, ngjitja...);• kombinimi dhe përbërja në tërësi materiale të cilët ekanë ndryshuar funksionin e rëndësishëm (ambala-zha, mbeturinat);• modelimi dhe krijimi sipas vëzhgimit, të mbajturitnë mend dhe fantazma• vizita e muzeut ose hapësirës së hapur (statuja,busti përmendorja);

162

DISEJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUALE


Nxënësi/nxënësja:• të vërejnë llojet e kompozicionit• të zhvillojë shkathtësi për përpunimnë afishe;• të përdorë forma gjeometrike dhe na-tyrale në përpunimin në friz, orna-ment…• të shfrytëzojë elemente nga folkloripopullor në disejnimin e gjërave • të bëjnë origami sipas udhëzimit de-monstrues;• ta përdorë kompjuterin për përpuni-min e disejnit.

• Disejni

• Elementet figurative nëdisejn

• Komunikimet visuale

• Vlerësimi estetik

• Origami

• Posterë

• Afishe

• Ornament

• vëzhgimi i fotografive, posterëve, kopertinat e re-vistës, librat dhe vërejtja e vizatimit, teksti, shenjëdhe elementet tjera;• dekorimi i gjërave të ndryshme prej argjili me çka ishfrytëzojnë elementet nga folklori popullor;• me ndihmën e kompjuterit bën kthesë për afishe;• përpunimi i skicës për gjësende zbukuruese (va-zoja, llamba, lusterë, zbukurime…);• përpunimi i uresave, zbukurimeve, stolive ….• Përpilimi i origamive (mundet dhe nga letra e to-nuar).

163

GRAFIKA


• ta vërej shprehjen specifike figurativenë grafikë si lëmi figurative;• të njihet me teknikën e re;• gipsorez, i njeh karakteristikat e veta,veglat dhe procedurat e punës;• të vulosë gipsored në mënyrë të pava-rur;• të zbatojë forma të ndryshme sipërfa-qësore, tekstura (prej tekstili) në vulëprej kartuçi;• të përpunojë dhe vulosë shenjë të thje-shtë grafike ose element dekorativ;• të arrij njohuri themelore për grafikënkompjuterike (karakteristikat vizualedhe figurative)

• materialet themelorepër vulosje

• elementet figurativenë vulosje

• vulosja

• vlerësimi estetik

• vija• kontrasti• tekstura• forma• kompozicioni• përshtypja• thellimi• rrotulluesja

• të shikuarit e llojeve të grafikëve (reproduksione –artistike ose grafika nga klasat më të larta) dhe emë-rimi i teknikave grafike (monotipa, vula prej kar-tuçi);• mësimdhënësi i njeh nxënësit me teknikën gipso-rez, demonstron , si dhe procedura e vulosjes;• bërja e skicës për grafikë,në matricë për vulën prej kartuçi vendosja e elemen-teve me tekstura të llojeve të ndryshme (tantel, kar-tuç, lesh);në mënyrë të pavarur me rrafshuese derdhin ngjyrëndhe vulosin;• përpunimi i shenjave të zakonshme dhe realizimi ityre n; teknik;n grafike<• përdorimi i kompjuterit për përpunimin në grafikë.

164


• Përmbajtjet mësimore nga lënda e arsimit figurativ japin mundësi përintegrim të plotë dhe ndërlidhje përmbajtjesore me lëndët mësimore:gjuhë amtare, matematikë, gjuhë angleze, njohja me mjedisin, arsiminfizik dhe muzikor. Gjithashtu, jepet mundësia për integrim të bren-dshëm planifikimi të gjitha temave në pajtueshmëri me nevojat e nxë-nësve dhe aktivitetet e planifikuara.

Mjetet mësimore: • Burime të ndryshme të mësimit nga mjedisi i drejtpërdrejtë (gjësendenë natyrë dhe mjedis);• Mjetet didaktike dhe materiale;• Mjete vizuale (gjësende nga natyra dhe mjedisi, reproduksione, kri-jime për fëmijë, aplikacione etj.);• sllajde, ilustrime, revista etj.;• mjete audio-vizuale (TV, DVD-pleer, video-pleer, fotoaparat digjital,kamerë digjitale, kompjuter dhe mjete tjera varësisht nga gjësendi).• Internet, souftveri arsimor


Gjatë mësimit rregullisht ndjekin dhe vlerësohen të arriturat e nxënësve,grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, motivimi për krijimin arti-stik, bashkëpunimin kolektiv etj. (vlerësim formativ).Kjo komponentë është pjesë përbërëse e planifikimit të mësimdhënësitpër mësim dhe të mësuarit.

Vlerësimi me shkrim:– observimi i fëmijës-nxënësit;– bisedë si mënyrë komunikuese;– përshkrimi verbal i vizatimit personal;– shkalla e zotërimit të teknikave figurative;– aftësi individuale kreative;– pjesëmarrje dhe realizim të krijimit figurativ;– vrojtimi dhe njohja e gjësendeve të ndryshme nga mjedisi i drejtpër-drejtë dhe zbatimin në krijimtarinë figurative; – prezantimi i krijimeve figurative të nxënësve;vparaqitja në mënyrë kreative dhe krijim me teknikat figurative;– njohja e teknikave dhe materialeve figurative;– pjesëmarrja aktive në punën ekipore etj.

Gjatë vitit mësimdhënësi mund të përdorë kombinimin e vlerësimit meshkrim dhe numerik. Në mbarim të vitit shkollor nxënësi vlerësohet menotë numerike.

165

5. KUSHTET HAPSINORE PËR REAL-IZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR


Sa i përket kushteve hapësinore për realizim programi bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisjen dhe në mjetet mësimore prej klasës së I -VI të sjellur nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-1830/1 më 28.02.2008

Mësimin nga arsimi figurative në klasën e pestë mund ta realizojë per-soni i cili ka të kryer;• Fakultetin Pedagogjik – profesor për mësim klasor;• Fakultetin Filozofik – pedagog i diplomuar.

7. KOMISIONI I CILI PËRGATITPROGRAMIN MËSIMOR

» Trajko Jovanovski, këshilltar i arsimit figurativ dhe artit figurativ,BZHA - Veles» Ana Cvetkoska - Panova, IPKF „13 Nëntori” - Shkup » Roberta Jordanovska, profesoreshë e mësimit klasor, SHF „Lazo An-gelovski” - Shkup» Sonja Popovska- Trajkovska, SHF ,,Dimo Haxhi Dimov ”- Shkup» Mr. Maja Rauniq- Kirkova, asistente në Fakultetin Pedagogjik –Shkup

Programin mësimor nga arsimi figurativ për klasën e V në arsimin fillornëntëvjeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4067/1 më 22.05.2008.

167

ARSIMI FIZIK DHE SHËNDETËSOR

PROGRAMI MËSIMOR ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

168

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin dhe punën eorganeve të udhëheqjes shtetërore (,,Gazeta zyrtare e RM’’nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor (,,Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri iArsimit ka sjell programin mësimor nga lënda e arsimit fizik dhe shën-detësor për klasën V për arsimin fillor nëntëvjeçarë.

169

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN V

Nxënësi/nxënësja:q të zbatojë ushtrime për zhvillimin e drejtë fizik dhe përgatitje:q t’i zhvilloj aftësitë fizike, funksionale dhe psikomotorike;q të zbatoj ushtrime për zhvillimin e drejtë dhe simetrik morfologjik,mbajtjen e drejtë të trupit dhe funksionin e drejtë të aparatit lokomotor;q të zbatoj dhe ekzekutoj drejtë ushtrime dhe të koordinuara për për-forcim, zgjatje dhe relaksimin;q të inkuadrohet në sportet për zhvillimin e interesimit për sport;q të zhvillojë orientim në hapësirë me kompleks ushtrime për aftësitëpsikomotore (koordinimi i lëvizjeve ne hapsirë, forca, shpejtësia, elasti-citeti, gjindshmëria, ekuilibri, eksplosiviteti etj);q të përvetësoj ushtrime të reja dhe elemente nga bazat e sportit edhenë lojërat (stafetore, të karakterit, vallëzime, lojërat pa kufi);q t’i pasurojë njohuritë e veta sportive me përvetësimin e teknikave tëzbatuara drejtë dhe elementet nga bazat e atletikës, gjimnastikës, ritmi-kës, vallëzimeve;q të dij dhe praktikoj rregullat e lojërave dhe të merr pjesë dhe bashkë-punon në mënyrë të barabartë në ekipe – grupe;q të arrijë shprehi higjienike – shëndetësore dhe përparimin e shënde-tit;q të dij që mesatarisht të veprojë për pengimin pozitiv ndërhyrës dhezgjidhjen e situatave eventuale konfliktuoze;q t’i mësojë dhe zbatojë drejt nocionet nga lëmi edukativo – arsimordhe arsimi shëndetësor;q të çlirohet nga stresi përmes aktiviteteve fizike;q të zhvillojë kulturën e sjelljes gjatë sportit (si pjesëmarrës, fitues,tifoz dhe që pëson disfatë).

