program gospodarczo ochronny lkp puszcza notecka

Program Gospodarczo-Ochronny

dla

Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka

Zatwierdzam do użytku służbowego

DYREKTOR DYREKTOR DYREKTOR Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych

w Pile w Poznaniu w Szczecinie

mgr inż. Janusz Adam Sterczewski mgr inż. Piotr Grygier mgr inż. Sławomir Wencel

Międzychód, 7 marca 2007 r.

Autor opracowania:

dr inż. Władysław Kusiak

Konsultacja:

prof. dr hab. Ludwik Lipnicki

prof. dr hab. Henryk Różański

SPIS TREŚCI

WSTĘP ....................................................................................................................................................................5

PROGRAM GOSPODARCZO-OCHRONNY DLA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO PUSZCZA NOTECKA .......................................................................................................................................6

CELE I ZADANIA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO WYNIKAJĄCE Z AKTÓW PRAWNYCH I INSTRUKCJI BRANŻOWYCH...............................................................................................7 1) USTAWA O LASACH...................................................................................................................................7 2) ZASADY HODOWLI LASU .........................................................................................................................7 3) KALENDARIUM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM LEŚNYCH

KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH ...........................................................................................................9 4) ZARZĄDZENIE NR 62/2004 W SPRAWIE USTANOWIENIA LEŚNEGO KOMPLEKSU

PROMOCYJNEGO „PUSZCZA NOTECKA” ............................................................................................10 5) WYKAZ ISTNIEJĄCYCH LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH .........................................11

I. WARUNKI PRZYRODNICZE..........................................................................................................................12 1. Ukształtowanie terenu ...................................................................................................................................12 2. Wydmy ..........................................................................................................................................................13 3. Gleby .............................................................................................................................................................14 4. Klimat............................................................................................................................................................15 5. Stosunki wodne .............................................................................................................................................16 6. Zarys stanu zasobów leśnych (układ siedliskowy, skład gatunkowy, zasobność drzewostanów).................21 7. Ważniejsze formy ochrony przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka........................................................24 8. Zagrożenia .....................................................................................................................................................31

II. OCENA WARUNKÓW DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ......................................................................38 1. Przegląd ważniejszych koncepcji gospodarczych .........................................................................................38 2. Zasady prowadzenia gospodarki przeszłej wynikające z planów urządzania lasu ........................................44 3. Nasiennictwo, selekcja ..................................................................................................................................49 4. Wyłączone drzewostany nasienne .................................................................................................................50 5. Gospodarcze drzewostany nasienne ..............................................................................................................50 6. Uprawy pochodne..........................................................................................................................................51 7. Drzewa doborowe..........................................................................................................................................52 8. Szkółkarstwo .................................................................................................................................................53 9. Gospodarka łowiecka ....................................................................................................................................53 10. Użytkowanie uboczne..................................................................................................................................55 11. Zagrożena – pożary i profilaktyka przeciwpożarowa..................................................................................56 12. Projekt zabezpieczenie przeciwpożarowe LKP Puszcza Notecka ...............................................................58 13. Zagrożenia – wydobycie ropy i gazu...........................................................................................................59

III. WALORY HISTORYCZNE I KULTUROWE...............................................................................................60 1. Osadnictwo i gospodarka leśna w przeszłości ...............................................................................................60 2. Zmiany organizacyjne i administracyjne na terenie Puszczy Noteckiej w latach 1918-2006 ......................61 3. Charakterystyka historyczno-przyrodnicza ważniejszych miejscowości na terenie Leśnego

Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ................................................................................................64 4. Zabytkowe kościoły w obrębie Puszczy Noteckiej .......................................................................................97 5. Nazewnictwo puszczańskie ...........................................................................................................................99

Program Gospodarczo-Ochronny 4

IV. UDOSTĘPNIANIE LASU ............................................................................................................................100 1. Leśna infrastruktura edukacyjna..................................................................................................................100 2. Szlaki piesze ................................................................................................................................................100 3. Szlaki rowerowe ..........................................................................................................................................101 4. Szlaki wodne ...............................................................................................................................................102 5. Szlaki konne ................................................................................................................................................102 6. Trasy motorowe...........................................................................................................................................103 7. Zagrożenia ...................................................................................................................................................103

V. KIERUNKI I SPOSOBY DOSKONALENIA GOSPODARKI LEŚNEJ W CELU REALIZACJI PODSTAWOWYCH FUNKCJI LASU ..........................................................................................................104 1. Elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego LKP Puszcza Notecka...................104 2. Funkcje ekologiczne, gospodarczego i społeczne LKP Puszcza Notecka...................................................104 3. Doświadczalnictwo leśne na terenie LKP Puszcza Notecka .......................................................................105 4. Podsumowanie i wnioski .............................................................................................................................106 5. Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ....................109

VI. KIERUNKI I ZASADY WSPÓŁPRACY NA POZIOMIE REGIONALNYM I LOKALNYM..................115 1. Planowanie przestrzenne .............................................................................................................................115 2. Samorządy i organizacje pozarządowe........................................................................................................118 3. Społeczność lokalna ....................................................................................................................................119

DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE.............................................................................................................................121

LITERATURA – UZUPEŁNIAJĄCA ................................................................................................................121

SPIS TABEL........................................................................................................................................................127

SPIS RYCIN ........................................................................................................................................................128

SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................................130

ANEKS ................................................................................................................................................................131 1. Ustalenia pokonferencyjne w zakresie poprawy gospodarowania w Puszczy Noteckiej ............................131 2. Ocena oddziaływania na środowisko eksploatacji gazu ze złoża „Grotów” – wnioski ...............................137 3. Pomniki i zabytki przyrody z terenu Puszczy Noteckiej, opisane w 1938 r. ...............................................138 4. Obszary wnioskowane do włączenia do NATURY 2000............................................................................143 5. Konsultacje w zakresie kształtu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka.............151 6. Wyniki konsultacji przeprowadzonej wśród członków Rady Społeczno-Naukowej Leśnego

Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ..............................................................................................157 7. Wyniki internetowej sondy przeprowadzonej stronie www. na temat LKP Puszcza Notecka ...................159 8. Propozycje postępowania gospodarczego według wypowiedzi leśniczych.................................................159

WSTĘP

Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka o powierzchni ponad 130 tys. ha nie obejmuje jakiś nadzwy-czaj unikatowych wartości przyrodniczych. Poza kilkoma wyjątkami, które stanowią swoiste enklawy w morzu borów sosnowych, cechuje go raczej gospodarczy charakter. Wartością natomiast tego kompleksu leśnego jest wielkość, zwartość, miejscami pagórkowaty charakter, czytelność granic wyznaczona rzekami, niewielkie za-ludnienie, znaczna zasobność w surowiec drzewny.

Drzewostany stanowią typową monokulturę o jednogatunkowym i jednopiętrowym składzie, a przy tym z zachwianą strukturą wiekową. Większa część Puszczy Noteckiej obejmuje ubogie w składniki pokarmowe wy-dmy śródlądowe. Typowym siedliskiem jest więc bór świeży (puszczański), dawniej w dużym stopniu klasyfi-kowany jako bór suchy. Prosty podział powierzchniowy wynikający z przyjętych dotąd zasad ładu przestrzenne-go sprawia, że obszar Puszczy jest jak szachownica, pocięta zrębami, uprawami, młodnikami, tyczkowinami, drągowinami i drzewostanami dojrzałymi.

Podstawowymi zagrożeniami dla tych drzewostanów były i są nadal pożary, szkodniki owadzie, zwierzyna płowa. Do drugiej grupy zagrożeń należy zaliczyć wzmożone oddziaływanie o charakterze antropogenicznym (np. żywiołowy i dewastacyjny dla środowiska rozwój budownictwa letniskowego, czy coroczny zbiór grzybów na przemysłową skalę). Nowym i nieznanym dotąd niebezpieczeństwem jest zbliżające się uruchomienie w środku Puszczy kopalni ropy i gazu ziemnego.

Brak rzek i cieków wodnych wewnątrz Puszczy, niewielkie ilości opadów atmosferycznych, stale obniżający się poziom wód gruntowych, spóźnione przymrozki, silne wiatry powodują, że niewiele gatunków lasotwór-czych wytrzymuje te tak trudne warunki. Biorąc to pod uwagę należy uznać za sukces leśników, że potrafili ponownie przywrócić puszczański charakter temu miejscu, które 80 lat wcześniej zostało niemal doszczętnie zniszczone przez gąsiennice motyla strzygonii choinówki.

Obecne czasy sprawiają, że nawet dla tych zdawałoby się niezmienialnych drzewostanów zaczyna szukać się lepszego „unaturalnienia”. Tak więc zmienia się dotąd stosowane kanony, na rzecz wprowadzania większej różnorodności. Eksperyment się rozpoczął, ale jego pomysłodawcy nie mogą mieć pełnej wiedzy o wybraniu najwłaściwszego kierunku zmian.

Utworzenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ma pozwolić na wypracowanie i podej-mowanie właściwych decyzji gospodarczych, przy większym uspołecznieniu zarządzania i lepszym wsparciu nauki. Wysiłek ten zawarty m.in. w treści niniejszego Programu Gospodarczo-Ochronnego ma zaowocować nadaniu Puszczy Noteckiej bardziej naturalnego oblicza. Nie jest to droga łatwa, ponieważ skutki podejmowa-nych dziś decyzji znane będą za umowne lat 100, a któż jest w stanie przewidzieć, jaka wówczas będzie sytu-acja?

Przewodnią myślą, która towarzyszyła sporządzaniu tego Programu była zasada, że doskonaląc własną wie-dzę, osiągać będziemy lepsze efekty. A więc należy przede wszystkim przypomnieć wyniki dawniej przeprowa-dzonych w Puszczy doświadczeń, podjąć ich kontynuację, wskazać na dobre rozwiązania z przeszłości i prze-dyskutować popełniane błędy. Zapoznać się z nowymi trendami panującymi w leśnictwie i krytycznie je omówić w odniesieniu do tego obszaru i tutejszych warunków. Dla osiągnięcia sukcesu potrzebna jest też integracja leśników wokół wspólnego celu, bo nie da się racjonalnie gospodarować w Puszczy, ani w granicach nadleśnic-twa, ani dyrekcji regionalnej. Racjonalną i mądrą gospodarkę trzeba odnosić do całości kompleksu leśnego.

Przedłożony Program ma na celu przede wszystkim doprowadzenie do skupienia działań wokół pełnej pro-blematyki przyrodniczej i gospodarczej, bo jaka będzie w przyszłości Puszcza Notecka, taka będzie i przyszłość leśników, a Puszcza w dobrych rękach gwarantować będzie zachowanie jej trwałości.

PROGRAM GOSPODARCZO-OCHRONNY DLA

LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO PUSZCZA NOTECKA

Główne założenia

Powstały 14.10.2004 r. Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka obejmuje swym zasięgiem powierzchnię 137 273 ha na terenie siedmiu nadleśnictw (Karwin, Krucz, Międzychód, Oborniki, Potrzebowice, Sieraków, Wronki), podległych trzem regionalnym dyrekcjom Lasów Państwowych (w Pile, Poznaniu i Szczecinie).

Administracyjnie obszar ten wchodzi w skład dwóch województw (wielkopolskiego i lubuskiego), ośmiu powiatów (czarnkowsko-trzcianecki, gorzowski, międzychodzki, międzyrzecki, obornicki, poznański, strzelecko-drezdenecki, szamo-tulski, chodzieski) oraz 20 gmin wiejskich: Chrzypsko Wielkie, Czarnków, Drawsko, Drezdenko, Kwilcz, Lubasz, Między-chód, Obrzycko, Pniewy, Połajewo, Rogoźno, Rokietnica, Ryczywół, Santok, Sieraków, Skwierzyna, Suchy Las, Szamotuły, Wieleń, Wronki oraz sześciu gmin miejskich: Drezdenko, Międzychód, Wieleń, Wronki, Czarnków i Obrzycko.

Celem powołania leśnego kompleksu promocyjnego, w myśl ogólnych założeń jest: 1. Wszechstronne rozpoznanie stanu biocenoz leśnych oraz kierunków zachodzących w nich zmian; 2. Trwałe zachowanie i odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leśnej pro-

wadzonej na podstawach ekologicznych; 3. Integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody; 4. Promowanie wielofunkcyjnej i zróżnicowanej gospodarki leśnej; 5. Prowadzenie prac badawczych i doświadczalnych dla potrzeb gospodarki leśnej; 6. Doskonalenie form współpracy ze społeczeństwem w zakresie zarządzania lasami 7. Doskonalenie funkcjonowania Służby Leśnej i edukacja społeczeństwa.

W podejmowanych działaniach powinno zmierzać się do wypromowania Leśnego Kompleksu Promocyjny Puszcza Notecka jako waloru przyrodniczego, turystycznego i gospodarczego, przy uwzględnieniu wielofunkcyjności gospodarki leśnej, zasa-dy zrównoważonego rozwoju i rozproszonego ryzyka. W tym kontekście należy rozważyć wprowadzenie zaleceń obejmują-cych:

• Wdrożenie programu finansowego wsparcia, tj. działań związanych z bieżącym i długofalowym finansowaniem działalności LKP Puszcza Notecka.

• Wprowadzenie spójnego i akceptowalnego przez jednostki wchodzące w skład LKP – systemu „zarządzania” LKP Puszcza Notecka, zwłaszcza w kontekście wymiany informacji i koordynacji działań.

• Doskonalenie gospodarki leśnej z uwzględnieniem lokalnej specyfiki geograficznej i przyrodniczej. • Wprowadzenie jednolitej gospodarki łowieckiej. • Wdrożenie do realizacji interdyscyplinarnego projektu badawczego obejmujących najistotniejszą problematykę

dla Puszczy Noteckiej”. • Upowszechnienie programu dydaktyczno-szkoleniowego „Puszczański Podgrzybek” oraz wprowadzenie, wza-

jemnie dopełniającej się sieci turystycznej, uwzględniającej trasy rowerowe, konne, piesze, kajakowe, przełajo-we, motocrosowe (jeżeli zostanie wyznaczona) oraz pozostałe obiekty turystyczno-dydaktyczne.

• Wypromowanie produkt „Drewno wąskosłoiste z Puszczy Noteckiej”. • Rozważenie możliwości utworzenia, w miarę możliwości organizacyjnych i finansowych, Ośrodka Edukacji Le-

śnej w Jeziercach • Zorganizowanie przy Ośrodku Edukacji Leśnej Nadleśnictwa Oborniki „Biblioteki Puszczańskiej”.

Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Puszcza Notecka”, w myśl założeń, winien być dokumentem o charakterze kierunkowym, określającym najważniejsze zadania do realizacji w planie urządzania. Z powodu zakończonej właśnie (w latach 2002-2006) IV rewizji planów urządzania lasu dla wszyst-kich nadleśnictw puszczańskich, Program powinien przyjąć postać otwartą, to znaczy, że należy wprowadzać po-prawki, które następnie będą włączane do praktyki gospodarczej.

Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka

7

CELE I ZADANIA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO WYNIKAJĄCE Z AKTÓW PRAWNYCH I INSTRUKCJI BRANŻOWYCH

1) USTAWA O LASACH

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U. Nr 56, poz. 679 ze zm.) Art. 13b.

1. W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach Dy-rektor Generalny może, w drodze zarządzenia, ustanawiać leśne kompleksy promocyjne.

2. W skład leśnych kompleksów promocyjnych wchodzą lasy będące w zarządzie Lasów Państwowych. Do leśnych kompleksów promocyjnych mogą być włączane lasy innych właścicieli, na ich wniosek.

3. Leśne kompleksy promocyjne są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym, dla których działalność określa jednolity program gospodarczo-ochronny, opracowywany przez właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.

4. Dla każdego leśnego kompleksu promocyjnego Dyrektor Generalny powołuje radę naukowo-społeczną, do której należy inicjowanie oraz ocena realizacji działań podejmowanych w leśnym kompleksie promocyj-nym.

2) ZASADY HODOWLI LASU

Wprowadzone w życie na mocy art. 33 Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U. Nr 56, poz. 679 ze zm.) zarządzeniem nr 99 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 24 grudnia 2002 r. Zasady Hodowli Lasu stanowią, że: Postępowanie hodowlane w Leśnych Kompleksach Promocyjnych (LKP)

§ 42 Podstawą postępowania hodowlanego w LKP jest pogłębione i wszechstronne rozpoznanie warunków przy-

rodniczych regionu i trendów zachodzących w nich zmian. W tym celu w toku prac urządzeniowych zbiera się i analizuje wszelkie dostępne dane na temat warunków geologicznych, wodnych i klimatycznych obszaru LKP i określa ich wpływ na przebieg procesu glebotwórczego oraz na kształtowanie się gleb i siedlisk leśnych w ujęciu historycznym.

Równocześnie dokonuje się rozpoznania naturalnych zespołów roślinnych i kierunków zachodzących w nich zmian pod wpływem działalności człowieka na obszarze LKP i w strefie oddziaływania czynników zewnętrz-nych oraz w wyniku procesów naturalnej ewolucji w przyrodzie. W wyniku tych analiz dla każdego LKP opra-cowuje się:

1) mapę gleb i siedlisk leśnych, 2) mapę naturalnych i rzeczywistych zespołów roślinnych. Na mapie gleb i w operacie siedliskowym uwzględnia się:

− typy, podtypy, rodzaje i gatunki gleb, − stopnie ich uwilgotnienia, − zawartość substancji organicznej, typy, podtypy i formy próchnic leśnych, − kierunki i zasady ich rewitalizacji. − Na mapie siedlisk określa się: − typy siedliskowe lasu i ich odmiany krainowe i fizjograficzno-klimatyczne oraz warianty uwilgotnienia, − stopnie degradacji lub zniekształcenia siedlisk w wyniku działalności człowieka, − typy lasu uwarunkowane czynnikami naturalnymi.


Na mapie naturalnych zespołów roślinnych określa się zespoły potencjalne – czyli właściwe dla danych wa-runków siedliskowych lasu. Na mapie rzeczywistych zespołów roślinnych ilustruje się skład gatunkowy i struk-turę drzewostanów – według gatunków rzeczywistych oraz skład i frekwencję roślinności runa leśnego.

Z porównawczej analizy map gleb i siedlisk oraz naturalnych i rzeczywistych zespołów roślinnych wypro-wadza się wnioski dotyczące walorów przyrodniczo-leśnych obszaru oraz kierunków, zakresu i tempa przebu-dowy drzewostanów – zmierzających do stopniowego unaturalniania lasu, prowadzonego w sposób nie obniża-jący jego wielofunkcyjnej roli w zagospodarowaniu przestrzennym kraju. Uwzględnia się przy tym trendy suk-cesji naturalnej – na podstawie obserwacji spontanicznych procesów przyrodniczych – a także wpływ dotych-czasowego i przewidywanego zagospodarowania przestrzennego obszaru LKP i strefy wpływów zewnętrznych. W tym celu należy wykorzystać procesy naturalne obserwowane w rezerwatach przyrody istniejących w LKP i poza terenami chronionymi – w szczególności na specjalnie wydzielonych powierzchniach badawczych.

Przyjmowane w planach urządzenia lasu typy gospodarcze drzewostanów i budowa przestrzenna lasu w LKP powinny więc zmierzać do kształtowania zespołów roślinnych zbliżonych do wzorców naturalnych z uwzględ-nieniem jednak uwarunkowań przestrzennych trwale modyfikujących funkcjonowanie układów naturalnych – takich jak emisje przemysłowe i komunikacyjne, zakłócenia stosunków wodnych, presja ludności itp.

Wszystkie czynności gospodarcze w LKP należy wykonywać w sposób zapewniający konsekwentne osiąga-nie celów hodowlanych przy możliwie najmniejszej ingerencji w procesy naturalne.

Cele hodowlane (perspektywiczne i doraźne) powinny być jasno określone w indywidualnych zasadach ho-dowli i ochrony lasu dostosowanych do specyfiki poszczególnych LKP i uwzględnione w obowiązujących pla-nach urządzenia lasu. Powinny one prowadzić do kształtowania lasu trwale zrównoważonego z warunkami przy-rodniczymi i pełniącego wielofunkcyjną rolę w zagospodarowaniu przestrzennym. Należy dążyć do zapewnienia trwałości lasu w każdym miejscu i czasie oraz ciągłości jego wszystkich funkcji przy możliwie wysokiej zasob-ności, różnorodności biologicznej, zachowaniu bogactwa genetycznego i strukturalnego lasu oraz wysokiej pro-dukcyjności drzewostanów.

W wyniku rozpoznania walorów przyrodniczych obszaru LKP sporządza się, w ramach planu urządzenia la-su, program ochrony przyrody, uwzględniający zachowanie istniejących i odtwarzanie potencjalnych wartości przyrodniczych metodami racjonalnej gospodarki leśnej. Nie zastępuje to prawnych – wybiórczych form ochro-ny przyrody przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody, lecz zapewnia powszechną ochronę przyrody przez racjonalne użytkowanie i bieżące odnawianie jej zasobów z poszanowaniem walorów i wszystkich funkcji lasu na całym obszarze LKP.

Postępowanie hodowlane w LKP uwzględnia następujące zasady: − zachowanie w stanie naturalnym lub zbliżonym do naturalnego lub odtwarzanie metodami półnaturalnej

hodowli lasu wszystkich elementów biocenozy leśnej właściwych dla miejscowych biotopów – jako warunku trwałości lasu i równowagi ekosystemów przyrodniczych w całym obszarze funkcjonalnym LKP;

− w zespołach leśnych o szczególnie cennych walorach przyrodniczych głównym celem gospodarki leśnej jest ochrona tych walorów przez postępowanie hodowlane zapewniające ich trwałość, tj. racjonalne użytkowanie i bieżącą odnawialność;

− minimalizowanie stosowania zrębów zupełnych do przypadków nieodzownych z ograniczeniem ich szeroko-ści do 30–60 m lub powierzchni do 4 ha, z pozostawieniem nasienników w formie grup i kęp wraz z niższy-mi warstwami lasu oraz kęp drzew domieszkowych i drzew dziuplastych w celu wzbogacenia różnorodności, złożoności i estetyki krajobrazu leśnego;

− pozostawienie w drzewostanach dojrzałych do odnowienia w rębniach złożonych części (do 10%) starych drzew w formie 5–10-arowych do wieku fizjologicznej starości a nawet do ich całkowitego naturalnego roz-padu, jako ostoi licznych gatunków organizmów leśnych;

− preferowanie naturalnego odnowienia lasu, uzupełnianego w miarę potrzeb sztucznie, zgodnie z charakterem siedlisk i z celami trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej;

− gospodarowanie populacjami zwierząt łownych zgodnie z celami hodowli i ochrony lasu; − dostosowanie zakresu i częstotliwości zabiegów pielęgnacyjnych do potrzeb zrównoważonego rozwoju

wszystkich elementów biocenozy leśnej zgodnie z charakterem siedlisk i z warunkami środowiska przyrod-niczego;

− prowadzenie prac gospodarczych w lasach w sposób ograniczający do minimum uszkodzenia w pozostałych składnikach lasu;

− wzbogacanie zespołów roślinnych, form zmieszania i struktury warstwowej lasu w dostosowaniu do natural-nej mozaikowatości siedlisk;

− zakładanie stałych powierzchni badawczych i doświadczalnych dla obserwacji zmian ilościowych i jako-ściowych zachodzących w środowisku leśnym bez ingerencji człowieka i pod wpływem różnego rodzaju czynności hodowlanych;


9

− stosowanie eksperymentalnych i pilotażowych metod hodowlanych i promowanie postępu naukowo-technicznego, bazującego na podstawach ekologicznych;

− upowszechnianie osiągnięć hodowlanych w pozostałych lasach. Całość postępowania gospodarczego w lasach wchodzących w skład LKP uwzględnia program gospodarczo-

ochronny, ustalony odrębnie dla każdego LKP – zgodnie z art. 13b ustawy o lasach.

3) KALENDARIUM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH

1994 • 8.11.1994 – po raz pierwszy pojawiła się nazwa „leśny kompleks promocyjny” w uzasadnieniu do Decyzji

nr 23 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie zagospodarowania Pusz-czy Białowieskiej.

• 19.12.1994 – powołanie przez dyrektora generalnego Lasów Państwowych pierwszych 7 leśnych komplek-sów promocyjnych (Zarz. nr 30):

1. Lasy Puszczy Białowieskiej, 2. Lasy Janowskie, 3. Lasy Gostynińsko-Włocławskie, 4. Lasy Puszczy Kozienickiej, 5. Lasy Beskidu Śląskiego, 6. Bory Lubuskie. 7. Bory Tucholskie

1996 • 1.07.1996 – utworzenie kolejnych leśnych kompleksów promocyjnych:

8. Lasy Oliwsko-Darżlubskie, 9. Lasy Rychtalskie. 10. Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej

1997 • 24.04.1997 – uznanie leśnych kompleksów promocyjnych za dopuszczalną formę organizacyjną leśnictwa

w Polsce (w zmienionej Ustawie o Lasach). 2001

• 24.01.2001 – powołanie kolejnego leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. nr 30): 11. Lasy Birczańskie.

2002 • 30.10.2002 – powołanie następnych leśnych kompleksów promocyjnych (Zarz. nr 84, 85):

12. Lasy Spalsko-Rogowskie, 13. Lasy Mazurskie.

2004 • 14.10.2004 – powołanie kolejnych leśnych kompleksów promocyjnych (Zarz. nr 59, 60, 61):

14. Lasy Beskidu Sądeckiego, 15. Warcińsko-Polanowskie, 16. Sudety Zachodnie, 17. PUSZCZA NOTECKA (Zarz. nr 62)

• 14.10.2004 – zmiana nazwy i powierzchni LKP Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej na LKP Puszcze Szczecińskie (Zarz. Nr 63).

• 13.12.2004 – powołanie leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. Nr 75): 18. Puszcza Świętokrzyska 2005

• 1.04.2005 – powołanie leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. Nr 22): 19. Lasy Warszawskie


4) ZARZĄDZENIE NR 62/2004 W SPRAWIE USTANOWIENIA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO „PUSZCZA NOTECKA”

Zarządzenie nr 62 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 października 2004 r. w sprawie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „PUSZCZA NOTECKA”. (ZO-731-1-22/04). Na podstawie art. 13 b ust.1 oraz art. 33 ust.1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U. Nr 56, poz. 679 ze zm.), zarządza się co następuje:

§ 1. Ustanawia się Leśny Kompleks Promocyjny (LKP) „PUSZCZA NOTECKA” położony na terenie Regional-

nych Dyrekcji Lasów Państwowych w: Pile, Poznaniu i Szczecinie obejmujący następujące obszary: RDLP w Pile: • Nadleśnictwo Potrzebowice – powierzchnia 19 181 ha, w tym: obręb leśny Drawsko (pow. 7 381 ha),

obręb leśny Potrzebowice (pow. 11 800 ha), • Nadleśnictwo Wronki – pow. 18 971 ha w tym: obręb leśny Bucharzewo (pow. 9 144 ha), obręb leśny

Wronki (pow. 9 827 ha), • Nadleśnictwo Krucz – pow. 18 033 ha, w tym obr. leśny Krucz (pow. 12 436 ha), obr. leśny Lubasz

(pow. 5 597 ha) RDLP w Poznaniu: • Nadleśnictwo Sieraków – pow. 14 135 ha, w tym: obr. leśny Bucharzewo (pow. 8 891 ha), obręb leśny

Sieraków (pow. 5 244 ha), • Nadleśnictwo Oborniki – pow. 20 907 ha, w tym: obr. leśny Parkowo (pow. 3 703 ha), obr. leśny Obor-

niki (pow. 6 031 ha), obr. leśny Obrzycko (pow. 6 024 ha), obr. leśny Kiszewo (pow. 5 149 ha) RDLP w Szczecinie: • Nadleśnictwo Karwin – pow. 25 163 ha w tym: obr. leśny Lipki Wielkie (pow. 8 305 ha) obr. leśny Rą-

pin (pow. 8 501 ha), obr. leśny Karwin (pow. 8 357 ha) • Nadleśnictwo Międzychód – pow. 20 883 ha, w tym obr. leśny Krobielewko (pow. 13 209 ha), obr. le-

śny Międzychód (pow. 7 674 ha) § 2. 1. Celem działania LKP „PUSZCZA NOTECKA” jest promocja trwale zrównoważonej gospodarki leśnej,

ochrona zasobów przyrody w lasach oraz edukacja leśna społeczeństwa. 2. LKP„PUSZCZA NOTECKA” jest obszarem funkcjonalnym o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i

społecznym. § 3. Zobowiązuje się dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile, Poznaniu i Szczecinie do: 1. opracowania jednolitego programu gospodarczo-ochronnego LKP „PUSZCZA NOTECKA” 2. przekazania programu, o którym mowa w punkcie 1, wójtom gmin objętych granicami LKP „PUSZ-

CZA NOTECKA” do wiadomości, oraz nadleśniczym Nadleśnictw: Potrzebowice, Wronki, Krucz, Sie-raków, Oborniki, Karwin i Międzychód – do realizacji

3. nadzorowania realizacji tego programu. § 4. Program, o którym mowa w § 3 powinien zawierać m.in. następujące zagadnienia : 1. ocenę rozpoznania stanu lasu, zwłaszcza jego walorów przyrodniczych i zagrożeń; 2. ocenę dotychczasowych kierunków i metod zagospodarowania lasu pod kątem realizacji funkcji lasu:

ekologicznych, produkcyjnych i społecznych oraz wskazanie ewentualnych zmian i korekt w tym za-kresie;

3. określenie kierunków działań w celu udostępniania lasu m.in. dla potrzeb edukacyjnych, turystycznych i rekreacyjnych;

§ 5. Założenia i kierunki działań, określone w jednolitym programie gospodarczo-ochronnym LKP „PUSZCZA

NOTECKA” należy uwzględniać w planie urządzenia lasu Nadleśnictw: Potrzebowice, Wronki, Krucz, Siera-ków, Oborniki, Karwin i Międzychód.

§ 6. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania. Dyrektor Generalny Lasów Państwowych dr inż. Janusz Dawidziuk


11

5) WYKAZ ISTNIEJĄCYCH LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH

1. LKP Bory Lubuskie Nadleśnictwo: Lubsko (RDLP Zielona Góra); powierzchnia łączna: 32 134 ha

2. LKP Bory Tucholskie Nadleśnictwa: Tuchola, Osie, Dąbrowa, Woziwoda (RDLP Toruń); powierzchnia łączna: 84 012 ha

3. LKP Lasy Beskidu Sądeckiego Nadleśnictwa: Piwniczna (RDLP Kraków) oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy (AR w Krakowie); powierzchnia łączna: 19 650 ha

4. LKP Lasy Beskidu Śląskiego Nadleśnictwa: Bielsko, Ustroń, Wisła, Węgierska Górka (RDLP Katowice); powierzchnia łączna: 39 883 ha

5. LKP Lasy Birczańskie Nadleśnictwa: Bircza (RDLP Krosno); powierzchnia łączna: 29 578 ha

6. LKP Lasy Gostynińsko-Włocławskie Nadleśnictwa: Gostynin, Łąck (RDLP Łódź), Włocławek (RDLP Toruń); powierzchnia łączna: 53 093 ha

7. LKP Lasy Janowskie Nadleśnictwa: Janów Lubelski (RDLP Lublin); powierzchnia łączna: 31 620 ha

8. LKP Lasy Mazurskie Nadleśnictwa: Strzałowo, Spychowo, Mrągowo (RDLP Olsztyn), Pisz, Maskulińskie (RDLP Białystok) oraz Stacja Badawcza Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Po-pielnie; powierzchnia łączna: 118 216 ha

9. LKP Lasy Oliwsko-Darżlubskie Nadleśnictwa: Gdańsk, Wejherowo (RDLP Gdańsk); powierzchnia łączna: 40 907 ha

10. LKP Lasy Puszczy Białowieskiej Nadleśnictwa: Białowieża, Browsk, Hajnówka (RDLP Białystok); powierzchnia łączna: 52 637 ha

11. LKP Lasy Rychtalskie Nadleśnictwa: Antonin, Syców (RDLP Poznań) oraz Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice (AR w Poznaniu); powierzchnia łączna: 47 992 ha

12. LKP Lasy Spalsko-Rogowskie Nadleśnictwa: Brzeziny, Spała (RDLP Łódź) oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Rogowie (SGGW w Warszawie); powierzchnia łączna: 34 950 ha

13. LKP Lasy Warcińsko-Polanowskie Nadleśnictwa: Warcino, Polanów (RDLP Szczecinek), powierzchnia łączna: 37 335 ha

14. LKP Lasy Warszawskie Nadleśnictwa: Drewnica, Jabłonna, Celestynów i Chojnów (RDLP Warszawa); powierzchnia łączna: 48 572 ha

15. LKP Puszcza Kozienicka Nadleśnictwa: Kozienice, Zwoleń, Radom (RDLP Radom); powierzchnia łączna: 30 435 ha

16. LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwa: Potrzebowice, Wronki, Krucz (RDLP Piła), Sieraków, Oborniki (RDLP Poznań), Karwin, Międzychód (RDLP Szczecin); powierzchnia łączna: 137 273 ha

17. LKP Puszcze Szczecińskie Nadleśnictwa: Kliniska, Gryfino, Trzebież (RDLP Szczecin) oraz Lasy Miejskie Miasta Szczecina i Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny „Świdwie”; powierzchnia łączna: 61 070 ha

18. LKP Puszcza Świętokrzyska Nadleśnictwa: Kielce, Łagów, Suchedniów, Zagnańsk, Skarżysko (RDLP Radom); powierzchnia łączna: 68 245 ha

19. LKP Sudety Zachodnie Nadleśnictwa: Szklarska Poręba, Świeradów (RDLP Wrocław); powierzchnia łączna: 22 866 ha

Łączna powierzchnia wszystkich 19 leśnych kompleksów promocyjnych obejmuje 990 469 ha, przy czym LKP Puszcza Notecka zajmując 13,8% jest największy i jako jedyny położony jest na terenie trzech dyrekcji Lasów Państwowych.


I. WARUNKI PRZYRODNICZE

1. Ukształtowanie terenu

Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego, opartej na ukształtowaniu i strukturach geolo-gicznych teren Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka wchodzi w skład Prowincji Niżu Środko-woeuropejskiego (31), Podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego (315), Makroregionu Pradoliny Toruń-sko-Eberswaldzkiej (315.3), Mezoregionu Kotliny Gorzowskiej (315.33) oraz w przeważającej części Mikrore-gionu Międzyrzecza Warty i Noteci (315.333). Część Nadleśnictwa Sieraków, obręb Sieraków wchodzi w skład Mezoregionu Pojezierza Poznańskiego (315.51) i Mikroregionu Pojezierza Międzychodzko-Pniewskiego (315.512). Do Mikroregionu Obornickiej Doliny Warty (315.332) wchodzi obszar biegnący wzdłuż Warty po jej obu stronach – od ujścia Wełny do Warty do ujścia Noteci do Warty.

Mezoregiony i Mikroregiony obszaru Puszczy Noteckiej (za Kondrackim 2001)

315.33 – Mezoregion Kotliny Gorzowskiej 315.53 – Mezoregion Pojezierza Chodzieskiego 315.51 – Mezoregion Pojezierza Pomorskiego 315.333 – Mikroregion Międzyrzecza Warty i Noteci 315.332 – Mikroregion Obornickiej Doliny Warty 315.512 – Mikroregion Pojezierza Międzychodzko-Pniewskiego

Według podziału geobotanicznego Szafera LKP wchodzi w skład Działu Bałtyckiego, Poddziału Wielkich

Dolin, Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej. Według regionalizacji botanicznej J.M. Mautszkiewicza, 1993, przeważająca część LKP Puszcza Notecka

należy do Obszaru: Europejskie Lasy Liściaste i Mieszane, Prowincji: Środkowoeuropejska, Podprowincji: Środkowoeuropejska Właściwa, Działu: Brandenbursko-Wielkopolskiego (B), Krainy: Notecko-Lubuskiej (B.1), Okręgu: Borów Noteckich (B.1.2)

Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej obszar LKP PN wchodzi w przeważającej części (Nadl. Karwin, Nadl. Potrzebowice, Nadl. Krucz, Nadl. Międzychód – całe oraz obręby: Bucharzewo Sier., Bucharzewo Wr. Oborniki, Kiszewo, Parkowo oraz w północnej części obr. Wronki i niemal cały obr. Obrzycko) w skład:

Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej (III), Dzielnicy Kotliny Gorzowskiej (III.4) Mezoregionu Puszczy Noteckiej (III.4.b)

Obręb Sieraków wchodzi w skład: Dzielnicy Pojezierza Lubuskiego (III.6)


13

Mezoregionu Ziemi Lubuskiej (III.6.a) – część zachodnia obrębu, Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego (III.7.b) – wschodnia część obrębu, od drogi Kwilcz – Sieraków

Leśnictwo Kłodzisko (Nadl. Wronki) oraz część Nadleśnictwa Oborniki – Leśnictwo Objezierze i dwa oddziały w Obrębie Obrzycko (1134 i 1134A) wchodzą w skład:

Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III.7) Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego (III.7.b). Całość Puszczy Noteckiej leży w podłużnej, wyżłobionej wodami polodowcowymi części Pradoliny Toruń-

sko-Eberswaldzkiej. Występują na niej wyższe i niższe terasy, rozległe pola sandrowe oraz liczne wały wydmo-we. Obszar ten przed ostatnim okresem lodowcowym był płaską równiną, powstałą w wyniku ustąpienia jeziora plioceńskiego, zalewającego przed ponad 1 mln lat większą część nizin polskich. Niewielkie sfałdowania w utworach plioceńskich pochodzą od ruchów tektonicznych lub erozji wód spływających z owego wielkiego jeziora. Znajdywane niekiedy płytko pod powierzchnią iły plioceńskie mogą być również wypiętrzone przez lądolód, jak np. odosobnione wzgórze koło Dębogóry (Góra Gliniasta 75 m n.p.m.) lub owalna wyspa wysoczy-znowa w okolicach Dąbrówki Leśnej, w obrębie której leżą najwyższe wzniesienia Puszczy Noteckiej (Góra Pożarowa 102 m i Pryskowa Górka 100 m n.p.m.).

Pod koniec epoki lodowcowej powstałe w wyniku topnienia lądolodu ogromne masy wody naniosły na ten obszar wielkie masy piasku. W miarę opadania wód wytworzyły się terasy zalewowe, wyniesione na 25-35 m n.p.m., na których dnie płynie Warta poniżej Międzychodu oraz Noteć. Wyżej o 25-30 m położone tereny stały się terasą środkową (inaczej wydmową lub sandrową), o urozmaiconej rzeźbie powierzchni, silnie wyodrębnia-jącej się z pozostałej części Kotliny Gorzowskiej. Zajmuje ona prawie całe międzyrzecze między Wartą a Note-cią i to na niej znajdują się najbardziej charakterystyczne dla Puszczy Noteckiej wydmy. Terasa ta charakteryzu-je się powolnym i stałym spadem wzniesienia ze wschodu ku zachodowi – od 94 do 48 m n.p.m.

W naniesionych utworach tkwiły jeszcze ogromne bryły tzw. martwego lodu. Po ich stopnieniu pozostały w tych miejscach niecki, dziś wypełnione jeziorami lub torfowiskami. Znaleźć tu można wiele torfowisk wysokich, wypełniających kotlinki śródwydmowe, zasilane nierzadko tylko wodami pochodzącymi z opadów atmosferycz-nych. Najczęściej spotykane są torfowiska typu przejściowego – jak największe z nich Bagno Chlebowo, na którym w części środkowej jest torfowisko wysokie, a na skraju – torfowisko niskie.

Ciekawym fragmentem jest dolina Miały. Jest ona młodsza od równoległej do niej doliny Noteci i powstała wskutek zatarasowania spływu wód polodowcowych przez oz utworzony w owym czasie koło Lubasza. Groma-dzące się wody nie mogły spłynąć na północ do pradoliny, utorowały więc sobie drogę na zachód trzema równo-ległymi rynnami. Miała dziś płynie środkową rynną, natomiast ślady dwóch pozostałych, zatarasowanych przez wydmy, zachowały się w postaci dolin jezior Świętego koło Miałów i Zdręczno w Mężyku. Dowodem „walki” wód polodowcowych z nawiewanym piaskiem jest jez. Główki koło Miałów, o krętym kształcie, przez które dawniej płynęła Miałą. Po zatarasowaniu odpływu przez wydmę rzeka znalazła sobie inną drogę, bardziej na północ, natomiast przebieg starej doliny widoczny jest po zach. stronie wydmy na wielkiej łące (wg dokumentu z 1565 r. były to bagna Okunino i Okuninko).

2. Wydmy

Międzyrzecze warciańsko-noteckie jest jednym z największych w Polsce obszarów wydm śródlądowych, a przy tym obszarem niejako modelowym dla zagadnienia tworzenia się wydm. Po stopieniu lądolodu wytworzone wtedy ogromne pola piasków sandrowych, przemytych przez wody polodowcowe, pokrywała skąpa roślinność typu tundrowo-stepowego. Nie było więc większych przeszkód dla wiejących wówczas wiatrów zachodnich, a okolicznością sprzyjającą tworzeniu się pagórków wydmowych było ogólne wydłużenie całego terenu w kierun-ku wschód-zachód.

Mimo całej pozornej jednorodności obszar Puszczy Noteckiej wykazuje konsekwentnie zróżnicowaną budo-wę, zarówno w przekroju wschodnio-zachodnim, jak i północno-południowym. Część zachodnia, mniej więcej do linii Wiejce – Lubiatów, to teren deflacyjny, z którego wywiane zostały piaski wydmowe. Charakteryzuje go płaski krajobraz (wysokości względne do 8 m), lekko tylko ożywiony powtarzającymi się nieckami i grzbietami ostańcowymi o kierunku zachód-wschód. Spotykane tu torfowiska lub niewielkie wysychające jeziorka (Jezier-ce, Koza) wypełniają niecki pozostałe po wytopieniu się odosobnionych brył lądolodu.

Dalej na wschód, do linii Wronki – Krucz, leży zwarty pas najwyższych wydm, mający szerokość 6-9 km. Powtarzają się one dość regularnie co 500-600 m w postaci ciągów poprzecznych do kierunku tworzących je wiatrów. Wały te mają kierunek północno-południowy, tylko końce wydm są nieco zaokrąglone. Można zauwa-


żyć to zaokrąglenie na drogach: każda droga wchodząca na obszar najwyższych wydm raptownie skręca, pod-czas gdy dalej jej przebieg jest już łagodniejszy. Wydmy te mają ok. 20 m wysokości, czasem przekraczają 30 m, natomiast wielkości maksymalne to 42 m wysokości względnej (Wielka Sowa) i 98 m n.p.m. (Góra Rzeciń-ska). Ciekawym zjawiskiem jest występowanie najwyższych punktów tych wydm tuż przy płd. krawędzi tego ob-szaru.

Oznacza to, że wiatry usypujące wydmy wcale nie były najsilniejsze. Im dalej ku wschodowi, tym ziarna sta-ją się mniejsze. Te drobne piaski mają przy powierzchni strukturę luźną i zawierają między ziarnami powietrze, które uniemożliwia wsiąkanie wody w grunt. Spływa więc ona w zagłębienia międzywydmowe, gdzie z czasem może wytworzyć się torfowisko.

Na wschód od południka przechodzącego przez Wronki leży obszar wydm innego rodzaju – parabolicznych, stosunkowo jeszcze niedawno ruchomych. Osiągają one wysokości nie odbiegające od wydm poprzedniego typu: Kościana Góra 94 m n.p.m. na zachód od Klempicza czy bezimienna wydma o wysokości 93 m, znajdują-ca się między Klempiczem a Tarnówkiem.

Oprócz wyżej wymienionych spotyka się na całym obszarze Puszczy niezbyt wysokie (do 10 m) wydmy po-dłużne. Najwięcej jest ich na północ od pasa wysokich wydm i w pobliżu dolin rzecznych (np. Żydowskie Góry koło Wronek czy Policheńskie Góry koło Starego Polichna). Charakteryzuje je dość bezładne ułożenie i niewiel-ka na ogół długość.

Przekrój przez obszar między Wartą i Notecią na linii północ-południe również wykazuje ciekawą budowę. Najwyższa partia to położony pośrodku teren wydmowy, z nielicznymi oderwanymi utworami morenowymi. Na północy krawędzią występowania wydm jest dolina Miały, natomiast na południu jest ona bardzo wyraźnie za-znaczona w postaci prawie prostej linii. To raptowne podcięcie, pochodzenia najprawdopodobniej wodnego, świadczy o utworzeniu się wydm jeszcze w okresie niecałkowitego ustąpienia lądolodu. Poza tą linią południo-wą zachowały się jedynie drobne wydmy (tzw. ostańce) w rejonie Wartosławia i Wronek.

Na północ i południe od owego pasa najwyższych wydm leży wyraźnie od nich niższy obszar przejściowy, pokryty piaskami i żwirami pochodzenia wodno-lodowcowego. W terenie cechuje się on płaskim krajobrazem, z rzadka ożywionym niewysokimi wydmami podłużnymi. Do niego przylega jeszcze niższy obszar górnej strefy terasy zalewowej dolin Warty i Noteci, pokryty dawniej piaskami rzecznymi w okresie wyższych niż obecnie poziomów wód. Najniższy poziom stanowią obecne doliny obu dużych rzek, w których występują mady i piaski rzeczne, wytworzone stosunkowo niedawno.

Wydmy poprzeczne utworzyły się u schyłku epoki lodowej. Wydmy paraboliczne, występujące we wsch. części Puszczy, pochodzą z okresu bezpośrednio po ustąpieniu lądolodu, natomiast wydmy podłużne – z okresu późnego holocenu i czasów bezpośrednio poprzedzających epokę współczesną. Proces tworzenia się wydm został silnie zahamowany wskutek poprawy warunków klimatycznych i wkroczenia na paski roślinności: naj-pierw traw, potem sosen. Wpływ roślin na tworzenie się wydm wyraźnie widać na wałach najwyższych wydm poprzecznych. Ich końce płn. są tylko lekko zagięte na zachód, natomiast na południu, gdzie lepsze nasłonecz-nienie sprzyjało rozwojowi flory, wędrówka piasku została prędzej zahamowana i te części wydm są bardziej zaokrąglone.

Byłoby bardzo niekorzystne, gdyby istniały tu lotne piaski, dlatego wszędzie sadzi się i pielęgnuje las. Szko-dliwa działalność wiatrów przejawia się nadal, np. na odsłoniętych grzbietach wydm, gdzie tworzą się na nie-wielką skalę wydmy paraboliczne młodszego typu, tzw. barchany.

3. Gleby

Gleby Puszczy Noteckiej określa się jako młode, które jednak uległy już daleko posuniętej ewolucji. Znaczą-ce piętno na te przemiany wywarły skały glebotwórcze, szata roślinna, ukształtowanie terenu, stosunki wodne i czynniki ludzkie. Monokultury drzewostanów sosnowych, mała zasobność naturalna skał macierzystych w kolo-idy i związki zasadowe oraz sprzyjające warunki do gromadzenia substancji organicznej wpłynęły znacznie na bielicowanie gleb (nabieranie kwaśnego odczynu przy małej zawartości warstwy próchniczej).

Tutejsze skały macierzyste są zbudowane z sypkiego i luźnego materiału charakteryzującego się dużą jedno-litością i dobrym obtoczeniem ziaren. Piasek tworzący wydmy jest bardzo drobny, nawet w porównaniu z inny-mi obszarami wydmowymi w Polsce. Większość stanowią ziarna o średnicy poniżej 0,25 mm – 54%, średnicę 0,25-0,5 mm ma 44% ziaren, a 0,5-1,0 mm – 1%. Typowe dla obszaru Puszczy procesy bielicowania zachodzą w glebach lekkich i bardzo lekkich, ubogich w wapń i magnez, które porasta roślinność borowa, w warunkach silnie kwaśnego odczynu. Główną rolę odgrywa w nich próchnica surowa (typu mor), tworząca się z resztek


15

roślinnych, przy udziale grzybów. Powstałe silnie kwaśne roztwory rozkładają minerały pierwotne oraz ilaste. Wymywają one z gleby związki żelaza, glinu, fosforu i inne, tworząc kompleksowe związki humusowo-mineralne, co w efekcie prowadzi do powstanie poziomu bielicowego. Charakterystycznym zjawiskiem wystę-pującym w tutejszych glebach bielicowych jest wytworzenie się mniej lub bardziej zbitego poziomu iluwialnego o miąższości 42-74 cm, przybierającego formę rudawca; wykształcił się on na ok. 90% powierzchni Puszczy.

Gleby te należą do kwaśnych i silnie kwaśnych, a duże nagromadzenie wymiennego glinu i wodoru może oddziaływać toksycznie na system korzeniowy i funkcje fizjologiczne drzew. Zawartość substancji organicznej cechuje się dość dużą zmiennością tak pod względem głębokości, jak rozłożenia powierzchniowego. Z kolei rozkład i przemiana w humus substancji organicznych uwarunkowane są z reguły niedostatecznym uwilgotnie-niem wierzchnich warstw gleby i nadmiernym ich zakwaszeniem. Zawartość azotu w glebach ulega znacznym wahaniom, przy czym są one bardzo ubogie w ten podstawowy składnik odżywczy, a jego zawartość do głębo-kości 20 cm wynosi tylko 4% stwierdzonych zasobów w próchnicy nadglebowej. Występuje także zróżnicowana i na ogół niska możliwość wiązania wody przez glebę.

Na podstawie danych otrzymanych w wyniku przeprowadzonych prac glebowo-siedliskowych wynika, że na terenie LKP Puszcza Notecka dominują typy gleb bielicowych (B) i rdzawych (RD). Udział procentowy gleb bielicowych wynosi od 30% (Nadl. Karwin) do 81% (Nadl. Wronki), a gleb rdzawych od 12% (Nadl. Wronki) do 64,4% (Nadl. Karwin). Łącznie wymienione typy gleb w poszczególnych nadleśnictwach zajmują od 96% w Nadl. Potrzebowice do 79% w Nadl. Sieraków. Zestawienie typów gleb w poszczególnych nadleśnictwach za-mieszczono w Tab. 10.

Schematyczna mapa Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka

Nadl. Potrzebowice

Nadl. SierakówNadl. Międzychód

Nadl. Krucz

Nadl. Wronki

Nadl. Oborniki

Nadl. Karwin

20100 30 km

MIĘDZYCHÓD

Sieraków

Skwierzyna

Santok

Wieleń

OBORNIKI

SZAMOTUŁY

CZARNKÓW

Rogoźno

ObrzyckoWronki

Drezdenko

Krzyż

DrawskoLubasz

PołajewoNoteć

Noteć

Warta

Wełna

Warta

4. Klimat

Przez obszar Puszczy, mniej więcej na linii Wronki–Gulcz, przebiega granica regionów Dolnej Warty i Środkowowielkopolskiego, przy czym jest ona stosunkowo mało wyraźna. Obszar położony na zachód od tej granicy, obejmujący trzy czwarte Puszczy, cechuje się najmniejszą na Nizinie Wielkopolskiej liczbą dni z pogo-dą mroźną (średnio w roku 28 dni). Stosunkowo rzadko występuje na tym terenie pogoda słoneczna lub z za-chmurzeniem średnim dobowym nie przekraczającym 20% (37 dni). Specyfiką tego obszaru jest duża ilość dni z dużym zachmurzeniem. Na tle reszty regionu cechuje się największą liczbą dni z pogodą chłodną i najmniejszą dni bardzo ciepłych. Charakterystyczna jest też największa w Wielkopolsce częstość występowania pogody ciepłej jednocześnie z bardzo dużym zachmurzeniem. Ponadto występuje tutaj największa częstotliwość poja-wiania się dni z przymrozkiem i z opadem (33 dni) oraz najmniejszą liczbą dni z pogodą mroźną z jednocze-snym występowaniem opadu (średnio 12,3 dnia).

Olbrzymi, zwarty kompleks leśny wpływa, poprzez hamowanie dopływu energii słonecznej do gleby i póź-niejsze jej wypromieniowanie, łagodząco na wahanie temperatur. Można więc domniemywać, że teren ten ce-chuje występowanie swoistego mikroklimatu.

Średnia wielkość opadów atmosferycznych na terenie Puszczy waha się od 535 mm (Skwierzyna) i 536 mm (Oborniki) do 570 mm (Drezdenko) i 567 mm (Wronki). Opady wiosenne (marzec-maj) wahają się od 115 do 124 mm, a w okresie wegetacyjnym (kwiecień-wrzesień) wynoszą od 332 do 335 mm. Maksymalną odnotowana


ilość opadów wynosiła od 867 mm (Wronki) do 728 mm (Skwierzyna) i 731 mm (Oborniki), minimalną wiel-kość opadów zarejestrowano w Drezdenku (322 mm). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 7,8°C do 8,1°C. Długość okresu wegetacyjnego (gdy średnia temperatura dobowa przekracza 5°C) waha się od 219 dni na wsch. krańcu kompleksu puszczańskiego do 223 dni na zachodzie.

Mapa potencjalnej roślinności naturalnej. Opr. Polska Akademia Nauk,

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 1995.

Skala ok. 1:600 000

Legenda:

3 – niżowe nadrzeczne łęgi jesionowo-wiązowe w strefie zalewów epizodycznych (Fica-rio-Ulmetum typicum)

5 – niżowe łęgi olszowe i jesionowo-olszowe siedlisk wodnogruntowych poza strefą zle-wów rzecznych (Circaeo-Alnetum)

10 – grądy środkowoeuropejskie, odmiana śląsko-wielkopolska, forma niżowa, seria uboga (Galio silvatici-Carpinetum)

11 – grądy środkowoeuropejskie, odmiana śląsko-wielkopolska, forma niżowa, seria żyzna (Galio silvatici-Carpinetum)

29 – żyzna buczyna niżowa (Melico-Fagetum) 44 – subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu pomorskiego (Fago-Quercetum

petraeae) 47 – kontynentalne bory mieszane (Pino-Quercetum) 49 – suboceaniczne śródlądowe bory sosnowe w kompleksie boru świeżego (Leucobrium-

Pinetum), boru suchego (Cladonio-Pinetum) i boru wilgotnego (Molinio-Pinetum) 53 – kontynentalny bór bagienny (Vacinio uliginosi-Pinetum) 64 – mszary wysokotorfowiskowe (Sphagnetalia magellanici)

5. Stosunki wodne

Obszar Puszczy Noteckiej, leżącej w międzyrzeczu Warciańsko-Noteckim jest bardzo ubogi w cieki wodne. Przez Puszczę przebiega dział wodny III rzędu dzielący ją na zlewiska Warty, Noteci oraz Wełny. Do ważniej-szych cieków wodnych płynących przez teren Puszczy i wpadających do Warty można wymienić: Kończak, Smolnicę (Wilczak) i Rzeciński Rów. Do Noteci wpadają: Gulczanka, Miała, Rudawa, Lubiatka, Gościmka, a do Wełny – Flinta. Powierzchnia zlewni cieków głównych w 1976 r. przedstawiała się następująco: Wełna – 2.651 km2, Flinta – 328 km2, Kończak – 228 km2, Rudawa – 105 km2 i Wilczak – 82 km2.

Ramy Skraj Puszczy tworzą dwie duże rzeki: Warta i Noteć. Są to rzeki typowo nizinne, płynące leniwie i wylewające szeroko w okresie powodzi. Pierwsza z nich na obszar Puszczy wpływa koło Obornik na poziomie terasy środkowej i aż do Międzychodu jej dolina niezbyt wyróżnia się w krajobrazie. Odcinek Warty od Obornik po Santok ma długość 137 km, średni spadek rzeki wynosi zaledwie 0,018%. Noteć na 85-kilometrowym odcin-


17

ku Ciszkowo–Santok ma nieco większy spadek – 0,021%. Szeroka jej dolina jest zmeliorowana, a sama rzeka, ze względów żeglugowych (łączy Wisłę i Odrę) została pogłębiona i „skanalizowana”, a na górnym odcinku (powyżej Czarnkowa) ujęta w śluzy. Kolejną największą rzeką jest Wełna, stanowiąca wsch. granicę Puszczy. Dolny odcinek Wełny, o urozmaiconym i krętym przebiegu, obfituje w osobliwości przyrodnicze. Prawym jej dopływem jest Flinta, uchodząca koło Rożnowa Młyna.

Najważniejszą rzeką wnętrza Puszczy jest Miała (jak wskazują zapiski z XV i XVI w., dawniej nazywana Białą). Wypływa z łąk na zachód od Nowiny, a uchodzi po 62 km do Starej Noteci koło Drezdenka. Płynie cie-kawą doliną o przeszło dwukrotnie większym spadku od równoległej dolinu Noteci. Spływ jej wód powstrzymu-ją tamy w Mężyku, Miałach, Kamienniku i Chełście; gdyby nie one, zniknęłyby malownicze jeziora, przez które rzeka przepływa. Innym większym dopływem Noteci jest Gulczanka, wypływająca w okolicach Lubasza. Ma długość 29 km, a w końcowym odcinku znaczny spadek (średnio dla całej rzeki 0,25%). Do Noteci, w zachod-niej częsci Puszczy uchodzą także Rudawa, Lubiatka i Gościmka.

W płd. części Puszczy płyną dwa znaczniejsze dopływy Warty. Kończak (Stobnica) bierze początek na roz-ległych bagnach leżących na południe od Połajewa. Na terenach leśnych tworzy naturalne koryto wcięte w ota-czające wydmy. Dolina Kończaka jest oazą liściastej zieleni wśród borów sosnowych. Podobną doliną płynie Smolnica (Wilczak), wypływająca koło wsi Kamionka, a uchodząca po 15 km koło wsi Smolnica. Płynące po tej stronie Puszczy Wełna, Kończak i Smolnica musiały swe doliny utorować przy końcu okresu lodowcowego w naniesionym uprzednio materiale akumulacyjnym. Powstały w ten sposób tzw. meandry wgłębione, szczególnie ciekawe w przypadku doliny Kończaka (niższej o 10-18 m od otaczającego terenu).

Długość rzeki Warty, stanowiącej południową granicę Puszczy Noteckiej, od Obornik do Santoku wynosi 137 km, Noteci, będącej północną granicą, od Ciszkowa do Santoku (miejsca ujścia do Warty) – 85 km, a Weł-ny, płynącej na wschodnim krańcu Puszczy – około 25 km.

Obszar Puszczy cechuje się nieco większym bogactwem jezior i stawów. Jeziorność południowej części nad-leśnictw: Sieraków i Międzychód jest większa od 2%. Obecnie na terenie Puszczy Noteckiej znajduje się 50 jezior i ok. 40 stawów. Jeziora położone są w czterech głównych zgrupowaniach: Pierwsze – Pojezierze Siera-kowskie (północny teren nadleśnictw Sieraków i Międzychód): Radziszewskie (pow. 45,1 ha, gł. maks. 12,1 m), Chojno (56,2 ha i 10,1 m), Bucharzewskie (13,1 ha i 4,8 ha), Kubek (69 ha i 3,5 m), Lichwińskie (50,3 ha i 5,1 m), Mnisze (25,4 ha i 4,9 m), Kłosowskie (137,8 ha i 14,3 m), Barlin (103,2 ha i 3,2 m), Piaskowe (13,7 ha i 5,8 m), Niedziółka (27 ha), Duży Szeken (11,8 ha i 2,0 m), Młyńskie (34,4 ha i 6,5 m), Radgoskie (46 ha i 4,2 m), Szenin (19,7 ha i 7,2 m), Głęboczek (10 ha i 3,6 m), Mierzyńskie (48 ha i 8,9 m), Średnie (6 ha), Szeken Mały (4 ha).

Drugą grupę – jeziora mialskie, usytuowane szeregowo w dolinie rzeki Miały (nadleśnictwa Krucz i Potrze-bowice): Kruteckie (71,2 ha, 2,0 m), Białe (108,8 ha, 2,7 m), Górne (29,1 ha i 1,4 m), Bąd (21,1 ha 1,8 m), Wielkie (33,5 ha i 1,5 m), Główki (19 ha 1,6 m), Księże (8 ha i 1,5 m), Małe (9 ha i 1,1 m), Mileczki (4 ha i 1,2 m), Święte (6 ha i 2,4 m), Wielkie (34 ha i 1,5 m), Zdręczno (6 ha).

Trzecie – skupisko to jeziora soleckie, leżące w północnej części Nadleśnictwa Karwin: Gostomie (55,3 ha i 17,6 m), Łąkie (65,4 ha i 8,8 m), Solecko (165 ha i 6,2 m), Piersko (17,5 ha i 13,1 m), Siwino (16,3 ha i 4,4 m), Glinki (24,0 ha i 2,4 m), Zdroje (29,8 ha i 8,4 m), Solczyk (9,1 ha i 6,2 m), Rąpino (55 ha i 0,7 m), Kliczyna (18,9 ha, 8,9 m), Lubowo (Lubiatowskie) (100,1 ha i 8,0 m), Grotowskie (13,4 ha i 0,4 m), Niewilno (13,2 ha i 1,6 m), Miel (6 ha).

Czwartą grupę stanowią jeziora nowokwileckie: Długie (12 ha i 9 m), Piast (13 ha i 3,0 m), Perskie (18 ha i 3,1 m), Moczydło (3 ha), Orzołek (8 ha), Rakówko (4 ha) Warsz (8 ha), Zieleniec (7 ha).

Z innych jezior należy wymienić: Ciszkowskie (Mirocin – 4 ha), Duże (Lubaskie) (42 ha i 11,2 m) oraz oraz malownicze, znajdujące się wewnątrz Puszczy jeziora: Pokraczyn i Ósemka oraz Rzecińskie (34 ha i 0,8 m), które w zasadzie już w pełni zarosło, choć jeszcze do niedawna miało powierzchnię lustra wody 34 ha. Ostatnio zostało ono zgłoszone do obszaru Natura 2000.

W granicach obrębu Sieraków, leżącego po południowej stronie rzeki Warty występuje wiele (najwięcej na terenie LKP) zbiorników wodnych oraz cieków wodnych. Są to: Jezioro Lutomskie (173 ha i 15 m gł.), Śremskie (138 ha i 45 m), Ławickie (90 ha i 36 m), Jezioro (63 ha i 33 m), Mnich (25 ha i 5 m), Wielkie (261 ha, 30 m), Białokoskie (146 ha, 31 m), Kuchenne (63 ha, 17 m), Chrzypskie (304 ha, 15 m), Chalinek (6 ha), Janukowo (33 ha, 21 m), Moczydło (6 ha), Głęboczek (9 ha), Białeckie (36 ha), Liśnica (19 ha), Charcickie (14 ha), Koszynek (7 ha), Młyńskie (20 ha), Kuchenne k. Prusimia (32 ha) Kilkowskie oraz Widzno, Okienko, Krwawe, Bukowiec-ko, Golęczewskie, Bragant, Małe, Kwileckie, Długie, Niedziółka, Mościejewo. Jest także kilka jezior leśnych (bez nazwy) oraz stawów hodowlanych.

Przez teren nadleśnictwa przebiega na długości ok. 15 km Warta, rozdzielając obręby Sieraków i Bucharze-wo Sierakowskie. Największym lewobrzeżnym dopływem Warty jest Oszczynica (Oszczenica), Szczanica, a jej mniejszymi dopływami są: strugi Lichwińska, Niedziółka, Kłosowska, Samita, Prusimska (Bielina), Jaroszew-ska, Górska, Krzymień, Śremska, Bnińska oraz strumienie: Kwilecko i Mianka.


Należy przyjąć, że z uwagi na proces obniżania się wód gruntowych, powierzchnia jezior ulega znacznemu zmniejszeniu. Zwraca też uwagę brak jezior i stawów na obszarze Nadleśnictwa Oborniki. Choć z racji pozyska-nia torfu w rejonie Bagna Chlebowo, utworzyło się tam wiele zbiorników wodnych. Brakuje też jezior w za-chodniej części nadleśnictw: Międzychód i Karwin (obręby: Krobielewko i Lipki Wielkie). Generalnie najgorsze stosunki wodne, ze względu na brak jezior i cieków wodnych oraz przebiegającą granicę zlewni Warty i Noteci i rzeźbę terenu występują w środkowej części Puszczy.

Urządzanie lasu szacowało, że w 1969 r. na terenie Puszczy było 815 ha bagien, przy czym najwięcej ich od-notowano na terenie Nadleśnictwa Karwin – 103 ha, a najmniej w Nadleśnictwie Boruszynek – 23 ha. Z reguły ich powierzchnie były nieduże, a część z nich okresowo wysychała. Zwracano jednakże uwagę na ich duże zna-czenie biocenotyczne.

Na wzniesieniach i stokach wydm poziom wód gruntowych biegnie poniżej 4 metrów (według ul. wody gruntowe występują na głębokości 10-20 metrów), natomiast w obniżeniach międzywydmowych woda gromadzi się, w niektórych okresach w strefie 100-200 cm. W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się na obszarze Pusz-czy stałą tendencję powolnego obniżania się lustra wód gruntowych. Przy czym obszar Puszczy Noteckiej okre-śla się jako duży i stabilny zbiorniki wód podziemnych.

Dominującym typem gospodarki wodnej w glebie o podobnych właściwościach jest typ przemywny, który charakteryzuje się ruchem wody skierowanym w głąb gleby. W tym typie, zwanym także opadowo-retencyjnym, mamy do czynienia z gospodarką wodną w glebie, opartą wyłącznie na wodzie opadowej, przesiąkającej w głąb gleby. Niski poziom wód gruntowych nie wpływa na uzupełnienie zasobów wody, ponieważ podsiąkanie kapi-larne nie dosięga strefy korzeniowej. Przemywny typ stosunków wodnych oraz duża przepuszczalność utworów glebowych umożliwia intensywną infiltrację wód opadowych, jednak na terenach wydm słabo związanych i ulegających powierzchniowemu rozwiewaniu wody opadowe nie wsiąkają tak łatwo. Powstaje wówczas, charak-terystyczny poziom wód zawieszonych, który najczęściej występuje w zasięgu gęsto rozwiniętego systemu ko-rzeniowego. W związku z tym można obserwować zjawisko występowania warstw suchych, oddzielających poziom nasiąknięty wodami opadowymi od wilgotniejszych warstw głębszych.

Z zapisów urządzeniowych wynika, że wały wydmowe zbudowane są w około 75% z drobnego piasku i te-reny te odznaczają się niekorzystnymi warunkami powietrzno-wodnymi, gdyż woda opadowa, ze względu na przeszkodę w postaci powietrza wypełniającego przestrzenie między ziarenkami piasku, trudno przenika w głąb gleby. Ten czynnik sprawia, że znaczne ilości wody opadowej spływają po zboczach do zagłębień międzywy-dmowych.

Problem poprawy stosunków wodnych w Puszczy Noteckiej był wielokrotnie poruszany, jednakże z racji ówczesnych zainteresowań ukierunkowanych na odwadnianie siedlisk bagiennych i wilgotnych nie był pierw-szoplanowym zagadnieniem. W 1976 r. Biuro Studiów i Projektów Lasów Państwowych opracowało Studium Generalne w zakresie małej retencji wód powierzchniowych na terenie Puszczy Noteckiej. Wnioski końcowe wspomnianego dokumentu brzmiały: z ogólnej powierzchni 118.616 ha obszaru Puszczy do melioracji zakwali-fikowano 5923 ha co stanowi 5% ogółu powierzchni. Około 48.000 ha obszaru siedlisk suchych wymagających nawodnień i uzupełnień niedoborów wody ze względu na bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu, szereg wzniesień i wydm, brak cieków i jezior nie ma możliwości wykonania jakichkolwiek nawodnień. W związku z tym, tam gdzie istnieją możliwości proponowano wykonać 152 ha zbiorników zalewowych i 13 ha zbiorników kopanych oraz 42 ha zbiorników opartych na pompowniach co łącznie da zwiększenie lustra wody powierzchniowej o 207 ha, a w stosunku do istniejących 2122 ha, da zwiększenie o ca 10%, a więc nieznacznie. Zbiorniki te mają na celu podtrzymanie lustra wody gruntowej i utrzymywanie wilgotności powietrza, a jednocześnie polepszenie warunków sanitarnych lasu. Na siedliskach wilgotnych proponuje się wykonanie jedynie renowacji rowów, z całkowitą odbudową odcinków zniszczonych, z koniecznością budowy przepustów z zastawkami dla regulacji odpływu.

Pomimo więc, że na siedliskach: Bs, Bśw zdegradowanego w 100%, a na Bśw o poziomie wód gruntowych 2-3 metrów, w ca 50% zaplanowano nawodnienia, to z powodu braku możliwości zaproponowano pozostawić je bez zmian. Na siedliskach: BMśw, Lśw i dawnego LM zalecono renowację istniejących rowów oraz regulowa-nie odpływu zastawkami. Z kolei na siedliskach wilgotnych i bagiennych: Bw, BMw, Bb, Lw, Ol, OlJ propono-wano dokonanie renowacji rowów oraz budowę zastawek w celu regulowania odpływu.

W ewidencji nadleśnictw znajdowało się wówczas 465 km rowów melioracyjnych, których stan był zróżni-cowany. Generalnie rowy były zamulone i zarośnięte, a budowle przejazdowe często zniszczone. Na rowach nie było zbudowanych urządzeń piętrzących wodę. Długość rowów melioracyjnych wynosiła ma początku lat 90. – 488 km. Szczegółowy wskaźnik powierzchni zmeliorowanej w poszczególnych obrębach jest różny. Najwyższy był w istniejącym jeszcze wówczas obrębie Boruszynek (0,195), a najniższy w obrębach: Lipki Wielkie (0,003) i Krobielewko (0,011). Brak rowów wykazano w obrębie Bucharzewo I. Najwyższy wskaźnik gęstości rowów (długość rowów/powierzchnię zmeliorowaną) był w obrębie Parkowo (0,127), a najniższy w sąsiednich obrę-bach: Lubasz (0,058), oraz Boruszynek (0,053). Na przestrzeni 10 lat (1982-1991) rozmiar wykonanych konser-


19

wacji i remontów rowów był niski, dużo prac zarejestrowano jedynie w obrębie Drawsko 185,5 km. Ponadto, z ważniejszych zadań wykonanych przez inne podmioty zajmujące się pracami melioracyjnymi, w latach 1976-1992 wykonano na terenie województwa pilskiego: regulację cieku Wilczak (Klempicz – Miłkowo), odbudowę górnego odcinka cieku Kamiennik, wybudowanie na rzece Flincie w miejscowości Piłka-Młyn zbiornika reten-cyjnego, budowę stawów rybnych o powierzchni 23 ha w miejscowości Kwiejce, modernizację stawów Elżbie-cin (96 tys. m3), budowę zbiornika Smolnica na cieku Wilczak.

Zakładano, że w ramach programu małej retencji w Puszczy należałoby w pierwszym etapie wykopać 59 zbiorników wodnych, a następnie przystąpić do modernizacji sieci wodno-melioracyjnej, koncentrując się na dozbrojeniu sieci urządzeń piętrzących i wodnych oraz przystąpić do budowy pozostałych zbiorników wodnych przewidzianych do wykonania w opracowanym w 1976 roku studium generalnym w zakresie malej retencji dla Puszczy Noteckiej.

W ramach uzupełnienia do urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Oborniki w roku 1995 sporzą-dzony został przez Biuro Studiów i Projektów Leśnictwa w Łodzi – Plan melioracji wodnych dla obrębów Oborniki, Obrzycko i Kiszewo. Z zawartej w nim oceny stanu urządzeń melioracyjnych wynika, że w większo-ści przypadków brak był ich konserwacji, co doprowadziło do zamulenia przepustów (30-80% – obręb Obrzyc-ko), czy znacznego zamulenia dna i braku właściwego przekroju poprzecznego umożliwiającego pełne odwod-nienie a także braku połączenia istniejącej sieci rowów z odpływami istniejącymi na gruntach obcych przyle-głych do terenów leśnych – obrębu Oborniki. Z kolei w obrębie Kiszewo stwierdzono, że "Niektóre rowy nie były konserwowane przynajmniej przez ostatnie 4-5 lat, przez co nie mogły pełnić swoich celów. Ze względu jednak na znaczne zmniejszenie opadów w ostatnich latach, brak konserwacji nie miał widocznego ujemnego wpływu na tereny leśne przyległe do cieków".

Z lektury obowiązujących planów urządzania lasu opracowanych dla poszczególnych nadleśnictw wynika, że do wykonania planowane są jedynie prace konserwacyjne rowów oraz czyszczenia przepustów. W roku 1996 Biuro Studiów i Projektów Leśnictwa ukończyło na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile opracowanie programu małej retencji dla Nadleśnictw Potrzebowice, Krucz i Wronki. W wyniku realizacji tego projektu, przy dotacji Funduszy Phare wykonano 17 zbiorników wodnych. W przyszłości program planowano poszerzyć o pozostałe nadleśnictwa puszczańskie.

W wydanym Zarządzeniu nr 11 i 11A dyrektora generalnego Lasów Państwowych problem retencji wodnej w lasach został potraktowany jako czynnik decydujący o trwałości lasów. Doświadczenia z praktyki wskazują, że dotychczas większość prac melioracyjnych koncentrowała się wokół zagadnienia uproduktywniania siedlisk wilgotnych i bagiennych. Poprawa warunków wilgotnościowych na siedliskach suchych poprzez nawodnienia, ze względu na ograniczone zasoby wodne, priorytet gospodarki rolnej oraz wysokie koszty, nie rekompensują z reguły zwiększonego przyrostu drewna, nie powinna być realizowana. Nadto nierealne jest zwiększenie przyro-stu drzewostanów rosnących na siedliskach suchych, gdyż te z reguły położone są wyżej w stosunku do cieków w strefie wododziałów, gdzie występują na ogół gleby przemyte i ubogie, dlatego w ramach melioracji siedlisk suchych proponuje wykonywać zabiegi zwiększające retencyjność użyteczną gleby – wprowadzanie podszytów, stosowanie nawożenia mineralnego oraz wykonywanie rowków chłonnych. Wprowadzanie podszytów, ze względu na wzbogacanie gleby w próchnicę, wytwarza warstwę chroniącą przed parowaniem. W tym celu zale-ca się w szczególności sadzić lipy, dąb bezszypułkowy, bez czarny, bez koralowy, jarzębinę i jałowiec. Nawoże-nie, z kolei, zwiększa zawartość składników pokarmowych w glebie i podnosi jej retencję. Za interesującą moż-na uznać propozycję kopania rowków chłonnych. Powinny być one wykonywane na terenach pochyłych, na których występuje powierzchniowy spływ opadów atmosferycznych. Także na szybkie spływanie wody ze zbo-czy wydm zwracano uwagę w operatach urządzania lasu.

Z racji przeważającego rodzaju gleb występujących w Puszczy Noteckiej i związanej z tym dużej ich podsią-kalności, znane jest z literatury i przekazów ustnych zjawisko podniesienia się, na skutek wycięcia lasu na więk-szej powierzchni, poziomu wody gruntowej i powstanie małych oczek wodnych. Tłumaczy się to zmniejszeniem parowania terenowego, przez wyeliminowanie transpiracji istniejącego wcześniej drzewostanu oraz zniekształ-ceniu przez głęboką orkę naturalnego drenażu pionowego, jaki stanowiły martwe korzenie drzew, ułatwiające wsiąkanie wolnej wody z górnej warstwy gleby w głąb. Także w 1992 r., na blisko 6.000 ha powierzchni, jaka powstała po pożarze lasu w nadleśnictwach Potrzebowice i Wronki zauważono podwyższenie się poziomu wód gruntowych i pojawienie się wody w zagłębieniach. Zjawiska te inspirują do przemyślenia wielkości teoretycz-nego modelu zrębu zupełnego, który powodowałby podniesienie poziomu wód gruntowych.

Rolą małej retencji w lasach nie jest gromadzenie użytecznych, tzn. nadających się do bezpośredniego go-spodarczego użycia zapasów wody lecz zmiana uwilgotnienia siedlisk, podniesienia poziomu wód gruntowych i zmiana mikroklimatu. Głównymi efektem melioracji wodnych jest poprawa warunków siedliskowych, a w na-stępstwie zwiększenie przyrostu drzewostanów. Oprócz strat w gospodarce leśnej, lokalizowane na terenach leśnych zbiorniki wodne będą, szczególnie w odniesieniu do drzewostanów występujących na siedlisku borów suchych i świeżych, wywierać korzystny wpływ. Bowiem poprzez uwilgotnienie tych siedlisk, drzewostany


zwiększą swą odporność na czynniki zewnętrzne, a także spełniają rolę przeciwpożarową lub umożliwiają pobór wody do nawodnień i deszczowania szkółek. Inni uważają, że główne efekty melioracji, to zwiększenie przyro-stu i bonitacji drzewostanu, głównie jednego gatunku – sosny, którą praktycznie zalesiało się wszelkie zmelio-rowane lasy. Na funkcje przyrodnicze związane z zakładaniem zbiorników wodnych w lesie zwracają najnowsze opracowania. Zwiększenie bowiem ilości wody powoduje uwilgotnienie i bioróżnorodność siedlisk i staje się źródłem wody dla zwierzyny, miejscem bytowania niektórych gatunków zwierząt np. bobrów i ptactwa wodne-go, a także może przynieść gospodarcze funkcje jak hodowla ryb, czy też pełnić może rolę przeciwerozyjną.

Jak wynika z doświadczeń pierwszy etap prac zmierzający do opracowania programu retencji powinien za-wierać szczegółowy wykaz: − siedlisk i terenów wilgotnych oraz bagiennych, − lasów wodochronnych, − bagien, zbiorników wodnych i cieków, − ewidencje urządzeń wodno-melioracyjnych.

Dla uzyskania pełnych informacji charakteryzujących stosunki hydrologiczne w zlewniach należy dyspono-wać takimi parametrami jak relacje: warunki klimatyczne a zapotrzebowanie na wodę w lesie; poziom zalegania wód gruntowych a głębokość ukorzeniania się drzew; roczny cykl zapotrzebowania na wodę dla różnych gatun-ków drzewostanu a odpływ ze zlewni.

Rozwiązanie problemów hydrologicznych dla Puszczy Noteckiej staje się jedną z najważniejszych kwestii stojących przed leśnikami. Jednakże nie da się spraw gospodarki wodnej sprowadzić tylko do kwestii np. małej retencji. Należy problem postrzegać dużo szerzej, a więc w powiązaniu ze zlewnią (przez środek Puszczy prze-biega jej granica), z glebami, rzeźbą terenu. Poprzez rozpoznanie warunków klimatycznych w powiązaniu z występującą na obszarze Puszczy roślinnością (drzewiastą) oraz przyjętym sposobem gospodarowania w lesie można wypracować pełną koncepcję regulacji stosunków wodnych. Przy tworzeniu nowych zbiorników i cieków wodnych, nie bez znaczenia jest także aspekt krajobrazowy i turystyczny. Świadczyć o tym może, na przykład rozwój turystyki i osadnictwa letniskowego nad jeziorami znajdującymi się wzdłuż rzeki Miała – najważniejsze-go cieku wodnego biegnącego wzdłuż Puszczy. Z punktu widzenia gospodarczego wartą zainteresowania kon-cepcją jest eksploatacja kruszyw na obrzeżach Puszczy. Takie kopalnie znajdują się np. w Rosku, Chełście czy Klempiczu i mają wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych, pełniąc także określone funkcje przyrodni-cze oraz gospodarcze (np. jako rezerwuar wody dla celów przeciwpożarowych).

Z uwagi na specyfikę Puszczy Noteckiej, jej wielkość oraz ubogie i zdegradowane siedliska, wszelkie kroki należy czynić ostrożnie, koncentrując się w pierwszej kolejności – po rozpoznaniu potrzeb – na inwentaryzacji i odtwarzaniu dotychczas istniejących urządzeń wodno-melioracyjnych i wykorzystując informacje historyczne z tego zakresu, np. o lokalizacji młynów na ciekach puszczańskich.

Uroku dodają Puszczy dodają zbiorniki wodne. W większości są akweny typu wytopiskowego, położone w nieckach powstałych wskutek wytopienia się odosobnionych brył lądolodu. Jeziora sierakowskie, położone na prawym brzegu Warty między Chojnem i Mierzynem, to największa grupa akwenów w Puszczy Noteckiej. Na wschód od Zatomia są to jeziora o wydłużonym kształcie, jednak nie typu rynnowego. Są one dość płytkie, leżą powyżej poziomu doliny Warty i powstały z wytopienia brył martwego lodu. Położone są w mniej więcej równej odległości (ok. 500 m) od rzeki i utrzymywane są na obecnym poziomie przez wody gruntowe związane z War-tą, a ich płn. krańce wcinają się w obszar wysokich wydm. Niektóre dla zachowania wymagają spiętrzenia przez tamy (Kubek, Niedziółka, Lichwińskie). Akweny położone na zachód od jez. Barlin leżą o kilka metrów niżej i mają odmienne, owalne kształty. Te zbiorniki wnoszą się tylko na kilkadziesiąt centymetrów powyżej poziomu Warty (np. Jez. Radgoskie 30 cm), więc wiosenne przybory podnoszą poziom lustra wody w postaci tzw. cofki – czasem nawet o kilka metrów.

Podobnego typu jeziora leżą w okolicach Gościmia, Grotowa i Lubiatowa. Mają one różne kształty: od wy-dłużonych, wcinających się w pas wydm (Solecko) – po owalne, z licznymi półwyspami (Łąkie, Gostomie). Położone są też na różnych wysokościach (28-48 m n.p.m.).

W okolicach Kwiejc znajduje się rozproszona grupa niedużych jezior, o kształcie owalnym lub okrągłym. Leżą one wyżej niż akweny z dwóch wymienionych wcześniej grup.

Jeziora mialskie są grupą zbiorników rynnowych, położonych w polodowcowej dolinie Miały (dawniej skła-dającej się z trzech równoległych rynien). Jeziora Główki, Święte i Zdręczno, które straciły połączenie z rzeką, płycieją i zarastają. Pozostałych osiem jezior, przez które przepływa Miała, utrzymywanych jest przez tamy; gdyby spiętrzenia te rozebrać, płytkie jeziora spłynęłyby zaraz Miałą do Noteci.