170


TEMA: USHTRIME DHE LOJËRA PËR PËRGATITJE DHE ZHVILLIMIN E DREJTË FIZIK



• të zhvillohet me ushtrime dhe lo-jëra komplekse adekuate;• të mbajë dhe të përmirësojë përga-titjen themelore fizike; • ta formësoj dhe ta mbajë drejt tru-pin;• të vendoset në mënyrë të drejtë, si-metrike dhe në kohë të duhur, në for-mat e punës në mësim;• të zhvillojë aftësitë për koordinimtë lëvizjeve të aparatit lokomotordhe koordinimin në hapsirë; • të mbajë dhe të zhvillojë aftësitëpsikofizike: shpejtësinë,ekuilibrin,ela s ticitetin, eksplosivitetin;

• Perfeksionimi i përmbajtjevetë vendosjes dhe lëvizjes së nxë-nësve në formacione: nga dydhe nga katër; – lëvizja në kolonë nga një, ngady dhe nga katër;rrotullimi në vend, majtas dhedjathtas, rrotullimi mbrapa(për 180º).

• Kompleks ushtrime për formë-simin e trupit dhe lëvizjeve:ush trime për përforcim, relak-sim dhe zgjatje, si dhe ushtrimepër krahët dhe brezin e supeve,për trupin, për legenin si dhe përkëmbët.

• Lojëra: elementare, stafetore,lojëra pa kufi dhe poligone dukepërdorur rekuizita dhe veglasportive, me ngritje, zbritje,zgjatje, kërcim etj.

• Objektet sportive

• Majtas-djathtas

• Veglat sportive

• Ushtrime për vendosjen e organizuar dhe lëviz-jet. • Ushtrime për formësimin e trupit për përgatit-jen e organizmit për ngarkesën e orës, si dhekorrektive.• Kompleks ushtrime kompenzatore,kompleks ushtrime ndërhyrëse.• Ushtrime për funksionin e drejtë motorik tëaparatit lokomotor.

171

TEMA: ATLETIKA



• të stërvitet parimisht që tëvrapojë me lëvizje të drejtë meduar dhe këmbë;• të stërvitet për të kryer vrapi-min stafetor;• të zhvillojë aftësi për reaksiontë shpejtë dhe të reagoj nëkohë; • t’i zhvillojë grupet e mëdhajatë muskujve të duarve, trupit,legenit dhe këmbëve;• t’i zhvillojë aftësitë psikomo-tore, dhe lëvizshmërinë e apa-ratit lokomotor;• të aftësohet që të zbatoj tekni-kën kërcim “gërshërë” dhe tek-nikën “e shtanguar”; vtë nxitet që të merr pjesë nëlojra me elemente nga atletika.

• Perfeksionimi i vrapimit tëdrejtë me ndryshimin e drejtimittë lëvizjes, nga drejtë, zik – zak(majtas – djathtas), gjysëmrre-thore dhe rrethore në funksion tëngritjes përgatitjes së përgji-thshme fizike. • Përvetësimi i bazave për:- start të ulët;- start të lartë.• Perfeksionimi i vrapimit stafetor • Kërcimi:- kërcim nga vendi- kërcimet: përforcimi i kërci-meve me hov;• teknikat: në lartësi ,,gërshërët’’dhe në largësi teknika ,,e shtan-guar’’• Hedhja:Teknika për hedhjen e topit nëcak dhe në largësi (birila)• Lojëra stafetore-gara.

• Ritmi dhe drejtimi ilëvizjes

• Vrapimi stafetor(per feksionimi i forma -ve të ndryshme)

• Starti i ulët

• Starti i lartë

Teknika“gërshërë” dheteknika “e shtanguar”

• Loja me birila

• Rënie

• Perfeksionimi dhe zbatimi i drejtë i elemen-teve nga bazat e atletikës: ecje, vrapim, kërcim,hedhje, kapje, veçanarisht e përcjell lëvizjen eduarve dhe këmbëve, qëndrimin e trupit dhekokës.• Lojëra stafetore sipas interesimit të nxënësveme elemente të përvetësuara nga bazat e atleti-kës.• Loja me gurë të vegjël dhe organizimi i ga-rave.• Kërcimi me litar; në grupe në një litarë dhekërcime individuale.• Kërcimi së larti 20, 30 deri 40 cm, me vëmen-dje gjatë rënies. (amortizimi në bazë të butë).• Garat: hedhja e topit në cak; hedhja e topit për-mes rrjetit të ulur me të qëlluarit e cakut të cak-tuar; hedhja e gjylës me topa prej plastike etj. • Vrapimi i shpejtë 30 metra (matja e kohës).

172

TEMA: GJIMNASTIKA DHE RITMIKA


Nxënësi/ nxënësja:

• të zhvillojë koordinimin dhe aftë-sitë për lëvizje të trupit në hapësirë,elementet gjimnastikore dhe rit-mike dhe kombinime në tra (par-ter), të veglave dhe kryerjen ekompleks ushtrimeve;• të zhvillojë aftësi për lëvizje nëpërputhshmëri me ritmin dhe muzi-kën;• të zhvillojë fuqinë dhe lëvizshmë-rinë e grupeve të mëdhaja musku-lore;• të zbatojë lëvizje estetike dhe ele-gante të trupit dhe pjesët e tij.• të zbatojë termine nga gjimna-stika dhe ritmika.

• Kompleks ushtrime:Korektive – kompenzatore dhemrojtëse – ndërhyrëseAkrobacion:• Zbatimi i kombinimit në tra(parter) nga elementet mësimoreme kapërdim para dhe kapërdimmbrapa; qëndrimi në shpatulla –qiriri, peshorja ballore.Vegla:• Zbatimi i varjeve dhe lëkun-djeve në shpinore të ulta, unaza,tra, paralele, shtylla dhe veglatjera: hipje, varje, zbritje, kërcimme amortizim.• Banka suedeze-zbatim i ele-menteve të mësuara (ecje me kërcim, rrotullime nëbankë, kërcim nga banka merënie të butë).Ritmika:• Zbatimi i elementave të përve-tësuara ritmike në kombinim meecje, vrapim, rrotullim dhe kër-cim. Zbatimi i rrathëve. Kërcimii macës dhe kërcimi galuc.

• Kapërdimi prapa

• Qiriri, qëndrimi nëshpatulla.

• Unazat

• Kaluçi këmbëhapur

• Ecja ritmike dhevrapimi

• Kërcimi i maces

• Kërcimi galuç

• Kombinim dhe perfeksionim i kompleksushtrimeve me ndikim të kahëzuar. • Përsëritje dhe stërvitje të elementeve kapër-dimi para dhe prapa (veçanërisht inkurajohennxënësit që kanë peshë më të madhe, të cilëtkanë frikë dhe ngarkesë gjatë zbatimit të këtyreushtrimeve).• Hipje, varje, lëkundje dhe zbritje në veglatgjimnastikore.• Lojëra stafetore dhe poligone me elemente tëpërforcuara nga bazat e atletikës dhe gjimnasti-kës.• Ritmikë, me dhe pa muzikë. • Lidhshmëri dhe kombinime nga gjimnastikadhe ritmika.

173

TEMA: VALLËZIMET MODERNE



• të vallëzoj nga krijimtariapopullore dhe moderne; • të zbatojë ushtrime estetikedhe të zhvillojë aftësi përshfaqje kolektive;• ta mbaj trupin dhe sjelljen nëpërputhje me lëvizjen kolek-tive;• të zhvillojë aftësi për lëvizjedhe lojë në hapësirë.

• Lojëra me muzikë.

• Ushtrimi i dy valleve tëmësuara më parë, stërvitjedhe vallëzim i valles sëtretë me muzikë.

• Vallëzime sipas zgjedhjes Loja sipas karaktereve (ve-çorive)

• Emrat e valleve popul-lore të mësuara.

• Nocione nga rregullat ehapave të vallëzimevemoderne dhe valleve.

• Vallëzim dhe këndim me ekzekutim ritmik të lë-vizjeve të caktuara që kanë të bëjnë me vallëzimet.

• Ushtrime për mbajtjen e trupit dhe estetika gjatëvallëzimit.

• Luajtja e valleve popullore me tempo të ndryshmedhe me hapa të harmonizuara (nga bashkësitë endryshme etnike).

174

TEMA: BAZAT E LOJËRAVE SPORTIVE - BASKETBOLLI



• t’i ushtrojë dhe përvetësojëelementet e basketbollit;• ta zhvillojë lëvizshmërinë eaparatit lokomotor me top,(ndjeshmërinë, koordinimin),për shoqërimin me top.