Zanikły już prawie zupełnie jeziora bagienne, powstałe w obniżeniach terenu w okresie wysokiego poziomu wód gruntowych (szczególnie po klęsce strzygoni choinówki). Były one bardzo płytkie i w krótkim czasie zmie-niły się w torfowiska i łąki. Pozostało już tylko jezioro: Rzecińskie, a inne są w ostatniej fazie zarastania. Zupeł-nie wyjątkowe są za to dwa jeziorka zwane Ósemka i Pokraczyn – zbiorniki typu międzywydmowego. Jez. Duże w Lubaszu, to jezioro moreny dennej typu przyozowego.


21

Wszystkie jeziora puszczańskie mają swoiste warunki hydrobiologiczne. Woda jest w nich na ogół mało przej-rzysta, szczególnie w płytszych zbiornikach. Z przyległych terenów spływają do jezior szczątki organiczne, a na dnie leży spora warstwa mułu (w jeziorach mialskich do 6 m głębokości). W większości jezior „zakwitają” sinice. Czynniki te znacznie ograniczają atrakcyjność jezior pod względem turystycznym, a kąpieliska czy ośrodki wypo-czynkowe mogły powstać tylko nad kilkoma. Niestety, z powodu bardzo dynamicznie rozwijającego się ruchu letniskowego, jeziora ulegają degradacji, np. szczególnie w dolinie Miały, np. Białe.

Należy też wspomnieć o istniejących w Puszczy stawach rybnych. Znaleźć je można (pojedyncze i występu-jące w zespołach) w dolinach małych dopływów Warty i Noteci, m.in. koło Borowego Młyna, Drawskiego Mły-na, Goszczanowa, Hamrzyska, Sierakowa, Wronek. Specyficznym typem sztucznych akwenów są zbiorniki powstałe wskutek wybierania torfu na terenie Bagna Chlebowo.

Polepszenie warunków hydrologicznych w Puszczy Noteckiej jest jedną z najważniejszych kwestii stojących przed leśnikami. Regulacja stosunków wodnych realizowana jest poprzez program małej retencji, polegający na spiętrzaniu niewielkich cieków i tworzeniu nowych akwenów oraz odbudowie wcześniej istniejących. Pod ko-niec lat dziewięćdziesiątych Lasy Państwowe, rozpoczęły na terenie Puszczy realizację tego programu, w ten sposób powstały, np. akweny w rejonie Klempicza i Krucza.

6. Zarys stanu zasobów leśnych (układ siedliskowy, skład gatunkowy, zasobność drzewostanów)

Puszcza Notecka, pomimo nazwy, wielkości i zwartości, cechuje się bardzo ubogim składem gatunkowym roślin. Bardziej adekwatna byłaby może nazwa Bory Noteckie, gdyż teren ten porasta w zasadzie tylko sosna (Pinus silvestris L.). Podejmowano wiele prób zmierzających do „złamania” tego monolitu. Na przeszkodzie zmiany składu gatunkowego stanęło jednak wiele czynników jak uboga gleba i brak składników pokarmowych, brak wody, szkody wyrządzane przez zwierzynę, spóźnione przymrozki.

Szczegółową charakterystykę zasobów leśnych LKP Puszcza Notecka zawarto w Tab. 1-9 i Tab.11, 46 Na terenie LKP zdecydowanie dominują siedliska borowe, należące do najuboższych. Udział siedlisk boro-

wych (Bs, Bśw, Bw, Bb, BMśw, BMw, BMb) wynosi 86,97%, w tym Bśw stanowi 65,51%, a BMśw – 20,09%. Udział siedlisk lasowych (LMśw, LMw, LMb, Lśw, Lw) wynosi 11,96%, w tym LMśw zajmuje 6,50%. Po-wierzchnia siedlisk wilgotnych Ol, OLJ i Lł wynosi 1,07%.

W ramach kolejnych rewizji urządzania lasu zwiększa się powierzchnia żyźniejszych typów siedliskowych lasu (BMśw i LMśw) a maleje udział siedlisk uboższych (Bs i Bśw). Statystyczna więc poprawa stanu siedlisk wynika przede wszystkim z coraz pełniejszego i dokładniejszego ich zbadania, poprzez wykonanie badań glebo-siedliskowych. Zakłada się, że poprzez poprawę stosunków wodnych oraz wprowadzanie gatunków liściastych także poprawią się warunki siedliskowe. Jednakże tak duże zmiany powodują reperkusję w długoterminowym planowaniu składów gatunkowych upraw, szczególnie przy przeklasyfikowaniu siedlisk BMśw na LMśw.

Należy zaznaczyć, że obręb Sieraków składem siedlisk znacznie odbiega od przeciętnej dla LKP (np. Lśw stanowi tam aż 40,07% wszystkich siedlisk tego typu).

Z przekazów historycznych wynika, że w ostatnich dwóch stuleciach na terenie Puszczy Noteckiej przeważa-ły monokultury sosnowe. Z uwagi na brak precyzyjnych danych, odnoszących się zwłaszcza do granic Puszczy, o zmianie składu gatunkowego należy wypowiadać się bardzo ostrożnie. Powierzchnia Puszczy Noteckiej (a ściślej nadleśnictw administrujących na jej terenie) latach 1962 (tj. od czasu definitywnego urządzania lasu) do chwili obecnej wzrosła o ok. 15 tys. ha. W tym samym czasie uległa zmianie powierzchnia lasów administrowa-nych przez nadleśnictwa puszczańskie, przede wszystkim przez Nadleśnictwo Międzychód, poprzez przejęcie na przykład leśnictw: Goraj i Lubikowo. Odnotować jednak można pewien trend, charakteryzujący się spadkiem udziału gatunków iglastych. W ciągu ostatniego stulecia udział gatunków iglastych obniżył się o 3-4%. Należy wspomnieć, że pomimo zdawałoby się monotonii borów sosnowych rosnących na obszarze LKP, różnica w składzie gatunkowym sosny pomiędzy obrębami dochodzi do ok. 20%.

Aby prześledzić zmiany udziału gatunków panujących, poniżej przedstawiono charakterystyki ważniejszych z nich. Najważniejszym gatunkiem dla Puszczy Noteckiej jest sosna zwyczajna, której udział w środkowej czę-ści Uroczyska sięga 100%. W ciągu ostatnich 35 lat, procentowy udział sosny w Puszczy Noteckiej (na porów-nywalnym obszarze) w zasadzie nie uległ zmianom i wynosi ok. 93%.

Po uszeregowaniu nadleśnictw pod względem procentowego udziału sosny wynika, że największy jej udział jest w nadleśnictwach:


1. Nadleśnictwie Międzychód - 97,1% 2. Nadleśnictwie Wronki - 95,6% 3. Nadleśnictwie Karwin - 95,0% 4. Nadleśnictwie Potrzebowice - 94,5% 5. Nadleśnictwie Oborniki - 90,6% 6. Nadleśnictwie Krucz - 88,2% 7. Nadleśnictwie Sieraków - 85,1%; Niższy udział procentowy sosny w Nadleśnictwie Sieraków wynika z uwzględnienia w zestawieniu leżącego

na żyznych siedliskach obrębu Sieraków, w którym udział sosny wynosi 69,1% oraz bardzo ubogiego Bucha-rzewa Sier., gdzie sosna stanowi 96,8%. Różnica udziału sosny, pomiędzy tymi obrębami wynosi aż 27,7%. Nadleśnictwo Krucz z kolei obejmuje bogatsze siedliska, leżące po północnej stronie kompleksu, w tym teren Moreny Czarnkowskiej. Procentowy udział sosny w Nadleśnictwie Oborniki zmalał do 90,6%, po włączeniu w jego struktury obrębu Parkowo, obejmującego wschodni, zupełnie odmienny siedliskowo kraniec Puszczy.

Podobne zestawienie nadleśnictw pod względem udziału procentowego sosny według stanu na 1.10. 1969 dla przyniosło następującą kolejność:

Nadleśnictwo Lipki Wielkie - 99,2%; Nadleśnictwo Krobielewko - 99,1%; Nadleśnictwo Potrzebowice - 98,4%; Nadleśnictwo Bucharzewo - 97,8%; Nadleśnictwo Drawsko - 96,8%; Nadleśnictwo Karwin - 95,8%; Nadleśnictwo Wronki - 93,2%; Nadleśnictwo Rąpin - 92,8%; Nadleśnictwo Międzychód - 92,0%; Nadleśnictwo Obrzycko - 91,1%; Nadleśnictwo Oborniki - 89,9%; Nadleśnictwo Krucz - 89,3%; Nadleśnictwo Boruszynek - 88,4%; Nadleśnictwo Sieraków - 88,1%; Obok sosny ważnym dla Puszczy gatunkiem jest brzoza brodawkowata, której udział wynosi 2,27%. W

ostatnim czasie odnotowuje się wzrost udziału brzozy. Drzewo to, podobnie jak sosna należy do gatunków pla-stycznych i może rosnąć zarówno na piaszczystych, ubogich glebach, jak i na siedliskach wilgotnych (brzoza omszona). Z innych gatunków lasotwórczych należy wymienić dęby – szypułkowy i bezszypułkowy (ich udział w drzewostanach wynosi 1,65%), olszę czarną (1,59%), świerk pospolity (0,59%), buk zwyczajny (0,5%). W składzie gatunkowym drzewostanów występują ponadto: modrzew europejski (0,26%), jesion wyniosły (0,18%), grab zwyczajny (0,06%), robinia (0,05%), topole (0,02%), osika (0,02%), olsza szara (0,01%), klon (0,01%), daglezja zielona (0,01%), wierzby (0,01%), lipa (0,01%), wiąz (0,01%), oraz jawor. Udział i różnorodność po-szczególnych gatunków drzew zależy od żyzności podłoża – gleby, na której rosną.

Można stwierdzić, że daje się zauważyć powolny trend zmierzający w kierunku zastępowania gatunków igla-stych (znaczący ubytek świerka) liściastymi, przy czym dużą rolę odgrywają dęby. Ubyły również, uważane za niepożądane lub co najmniej dyskusyjne – sosna Banksa oraz robinia, natomiast uważany za ekspansywnie roz-wijający się buk, dopiero w ostatnim czasie znalazł większe uznania w gospodarce leśnej. Ponadto odnotować należy, że na terenie pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice (obręb Potrzebowice) przeprowadza się naj-większy prawdopodobnie eksperyment zmierzający do zmiany składu gatunkowego, a jak wynika z literatury był to jeden z najuboższy obszarów w Puszczy Noteckiej.

Najbardziej wielogatunkowe drzewostany rosną na obrzeżach kompleksu, m.in. w pobliżu jezior sierakow-skich i soleckich czy w dolinie Miały. Najmniejszy udział sosny mają drzewostany na wsch. krańcu Puszczy (w rejonie Parkowa). Środek Puszczy porośnięty jest niemal w 100% sosną, poprzetykanymi gdzieniegdzie brzoza-mi i pojedynczymi drzewami innych gatunków. Tylko bowiem sosna może rosnąć na suchych stokach wydm i choć ich przyrost jest powolny, to drewno takie z racji wąskich słojów i zdrowych sęków stanowi atrakcyjny surowiec drzewny.

Zasobność drzewostanów

Całkowita zasobność drzewostanów LKP PN szacowana jest na ponad 27 mln m3 i na każdą z RDLP przypa-da po ok. 1/3 tej masy. Z analizy zasobność najbardziej reprezentatywnej IV b. kl. wieku wynika, że największa jest w obrębie Sieraków (375 m3/ha), a najmniejsza w Obr. Bucharzewie Wr. i Obr. Krucz. (po 240 m3/ha).

Wykres 1. Podział LKP Puszcza Notecka Wykres 2. Podział LKP Puszcza Notecka wg ważniejszych siedliskowych typów lasu (w %) wg pozostałych siedliskowych typów lasu (w %)

Wykres 3. Udział ważniejszych gatunków drzew panujących Wykres 4. Udział pozostałych gatunków drzew panujących w LKP Puszcza Notecka (w %) w LKP Puszcza Notecka (w %)

Bśw (65,51)

Inne (3,46)LMśw (6,50)

BMśw (20,09)

LMw (1,98)

Lśw (2,46) Lł (0,18)

Ol (0,54)

Bs (0,39)

OlJ (0,35)

BMw (0,90)

Lw (0,97)

Bb (0,01)

LMb (0,05)

BMb (0,04)Bw (0,03)

So (92,75)

Db (1,65)Brz (2,27) Św (0,59)

Ol (1,59)

Md (0,26)

Bk (0,50)

Js (0,18)

Inne (0,21)

Tp (0,02)

Ak (0,05)

Gb (0,06)

Wb (0,01)

Wz (0,01)Lp (0,01)

Kl (0,01)

Dg (0,01)

Os (0,02)

Olsz (0,01)

Wykres 5. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), Wykres 6. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), wg ważniejszych gatunków w LKP Puszcza Notecka (w %) wg pozostałych gatunków w LKP Puszcza Notecka (w %)

Wykres 7. Podział LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni Wykres 8. Podział LKP Puszcza Notecka, wg łącznej zasobności drzewostanów przez poszczególne RDLP (w %) rosnących w poszczególnych RDLP (w %)

So (85,4)

Db (8,1) Bk (2,4) Inne (4,1)

Brz (1,2)

Olcz (1,1)

Św (1,1)

Dg (0,2)Md (0,3)

Soc (0,1)

Lp (0,1)

RDLP w Pile (41,0)

RDLP w Poznaniu (25,5)

RDLP w Szczecinie (33,5)

RDLP w Poznaniu (30,3)

RDLP w Szczecinie (34,8)

RDLP w Pile (34,9)

Wykres 9. Podział LKP Puszcza Notecka wg typów gospodarstwa (w ha) Wykres 10. Średnio-roczna liczba pożarów ewidencjonowanych w poszczególnych nadleśnictwach w latach 2000-2006

Wykres 11. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN) w obrębach Wykres 12. Udział drzewostanów LKP Puszcza Notecka, LKP Puszcza Notecka (%) wg klas wieku (w ha)

0 5 10 15 20 25

ObornikiLubasz

KruczSieraków

WronkiKiszewo

RąpinKrobielewko

KarwinMiędzychód

ObrzyckoDrawsko

PotrzebowiceBucharzewo Sier.

Lipki WielkieParkowo

Bucharzewo Wr.

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

zreby I a I b II a II b

III

aIII

bIV

aIV

b V a V b VI

VII i st

arsze

VIII i s

tarsz

e KOKDO

Gospodarstwo specjalne (12 730)

Gospodarstwo zrębowo-przerębowe (12 949)

Gospodarstwo zrębowe (92 861)

Wronki (6) Krucz (5)Sieraków (3)

Karwin (25)

Oborniki (32)

Potrzebowice (9)

Międzychód (7)


23

Zmiany średniego zapasu na 1 ha powierzchni w Obrębie Bucharzewo Wr. w ramach kolejnych cykli urządzania lasu

102

199

38

141

165

0

50

100

150

200

250

defin.(1958) I rewizja (1969) II rewizja (1983) III rewizja (1993) IV rewizja (2003)

cykle urządzania

m s

ześc

./ha

Najmniejsza przeciętną zasobność na jednostkę powierzchni (ha) wypada w Obr. Potrzebowice (102 m3/ha), co jest wynikiem pożaru z 1992 r., a największa jest w Obr. Sieraków (309 m3/ha). W Puszczy najsłabszym zasobnościowo obrębem jest Obr. Lipki Wielkie o przeciętnej zasobności na 1 ha wynoszącej 168 m3/ha.

Z analizy historii kształtowania się średniego zapasu drewna przypadającego na 1 ha powierzchni leśnej w Obrębie Bucharzewo Wronkowskie wynika, że na przestrzeni 45 lat (1958-2003) wzrósł on pięciokrotnie, z 38 m. sześc/ha do 199 m sześc./ha. W tym czasie średni wiek wzrósł dwukrotnie, z 29 do 62 lat. Należy podkreślić, że trend ten jest typowy dla Puszczy, a należący do Nadl. Wronki – Obręb Bucharzewo Wronkowskie (dawne Nadl. Bucharzewo) należy do najsłabszych produkcyjnie obrębów wchodzących w skład LKP.

Puszcza Notecka, obejmująca słabe siedliska i ubogie drzewostany z racji przewagi drzewostanów w wieku 60-80 lat charakteryzuje się obecnie b. dużą zasobnością drewna, czego wynikiem są wzrastające etaty użytko-wania w poszczególnych nadleśnictwach. Z tego niekorzystnego układu klas wiek wynika zwiększenie pozyska-nia, który to proces będzie trwał przez ok. 30 lat, co potwierdza symulacja sporządzona dla sąsiedniego Obrębu Bucharzewo Sierakowskie wchodzącego w skład Nadl. Sieraków. Przy panującej koniunkturze na drewno, nad-chodzący więc okres sprzyjać będzie działaniom zmierzającym do polepszenia walorów ekologicznych, tury-stycznych i gospodarczych regionu, czyli powinien zapewnić dopływ funduszy do realizowania niezbędnych inwestycji.

Wg prognoz sporządzonych przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu dla Obrębu Bucha-rzewo Sierakowskie, w roku 2006 etat rębny na kolejne 10.lecie określono na poziomie 294.159 m sześc., a przedrębny na 202.955 m sześc., (razem – 497.114 m sześc.). Odpowiednio etat rębny obliczony na rok 2016 – wynosić będzie – 440.000 m sześc., przedrębny – 192.000 m sześc. (razem – 632.000 m sześc.). Natomiast w roku 2026 wielkości te będą wynosić odpowiednio: 358.000 m sześc. i 158.000 m sześc. (czyli razem – 516.000 m. sześc.).

Spodziewany przyrost bieżący brutto w m. sześc. obliczony na kolejne 10. lecia (tj. 2006, 2016 i 2026) kształtuje się odpowiednio na poziomie 459.650 m sześc., 399.000 m sześc. i 361.000 m sześc. Stąd stosunek etatu do przyrostu określono na 108,2% (w 2006 r.), 158% (w 2016 r.) i 143% (w 2026 r.)

Zdaniem BULiGL występujący w Obr. Bucharzewo Sierakowskie, a zarazem typowy dla Puszczy Noteckiej układ klas wieku spowoduje w najbliższych dwóch dziesięcioleciach znaczny wzrost użytkowania rębnego. Ten zwiększony etat użytkowania (rębnego i przedrębnego) wymusza znaczące przekroczenie prognozowanego przyrostu bieżącego w następnych okresach gospodarczych.

Zmianę układu powierzchni, typową dla obrębów LKP Puszcza Notecka, w poszczególnych klasach wieku (w ha) ilustruje poniższy wykres (wg Planu Urządzania Lasu dla Nadl. Sieraków):


7. Ważniejsze formy ochrony przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka

1). Sierakowski Park Krajobrazowy

Na mocy Rozporządzenia Wojewody Poznańskiego nr 6/91 z dnia 12.08.1991 r., ze względu na duże wartości krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe utworzono Sierakowski Park Krajobrazowy o powierzchni 30.413 ha, w tym leśnej – 9.898 ha, a wody zajmują 2.254 ha. Granica Parku na terenie Puszczy Noteckiej prowadzi od prze-prawy promowej pomiędzy Zatomiem Starym a Zatomiem Nowym w stronę leśniczówki Czapliniec, dochodzi do duktu między oddziałami 168 a 152 i skręca na wschód, prowadzi tym duktem (na południe od oddziałów 142-152) aż do drogi leśnej, łączącej leśniczówkę Borowy Młyn z gajówką Pławiska. Granica ponownie kieruje się napółnoc, aż do duktu między oddziałami 286 a 252 (obręb Bucharzewo), którym prowadzi na wschód (na południe od oddziałów 237-252) podnóżem wydm do skrzyżowania z drogą z Sierakowa. Następnie granica Parku biegnie wzdłuż tej drogi cały czas lasem dalej na wschód, potem, na południowy wschód do Chojna (woj. pilskie) i na wysokości przeprawy promowej przekracza ponownie Wartę. (Należy wspomnieć, że w 2006 r. zmieniono numerację oddziałów).

Największą wartością Sierakowskiego Parku Krajobrazowego jest urozmaicony krajobraz z licznymi pagór-kami morenowymi, rynnami jeziornymi, dolinami rzek, wydmami oraz rozległymi i atrakcyjnymi kompleksami leśnymi. Atrakcją jest 25 jezior polodowcowych. Warta dzieli Park na dwie różniące się części: północną, obej-mującą fragment Puszczy Noteckiej porośnięty prawie w całości drzewostanami sosnowymi, i południową z malowniczym pagórkowatym obszarem morenowy i leżącymi w głębokich rynnach jeziorami, częściowo pokry-tą lasami liściastymi (m.in. bukowymi). W najbliższym czasie postuluje się poszerzenie powierzchni Sierakow-skiego Parku Krajobrazowego.

W połowie lat 90 zrodziła się koncepcja utworzenia zespołu parków krajobrazowych obejmujących ochroną cały polski odcinek Pradoliny Toruńsko-Eberswaldskiej. Jest to najważniejszy korytarz ekologiczny niżowej Polski – szlak ptasich wędrówek oraz dawny szlak przemieszczania się roślin, tzw. zimnych stepów, po których pozostał łańcuch reliktowych stanowisk.

2). Rezerwaty przyrody na obszarze LKP Puszcza Notecka

1. Rezerwat wodny "Słonawy", leży na terenie miasta Oborniki. Utworzony został 6.03.1957 r. w celu ochrony jednego z najważniejszych tarlisk cennych gatunków ryb w dorzeczu Warty. Obejmuje powierzchnię 3,5 ha, pomiędzy 209 do 204 km rzeki Warty. Jest to rezerwat faunistyczny, utworzony z zamiarem ochrony tarlisk ryb, a w szczególności łososia, troci, certy, pstrąga i lipienia. Postępujące zanieczyszczenie rzeki spowodo-wało jednak zapewne zmniejszenie różnorodności ichtiofauny.


25

2. Rezerwat "Czaple Wyspy" leży na terenie Nadleśnictwa Sieraków (obręb Bucharzewo Sier., w Leśnictwie Kukułka). Rezerwatem objęto dwie wyspy znajdujące się na jednym z najładniejszych jezior w Puszczy – je-ziorem Kłosowskim. Jako faunistyczny, utworzony został 24.06.1957 r. i obejmuje powierzchnię 7,14 ha. Tworzące go wyspy porośnięte są starym drzewostanem sosnowo-bukowym. Utworzono go w celu ochrony miejsc lęgowych rzadkich gatunków ptaków, a w szczególności kani czarnej, sokoła wędrownego, kormora-na czarnego. W rezerwacie bytuje także rybołów. Rezerwat odznacza się walorami faunistycznymi i flory-stycznymi. Występuje tutaj proces regeneracji zbiorowisk naturalnych z wymianą dotychczasowych gatun-ków na naturalnie występujące. W górnej warstwie drzew dominuje sosna zwyczajna i dąb szypułkowy. W bogatym runie występują: ciemiężyk białokwiatowy, gorysz pogórkowaty, kokoryczka wonna, bodziszek czerwony, dzwonek brzoskwiniolistny, kończyna dwukłosa, pięciornik biały, wilczomlecz kątowy, konwalia majowa, narecznica samcza.

3. Rezerwat faunistyczny "Łabędziniec" utworzony został 13.09.1958 r. na terenie Nadleśnictwa Karwin. Rezerwat powstał w celu zachowania kolonii ptactwa wodnego i błotnego, a zwłaszcza łabędzia, czapli siwej i żurawia. Obejmuje pięć wysp na jeziorze Solecko (Pawle) o powierzchni 2,79 ha.

4. Rezerwat częściowy, faunistyczny "Czaplisko" powstał 14.09.1959 r. Leży na zachodnim brzegu jeziora Łąkie, na terenie Nadleśnictwa Karwin (obręb Rąpin) i obejmuje 2,90 ha. Rosnący tam drzewostan sosnowy ma blisko 200 lat. Obecnie nie stwierdzono występowania w nim kolonii czapli siwej.

5. Rezerwat faunistyczny "Czaplenice" ustanowiony został 14.09.1959 dla zachowania, ze względów nauko-wych i dydaktycznych fragmentu boru sosnowego naturalnego pochodzenia i kolonii czapli siwej. Leży na półwyspie jeziora Solecko w Nadleśnictwie Karwin (obręb Rąpin). Zajmuje powierzchnię 8,10 ha. Wiek so-sen ocenia się na 140-170 l.

6. Rezerwat wodny "Wełna" utworzono 19.09.1959 r. celem ochrony osobliwości botanicznych i rzadkich zwierząt bezkręgowych, charakterystycznych dla potoków górskich. Obejmuje 9,55 ha rzeki na odcinku dłu-gości 3,5 km od wsi Wełna do młyna w Jaraczu. Leży na terenie terytorialnym Nadleśnictwa Oborniki, obręb Parkowo. Celem ochrony jest tutaj zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych bardzo rzadkiej w regionie wielkopolskim flory i fauny, charakterystycznej dla wartkich potoków górskich.

7. Rezerwat "Cegliniec" znajduje się na terenie Nadleśnictwa Sieraków, w obrębie Bucharzewo Sier.. Utwo-rzony został 8.03.1960 r. Rezerwat obejmuje powierzchnię 4,31 ha w Leśnictwie Borowy Młyn. Jest to re-zerwat leśny, w którym ochronie podlega fragment lasu sosnowego, ocalałego z klęski gradacji strzygoni choinówki z roku 1923-24. Jest to ciekawy ze względów krajobrazowych fragment lasu, z urozmaiconą rzeź-bą terenu, przylegającą do jeziora Mnich.

8. Rezerwat torfowiskowy "Mszar nad jeziorem Mnich" leży na terenie Nadleśnictwa Sieraków w obrębie Bucharzewo Sier., w Leśnictwo Borowy Młyn. Utworzony został w 23.11.1967 r. i obejmuje ochroną torfo-wisko zarastające część południową jeziora Mnich. Jego powierzchnia wynosi 6,04 ha. Rezerwat utworzony został w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowiska roślin bagiennych oraz tor-fowiska przejściowego, wytworzonego na jeziorze o charakterze dystroficznym. Szata roślinna jest bardzo bogata, tak pod względem florystycznym, jak i fitosocjologicznym. Wśród roślinności szczególną uwagę zwracają rzadko spotykane gatunki mchów jak Paludella squarosa, Cinclidium stygium, Meesia triquera, Calliergon trifarium. Na południowym brzegu jeziora znajdują się mszary z ponikłem skąpokwiatowym i oczerety z kłocią wiechowatą. Na fragmentach forfowiska przejściowego rośnie turzyca bagienna, bagnica torfowa, żurawina błotna. Z innych gatunków chronionych spotkać tutaj można widłaka goździstego, goździ-ka pysznego, grzybienie białe, grążel żółty, rosiczkę okrągłolistną i długolistną, storyczyki – kukawkę, krwi-stego, szerokolistnego, plamistego, kruszczyka błotnego. Uwagę zwraca również, występujący lipiennik Lo-esela oraz torfowisko wysokie z porośniete sosną.

9. Rezerwat torfowiskowy "Wilcze Błoto" obejmuje powierzchnię 2,76 ha zbiorowiska roślinności bagiennej i torfowiskowej na terenie nadleśnictwa Krucz, w obrębie Krucz, w Leśnictwie Ciszkowo (oddział 52). Utwo-rzony został 5.10.1968 r. Jest to rezerwat chroniący mało zmienione zbiorowiska roślinne. Rezerwat obejmu-je ochroną bezodpływowe zagłębienie wypełnione wodą, otoczoną wzniesieniami wydmowymi porośniętymi borem sosnowym. W strefie brzegowej utworzył się pływający kożuch mchów torfowców, na który stopnio-wo wkracza sosna, brzoza omszona i olsza czarna. Wyróżniono w nim zespół lilii wodnych, szuwary wielko-turzycowe, zespół torfowiska przejściowego z turzyca nitkowatą, zespół wysokotorfowiskowych mszarów środkowoeuropejskich, zespół olsu porzeczkowego, i brzeziny bagiennej. Z rzadkich roślin zobaczyć tutaj można rosiczkę okrągłolistną i długolistną, grzybień biały, grążel żółty, modrzewnicę północą, bobrek trój-listny, siedmiopalecznik błotny, szalej jadowity. Tego rodzaju zbiorowiska leśne są w Wielkopolsce rzadko-ścią, stąd rezerwat ma duże znaczenie przyrodnicze.

10. Rezerwat torfowiskowy "Bagno Chlebowo" o powierzchni 4,42 ha leży na terenie administracyjnego zasię-gu Nadleśnictwa Krucz, obręb Lubasz. Został utworzony 19.06.1959 r. Jest to rezerwat mający na celu za-chowania torfowiska wysokiego z charakterystycznymi zespołami roślin bagiennych. Rezerwat obejmuje


niewielką część rozległego torfowiska znajdującego się na terenie dawnego biegu rzeki Warty. Rezerwat cha-rakteryzuje się budową dolinkowo-kępową. W dolinkach występują torfowce z wełnianką wąskolistną i ro-siczką okrągłolistną, a kępy tworzy wełnianka pochwowata, żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, bo-rówka brusznica i wrzos pospolity. Z gatunków drzew występujących na tym terenie należy wymienić sosnę zwyczajną, brzozę omszoną i brodawkowatą. Uwagę zwraca także łanowo występujące bagno zwyczajne. Osobliwością rezerwatu jest występująca żmija zygzakowata, żurawie, bobry.

11. Rezerwat leśny "Promenada" obejmuje powierzchnię 4,41 ha i został utworzony w dniu 12.08.1987 r. Re-zerwat leży na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w obrębie Parkowo. Rezerwat został utworzony w celu ochro-ny dobrze wykształconej fitocenozy grądu z okazałymi dębami i paklonami oraz łanowo występującą koko-ryczą pustą. Wraz ze złocią żółtą oba gatunki wyróżniają podzespół kokoryczowy grądu. W rezerwacie ro-śnie także licznie ziarnopłon wiosenny i przytulia leśna, tworząc bogaty aspekt wczesnowiosenny. Cała po-wierzchnię zaliczono do zespołu – grądu środkowoeuropejskiego (Galio silvatici-carpinetum). W drzewosta-nie występuje 20 gatunków drzew, spośród których rolę panujących – pełnią dąb i sosna. Naukowe wartości rezerwatu polegają na możliwości obserwowania zmian zachodzących w biocenozie, w warunkach zbliżo-nych do stanu naturalnego. Walorami są także pomnikowe dęby. Na terenie rezerwatu stwierdzono przeby-wanie bobra europejskiego, zanotowano gniazdo remiza i szerszenia.

12. Rezerwat “Lubiatowskie Uroczyska” znajduje się na terenie Nadleśnictwa Karwin, obręb Rąpin. Jest to rezerwat o charakterze krajobrazowym, a to za sprawą bardzo dużej różnicy wzniesień, dochodzącej do 22 m. Ustanowiony został rozporządzeniem Wojewody Lubuskiego z dnia 14.03.2000 r. Zajmuje powierzchnię 188,42 ha, na której stwierdzono występowanie 230 gatunków roślin, zgrupowanych w 16 zespołach roślin-nych. Swym zasięgiem obejmuje jezioro Solecko (Lubiatówko) wraz z przylegającymi terenami. Ma na celu ochronę biotopów ptaków wodno-błotnych a także drapieżnych. Ciekawostką jest fakt, że rezerwat powstał poprzez połączenie terenów rezerwatów „Czaplenice” i „Łabędziniec” oraz włączenia do tego obszaru jezior (jednego w całości i część drugiego) oraz lasów rosnących na skarpie przyjeziornej. Wydaje się więc zasad-ne, aby rezerwaty „Czaplenice” i „Łabędzinice” skreślić z listy rezerwatów, ponieważ ich powierzchnia wli-czona jest już do obszaru rezerwatu „Lubiatowskie Uroczyska”.

13. Rezerwat "Dołęga" znajduje się na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w obrębie Obrzycko, na lewym brzegu Warty. Utworzony został 30.07.1958 r. i zajmuje powierzchnię 1.17 ha. Jest to rezerwat florystyczny, w któ-rym rośnie skrzyp olbrzymi (Equisetum maximum L.).

14. Rezerwat "Buki nad jeziorem Lutomskim" położony jest na terenie Nadleśnictwa Sieraków (obręb Siera-ków), po południowej stronie Warty. Jest to rezerwat leśny, zajmujący powierzchnię 55,17 ha. Ustanowiony został 10.10.1958 r. Rezerwat znajduje się na południowo-zachodnim zboczu rynny polodowocowej, której dno wypełniają wody jeziora Lutomskiego. Stok jest w wielu miejscach pocięty głębokimi i rozgałęzionymi jarami i wąwozami. W drzewostanie dominuje buk o pierśnicach dochodzących do 200 cm. Największym zbiorowiskiem roślinnym jest tutaj grąd środkowoeuropejski. Strome zbocza i jary porastają drzewostany bukowe z domieszką grabu, dębu, jesionu i innych gatunków o powierzchni łącznej 32,70 ha, sosnowe (lite i mieszane) – 5,92 ha, brzozowe – 1,63 ha, dębowe – 0,81 ha, a na miejscach podmokłych rosną drzewostany olszowe i jesionowe – 12,85 ha.

15. Rezerwat "Świetlista Dąbrowa" został utworzony na podstawie zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska z dnia 23.12.1998 r. Zajmuje powierzchnię 79,86 ha i położony jest w województwie wielkopolskim, w gmi-nie Obrzycko, Na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w Obrębie Obrzycko, Leśnictwie Daniele w oddz. 1042, 1067, 1068, 1077 i 1078. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych, zanika-jącego w zachodniej części Niżu Polskiego – lasu typu świetlistej dąbrowy (Potentillo albae-Quercetum). Zespół ten jest niezwykle bogaty pod względem florystycznym. Notuje się tutaj wiele rzadkich roślin jak pię-ciornik biały, bukwica zwyczajna, kończyna dwukłosa, turzyca pogórkowata, jaskier wielokwiatowy, mio-dunka wąskolistna, pajęcznica gałęzista, dzwonek brzoskwiniolistny, dzwonek boloński, dziurawiec skąpo-listny, jałowiec barwierski, grosz siny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, podkolan biały. Bytują tutaj także rzadkie gatunki zwierząt jak bielik, żuraw, kania ruda i czarna, kobuz, puszczyk.

16. “Bukowy Ostrów” – utworzony został 31.07.2006 r. Leży na terenie Gm. Kwilcz, w Obrębie Sieraków, w Leśnictwie Stary Młyn, Oddział: 174, 175, 176, 179. Ochroną objęta jest roślinność wodna. Jest to rezerwat leśny o powierzchni 77,92 ha.

Wykaz rezerwatów, w ujęciu tabelarycznym zamieszczono w Tab. 45.

Rezerwaty projektowane

17. “Dolina Kończak” – w pobliżu miejscowości Stobnica, obręb Oborniki. Ma to być rezerwat krajobrazowo-leśny o powierzchni 403 ha. Obiektem chronionym ma być krajobraz naturalnej doliny strumienia Kończak


27

wraz z starodrzewiami sosnowymi oraz pomnikowymi dębami. Na terenie projektowanego rezerwatu wystę-puje także bóbr europejski.

18. “Bór sosnowy w Kiszewie” – w pobliżu miejscowości Podlesie (obręb Kiszewo). Przyszły rezerwat leśny ma objąć powierzchnię 85 ha, a obiektem chronionym będzie fragment boru sosnowego zbliżonego do natu-ralnego.

19. “Dąbrowa Lulin” w miejscowości Lulin (obręb Oborniki). Projektowany rezerwat leśny ma mieć po-wierzchnię 77,5 ha, a ochroną ma zostać objęty fragment lasów liściastych ze starodrzewiem dębowo-sosnowym.

20. “Ostoja Dębowa” (Gmina: Chrzypsko Wielkie, Obręb Sieraków, Leśnictwo: Śródka, Oddział: 109j. Projek-towany rezerwat częściowy, po pow. 4,09 ha ma mieć charakter krajobrazowo-leśny, w którym rosną dęby szypułkowe.

21. “Morena Czarnkowska” objąłby ochroną około 900 ha wzgórz w okolicy Pianówki, w tym dużą część powierzchni Nadleśnictwa Krucz). Projektowany rezerwat obejmie wzniesienia moreny czołowej położone między miejscowościami Czarnków, Ciszkowo, Goraj, Dębe i Czarnków. Ten pagórkowaty obszar kryje wiele parowów i wąwozów o stromych stokach, dnem których płyną strumyki, a zbocza pokryte są przeważ-nie lasami liściastymi i mieszanymi, natomiast miejsca bezleśne – roślinnością kserotermiczną. Z fitosocjo-logicznego punktu widzenia na uwagę zasługują trzy zespoły leśne: łęgi olszowo-jesionowe (Circo-Alnetum), grądy (Galio-Carpinetum) oraz świetlista dąbrowa (Potentillo albae-Quercetum). Ponadto na uwagę zasługu-ją występujące na zboczach moreny czołowej gatunki ustawowo chronione – m.in.: goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata), aster gawędka (Aster amellus), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), bluszcz po-spolity (Hedera helix), lilia złotogłów (Lilium martagon), buławik wielkokwiatowy (Cephalanthera alba), gnieźnik leśny (Neottia-avis), kruszczyk szerokolistny (Epipactis latifolia), storczyk plamisty (Orchis macu-lata), podkolan biały (Platanthera bifolia), storczyk szerokolistny (Orchis latifolia), storczyk krwisty (Orchis incarnata), jarząb brekinia (Sorbus torminalis).

22. „Jezioro Święte” o pow. 53,3 ha winien objąć ochroną renaturyzujący się dynamicznie kompleks torfowisk przejściowych wokół niewielkiego jeziora otoczonego szuwarem kłoci wiechowatej na podłożu zasobnym w węglan wapnia. W obrębie jeziora występuje, istotna z punktu ochrony przyrody – aldrowanda pęcherzyko-wata (Aldrovanda vesiculosa). Z uwagi na wyróżnianie się pod względem pochodzenia, przyrody ożywionej i krajobrazu Doliny Miały, warto podjąć starania w celu objęcia jej ochroną.

23. „Goszczanowskie Źródliska” („Zbocza pod Modrzewiowym Dworem nad Stawem Goszczanowskim”) – pierwotnie proponowany jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy, objąłby ochroną obszar 79,19 hektarów malowniczo położonych na skarpach przy jeziorze Staw Goszczanowski fragmentów łęgów źródliskowych Circaeo-Alnetum cardaminesotosum amarae o bogatej gatunkowo i fizjonomicznie klasycznej postaci staro-drzewi sosnowych, starodrzewi bukowych z udziałem lip oraz podrostem i podszytem jaworowym, siedlisk bagiennych oraz drzewostanów grądów zboczowych. Na jego terenie znajdują się stanowiska roślin chronio-nych i rzadkich oraz wiele źródlisk.

3) Obszary chronionego krajobrazu

1. “Puszcza Notecka”. Położenie: na terenie gmin Wronki, Drawsko, Wieleń, Lubasz, Połajewo, Ryczywół. Powierzchnia 58.170 ha, w tym 47.840 ha lasów (82,2%). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 5/98 woje-wody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.

2. “Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”. Położenie: na terenie gmin Gołańcz, Wągrowiec, Rogoźno, Ryczywół. Powierzchnia 22.640 ha, w tym 10.950 ha lasów (48,4%). Podstawa prawna: Rozpo-rządzenie nr 5/98 wojewody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.

3. “Dolina Noteci”. Położenie: na terenie gmin Lubasz, Czarnków, Wyrzysk, Białośliwie, Kaczory, Ujście, Trzcianka, Budzyń, Chodzież, Margonin, Szamocin, m. Piła. Powierzchnia 68.840 ha, w tym 21.500 lasów (31,2%). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 5/98 wojewody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.

4. “Dolina Warty i Dolnej Noteci”. Położenie na terenie gmin Deszczno (1.279 ha), Drezdenko (6.908), Go-rzów Wlkp.(360), Przytoczna (2.007), Santok (7.247), Skwierzyna (4.954), Stare Kurowo (4.133), Zwierzyń (7.000). Powierzchnia 33.888 ha. Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 14 z 24.07.2003 r. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie kulturowego i przyrodniczego krajobrazu wnętrza i krawędzi wielkich dolin rzecznych. Zasięgiem obejmuje część obrębu Lipki Wielkie (Nadleśnictwo Karwin). Krajobraz urozmaicają – liczne torfowiska, oczka wodne, rzeźba terenu. Ochroną objęto, obok rzadkich roślin i zwierząt – cmenta-rzyska, średniowieczne osady, kamienne kościoły oraz liczne stanowiska archeologiczne.

5. “Pojezierze Puszczy Noteckiej”. Położony jest na terenie gminy Drezdenko (12.000). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 14 z 24.07.2003 r. Celem ochrony jest zachowanie krajobrazu leśno-jeziornego oraz “ho-


lenderskiego” krajobrazu lasów i polan śródleśnych. Występują tutaj chronione gatunki roślin (storczyki) oraz ptaków (m.in. bocian czarny, rybołów, kania czarna, bielik).