Elementet themelore të ba-sketbollit me top

(madhësia e topit sipas mo-shës)

• Basketbolli, loja,koshi dhe topi

• Nxënësit ushtrojnë udhëheqje të lirë dhe lojë indivi-duale me top e cila i përgjigjet moshës së tyre (topat janëmë të vegjël nga topat klasik për basketboll).• Lojërat stafetore dhe elementare ku roli i nxënësit dhetopit do të kenë rol dominues.• Udhëheqje e lirë e topit.• Pasimi dhe kapja e topit me dy duar.• Gjuajtja e zakonshme e topit në cakun e caktuar (kosh iulët, rrathë, korpë etj).

NËNTEMA: VOLEJBOLLI



• t’i përvetsojë elementet ngabazat e volejbollit;• ta zhvillojë bashkëpunimindhe frymën sportive në lojë;• t’i zhvillojë aftësitë për lojëme top.

Elementet themeloretë volejbollit

• Volejbolli• Refuzimi itopit• Refuzimi me,,çekiq’’• Rrjeti i volej-bollit

• Elementet themelore me lojë në vend dhe në lëvizje.• Refuzimi i topit të vogël nga muri.• Dhënia e topit përmes litarit.• Dhënia e topit përmes rrjetit të ulët të volejbollit.• Refuzimi i topit të vogël (me gishta, me çekan dhe me parakrah); indi-vidualisht dhe në çifte.• Zbatimi i të mësuarit në terene të vogla sportive përmes litarit e pastajedhe përmes rrjetit të volejbollit të vendosur jo aq lart.

Zgjedhet sporti sipas interesit të nxënësve dhe mundësive të shkollës.

175

NËNTEMA: HENDBOLLI



• t’i përvetësoj elementet the-melore të hendbollit: teknika ehedhjes së hendbollit – pasimidhe pritja – marrja e topit;• të mësoj gjuajtjen e topit nëgol.

Elementet themelorenë hendboll

• Hendbolli• Porta e hendbollit• Rrjeti i hendbollit

• Udhëheqja e lirë e topit.• Udhëheqja e topit në drejtim të caktuar.• Gjuajtje e lire dhe kapja e topit të vogël të hendbollit nga muri.• Gjuajtje të ndryshme të lira nga lartësi të ndryshme të trupit, ngasupet nga gjoksi.• Gjuajtja e topit në dysheme me refuzim nga muri.• Pasimi dhe pritja e topit ndërmjet dy personave në vend (në lar-tësi të gjoksit dhe duke e shfrytëzuar dyshemenë)• Gjuajtja e topit në gol nga vendi;• Udhëheqje e lirë e topit.

NËNTEMA: FUDBOLLI



• të ushtroj dhe përvetësoj ele-mentet e fudbolli;• të njeh rolin e motorikës li-dhur me udhëheqjen e lirë dhelëvizjen me top;• ta përvetësoj teknikën e dhë-nies së topit dhe gjuajtjen nëgol.

Elementet themelorenë fudboll

• Fudbolli• Udhëheqja e topitnë fudboll• Goli në fudboll• Gjuajtja fudbolli-stike• Fusha e fudbollit

• Udhëheqja e lirë e topit në fudboll.• Gjuajtje fudbollistike në mur me pranimin e topit të refuzuar.• Pasimi dhe pranimi i topit të fudbollit me çifte në vend.• Gjuajtje e lirë fudbollistike dhe gjuajtje e topit në cakun e për-caktuar dhe në gaol. • Lojë – fudbolli i vogël me rregulla të modifikuara.• Lojëra elementare dhe stafetore me top fudbolli.

176

TEMAT MËSIMORE – NJËSITË TË CILAT REALIZOHEN NËMARRËVESHJE ME PRINDËRIT

q NOTI ME AKTIVITETE NË UJË DHE STËRVITJEq SKIJIM ME STËRVITJEq PIKNIQE DHE ECJEq SPORTI SHKOLLORq SHKOLLAT SPORTIVE

Mësimi për arsim fizik dhe shëndetësor në klasë V realizohet me 3 orënë javë, përkatësisht 108 orë gjatë vitit.

Programi mësimor për arsim fizik dhe shëndetësor për nxënësit organi-zohet dhe realizohet me përvetësimin e elementeve nga programi mësi-mor. Programi mundëson kontinuitet të programeve paraprake mësi-more me vendosjen e specifikave për moshën dhe përmbajtjet që vijnësi krijim në temat duke i sintetizuar elementet e mësuara nga sportetedhe elementet e reja të cilat duhet të mësohen në mësim në përputhjeme aftësitë e nxënësve me qëllim që të arrihet cilësi më e lartë nëmësim dhe në spektër më të gjerë të elementeve të përvetësuara ngasportet dhe arritje në efektet shëndetësore.Tema e parë Ushtrimet dhe lojërat për zhvillimin e drejtë fizik edhe për-gatitja mbetet si nevojë e përgjithshme dhe themelore e nxënësve përngritjen permanente të aftësive të përgjithshme fizike dhe lëvizshmëriae aparatit lokomotor si dhe organizmi në tërësi, me çka mësimdhënësitduhet të mbajnë llogari për zgjedhjen dhe ndikimin e ushtrimeve, ele-mentet dhe lojërat me dozim mesatar dhe llojllojshmëria në punë, gji-thashtu të mbahet dhe përparojë interesimi dhe motivimi për të ushtruar.Mësimdhënësit duhet që vëmendje të posaçme t’i kushtojnë nxënësit qëai drejtë t’i zbatojnë elementet me rekuizita dhe mjete adekuate të aftë-sive dhe moshës.Temat tjera mësimore mësimdhënësi duhet t’i kahëzoj kah përvetësimi i

elementeve të reja, që të zbatohen siç duhet dhe njëherit të rris njohuritësportive në nivel më të lartë.Mësimdhënësi e përcjell statusin morfologjik të nxënësve dhe ndërmerrmasa gjatë dukurisë eventuale të deformimeve trupore edhe atë me in-tensitet dhe vëmendje më të madhe ndaj këtij problemi me zbatimin ekompleks ushtrimeve adekuate. Për këtë arsye në çdo orë të arsimitfizik dhe shëndetësor detyrimisht zbatohen ushtrime për formimin e tru-pit dhe lëvizjeve, kurse mësimdhënësi duhet që nxënësve t’ju jep edhedetyra shtëpie për ushtrimin e ushtrimeve për formimin e trupit simetrikdhe lëvizjeve. Nxënësit motivohen rregullisht dhe drejtë që të ushtrojnëdhe të kujdesen për trupin e tyre.Në marrëveshje me prindërit, mësimdhënësi përgatit program për temat- përmbajtjet e zgjedhura – njësia mësimor.

Sipas Ligjit për arsimin fillor dhe sipas Konceptit dhe qëllimeve të pro-gramit mësimor nga arsimi fizik dhe shëndetësor, të arriturat e nxënësveprej klasës së katërt deri në klasën e gjashtë, vlerësohen të kombinuara– me shkrim me zbatimin e notimit numerik gjatë mësimit, e në fund tëvitit me notim numerik.Gjatë formimit të notës mësimdhënësi mban llogari për të gjithë të arri-turat e nxënësit në mësim, meqë të gjithë ata janë me rëndësi të veçantë.Megjithatë, ai notën e formon sipas angazhimit të nxënësit, njohuritësportive, përparimi fizik dhe aftësitë, përpjekja, rregullshmëria, komu-nikimi, sjellja fer – plej, bashkëpunimi dhe ndihma, plotësimi i ku-shteve shëndetësore – higjienike dhe shprehitë para, gjatë kohës edhepas zbatimit të mësimit.. Në arsimin fizik dhe shëndetësor nuk ka orë tëposaçme për notim. Mësimdhënësi në secilën orë i përcjell të arriturat enxënësit në të gjithë komponentat, i evidenton edhe në ato baza formonnotë. Në orën nga arsimi fizik dhe shëndetësor mësimdhënësi kushtonvëmendje të posaçme që mësimin ta zbatojë pa asnjë stres ose situata të


4. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE

177

stresuara, kështu që nxënësi secilën orë duhet ta përfundojë me ndjenjë-tresuara, kështu që nxënësi secilën orë duhet ta përfundojë me ndjenjë-pozitive emocionale.Aftësitë fizike tek nxënësit janë të ndryshme, por për këtë arsye mësim-dhënësi nuk guxon nga ata të kërkoj ose parashtroj çfarë do qoftë normepër notim. Secili vlerësohet individualisht sa i përket angazhimit dhe af-tësive, rregullshmërisë dhe elementeve tjera. Indikatorët e shëndetit (af-tësitë psikomotore dhe funksionale) nuk janë norma për vlerësim, atajanë elemente për mësim.

5. KUSHTET HAPSINORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR

Programi në bazë të kushteve hapsinore për realizim bazohet në Norma-tivin për hapsirë, në pajisje dhe në mjetet mësimore për arsimin fillornëntëvjeçarë, të sjellur nga ana e ministrit të Arsimit dhe Shkencës mevendim nr. 07-1830/1 prej 28.02. 2008.


Për realizimin e programit mësimor nga arsimi fizik dhe shëndetësorpër klasën e pestë në arsimin fillor, janë të paraparë mësimdhënësit qëkanë të mbaruar fakultetin pedagogjik – profesor për mësim klasor dhefakultetin filozofik – pedagog i diplomuar.

178

7. KOMISIONI I CILI E PËRGATITPROGRAMIN MËSIMOR

» dr. Zoran Radiq – profesor në fakultetin për kulturë fizike, kryetar –Shkup» Sllobodanka Badarovska, mësimdhënës në SHf ,,Vllado Tasevski’’-Shkup» Mirjana Andreska, mësimdhënës në SHf ,, Vllado Tasevski’’ – Shkup» Zllatko Pavllovski, mësimdhënës në Shf ,,11 Tetori’’ – Shkup» dr. Nase Kondovski – kineziolog, Byroja e zhvillimit të arsimit –Shkup» Mustafa Aliu – këshilltar i arsimit fizik dhe shëndetësor – BZHA -Gostivar

Programin mësimor nga fizik dhe shëndetësor për klasën e V në arsiminfillor nëntëvjeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me ven-dim nr. 07-4086/1 od 22.05.2008 godina.

179

ARSIMI TEKNIK


180

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin dhe punën eorganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e RM“ nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor („Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit dheShkencës e miratoi programin mësimor për lëndën arsimi teknikë përklasën e V në arsimin fillor nëntëvjeçar.

181

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN V


- të zhvillojë interesim dhe dëshirë për njohuritë e reja nga teknika dheteknologjia me përdorimin e burimeve të ndryshme të mësimit;- të aftësohet për zbatimin e njohurive, shkathtësive dhe shprehive ele-mentare teknike – teknologjike, në mësim, punë dhe në përditshmëri;- t’i zgjerojë njohuritë për rrugën nga ideja në realizim;- të zhvillojë interesim dhe aftësi për krijimtarinë teknike (përbërja emodeleve dhe maketeve nga elementet e gatshme sipas idesë perso-nale);- t’i zgjerojë dhe zbulojë njohuritë për vetitë e materialeve;- të aftësohet për vëzhgimin, përshkrimin dhe krahasimin e gjësendevedhe dukurive në teknikë dhe teknologji;- t’i zgjerojë njohuritë dhe shkathtësitë për lëvizje të sigurt në komuni-kacion;- të zhvillojë kulturën e sjelljes në komunikacion;

182

KOMUNIKIMI GRAFIK


Nxënësi/nxënësja• din të organizojë vendin epunës;• të aftësohet që t’i përdor drejtëveglat për vizatimin teknik;• të identifikojë formatet e le-trës;• të skicojë ide personale të figu-rave të thjeshta;• të vizatojë kornizë dhe kon-strukt;• të aftësohet me zbatimin e rre-gullave për vizatimin teknik, nëbazë të skicës të përpunojë viza-tim teknik;• të aftësohet të lexojë vizatiminteknik të montuar dhe të punëto-risë; • të aftësohet të përdorë kompju-ter për vizatimin e punimeve tëthjeshta teknike.

• Kultura e punës – punë-toria shkollore• Vizatimi teknik, veglat,materialet, • Formatet e letrës

• Shkrim – leximi rregul-lat grafike të vizatimitteknik (kornizë dhe kon-strukt)

• Skica, vizatimi teknik –vizatimi i gjërave të thje-shta

• Leximi i punëtorive dhevizatimi i montuar.• Të vizatuarit e vizatimittë thjeshtë në kompjuter

• formate në letër,

• kornizë;

• konstrukt;

• vizatim punëtorie;• vizatimi montuar;

Aktivitetet: • sqarimi i rëndësisë së organizimit të rregullt të vendit tëpunës,• demonstrimi dhe punimi me veglat për vizatimin teknik(trekëndësha, vizore, laps, këndmatës, gomë),

• demonstrimi dhe përshkrimi i procedurave për vizatimine skicës dhe vizatimin teknik.

• zbulimi i karakteristikave dhe dallimet e skicave dhe vi-zatimi teknik,

• shfrytëzimi i teknikave të gatshme – punëtorie dhe tëmontuara dhe diskutimi i dallimeve të tyre.• të vizatuarit e vizatimit të thjeshtë teknik në kompjuter.


183

TEMA: MATERIALET NDËRTIM DHE FORMËSIM



• të aftësohen të kujdesen për si-gurinë individuale dhe kolektivegjatë punës;• të din të organizojë vendin epunës• të njihet me materialet dhe ve-titë e tyre,• të ketë qasje në përcaktimin eprocedurave teknologjike,• të aftësohet që ta përdorë drejtëveglën gjatë procedurave tëpunës;• të aftësohet që racionalisht t’ipërdorë materialet gjatë punës,• të nxitet të formojë qëndrim po-zitiv ndaj punës

• Mbrojtja e nxënësit gjatëpër punimit të materialit

• Kartuç, dru, tel i butë

• Karakteristikat e materialevedhe zbatimi i tyre

• Procedurat teknologjike gja -të punës me materiale

• Hapat nga ideja në prodhi-min e gatshëm

• kartuç,• dru.• tel i butë,

• vetitë,• fizike,• mekanike,

• veprimet teknolog-jike

• Instruimi për mbrojtjen individuale dhe kolektivegjatë punës,• Identifikimi i materialit për punë,• Vlerësimi i vetive të kartonit dhe drurit (fizike dhemekanike – elasticitet dhe fortësi),• Zbulimi dhe analizimi i teknologjisë së punës;• Zbulimi i rrugëve adekuate për ndërtimin e mode-leve origjinale dhe maketeve sipas idesë individuale;• Zgjedhja, kombinimi i materialeve adekuate përndërtimin e idesë së zgjedhur;• Formësimi estetik i materialeve, • Kontrolli i cilësisë (vetëkontrolli dhe kontrolli i më-simdhënësit).Detyrat punuese:• detyra për vlerësimin e njomësisë, fortësisë dhe ela-sticitetit (letra, kartuçi dhe druri)• detyrat punuese nga kombinimi i materialeve: kalen-dar, zile, kamion, makete dhe shtëpizë, automobil,barkë.

184

TEMA: KRIJIMTARIA KONSTRUKTIVE


Nxënësi/nxënësja• të aftësohet për shfrytëzimin e sigurttë mjeteve teknike,

• të zbulojë dhe identifikojë burime tëforcës,• të njihet me përcjelljen e forcës dhelëvizjes;

• të njeh elementet për përcjelljen eforcës dhe lëvizjes,

• t’i informojë për burimet natyrore tëenergjisë;

• të aftësohet të konstruktojë modele tëthjeshta ose makete nga materialetkonstruktive sipas idesë personale.

• me mjetet teknike (fenë, bo-jler, llambë etj)• Forca, bartja e forcës dhe lë-vizja• Elementet për bartjen e forcësdhe lëvizjes (bosht, rrip, rrotëme dhëmbëza)• Shfrytëzimi i energjisë së diel-lit, ujit dhe erës;• Konstruksioni i modeleve tëshëndruesve eklektik (rrota emullirit dhe mulliri me erë)• Konstruksioni i modeleve dhemaketeve të materialeve kon-struktove sipas idesë personale.

• fenë• bojler• llambë në formështylle;• forca,• lëvizja,• boshti• rripi• rrota me dhëmbëza,• energjia,• shëndrruesit energjik• rrota e mullirit,• mulliri me erë,• krijimtaria

• Sqarimi dhe demonstrimi shembuj për forcë,bartja e forcës dhe lëvizjes;• Zbulon dhe analizon shembuj për bartjen eforcës dhe lëvizjes;• eksperimentimi për bartjen e forcës dhe ele-mentet bartëse për forcën dhe lëvizjen;• zbulimi i burimeve të energjisë natyrore.• identifikimi dhe planifikimi i elementeve përkonstruktim;• planifikimi dhe përgatitja radhitje dhe ve-prime gjatë konstruktimit,• identifikimi dhe zgjedhja e veglave dhe mje-teve për ndërtimin e modeleve sipas vizatimittë dhënë teknik.• eksperimentimin dhe konstruktimin e mode-leve.