6. „Międzychód”. Obejmuje łączną powierzchnię 9892,45 ha, na terenie Obrębu Międzychód (6878,83 ha), Krobielewko (419,69 ha) oraz poza LKP w O. Gorzyń (2593,93). Utworzony Rozporządzeniem Wojewody Gorzowskiego z dn. 24.11.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Gorz. Nr 20, poz. 268 z 1998 r.), zatwierdzone Obwiesz-czeniem Wojewody Wielkopolskiego dn. 24.03.1999 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 14, poz. 246).

4) ECONET POLSKA

W 1998 r. zaproponowano by do obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym sieci ekologicznej ECO-NET POLSKA włączyć Puszczę Notecką (oznaczenie 03K). Podstawowa charakterystyka obszaru przedsta-wiała się następująco: powierzchnia – 1,25 tys. km kw., lesistość – 56,2%, zasobność drzewostanów – 154 m sześć/ha, udział siedlisk borowych – 95%, udział siedlisk lasowych – 3%, udział siedlisk bagiennych i oleso-wych – 2%, udział gatunków iglastych – 95%, udział gatunków liściastych twardych – 1%, udział gatunków liściastych innych – 4%, ocena zagrożeń biotycznych – 3-4 (w 4 stopniowej skali), ocena zagrożeń antropo-genicznych – 3 (w 3 stopniowej skali), defoliacja drzewostanów – 35%. Obszar ten zaliczono do obszarów, w których stabilność może być zagrożona, ze względu „na wrażliwość lasów pokrywających często wydmowe piaski, monokulturową strukturę lasów i ich wysokie zagrożenie pożarowe”.

5) NATURA 2000

Natura 2000 jest to spójna europejska sieć ekologiczna, której celem jest zachowanie rodzajów siedlisk przy-rodniczych oraz gatunków ważnych dla wspólnoty. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków (OSOP), tworzone na podstawie Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk

ptaków. Są to obszary wyznaczone, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne wa-runki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju;

2) specjalne obszary ochrony siedlisk (SOOS), tworzonych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Są to ob-szary wyznaczone, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrod-niczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia wła-ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków.

Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi formami ochrony przyrody.

W obrębie i bezpośrednim sąsiedztwie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka następujące ob-szary zaproponowano do włączenia do Natury 2000: 1. Bagno Chlebowo o pow. 1.284,5 ha (SOOS) 2. Dąbrowy Obrzyckie o pow. 960,9 ha (SOOS) 3. Dolina Noteci o pow. 50.372,3 ha (SOOS) 4. Dolina Samicy o pow. 2.447,6 ha (OSOP) 5. Jezioro Kubek o pow. 1.045 ha (SOOS) 6. Jezioro Święte o pow. 52,3 ha (SOOS) 7. Ostoja Międzychodzko-Sierakowska o pow. 8.586 ha (SOOS) 8. Puszcza Notecka o pow. 177.845,3 ha (OSOP) 9. Sieraków o pow. 0,1 ha (SOOS) 10. Torfowisko Rzecińskie 235,5 ha (SOOS)

Należy podkreślić, że obszar „Puszcza Notecka”, z tytułu ochrony ptaków (OSOP), który został zgłoszony w listopadzie 2006 r. przez Ministerstwo Środowiska do konsultacji, obejmuje swym zasięgiem pozostałe obsza-ry. Ponieważ należy przyjąć, że może on zostać zatwierdzony jako obszar naturowy, stąd dla gospodarki leśnej mogą wynikać określone działania, które należy zasygnalizować.

Podstawowym zadaniem współczesnej ochrony przyrody jest utrzymanie cennych przyrodniczo obszarów w warunkach ich gospodarczego użytkowania, a jednocześnie wskazanie takich form działalności człowieka, które sprzyjałyby utrzymaniu różnorodności człowieka. W założeniach Natura 2000 zakłada harmonijną koegzysten-cję człowieka i przyrody. Ta zasada wynika z przekonania, że w dłuższej perspektywie czasowej, dotychczasowe formy ochrony, polegające na izolacji cennych przyrodniczo terenów i wprowadzeniu ewentualnie zabiegów ochrony czynnej nie spełniają swojej roli.


29

W przypadku ochrony gatunków, Dyrektywa Siedliskowa zakłada zachowanie właściwego stanu ochrony, co oznacza, że naturalny zasięg siedlisk nie zmniejsza się; zachowują one specyficzną strukturę i funkcje; stan ochrony typowych gatunków jest właściwy. W przypadku gatunków oznacza to: zachowanie liczebności popula-cji, gwarantującej utrzymanie się jej w biocenozie w dłuższej perspektywie czasowej; nie zmniejszanie natural-nego zasięgu gatunku; zachowanie wystarczająco dużej powierzchni siedlisk tego gatunku.

W celu wypracowania zaleceń ochronnych należy podjąć następujące działania: 1. Wybór i przegląd gatunków związanych ze środowiskiem borowym Puszczy Noteckiej (flora, np. płucnica

islandzka, widłoząb falisty, modrzaczek, chrobotek reniferowy, chrobotek leśny, widłaki, janowiec, gru-szyczka jednokwiatowa, borówka czarna, borówka brusznica, wrzos zwyczajny, jałowiec, fauna – ptaki związane z borami: skowronek borowy, lelek kozoduj, sikory oraz ptaki drapieżne, wyróżniające propono-wany obszar naturowy jak bielik, kania rdzawa i czarna, rybołów, puchacz, a także bocian czarny, żuraw). Z ssaków warto podjąć badania nad występowaniem wilka, który być może z uwagi na zwiększający się areał młodników osiedli się w Puszczy. Osobnym zagadnieniem jest obserwacja populacji popielicy – introduko-wanej w Nadl. Sieraków, w obrębie Sieraków.

2. Nawiązanie współpracy naukowej z ośrodkami badawczymi jak: Akademia Rolnicza w Poznaniu, Uniwer-sytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Biologii i Ochrony Przyrody AWF w Gorzwowie Wlkp.

3. Określenie stanu wyjściowego. 4. Przeprowadzenie inwentaryzacji. 5. Sporządzanie map i określenie rozmieszczenia. 6. Opracowanie planu ochrony obszaru. 7. Opracowanie – rocznych zadań ochrony, czyli wykazu podstawowych działań, akceptowalnych przez użyt-

kownika. W przypadku występowania obszarów konfliktowych, np. sprzecznych wymogów ochrony w ramach jed-

nego obszaru, konieczne jest znalezienie kompromisu, np. w odniesieniu do gnieżdżącego się na ziemi skowron-ka borowego i wymagającego powierzchni otwartych (zrębów i upraw), a gatunkami drapieżnymi, gnieżdżącymi się na drzewach i wymagającymi dojrzałych drzewostanów.

Ponieważ w myśl niektórych opinii, obszar Natura 2000 niekoniecznie musi mieć sporządzony indywidual-ny plan ochrony, a może być on wkomponowany, np. w plan urządzania lasu. Z tego względu zasadne jest, by został on opracowany i znalazł się w planach urządzania lasu wszystkich nadleśnictw, wykonanych w ramach kolejnej rewizji urządzeniowej, co będzie miało miejsce w latach 2012-2016. Plan powinien zawierać informacje o zagrożeniach oraz o warunkach zachowania bądź przywrócenia walorów przyrodniczych, a także zalecenia ochronne, w postaci ograniczeń i zakazów. Na terenach leśnych na podstawie dyrektywy siedliskowej wynikają następujące wskazania: - cele ochrony przyrody mają znaczenie pierwszoplanowe, ale przy ich realizacji muszą być brane pod uwagę

ekonomiczne i społeczne funkcje lasu; - stan ochrony przyrody musi być, co najmniej utrzymany na dotychczasowym poziomie; - dla każdego obszaru Natura 2000 muszą być indywidualnie ustalone zabiegi ochronne, zalecane jest opra-

cowanie planu ochrony; - wszelkie plany i projekty inwestycyjne dotyczące Natury 2000 muszą podlegać ocenie, pod kątem wpływu

na jego wartości przyrodnicze; - stan ochrony rodzajów siedlisk i siedlisk gatunków oraz ich populacji musi być monitorowany i kontrolo-

wany przez administratorów obszaru. Do gatunków ptaków gnieżdżących się na terenie proponowanego obszaru Natury 2000 Puszcza Notecka,

których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG zaliczono występujące na terenach leśnych:

Trzemielojada – Pernis apivorus (16p), Kanię czarną – Milvus migrans (25-29p), Kanię rudą – Milvus milvus (21-23p), Bielik – Haliaeetus albicilla (7-9p 10-12i), Rybołowa – Pandion haliaetus (9-12p), Jastrzębia – Accipiter gentilis Krogulca – Accipiter nisus Myszołowa Bubo bubo 3-4p Dzięcioła czarnego Dryocopus martius (6-8p), Dzięcioła średniego – Dendrocopus medius (>30p). Bociana czarnego – Ciconia nigra (4-5p), Puchacza – Bubo bubo (3-4p), Żurawia – Grus grus (30p),


oraz gatunki ptaków związane z innymi terenami (łąkami): Bąka – Botaurus stellaris (16-18m), Bączka – Ixobrychus minutus (0-1p), Bociana białego – Ciconia ciconia (31p), Łabędzia niemego – Cygnus olor (15p), Gągoł – Bucephala clangula (25p), Mergus merganser (5-8p), Błotniak stawowy – Circus aeruginosus (40p), Derkacz – Crex crex (5m), Charadrius dubius (<6), Rybitwa czarna – Chlidonias niger (11-15p), Columba oenas (15p), Zakres ochrony ptaków i zasady gospodarowania na obszarach proponowanych do objęcia ochroną jako ob-

szary specjalnej ochrony obejmuje: - ochronę przestrzeni życiowej ptaków, - zachowanie określonego typu krajobrazu, - odtworzenie niektórych elementów tego krajobrazu.

Wskazać należy, że w krajobrazie określone gatunki ptaków wykorzystują tylko pewne jego elementy, przede wszystkim te, które zaspakajają ich: - wymogi gniazdowe, - wymogi pokarmowe (żerowiskowe), - wymogi odpoczynku (noclegowiska).

Biorąc pod uwagę, że Puszcza Notecka ma (może) zostać włączona do Natury 2000 ze względu na występu-jące na tym terenie ptaki drapieżne, zakładające gniazda w starodrzewiach i w sąsiedztwie zbiorników wodnych należy w maksymalnym stopniu chronić a nawet powiększać powierzchnię drzewostanów najstarszych klas wieku. Natomiast w odniesieniu do ptaków siedlisk borowych (np. skowronka borowego), należy zakładać zręby zupełne. Tak więc wymagać to będzie łączenia dwóch niejako przeciwstawnych celów.

Kolejnym problem jest ponoszenie odpowiedzialności za efekty ochrony gatunków charakterystycznych dla środowisk łąk. Wydaje się logiczne, że leśnicy powinni odpowiadać za monitorowanie ptaków związanych ze środowiskiem leśnym, a więc przede wszystkim ptaków drapieżnych, czy skowronka borowego. Rola reprezen-tanta winna przypaść regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, której udział powierzchniowy w LKP jest naj-większy, tj. RDLP w Pile.

Obszar Puszczy Noteckiej jest ubogi w roślinność, a brak roślin podszytowych oraz cieków i oczek wodnych wewnątrz kompleksu lasów nie sprzyja bytowaniu zwierzyny. Pomimo to jednak obszar ten tętni życiem. Przede wszystkim widać i słychać tutaj ptaki.

Walory ornitologiczne Na terenie tym stwierdzono do tej pory gniazdowanie 31 gatunków ptaków z Zał. I DP (bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak stawowy, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, puchacz, włochatka, lelek, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka mała, mucho-łówka białoszyja, gąsiorek, ortolan) oraz 13 gatunków wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt (bąk, bączek, podgorzałka, kania czarna, kania ruda, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, zielonka, puchacz, włochatka, podróżniczek, wąsatka).

Puszcza Notecka ma przede wszystkim duże znaczenie dla niektórych ptaków drapieżnych: kani czarnej, ka-ni rudej, bielika i rybołowa. Ponadto sporadycznie gniazduje tu bardzo rzadki w Wielkopolsce orlik krzykliwy. Na terenie tym do lęgów przystępuje też puchacza oraz sporadycznie włochatka.

Olbrzymi obszar „suchych” borów sosnowych porastających wydmy ma również wyjątkowe znaczenie dla dwóch gatunków ptaków związanych z tego typu środowiskiem: lelkiem i lerką. Liczebność lelka przekracza zapewne 200 par, a lerki nawet kilkaset par. W 1995 roku tylko na obszarze 55 km2 Nadleśnictwa Potrzebowice naliczono aż 130-145 terytorialnych samców lelka, a w roku 2004 na fragmencie o pow. 20 km2 w leśnictwach Bucharzewo i Samita naliczono około 70 śpiewających samców lerki.

W starszych fragmentach borów licznie gniazdują dzięcioły czarne. Ptaki w ostoi Puszcza Notecka stwier-dzono występowanie co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 4 gatunków spełniają kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife In-ternational. Ponadto 11 gatunków zostało zamieszczonych na liście zagrożonych ptaków w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.

Puszcza Notecka jest najważniejszą w regionie ostoją ptaków drapieżnych, głównie kani rudej i czarnej, bie-lika i rybołowa. Teren ten jest również istotnym lęgowiskiem błotniak w i sów – puchacza i włochatki. Stwier-dzono tu również gniazdowanie podgorzałki – gatunku zagrożonego wyginięciem w skali globalnej


31

Z ssaków występują w Puszczy przede wszystkimi dziki – sprzymierzeńcy leśników, które buchtują glebę w poszukiwaniu szkodliwych owadów leśnych. Liczna są populacje saren i jeleni. W środkowej i wsch. części Puszczy zobaczyć można daniele. Jeszcze po wojnie na terenie Nadleśnictwa Wronki bytowało sztucznie wpro-wadzone stado kilkunastu muflonów. Zdawać by się mogło, że rozległy i bezludny obszar sprzyja występowaniu drapieżników. Tymczasem wilki pojawiają się tylko podczas przechodzenia z innych terenów, a jedynie kilkana-ście ich przebywa w wolierach Stacji Doświadczalnej w Stobnicy. Są w Puszczy jenoty, borsuki i najgroźniejszy drapieżnik polująca na ptaki – norka amerykańska, trzymająca się cieków i zbiorników wodnych. Liczna jest populacja bobra, który stał się gatunkiem ekspansywnym. Są też, wymagające czystych wód wydry.

Z płazów i gadów wymienić trzeba żmiję zygzakowatą, spotykaną na terenie Bagna Chlebowo, gniewosza plamistego, zaskrońca, wszystkie gatunki ropuch z paskówką włącznie. Na większych oczkach śródleśnych bytuje traszka grzebieniasta. W jeziorach pływa wiele gatunków ryb, z tak rzadkimi jak koza czy różanka. Z okolic Drawska i Krucza podawano stanowiska żółwi błotnych.

8. Zagrożenia

1) Problemy hodowlane wynikłe po gradacji strzygoni choinówki w 1923-24

Na obecny charakter Puszczy Noteckiej w największym stopniu wpłynęła gradacja strzygoni choinówki z lat 1923 i 1924. Posadzony następnie las, dziś już 65-80 letni drzewostan wchodzi w stan dojrzałości i jest w coraz większym stopniu użytkowany. Obecnie roczny etat drewna pozyskiwanego w LKP przekracza 600 tys. m3.

Można przyjąć, że stan przedgradacyjny wystąpił już w 1922 r. Wówczas to w trakcie próbnych poszukiwań znaleziono wiele poczwarek, jednak jeszcze nie obserwowano występowanie żeru zupełnego i nie przewidywano klęski, która miała nastąpić w latach 1923 i 1924.

W 1923 r. „W drzewostanach zarażonych przez sówkę było gąsiennic tak wiele, że kał spadający z koron drzew sprawiał wrażenie deszczu” a z „braku sosny żerowały gąsiennice na brzozie, jałowcu i świerku”.

W lasach państwowych północno-zachodniego okręgu inspekcyjnego Poznańskiej Dyrekcji Lasów Pań-stwowych w nadleśnictwach: Międzychód, Sieraków, Bucharzewo, Drawsko, Potrzebowice i Wronki o ogólnej powierzchni 48.257 ha, w tym 43.584 ha leśnej, wyrąbano w roku gospodarczym 1925, zrębami zupełnymi (czy-stymi) 18.215 ha lasu i w sposób przerębowy, po zredukowaniu dalsze 1.972 ha. Pozyskano 1.912.251 m3 drew-na użytkowego oraz 678.348 mp opału. Natomiast na rok następny zaplanowano pozyskać z młodszych drągo-win i z usychających drzew jeszcze 120.000 m3 przeważnie drewna kopalniakowego oraz 380.000 mp drewna opałowego. Według Mroczkiewicza do 1927 r. założono zręby zupełne o powierzchni 27.500 ha oraz 9.000 ha w sposób przerębowy (tj. 4.000 po zredukowaniu) a pozyskano 2 mln m3 drewna użytkowego i 1 mln m3 drewna opałowego, co odpowiadało 60-letniemu etatowi powierzchniowemu i 30-letniemu masowemu. Tylko w roku 1923, w nadleśnictwach powiatu międzychodzkiego strzygonia zniszczyła doszczętnie 10.000 ha drzewostanów, w wieku od 20 do 80 lat. Na terenie poznańskiej dyrekcji strzygonia zniszczyła jeszcze częściowo drzewostany w nadleśnictwach Oborniki i Boruszynek oraz w mniejszym stopniu Promno, Podanin i Margonin. Natomiast po stronie niemieckiej, w obwodzie rejencyjnym Frankfurt n.O. z 43 nadleśnictw państwowych nawiedziła i uszko-dziła lasy w 39 nadleśnictwach o łącznej powierzchni 83.921 ha a ponadto częściowo uszkodziła 125.737 ha. Według innych danych strzygonia zniszczyła w województwie poznańskim i pomorskim około 60 tys. ha drze-wostanów sosnowych w lasach państwowych i około 20 tys. lasów prywatnych w woj. poznańskim.

Do znanych i wówczas stosowanych sposobów zwalczania strzygoni zaliczano: izolowanie drzewostanów poprzez wykopanie rowków ochronnych, strząsanie gąsienic z młodszych drzew i nakładanie pierścieni lepo-wych, wypędzanie świń i kur do zaatakowanych drzewostanów, grabienie ścioły. Jako ciekawostkę można przy-toczyć że "Do tępienia gąsiennic nadawałaby się rasa świń hodowana przez włościan na Wołyniu i Polesiu. Wło-ścianie bowiem tamże hodują w najtańszy sposób świnie puszczając je na wiosnę do okolicznych lasów, gdzie świnie aż do wielkich mrozów samopas żerują, z dzikami się krzyżują, a dopiero po nastaniu wielkich mrozów i śniegów wraz z półdzikiem przychówkiem do wsi wracają. Rasa więc tych świń jest zupełnie zahartowana i specjalnie przyzwyczajona do żerowania po lesie".

Gradacja strzygoni załamała się na skutek spasożytowania przez owady Ernestia rudis Fall., Banchus femo-ralis Thoms., a szczególnie przez porażenie grzybem z rodzaju Empusa oraz krysztalicę.

Odnośnie sposobu eksploatowania zniszczonych drzewostanów, to w myśl wypracowanych koncepcji pro-ponowano, by najpierw pozyskiwać surowiec najgrubszy i najcenniejszy, część drzewostanu sprzedać na pniu w małych działkach okolicznym chłopom do wyrębu, pod warunkiem zachowania odpowiednio szybkiego terminu


i ewentualnie przystąpić do wypalania węgla drzewnego. Na pewno praktykowany był ten sposób, gdyż podczas zjazdu nadleśniczych odbytego w Puszczy w marcu 1926 r. zauważono, że "niejedne z nadleśnictw nie chciały wyrabiać słabszych drągowin". Inni podają, iż pozyskanie rozpoczęto od najcenniejszych drzewostanów, nato-miast młodsze drągowiny i tyczkowiny, ze względów ekonomicznych i glebochronnych – pozostawiano.

Do zalesień przystąpiono bardzo energicznie. Już w roku gospodarczym 1924/1925 zalesiono w sumie 117 ha (w tym 1 ha siewem), w roku następnym 2.856 ha (916 z siewu), w 1926/1927 – 5.376 ha (siewem – 1.697). Dopiero jednak rok gospodarczy 1927/28 miał być pierwszym normalnym okresem zalesień na wielką skalę. Planowano zalesić 2050 ha z siewu i 6450 z sadzenia, tj. tyle co łącznie przez pierwsze trzy lata. W dyskusjach nad przyszłym charakterem lasu panował jeden pogląd, że powinien być to las mieszany, przy czym często za-znaczano, że „Prócz wyjątkowo krańcowych siedlisk, a tych jest bardzo mało, da się wszędzie tworzyć drzewo-stan mieszany, jeśli nie w górnym piętrze, to kilkupiętrowy, którego dolnym piętrem może być drzewostan inne-go gatunku o formacjach morfologicznych skarlałych, lub nawet krzewostan”. Z gatunków zagranicznych, za godne uwagi do zalesień obszarów zniszczonych wymieniano sosnę wejmutkę, daglezję, dąb czerwony oraz robinię, sosny Banksa, czarną i smołową.

Zwracano także uwagę na zabezpieczenie przed ewentualnymi pożarami i zalecano tworzenie pasów głów-nych, co 10 oddziałów o szerokości 50-100 m i obsadzeniu po ich bokach po 6-10 rzędów gatunkami liściastymi, natomiast pomiędzy pasami głównymi powinno tworzyć się 2-3 pasy podrzędne o szerokości 10-15 m również obsadzone po bokach, paroma (3-5) rzędami drzew liściastych. Z kolei inni zalecali, by czyste drzewostany sosnowe przemieszać gatunkami liściastymi. W tym celu należy brzegi oddziałów, dróg, duktów obsadzić w 5-10 rzędach pasami liściastymi, gdzie pierwszeństwo miały mieć brzoza i robinia.

Postulowano, by tam, gdzie jest wystarczająca ilość robotników stosować sadzenie, ponieważ „mniej zawo-dzi i daje większą możliwość opanowania drzewostanu”, stosować mieszanie kępami, a przed odnowieniem zbadać glebę poprzez wykopanie w każdym oddziale po kilka dołów w celu ustalenia jej prawdziwej wartości. Interesująca też może wydać się uwaga, że "domieszki drzew liściastych uskutecznia się często dopiero w parę lat po wykonaniu zalesienia". Być może takie postępowanie przyczyniło się do tego, że czynność tą faktycznie odłożono na później. Potem przyszła II wojna światowa, okres powojenny i w rezultacie dziś w Puszczy Notec-kiej panuje tylko sosna, a jej udział sięga 95%, przy czym inne gatunki rosną, w zasadzie, na jej obrzeżach.

Najwięcej informacji o przebiegu odnowienia lasu w Puszczy dostarcza protokół z odbytego w dniach 5 i 6 marca 1926 r. zjazdu nadleśniczych z nadleśnictw Potrzebowice i Drawsko. Podsumowując dwudniową dysku-sję dyrektor Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu – A. Pacyński zalecał, by okres odnowienia zniszczo-nych powierzchni zamknąć w 5 latach; do przygotowania gleby używać pługa Eckerta lub produkowanego w firmie H. Cegielski pługa Sawińskiego. Sposób uprawy powinien być dostosowany do warunków glebowych. Najpierw należy odnawiać tereny o słabych siedliskach, później tereny o glebach najlepszych a dopiero na końcu pozostałą powierzchnię. Należy odnawiać nasionami z drzew "rodzimych i miejscowych". Tam, gdzie gleba nie jest najgorsza i niezachwaszczająca można stosować siew, lecz najpóźniej do połowy kwietnia. Dęby należy sadzić, albo jako żołędzie, albo jako jednolatki, inne liściaste jako dwu- lub trzylatki. W zagłębieniach powinno sadzić się gatunki liściaste, dąb pod osłoną brzozy lub olchy, a także olchę, brzozę, jesion, wiąz i "nieco innych szlachetnych drzew liściastych". Jako gatunki (rodzaje) podstawowe dla tych terenów Pacyński uznał: sosnę, dąb, olchę i brzozę, a jako domieszkowe: grab, buk, jesion, jawor, wiąz, klon oraz modrzew i sporadycznie świerk. Kategorycznie zabroniono odwadniania i osuszania miejsc podmokłych, zalecano pozostawianie pasów pożarowych z myślą, by później zalesić je gatunkami liściastymi, sugerowano zawieszanie budek lęgowych dla ptaków, a drewno powinno pozyskiwać się tam, gdzie zwrócą się co najmniej koszta jego wyrobu.

Jak faktycznie odnawiano tereny posówkowe można dowiedzieć się z lektury operatu Nadleśnictwa Potrze-bowice z roku 1930. Z zestawienia gatunków panujących w I klasie wieku sosna zajmowała wówczas po-wierzchnię 6.521 ha, dąb – 25 ha, świerk – 23 ha, brzoza – 18 ha i modrzew 1,5 ha. Ponadto nie odnowionych było 471 ha zrębów sosnowych, 3 ha dębowych i 12 olszy. W drugiej klasie wieku zachowało się 890 ha drze-wostanów sosnowych i 1 ha drzewostanu olszowego. W III kl. wieku – 217 ha sosny, 8 ha brzozy i blisko 1 ha świerka; w kl. IV – 99 ha sosny, w V już tylko 2 ha sosny i w klasie VI niecałe 5 ha. Na podstawie zawartych w operacie danych wynika więc, że aż ponad 85% drzewostanów było w pierwszej klasie wieku, czyli nie licząc upraw, które przetrwały kataklizm, jest to wielkość obrazująca stopień zniszczenia. Podsumowanie udziału pro-centowego poszczególnych gatunków uwidacznia niestety faktyczny, a nie deklarowany kierunek sposobu zale-sień, w którym drzewostany sosnowe stanowiły 98,8% powierzchni.

Więcej informacji o poziomie ówczesnej wiedzy leśnej, w kwestii zalesień słabych siedlisk zniszczonych przez strzygonię przyniosła rozprawa doktorska L. Mroczkiewicza. Pisał on, że aczkolwiek leśnicy zapewniali o odejściu od monokultur sosnowych, to jednak łatwość produkcji i sadzenia przyczyniła się do ponownego obsa-dzania Puszczy sosną. Jako gatunki przejściowe na słabe siedliska proponował sosnę Banksa, czeremchę amery-kańską, grochodrzew, brzozę, wierzbę kaspijską, a jako gatunki równorzędne sośnie: dąb bezszypułkowy, dąb czerwony, sosnę wejmutkę, sosnę czarną, a także grochodrzew i brzozę. Autor radził, by bezwzględnie nie sto-


33

sować przy pierwszych zalesieniach modrzewia, klonu, jaworu, jesionu, olchy oraz buka, grabu i lipy. Nie roz-strzygał kwestii sadzić czy siać, gdyż siew jest „naturalniejszym, tańszym i prędszym sposobem”, a sadzenie „pewniejsze, łatwiejsze i oszczędniejsze, a więc ekonomiczniejsze”. Ponadto siew jest racjonalniejszy na do-brych, czynnych, mało zachwaszczających się i zasobnych w wilgoć glebach leśnych. Odradzał – choć bez gene-ralizowania – przygotowanie gleby zbliżone do reglówki, czyli głębokie przekopanie gleby; odsłanianie wierzchniej warstwy gleby przy pomocy pługa Eckarta lub zwykłego rolniczego. Wymieniał natomiast jako korzystne usunięcie samej tylko pokrywy i spulchnienie gleby mineralnej; przerobienie gleby w pasach, nie odsłaniając próchnicy oraz odkładanie skiby i przy nawrocie nałożenie drugiej warstwy na bok lub na pierwszą, by później całość bronować, a wiosną powstałą grobelkę zwalcować i na niej sadzić. Opierając się na danych inż. Pawlaka, Mroczkiewicz sugerował by stosować więźbę 1,2 m x 0,40 m. Aby zabezpieczyć przyszły drzewo-stan przed pożarami sugerowano, że powinno się wykonywać tzw. płaszcze pożarowe składające się z szerokich pasów obsadzonych gatunkami liściastymi lub pasami przeznaczonymi pod uprawę rolną o szerokości 50 m. Wzdłuż dróg powinno się przeorywać 2-3 pasy.

2) Szkodniki owadzie

Na obecną strukturę wiekową i gatunkową drzewostanów Puszczy Noteckiej zasadniczy wpływ miała grada-cja strzygoni choinówki z lat 1923-24. W przeważającej bowiem części, obecne pokolenie drzewostanów jest następstwem tamtej katastrofy.

Z racji występowania na omawianym obszarze, w miarę zbliżonych wiekiem, monokultur sosnowych – Puszcza Notecka związana była niemal wyłącznie ze szkodnikami żerującymi na sośnie. Jako najgroźniejszego szkodnika upraw, po zwierzynie płowej (jeleniach), wymieniano pędraki oraz, w znacznie mniejszej skali, smo-lika, szeliniaka oraz sieciecha niegłębka. W 8-12 letnich młodnikach pokazała się osnuja, głównie sadzonkowa. Także przez kilka lat z rzędu, w kilkuletnich uprawach sosny żerowały boreczniki (w samym tylko Nadleśnic-twie Sieraków na powierzchni ca 2000 ha) Pędy 1-3 letnich sosenek deformowała zwójka pędówka, nie mniej szkodliwa była też zwójka sosnóweczka.

Jako najgroźniejsze szkodniki pierwotne w 1966 wymieniono: brudnicę mniszkę, strzygonię choinówkę, bo-reczniki, poprocha cetyniaka, opaślika sosnowca a spośród szkodników upraw: szeliniaka sosnowca, sieciecha niegłębka, zmiennika brudnego i także choinka szarego. Spośród szkodników wtórnych większe znaczenie miał cetyniec większy, smolik drągowinowiec, żerdzianka sosnówka, tycz cieśla. Na początku lat dziewięćdziesią-tych, dużego znaczenia nabrał przypłaszczek granatek. Wśród upraw obserwuje się duże szkody ze strony zwó-jek, zwłaszcza sosnóweczki.

W okresie powojennym wystąpiły cztery gradacje brudnicy mniszki w latach: 1947-60, 1962-1966, 1979-1985 i 1991-1995 i poprocha cetyniaka 1955-1956, 1964-1972, 1978-1980 i 1986-1989 oraz trzy gradacje strzy-goni choinówki – początek lat pięćdziesiątych do 1957, 1961-1972 i 1988-90. Poniżej przedstawiono charakterystykę ważniejszych szkodników owadzich na terenie Puszczy Noteckiej:

Brudnica mniszka (Lymantria monacha L.) po raz pierwszy po wojnie wystąpiła w 1947 r. i jej gradacja trwała do 1960. Według danych operatowych brudnica, w stopniu zagrażającym, wystąpiła na terenie 11 nadle-śnictw (oprócz Goraja, Obornik i Boruszynka). W 1956 r. przeprowadzono chemiczne zwalczanie, głównie na terenie Nadleśnictwa Bucharzewo (1017 ha). W rok później zwalczana była przede wszystkim na terenie Nadle-śnictwa Międzychód (539 ha). W 1959 r. chemiczne opryski przeprowadzono na obszarze 4176 ha (w tym na terenie Nadleśnictwa Wronki 1582 ha, Bucharzewo – 1385 ha i Potrzebowice – 1017 ha). Po roku przerwy, w 1961 wystąpiła ponownie i dlatego w 1962 wykonano większość oprysków na terenie Nadleśnictwa Potrzebowi-ce (1804 ha) i Krobielewko (800 ha). W 1964 akcja chemicznego zwalczania koncentrowała się na terenie Nad-leśnictwa Bucharzewo (3972 ha), Wronki (3461 ha), Międzychód (2985 ha), Sieraków ( 2295 ha), Krobielewko (1903 ha), Obrzycko (1771 ha), na mniejszą zaś skalę – w nadleśnictwach: Potrzebowice (902 ha), Drawsko (649 ha), Krucz (455 ha) i Boruszynek (303 ha). W 1965 r. zwalczano brudnicę już tylko na terenie dwóch nad-leśnictw: Boruszynek (49 ha) i Lipki Wielkie (248 ha). W części poznańskiej Puszczy zwalczano chemicznie brudnicę mniszkę dwukrotnie na łącznej powierzchni 5030 ha, trzykrotnie na 2485 ha i czterokrotnie na po-wierzchni 512 ha.

Trzecia gradacja, która rozpoczęła się w 1979 r i trwała do 1985 r. była najbardziej dynamiczna i objęła teren całej Puszczy, a jej skutki likwidowano do końca lat osiemdziesiątych. Czwarta gradacja brudnicy, która rozpo-częła się w roku 1991 skończyła się w połowie lat 90. W 1994 r. akcję ratowniczą wykonano na powierzchni ponad 40 tys. ha, przy użyciu najnowszej generacji środków chemicznych – Dimilin i Foray. Brudnicę zwalcza-no w Nadleśnictwie Wronki na powierzchni 16.327 ha, Krucz – 10.923 ha, Karwin – 6.295 ha, Oborniki – 3.722 ha, Międzychód 3.122 ha. (Z Nadleśnictwa Potrzebowice – brak danych). W tej niewątpliwie najlepiej zorgani-zowanej i przeprowadzonej akcji, uwagę zwracają różne terminy wykonania opryskiwania lasów w poszczegól-nych regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych. Najwcześniej do oprysków wykonanych samolotami przy-


stąpiło Nadleśnictwo Oborniki (RDLP Poznań) – 7-9.05. Nadleśnictwa pilskiej dyrekcji wykonały opryski na przełomie 2 i 3 dekady maja (Wronki – 18-25.05, Krucz – 21-29.05), natomiast w nadleśnictwach RDLP w Szczecinie wykonały akcję ratowniczą w dniach 24-27.05 (Międzychód)) oraz 24-28.05 (Karwin).

Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff.) jest owadem, od którego najbardziej ucierpiała Puszcza Notecka. W latach 1923 i 1924 spowodowała ona bowiem zniszczenie około 60-70 tys. ha drzewostanów Pusz-czy. W okresie powojennym strzygonia wystąpiła gradacyjnie trzykrotnie. Pierwsza gradacja wystąpiła na po-czątku lat pięćdziesiątych i trwała do 1957 r., druga – w latach 1961 do 1972, a trzecia w latach 1988-1990. Pierwsza gradacja objęła powierzchnię blisko 7 tys. ha. Druga – ponad 17 tys., a trzecia – ponad 16 tys. ha. Z danych u.gl. wynika, że w połowie lat pięćdziesiątych powierzchnia drzewostanów zagrożonych wyniosła około 15 tys. ha, a zwalczano strzygonię na małą skalę w nadleśnictwach: Karwin, Sieraków oraz Międzychód (razem z brudnicą mniszką). W 1962 r. strzygonia wystąpiła na powierzchni ponad 15200 ha, ale zwalczano ją tylko na obszarze 29 ha w Nadleśnictwie Boruszynek, gdyż jej jaja zostały spasożytowane przez kruszynka (Tricho-gramma sp.).

Poproch cetyniak (Bupalus piniarius L.) występował w ostatnim półwieczu cztery razy – w latach 1955-56, 1964-72, 1978-80 i 1986-89. Pierwszy raz był chemicznie zwalczany w 1966 r., głównie w Nadleśnictwie Po-trzebowice (1502 ha), natomiast w 1989 r. przeprowadzono chemiczne zwalczanie poprocha na powierzchni 39.405 ha. Z danych urządzenia gospodarstwa leśnego wynika, że w 1989 r. zwalczano poprocha cetyniaka m.in. na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice, na powierzchni 8.600 ha, w Nadleśnictwie Wronki – 8.400 ha, w Nadle-śnictwie Karwin – 6.278 ha, w Nadleśnictwie Krucz – 492 ha.

Boreczniki (Diprion sp.) grupa tych owadów nie stanowiła większego zagrożenia dla drzewostanów Pusz-czy. Tym niemniej były one w ostatnich latach zwalczane na szerszą skalę – w 1992 r. na powierzchni 2.899 ha.

Barczatka sosnówka (Dendrolimus pini L.). Szkodnik ten dotychczas gradacyjnie wystąpił jedynie w latach 1967-1975. Zagrożenie od barczatki wystąpiło na ogólnej powierzchni 12.791 ha i w latach 1971-1974 chemicz-nie zwalczano ją na powierzchni 27.766 ha. W roku 1972 zabiegi ratownicze przeprowadzono zarówno wiosną jak i jesienią na powierzchni aż 17.843 ha. Szkodnik ten wyrządził znaczne szkody w zachodniej części Puszczy, gdzie uszkodzeniom uległy drzewostany na powierzchni 7 tys. ha. w 1968 r. barczatka występowała w stopniu zagrażającym w nadleśnictwach: Krucz, Potrzebowice, Rąpin, Lipki Wielkie i Krobielewko, a zwalczano ją głównie w Nadleśnictwie Potrzebowice na powierzchni 1.648 ha. Druga gradacja tego szkodnika wystąpiła w 1992 r. i opryskiwano wtedy 2.201 ha drzewostanów, a w 1994 zwalczano ją na obszarze ponad 5 tys. ha.

Opaślik sosnowiec (Barbitistes constrictus Br.) Jego masowe występowanie było związane z pierwszą i dru-gą gradacją brudnicy mniszki i w latach 1960-1968 wystąpił na łącznej powierzchni 20.900 ha i był zwalczany na obszarze 29.148 ha (łącznie z brudnicą). Opaślik notowany był w latach 1943-48. W 1948 r. pojawił się licz-niej w okolicach Skwierzyny. Duży jego pojaw datuje się od roku 1957. Zasięg jego występowania pokrywał się z zasięgiem brudnicy mniszki i sądzono, że przy jej zwalczaniu zostanie także zniszczona populacja opaślika. Niestety tak się nie stało. W 1960 r. opaślik wyrządził poważne szkody w 10 nadleśnictwach na łącznej po-wierzchni 6.270 ha. W 1963 r. wystąpił masowo na powierzchni powyżej 6.000 ha w nadleśnictwach: Krucz, Drawsko, Obrzycko, Wronki, Bucharzewo, Sieraków, Międzychód, Karwin, Rąpin, Lipki Wielkie, przy czym najsilniej występował na terenie Nadleśnictwa Międzychód. Masowe występowanie opaślika poprzedzone było żerem brudnicy mniszki.

Zawisak borowiec (Hyloicus pinastri L) po raz pierwszy wykazał tendencję do gradacyjnego wystąpienia w 1991 r., a objęta zagrożeniem powierzchnia wynosiła 14.662 ha, głównie na terenie Nadleśnictwa Międzychód. W 1993 r. przewidywano zagrożenie na powierzchni 2.500 ha, przy czym interesujące było to, że pod drzewem występowało i po 200 sztuk poczwarek, z których spasożytowanych było około 70%.

Szkodniki upraw szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis L.), sieciech niegłębek (Cneorrhinus plagiatus Schall.), zmiennik brudny (Strophosomus rugipes Steph.) występowały stale i dość licznie. Największe znacze-nie miał z nich szeliniak sosnowiec, który bardzo dotkliwie niszczył sadzonki na odnawianym w latach 1993-1995 pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice. W 1994 r. zabiegami ratowniczymi objęto tam około 3.000 ha upraw. Z racji nowych i coraz doskonalszych metod zwalczania tego szkodnika udział powierzchni chronionych przed szeliniakiem wzrasta, co wiązać można również ze zwiększoną ilością odnawianych zrębów.

Spośród zwójek sosnowych największe znaczenie miała zwójka sosnóweczka (Rhyacionia buoliana Schiff), która w latach pięćdziesiątych wyrządzała największe szkody w nadleśnictwach Karwin, Lipki Wielkie i Krobie-lewko, zwłaszcza na uprawach rosnących na dużych pożarzyskach. W latach sześćdziesiątych zwójka pędówka (Rhyacionia duplana Hb.) liczniej występowała na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice. Z badań przeprowadzo-nych nad zwójką sosnóweczką na terenie Puszczy Noteckiej wynika, że jej populacja była silnie atakowana przez zespół pasożytów.

Spośród innych szkodników upraw wymienia się także choinka szarego (Brachyderes incanus L.), który uaktywnił się w ostatnim okresie, w 1994 r. był zwalczany na powierzchni ponad 200 ha. Uprawy były również nękane przez korowca sosnowego.


35

Z innych szkodników wymienić należy na przykład zawodnicę (Pristiphora sp.), która była zwalczana w la-tach osiemdziesiątych na powierzchni kilkudziesięciu ha w nadleśnictwach Krucz i Karwin.

Z kolei pędraki nie odgrywały większego znaczenia na terenie Puszczy, a powodowały jedynie większe stra-ty w południowej części LKP (po południowej stronie Warty), na obrzeżach, na gruntach porolnych i nielicznych zrębach.

Bardzo poważny problem na terenie Puszczy stanowiły szkodniki wtórne. Ogólnie pierwszeństwo przyznaje się cetyńcowi większemu (Tomicus piniperda L.), drugie miejsce dzielą na równi smolik drągowinowiec (Pis-sodes piniphilus Hbst.) i żerdzianka sosnówka (Monochamus galloprovincialis Ol.), które to owady powodują wydzielanie się największej ilości posuszu.