185

TEMA: KOMUNIKACIONI


Nxënësi/nxënësja:• të njihet me elementet dhe objektet errugës;• të aftësohet për pjesëmarrje tësigurt (lëvizje) në komunikacion;• t’i respektojë shenjat e komunikacio-nit, rregullat dhe dispozitat në situatëreale,• të aftësohet të bëjë vlerësim real të si-tuatës së komunikacionit për pjesëmar-rje të sigurt në komunikacion;• din dhe ka njohuri reale që ta vlerësojësituatën e komunikacionit në udhëkryqdhe ta tejkalon sigurt;• i zbaton dhe respekton rregullat dhe di-spozitat për biçikletistin në komunika-cionin rrugor.• të njihet me pasojat nga parregullsia ebiçikletistit, • të aftësohet që biçikletën ta përdor dhembaj drejtë• Të formojë kulturën e sjelljes për mje-tet në komunikacionin rrugor si këmbë-sor, biçikletist, pjesëmarrës në komuni-kacionin rrugor.• Të aftësohet të vozis biçikletë në poli-gon

• Elementet e rrugës dhe ob-jektet në rrugë• Rregulla dhe dispozita përpjesëmarrjen e biçikletistitnë komunikacionin publik• Biçikleta ime – karakteri-stikat teknike dhe mirëm-bajtja

• rruga ndërmjet tro-tuareve• rrugë komunikacionitretuarrrugicë për biçikletistë,• kalim• ndalim• rrethim• rregullat e biçikleti-stit

• vëzhgimi dhe identifikimi i elementeve nërrugë dhe rrugicë (sllajde, grafofoli, film, kom-pjuter);• simulimi i situatave të ndryshme të komunika-cionit të poligonit të komunikacionit shkollor osesimulime virtuale në kompjuter,• zgjidh situata në komunikacion me shenja tëkomunikacionit;• bisedë për rëndësinë e shenjave të komunika-cionit në komunikacion;• sqarimi dhe identifikimi i shenjave të komuni-kacionit për pjesëmarrjen e biçikletistit në komu-nikacion,• identifikimi i elementeve themelore konstruk-tive të biçikletistit;• zbulimi i elementeve për bartjen e forcës dhelëvizja e biçikletistit,• përshkrimi i rregullës për ndalimin e biçikleti-stit;• udhëheq biçikletë në poligonin shkollor

186


Udhëzime për lidhshmërinë ndërlëndore

Përmbajtjet mësimore nga lënda mësimore e arsimit teknik japin mun-dësi për integrim të plotë dhe lidhshmëri përmbajtjesore me lëndët më-simore: arsimi teknik, informatika, shkencat natyrore, matematika, ar-simi figurativ, njohja e mjedisit dhe natyrë.

Rekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëveQëllimet e parashtruara në temat mësimore japin mundësi për planifi-kim dhe realizim të pavarur të përmbajtjeve, në pajtim me përparimindhe nevojat e nxënësve, si dhe respektimin e parimit të aktualizimit nëmësimin e arsimit teknik. Shfrytëzohen risitë, situatat, proceset e punësaktuale punuese dhe teknologjike, dhe ndërlidhen me përvojën e arriturtë nxënësve, veçanërisht nga lënda mësimore njohja e mjedisit nëshkollë dhe jashtë saj. Gjatë vrojtimit, instruimit dhe demonstrimit nxë-nësit udhëzohen të përdorin veprimet dhe instrumentet në njohjen dhezbatimin e njohurive të fituara në jetën e përditshëm dhe në praktikë.Në programin mësimor gjithashtu, janë dhënë edhe objektivat konkretetë cilat arrihen përmes aktiviteteve të nxënësve të cilat planifikohen përpërvetësimin e përmbajtjeve të parapara dhe për zhvillimin e aftësive tënxënësve për krijimtarinë konstruktive. Gjatë klasës së pestë nxënësitdo të kenë mundësi të njihen dhe aftësohen me realizimin e ideve perso-nale dhe realizimin e modelit konstruktiv, që paraqesim se është i do-mosdoshëm nxënësit të aftësohen idenë e tyre ta dhëndërojnë në vepër.Kjo qasje e përpunimit të programeve të reja mësimore supozojmë seështë e rëndësishme dhe se ndikon në zhvillimin e krijimtarisë tekniketek nxënësit. Aktivitetet e parapara me programin e klasës së pestëndonjëherë përfshin më tepër qëllime, si dhe qëllime nga përmbajtjet endryshme gjegjësisht nga lëmi të ndryshme shkencore. Kështu që një

qëllim mund ta arrijmë përmes aktiviteteve të ndryshme, kurse shem-bujt e aktiviteteve janë vetëm propozime të mundshme, kurse mësim-dhënësi mund të arrijë në qëllimet të kuptojë edhe aktivitete tjera ade-kuate dhe detyra punuese.

Mjetet mësimore:

- në mësimin nga arsimi teknik, për njohjen e dukurive dhe ligjshmë-rive, si dhe dukuritë në shoqëri dhe raportet ndërmjet njerëzve e domo-sdoshme është të shfrytëzohen mjetet mësimore nga procedurat dhe si-tuatat reale dhe stimuluese;- për arritjen e qëllimeve të theksuara në programin mësimor nga arsimiteknik duhet të përgatitet libër dhe të përgatiten materiale për mësiminnga ana e shkollës;- kënd hulumtues ku nxënësit mund të hulumtojnë sipas qëllimeve dhemësimit;- mjetet didaktike dhe të tjera vizuale: filma, kompjuter, aplikacione,foli, panoa, sllajde, modele, makete et.;- enciklopedia dhe revista nga lëmi i shkencës dhe teknikës;- internet, softuer arsimor;- mjetet audio dhe vizuale, kamerë digjitale, grafoskop, DVD, LCDprojektor.

187

4. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE

5. 5. KUSHTET HAPËSINORE PËRREALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR


Gjatë mësimit rregullisht përcjellën dhe vlerësohen të arriturat e nxënë-sve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, përcjellje motivimipër mësim, bashkëpunimi me nxënësit dhe ngjashëm (vlerësimi forma-tiv).Kjo komponentë është pjesë përbërëse e punës të mësimdhënësit dhemësimi i nxënësit.

Mënyra e kontrollimit dhe vlerësimit

q përpunime të nxënësve, në grupe dhe në mënyrë individuale;q teste kontrolluese, teste të njohurive;q aktivitete punuese eksperimentale hulumtuese (planifikimi i punës,aftësitë për hulumtim, aftësitë për arritjen e shprehive të punës).q të arriturat e nxënësve gjatë vitit shkollor vlerësohen në mënyrë tëkombinuar me notë numerike dhe përshkruese, kurse në mbarim të vititshkollor realizohet me notim numerik.

Programi sa i përket kushteve hapësinore për realizim bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe në mjetet mësimore për klasën e I deritë V të miratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-1830/1 më 28.02.2008.


Punën edukative-arsimore në klasën e V mund ta realizojë personi i cilika të kryer:• Fakultetin Pedagogjik – profesor për mësimin klasor;• Fakultetin Filologjik – pedagog i diplomuar.

188

7. REZULTATET E PRIITURA

Nxënësi/nxënësja• vendin e punës ta rregullon siç duhet;• din t’i rregullon siç duhet veglat, mjetet dhe materialin për përpilimine vendit të punës;• të përdor vegla për vizatimin teknik;• përdor skica dhe vizatime teknike për ndërtimin dhe formësimin e mo-deleve dhe maketeve;• skicon makete ose model sipas idesë personale;• është i aftë të përpunojë vizatim të thjeshtë teknik;• dallon materiale (kartuç, dru dhe tel të butë), ti përdor dhe formësojracionalisht;• bën hulumtime të thjeshta për dukuritë dhe ligjshmëritë nga lëmi ienergjetikës,• përpunojnë makete dhe modele të thjeshta;• formojnë qëndrim pozitiv ndaj punës dhe kulturës së punës;• punon drejtë me veglat dhe mjetet;• din të mbrohet gjatë përdorimit të veglave punuese dhe ndihmëse;• din për burimet e energjisë, forcës, përcjelljen e forcës dhe lëvizjes;• bashkon elemente (pjesë) për ndërtimin dhe konstruktimin;• konstrukton modele të thjeshta dhe makete nga materialet konstruk-tive;• formon qëndrim për pjesëmarrje të drejtë në komunikacion si biçikle-tist;• i respekton rregullat dhe dispozitat për lëvizjen e sigurt në komunika-cion;• din se si t’i përdorë siç duhet dhe ta mban biçikletën;• din të komunikojë në komunikacionin publik si biçikletist

8. KOMISIONI PËR PËRGATITJEN E PROGRAMIT MËSIMOR

1. Doc. Dr. Aziz Shehu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup2. Sllavica Bozhinovska, profesoreshë , SHF ,,Koço Racin", Kumanovë3. Biljana Pavleska, profesoreshë e pedagogjisë, SHF ,,Vlado Tasev-ski", Shkup4. Vesna Nastoska, profesoreshë e mësimit klasor, SHF ,,Shën. Qirilidhe Metodij", Shkup5. Krste Vasileski, këshilltar në BZHA, Shkup

Programin mësimor nga Arsimi teknin për klasën e V në arsimin fillornëntëvjeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4073/1 më 22.05.2008.

189

KRIJIMTARIA

PROGRAMI MËSIMOR ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARË

190

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e or-ganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e RM“ nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor („Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit solliprogramin mësimor për lëndën krijimtari për klasën e IV për arsiminfillor nëntëvjeçar.

191

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËNE PESTË

Nxënësi/nxënësja:q të nxitet që ndjenjat personale dhe mendimet t’i shpreh në tekst, nëpërputhje me mundësitë dhe interesat e veta;q të nxitet të shkruaj tekst sipas kuptimit personal (ftesë, poster, afishe,letër falenderuese, tekste të shkurtëra për dramatizim, tekste për alma-nahun, revista fëmijërore, revistë shkollore etj), në përputhje me të gji-thë mundësitë e veta dhe interesimet;q të aftësohet ta shpreh mendimin personal muzikor përmes këndimitose ekzekutimit të ndonjë instrumenti që e njeh, në përputhje me mun-dësitë dhe aftësitë e veta;q ta zhvillojë shqisën për muzikalitet të përbashkët, në përputhje memundësitë e veta;q ta përsos ritmin dhe hapin e llojeve të ndryshme muzikë bashkëko-hore, në pajtim me mundësitë dhe aftësitë;q të aftësohet të kuptimësoj koreografinë e thjeshtë, në pajtim me mun-dësitë e veta;q të aftësohet për shprehjen më të plotë dhe më të sigurtë të ideve dhetemave të veta, për vendosjen e më tepër detajeve dhe kombinimi dhekomponimi i tyre në tërësi të reja;q të nxitet për shprehjen origjinale figurative me materiale figurativedhe jofigurative;q të aftësohet për lidhshmërinë e llojeve të ndryshme të shprehjes kri-juese fëmijërore;q të aftësohet që lirshëm të paraqitet para nxënësve tjerë, prindërve dhepunëtorëve në shkollë.

192


TEMA: KRIJIMTARIA GOJORE


Nxënësi/nxënësja:• të nxitet të propozojë ide, tëmerr pjesë në planifikimin dhemiratimin e planit vjetor përkrijimtari në klasën e vet;

• të nxitet të mbledh disa llojetë krijimeve popullore dhe nëmënyrën e vet ta paraqet kri-jimtarinë popullore.

Plani vjetor • Sjellja e propozimeve nga ana e secilit nxënës (në pajtim me interesatpersonale), propozimi i aktiviteteve, marrëveshja e aktiviteteve dhe obligi-met konkrete, për prezantimin e të arriturës para prindërve dhe nxënësittjerë në shkollë.

• Formimi i grupeve të nxënësve të cilët me letër, kasetofonë, blloqe, fo-toaparat etj. Do të shkojnë në vende të populluara afër me qëllim tëshkruajnë, inçizojnë tregime, këngë, fabula, gjëegjëza, urata, legjenda përndonjë objekt, vend, këngë popullore, valle, tradita popullore etj). Paskthimit, materialet do t’i sistematizojnë dhe përgatisin për prezantim nëshkollë dhe më gjerë në menyrën e vet (në libër, vizatime, këndimi i kën-gëve, vallëzimet, endje etj).

•- Të nxitet të përbëjë tekstin evet për uresa, ftesa, posterë,afishe, fletëfalenderuese;

Të shkruarit e let -rës, posterë, afishe,fa lënderim meshkrim

PosterAfisheFalenderim meshkrim

• Shkruarja e letrës shokut të panjohur nga vendi tjetër ose shteti tjetër;• shkruarja e uresave për ditën e emrit, për festën e bashkënxënësve ngabashkësitë e ndryshme etnike etj;• shkruarja e tekstit për posterë dhe afishe për klasën, shkollën;

193


• të nxitet që të formoj tekst tëri të inspiruar nga fotografia eofruar.

• Organizimi i vizitës së galerisë ose sigurimi i reproduksionit të pikturave arti-stike në klasë. Nxënësit e vëzhgojnëpikturën dhe të nxitur me pyetjen: ,,Çkandodh në fotografi? Formuloe tekstin tënd.

• Të nxitet që të formoj pyetjejo të zakonshme për personin eadhuruar.

Të shkruarit epyetjeve për inter-vistë të kuptimë-suar me personine adhuruar

• Formulimi i pyetjeve për personin e adhuruar (sportist, këngëtar, aktor etj).Në qoftë se direkt ose përmes letras merr përgjigje të pyetjeve, do t’i shpallpërmes radios shkollore ose gazetës shkollore.

• Të nxitet të shkruaj tekst sipasmendimit personal;• të nxitet q[ ndjenjat personaledhe mendimet t’i zbërthej nëteks.

Të shkruarit e tek-stit personal

• Formimi i tekstit të shkurtër për lëndën konkrete (për shemb. Për librin, lulenetj);• formulimi i tekstit për përshëndetjet;• të menduarit dhe të spjeguarit – çka do të bëhej kur ..(..do të ishte i/e paduk-shme; do të jetoj/a në shpellë;.. do të shëndrohesha në zog);• organizimi i aktiviteteve për të shkruar tekst të inspiruar nga muzika e dëg-juar ose piktura artistike e vëzhguar;• paramendimi i tekstit me temë të caktuar• Në qoftë se drejtëpërdrejtë ose përmes letrës merr përgjigje të pyetjeve, do t’ishpall përmes radios shkollore ose revistës shkollore.

• Të nxitet të merr pjesë në dra-matizimin e tekstit të shkurtër;• të nxitet të formojë tekste tëshkurtëra për dramatizim.

Luajtja në role • Dramatizimi i tekstit të shkurtër: ndarja e roleve, të mësuarit e roleve, organi-zimi i kushteve, dramatizimi;• grupi inxënësve shkruajnë tekste të shkurtëra për disa role (psh., ndodhi ejetës në klasë) të cilët më vonë do t’i luajnë.

• Të aftësohet të kuptimësoj dhekrijojë strip të shkurtër.

Strip Strip • Spjegimi i stripit të shikuar (pa fjalë), e pastaj përbërja e tekstit mbi bazë të sëcilit do të vizatohet strip..

194


• Të nxitet të merr pjesë në formimin elibrit në grupe të përbashkëta duke izbatuar njohuritë e arritura,• të njihet me almanakun dhe rëndësinëe tij si lloj libri për ruajtjen e kujtimeve;• të nxitet të formoj almank.

Krijimi i librit

Krijimi i almanakut

Almanak - Grumbullimi i teksteve të shkruara nga nxënësit nëklasë, marrëveshja për ilustrime, mënyra e lidhjes së li-brit dhe realizimi i asaj që eshtë marrë vesh.

• - Të nxitet të merr pjesë në formimin erevistës shkollore.

Revista për fëmijë Rubrika • shkruarja e teksteve për revista të ndryshme fëmijë-rore;• formimi i redaksisë, marrëveshja dhe ndarja e detyri-meve për rregullimin e revistës për fëmijë (përgatitja eteksteve, rregullimi teknik, vendosja e ilustrimeve); për-gatitja e një numri.

TEMA: KRIJIMTARIA MUZIKORE


Nxënësi/nxënësja:• të aftësohet ta shpreh men-dimin e vet muzikorë për-mes këndimit ose ekzekuti-mit të ndonjë instrumenti qëe njeh, në pajtim me mundë-sitë dhe aftësitë e veta;

Krijimi personalmuzikor

Krijimi personalmuzikor

• Zbulimi i fëmijëve të cilët mundet ta shprehin, gjegjësisht riprodhojnëmendimin e vetë muzikor dhe njëkohësishtë dhënia e përkrahjes së të njej-tëve në zhvillimin e kuptimit për krijimin e kracionevbe personale muzi-kore;• vazhdimi i këngës së pambaruar – të cilën e fillon mësimdhënësi osendonjë nxënës/nxënëse, kurse tjerët nxënës ndërlidhen dhe bëjnë ndry-shime sipas kuptimit;

195


• të nxitet të bëjë shkresaametere tonike të mendimitpersonal muzikor.

Bërja audio-demoamaterike inçizim ikrijimit personal

• paramendimi i përbashkët i këngës e cila inçizohet, dëgjohet dhe rregul-lohet-zbukurohet;• kuptimi i këngëve (teksti dhe muzika) për ndonjë solemnitet, për për-shëndetjen e prindërve, për mësimdhënësit, për dramatizimin muzikor etj;• krijimi i himnit në klasën, e shkollës;• kuptimet e dialogjeve muzikore në dramatizimet e planifikuara;• zgjedhja e ekzekutimit të efekteve të zëshme muzikore për shfaqje dhemanifestime të ndryshme të shkollës (dramatizimi, shfaqja teatrale, shfaqjepër fundin e vitit shkollorë, festa e patronatit etj);• inçizimi në kasetofonë, diktafon të secilës ide muzikore, mendimi muzi-kor;• ekzekutimi i krijimeve personale muzikore para anëtarëve të grupit, poredhe dëgjimi i shkrimit të bërë paraprak tonik.