W roku 1992 z uwagi, między innymi na suszę i ogólne osłabienie drzewostanów, bardzo silnie uaktywnił się przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea F.). Według danych, w 1993 roku tylko z Nadleśnictwa Oborniki trzeba było usunąć 13 tys. m sześc. posuszu „przypłaszkowego”, a z Nadleśnictwa Wronki – 5 tys. m. sześc.. O możliwości wystąpienia tego szkodnika sygnalizowano już dużo wcześniej.

Z analizy występujących ostatnio zagrożeń ze strony szkodliwych owadów wynika, że są one nadal znaczące w poszczególnych nadleśnictwach LKP.

W Nadleśnictwie Oborniki, w latach 90 do istotnych zagrożeń ze strony owadów i grzybów pasożytniczych wymieniono: brudnicę mniszkę, którą zwalczano w roku 1994 oraz 2001. Na niewielkiej powierzchni (61 ha w L. Objezierze zwalczano także chrabąszcza majowego (w 1997 i 1998). Na uprawach stwierdza się sporadyczne szkody ze strony szeliniaka, natomiast mimo zwalczania występuje zagrożenie ze strony pędraka. Jako usta-wicznie zagrożone przez szkodniki pierwotne (brudnicę mniszkę, strzygonię choinówkę, barczatkę sosnówkę) wymienia drzewostany w oddz. 408-411 i 424-427 na terenie obr. Kiszewo. Na terenie nadleśnictwa założonych jest 13 powierzchni metody ogniskowo-kompleksowej ochrony lasu.

W Nadleśnictwie Karwin, w okresie 1995-2004 zwalczano strzygonię choinówkę oraz brudnicę mniszkę (w 2000 r, na pow. łącznej 6256 ha), brudnicę mniszkę (w 2001 r. na pow. 1921 oraz w 2002 r. – 308 ha), barczatkę sosnówkę (w 2000 r. – 1252 ha oraz w 2002 r. – 566 ha). Szeliniaka sosnowca zwalczano corocznie na pow. od 170 ha do 30, przy czym w ostatnim okresie na coraz mniejszej powierzchni (maks. 56 ha). W latach 1995-1999 znaczna część starszych upraw i młodników, zwłaszcza na terenie obr. Lipki Wielkie uszkadzana była przez zwójki sosnowe, przy czym brak jest skutecznych metod zwalczania tego owada. W roku 1995 i 1996 odnoto-wano dużą powierzchnię, na której wystąpiła igłówka sosnówka (odpowiedni: na pow. 10513 i 9590 ha). Prze-ważająca część drzew posiadało uszkodzenia w przedziale do 30%.

W Nadleśnictwie Potrzebowice, w latach 1994-2003 szkodliwe owady zwalczano na powierzchni 18 479 ha. Do najważniejszych szkodników pierwotnych zalicza się brudnica mniszka, strzygonia choinówka, poproch centyniak, barczatka sosnówka. Natomiast do największych szkodników upraw należy wymienić szeliniaka sosnowca oraz choinka szarego. Na pożarzysku z 1992 r. na największej powierzchni wstępował choinek szary (łącznie na pow. 10541 ha), zwójki sosnowe (3677 ha), szeliniak sosnowiec (1851 ha) oraz smolik znaczony (1091 ha).

Powierzchnia gruntów porolnych nadleśnictwa wynosi 4830 ha (27% pow. ogólnej). Do grzybów patoge-nicznych należy huba korzeni, oraz w mniejszym nasileniu – opieńka miodowa, przyczepka falista, skrętak so-snowiec, rdze igłowe, osutki sosnowe. Rozmiar zwalczania (mechanicznego, chemicznego i biologicznego) w latach 1994-2003 objął w sumie powierzchnię 5768 ha.

W Nadleśnictwie Krucz, w latach 1994-2002 największe zagrożenie powodowały następujące szkodniki pierwotne: brudnica mniszka (zwalczana na łącznej pow. 14 183 ha, w tym w 1994 r. na pow. 10.546 ha), strzy-gonia choinówka (3226 ha), barczatka sosnówka (1283 ha) oraz boreczniki (1161 ha). W ostatnich latach zwraca uwagę fakt zwiększającego się zagrożenia ze strony boreczników.

Do najważniejszych szkodników wtórnych należą: cetyńce, smoliki, kornik drukarz oraz przypłaszczek gra-natek. W celu przeciwdziałania rozwoju ich występowania zakładano pułapki klasyczne (ok. 2500 szt. rocznie), pułapki feromonowe (ok. 300 szt.). Korowanie surowca w zasadzie nie stosowano (jedynie w 1998 r. – 5,1 m sześc.).

W Nadleśnictwie Wronki, w latach 1993-2002 szkodliwe owady zwalczano na łącznej powierzchni 30382 ha. Szczególnie duże zagrożenie wystąpiło w roku 1994 r., kiedy to zabiegami ratowniczymi objęto drzewostany na powierzchni 17.905 ha. Do najważniejszych szkodników wtórnych zaliczyć należy: brudnica mniszka (zwal-czana w omawianym okresie na pow. 22481 ha) oraz barczatka sosnówka (6640 ha).

W Nadleśnictwie Międzychód, w okresie 1995-2004 – do najważniejszych szkodników sosny należały: brudnica mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak oraz boreczniki. Najpoważniej-sza gradacja mniszki miała miejsce w 2000 r. i objęła powierzchnię 9298 ha. Zwalczanie chemiczne zastosowa-no wówczas na powierzchni 6 060 ha. (w obr. Krobielewko i Międzychód ). Od 2001 r. zarysowuje się spadek powierzchni objętych wzmożoną liczebnością i aktywnością tego szkodnika. Wynika to z naturalnego oporu środowiska – podczas lustracji terenowych stwierdzono wysoki odsetek gąsienic porażonych przez mikroorgani-


zmy. Częstym zjawiskiem w ostatnich latach były masowe pojawy barczatki sosnówki. Zabiegi ratownicze ograniczające liczebność tego szkodnika wykonano w latach: 1995, 2000, 2001 i 2002 na łącznej powierzchni 4 547 ha. Główne centra gradacyjne zlokalizowane były na terenie obrębu Krobielewko. W 1999 i 2000 r. miało miejsce zagęszczenie populacji strzygoni choinówki, zwalczanie chemiczne zastosowano w 2000 r. wraz ze zwalczaniem brudnicy mniszki. W 1995 r. wykonano zabiegi ratownicze ograniczające liczebność boreczników sosnowych na powierzchni 398 ha ( Leśnictwa: Sowia Góra i Kamień).

Stan sanitarny lasu w minionym okresie utrzymywał się na dobrym poziomie. Na bieżąco wyznaczano i usuwano z lasu posusz czynny, nie dopuszczając do jego zagęszczenia. Posusz w lesie występował głównie w formie pojedynczej lub rozproszonej, co eliminuje zasadniczą bazę lęgową szkodników wtórnych, a ich rozród jest pod kontrolą i w ostatnich latach nie był znaczącym problemem dla nadleśnictwa.

Wykładanie pułapek na cetyńca w nadleśnictwie odbywało się w ilości dostosowanej do występujących po-trzeb. W 1995 r. wyłożono 8403 szt., a w 2004 – 2133 szt. Zmniejszona liczba drzew pułapkowych wynika z zastępowania je pułapkami w formie stosów.

Do najważniejszych szkodników upraw i młodników zalicza się sieciecha niegłębeka, który występował w latach 1995-2000 na ogólnej powierzchni: 92 ha (zwalczany – 89 ha) oraz zwójka sosnóweczka. W latach 1995-1997 występowała na powierzchni 2 418 ha, zwalczana na pow. 774 ha za pomocą pułapek feromonowych.

W Nadleśnictwie Sieraków ze szkodników pierwotnych, w 1996 r. zwalczano barczatkę sosnówkę na po-wierzchni 120 ha (obr. Bucharzewo Sier.). W 2001r. przeprowadzono oprysk lotniczy w celu zwalczania brudni-cy mniszki na powierzchni 140 ha (w Leśnictwie Borowy Młyn – 30 ha i L. Gospódka 110 ha). W obr. Sieraków występują znaczne szkody w uprawach wyrządzane przez pędraki. Szkody w uprawach w 2005 roku wystąpiły na pow. 40 ha. W 1997 r. zwalczano pędraka na pow. 7 ha, 1999 r. (1,50ha), 2000 r. (10,36 ha), 2001 r. (9,05 ha), 2002 r. (6,83 ha), 2005 r. (2,47 ha). Cykliczne rójki imago chrabąszcza występują na terenie całego obrębu.

W ramach zwalczania szkodników wtórnych, m.in. wykładało pułapki klasyczne na cetyńce, systematycznie usuwało drzewa trocinkowe. W 2001 r. okorowano 47 m. sześc. Rocznie wykładano około 130 sztuk pułapek feromonowych na szkodniki wtórne. W okresie 1996-2005 wyłożono łącznie 12850 pułapek klasycznych i usu-nięto 14938 drzew trocinkowych.

Obszar Puszczy Noteckiej, zarówno według podziału Nunberga jak i Koehlera zaliczany był do strefy naj-większego zagrożenia przez czynniki chorobowe i szkodniki. Puszcza Notecka stanowi kompleks leśny z pre-dyspozycją do występowania chorób łańcuchowych inicjowanych w następstwie susz atakiem huby korzeniowej (Fomes annosus L.). Drzewostany puszczańskie są wraz z wiekiem atakowane przez inne szkodniki, które ko-rzystają ze sprzyjającego dla ich rozmnoży, słabego na ogół oporu środowiska. W 1966 r. wg wytycznych po-dzielono Puszczę Notecką na trzy strefy zagrożenia przez szkodniki wtórne:

I – obejmująca zachodnią część Nadleśnictwa Międzychód i Sieraków oraz wschodnią część nadleśnictw Karwin, Krobielewko i Rąpin, gdzie drzewa opanowane są przez cetyńca większego, smolika sosnowca i tycza cieślę;

II – to teren środkowej Puszczy, obejmujący najuboższe jej fragmenty, a więc północno-wschodnią część Nadleśnictwa Międzychód, północny fragment nadleśnictw Wronki i Sieraków, całe nadleśnictwo Bucharzewo oraz południową część nadleśnictw Potrzebowice, Drawsko i Goraj. Na omawianym terenie na pierwszym miej-scu stawiany był smolik drągowinowiec i żerdzianka sosnówka;

III strefa obejmuje najzdrowszą i najodporniejszą część Puszczy, w skład której wchodzą nadleśnictwa: Bo-ruszynek, Obrzycko, Oborniki oraz północne części nadleśnictw: Goraj, Potrzebowice i Drawsko. Na tym terenie szkodniki wtórne występują mniej więcej równomiernie.

Drzewostany Puszczy Noteckiej były w okresie powojennym permanentnie nękane przez pierwotne szkodni-ki sosny, a ich powierzchnia do lat osiemdziesiątych nie przekraczała 22 tys. ha rocznie. Później znacznie wzro-sła i obejmowała nawet teren całej Puszczy. Zagrożenie ze strony poszczególnych szkodników, a ostatnie grada-cje pierwotnych szkodników cechowały się wysoką dynamiką, dużą ekspansją i objęciem coraz to nowych tere-nów, dotychczas uznawanych za mało podatne na ich działalność. W dodatku przerwy pomiędzy gradacjami stały się coraz krótsze.

Pewna trudność w likwidowaniu szkodników tkwi w tym, że korony sosen z Puszczy Noteckiej są znacznie mniejsze aniżeli korony normalnie rozwijających się drzew, w tym samym wieku, z innych rejonów, dla których opracowane zostały liczby krytyczne dla określenia zagrożenia. Można więc przypuszczać, że są one w omawia-nym przypadku, za wysokie. Inną niedogodnością, uważano stosowanie trzech metod prognozowania cetyńca, przy czym pułapki feromonowe wymieniano jako mało różnicujące.

W Puszczy Noteckiej, z uwagi na pożary, istotną rolę odgrywa szkodliwa entomofauna, rozwijająca się na te-renach popożarowych. Badania takie były prowadzone na terenie pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice. Ze wstępnych ustaleń wynika, że najbardziej opanowane przez szkodniki są enklawy popożarowe i obrzeża drzewo-stanów, na których pożar się zatrzymał. Podstawowym szkodnikiem jest tam cetyniec większy, a gęstość jego populacji przekracza 5, a nawet i 10 razy gęstość na powierzchniach kontrolnych. Większą rolę odgrywały także


37

owady z rodziny Cerambycidae – tycz cieśla i żerdzianka sosnówka. Stwierdzono także występowanie gatunków szkodliwych z rodzin: Curculionidae, Stricidae, Tortricidae, Buprestidae (liczniejszym był przypłaszczek grana-tek) oraz smolików.

Z racji nieprawidłowej struktury wiekowej, nie wspominając już o uproszczonym składzie gatunkowym, mo-żna przyjąć, że wraz z wiekiem drzewostanów, coraz to inne szkodniki mogą odgrywać większą rolę. W obecnej sytuacji drzewostany puszczańskie są najbardziej narażone na występowanie szkodliwych owadów, gdyż z lite-ratury wynika, że optymalne dla na przykład strzygoni, poprocha, barczatki są średnie i starsze przedziały klas wieku. Podział Puszczy Noteckiej na rejony działania dwóch zespołów ochrony lasu – ZOL w Szczecinku, obejmującego nadleśnictwa RDLP w Pile (Potrzebowice, Krucz, Wronki) oraz RDLP w Szczecinie (Karwin i Międzychód) i ZOL w Łopuchówku obejmującego zasięgiem nadleśnictwa: Oborniki i Sieraków, może też, przy braku współpracy, doprowadzić do wypracowania złej metody zwalczania szkodników owadzich. Puszcza bo-wiem, jako zwarty i monotonny kompleks leśny łatwo może zostać ogarnięta przez gradację szkodliwych owa-dów.

W chwili obecnej nadleśnictwa na szeroką skalę stosują różne czynność profilaktyczno-zapobiegawcze. Obok wykładania pułapek klasycznych, feromonowych, prognozowania na podstawie opadłej cetyny, grodzenia mrowisk, zakładania skrzynek lęgowych dla ptaków i noclegowych dla nietoperzy, realizowana jest także meto-da ogniskowo-kompleksowa, tym niemniej wydaje się, że aczkolwiek znane są miejsca, w których z reguły roz-poczynają się gradacje owadów to jednak nie podjęto się dotąd, w sposób kompleksowy podniesienia ich odpor-ności biologicznej. Z wypowiedzi nadleśniczych wynika, że w każdym nadleśnictwie można określić po-wierzchnię, na której rozpoczyna się rozwój gradacji szkodliwych owadów. − w Nadleśnictwie Oborniki jest to obszar leśnictw Chraplewo i Nowołoskoniec; − w nadleśnictwie Wronki są to oddziały 100-102 (Leśnictwo Tomaszewo); − w Nadleśnictwie Potrzebowice – oddziały 387, 388, 390 (Leśnictwo Marylec) oraz 213 i 214 (Leśnictwo

Przecznik); − w Nadleśnictwie Karwin – styk granic nadleśnictw: Potrzebowice, Karwin i Międzychód (Leśnictwo Ody-

niec); − w Nadleśnictwie Sieraków – oddziały 70.; − w Nadleśnictwie Międzychód – oddziały 4, 133, 141, 224, 229, 277 (obręb Krobielewko).

Wydaje się więc celowe, by osnowę metody biologiczną ochrony Puszczy oprzeć o najsłabsze ogniowo drzewostanów Puszczy.

Z analizy siedlisk, gatunków drzew oraz struktury wiekowej drzewostanów puszczańskich wynika ponadto, że jeden z najuboższych fragmentów Puszczy Noteckiej – obecny obręb Lipki Wielkie (dawne nadleśnictwo), nie był wcale najbardziej newralgicznym miejscem dla rozwoju gradacji szkodliwych owadów.

Problemem, który wymaga rozwiązania jest wybór optymalnego systemu prognozowania pojawu szkodni-ków owadzich oraz krytyczne przeanalizowanie celowości wykonywania punktów oporu biocenotycznego – remiz.

3) Grzyby patogeniczne

Jak wynika z dokumentów źródłowych i literatury dotyczących Puszczy Noteckiej drzewostany rosnące na gruntach porolnych, a także w zagłębieniach międzywydmowych narażone są na szkody powodowane przez hubę korzeniową.

Badania nad występowaniem huby korzeni w Puszczy Noteckiej przeprowadzano w latach siedemdziesią-tych. Grzyb ten występuje w warunkach Puszczy niemal wyłącznie w korzeniach sosen, które są głównym źró-dłem jego infekcji, dlatego sugerowano, by usuwać pniaki razem z korzeniami, a glebę przeorać pełną, głęboką orką.

W chwili obecnej huba korzeniowa stanowi większe zagrożenie na gruntach porolnych, np. według danych urządzenia lasu, na terenie Nadleśnictwa Oborniki powoduje szkody na około 150 ha lasu .

W związku z pożarem z roku 1992 na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice, w 1993 r. na powierzchni 5070 ha masowo wystąpił grzyb Rhizinia undulata Fr. Według naukowców zajmujących się tym zagadnieniem, ze względów na brak rizoktonii (sznurów grzybniowych) na korzeniach oraz brak pozytywnych izolacji tego pato-gena, wskazana jest ostrożność w przypisywaniu temu grzybowi jednoznacznej roli za zły stan odnowień poża-rzyska z 1993 r.

Spośród innych rodzajów grzybów patogenicznych występujących jeszcze na terenie Puszczy Noteckiej na-leży wymienić: osutkę sosny, skrętaka sosny, rdzę pęcherzykowatą igieł sosny.

Analizując zagrożenia ze strony grzybów wynika, że w Nadleśnictwie Oborniki, z uwagi na dużą powierzch-nię gruntów porolnych (3227,22 ha), w latach 1992-2001 przeciw grzybom korzeniowym stosowano preparat Pg IBL na powierzchni 771 ha.


W Nadleśnictwie Potrzebowice zabiegi stosowano na powierzchni łącznej ok. 680 ha (max, rocznie na pow. 147 ha – w 1998 r.).

W Nadleśnictwie Sieraków, które posiada 961,81 ha drzewostanów na gruntach porolnych z tego: w obrębie Sieraków – 421 ha i w obr. Bucharzewo Sierakowskie – 541 ha zabezpieczało pniaki preparatem Pg IBL na pow. 403 ha, przy czym w latach 2002-2005 zabiegu nie wykonywano. Stwierdzono występowanie też osutki sosny w uprawach i młodnikach, a w ostatnich latach obserwuje się proces zamieranie dębu i jesionu (np. w 2005 r. dąb na pow. – 84,5 ha, a jesion – 27,1 ha).

W Nadleśnictwie Międzychód, z chorób grzybowych występowały przede wszystkim: osutka sosny, huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni, huby strzał. Inne gatunki grzybów występowały w ograniczonym zakresie i nie stanowiły większego zagrożenia. Zagrożenie od huby korzeniowej jest minimalne i dotyczy tylko 7,37 ha.

W latach 1993-2002, w Nadl. Krucz stosowano zwalczanie biologiczne na łącznej powierzchni 1137 ha, tj. średnio w roku – ok. 113 ha, przy czym powierzchnia gruntów porolnych wynosi 2.135 ha.

Rozmiar zwalczania grzybów (huby korzeniowej) metodą biologiczną (Pg-IBL) w Nadl. Wronki w latach 1994-2003 objął 584 ha, przy czym powierzchnia gruntów porolnych w nadleśnictwie nie jest wielka – 824 ha.

II. OCENA WARUNKÓW DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

1. Przegląd ważniejszych koncepcji gospodarczych

Z okresu ponad 60 lat udało się zebrać i zestawić na podstawie dostępnej literatury kilkanaście autorskich koncepcji postępowania gospodarczego na terenie Puszczy Noteckiej. Były one bardziej lub mniej szczegółowe i obejmowały całość, lub część zagadnień gospodarczych. Część z nich bazowała na wcześniejszych ustaleniach, jedynie modyfikując je do zaistniałej sytuacji, inne, są wynikiem zespołowych dokonań (np. wytycznych wdro-żeniowych dla Puszczy opracowanych przez Komisję ds. Puszczy pod przewodnictwem J. Szczuki). Niektóre propozycje powstały w wyniku wieloletnich badań, przeprowadzonych na terenie Puszczy (np. wnioski Kocja-na). Pierwszą zwartą koncepcją zagospodarowania terenów puszczańskich, będącą pierwowzorem dla dalszych ustaleń zaprezentował w 1933 r. Leon Mroczkiewicz.

Koncepcja L. Mroczkiewicza, zawarta w jego pracy "Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych" odnosiła się do specyficznej sytuacji, kiedy to na skutek żeru strzygoni choinówki, zostało zniszczonych kilka-dziesiąt tysięcy hektarów drzewostanów Puszczy Noteckiej. W zaistniałej wówczas sytuacji pojawiła się pilna potrzeba odnowienia dużej powierzchni leśnej w jak najkrótszym czasie. Autor zalecał, by w pierwszej kolejno-ści zalesiać wydmy, stoki letnie, powierzchnie zakwaszające się, stoki zimowe, a na końcu pozostałe powierzch-nie. Dobór gatunków powinien zmierzać w kierunku tworzenia drzewostanów mieszanych, gdzie obok podsta-wowego gatunku – odpowiedniej rasy sosny, wprowadzać się będzie inne gatunki w następującej kolejności: z iglastych – sosnę czarną, sosnę Banksa, sosnę wejmutkę, świerk, daglezję, a z liściastych – brzozę, grochodrzew, dąb bezszypułkowy i dąb czerwony, czeremchę amerykańską i inne gatunki liściaste. Bazując na podstawie doświadczeń twierdził, że lepsze wyniki daje sadzenie niż siew. Liściaste gatunki o dużej sile odroślowej, które narażone są na zgryzanie przez zwierzynę, zalecał sadzić jesienią, jako bezpieńki. Nadto najlepiej sadzić na ręcznie przekopanych pasach, na poziomie równym z ziemią. Zalecał też produkowanie sadzonek wyłącznie we własnych szkółkach.

Odnośnie pielęgnowania upraw, sugerował by usuwać niepożądane w nadmiernej ilości naloty (zwłaszcza brzozy) oraz wykorzystując konieczne poprawki wprowadzać, zgodnie z wymaganiami siedliska, odpowiednie "przymieszki".

Jego zdaniem najracjonalniejsze byłoby zredukować do minimum stan liczebny zwierzyny, gdyż w przeciw-nym wypadku, inne zabiegi będą tylko półśrodkami. Osutkę zalecał zwalczać przez spryskiwanie, a pędraka poprzez zbieranie chrabąszczy.


39

Mroczkiewicz uważał też, że stan gleby i siedliska powinien być wszędzie dokładnie zbadany i zinwentary-zowany, a wyniki naniesione na odpowiednie mapy siedliskowe. Dzięki stałej kontroli uchwyci się pogarszające się siedliska, a poprzez wczesne założenie odpowiedniej uprawy zapobieże się temu zjawisku.

Kolejną koncepcję zaprezentował profesor E. Ilmurzyński, który zalecał dokonanie przeglądu drzewosta-nów pod kątem możliwego do osiągnięcia celu produkcji i podziału ich na dwie grupy. Do pierwszej zaliczał drzewostany dobrze produkujące i nadające się do przetrzymania na pniu, w celu osiągnięcia przez nie wieku rębności. Uważał, że do tej grupy nie zakwalifikuje się więcej niż 25% ogólnego areału drzewostanów. Drzewo-stany te powinny być pielęgnowane według obowiązujących zasad trzebieży selekcyjnej, której celem byłoby dążenie do polepszenia jakości masy drzewnej. Jego zdaniem, w celu przyspieszenia przyrostu, powinno się stosować zabiegi służące do uproduktywnienia gleb zdegradowanych lub z natury ubogich.

Do grupy drugiej proponował zaliczyć drzewostany słabo produkujące, z przeznaczeniem do wcześniejszego wyrębu z chwilą, gdy dostarczą małowymiarowego drewna o znaczeniu przemysłowym. Dla tej grupy autor sugerował przesunięcie postulatu jakości na plan dalszy, a skoncentrowanie się na jak największej produkcji, w jak najkrótszym czasie. Zalecał więc stosowanie intensywnych cięć, łącznie z zastosowaniem trzebieży schema-tycznej. Dla przyszłych zalesień uznał za celowe wykonanie zabiegów melioracyjnych, ulepszających warunki siedliskowe. Likwidację drzewostanów tej grupy proponował dokonać w okresie nie krótszym niż 40 lat, tak by uzyskać względną równomierność ustosunkowania klas wieku oraz przerwać monotonię składu gatunkowego.

Do zabiegów melioracyjnych, które należałoby stosować, prof. Ilmurzyński zaliczał: pełną orkę, poprzedzo-ną karczowaniem i wstępną uprawą w formie podorywek i kultywatorowania – na terenach płaskich. Natomiast na terenach falistych, ze względu na niebezpieczeństwo erozji, stosowniejsza winna być uprawa częściowa, polegająca na przygotowaniu głębokich jamek z zasileniem gleby torfem.

Jego zdaniem, użycie starszego materiału sadzeniowego, po głębokim przerobieniu gleby, pozwala na zasto-sowanie luźniejszej więźby, a więc na zaoszczędzenie materiału sadzeniowego. Lepszy start życiowy i więźba "w kwadrat" lub "w trójkąt" powinny sprawić, że takie uprawy szybciej dojdą do zwarcia, niż przy dotychczas stosowanych sposobach odnowienia i dużej liczbie sadzonek – podkreślał.

W swojej koncepcji podnosił także sprawę stosowania nasion odpowiedniej proweniencji, a ponieważ rodzi-mych drzewostanów nasiennych jest ograniczona ilość, dlatego zalecał zmechanizowanie procesów szkółkowa-nia sadzonek. Z uwagi na charakter Puszczy i będący tego wynikiem dominujący udział sosny, nie zalecał two-rzenia "pstrej" mieszaniny gatunków, jak to często było stosowane przez leśników niemieckich, a proponował zakładanie "małych" drzewostanów o prostym składzie gatunkowym, dostosowanym do odmiennych warunków siedliskowych. W celu urozmaicenia składu gatunkowego zalecał wprowadzanie brzozy, świerka, dębu czerwo-nego, daglezji. Widział celowość stosowania w uprawach domieszek o roli przejściowej i pomocniczej (brzozy – jako domieszki biocenotycznej, czy olszy jako gatunku fitomelioracyjnego).

Niezależnie od dążenia do przerwania monotonii składu gatunkowego, należałoby starać się także urozmaicić strukturę istniejących drzewostanów, poprzez silniejsze ich przerzedzenie i wprowadzenie warstwy podszytowej i dolnych pięter złożonych z gatunków fitomelioracyjnych.

Za istotny czynnik uniemożliwiający realizowanie pozytywnego kształtowania Puszczy autor wymienił po-trzebę uregulowania zwierzostanu i doprowadzeniu go do poziomu nie zagrażającego uprawom i młodnikom.

W ramach ustalania zasad zagospodarowania Puszczy Noteckiej Komisja Resortowa, Zarządzeniem nr 143 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego do ustalenia zasad zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej w 1968 r. ustaliła, że Puszcza zostanie podzielona na dwa obręby: pierwszy o 100 letnim wieku rębności oraz drugi o 80 letnim wieku rębności, przy czym do tego drugiego obrębu zostaną zakwalifikowane tereny o prze-wadze siedlisk zdegradowanych i znacznym udziale drzewostanów źle produkujących (negatywnych). W celu stworzenia układu różnowiekowego i zachowania ładu przestrzennego przyjęto zasadę przerywanego układu cięć oraz ich koncentracji w pierwszym 10 leciu, na powierzchni nie przekraczającej jednego oddziału, przy czym powierzchni przeznaczonej do cięć nie dzieliło się na roczne działki zrębowe. Szerokość zrębów i nawroty cięć powinny być podejmowane z myślą o stworzeniu warunków dla mechanizacji prac związanych z uprawą gleby i odnowieniem. Rozręby powinny być usytuowane przede wszystkim w miejscach występowania drzewo-stanów negatywnych (nie objętych cięciami I 10 lecia), a w dalszej kolejności w drzewostanach pozostałych. W uzasadnionych przypadkach przewidywano stosowanie podwójnej szerokości rozrębów. Na siedliskach nie zde-gradowanych w drzewostanach dobrej jakości hodowlanej zalecano stosować trzebież selekcyjną, natomiast w innych warunkach, w drzewostanach zwartych, wskazane jest projektowanie trzebieży schematycznej, a w drze-wostanach o nierównomiernym zwarciu – trzebieży indywidualnej na korzyść drzew biologicznie najsilniej-szych. W trzebieży schematycznej wskazane było wycinać co 6-ty rząd.

Komisja stwierdziła także, że istnieje możliwość właściwego zagospodarowania pasów przeciwpożarowych gatunkami liściastymi pod warunkiem zastosowania odpowiedniej uprawy gleby i zabiegów agromelioracyjnych oraz wyeliminowania ujemnego wpływu zwierzyny. Problem regulacji stanu zwierzyny płowej był wymieniany


jako istotna przeszkoda w realizacji zamierzeń hodowlanych, zmierzających do podniesienia produkcyjności siedlisk oraz wzmożenia naturalnej odporności drzewostanów na terenie Puszczy Noteckiej.

Po dokonaniu inwentaryzacji drzewostanów, wykonanej w ramach I rewizji urządzania lasu Komisja odstąpi-ła od celowości podziału Puszczy na dwa obręby, ponieważ powstały trudności w ich wyodrębnieniu. W wyniku tego ustalenia, przyjęto wiek rębności dla sosny 100 lat. Rozręby zalecono projektować co trzeci ostęp (6 od-dział) i lokalizować w pierwszej kolejności w drzewostanach złej jakości. Dopuszczono ich szerokość do 80 m, uzależniając decyzję od rzeźby terenu, wystawy, jakości siedliska i jakości drzewostanu. Zalecono stosowanie nawożenia startowego, zgodnie z resortowymi wytycznymi, przy czym dawki nawozowe, w odniesieniu do wapna należało projektować umiarkowanie. Na siedliskach zdegradowanych oraz słabszych, zajętych przez drzewostany lepszej jakości hodowlanej zalecono projektowanie nawożenia drzewostanów pogłównie.

Wprowadzanie podszytów należało w myśl koncepcji Komisji na każde 10 lecie projektować na powierzchni 500 do 700 ha na każde nadleśnictwo. Gatunki podszytowe projektowano wprowadzać na poszczególnych sie-dliskach w następującej kolejności: 1. Bs – Ak, Olsz, Wb kasp., Czmam 2. Bśw – Jrz, Dbcz, Olsz, Czmam, głóg, dzika róża 3. Na przejściu w BMśw – Lp, Db, Gb 4. BMśw – Db, Lp, Gb, Bk, Jrz, Czmam, głóg, dzika róża, porzeczka, trzmielina, kalina 5. Bw – jak na Bśw plus Św, bez czarny, bez koralowy, kruszynę 6. BMw – jak na BMśw plus świerk, bez czarny i koralowy, kruszynę, kalinę, trzmielinę.

Do wprowadzania podszytów na siedliskach Bs i Bśw proponowano stosować (w zasadzie) przygotowanie dołków świdrem glebowym i podsypkę torfu, z ewentualną domieszką nawozów mineralnych. Przy zastosowa-niu trzebieży schematycznej, wprowadzanie podszytu winno być wykonywane jak wyżej i dodatkowo połączone z wapnowaniem. Przy wprowadzaniu podszytów powinno się wysadzić na hektar od 2000 do 2500 sztuk sadzo-nek.

W ramach melioracji do wapnowania należy projektować halizny, płazowiny i wszystkie zręby zupełne. Z kolei nawożenie mineralne, przed zakładaniem upraw, winno projektować się na siedliskach Bs, Bśw zdegra-dowanym i Bśw od V do III bonitacji. Uprawy zalecano nawozić do 5 lat

Zdaniem K. Ratajszczak, propagatora nawożenia upraw, najwłaściwszym sposobem przygotowania gleby na odnawianych powierzchniach w Puszczy Noteckiej jest głęboka orka, a jako zasadę należy przyjąć jesienne przygotowanie gleby. Na terenach falistych, niedostępnych dla sprzętu ciężkiego i w miejscach, gdzie pełna orka jest niewskazana i tam, gdzie można spodziewać się erozji, przy poprawkach i uzupełnieniach oraz przy wpro-wadzaniu podszytów uzasadnione powinno być wykonywanie głębokich jamek z podsypką torfową i nawoże-niem mineralnym. Nawożenie mineralne (NPK) i organiczne oraz popiół po węglu brunatnym wpływają w wi-doczny sposób na rozwój i udatność upraw sosnowych oraz liściastych gatunków domieszkowych, podnosząc efektywność pełnych orek i zwiększając przyrost sadzonek na wysokość i grubość. Największy wpływ wywarła mieszanka NPK i te kombinacje, w których obecny był azot. Odnośnie wapnowania powierzchni nawożonych Ratajszczak, po przeanalizowaniu powierzchni kontrolnych i nawożonych postawił rolę wapnia jako otwartą. Lepsze natomiast efekty od wapnia przynosi wprowadzanie popiołu. Ponadto w warunkach Puszczy Noteckiej gospodarczo-ekonomicznie uzasadniona i niezbędna jest intensywna, efektywna ochrona upraw przed szkodami ze strony zwierzyny płowej oraz stosowanie odpowiednich środków przeciwko szkodnikom upraw sosnowych, a w szczególności szeliniakowi.

Autor zalecał także wprowadzanie domieszek gatunków liściastych o znaczeniu fitomelioracyjnym i bioce-notycznym.

Uznanie w roku 1971 Puszczy Noteckiej za region o intensywnej gospodarce leśnej spowodowało, że wobec ogromnej koncentracji prac pielęgnacyjnych i bardzo poważnych trudności robotniczych powinno się jak najsze-rzej rozwijać mechanizację przy wykonywaniu trzebieży oraz przy pielęgnowaniu gleby; a także wydłużyć okres powtarzalności trzebieży przez wzmożenie ich intensywności w stopniu odpowiadającym potrzebom hodowla-nym konkretnego drzewostanu; stwarzać w drzewostanie warunki środowiskowe, sprzyjające rozwojowi roślin-ności o znaczeniu fitomelioracyjnym, wprowadzanej na dno lasu.

Do ogólnych przesłanek, jakimi się wówczas kierowano należało: systematyczne likwidowanie drzewosta-nów źle produkujących i odnawianie zrębów gatunkami głównymi i biocenotycznymi; pozyskiwanie nasion z drzew stanowiących lokalny ekotyp; stosowanie zabiegów i cięć pielęgnacyjnych, głównie o charakterze selek-cyjnym (nie wykluczano jednak stosowania cięć schematycznych, poprzez wycinanie co 4 lub 6 rzędu a w drze-wostanie rosnącym na międzyrzędach przy kierowaniu się zasadami sanitarnymi). Autor podnosił kwestię wprowadzania w maksymalnych ilościach podszytów na siedliskach o lepszych stosunkach wodnych oraz po-trzebę przystąpienia do konkretnych prac gospodarczych, związanych z retencją wód w Puszczy Noteckiej. Z uwagi na rozwój turystyki widział konieczność przeznaczenia odpowiednich nakładów na zagospodarowanie turystyczne, mając jednak na względzie generalną zasadę ochrony środowiska.


41

Postulaty związane z problematyką ochrony lasów Puszczy Noteckiej zaprezentowane przez I. Hernika w 1978 r. były w pewnym stopniu uzupełnieniem koncepcji Ratajszczaka. Jego zdaniem poprawa zdrowotności drzewostanów, a przede wszystkim zmniejszenie zagrożenia ze strony ujemnych czynników biotycznych i abio-tycznych może nastąpić w przypadku: 1. Doprowadzenia drzewostanów do normalnego układu; poszczególnych klas wieku przez wycięcie drzewo-

stanów negatywnych i podczas wykonania rozrębów; 2. Stosowania rekultywacji na glebach o płytkim poziomie próchniczno-rudawcowym; 3. Stosowania nawożenia mineralnego na glebach o niedostatecznej zasobności w składniki pokarmowe; 4. Odnawiania zrębów sosną o znanym pochodzeniu i wysokiej wartości genetycznej oraz gatunkami liścia-

stymi i fitomelioracyjnymi; 5. Trafnego prognozowania zagrożenia przez szkodniki pierwotne i zwalczania ich chemicznie w ogniskach

rozrodu, o ile nie nastąpi załamanie się gradacji od czynników biologicznych; 6. Zabezpieczania upraw przed szkodami od zwierzyny i utrzymania stanu zwierzyny, który nie będzie odbijał

się ujemnie na rozwoju upraw i drzewostanów; 7. Wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych z częstotliwością i siłą dostosowaną do stanu rozwojowego drze-

wostanów; 8. Zachowania najwyższej higieny w drzewostanach; 9. Ochrony, dokarmiania pożytecznej fauny; 10. Działania gospodarczego według jednolitych zasad i planów dla całej Puszczy Noteckiej, niezależnie od

poszczególnych Okręgowych Zarządów Lasów Państwowych. Zaprezentowane w 1992 r. przez S. Tomczyka i J. Podmaskiego poglądy w odniesieniu do sposobu gospo-

darowania w Puszczy są jedną z najpełniejszych koncepcji hodowlano-ochronnych dla Puszczy Noteckiej. Ich zdaniem, w warunkach puszczańskich występują trudności we wyprowadzaniu dostatecznych jakościowo

upraw na borze suchym, borze świeżym zdegradowanym (o łącznej powierzchni 20.300 ha) oraz na borze świe-żym na powierzchni około 24.500 ha. Autorzy proponują, do czasu wyjaśnienia przyczyn powodujących trud-ność w przyjmowaniu się upraw, ich słabego wzrostu oraz powstawania luk przyjąć na obszarze wymienionych siedlisk następujące postępowanie.

Glebę przygotować wyłącznie w okresie od sierpnia do mrozów w roku poprzedzającym zalesienie. Glebę spulchniać na głębokość około 40 cm lub wykonywać bardzo płytkie bruzdy w odstępach 1,2 do 1,3 m pługiem leśnym L-94 albo L-95. Wyorane bruzdy można spulchnić na głębokość minimum 25 cm. W terenie pagórkowa-tym należy kopać dołki i zakazać przygotowywania gleby pługiem LPZ-75.

Zalesienia dokonywać w roku następnym, po nastaniu odpowiednich warunków atmosferycznych i kończyć do 20 kwietnia. Sosna powinna być dobrej jakości (I-II klasy) 1/0-2/0 i powinno się ją sadzić w więźbie 1,2-1,3 m x 0,6 m, tj. w ilości 12 tys. sztuk na hektar. Należy ponadto zaniechać odnowienia tych powierzchni siewem. Gatunki biocenotyczne i domieszkowe (10%) należy wprowadzać w zmieszaniu pojedynczym i grupowym. Na przykład brzozę sadzić po kilka do kilkunastu sztuk na lepszych fragmentach glebowych. Przewiduje się, że na powierzchni 1 ha winno posadzić się około 25 biogrup brzozowych. Bezwzględnie należy wprowadzać poza więźbą jednostkowo olszę szarą w ilości 2,5 tys. do 3 tys. na hektar. Wyrośnięte sadzonki gatunków liściastych (Brz, Olsz), po posadzeniu winno się silnie spensować (skrócić gałązki o 2/3 do 3/4 długości). Pożądane jest także sadzenie pojedynczo jałowca, w ilości 100-200 szt./ha. Poprawki powinno się wykonywać sadzonkami 2/0 i 1,5/1,5. W 3-4 roku życia uprawy należy wykonać nawożenie mineralne, w oparciu o ekspertyzę nawożeniową.

Na pozostałych siedliskach, do przygotowania gleby o pokrywie martwej, mszystej, mszysto-brusznicowej, mszysto-brusznicowo-wrzosowej także nie zaleca się używania pługu LPZ-75. W tych warunkach wyorywanie bruzd powinno wykonywać się pługiem L-94 lub L-95. Glebę należy spulchniać. Bardzo dobre efekty w udatno-ści upraw, ich wzroście i rozwoju osiąga się stosując orkę pełną pługami talerzowymi. Jeszcze lepsze, gdy po wykonaniu orki, dokona się naoranie wałków i na nich przystąpi do sadzenia. Inny, również skuteczny sposób, polega na wyoraniu bruzd z jednoczesnym spulchnieniem międzyrzędu i sadzeniem na tych międzyrzędach. Autorzy nie zalecają stosowania nawożenia startowego. Na właściwym Bśw udział sosny należy ograniczyć do 80%, a gatunki domieszkowe sadzić w zależności od mikrosiedliska w zmieszaniu grupowym, rzędowym i drobnokępowym – brzoza (10% ), dąb bezszypułkowy (5%). Gatunki biocenotyczne w ilości 5% sadzić powinno się jednostkowo i grupowo. Z kolei gatunek fitomelioracyjny – olszę szarą należy sadzić poza więźbą, jednost-kowo (2 tys. szt./ha). Na siedlisku BMśw, udział sosny winien stanowić około 70%, dębu bezszypułkowego – 10%, modrzewia – 5%, a pozostałą domieszkę powinny stanowić: Brz, Bk, Św, Dgl. Zaleca się zmieszanie kę-powe, drobnokępowe i grupowe.