• Të zhvillohet ndjenja përmuzikalitetin e përbashkëttë nxënësve

Interpretimi grupori kompozicionitpopullor muzikor

Ekzekutimi • Zgjedhja e kompozicionit i cili do të jetë i ekzekutuar, nga ana e grupitmë të vogël nxënësish. Kompozicioni mundet të jetë vokale ose instru-mentale interpretuese (me instrumentet të cilët i posedon shkolla);ushtrime individuale të kompozicionit (me instrumentet të cilat i posedonshkolla), ushtrime individuale të kompozicionit, ushtrime kolektive tëkompozicionit dhe ekzekutim publik para auditoriumit më të vogël.

196

TEMA: MUZIKA DHE LËVIZJA



• t’i ndërlidh elementet në kua-dër të ritmit,

• t’i përkryen hapat themelorëdhe mënyrat e lëvizjes dhe t’imodifikojë, në pajtim me mun-dësitë e veta.

• Të zbatohen në njohjen e rru-gës së krijimit kah rruga e kriji-mit të krijimit muzikor skema-tik;

• të zhvillohen tek nxënësit lë-vizjet ritmike dhe gracioye nëpërputhje me llojet e ndryshmetë muzikës;

• të nxitet të merr pjesë në dra-matizimet vallëzimeve moderne.

Realizimi i koreogra-fisë së muzikës bashkë-kohore

Ekzekutimi mjuzikllit

• Zgjedhja e muzikës sipas dëshirës së nxënësve: formimi i koreografi-sës së vet (psh, himni sportiv nacional etj); të ushtruarit dhe përsosja ekoreografisë së vetë;

• zgjedhja e muzikës dhe krijimi i koreografisë së vet të ushtrimeve rit-mike të shoqëruara me muzikën (psh.ushtrime me topa, rrathë, shiritaetj),

• pjesëmarrja e ndonjë feste lokale apo shkollore me koreogarfinë emësuar,

• Në bashkëpunim me të gjithë anëtarët të cilët i vizitojnë orët e krijim-tarisë dhe mësimdhënësi shkruajnë tekst, dëgjojnë muzikë me vëmen-dje, aktorë-vallëzues modern, regjisor, koreograf, skenograf dhe e kri-jojnë mjuyikllin e shkurtër;

• krijimi i koreogarfisë për pjesën muzikore të mjuyiklit me zbatimindhe përsosjen e hapave tanimë të mësuara dhe vallëzimit modern;• të ushtrusrit dhe përsosja e mjuzikllit;

• marrëveshja e ndjenjës së përbashkët vallëzimet moderne, dramatizi-met, të cilët janë sintezë e krijimtarisë fëmijërore në aktivietet të ndry-shme: motorike (lëvizje të përputhura – psh., me topa, rrathë, shirita);gojore (skenëpër shfaqje) etj;

• pjesëmarrje në shfaqje, sipas planit të shkollës ose në mjedisin lokaldhe më gjerë (psh. Në shkolla ***** jashtë vendit të tij).

197

TEMA: KRIJIMTARIA FIGURATIVE



• të nxitet për ta shfrytë-zuar materialin vizatuespër vizatim sipas mendi-mit të vet.

Vizatimi • Vizatimi i kartolinave për Vitin e Ri, për ditëlindjen e shokëve/shoqeve, prin-dërve dhe për raste tjera;• vizatimi i porosive, vizatimeve për zbukurimin të panosë së prindërve;• ilustrimi i teksteve (të vetat dhe të autorëve tjerë), ilustrim për gazetën shkol-lore;• vizatimi i rekuizitave për luajtje në role etj.

• Të zbatojë teknikën epikturës sipas zgjedhjespersonale gjatë realizimittë mendimit të vet.

Pikturimi • Pikturimi i uresave, vizatime për zbukurimin e klasës, panosë së prindërve dheshkollës;• pikturim në letër të fituar nga riciklimi nga ana e nxënësve më të mëdhenj (për-punimi i ftesave, uresave etj.);• ilustrimi i teksteve (të veta dhe të autorëve tjerë), përpunimi i kopertinave të li-brave për krijimtarinë popullore, ilustrim për gazetën e shkollës;• dekorimi i gjësendeve (terakote) të inspiruar nga krijimtaria popullore dhe tra-ditat nga kultura të ndryshme psh., dekorimi i gotës, enëve prej argjili, dekorimikartolinave për Festën e bajramit, për 7 marsin për ditën e mësuesit, për ditën epranverës etj.

198


• Të hulumtojë dhe zbulojë karak-teristikat të materialeve figurativejostandarde për vizatim dhe piktu-rim dhe këto njohuri ti përdorëgjatë shprehjes së vet figurative.

Aktivitete figu-rative hulum-tuese

• Pikturimi dhe vizatimi i shtresave/bazave të ndryshme, si psh., tekstil, gurë,dru, karton etj. ;• zbulimi i cilësive të materialeve të ndryshme dhe shfrytëzimi i i atyre njohurivepër përpunimin e vizatimit ose pikturës së vet, psh., vizatimi dhe pikturimi mengjyrë nga perimet ose frytet e perimeve, vizatimi me shkopinjë për veshë, pik-turim me gisht, me brushë të vjetër për dhëmbë e lyer me ngjyrë, vizatimi dhepikturimi me kozmetikë të vjetër etj.

• Të hulumtojë dhe zbulojë karak-teristikat e materialeve figurativejostandarde për vizatim dhe piktu-rim dhe ato njohuri ti përdorë gjatëparaqitjes së tij figurative;

• të inkurajohet në mënyra të ndry-shme të paraqesë hapësirë tredi-mensionale në bashkërenditje.

Formësimi ihapësirës

• Njohja me teknikën e punës me fima-masë dhe përpunimi i kapëses për flokë,vathëve, gjerdanit, broshëve, bezhëve për klasën e vet, zbukurime etj. (që mundtë eksponohen në ekspozita me rastin e patronatit të shkollës dhe festave tjera, tëeksponohen në ekspozitë për shitje, aksion humanitar etj.);• formësimi dhe komponimi nga më shumë forma natyrore të krijuara siç janë:degët, trungjet e thata të bimëve polake; • aktivitete me letër (shirita letre, forma, copëza dhe cilindra nga letra) dhe për-punimi në zarf për letër, qese për dhurata, lule, dekorime për bredh; origami etj.

• Të inkurajohet të përdorë disateknika të artit të aplikuar gjatëpunimit me materiale të ndryshme,duke punuar sende të ndryshme, qëkanë edhe cilësi estetike.

Disejn • Përpunimi i dhuratave për ditëlindjen e shokëve, kuti dhe ambalazha të ndry-shme për dhurata, vazo, korrnizë për fotografi dhe vizatime, kuti për lapsa, përbrusha dhe ngjyra, kuti për ruajtjen e gjërave të imta, zbukurime, dhurata përpersona më të vjetër, fëmijë pa prindër, për aksione të ndryshme humanitare etj;• Përpunimi i sendeve për përdorim të përditshëm, dekorime etj.,nga materialimbeturinë (kutia, pako për vezë prej kartuçi, , pjesë të drunjta nga kapëset e te-shave, stiropor, jutë, litar etj). • Përpunimi i kostumeve dhe maskave për Ditën e gënjeshtrës;• Përpunimi i pjesëve për kostum dhe gjësende të nevojshme për skenën kur dotë realizohen drmatizimi, për shfaqje të ndryshme dhe manifestime etj;• Përpunimi i kukullave për shfaqjen e kukullave, çka do t’i dhurojnë nxënësvemë të vegjël etj.

199


Qëllimet dhe aktivitetet nga lënda zgjedhore krijimtaria në klasën epestë ndërlidhen me ato që realizohen në klasën e katërt. Nxënësit, nën-kuptohet mundet edhe për herë të parë në klasën e pestë ta zgjedhin këtëlëndë mësimore. Në kuadër të lëndës mësimore krijimtari mësimdhënësi nuk duhet tenxënësit ti pengojë idetë, mendimet dhe supozimet e pazakonshme siburim i ideve krijuese. do herë duhet ti nxisë nxënësit lirshëm të shpre-hen, kurse secili krijim i tyre duhet pozitivisht të vlerësohet. Në asnjëformë të shprehjes krijuese nga nxënësit nuk insistohet në kopjim tëmodeleve të gatshme dhe shfrytëzimin e shabloneve.Gjatë realizimit të programit realizatorët e drejtpërdrejtë doemos duhettë fillojnë nga mundësitë zhvilluese dhe interesat e fëmijëve prej mo-shës 10 - 11 vjeçare dhe kuptohet e domosdoshme është të respektohenmundësitë, aftësitë dhe interesat personale të nxënësit/nxënëses në ve-çanti.Veprimtaritë propozuese në këtë program mësimor ndërlidhen në pjesëtë madhe nga qëllimet e realizuara të programeve mësimore nga: arsimifigurativ, arsimi muzikor, gjuha shqipe, maqedonishte, turke ose serbe,arsimi fizik dhe shëndetësor nga klasa e parë deri në klasën e tretë,kurse planifikimi dhe realizimi integrues vazhdon edhe më tej. Për realizimin e qëllimeve mësimdhënësit duhet të organizojnë aktivi-tete praktike manipuluese dhe hulumtuese të nxënësve: manipulim memateriale, gjësende,, hulumtimin e karakteristikave figurative dhe muzi-kore të mjeteve dhe materialeve, përbërje, konstruktim, hulumtim të af-tësive personale motorike, mundësi të zëshme, gjetje të zgjidhjeve mekombinimin e ideve dhe ngjashëm.Sa i përket formësimit didaktik-metodik të orës mësimore e theksojmënevojën për zbatim maksimal të lojës didaktike dhe veprimtarive hu-lumtuese të fëmijëve. Gjithashtu, e preferohet të zbatohet forma e punësnë grupe dhe individuale, kurse më së paku ajo frontale. Me rëndësishumë të madhe është të sigurohet atmosferë e këndshme dhe e lirë në