W kwestii czyszczeń wczesnych, autorzy proponują, by z uwagi na specyfikę siedlisk puszczańskich i zwią-zane z tym opóźnienie wchodzenia w poszczególne fazy oraz totalne uszkadzanie upraw przez zwójkę pędówkę oraz inne szkodniki owadzie, opracować specjalne wytyczne. Wskazane jest przy tym, by w tej materii oprzeć


się na poglądach profesora S. Szymańskiego. Natomiast młodniki o dobrej jakości należy pielęgnować w oparciu o zasady wydane przez NZLP.

Trzebieże wczesne w drzewostanach dobrych jakościowo należy wykonywać zgodnie z obowiązującymi za-sadami hodowlanymi i wytycznymi prowadzenia trzebieży. W drzewostanach jakościowo słabszych, osłabio-nych żerem owadów, słabo przyrastających, należy wykonywać trzebież dolną popierającą osobniki wykazujące dobry przyrost i stan zdrowotny, a usuwać powinno się drzewa będące w dolnej warstwie drzewostanu, odzna-czające się słabą koroną i złym stanem zdrowotnym. Z kolei w drzewostanach źle produkujących ("r" i "33") należy rozważyć, w zależności od zadrzewienia, zwarcia, wieku, lokalnych warunków celowość wykonania cięć schematycznych i wycięcie co 4 lub 6 rzędu, a na pozostałych rzędach usuwać tylko drzewa chore, obumierające i obumarłe. Powierzchnie po wyciętych rzędach należy wypełnić odpowiednimi gatunkami liściastymi.

Jako kolejny, trudny do jednoznacznego rozwiązania problem, podniesiono kwestię wprowadzania podszy-tów. Autorzy uznali, że ogromne połacie Puszczy, w celu biologicznej rekultywacji gleb, wymagają pilnego wprowadzenia podszytów. Na podstawie wyników jeszcze trwających na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice badań naukowych oraz doświadczeń płynących z terenu nadleśnictw podległych RDLP w Pile proponuje się wprowadzać podszyty zgodnie z wymogami zasad hodowli lasu z uwzględnieniem następujących warunków:

− podszyty powinno wprowadzać się w pierwszej kolejności na powierzchniach wykazujących najlepsze warunki wilgotnościowe;

− glebę należy przygotowywać w okresie jesieni, ze spulchnianiem w miejscu sadzenia, w drzewostanach narażonych na niszczycielską działalność huby korzeni powinno się zaniechać orki pasów. Sadzenie podszytu w takich warunkach winno odbywać się na talerzach uprzednio spulchnionych. Zalecano pre-ferować takie gatunki jak: buk, dąb bezszypułkowy, olsza szara, lipa (w lepszych warunkach wilgotno-ściowych), świerk, jałowiec;

− na dużych obszarach monokultury proponuje się, by dążyć do tworzenia bloków o powierzchni kilkuna-stu do kilkudziesięciu hektarów;

− na bardzo słabych, suchych glebach wymagane jest, po uprzednim wapnowaniu, stosowanie podsypki torfowej z dodatkiem nawozów mineralnych;

− wprowadzanie podszytów należy zsynchronizować z wykonaniem cięć pielęgnacyjnych; − na słabych glebach należy podszyty nawozić nawozami mineralnymi. Jako gatunki podszytowe autorzy koncepcji proponują stosować na: − Bs: punktowo w mikrosiedliskach – Olsz, Ak, Wb kasp., Czmam; − Bśw: punktowo – Dbbsz, Bk, Dbcz, Olsz, Św, Czmam oraz grupowo dziką różę; − BMśw: Dbbsz., Bk, Lp, Św, Jrz, głóg, dziką różę; − Bw: jak na siedlisku Bśw plus Św, bez czarny, kruszynę; − BMw: jak na BMśw oraz Św, bez czarny i koralowy, kruszynę, kalinę, trzmielinę. Autorzy ci sugerują, by wprowadzać na hektar 4-5 tys. sadzonek. Z prac agrotechnicznych zaleca się, aby wapnować halizny, płazowiny, zręby zupełne po drzewostanach źle

produkujących oraz lokalnie zręby bieżące. Z kolei nawożenie mineralne należy również stosować na wymie-nionych pozycjach przed lub w 2-4 lata po założeniu uprawy lub na siedliskach Bs i Bśw zdegradowany oraz Bśw o bonitacji V do III. Zarówno nawożenie jak i wapnowanie należy wykonywać wyłącznie w przypadkach koniecznych, po określeniu potrzeb. W razie konieczności można także nawozić uprawy w wieku do lat 5 na V do III bonitacji. Orkę pełną pługiem PPU-50 można stosować tylko w szczególnych warunkach.

Zdanie, autorów, z powodu dużego zagrożenia pożarowego, należy rozwiązać w pierwszej kolejności pro-blem zabezpieczenia drzewostanów położonych wzdłuż torów kolejowych Wronki – Krzyż. Nadto należy wypo-sażyć wszystkie nadleśnictwa puszczańskie w nowoczesne urządzenia obserwacyjne, środki łączności radiowej, wozy gaśnicze.

Autorzy postulują także, by dla całej Puszczy przeprowadzić melioracje wodne. Za bezspornie najważniejszy problem dla Puszczy Noteckiej staje się stworzenie prawidłowej struktury wie-

kowej. Dlatego przy projektowaniu cięć w drzewostanach negatywnych zaleca się stosować kolejność: "R", "r" i "33". W przypadku potrzeby usunięcia drzewostanu w całym oddziale, wycięcia powinno dokonać się w dwóch nawrotach. W sytuacjach koniecznych dopuszcza się poszerzenie zrębów o 50% w stosunku do norm dla rębni Ib i Ia. Przy projektowaniu rozrębów wnioskuje się stosować co 3 lub w szczególnych wypadkach co 2 ostępy (4-6 oddziałów). Rozręby winno się lokalizować w drzewostanach gorszej jakości i tych, gdzie kępami występu-ją drzewostany negatywne. W zależności od rzeźby terenu, wystawy, jakości siedliska i drzewostanu należy projektować szerokość rozrębów do 80 m.

Zdaniem A. Sienkiewicza planowanie przebudowy drzewostanów na zniekształconych i zdegradowanych siedliskach powinno być poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem budowy i właściwości gleb. Standardowe badania gleb prowadzone dla potrzeb prac glebowo-siedliskowych w typologii leśnej są niewystarczające w odniesieniu do szczegółowych projektów przebudowy negatywnych i niskoprodukcyjnych drzewostanów so-


43

snowych. Poprawę istniejących możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych na obszarze Puszczy Noteckiej mo-żna osiągnąć poprzez:

− biologiczne i mechaniczne pogłębienie profilu glebowego, − optymalizację szybkości procesu rozkładu, humifikacji i mineralizacji materii organicznej; − wapnowanie i nawożenie przy zastosowaniu sorbentów organicznych i mineralnych. Na podstawie przeprowadzonych badań, dobre efekty uzyskano, poprzez dostarczanie do jamek o średnicy

20 cm i głębokości 40 cm – około 4-5 l. torfu surowego, który mieszano z piaskiem. W celu uzyskania optymal-nych efektów ekonomicznych i przyrodniczych, podstawową zasadą powinno być – sukcesywne wprowadzanie mineralnych składników odżywczych do środowiska leśnego. Bardzo korzystny dla wzrostu upraw sosnowych, w porównaniu z wapnowaniem i nawożeniem mineralnym okazał się popiół po węglu brunatnym i bentonit. Popiół wprowadzano do gleby w ilości 2,5 t/ha, a bentonit w ilości 12 t/ha.

Najkorzystniejsze efekty uzyskano przy zastosowaniu pełnego przygotowania gleby, w połączeniu z wapno-waniem i nawożeniem mineralnym. Zdaniem Sienkiewicza – domniemywać należy, że nawożenie mineralne, przy racjonalnej gospodarce materią organiczną, może stymulować w ubogich siedliskach borów sosnowych aktywność mikoryz i bakterii glebowych. W świetle dotychczasowych badań, za optymalne należy przyjąć daw-ki wapnowania w ilości 1200-1500 kg/ha CaCO3 oraz dawki nawozów mineralnych w czystym składniku, w granicach 30-60 kg/ha azotu, 40-80 kg/ha fosforu, 60-120 kg/ha potasu i 20-30 kg/ha magnezu. W warunkach Puszczy Noteckiej cykl nawrotu podstawowego nawożenia mineralnego nie może być krótszy niż dziesięć lat.

Profesor M. Kubiak skoncentrował się na wymienieniu wniosków i sugestii odnośnie racjonalizacji syste-mów pozyskania drewna w Puszczy. Proponował wyeliminować z prac gospodarczych sprzęt ciężki i szerzej zastosować tzw. małą mechanizację. W środkowej części Puszczy należy stosować wyłącznie cięcia selekcyjne, a tylko w uzasadnionych przypadkach – cięcia kombinowane. Z uwagi na aspekt ochronny, szlaki zrywkowe o szerokości 3 m najlepiej byłoby wykonywać co 30-40 m, najlepiej w czasie realizacji czyszczeń wczesnych. Na ubogich siedliskach surowiec pozyskiwany w ramach czyszczeń późnych należałoby pozostawiać w międzyrzę-dach. Okrzesywanie pozyskanego surowca powinno być dokonywane w miejscu ścinki, przy pniu. W młodych drzewostanach sosnowych powinno się stosować zrywkę konną półpodwieszoną lub wleczoną przy użyciu nie-zbędnych urządzeń pomocniczych. W trzebieżach starszych klas wieku autor zalecał stosować system sortymen-towy, a do zrywki wyrobionych sortymentów stosować ciągniki rolnicze z przyczepą i żurawiem lub specjali-styczne typu forwarder. Pojazdy wywozowe winny być wyposażone w żuraw. Z racji prywatyzowania usług, szczególnej kontroli winny być poddane prywatne przedsiębiorstwa dokonujące zrywki i wywozu drewna. Otwartą kwestią pozostawił autor sprawę racjonalnego wykorzystania odpadów zrębowych – palić, spychać na pobocza, czy racjonalnie wykorzystywać?

W publikowanej w 1992 r. pracy – prof. R. Miś i H. Adamczewski podali wyniki badań nad wpływem na-wożenia mineralnego oraz podsypki torfowej na wzrost różnych gatunków podszytowych w warunkach boru świeżego Puszczy Noteckiej. Na podstawie kilkuletnich doświadczeń stwierdzono, że zastosowanie podsypki torfowej przy wprowadzaniu podszytów na siedlisku boru świeżego jest wskazane przede wszystkim dla takich gatunków jak: dąb bezszypułkowy, lipa drobnolistna, klon zwyczajny i buk zwyczajny. Spośród dziewięciu gatunków testowych najlepszą udatność oraz najkorzystniejsze cechy wzrostu i rozwoju wykazały: olsza szara, dąb czerwony, buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy oraz czeremcha amerykańska. Grodzenie podszytów przyno-si największe efekty dodatnie w przypadku sadzenia dębu czerwonego, grabu pospolitego, buka zwyczajnego i dębu bezszypułkowego. Odnośnie wpływu nawożenia na wzrost gatunków podszytowych nie uzyskano jedno-znacznych wyników badawczych.

Na podstawie wielu badań – H. Kocjan zaprezentował wyniki z zakresu wpływu zabiegów uprawowych na wzrost i jakość hodowlaną sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego, które prowadził na terenie Nadleśnictwa Wronki. Z jego doświadczeń wynika, że najlepsze efekty uprawowe, dotyczące wzrostu, jakości i zdrowotności sosny, otrzymano na glebie przygotowanej pełną płytką orką i na bruzdach z wywyższonym dnem. Mało przy-datne okazało się stosowanie przygotowania gleby w bruzdy oraz samym pogłębiaczem. Z zastosowanych metod sadzenia, najbardziej przydatne okazało się sadzenie wraz z równoczesnym nawożeniem organicznym w formie podsypki kompostowej. Metody te mogą być jedną z dróg prowadzących do podniesienia produkcyjności ubo-gich siedlisk. Z kolei na ogół niewiele przydatne w warunkach słabych siedlisk okazało się sadzenie "w szparę", w jamkę i sadzenia na ukos pod motykę. Autor uważa, że sadzenia "w szparę pod kostur" na słabych siedliskach powinno być zdecydowanie ograniczone.

Z jego doświadczeń wynika, że najkorzystniejszy wpływ na wzrost, jakość hodowlaną, biologiczne różnico-wanie się i zdrowotność sosny miało sadzenie z równoczesnym nawożeniem organicznym w formie podsypki kompostowej, a wyniki zadawalające otrzymano również na działkach z pełnym nawożeniem mineralnym oraz na powierzchni, gdzie glebę przygotowano pełną płytką orką i w bruzdy z wywyższonym dnem.

Proponuje wprowadzać na ubogie puszczańskie siedliska gatunki w następujących formach zmieszania: − modrzew europejski – jednostkowo lub w małych grupach (5-7 sztuk);


− olszę szarą i czarną – jednostkowo, grupowo (po kilkanaście sztuk), lub drobnokępowo (po 30-50 sztuk);

− brzozę brodawkowatą – w małych grupach (7-10 sztuk), grupowo (po kilkanaście sztuk), ewentualnie rzędowo przy obsadzaniu dróg, linii podziału powierzchniowego i innych, a więc na obrzeżu nowo za-kładanej uprawy.

Zalecał, by ograniczyć wprowadzanie brzozy w formie wielorzędowej (pasowej) rozmieszczonej pośrodku uprawy, pełniącej „niby” funkcje pasów przeciwpożarowych lub szlaków zrywkowych. Jego zdaniem pasy te nie spełniają funkcji zabezpieczających przed pożarem, a z kolei usuwanie rzędów brzozowych w fazie młodnika przy projektowaniu szlaków zrywkowych, godzi w sens biologicznej hodowli lasu.

Inne gatunki proponował wysadzać w następujących zmieszaniach: − dąb bezszypułkowy – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk); − dąb czerwony – jednostkowo lub w małych grupach (7-10); − lipę drobnolistną – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk); − klon zwyczajny i jawor – jednostkowo lub w małych grupach (7 -10 sztuk); − robinię akacjową i jarząb pospolity – jednostkowo lub w małych grupach (5-7 sztuk) − czeremchę amerykańską – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk); − karaganę syberyjską – należy sadzić jednostkowo; − wierzby (Salix alba var. vitelina, S. viteliana pendula nowa, S. fragilis „Sapronkohida”, S. fragilis „Ka-

mon”, S. purpurea klon 361, S. purpurea L., S. vinimalis L., S. nigricans „Prunifolia”) – jednostkowo lub w małych grupach (5-7 sztuk).

Zdaniem Kocjana, na słabych siedliskach procentowy udział gatunków domieszkowych może sięgać nawet do 25%, co jest wartością graniczną. Ze względu na udatność (przeżywalność) najbardziej przydatna na słabe siedliska okazała się olsza szara, a następną grupę tworzą: modrzew europejski, brzoza brodawkowata, czerem-cha amerykańska i niektóre gatunki wierzb.

2. Zasady prowadzenia gospodarki przeszłej wynikające z planów urządzania lasu

Po II wojnie światowej, w ramach prowizorycznego urządzania lasu, określono zasady postępowania na tere-nie nadleśnictw puszczańskich. Na podstawie zachowanych operatów z nadleśnictw Oborniki, Wronki i Boru-szynek wynika, że w ramach nadleśnictw tworzono jedno gospodarstwo sosnowe o 100-letniej kolei rębności, co było podyktowane dominującym udziałem sosny oraz słabym stanem siedlisk. Obowiązywał etat powierzchnio-wy, a wyliczony etat masowy był jedynie wskazówką pomocniczą – czy zaprojektowane użytkowanie mieści się w ramach możliwości produkcyjnych lasu. W ramach użytkowania rębnego przyjęto możliwość wykonania zrębów zupełnych o szerokości 60-80 m z kierunku NO na SW, z różnym kątem nachylenia. Układ cięć rębnych przewidywał 4-letni nawrót. W przypadku położenia drzewostanu rębnego nad wodami oraz jeżeli siedliska nadawały się do hodowli gatunków znoszących w młodości ocienienie jak np. buk, grab, dąb, jodła. Projektowa-no również cięcia częściowe. Celem ich było zainicjowanie i wykorzystanie odnowienia naturalnego oraz za-pewnienie jemu ochrony przez górne piętro drzewostanu. Z uwagi na duże niebezpieczeństwo przymrozków wiosennych przyjęto 10-20 letni okres odnowienia. Z uwagi na niemożliwość precyzyjnego projektowania cięć, nie wyznaczano ich na poszczególne lata gospodarcze, lecz projektowano na 10-lecia. O terminie ich wykonania decydował nadleśniczy. Plan określał w ilu cięciach dany drzewostan przypuszczalnie może być odnowiony oraz ile z tych cięć przypada na I lub II dziesięciolecie. Natomiast w wypadkach uzasadnionych koniecznością ho-dowlaną, nadleśniczy mógł projektować redukcję cięć zupełnych, z tytułu intensywniejszych cięć częściowych, jak również zamianę cięć częściowych na zupełne, np. z powodu konieczności natychmiastowego odsłonięcia naturalnego odnowienia lub niecelowości cięć częściowych, wskutek na przykład zachwaszczenia gleby – unie-możliwiającego odnowienie naturalne.

Cięcia rębne lasu należało przeprowadzać w miesiącach późno-jesiennych i zimowych – t.j. od 1.10 do 1.03. Czyszczenia winno przeprowadzać się w celu wyeliminowania z młodników niepożądanej lub nadmiernej ilości gatunków domieszkowych lub drzew wadliwych i chorych, trzebieże natomiast powinny służyć poprawie ilo-ściowego i jakościowego przyrostu drzewostanu. Czyszczenia, a zwłaszcza trzebieże powinny do minimum ograniczyć pozostawianie posuszu, szkodliwego z punktu widzenia higieny i dochodowości lasu.

Przy odnowieniu należy dążyć do upraw dwu- lub wielogatunkowych, z których powstaną później drzewo-stany właściwe dla danego siedliska. Zasadniczym sposobem odnowienia na powierzchniach otwartych było


45

sadzenie sosny jednorocznej, a na świeżych, niezachwaszczających się siedliskach – siew. Wszystkie drogi i linie, zwłaszcza ostępowe, zalecano obsadzać brzozą i innymi liściastymi, a w miejscach podmokłych i w zagłę-bieniach terenu – sadzić winno się olszę czarną z domieszką świerka lub brzozy omszonej.

Pielęgnowanie i ochrona upraw winna polegać na wykaszaniu trzcinnika i innych, wykonywaniu poprawek w drugim roku od założenia uprawy, zwalczaniu osutki cieczą bordoską, oraz zwalczaniu zwójek przez wyłamy-wanie opadniętych pędów i pączków. Uprawy zalecano chronić zwierzyną poprzez racjonalny odstrzał i grodze-nie. W młodnikach do 20 roku zakazywano pasania bydła.

Do najważniejszych czynności ochronnych należało: zachowanie środków ostrożności przeciwpożarowej, zapobieganie występowaniu i zwalczanie zwójek, cetyńców i szeliniaka, utrzymywanie porządku w lesie (koro-wanie, natychmiastowe usuwanie złomów, wykrotów i posuszu, wczesny wywóz drewna z lasu) oraz stosowanie zabiegów, mających na celu zwiększenie ilości ptactwa owadożernego i mrowisk.

W ramach definitywnego urządzania lasu, w nadleśnictwach urządzonych w 1956 r. i w 1958 r. cięcia zapro-jektowano wg zasad zagospodarowania lasów grupy I i grupy II w państwowym gospodarstwie leśnym z 1955 r., natomiast w nadleśnictwach urządzonych w latach 1959 do 1962 wg zasad hodowlanych z 1960 r. W nadleśnic-twach należących do OZLP w Poznaniu przeważała w planach rębnia Ib (o maksymalnej powierzchni do 4 ha i szerokości zrębów 40-60 m, a jedynie na obszarach pozawydmowych na siedliskach Bśw i BMśw projektowano rębnie Ia (do 6 ha i szerokości 60-80 m). W nadleśnictwach należących do OZLP w Zielonej Górze (Karwin, Rąpin, Lipki Wielkie i Krobielewko) zasadniczym rodzajem rębni była rębnia Ia. Rębnie częściowe zaprojekto-wano na niewielkiej powierzchni na siedliskach lasowych. W lasach grupy I przyjęto nawrót cięć 5-7 letni, a w lasach grupy II 4-7 lat. Okres odnowienia w rębni częściowej i gniazdowej przyjęto na 10-30 lat. Cięcia zapro-jektowano zasadniczo zgodnie z przebiegiem szeregów ostępowych – od północnego-wschodu, wyjątkowo od północy. Celem rozerwania układu posówkowego drzewostanów, w nadleśnictwach Sieraków i Bucharzewo zaprojektowano po kilka rozrębów o szerokości po 20 m. Cięcia pielęgnacyjne oparto na metodzie selekcyjnej.

Pierwszej rewizji urządzania lasów Puszczy Noteckiej dokonano łącznie dla wszystkich 14 nadleśnictw w 1969 r. Wówczas to, między innymi, na podstawie wytycznych opracowanych przez komisję d/s ustalenia zasad zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej, podano jednolite wzorce postępowania dla całego obszaru Puszczy. Częściowo opublikowano te zasady w rozdziale, w którym omawiano ważniejsze koncepcje postępowania go-spodarczego.

Zasadniczym sposobem zalesień na powierzchni otwartej było sadzenie pod kostur. Wobec projektowanych na dość szeroką skalę zabiegów agromelioracyjnych, zalecano zmniejszenie powierzchni odnawianej z siewu, która w ubiegłym okresie wynosiła około 5% powierzchni zalesień. Sadzenie na pełnych orkach proponowano w ilości 10 tys. szt./ha i w więźbie nie gęstszej niż 1,3 m x 0,8 m, z możliwością zwiększenia jej do 1,3 m x 1,0 m.

Proponowano, by za główne sposoby przygotowania gleby uznać pełną orkę, wyorywanie bruzd i wykony-wanie „dołków” o głębokości około 60 cm. W mniejszym rozmiarze, na powierzchniach podmokłych i skłon-nych do silnego zachwaszczenia sugerowano by wykonywać wałki lub bruzdy z wywyższeniem; kopanie raba-tów lub wykonywanie rabatowałków lub kopczyków na siedliskach podmokłych; darcie pasów motykami na silnie nachylonych zboczach oraz wykonywanie talerzy.

Rębnię częściową zaprojektowano w zasadzie na siedliskach i w drzewostanach, w których spodziewać się można naturalnego odnowienia dębu, buka, jesionu. Podsadzenia produkcyjne przewidziano do wykonania w przerzedzonych drzewostanach, przede wszystkim sosnowych II i III klasy wieku na siedliskach BMw, LM, Lśw i Lw.

Spodziewane poprawki projektowano w wysokości 20-40% planowanej powierzchni do zalesień, co dało w części poznańskiej Puszczy 32,4%, a w części zielonogórskiej – 21,6%.

Z uwagi na nikłą udatność zdecydowano się zmniejszyć rozmiar wprowadzania podszytów od projektowane-go w definitywnym urządzaniu lasu (stanowić on miał 49%). Wprowadzanie podszytów winno być poprzedzone nawożeniem, grodzeniem z sugestią, by wykonywać w blokach złożonych z kilku sąsiadujących oddziałów, często przylegających do oddziałów, w których miały być przeprowadzone zalesienia. Wprowadzanie podszy-tów projektowano na siedliskach Bs – 3,7%, na Bs/Bśwz – 3%, Bśw – 87,9%, BMśw – 3,5% oraz w znikomym procencie na Bw, Bb, BMw, LM.

Do zakresu czyszczeń wczesnych w okresie uprawy powinny wchodzić następujące czynności: − usuwanie i hamowanie (przez ogławianie) wzrostu zbędnych domieszek głuszących drzewka należące

do gatunków głównych lub pożądanych domieszkowych, − usuwanie drzew chorych, − przerzedzanie zagęszczonych partii siewów i samosiewów, − łagodzenie różnic wysokości na granicy kęp odnowienia, różniących się między sobą składem gatun-

kowym lub wiekiem. W ramach czyszczeń późnych, w okresie młodnika powinny być wykonywane następujące czynności:

− usuwanie lub hamowanie wzrostu drzew wadliwych,


− usuwanie zbędnych domieszek pozostałych z okresu stosowanie czyszczeń wczesnych, − przerzedzenie zagęszczonych partii młodnika (szczególnie pochodzącego z siewów i samosiewów), − usuwanie drzew chorych i obumarłych.

Trzebieże (zwłaszcza pierwszą) na siedliskach nie zdegradowanych dobrej jakości zalecano wykonać jako selekcyjne, w drzewostanach zwartych zaprojektowano trzebieże schematyczne, a w drzewostanach o nierów-nomiernym zwarciu – trzebież indywidualną. Średnio dla Puszczy intensywność zaprojektowanej trzebieży z 1 ha powierzchni z nawrotami (11,4 m3) była dwukrotnie wyższa od osiągniętej w okresie gospodarczym defini-tywnego urządzenia lasu. Intensywność ta oparta była na wynikach z 738 powierzchni próbnych trzebieżowych i odpowiadała potrzebom hodowlanym.

Melioracje agrotechniczne w pierwszym dziesięcioleciu miały być wykonane na powierzchni 14.804 ha, w tym zabiegi związane z wapnowaniem i zasilaniem gleb na terenie 13.898 ha.

Melioracje wodne projektowano na łącznej powierzchni ponad 44 ha na terenie nadleśnictw: Krucz, Draw-sko, Boruszynek, Sieraków, Rąpin. Polegać one miały na oczyszczeniu, względnie pogłębieniu istniejących rowów odpływowych lub bezodpływowych zbiorczych. Ich celem miało być okresowe obniżenie poziomu wód powierzchniowych i stworzenie warunków do wykonania podstawowej uprawy gleby oraz rozwoju uprawy.

Zabiegi profilaktyczne przeciw szkodnikom pierwotnym powinny polegać na stosowaniu metod ekologicz-nych i biologicznych, a mianowicie:

− wprowadzaniu do składu upraw zwiększonej do 10-15% domieszki gatunków biocenotycznych i fi-tomelioracyjnych,

− wprowadzaniu podszytów, − popieraniu w cięciach pielęgnacyjnych domieszek liściastych, − grodzeniu mrowisk i sztucznej kolonizacji mrówek, − zagęszczeniu populacji ptactwa owadożernego (poprzez zakładanie skrzynek lęgowych, pojników,

karmników, remiz). − ochronie innych zwierząt pożytecznych oraz ich miejsc bytowania.

W ramach zwalczania szkodników wtórnych konieczne było, przede wszystkim wykonywanie zaległych cięć pielęgnacyjnych oraz wykonywanie cięć pielęgnacyjnych w zaplanowanym rozmiarze powierzchniowym oraz intensywności dostosowanej do aktualnego stanu sanitarnego drzewostanów. Nadto dobry stan higieny lasu powinno utrzymywać się przez: − niezwłoczne usuwanie drzew chorych lub opanowanych przez szkodniki wtórne,

− korowanie pniaków oraz drewna ze ścinki późniejszej, − terminowy wywóz drewna, − oczyszczanie zrębów z odpadów eksploatacyjnych.

Zwalczanie huby korzeniowej należy przeprowadzać przede wszystkim przez zwiększenie odporności biolo-gicznej drzewostanów, przez wykonanie cięć sanitarnych połączone z karczowaniem i spalaniem w miarę moż-liwości pni porażonych drzew.

Z użytków ubocznych największe znaczenie miała żywica. Do żywicowania przeznaczono wszystkie nadają-ce się drzewostany sosnowe objęte planem cięć I 10-lecia oraz część drzewostanów (około 30%) przewidzianych do wyrębu w II 10-leciu. Przeciętnie rocznie planowano pozyskanie 419 ton żywicy, podczas, gdy w okresie definitywnego urządzania lasu wynosiło ono 192 tony rocznie. Pozyskanie karpiny przemysłowej wynosiło w tamtym okresie około 1200 m3. Na lata 1969-1979 planowano założyć w nadleśnictwach puszczańskich 33 plan-tacje świerkowe o łącznej powierzchni 31,18 ha.

Według zapisów urządzeniowych zmniejszenie szkód od zwierzyny płowej osiągnąć można było przez: − redukcję ilości zwierzyny płowej do ilości odpowiadającej pojemności łowiska, − należyte zagospodarowanie poletek łowieckich i odpowiedni dobór roślin do bieżącego skarmiania, − wprowadzanie do upraw wierzb zgryzowych, − ochronę upraw, młodników i podszytów przez stosowanie grodzeń, − ochronę gatunków szybko rosnących palikami, − stosowanie preparatów odstraszających.

Podstawy do projektowania składu gatunkowego zalesień stanowią składy gatunkowe dla poszczególnych typów siedliskowych lasu, dostosowane do lokalnych warunków w poszczególnych nadleśnictwach oraz warun-ków w dzielnicy przyrodniczo-leśnej Borów Nadnoteckich. Wyrażone są poprzez gospodarcze typy drzewosta-nów, które przyjęto według Zasad hodowlanych z 1969 r. z uwzględnieniem "Wytycznych wdrożeniowych" dotyczących postępowych metod prac odnowieniowych oraz pielęgnowania gleby i drzewostanów w lasach o obniżonej produktywności, opartych na wynikach gospodarczego doświadczalnictwa prowadzonego w Puszczy Noteckiej w latach 1964-1968" w zakresie ilości domieszek biocenotycznych i fitomelioracyjnych na słabych, zdegradowanych siedliskach borowych.


47

Na II komisji techniczno-gospodarczej w ramach I rewizji urządzania lasu w 1969 r. przyjęto ramowe składy gatunkowe upraw dla typu gospodarczego drzewostanu – sosnowego:

− na siedlisku Bs gatunki domieszkowe, fitomelioracyjne i biocenotyczne (Brz, Olsz, Jrz, Czmam, Ak, Wb kasp. – do 15%;

− na siedliskach Bs/Bśw zdegrad. – Brz, Olsz, Jrz, Czmam, Ak, Wb kasp. ok. 10%); − na siedliskach Bśw – Brz, Jrz, Czmam, Ak, Dcz, Db do 15%; − na siedliskach Bw – Św, Brz, Ol – 10%; − na siedliskach Bb – Brz pojedynczo; − na siedliskach BMśw – Db, Md, Brz i in. 20-30%;

Drzewostan Db-So na siedlisku BMśw na terenie nadleśnictw: Krucz, Oborniki, Boruszynek, Obrzycko, oraz w południowej części nadleśnictw Sieraków i Międzychód powinien mieć skład So – 70-80%, Db 10-20%, do-mieszkowo: Md, Brz i inne – 10%.

W trakcie II rewizji urządzenia lasu przyjęto za zasadnicze następujące rodzaje rębni: − na siedlisku Bs – Ia (dopuszczono także Ic), − na siedlisku Bśw – Ia, − na siedlisku BMśw – Ia (dopuszczono III a).

Zręby poszerzono tylko na siedliskach Bśw i BMśw w drzewostanach negatywnych, w ostatnich działkach i samodzielnych pododdziałach. W gospodarstwie specjalnym użytkowanie rębne i jego wysokość wynikają z potrzeb hodowlanych, stanu drzewostanów i zapewnienia gwarancji pełnienia przez nie założonych funkcji ochronnych i społecznych. Rębnia Ib była proponowana w lasach grupy I, na siedliskach lasowych oraz boro-wych wilgotnych. Wskazania urządzania zmierzały w kierunku ograniczenia zabiegów CP i TW do wykonania jednego w okresie gospodarczym, w szczególności na słabych siedliskach, przy czym powinno się rozszerzyć zabiegi CP w II klasie wieku. W czyszczeniach wczesnych nie sugerowano wykonywania dwóch nawrotów.

W zakresie odnowienia lasu dla Dzielnicy 4 Borów Noteckich przyjęto typy gospodarcze lasu So na siedli-skach: Bs, Bśw, Bw, Bb, BMśw, BMw (dopuszczono także typ świerkowo-sosnowy) oraz na siedlisku BMb (dopuszczono typ brzozowo-sosnowy).

Na siedliskach borowych, o sosnowym typie gospodarczym drzewostanu, przyjęto następujący ramowy skład docelowy:

− Bs i Bśw – So 90, Brz i inne 10, − Bw – So 90, Brz, Św 10, − Bb – So 90, Brz 10, − BMśw – So 80, Db, Md i inne 20, − BMw – So 80, Db, Brz i inne 20.

Ponadto na siedlisku BMw zaprojektowano gospodarczy typ drzewostanu Sw-So o składzie: So 60, Św 30, Db 10.

Na ubogich siedliskach Bśw projektowano zwiększenie, w stosunku do obowiązujących zasad, do 10% do-mieszek gatunków liściastych, uwzględniając w nowych odnowieniach, poprawkach i uzupełnieniach brzozę, olszę szarą. Wprowadzanie podszytów zalecano projektować na lepszych stanowiskach Bśw i na siedliskach BMśw w drzewostanach III klasy wieku ze szczególnym uwzględnieniem tras turystycznych oraz dróg biegną-cych wzdłuż lasów krajobrazowych. Podszyty, ze względu na szkody powodowane przez zwierzynę winno za-kładać się na większych powierzchniach w formie kęp, a na słabszych stanowiskach z podsypką organiczną lub nawożeniem.

W zakresie odnowienia na słabych, niezachwaszczających się siedliskach należy ograniczać stosowanie orek typowych, poprzestając na wzruszeniu gleby pługiem talerzowym. Odnośnie nawożenia mineralnego, postulo-wano rezygnować z nawożenia pogłównego, wielkoobszarowego na rzecz nawożenia startowego i fitomelioracji w uprawach.

Po trzeciej rewizji urządzania lasu są wszystkie nadleśnictwa: Jak wynika z zapisów ustalonych w ramach Komisji Techniczno-Gospodarczych zasady postępowania hodowlanego wynikają głównie z obowiązujących „Zasad hodowli lasu”. Na siedliskach borowych generalnie przyjęto typ gospodarczy lasu – So, jedynie większe zmiany zostały zaprojektowane w stosunku do Nadleśnictwa Oborniki, bowiem na siedlisku Bs – zaproponowa-no typ gospodarczy Brz-So, na Bw – Brz-So, BMśw – Md-Db-So oraz na BMw – Db-So. W odniesieniu do siedliska boru mieszanego wilgotnego, w Nadleśnictwie Wronki przyjęto typ Św-So, a także (jako zastępczy) w Nadleśnictwie Karwin (zapis podjęty na I KTG). Również w Nadleśnictwie Wronki zalecono do realizacji na siedlisku Bw – typ gospodarczy drzewostanu – Św-So oraz na BMśw – Db-So.

W odniesieniu do siedlisk bogatszych, typy gospodarcze drzewostanów odpowiadały w większości wska-zówkom hodowlanym zawartym w "Zasadach hodowli lasu". Większe zmiany zostały zapisane jedynie w planie Nadleśnictwa Oborniki, gdzie na siedliskach lasowych promowano modrzew (LMśw – typ: Db-Md-So oraz na Lśw: Md-Bk-Db).


Przyjęty i obowiązujący wiek rębności dla podstawowych gatunków mających znaczenie w Puszczy Notec-kiej był nieco zróżnicowany. Dla sosny wynosił on w większości nadleśnictw 100 lat – z wyjątkiem Nadleśnic-twa Krucz, gdzie ustalono go na 110 lat. Wiek rębności dla brzozy to 80 lat, z wyjątkiem nadleśnictw Wronki i Potrzebowice, w odniesieniu do których ustalono wiek niższy, wynoszący 60 lat. We wszystkich nadleśnictwach wiek rębności dębu ustalono na 140 lat. W przypadku olszy i świerka, wiek rębności we wszystkich nadleśnic-twach administrujących Puszczą Notecką ustalono na 80 lat. Wiek rębności buka wynosi dla nadleśnictw: Po-trzebowice, Karwin (obręby: Lipki Wielkie i Rąpin), Oborniki (obręb – Obrzycko) oraz Międzychód i Sieraków (II rewizja) – 100 lat. Na 110 lat ustalono wiek rębności buka w nadleśnictwach: Krucz, Oborniki (obręby: Oborniki i Kiszewo), Karwin (obręb Karwin) oraz dla obrębu Parkowo. W Nadleśnictwie Wronki ustalono wiek rębności na 120 lat.

Analizując przyjęte rodzaje rębni można stwierdzić, że na siedlisku Bśw, przy zrębowym typie gospodarstwa powszechnie obowiązującą jest rębnia Ia. Było to uzasadnione koniecznością zastosowania na szeroką skalę rozrębów, by uzyskać zróżnicowanie wiekowe i uniknąć konieczności nadmiernego przetrzymywania drzewo-stanów na pniu. W drzewostanach należących do gospodarstwa specjalnego przyjęto głównie do realizacji rębnię Ib. W przypadku gospodarstwa zrębowo-przerębowego zalecano stosowanie rębni IIa,b,c oraz Id (Nadleśnictwo Krucz), IIb oraz jako pomocniczą Ib i Id (Nadleśnictwo Oborniki).

Zakładany nawrot cięć w stosunku do siedlisk borowych wynosił 3-4 lata, a w przypadku siedlisk lasowych i wilgotnych 5 lat.

W odniesieniu do sposobów odnowień i zalesień, obowiązujące plany urządzania lasu zalecają propagowanie odnowienia siewem, ponieważ uprawy takie wykazują większą odporność na szkodliwe działanie grzybów, owadów i warunków atmosferycznych, a ponadto unika się w ten sposób deformowania systemu korzeniowego. Odnowienie odroślowe jest natomiast możliwe jeśli są to odrośla pierwszego pokolenia oraz gdy jest to ekono-micznie uzasadnione.

Poprawki dla upraw w wieku do 5 lat zaprojektowano na poziomie 25%, podobnie jak uzupełnienia (w wieku 6-20 lat).

Skład podszytów powinien być dostosowany do siedliska i roli jaką musi spełnić, wskazane jest więc popie-ranie takich gatunków, które mają jak największy aparat asymilacyjny i korzeniowy oraz te, które dają obfitą i dobrze rozkładającą się ściółkę. Realizując założony na 10-lecie plan wprowadzania podszytów powinno się ich powierzchnię dostosowywać do posiadanego zapasu materiałowego i możliwości, czyli unikać wprowadzania corocznie podszytów o zbliżonej powierzchni.

Czyszczenia wczesne winny koncentrować się na likwidowaniu przedrostów, czyli drzewek pochodzących sprzed założenia uprawy oraz tych drzewek, które przeszkadzają w rozwoju drzewkom wartościowszym. Jeżeli przerosty są w stanie nawiązać między sobą zwarcie, nie tracąc korzystnego pokroju, to nie należy ich elimino-wać.

Czyszczenia późne powinny koncentrować się nie tylko na likwidowaniu egzemplarzy wadliwych, szkodli-wych i opanowanych, ale powinny na tyle przerzedzić młodnik, by nie trzeba było wykonywać dwóch nawrotów trzebieży wczesnej w jednym dziesięcioleciu.

Obecnie wszystkie nadleśnictwa są po IV rewizji urządzania lasu, które zostało zakończone w 2006 (w roku 2002 były urządzane nadleśnictwa: Oborniki i Durowo, w 2003 – Krucz i Wronki, w 2004 – Potrzebowice, w 2005 – Karwin i Międzychód oraz w 2006 – Sieraków). W planach urządzania, zawarto przesłanki wynikające z realizowania gospodarstwa wielofunkcyjnego. Sporządzając plan urządzenia lasu uwzględniono w całej rozcią-głości cele i zasady gospodarki leśnej określone w ustawie o lasach oraz obowiązujących obecnie zasadach ho-dowli lasu i instrukcji ochrony lasu.Za główny cel przyjęto wzmożone działania zmierzające do kształtowania zróżnicowanej, bogatej struktury zarówno wiekowej jak i gatunkowej lasów i ich wykorzystywanie w sposób zapewniający wzbogacanie i trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności, żywot-ności i zdolności do wypełniania teraz i w przyszłości wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjal-nych funkcji bez szkody dla innych ekosystemów.

Zapewnienie trwałości ekologicznie zrównoważonego lasu, przywrócenie i zachowanie ciągłości jego wielo-funkcyjnej roli uwzględniono w planowaniu we wszystkich dziedzinach gospodarki leśnej.

Poprzez cele krótkookresowe i perspektywiczne w planie zawarto szczególne działania zdążające do przy-wracania lasom charakteru naturalnego (w pełni odpornego na działanie wszelkich szkodliwych czynników), do zwiększenia zasobności drzewostanów, do stopniowego doprowadzenia ich składów gatunkowych do potencjal-nych możliwości produkcyjnych siedlisk poprzez stosowanie w bardzo szerokim zakresie rębni złożonych i przez projektowanie podsadzeń produkcyjnych.

Ważnym czynnikiem ekologizacji działań gospodarczych, podwyższających wartość wielorakich funkcji pełnionych przez lasy nadleśnictwa, sprzyjających zrównoważonej gospodarce w lesie jest szerokie zastosowa-nie rębni gniazdowej (IIIa) na BMśw, zamiana Rb IIIa na Rb IIIb na siedliskach lasowych (co zdecydowanie przyczyni się do wymiany pokoleń bardziej przyjaznej dla środowiska i w mniejszym stopniu rażącej społeczeń-


49

stwo) oraz utworzenie gospodarstwa przebudowy w lasach ochronnych i gospodarczych. Ograniczone stosowa-nie rębni zupełnych uważa się za szczególnie ważne w LKP i w lasach ochronnych.