klasë, në të cilën nxënësit lirshëm dhe me kënaqësi do të shprehin dherealizojnë idetë e tyre, gjithashtu do ti pranojnë dhe respektojnë idetëdhe krijimet e nxënësve tjerë.Së pari mësimdhënësi duke i pasur parasysh njohuritë për secilin nxë-nës/nxënëse (të fituara me përcjelljen e aftësive, mundësive, interesavedhe analizave të punimeve në portfolio në tre vitet paraprake) dhe bise-dat që do ti zhvillojë me secilin prej tyre do tiu ndihmojë nxënësve tëinkuadrohen në aktivitetet përkatëse. Për shkak të interesave dhe mun-dësive të nxënësve në paralele, programi me kusht është i ndarë në katërpjesë: në të folurit,në lëvizjet figurative, lëvizjet muzikore-krijuese dhemuzika, kështu që të gjithë nxënësit do të zgjedhin atë që më së tepërmiiu intereson dhe aty ku ndjehen më të sigurtë, në kuadër të 36 orëve nëvit të kësaj lënde. Kështu, pas shqyrtimit të interesave të nxënësve do tëzgjedhën lëmitë dhe qëllimet të cilat do të realizohen dhe bashkërishtdo të konstatohet programi vjetor të të gjitha aktiviteteve në paralele(aktivitete konkrete, afate, nxënës përgjegjës, mënyra e prezantimit)Kuptohet se gjatë vitit mund të inkuadrohen edhe në aktivitete tjera,edhe pse në fillim të vitit për ata nuk janë interesuar- më me rëndësiështë ta përmbushin interesin e vet dhe të ndjejnë kënaqësi në realizi-min e aktiviteteve. E preferueshme është aktivitetet e nxënësve të jenë reciprokisht të li-dhura (psh., një grup nxënësish do të gjejnë apo do të shkruajnë teksttë tyre për shfaqje teatrale dhe do të shkruajnë mbishkrim dhe ftesa,grupi tjetër i nxënësve do të kujdeset për vizatimin e mbishkrimit, fte-save, përpunimin e rekuizitave, pjesëve të kostumeve dhe skenografisë,grupi tjetër i nxënësve do të realizojë efekte tingëlluese, do të zgjedhmuzikën e cila do ta shoqërojë shfaqjen, kurse përderisa mund edhe tëkëndojnë ose të ekzekutojnë në ndonjë instrument muzikor për fëmijë).Nëse ka më shumë se tri paralele në klasë të katërt në shkollë, mësim-dhënësit mund të merren vesh dhe të formojnë grupe të ndryshme sipasafinitetit dhe interesit personal të nxënësve. Mësimi nga lënda e krijimtarisë mund të realizohet në vende të ndry-shme (klasa të specializuara, sallë në shkollë, atelie dhe vende tjera tëndryshme), por shpeshherë në këndet përkatëse në shkollë.Mirë do të ishte këndi artistik, gjuhësor, etnologjik dhe muzikor ti pose-dojnë të gjitha mjetet dhe materialet në pajtim me Normativin për ha-

200


pësirë, pajisje dhe mjete mësimore. Për krijimtarinë artistike do të për-doren edhe materiale natyrore të mbledhura nga shëtitje në natyrë, vizi-tat në institucione të ndryshme, fabrika, uzina, materiale të sjellura ngaprindërit (material natyror – si psh., kutia, copë tekstili, lloje të ndry-shme të letrës, tel të butë, fara, boçë pishe, gështenja, margaritarë memadhësi të ndryshme, forma dhe ngjyra, penj me ngjyrë dhe trashësi tëndryshme, penj leshi etj.) Të gjitha krijimet e nxënësve vlerësohen pozitivisht dhe duhet të pre-zantohen para gjithë paraleles, nxënësit tjerë në shkollë, prindërit,madje edhe në nivel të vetëqeverisjes lokale dhe më gjerë. Do të organi-zohen prezantime me rastin e festave të ndryshme në shkollë, ekspozitashitëse të krijimeve në emër të aksioneve humanitare etj. Mirë do tëishte nëse lidhet bashkëpunimi ndërmjet nxënësve më të vegjël dhe mëtë mëdhenj të shkollës dhe institucionet tjera në vetëqeverisjen lokale.Kështu që, kukullat dhe maskat që do ti bëjnë nxënësit mund t’iu dhu-rohen nxënësve më të vegjël, maskat, kostumet për ditën e 1 prillit, zbu-kurimet, uresat dhe gjësendet për përdorim të përditshëm mund t’iudhurohen fëmijëve tjerë më të mëdhenj (psh., fëmijëve pa prind, perso-nave në shtëpitë e pleqve etj.) Letrën të cilën nxënësit më të mëdhenj(psh., të klasës së gjashtë) me riciklimin do ta bëjnë në kuadër të lëndëstë shkencave natyrore dhe teknikës, do të mund ta përdorin nxënësit eklasës së katërt dhe pesë për paraqitjen e tij artistike.

Që të vlerësohen të arriturat e nxënësit/nxënëses e domosdoshme është:q të bisedohet me nxënësin/nxënësen dhe të fitohen njohuritë për për-vojën dhe interesin paraprak për llojet e ndryshme të krijimtarisë apoparaqitjes krijuese të fëmijës;q të vrojtohet (vazhdimisht dhe me kohë) nxënësi/nxënësja përderisamanipulon me gjësendet, mjetet, materialet, instrumentet konkrete, për-derisa shprehet në mënyrë kreative gjatë kohës së prezantimit etj; q të ndiqen vazhdimisht raporti i nxënësit ndaj punës, bashkëpunimitme mocanikët, iniciativës së treguar, dashamirësisë, përpjekjes në reali-zimin e aktiviteteve të zgjedhura.

Në bazë të të dhënave të përgjithshme të fituara nga ndjekja dhe vlerë-simi formativ, mësimdhënësi i vlerëson të arriturat e secilit nxënës/nxë-nëse veçmas dhe i formulon në nota përshkruese dhe numerike. Kriterkryesor gjatë vlerësimit është pjesëmarrja, angazhimi dhe bashkëpunimime nxënësit tjerë e jo rezultati përfundimtar (prodhimi) nga aktivitetet.Në mbarim të mësimit të arriturat e nxënësve vlerësohen me notë nu-merike.

201

5. KUSHTET HAPËSINORE PËR REALIZIMIN E

PROGRAMEVE MËSIMORE

Programi sa i përket kushteve hapësinore bazohen në Normativin përhapësirë, pajisje dhe mjete mësimore për arsimin fillor nëntëvjeçar tëmiratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-1830/1më 28.02.2008.


Mësimin nga lënda e krijimtarisë në klasë të katërt mund ta realizojëpersoni i cili ka të kryer:• Fakulteti Pedagogjik – profesor për mësim klasor;• Fakulteti Filozofik – profesor i pedagogjisë.

8 KOMISIONI PËR PËRGATITJEN EPROGRAMIT MËSIMOR

» Liljana Samarxhiska – Panova, këshilltare në BZHA, bashkërenduese» D-r Snezhana Dimçevska, Fakultet për art muzikor - Shkup» Veselinka Radeva, IPKF ,,Astibo”- Shtip » Lidija Naraçanova-Smilevska, SHF,,Koço Racin” – Shkup» Marija Miteva, SHF ,,J.H.Pestaloci”- Shkup

7 REZULTATET E PRITURA

Nxënësi/nxënësja:• din ta shpreh interesimin e vet dhe të bëjë zgjidhje nga aktivitetet eofruara;• të merr pjesë në sjelljen e planit për aktivitetet vjetore;• merr pjesë aktive në aktivitetet që janë zgjedhur;• shpreh interesim për bashkëpunimin me bashkënxënësit tjerë në akti-vitetet për shprehjen krijuese;• merr pjesë aktive në prezantimin e krijimeve personale dhe të përba-shkëta.

Programin mësimor nga shoqëria për klasën e V në arsimin fillor nën-tëvjeçar e ka miratuar ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr.. 07-4087/1 më 22.05.2008.

programet mËsimore pËr klasËn e v nË arsimin...

Documents