Znaczną uwagę zwraca się na intensywną ochronę zasobów leśnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej i minimalizacji szkód powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.

Jednym z priorytetowych celów jest jednak ochrona walorów przyrodniczych, którą po dokładnym rozpo-znaniu, realizuje się między innymi poprzez zachowanie cennych starodrzewi, pojedynczych i grup drzew o wymiarach pomnikowych, drzewostanów o cechach naturalnych oraz siedlisk silnie wilgotnych i bagiennych z całym bogactwem florystycznym i faunistycznym.

W planach określono również działania zmierzające do szerszego ukierunkowanego udostępnienia lasów do celów turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych.

Starano się pogodzić wszystkie funkcje, aby zaspokoić rosnące oczekiwania społeczeństwa i zapewnić osią-gnięcie jak najkorzystniejszego wyniku finansowego, który umożliwi realizację wymienionych wyżej celów.

W celu zobrazowania różnych podejść przy projektowaniu upraw, w Tab. 14 przedstawiono porównanie pro-ponowanych składów gatunkowych upraw na podstawowych siedliskach (Bśw i BMśw) Puszczy Noteckiej, a w Tab. 16 – przyjęte wieki rębności w poszczególnych nadleśnictwach.

3. Nasiennictwo, selekcja

Analizując dane z zakresu tej dziedziny hodowli lasu można zauważyć duży rozwój nasiennictwa i selekcji leśnej w odniesieniu do Puszczy Noteckiej. Niestety restytucja sosny noteckiej jest znacznie trudniejsza niż zakładano, ponieważ wielkie zniszczenia drzewostanów spowodowane żerem strzygoni choinówki w latach dwudziestych, licznymi pożarami (na przykład w 1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice uległo spaleniu drzewo doborowe), żerami owadów, zaniedbaniom powojennym spowodowały, że ilość, tak starszych drzewostanów jak i pojedynczych drzew, które mogłyby być uznane za doborowe jest niewielka.

Zaistniała sytuacja obwinia niestety również gospodarujących na tym terenie leśników, choć bezpośrednio po załamaniu się gradacji strzygoni, ówcześni leśnicy podnosili problem sadzenia drzew miejscowych o znanym pochodzeniu. Kładły na to nacisk także tamtejsze władze leśne, na przykład dyrektor Poznańskiej Dyrekcji La-sów Państwowych Adam Pacyński przestrzegał: „Lasy dzisiejsze powstały w Poznańskiem w bardzo wielkiej części z nasienia obcego, które nie mogło wydać u nas lasów odpornych i wykazujących jak największą wydaj-ność. Przejrzawszy to, musimy dziś z drogi błędnej zawrócić i brać nasiona z drzew rodzimych i miejscowych, bo tylko te dają nam gwarancję, że drzewa z nich powstałe najlepiej będą odpowiadały tutejszym naszym wa-runkom i najlepiej będą rosły”. Także Mroczkiewicz pisał o ważnym zagadnieniu produkcji i doboru nasion: „Szczególnego znaczenia zagadnienie to nabiera dla terenów posówkowych, gdyż zniszczone drzewostany padły właśnie ofiarą nieznajomości niebezpieczeństwa, jakie pociąga za sobą import nasion z odmiennych stref klima-tycznych. Dziś sprawa ta jest tem aktualniejsza, że po zniszczeniu lasów pierwotnych i po wycięciu drzewosta-nów ostatnich o produkcji nasion na miejscu nie może być mowy. Nasiona więc, potrzebne do zalesień muszą być sprowadzane.

Administracja lasów rozwiązała kwestię przez skoncentrowanie produkcji nasion w centralnej wyłuszczarni w państwowem nadleśnictwie Klosnowo na Pomorzu. Stąd rozsyła się do poszczególnych nadleśnictw wymaga-ne przez nie nasiona. Organizacja ta może nieco droższa, daje jednak gwarancje, że używa się jedynie nasion o doskonałych własnościach. Należałoby jeszcze, za wzorem Niemców, uporządkować i zorganizować sprawę zbioru szyszek, co u nas byłoby o tyle łatwiej, że nie brak nam jeszcze odpowiednich drzewostanów o ustalonym pochodzeniu naturalnem”.

Na potrzebę pilnych działań zmierzających do zachowania i odtworzenia resztek drzewostanów rodzimych w Puszczy Noteckiej zwracał uwagę prof. Białobok w 1978 r. Jego zdaniem „populacje obce, które wytrzymały próbę selekcji w Puszczy Noteckiej, kwalifikują się do dalszego rozpowszechniania w terenie”.

W szkółce leśnej Dąbrowa (Nadleśnictwo Pniewy), w roku 1997 zaszczepiono i wyhodowano 2581 szcze-pów z 54 klonów sosny noteckiej. W roku następnym wyhodowano szczepy z drzew doborowych o numerach 5057, 5068 i 5076. Plan rozmieszczenia rodów na plantacji nasiennej opracował Instytut Badawczy Leśnictwa. Wg zaleceń, w 5 kwaterach, w więźbie 6X6 m wysadzono 1733 szczepy, reprezentujące 57 drzew doborowych. Plantację o powierzchni 9,13 ha posadzono w 1993 roku w obrębie Niemierzewo, w leśnictwie Dąbrowa, w oddz. 232a. Pozostałe szczepy w ilości ok. 1067 sztuk wykorzystano do założenia Archiwum klonów sosny noteckiej. Powierzchnię zlokalizowano na wschód od kwatery III plantacji nasiennej.


4. Wyłączone drzewostany nasienne

Do 1969 roku nie było na terenie Puszczy Noteckiej, ani nasiennych drzewostanów wyłączonych, ani nawet gospodarczych. Dopiero w trakcie I rewizji urządzeniowej dokonano wyboru 4 wyłączonych drzewostanów nasiennych: trzech sosnowych na terenie Nadl. Krucz (o pow. 3,22 ha), Nadl. Sieraków (5,00 ha) oraz Nadl. Boruszynek (7,79 ha) i jednego drzewostanu bukowego w Nadl. Krucz (5,90 ha). Z wyjątkiem powierzchni z obszaru Nadl. Boruszynek, pozostałe drzewostany funkcjonują jako nasienne do dzisiaj. Poza tym wyznaczono 55 gospodarczych drzewostanów nasiennych sosnowych o łącznej powierzchni 178,30 ha (Nadleśnictwie Po-trzebowice – 17 o pow. 65,73 ha; Karwin – 18 o pow. 43,14 ha; Rąpin – 20 o pow. 67,43 ha) oraz jeden drzewo-stan dębowy o pow. 0,68 ha w Nadl. Rąpin. Poza tym urządzanie wskazało drzewostany nadające się do zbioru szyszek czy nasion: w Nadl. Krucz drzewostany sosnowe, dębowe i bukowe w Leśnictwie Goraj; w Nadl. Boru-szynek drzewostany sosnowe i dębowe (L. Garncarski Bród); w Nadl. Oborniki – drzewostan dębowy (L. Nie-mieczkowo) oraz sosnowe w Nadl. Drawsko (l. Łężno i Kwiejce); w Nadl. Obrzycko (l. Daniele, Sycyn, Żura-winiec); w Nadl. Sieraków (l. Ławica i Tuchola); w Nadl. Międzychód (l. Mierzyn, Lutom Stary, Muchocin, Gorzyń). Wymienione powierzchnie znajdowały się na obrzeżach Puszczy a także po południowej stronie War-ty.

W latach sześćdziesiątych, z powodu braku sosnowych drzewostanów nasiennych nadleśnictwa: Lipki Wiel-kie, Krobielewko, Bucharzewo nie pozyskiwały szyszek. Także zbiór innych gatunków – poza brzozą – był utrudniony, a nawet niemożliwy. Szyszki sosny z terenu dyrekcji poznańskiej wyłuszczano w Klosnowie, z dyrekcji zielonogórskiej w Nadl. Smolarz.

W 1977 r. na terenie Puszczy było 17 ha wyłączonych drzewostanów sosnowych, a więc przybyło 6 ha z te-renu "dużego" Nadl. Oborniki i 7 ha drzewostanu bukowego z terenu l. Goraj (Nadl. Krucz). Powierzchnia go-spodarczych drzewostanów nasiennych obejmowała wówczas 645 ha (111 ha w Nadl. Karwin, 219 ha w Nadl. Międzychód, 244 ha w Nadl. Oborniki i 71 ha w Nadl. Potrzebowice). Gospodarcze drzewostany nasienne dę-bowe występowały na powierzchni 47 ha (43 ha w Nadl. Międzychód oraz 4 ha w Nadl. Oborniki); bukowe na obszarze 18 ha (Nadl. Międzychód – 12 ha i 6 ha w Nadl. Oborniki) a modrzew występował tylko w Nadl. Oborniki zajmując 3 hektarową powierzchnię. Dla przykładu można wymienić, że w tym samym czasie, samo tylko Nadl. Łopuchówko miało 927 ha gospodarczych drzewostanów nasiennych sosny.

Według danych z III rewizji urządzania lasu na terenie Puszczy znajdowało się 6 wyłączonych drzewostanów nasiennych sosny zwyczajnej, w tym w Nadl. Krucz pięć:

− oddz. 88s, pow. 3,71 ha, 98 l, − oddz. 89g, pow. 8.82 ha, 93 l, − oddz. 119a, pow. 6,27 ha, 101 l, − oddz. 191c, pow. 10,64 ha, 100 l, − oddz. 192c, pow. 3,22 ha, 133 l. i jeden w Nadl. Sieraków – oddz. 73b, pow 13,39 ha, 116 l. Poza tym na terenie Nadl. Krucz istnieje jeszcze

wyłączony drzewostan nasienny bukowy – oddz. 15g, pow. 5,90 ha, 141 l. i planuje się utworzenie w obrębie Lubasz drzewostanu nasiennego świerkowego o pow. 9,97 ha.

Obecnie na terenie LKP Puszcza Notecka wyznaczonych jest 9 drzewostanów nasiennych, w tym 7 sosny zwyczajnej o łącznej powierzchni 66,92 ha, jeden drzewostan świerka pospolitego o pow. 3 ha oraz jeden drze-wostan buka zwyczajnego o powierzchni 5,9 ha. Osiem drzewostanów WDN znajduje się na terenie Nadl. Krucz, oraz po jednym w Nadl. Oborniki i Sieraków. Zestawienie Wyłączonych Drzewostanów Nasiennych dla LKP Puszcza Notecka przedstawiono w Tab. 15.

5. Gospodarcze drzewostany nasienne

Łączna powierzchnia gospodarczych drzewostanów nasiennych w 1995 r. przedstawiała się następująco dla: − sosny zwyczajnej: 1.030,25 ha (Nadl. Karwin – 177,5 ha, Nadl. Międzychód – 166,9 ha, Nadl. Potrzebo-

wice – 39,2 ha, Nadl. Krucz – 388,89 ha, Nadl. Wronki – 93,97 ha, Nadl. Oborniki – 40,37, Nadl. Siera-ków – 123,44); – sosny czarnej 1,62 ha (Nadl. Oborniki);

− modrzewia 7,94 ha (Nadl. Sieraków – 5,32 ha, Nadl. Oborniki – 1,62 ha, Nadl. Międzychód – 1,00 ha); – świerka 30,39 ha (Nadl. Krucz);

− daglezji 3,32 ha (Nadl. Wronki – 2,87 ha, Nadl. Międzychód – 0,99 ha, Nadl. Sieraków – 0,43 ha);


51

− dębu 23,22 ha (bez rozróżnienia gatunku) oraz 5,99 ha dębu bezszypułkowego), − buka 18,39 ha (Nadl. Sieraków – 13,28 ha, Nadl. Krucz 5,11 ha); − brzozy 2,44 ha (Nadl. Krucz) − olszy 10,79 ha (Nadl. Krucz – 7,53 ha, Nadl. Wronki – 2,13 ha, Nadl. Sieraków 1,13).

Obecnie (na podstawie IV rewizji ul) łączna powierzchnia drzewostanów gospodarczych wynosi 1.1791,60 ha, w tym sosny zwyczajnej – 1.530,07 ha (85,4%). Ponadto zaewidencjonowano GDN dębu (8,1%), buka (2,4%), świerka pospolitego i olszy czarnej (po 1,1%) brzozy (1,2%), modrzewia (0,3%), daglezji (0,2%), lipy (0,1%) oraz sosny czarnej – 1,64 ha. Największą powierzchnię GDN wyznaczono na terenie Obrębu Oborniki – 365,56 ha (20,4%) oraz w obrębach Lubasz – 232,12 ha (13,0%) i Krucz – 214,12 ha (12,0%). W obrębie Bucharzewo Wr. nie wyznaczono żadnego drzewostanu nasiennego, a w obrębie Parkowo – pow. GDN wynosiła 9,11 ha (0,5%).

Na przestrzeni ostatnich lat wzrosła znacznie powierzchnia GDN, zarówno dla istotnego dla Puszczy gatun-ku, którym jest sosna (1.030 ha w 1996 r. i 1.530 ha – obecnie), ale także w drzewostanach dębowych (30 ha w 1996 r. i 145 ha obecnie). Wydaje się, że stosunkowo mało, w odniesieniu do znaczenia w Puszczy Noteckiej, jest brzozowych gospodarczych drzewostanów nasiennych. Zestawienie Gospodarczych Drzewostanów Nasien-nych dla LKP Puszcza Notecka przedstawiono w Tab. 12.

6. Uprawy pochodne

Na podstawie obowiązującej regionalizacji nasiennej uprawy pochodne zakładane są obecnie na „bazie” so-sny bolewickiej. Pierwsze uprawy powstały w latach osiemdziesiątych. W Nadleśnictwie Międzychód od 1989 r. założono do końca 1994 r. założono 6 upraw pochodnych o powierzchni od 1 ha do 5,5 ha, a łączna ich po-wierzchnia wyniosła 20,01 ha. W 1995 r. planowano założyć uprawy pochodne na powierzchni 11,14 ha.

W Nadleśnictwie Wronki planowano założyć uprawy pochodne sosny i brzozy oraz plantacyjną uprawę dębu bezszypułkowego. Obecnie uprawy pochodne znajdują się we wszystkich pozostałych nadleśnictwach puszczań-skich.

W Nadl. Krucz w 2002 r. istniało pięć bloków upraw pochodnych (trzy So, i jeden Św-Bk i jeden – Bk) o łącznej powierzchni wynoszącej 33,96 ha, przy planowanej powierzchni docelowej – 380 ha. Do 2010 r. plano-wane jest założenie w blokach upraw o pow. 29,8 ha.

W Nadl. Wronki w latach 1999-2001 założono jeden blok upraw pochodnych z dębem szypułkowym w Le-śnictwie Kłodzisko o pow. 23,38 ha

W Nadl. Karwin powierzchnia upraw zatwierdzonych do realizacji w czterech blokach zajmuje 265,10 ha, a powierzchnia upraw zrealizowana do 2006 r. – 88,21 ha. W Nadleśnictwie istniej jeden drzewostan zachowaw-czy sosnowy w rezerwacie o pow. 6,28 ha, dla którego zatwierdzono blok upraw zachowawczych.

W Nadl. Oborniki założono dwie plantacje uprawy nasiennej, w 2000 r. z sosny bolewickiej – 3 ha i w 1996 r. – z sosny noteckiej o pow. 3,1 ha. Ponadto w 1996 r. założono uprawę rodową sosny noteckiej na pow. 2,53 ha.

W Nadl. Sieraków istnieją trzy bloki upraw pochodnych o łącznej powierzchni 270,53 ha. W latach 2006-2016 przewiduje się założenie bloków upraw pochodnych dla plantacji nasiennej sosny noteckiej w L. Gospódka – 31,29 ha, L. Bucharzewo – 23,97 ha, L. Lichwin – 28,14 ha, L. Kukułka – 27,20 ha i L. Czapliniec – 28,39 ha. Uprawy pochodne sosnowe w obrębie Bucharzewo Sierak. zajmują pow. 24,78 ha a uprawy olszy cz. W obrębie Sieraków – 10,48 ha.

W Nadl. Potrzebowice dotychczas założono 529,37 upraw pochodnych (w tym 508,36 ha w obr.. Potrzebo-wice), w których dominuje sosna, przy współudziale brzozy, modrzewia, dębu i świerka. Sadzonki wyhodowano z nasion pochodzących z WDN Nadl. Krucz, plantacyjnej uprawy nasiennej Nadl. Zdrojowa Góra oraz plantacji nasiennych Nadl. Gniezno, Susz i Orneta. W Nadleśnictwie wyodrębniono 11 bloków upraw pochodnych o łącznej powierzchni 637,73 ha.


7. Drzewa doborowe

W latach 90. XX w. na terenie Puszczy w ewidencji znajdowało się 55 drzew doborowych sosny zwyczajnej (Nadl. Sieraków obręb Bucharzewo – 20, Nadl. Karwin – 12), Nadl. Potrzebowice – 12, Nadl. Krucz – 8, w tym 7 na terenie obrębu Krucz i w Nadl. Oborniki – 5). Oprócz tego w Nadl. Sieraków, obrębie Sieraków rosły 4 drzewa doborowe.

Dla odtworzenia genotypu sosny noteckiej bardzo istotny wkład w ostatnim okresie wnieśli: prof. K. Urbań-ski, prof. dr hab. W. Wesoły i prof. dr hab. W. Barzdajn, którzy realizowali temat badawczy "Wykorzystanie puli genowej sosny zwyczajnej sprzed gradacji strzygoni choinówki w Puszczy Noteckiej". Badania te zapocząt-kowano w roku 1986 r. na terenie pilskiej dyrekcji lasów państwowych. Celem podjętych prac było znalezienie i zabezpieczenie wartościowych, pod względem hodowlanym, fenotypów sosny zwyczajnej, które przeżyły gra-dację strzygoni. Zlustrowano drzewostany sosnowe powyżej 100 lat, rosnące na terenie nadleśnictw Potrzebowi-ce, Krucz i Wronki znajdując 126 drzew, z których do krajowego rejestru drzew doborowych wpisano 12. Ko-lejnym etapem badań było poszerzenie obszaru zainteresowań o nadleśnictwa puszczańskie z części RDLP Po-znań i Szczecin. W wyniku tego w 1992 r. uznano łącznie na terenie Puszczy Noteckiej 45 drzew doborowych. Wiosną 1992 r. założono w szkółce leśnej Dąbrowa (Nadl. Pniewy) plantację nasienną i archiwum klonów. Ogó-łem w szkółce wyhodowano w 1994 r. 158.520 siewek sosny pochodzących ze wszystkich drzew doborowych. Dodatkową powierzchnię zachowawczą założono w szkółce przy Katedrze Hodowli AR w Poznaniu. Przewiduje się, że za kilka lat, kiedy sosny na założonych powierzchniach zaczną kwitnienie, będzie można rozwinąć bada-nia genetyczne.

Obecnie w ewidencji nadleśnictw puszczańskich znajdują się 45 drzew doborowych (matecznych). 41 sosen (20 w Nadl. Sieraków, 12 w Nadl. Karwin, 5 w Nadl. Oborniki, 3 w Nadl. Potrzebowice oraz 1. w Nadl. Krucz oraz 4 daglezje (Nadl. Sieraków). Szczegółowy wykaz drzew doborowych rosnących na terenie LKP zamiesz-czony został w Tab. 13.

Liczba i jakość drzewostanów nasiennych świadczy z jednej strony o niskim potencjale hodowlanym i słabej jakości technicznej drzewostanów w poszczególnych nadleśnictwach, a z drugiej strony o pozytywnym podej-ściu do nasiennictwa i selekcji przez poszczególnych gospodarzy. Wydaje się też, że nadal pożądane jest poszu-kiwanie wartościowych drzew i drzewostanów pod względem żywotnościowym, jak i o odpowiedniej jakości technicznej, rosnących na obszarze obejmującym najsłabsze siedliska Puszczy, a więc na terenie obrębów: Lipki Wielkie, Krobielewko, Bucharzewo Wronkowskie, Bucharzewo Sierakowskie oraz Drawsko i Wronki, czyli obejmującym powierzchnie niegdyś sklasyfikowanych siedlisk boru suchego czy boru świeżego zdegradowane-go.

Z punktu widzenia hodowli lasu i nasiennictwa, dla całej gospodarki leśnej bardzo istotne zmiany zaszły po wprowadzeniu w 1994 r. leśnej regionalizacji dla nasion i sadzonek w Polsce. Obszar Puszczy oraz teren Nadle-śnictwa Sarbia został przyporządkowany do makroregionu 315/3 (pierwszy człon jest międzynarodowym ozna-czeniem podprowincji, przyjętym w regionalizacji fizyczno-geograficznej, drugi – oznaczeniem krainy przyrod-niczo-leśnej) i mikroregionu 352. Na podstawie zaleceń płynących z regionalizacji wskazano na regiony, z któ-rych można sprowadzać nasiona poszczególnych gatunków. I tak, dla sosny zaleca się stosować w pierwszej kolejności nasiona sosny bolewickiej pochodzącej z Nadl. Bolewice, a także dopuszcza się nasiona pochodzące z nadleśnictw: Biała, Człopa, Krzyż, Mirosławiec, Trzcianka, Tuczno, Wałcz obr. 113 (mikroregion 158), z nadle-śnictw: Lipka, Okonek, Złotów (mikroregion 303), z nadleśnictw: Borne Sulinowo, Czaplinek, Czarnobór, Ja-strowie, Kaczory obr.132, Płytnica, Szczecinek obr. 181 i 183, Wałcz obr. 112 i Zdrojowa Góra (mikroregion 351), z nadleśnictw: Babimost, Cybinka, Lubniewice, Międzychód obr na południe od Warty, Międzyrzecz, Ośno Lubuskie, Rzepin, Skwierzyna, Sulechów, Sulęcin, Świebodzin, Torzym, Trzciel, Wolsztyn (mikroregion 354) oraz z nadleśnictw: Babki, Czerniejewo, Durowo obr. 21 i 23, Gniezno, Gołąbki, Grodziec obr. 52 i 53, Grodzisk, Jarocin obr. 71 i 73, Karczma Borowa, Konin, Konstantynowo, Kościan, Kutno obr. 51, LZD Zielon-ka, Łopuchówko, Miradz, Oborniki z części obrębów leżących na południe od Warty, Piaski obr. 161, Pniewy, Podanin, Sieraków (obr. Sieraków), Wielkopolski Park Narodowy, Włoszakowice (mikroregion 354).

Dla świerka, dębu i buka zaleca się w pierwszej kolejności nabywać nasiona z makroregionu 315/3 – z III Krainy przyrodniczo-leśnej.


53

8. Szkółkarstwo

Na terenie Puszczy, wg stanu na dzień 1.10.1969 r. było czynnych 114 szkółek gospodarczych o łącznej po-wierzchni manipulacyjnej 49,80 ha (w części poznańskiej – 77 szkółek o powierzchni manipulacyjnej – 35,29 ha oraz 37 szkółek w części zielonogórskiej, o powierzchni 14,51 ha). Ponadto w Nadleśnictwie Boruszynek była szkółka centralna o powierzchni manipulacyjnej 4,38 ha oraz w Nadleśnictwie Wronki szkółka zadrzewieniowa o powierzchni manip. 3,32 ha. Wielkość szkółek wahała się w granicach 0,04-1,81 ha, z tym że o powierzchni powyżej 1 ha były tylko 3 szkółki. W związku z mechanizacją prac, począwszy od lat siedemdziesiątych rozpo-częto likwidację szkółek o powierzchni poniżej 0,5 ha.

Wg stanu na dzień 1.1.1995 każde nadleśnictwo posiadało dużą szkółkę zespoloną. Łączna ich powierzchnia produkcyjna wynosiła 61,36 ha. W latach 1969-1975 powstały szkółki w Nadleśnictwach: Oborniki, Pniewy (obecnie Sieraków), Karwin i Krucz., a w latach 1983-1985: w Potrzebowice, Wronki i Międzychód. W następ-stwie pożaru Puszczy w Nadleśnictwie Potrzebowice w 1993 poszerzono tamtejszą szkółkę z 4,23 ha do 18,10 ha.

Z danych wynika, że wówczas największy procentowy udział w produkcji materiału szkółkarskiego 1/0 mia-ła sosna – 62%, brzoza – 13%, olsza szara – 5%, dęby – 5%, buk – 4%.

W 2006 r. w siedmiu nadleśnictwach wchodzących w skład LKP Puszcza Notecka jest 8 szkółek (w tym dwie w Nadl. Międzychód). Ich łączna powierzchnia produkcyjna wynosiła 40,61 ha. Największą szkółkę posia-da Nad. Oborniki (7,09 ha), a najmniejszą – Nadl. Potrzebowice (4,40 ha). W szkółkach, w ramach produkcji polowej wyprodukowano w 2006 r. łącznie blisko 15,4 mln sadzonek drzew i krzewów. Największą produkcję prowadzono w Nadl. Krucz (3 mln szt.) oraz Nadl. Wronki (2,8 mln szt.), zaś najmniejszą w Nadl. Sieraków (1 mln szt.) oraz Krawin i Potrzebowice (po 1,7 mln szt.).

Z gatunków lasotwórczych najwięcej produkowano sosny – 9,704 mln szt. (63,1%), brzozy – 1,458 mln szt. (9,5%), buka – 0,821 mln szt. (5,3%), dębu szypułkowego – 0,754 mln szt. (4,9%), świerka – 0,737 mln (4,8%), dębu bezszypułkowego 0,613 mln szt. (4%), olszy szarej – 0,476 mln szt. (3,1%), olszy czarnej – 0,240 (1,6%). Z innych gatunków drzew produkowano: modrzew, wiąz szypułkowy, lipę, grab, jawor, kasztanowiec, oraz w mniejszym udziale daglezję, klon, jodłę, dęb czerwony.

Obok produkcji sadzonek z otwartym systemem korzeniowym, Nadl. Międzychód prowadziło także produk-cję sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym – 9,2 tys. szt., w tym sosny – blisko 5 tys. szt. Charakterystykę produkcji szkółkarskiej zawarto w Tab. 17 i 18.

9. Gospodarka łowiecka

Zwierzyna, obok szkodliwych owadów, odgrywa z czynników biotycznych największy wpływ na gospodar-kę leśną w Puszczy Noteckiej. Temat: „las – czy zwierzyna” był dyskutowany na tym terenie "od zawsze". Już bowiem w latach trzydziestych pisano, że „jedynym racjonalnym środkiem do walki ze zwierzyną, jako szkod-nikiem leśnym na terenach posówkowych, jest znacznie wzmożony odstrzał, zgodny przede wszystkim z postu-latami hodowli lasu”. Autor przewrotnie sugerował, że warto zastanowić się nad wprowadzeniem za opłatą wy-pasu bydła w lesie, dzięki czemu administracja leśna osiągnie pewne dochody, a przy tym nie będą spałowane drzewka i nie trzeba będzie płacić odszkodowania. Podczas odbywających się na temat Puszczy licznych konfe-rencji często podnoszono problem szkód powodowanych przez zwierzynę. W 1966 r. pisano: „Zachodzi ko-nieczność uregulowania stanu zwierzyny w sensie podporządkowania tego odcinka gospodarki, wymogom ho-dowli lasu”, w wyniku czego Naczelny Zarząd Lasów Państwowych do lipca 1966 r. miał opracować projekt zarządzenia o przejściowej redukcji zwierzyny płowej do ustalonej pojemności łowisk.

Jeden z wniosków, z odbytej w roku 1978 konferencji na temat problemów lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej podnosił kwestię szkód od zwierzyny do najważniejszych problemów stojących na drodze do prawidłowego zagospodarowania lasów Puszczy. Z kolei wnioski z konferencji z 1992 r. podnosiły sprawę redukcji "populacji zwierzyny płowej do stanu zapewniającego gospodarczo znośny rozmiar szkód w lesie", a także zalecały zaprzestanie jej zimowego dokarmiania, rezygnację z wydzierżawiania obwodów kołom nie gwarantującym właściwej redukcji, przy uwzględnieniu jednak, że jeleń jest stałym elementem tego ekosys-temu leśnego.

Przeglądając wskazówki zawarte w operatach urządzeniowych, wynika, że problem szkód powodowanych przez zwierzynę płową był ciągle istotny. W ocenie urządzeniowców, porównanie nakładów na zagospodarowa-


nie i naliczonych odszkodowań za lata sześćdziesiąte przynosi „wybitnie ujemny” bilans, bez uwzględnienia szkód wyrządzonych przez zwierzynę płową w uprawach, młodnikach i podszytach. Jako działania profilaktycz-ne wymieniano: − przeprowadzenie redukcji jeleni do ustalonej pojemności łowisk, − bieżące realizowanie planów odstrzału, − racjonalne zagospodarowywani poletek łowieckich, − wprowadzanie gatunków zgryzowych oraz zagęszczanie więźby podszytów w miejscach o nasilonym wystę-

powaniu szkód, − stosowanie grodzeń, lub chemiczne odstraszanie, − zimowe dokarmianie zwierzyny.

Według Mroczkiewicza liczebność jeleni w latach trzydziestych, w leśnictwach Samita i Tomaszewo docho-dziła do 250 sztuk na 1000 ha. W roku 1966, na mocy ministerialnego zarządzenia, za podstawę gospodarki łowieckiej w Puszczy przyjęto pojemność 3-4 szt. jeleni oraz 5-15 sztuk sarny na tysiąc ha. Z kolei według in-nych źródeł miały to być 3 jednostki przeliczeniowe jelenia na 1000 ha (przy przeliczeniu: 1 jeleń = 4 sarny). Mimo to stan zwierzyny na wiosnę 1970 r. wykazywał nadmiar o 691 jeleni oraz 588 saren.

W 1977 r. minister leśnictwa ustalił nowe kryteria pojemności łowisk, w myśl których na borze suchym mo-gło bytować do 24 sztuk jednostek jelenich, a na borze świeżym – 36-45 sztuk na każdy tysiąc hektarów.

W 1990 r. przeprowadzona przez BULiGL okresowa inwentaryzacja szkód wyrządzanych przez zwierzynę w środowisku leśnym wykazała, że udział szkód istotnych wyniósł 47,5%, przy czym udział szkód przedstawiał się w poszczególnych nadleśnictwach następująco: Wronki (77%), Krucz (60,9%), Karwin (59,8%), Międzychód (50,4%), Potrzebowice (32,1%), Oborniki (31,2). Dla porównania, w roku 1977 szkody w uprawach w Puszczy sięgały 580 ha, a w młodnikach 863 ha, czyli stanowiły 50% uszkodzeń.

Obecnie zwierzyna postrzegana jest jako główny sprawca zniszczeń wszelkich sadzonych w Puszczy gatun-ków drzew liściastych, dlatego ogranicza się do minimum zakładanie, np. podszytów i sadzenie gatunków liścia-stych bez grodzeń. Natomiast na usprawiedliwienie nie realizowania odstrzałów należy wymienić fakt prawdo-podobnej znacznej migracji jeleni w okresie rykowiska poza drzewostany Puszczy spowodowany dużą penetra-cją grzybiarzy. Niestety, ze względu na brak obligatoryjnych ustaleń dotyczących struktury realizowanych od-strzałów trudno się jednoznacznie ocenić racjonalność prowadzonej gospodarki łowieckiej. Wydaje się celowe prowadzenie na terenie Puszczy gospodarki w ramach jednego rejonu hodowlanego dla jelenia, wg opracowa-nych wskazań, np. Fundacji „Jeleń europejski w krajobrazie Pomorza” i przy wykorzystaniu doświadczeń przy tworzeniu podobnych rejonów na terenie RDLP w Poznaniu. Do zadań takiego regionu należeć powinno m.in.: − prowadzenie wspólnej inwentaryzacji jeleni na obszarze całego kompleksu leśnego, − ustalenia jednolitych wskaźników przyrostu i zasad odstrzału, z uwzględnieniem okresowych migracji jeleni

(np. wskutek grzybobrania), − elastyczne regulowanie pozyskania w przypadku zagrożenia jego wykonania (uwzględnienie niewykonania

odstrzału, np. w przypadku ewidentnego braku jeleni w obwodzie łowieckim, przy jednoczesnym wzroście odstrzału w obwodzie na terenie, gdzie zaistniała koncentracja jeleni,

− przeprowadzenia wspólnych wystaw łowieckich, szkoleń myśliwych w celu np. przeprowadzania oceny prawidłowości odstrzału. Zasadą powinno być gospodarowanie całą populacją jelenia na terenie Puszczy, a nie jej wyrywkowej części

przypadającej na poszczególne nadleśnictwo, względnie regionalną dyrekcję. Dokonanie rozeznania struktury populacji i pożądanej dynamiki zmian winno się stać pierwszym celem tych poczynań.

Ze względu na miejscami ubogą roślinność Puszczy, a w związku z tym dużymi szkodami powodowanymi przez zwierzynę płową na uprawach, w młodnikach oraz we wprowadzanych podszytach, wydaje się celowe, by koła łowieckie partycypowały w ich ochronie na przykład w postaci wykonywania grodzeń, a nadleśnictwa dostosowywały przynajmniej niektóre poczynania gospodarcze z dostarczaniem bazy żerowej, np. poprzez wzmożenie wykonywania trzebieży zimą, dla poszerzania bazy żerowej w postaci cienkiej kory do spałowania.

W celu podjęcia działań ochronnych powinno się rozważyć wyznaczenie ostoi zwierzyny z zamiarem ogra-niczenia wstępu w ich strefę grzybiarzom i osobom postronnym. Pomimo zaleceń kręgów myśliwskich wydaje się, że na terenie Puszczy powinno się zaprzestać dokarmiania zwierzyny, ponieważ nie powoduje to zmniejsze-nia szkód w lesie, a zwiększa przeżywalność populacji, ograniczając naturalną selekcję, co sugerowano we wnioskach z konferencji zorganizowanej w 1992 r. Postulat ten jest jednak dyskusyjny.

W rejonie hodowlanym Puszcza Notecka, obok jelenia europejskiego, ze względu na kompleksową działal-ność należy zainteresować się również populacją sarny (zwłaszcza leśnej), daniela, a także w sposób szczególny – dzika. Dzik, jako gatunek bardzo pożyteczny w lesie, zwłaszcza z uwagi na odżywianie się poczwarkami szkodliwych owadów, powinien stać się obiektem szczególnych zainteresowań, zgodnie z duchem ekologiczne-go gospodarowania w lesie i wzmacniania naturalnej "oporności" ubogich puszczańskich sośnin.


55

Na przypomnienie zasługuje fakt, że na terenie Puszczy, przed wojną, w prywatnych lasach hrabiego Ho-chberga (obecny teren Nadl. Krucz) istniał zwierzyniec, w którym hodowano w celach łowieckich m.in. jelenie. Inną ciekawostką jest bytowanie po wojnie populacji muflona na terenie ówczesnego Nadleśnictwa Wronki. Według danych z prowizorycznego urządzania lasu, w 1945 r. bytowało tam 18 sztuk.

Na podstawie informacji pochodzących z nadleśnictw puszczańskich nie ma na terenie Puszczy wilka, choć być może są przechodnie pojedyncze osobniki.

Na terenie Puszczy Noteckiej w granicach administracyjnych nadleśnictw istnieje 39 obwodów łowieckich: w Nadl. Krucz (7 obwodów), Nadl. Potrzebowice (4), Nadl. Wronki (6), Nadl. Sieraków (2), Oborniki (7), Między-chód (40, Karwin (13). Łączna powierzchnia zajmowana przez obwody łowieckie obejmuje 221.806 ha, w tym 127.403 ha lasów. Bliższą charakterystykę kół łowieckich zawarto w Tab.49.

Liczebność jeleni (samców) na terenie Puszczy w 2005 r. oceniano na 1662 osobniki (od 1533 do 1719 szt.). Średnie zagęszczenie na 1 tys. ha wynosi 12-13,5 osobniki. Przyrost zrealizowany jest dość ustabilizowany i wynosi 58-50% stanu łań lub 30% całej populacji. Całkowita liczebność jeleni określa się na 2.143 osobników. Szczegółowe dane przedstawia Tab. 51. Pozyskanie jeleni w 36 obwodach, o największej lesistości w latach 2001/2001 do 2004/05 wynosił od 451 do 530 szt., co stanowiło 94-98 osobników. Struktura pozyskania w se-zonie łowieckim 2004/2005 przedstawiało się następująco byki – 31%, łanie – 54%, i cieląta – 15% (przy ramo-wych zasadach byki 30%, łanie 40% i cielęta 30%). Pozyskanie byków w rozbiciu na klasy wiekowe przedsta-wiało się następująco: także odbiegało od modelowego: I – 50%, II – 30%, III – 20%, gdyż strzelano ponad 70% byków najmłodszych, a najstarszych tylko 2-3%. (I kl. w. – 68,9%, II kl. w. – 28,3% i III kl. w. – 2,8%). Szcze-gółowe dane przedstawia Tab. 50

Na podstawie analizy danych z kilku ostatnich sezonów łowieckich wynika, że populacja jeleni na terenie Puszczy Noteckiej przedstawia wiele do życzenia. Brakuje bliższej współpracy i koordynacji działań, np., w zakresie ustalania jednolitych kryteriów odstrzału. Utworzenie Rejonu Hodowlanego Puszcza Notecka stało się więc jak najbardziej potrzebne.

Na podstawie opracowanego rocznego planu łowieckiego dla Puszczy Noteckiej wynika, że w roku gospo-darczym 2004/2005 na jej terenie były 42 paśniki, 345 lizawek. Poletka łowieckie zajmowały łącznie 29,17 ha, a zgryzowe – 136,73 ha. Zagospodarowanych było 154,04 ha łąk śródleśnych i przyleśnych oraz założono 163 pasy zaporowe. W ramach dokarmiania zużyto 94,4 t. karmy objętościowej suchej, 758,2 t. karmy objętościowej soczystej, 196,77 t. karmy treściwej i 13,53 t. soli. Szkody łowieckie w uprawach rolnych (po zredukowaniu) określono na 124,35 ha. Przychody z gospodarki łowieckiej oszacowano na ok. 540 tys. zł. Dla realizacji od-strzałów łowieckich wybudowanych było 345 ambon.

Według danych nadleśnictw, na podstawie ich danych, w ostatnim sezonie łowieckim 2005/2006, na terenie LKP strzelono 639 jeleni, 1976 saren, 1722 dzików oraz 39 danieli. Daniele bytują głównie we wschodniej czę-ści Puszczy (Nadl. Oborniki) oraz po południowej stronie Warty (Oborniki, Wronki, Sieraków) z kierunkiem ekspansji na zachód (Nadl. Bolewice).

10. Użytkowanie uboczne

Jednym z podstawowowych walorów Puszczy Noteckiej, obok surowca drzewnego są owoce runa leśnego, przede wszystkim grzyby i jagody (czernica, brusznica i w mniejszym stopniu – żurawina, jeżyny, maliny). Puszcza Notecka jest znanym w Polsce miejscem występowania i zbiorów grzybów, głównie podgrzybka, boro-wika, kurki. W odniesieniu do grzybów, brakuje szczegółowych danych dotyczących zasobów, wielkości zbio-rów oraz ekonomicznego znaczenia. W sezonie jesiennym okresowo czynnych jest ok. 20-25 punktów skupu grzybów. W Drawsku działają dwie firmy zajmujące się przetworem runa leśnego.

W związku z masowym zbieraniem grzybów problemem dla całego LKP Puszcz Notecka jest niszczenie ściółki, zaśmiecanie lasu, wjazd pojazadmi mechanicznymi do lasu, niebezpieczeństwo wystąpienia pożaru, płoszenie zwierzyny, a zwłaszcza uniemożliwienie jeleniom odbycia rykowiska.

Nadleśnictwa obecnie nie prowadzą pozyskania żywicy (zakończono je w 1990 r.) czy karpiny, co wcale nie oznacza, że np. w przyszłości nie będzie zainteresowania karpiną, jako potencjalnym źródłem biomasy.

Sprzedaż choinek przez nadleśnictwa nie jest wysoka. Rocznie nadleśnictwa sprzedają do ok. 300 szt. cho-inek.

Wśród innych składników runa leśnego, na uwagę zasługuje potrzeba ochrony przed zbieraniem chrobotka oraz innych mchów (np. modrzaczka), a z roślin zielnych – bagna zwyczajnego.


11. Zagrożena – pożary i profilaktyka przeciwpożarowa

Pożary są jednym z najgroźniejszych niebezpieczeństw związanych ze współczesną gospodarką leśną, ale na tym obszarze, z racji zwartości i rozmiarów kompleksu, zagrożenie to jest szczególnie wysokie. Ostrzeżeniem dla zrozumienia niebezpieczeństwa stał się gigantyczny pożar, który miał miejsce w Nadleśnictwie Potrzebowice w 1992 r.

Leśnicy zawsze zwracali dużą wagę na działania profilaktyczne, np. w roku 1966, na terenie Puszczy było wyoranych 116 km pasów Kienitza, 1239 km pasów III rzędu oraz 236 km pasów I i II rzędu, funkcjonowało 16 dostrzegalni (11 w części poznańskiej), czynne były 149 punkty łączności telefonicznej i 6 radiostacji. Potrzeby opiewały ponadto na 50 połączeń telefonicznych, 20 radiotelefonów, 4 dostrzegalnie, 310 km pasów przeciwpo-żarowych I i II rzędu oraz na zagospodarowanie gatunkami liściastymi 370 km istniejących i nowych pasów I i II rzędu.

Szczególnie dużo pożarów powstało w okresie powojennym i to w terenie północno-zachodnim Puszczy. Wykaz największych powierzchni pożarów za lata 1948-1958 wymienia: 1946 – Nadl. Potrzebowice (67 ha), 1947 – Nadl. Karwin (800 ha), 1948 – Nadl. Rąpin (573 ha), 1950 – Nadl. Lipki Wielkie (235 ha), 1953 – Nadl. Krucz (11 ha), 1956 – Nadl. Lipki Wielkie (350 ha), 1957 – Nadl. Rąpin (209 ha), 1958 – Nadl. Karwin (48 ha). Poza katastrofalnym rokiem 1992, kiedy łącznie w Puszczy w 196 pożarach, spłonęło ponad 6 tys. ha (bez uwzględnienia obrębu Sieraków, Bucharzewo Sier., Parkowo). Dla porównania w 1993 roku, w całej Puszczy (z uwzględnieniem Nadl. Sieraków) w 105 pożarach spłonęło 49,48 ha lasu, a w 1994 – 14,77 ha w 70 pożarach, (bez danych z Nadleśnictwa Potrzebowice, obrębu Parkowo i obecnego obrębu Gorzyń). Daje to następującą powierzchnię lasu przypadającą na jeden pożar: 1992 – 30,36 ha, 1993 – 0,47 ha, 1994 – 0,21 ha. Według da-nych z Nadleśnictwa Wronki, wynika, że w latach 1982-1990, w 64 pożarach spłonęło 99,7 ha lasu, czyli na jeden pożar przypadało średnio 1,56 ha lasu.

Zagadnienia profilaktyki przeciwpożarowej, choć nie były w centrum zainteresowań wszelkich sesji zorgani-zowanych na temat Puszczy, to jednak znajdowały odbicie we wnioskach. Na przykład w 1977 r. jeden z wnio-sków z konferencji na temat "Problemy zagospodarowania lasów Puszczy Noteckiej" podnosił kwestię "utrzy-mywanie stałej obserwacji terenów leśnych w okresie zagrożenia pożarowego przy pomocy telewizji przemy-słowej". Rok później, I. Hernik twierdził, że "osiągnięcie przez drzewostany III klasy wieku na dużym obszarze spowodowało w pewnym stopniu obniżenie zagrożenia pożarowego".

W dniu 6.10.1994 roku odbyła się w Nadleśnictwie Potrzebowice konferencja na temat zagospodarowania pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice, będąca "terenową" kontynuacją zorganizowanego przez poznański oddział Polskiego Towarzystwa Leśnego w dniu 8 grudnia spotkania, na którym referat "Problemy związane z zagospodarowaniem pożarzysk z dnia 2.06.1992 r. i 10.08.1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice" wygłosił nadleśniczy H. Adamczewski. Wydawało się wówczas, że sprawy profilaktyki przeciwpożarowej wreszcie znaj-dą się w centrum zainteresowań. Według koncepcji, którą realizowano na powierzchni po pożarzysku w Potrze-bowicach, wyznaczono pas centralny o długość 4,6 km i szerokość po 50 m z każdej strony drogi. Na siedlisku Bśw, obsadzono go w 80% brzozą, a w żyźniejszych miejscach dębem czerwonym (10%) oraz lipą sadzoną drobnokępowo i kępowo (10%). W pierwszych dwóch rzędach, po lewej i po prawej stronie, na krótkich odcin-kach (30-50 m), co 5-10 m sadzono jarzębinę, głóg, dziką gruszę, jabłoń oraz krzewy owoco-, nektaro- i pyłko-dajne.

Dla Puszczy „ostrzeżeniem” był rok 1992. Tylko w trzech, gigantycznych jak na polskie warunki, pożarach (w nomenklaturze ochroniarskiej, za pożar "bardzo duży" uważa się pożar o powierzchni ponad 10 ha) spłonęło 6.085 ha lasu. Przy czym należy wspomnieć, że "duży" pożar w Nadleśnictwie Potrzebowice, częściowo za-trzymał się na spalenisku sprzed 2 miesięcy.

Po doświadczeniach z b. suchego i obfitującego w pożary roku 1992, profilaktyka przeciwpożarowa opiera się na założeniu w kompleksie Puszczy, w promieniu 3 km od siebie sieci zbiorników sztucznych, co jest wyni-kiem zaleceń płynących z rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej. Zbiorniki, które mają pojemność ok. 25 tys. l. (m.in. pochodzą z dawnych poligo-nów poradzieckich) wkopuje się po dwa w ziemię, montując jednocześnie "wyjścia" do węży strażackich. W 1995 r. było w Puszczy 38 sztucznych zbiorników wodnych (w tym w postaci wspomnianych zbiorników, tylko w Nadleśnictwie Potrzebowice – 13 i Nadleśnictwie Karwin – 14). Funkcjonował system obserwacji poprzez sieć wieży telewizji przemysłowej oraz dostrzegalni. Ogółem było 13 tego typu punktów obserwacji. Dla po-równania, w 1966 roku funkcjonowało 16 dostrzegalni przeciwpożarowych). Z wyjątkiem Nadleśnictwa Siera-ków, w 1995 r. we wszystkich pozostałych nadleśnictwach były do dyspozycji po 2 wozy strażackie (3 w Nadle-śnictwie Karwin). W sumie 13 pojazdów, 6 motopomp, Jelcz-cysterna do wody oraz kilka beczkowozów. Każda z regionalnych dyrekcji ma na terenie Puszczy zlokalizowane lotnisko. RDLP Szczecin – w Lipkach Wielkich (Nadl. Karwin), RDLP Poznań w Jaryszewie (po południowej stronie Warty – Nadl. Oborniki), RDLP Piła w


57

Herburtowie (Nadl. Krzyż). Nadleśnictwa dysponowały łącznie 19 bazowymi środkami łączności, 96 samocho-dowymi i 43 przenośnymi. Największą liczbą środków łączności dysponowało Nadleśnictwo Potrzebowice i Oborniki, najmniejszą – nadleśnictwo Sieraków.

Nadleśnictwa ze względu stopień zagrożenia pożarowego (liczbę i powierzchnię pożarów) w połowie lat 90. XX w. można było uszeregować w następującej kolejności, rozpoczynając od najbardziej zagrożonych: Potrze-bowice, Karwin, Wronki, Oborniki, Krucz, Międzychód, Sieraków.

Z analizy liczby pożarów przeprowadzonej za lata 2000-2006, w leśnictwach puszczańskich wynika, że ogó-łem wystąpiły 543 pożary, w wyniku których spłonęło 115 ha, przy średniej powierzchni wynoszącej 0,22 ha. (Z Nadl. Oborniki dane obejmowały tylko lata 2001-2005). Do najbardziej zagrożonych leśnictw należy wymienić Leśnictwo Irena (51 pożarów) oraz Murzynowo (28) – w Nadl. Karwin, oraz Leśnictwo Oborniki (43 pożary), Daniele (28) i Wypalanki (20) – Nadl. Oborniki.

W minionych 7 latach nie odnotowano pożarów w leśnictwach leżących w środkowej części Puszczy: Mę-żyk, Biała, Pokraczyn, Annogóra, Mokrzec i Puszcza.

Na podstawie statystyk wynika, że do najbardziej zagrożonych nadleśnictw należą, w kolejności: Nadl. Kar-win, Oborniki, Potrzebowice, Wronki, a do grupy mniej zagrożonych: Nadl. Sieraków, Krucz, Międzychód.

Wyposażenie Nadleśnictw w sprzęt ochrony przed pożarem. Szczegółowe dane dotyczące zagrożenia poża-rowego zawarte są w Tab. 33-42.

Nadleśnictwo Wronki posiada samochód z agregatem gaśniczym Toyota Hilux i dwie bazy sprzętu p.poż., które zlokalizowane są w Nadleśnictwie i L. Chojno. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do korzystania 27 punktów czerpania wody oraz znajduje się 1 punkt obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnia (oddz. 397l)

Nadleśnictwo Karwin posiada samochód z agregatem gaśniczym Landrover Defender, a w każdym leśnic-twie znajduje się wyposażenie w minim. 10 szpadli. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do korzystania 15 punktów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej. W Lipkach Wielkich znajduje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.

Nadleśnictwo Krucz posiada samochód Nissan Pickup z motopompą i zbiornikiem. Przy nadleśnictwie znajduje się baza sprzętu p. poż. Na terenie nadleśnictwa (wg stanu na 31.12.2006 r.) wyznaczono i przystoso-wano do korzystania 18 punktów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnie (obr. Krucz – Oddz. 204a, obr. Lubasz – oddz. 90a)

Nadleśnictwo Potrzebowice posiada samochód z agregatem gaśniczym Toyota Hilux. Przy nadleśnictwie znajduje się stała baza sprzętu p. poż, a przy każdym leśnictwie – punkty pomocnicze wyposażone w gaśnice, łopaty, szpadle, motyki, tłumice). Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do korzystania 61 punk-tów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnie (obr. Potrzebowi-ce – oddz. 306n, oraz oddz. 76c). W Herburtowie (Nadl. Krzyż, 2 km od północnej granicy nadleśnictwa) znaj-duje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.

Nadleśnictwo Oborniki posiada 2 samochody gaśnicze Praga wyposażony w autopompę i działko wodne, terenowy samochód gaśniczy wyposażony w autopompę oraz samochód Jelcz z cysterną. Przy nadleśnictwie oraz w Brączewie (obr. Obrzycko) znajdują się stałe bazy sprzętu p. poż. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do korzystania 24 punkty czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw poża-rowej – dostrzegalnie (L. Kiszewko, oddz. 473a i L. Mycin – 783c). Na terenie obrębu Obrzycko, w Jaryszewie znajduje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.

Nadleśnictwo Międzychód posiada samochód patrolowo-gaśniczy Land Rover z modułem wysokociśnie-niowym. W L. Sowia Góra oraz została zainstalowana automatyczna stacja meteorologiczna wraz z nową wago-suszarką. Na terenie Nadleśnictwa funkcjonuje 17 punktów czerpania wody z tego 5 punktów to zbiorniki sztuczne o pojemności 50 tysięcy litrów. Obserwacja terenów leśnych jest prowadzona za pomocą 2 kamer tele-wizyjnych zlokalizowanych oddz. 501 oraz 275f. .

Nadleśnictwo Sieraków posiada terenowy samochód gaśniczy Nissan wyposażony w autopompę. Przy nad-leśnictwie w Bucharzewie znajduje się stała baza sprzętu p. poż., a w Borowym Młynie – baza pomocnicza. Dostrzegalnia p.poż znajduje się w Leśnictwie Lichwin.

Ogółem na terenie LKP jest usytuowanych 12 punktów obserwacji przeciw pożarowych (dostrzegalni i wież z kamerami telewizji przemysłowej).


12. Projekt zabezpieczenie przeciwpożarowe LKP Puszcza Notecka

Wspólny wniosek złożony przez nadleśnictwa LKP Puszcza Notecka obejmuje w najbliższych latach: 1. Budowę 5 dostrzegalni przeciw pożarowych żelbetonowych wolnostojących, o wys. 32 m z kabiną obser-

wacyjną, wyposażonych w stolik z kierunkomierzem, z instalacją odgromową i elektryczną: o N. Oborniki L. Mycin oddz. 783 o N. Oborniki L. Kiszewko oddz.473 o N. Sieraków L. Lichwin oddz. 124/125 o N. Karwin, L. Lipki Wielkie oddz.260 f o N. Międzchód, L. Nadziejewki oddz. 501j

2. Zakup i montaż zestawu kolorowej TV przemysłowej dla N. Oborniki z obiektywem o zmiennej ognisko-wej, z głowicą, monitorem, pulpitem sterującym i okablowaniem.

3. Zakup 2 kruszarek do odpadów poeksploatacyjnych dla N. Krucz i Potrzebowice. Kruszarka agregatowana do ciągnika, szer. robocza min. 2,0 m, możliwość mineralizacji pasów ppoż.

4. Zakup 10 motopomp spalinowych pływających o wydajności do 1200 l/min i mocy min. 5 KM dla N. Krucz, Potrzebowice, Oborniki, Sieraków, Karwin i Międzchód.

5. Modernizacja pasa startowego, placu kołowania i postoju samolotów na lądowisku w Lipkach Wielkich (N. Karwin) – oczyszczenie powierzchni, ułożenie siatki kompozytowej, korekta wysokościowa, wykonanie warstwy ścieralnej z betonu asfaltowego grub. 4 cm. Budowa 17 punktów czerpania wody:

• N. Potrzebowice L. Kaczeniec oddz. 121 g – pogłębienie zbiornika pow. 0,11 ha o 0,5 m (300 m sześc. urobku), profilowanie i wałowanie placu manewrowego o pow. 400 m kw., wykonanie drewnianego pomo-stu do czerpania wody.

• N. Potrzebowice L. Przecznik oddz. 242d – pogłębienie zbiornika pow. 0,19 ha o 0,4 m (800 m sześć. urob-ku), wykonanie placu manewrowego utwardzonego żwirem dwuwarstwowym grubości 27 cm po zagęsz-czeniu o pow. całkowitej 500 m kw., wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.

• N. Potrzebowice L. Marylec oddz. 288A c – pogłębienie zbiornika pow. 0,08 ha o 0,5 m, (360 m sześc. urobku), wykonanie placu manewrowego utwardzonego żwirem dwuwarstwowo grubości 27 cm po zagęsz-czeniu o pow. całkowitej 400 m kw., wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.

• N. Potrzebowice L. Rosko oddz. 166 f – pogłębienie zbiornika pow. 0,07 ha o 0,5m do 1,0 m, (400 m sześć. urobku), wykonanie pomostu do czerpania wody z płyt betonowych

• N. Potrzebowice L. Rosko oddz. 219 d – pogłębienie zbiornika pow. 0,06 ha o 0,5 m o 1,0 m, (600 m sześc. urobku), wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.

• N. Wronki L. Mokrz oddz. 158 d – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami beto-nowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 886 m kw z gruzu budowlanego na podsypce piaskowej zagęszczonej,

• N. Wronki L. Mokrz oddz.195 d – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami beto-nowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 1200 m kw z gruzu budowlanego ma podsypce piaskowej zagęszczonej,

• N. Wronki L. Gogolice oddz. 21 b – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami betonowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 838 m kw z gruzu budowla-nego ma podsypce piaskowej zagęszczonej,

• N. Sieraków L.Lichwin oddz. 92 b – wykopanie zbiornika o pow. 6 ar, profilowanie, oskarpowanie, utwar-dzenie placu manewrowego 400 m kw.

• N. Sieraków L. Czapliniec oddz.70 f – wykopanie zbiornika o pow. 6 ar, profilowanie, oskarpowanie, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw.

• N. Oborniki L Marylówka oddz. 555 r – wykopanie zbiornika o 0,2ha, profilowanie, oskarpowanie, umoc-nienie brzegów faszyną, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw

• N. Oborniki L. Obrzycko oddz. 921 d – wykopanie zbiornika o pow. 0,2 ha, profilowanie, oskarpowanie, umocnienie brzegów faszyną, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw.

• N. Karwin L. Lubiatów oddz.234 – budowa sztucznego punktu wody wraz z wykonaniem zbiornika ppoż. o poj. ok. 200 m sześć., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wykładanego folią PHD 1,5 mm i placem manewrowym o pow. 400 m kw. z nawierzchnią utwardzoną tłuczniem.

• N. Międzychód L. Nadziejewki oddz. 48 b i 85 a – budowa 2 sztucznych punktów czerpania wody wraz z wykonaniem zbiorników ppoż o poj. ok. 200 m sześc., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wy-kładanego folią PHD 1,5 mm i placami manewrowym o pow. 400 m kw. z na utwardzoną tłuczniem


59

• N. Międzychód L Zamyślin oddz. 13 a – budowa sztucznego punktu czerpania wody wraz z wykonaniem zbiornika ppoż. o poj. ok.200 m sześc., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wykładanego folią PHD 1,5 mm i placem manewrowym o pow. 400 m kw. z nawierzchnią utwardzoną tłuczniem.

Koszt przedsięwzięcia ogółem – 2,140 mln zł

13. Zagrożenia – wydobycie ropy i gazu

Ze złóż „Grotów” udostępnionych w rejonie Sowiej Góry prognozuje się wydobywać rocznie około 450 tys. ton ropy i 470 mln m3 gazu ziemnego Przyjęte rozwiązania zakładają, że spełnią one wymagania dotyczące ochrony środowiska, w szczególności w zakresie ochrony czystości powietrza, ochrony stanu wód powierzch-niowych i podziemnych oraz powierzchni ziemi, a także ochrony klimatu akustycznego. Urządzenia zainstalo-wane w strefach przyodwiertowych nie produkują zanieczyszczeń powietrza oraz nie są źródłem odpadów i ścieków w ilościach mogących powodować przekroczenia standardów jakości środowiska przyjętych w przepi-sach obowiązującego w Polsce prawa środowiskowego. Hałas generowany w wyniku pracy urządzeń wydobyw-czych nie przekroczy wartości dopuszczalnych przyjętych dla rozpatrywanego terenu.

Jak stwierdzono w ekspertyzie: „Awarie, które mogą się wydarzyć podczas eksploatacji złóż węglowodorów są zdarzeniami losowymi i nie można przewidzieć ich skali, zasięgu oraz zagrożeń, które będą ich następ-stwem”, stąd przeciwdziałanie awariom oraz zapobieganie ich skutkom jest niezwykle ważne z punktu widzenia minimalizacji zagrożeń środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Zastosowanie w związku z eksploatacją złoża "Grotów" rozwiązań technicznych, stosownych do określonej klasy zagrożenia erupcyjnego (klasa A) i kategorii zagrożenia siarkowodorowego (kategoria III) znacząco ograniczy ryzyko wystąpienia awarii.

Zdaniem autorów oceny oddziaływania na środowisko „Eksploatacja złoża Grotów zalicza się do przedsię-wzięć, dla których nie jest wymagane pozwolenie zintegrowane, nie powoduje oddziaływań transgranicznych i nie wymaga utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania. (..) W granicach omawianego złoża nie stwierdzo-no żadnych obiektów przyrodniczych podlegających bezpośredniej ochronie (rezerwaty przyrody, pomniki przy-rody, miejsca gniazdowania ptaków wymagające utworzenia strefy ochronnej), w tym obiektów objęte Europej-ską Siecią Ekologiczną NATURA 2000, wykluczających, czy też utrudniających realizację ocenianego przed-sięwzięcia. Brak jest ponadto obiektów stanowiących dobra kultury materialnej, w tym zabytków.

Wszelkiego rodzaju ewentualne kolizje, uciążliwości, niedogodności czy konflikty będą miały nieznaczny zakres, ograniczony do terenu stref przyodwiertowych, co zdecydowanie minimalizuje zasięg i skalę oddziały-wań. Oddziaływania te będą ponadto ograniczone korzystną lokalizacją stref przyodwiertowych względem ist-niejących dróg leśnych wykorzystywanych na potrzeby transportu związanego z eksploatacją złoża. Lokalizacja stref przyodwiertowych jest korzystna w stosunku do terenu przewidzianego na budowę ośrodka centralnego oraz ze względu na możliwość wykorzystania istniejących przecinek i duktów leśnych pod budowę planowanych rurociągów. Usytuowanie obiektów służących eksploatacji złoża „Grotów” na terenie lasów państwowych nale-żących do Nadleśnictw: Karwin, Sieraków i Potrzebowice nie stwarza konfliktów z prowadzoną przez nie go-spodarką leśną”.

Optymistycznie zakłada się, że „negatywne oddziaływania na środowisko związane z eksploatacją złoża w znacznym stopniu będą równoważone poprzez zysk ekologiczny wynikający z użytkowania wydobytej ze złoża Grotów kopaliny”.

Powyższe ustalenia należy uznać za bardzo optymistyczne, tym bardziej, że nie jest przesądzone – czy Pusz-cza Notecka nie zostanie włączona do obszaru Natury 2000. Natomiast niebagatelnym zagrożeniem jest z pew-nością niebezpieczeństwo wybuchu pożaru. Jak wiadomo z niedawnej historii (Nadl. Potrzebowice) przeprowa-dzenie skutecznej akcji gaśniczej, co w odniesieniu do zawartego kompleksu leśnego Puszczy Noteckiej jest w zasadzie niemożliwe.

Należy także mieć świadomość, że poprzez lokalizację kopalni ropy i gazu, obszar LKP Puszczy Noteckiej, a przynajmniej środkowa jej część, utraci walor rekreacyjny, który w odniesieniu do tego obszaru był zawsze określany jako jeden z najistotniejszych. Należy wspomnieć, że w rejonie lokalizacji Zakładu Centralnego i szybów wydobywczych, od 2005 roku prowadzony jest program badawczy pn. „Lichenoindykacyjna ocena oddziaływania wydobycia ropy naftowej i gazu na przyrodę ożywioną środkowej części Puszczy Noteckiej”. Program realizowany jest przez zespół pod kierunkiem prof. dr hab. Ludwika Lipnickiego z Zakładu Biologii i Ochrony Przyrody AWF w Gorzowie Wlkp.; szczegółowe analizy chemiczne będą (od 2007 roku) wykonywane przez Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie. Przewiduje się realizację zadania w trzech etapach: etap 1. 2005-2007 ocena stanu „zerowego” – rozpoznanie stanu wyjściowego (punktu odniesienia); etapy 2 i 3 – dwa kolejne pięcioletnie okresy od momentu uruchomienia produkcji – z corocznym monitorowaniem zmian (roz-mieszczenie, biochemia, dynamika zmian itd.) wybranych gatunków porostów wskaźnikowych.


III. WALORY HISTORYCZNE I KULTUROWE

1. Osadnictwo i gospodarka leśna w przeszłości

Istniejące tu od wieków rozległe lasy oraz w dolinach rzecznych bagniska nie sprzyjały osiedlniu się ludzi. Po raz pierwszy Puszcza Notecka została wymieniona w źródłach w 1296 r., nie pod dzisiejszą nazwą, tylko jako silva magna (wielki las). Najstarsze osady pojawiły się w dolinach rzek. Od XIV w. rozpoczęło się karczowanie wilgotnych olsów na najżyźniejszych glebach w części płn.-wsch. Proces ten nasilił się w następnym wieku, kiedy powstały dalsze osady przy dzisiejszej płn. granicy lasów. Z czasem siedziby ludzkie pojawiły się także w środku lasów – przede wszystkim przy traktach i nad wodami. W okresie rozwoju gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (od poł. XV do końca XVI w.) podjęto starania o kolonizację obszaru bezludnych dotąd tere-nów wydmowych (aktywni na tym polu byli zwłaszcza Górkowie i Opalińscy z Sierakowa oraz Kwileccy z Dobrojewa).

Druga fala osadnictwa nastąpiła w XVII i XVIII w. w formie tzw. kolonizacji olęderskiej. Nazwa ta utarła się od pierwszych osadników – Holendrów specjalistów od osuszania bagien. W Puszczy ich nie było, więc osiedlali się głównie Niemcy lub zniemczeni Polacy z Brandenburgii, którzy otrzymywali obszar lasu do wykarczowania i przekształcenia na pola uprawne czy pastwiska. Ogółem tylko w granicach ówczesnej Polski powstało w Pusz-czy 39 takich osad, z których najstarsze są Świniarki (gmina Skwierzyna) z 1619 r. Część z tych osad już nie istnieje, ale to one przez swój rozproszony układ są charakterystycznym obrazem tutejszego osadnictwa. W 2 poł. XVIII w. na podobnych zasadach Prusacy zasiedlili dolinę Noteci. Osadzono tu m.in. 3 tys. polskich rodzin, nie zawsze dobrowolnie. Koloniści mieli osuszyć i zagospodarować rozległe podmokłe tereny, a pamiątką po tym są istniejące do dziś wydłużone wsie w formie tzw. rzędówek bagiennych (np. Rąpin).

Ciekawostką kulturową są też Mazurzy Wieleńscy. Otóż – jak podaje P. Anders – we wsiach położonych na południe od Wielenia (Biała, Chełst, Drawsko, Kamiennik, Marylin, Mężyk, Miały, Nowe Kwiejce, Pęckowo, Piłka, Rosko, Wrzeszczyna) wyróżniono grupę regionalną Mazurów Wieleńskich. Mieszkańcy tych wsi mieli zostać sprowadzeni w 2 poł. XVIII w. przez Piotra Sapiehę z Mazowsza, a ich cechą szczególną miało być ma-zurzenie (wymowa sz i cz jako s, c; obecnie już zanikłe). Charakterystycznymi nazwiskami dla tej grupy są: Helak, Mamot, Mierzwa, Noj, Przylepa i Stochaj. Wokół tej kwestii narosło wiele mitów, a źródła historyczne rodziny rzekomo sprowadzone w XVIII w. odnotowują tu już w 1 poł. XVII w. Badania dialektologiczne nie wykazały też w mowie „Mazurów” jakichkolwiek cech mazowieckich. Wydaje się więc, że pogląd o sprowa-dzeniu osadników pojawił się pod wpływem wiadomości o zagospodarowywaniu doliny Noteci przez króla pruskiego, natomiast Mazowsze za kierunek sprowadzenia kolonistów wybrano pod wpływem faktycznie wy-stępującego tu lokalnie mazurzenia. W rzeczywistości tutejsi mieszkańcy są z pochodzenia Wielkopolanami i osiedlili się tu w XVII lub nawet końcu XVI w. Atrakcyjna historia Mazurów Wieleńskich była przyczyną nie-słusznego rozszerzenia zasięgu tej grupy regionalne na inne wsie (zwłaszcza błędne było to w przypadku Choj-na, które nigdy nie należało do dóbr wieleńskich).

Później dalsze osady już nie powstawały. Zresztą w miarę upływu lat słabe tutejsze grunty straciły pierwotną żyzność, natomiast znaczna część tutejszych mieszkańców znalazła pracę w przemyśle i opuściła teren Puszczy. Z czasem wnętrze Puszczy mocno się wyludniło – zniknęły całe wsie, mniejsze osady i pojedyncze zabudowa-nia, a na pola uprawne powrócił las (po wojnie Puszcza powiększyła się o ok. 10 tys. ha gruntów porolnych i nieużytków).

W średniowieczu, Puszcza była pełna bagien i topielisk. Z literatury wynika, że jeszcze do XIX wieku na ob-szarze od Skwierzyny, po wschodnią część Pałuk rozciągały się „bezludne ostępy leśne usiane bagnami”, a Puszcza stanowiła ważne ogniwo w systemie obronnym kraju. Dopiero wzmożone osadnictwo rolnicze w okre-sie od XVI do końca XVIII wieku spowodowało zajęcie pod uprawę rolną lasów leżących w pobliżu dolin rzecznych. Puszcza została bezprzykładnie zdewastowana przez Niemców po klęsce napoleońskiej. Wówczas to przeprowadzono kolonizację. Dopiero od 1900 roku lesistość w północno-wschodniej części Wielkiego Księ-stwa Poznańskiego nie uległa zmianom i ustaliła się granica Puszczy Notecko-Warciańskiej.

Rząd pruski przejął po rozbiorach tylko 11 tys. ha lasów królewskich, rozproszonych po całej Puszczy. Na-tomiast pozostała część należała do polskiego ziemiaństwa, m.in. do Bnińskich (lasy sierakowskie), Sapiehów (lasy drawskie i potrzebowickie), Raczyńskich (lasy obrzyckie), Dzieduszyckich (lasy wroneckie), Turnów (lasy obornickie). Później większość z nich została sprzedana i trafiła w sposób bezpośredni lub pośredni do skarbu pruskiego. Największe nasilenie sprzedaży nastąpiło w latach 1899-1905, kiedy to powstały nowe nadleśnictwa


61

państwowe: Karwin, Drawsko, Potrzebowice, Wronki, Oborniki. Wtedy władzom leśnym udało się przywrócić drzewostanom puszczy pożądaną zdolność produkcyjną, mimo daleko posuniętej ich dewastacji dokonywanej tutaj przez rodzimych i pruskich obszarników. Wówczas to do państwa pruskiego należało około 66 tys. ha la-sów leżących w dwóch kompleksach – międzychodzkim (51 tys. ha) i obornickim 15 tys. ha).

W latach dwudziestych XIX w. ubiegłego stulecia słabą stroną gospodarki leśnej była znikoma dochodowość tych lasów, spowodowana głównie brakiem uregulowanego zbytu drewna. Pogłębiały je trudności związane z akcją uwłaszczenia chłopów oraz okresowo powtarzające się klęski elementarne w postaci żeru owadów i poża-rów. Po rozbiorach był to rejon charakteryzujący się nadwyżką produkcji drewna, przy bardzo wysokim udziale drewna opałowego sięgającego i do 92% (Nadl. Sieraków), a ogółem dla całej Puszczy udział drewna stosowego sięgał 70-90% masy. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku, w związku z rozwojem górnictwa i wzmożeniem zapotrzebowania na drewno kopalniakowe dało się odczuć ożywienie obrotu drewnem na terenie Puszczy. Spo-wodowało to także większe nasilenie cięć w drzewostanach międzyrębnych, z uwagi na potrzebę eksploatacji pożarzysk, klęski owadzie.

Omawiając strukturę drzewostanów, powołując się na źródła archiwalne można stwierdzić, że w dwóch ostatnich stuleciach Puszczę Notecką (Notecko-Warciańską) charakteryzowała monotonia borów sosnowych i przewaga drzewostanów młodszych klas wieku. W lasach występowały liczne halizny i poręby, wykorzystywa-ne pod okresową uprawę roli. W 1865 roku udział gatunków liściastych wynosił 2%, a w 1893 – 2,6%. Na prze-łomie wieku procentowy udział liściastych gatunków, w niektórych nadleśnictwach przedstawiał się następują-co: Rąpin – 6,4%, Połajewo – 5,2%, Karwin – 2,8%, Sieraków – 2,0%, Międzychód – 1,1%, Bucharzewo – 0,4%, Wiejce – 0. Oczywiście zasięg tamtych nadleśnictw jest nieporównywalny z obecnym, stąd bezpośrednie zestawienie może nie oddać rzeczywistej sytuacji.

Powołanie administracji leśnej na obszarze Puszczy przypadło na lata 1796 do 1821, czyli po upaństwowie-niu lasów koronnych w 1796 r. i lasów klasztornych oraz kościelnych w roku 1810. Wówczas to zaczęły po-wstawać samodzielne nadleśnictwa. Urządzanie lasu po 1835 r. zaczęto prowadzić według metody okresowo-kombinowanej, a później metody klas wieku, w miejsce okresowo-powierzchniowej i okresowo-miąższościowej. Po 1840 rozpoczęto stosowanie zrębów zupełnych, pozostawiając jednak nasienniki. Także w tym czasie obni-żono w niektórych nadleśnictwach wiek rębności ze 120 do 100 lat. W czasie klęsk elementarnych, odstępowano od wykonania użytków międzyrębnych, choć dostrzegano już potrzebę wykonania tego zabiegu, kierując się zasadą, że w Puszczy należy wykonywać częste trzebieże na małych powierzchniach.

Ustalony jeszcze w XIX wieku sposób administrowania Puszczą zachował się do momentu odrodzenia pań-stwa polskiego w 1918 r.

2. Zmiany organizacyjne i administracyjne na terenie Puszczy Noteckiej w latach 1918-2006

Po II wojnie światowej obszar lasów państwowych Puszczy Noteckiej był wprost „nękany” wieloma zmia-nami organizacyjnymi. W leżącej przed wojną, po polskiej stronie części Puszczy, utworzono dwa nowe nadle-śnictwa państwowe. Było to Nadleśnictwo Goraj o powierzchni 11.797 ha (przemianowane w 1966 r. na Krucz), które powstało niemal w 100% z lasów prywatnych majątku Hochberga oraz Nadleśnictwo Obrzycko, które przejęło około 6.012 ha lasów, po upaństwowieniu majątku leśnego Sigismund Raczyńskiego z Obrzycka. Jego powierzchnia wyniosła ogółem 8.218 ha. Obok wspomnianych nadleśnictw istniały nadal nadleśnictwa pań-stwowe: Oborniki (8.927 ha), Boruszynek (8.003 ha), Wronki (11.666 ha), Sieraków (9717 ha), Bucharzewo (9.757 ha), Potrzebowice (10.911 ha), Drawsko (6.763 ha) i Międzychód (9.582 ha).

Natomiast w przejętej w 1945 r. niemieckiej części Puszczy były nadleśnictwa: Karwin (Hammerheide) (8.259 ha), Lubiatów (Lubiatfliess) (8.181 ha) i Wiejce (Waitze) (8.859 ha) oraz utworzone w 1947 r. Nadleśnic-two Lipki Wielkie (10.473 ha). Od 1.10.1948 r. Nadleśnictwo Wiejce zmieniło nazwę na Krobielewko, nato-miast w 1959 r. Nadleśnictwo Lubiatów zmieniono na Nadleśnictwo Rąpin i przeniesiono do wsi Rąpin.

Do roku 1950 Nadleśnictwa Karwin, Lubiatów, Lipki Wielkie oraz Krobielewko podlegały pod „duży” Re-jon Lasów Państwowych w Gorzowie Wielkopolskim, a od 7.7.1950 r. pod Zarząd Zielona Góra z siedzibą w Żarach (do 1.1 1968 r., kiedy leśnicy wrócili znowu do Zielonej Góry). Z kolei wszystkie pozostałe nadleśnictwa podlegały pod dyrekcję poznańską.

1 stycznia 1950 roku powstały tzw. „małe” rejony i nadleśnictwa puszczańskie przyporządkowano aż pod 6 rejonów! Nadleśnictwa: Goraj, Potrzebowice i Drawsko pod Rejon Lasów Państwowych w Trzciance; Nadle-śnictwa Oborniki, Obrzycko, Wronki, Bucharzewo, Sieraków i Międzychód pod Rejon Lasów Państwowych


Poznań Północ; Nadleśnictwo Boruszynek pod Rejon Lasów Państwowych Wągrowiec; Nadleśnictwa Karwin i Lubiatów pod Rejon Lasów Państwowych Drezdenko; Nadleśnictwo Krobielewko pod Rejon Lasów Państwo-wych Międzyrzecz i wreszcie Nadleśnictwo Lipki Wielkie pod Rejon Lasów Państwowych Gorzów Wielkopol-ski.

Już 1.5.1953 r. w Poznańskim Okręgu Lasów Państwowych zaszły zmiany i utworzono Rejon Lasów Pań-stwowych w Szamotułach, któremu podlegały Nadleśnictwa: Goraj, Potrzebowice, Drawsko, Obrzycko, Wronki, Bucharzewo, Sieraków i Międzychód, a Nadleśnictwa: Oborniki i Boruszynek pod Rejon Lasów Państwowych Poznań Północ.

1 października 1958 roku zlikwidowano rejony i nadleśnictwa bezpośrednio podporządkowano Okręgom La-sów Państwowym, które 27 marca 1959 przemianowano na Okręgowe Zarządy Lasów Państwowych. Nadleśnic-twa zielonogórskiego OZLP podlegały do roku 1962 przejściowemu tworowi reorganizacyjnemu – Zespołowi Nadleśnictw w Drezdenku.

Wielka reorganizacja zarządzania nastąpiła 1 stycznia 1973 roku, kiedy to likwidowano „małe” nadleśnictwa. Na terenie Puszczy utworzono wówczas cztery nadleśnictwa: Oborniki, Potrzebowice, Międzychód i Karwin. Już 1.1.1972 r. zaczęto przeprowadzać pierwsze reorganizacje i tak: Nadleśnictwo Drawsko włączono do Nadle-śnictwa Sieraków, a Nadleśnictwo Krucz do Nadleśnictwa Potrzebowice. Zreorganizowane Nadleśnictwo Po-trzebowice objęło swym zasięgiem teren dotychczasowego Nadleśnictwa Wronki oraz wspomniane Nadleśnic-two Krucz. Nadleśnictwo Międzychód składało się z byłych nadleśnictw: Bucharzewo, Sieraków, Drawsko i Międzychód; Nadleśnictwo Oborniki z nadleśnictw: Obrzycko, Boruszynek i Oborniki, a Nadleśnictwo Karwin poszerzono o nadleśnictwa Rąpin, Lipki Wielkie, Krobielewko. Na koniec grudnia 1976 r. powierzchnia Nadle-śnictwa Karwin wynosiła 36.752 ha, Nadleśnictwa Potrzebowice 35.788 ha, Nadleśnictwa Międzychód 35.580 ha a Nadleśnictwa Oborniki 25.938 ha.

30.06.1975 r. zlikwidowano OZLP w Zielonej Górze i Nadleśnictwo Karwin przeszło pod zarząd OZLP Po-znań. Przez 2 i pół roku cała Puszcza Notecka była więc w rękach jednej dyrekcji – do 1.1.1978 r., czyli do mo-mentu reaktywowania dawnych dyrekcji i utworzenia nowej dyrekcji – OZLP w Pile. Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Szczecinie przejął wówczas Nadleśnictwo Karwin i Międzychód, Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Pile – Nadleśnictwo Potrzebowice a dyrekcji poznańskiej przypadło Nadleśnictwo Oborniki.

Kolejną reorganizacją, było dostosowanie granic nadleśnictw do granic województw. Wówczas to – 1.1.1979 r. od Nadleśnictwa Oborniki oderwano północną część lasów leżących w województwie pilskim i pod nazwą obręb Parkowo przyłączono do Nadleśnictwa Durowo. Część północną dawnego Nadleśnictwa Boruszynek przyłączono do Nadleśnictwa Sarbia.

1 stycznia tego samego roku reaktywowano Nadleśnictwo Wronki, któremu podlegały następujące obręby: Wronki o powierzchni 9.833 ha, Krucz – 12.245 ha i północna część dawnego Nadleśnictwa Obrzycko pod na-zwą obręb Lubasz o powierzchni 3.018 ha, czyli 34% dawnego nadleśnictwa. 1.10.1984 r. reaktywowano Nadle-śnictwo Krucz, któremu podlegał wspomniany obręb Lubasz, do którego włączono 2.914 ha lasu z dawnego Nadleśnictwa Boruszynek, a które przekazano z Nadleśnictwa Sarbia oraz obręb Krucz o powierzchni 12.350 ha. Ogólna powierzchnia reaktywowanego Nadleśnictwa Krucz, po korektach wyniosła 18.021 ha.

Po oddaniu przez Nadleśnictwo Potrzebowice obrębu Wronki i Krucz niejako w zamian przekazano do Po-trzebowic dawne Nadleśnictwo Drawsko (obręb Drawsko) o powierzchni 6.632 ha i leżącą w województwie pilskim część dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo o powierzchni 7091 ha, a także w ramach wyrównywania granic – ponad 115 ha od Nadleśnictwa Karwin. Tak więc na początku 1979 roku Nadleśnictwo Potrzebowice miało powierzchnię 26.898 ha.

Z kolei podlegające dotąd pod Nadleśnictwo Międzychód, dawne Nadleśnictwo Sieraków (obręb Sieraków) i pozostałość w województwie poznańskim po dawnym Nadleśnictwie Bucharzewo, zostały przekazane do Nadle-śnictwa Pniewy. Z dniem 1.1.1993 roku zostaje reaktywowane Nadleśnictwo Sieraków, w którym dla porządku wyodrębniono część leżącą po północnej części Warty, czyli w Puszczy Noteckiej pod nazwą obręb Bucharzewo (Obecnie Bucharzewo Sierakowskie). Objęła ona część dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo i "północną" część dawnego Nadleśnictwa Sieraków. Z kolei obrębowi Sieraków przyporządkowano lasy leżące na południe od Warty, a więc część dawnego Nadleśnictwa Sieraków.

Nadleśnictwo Oborniki 1.1.1979 r. przejęło od Nadleśnictwa Łopuchówko obręb Biedrusko (dawne Nadle-śnictwo Biedrusko), który od 1.1.1995 r. przeszedł pod zarząd nowo powstałego Nadleśnictwa Czerwonak (na-stępnie przyłączony do Nadl. Łopuchówko).

Stosunkowo niewielkie zmiany dotknęły Nadleśnictwo Karwin, które z dniem 1.1.1979 r. oddało obręb Kro-bielewko do Nadleśnictwa Międzychód. 1. marca 2004 r. obręb Parkowo został przyłączony do Nadl. Oborniki, co w wydatny sposób przyczyniło się do uporządkowania podziału administracyjnego.

W 1992 roku na konferencji prasowej ówczesny dyrektor generalny Lasów Państwowych zapowiedział ry-chłą zmianę w podziale terytorialnym Puszczy Noteckiej i podporządkowanie jej w całości pod jedną regionalną dyrekcję. Tak się jednak nie stało. W ostatnim czasie wyodrębniono obręby, które obejmują tereny leżące po obu


63

stronach Warty. Na tej zasadzie powstał obręb Sieraków w Nadleśnictwie Sieraków, obręb Gorzyń w Nadleśnic-twie Międzychód, i na podobnej zasadzie powinno zastanowić się nad celowością wyodrębnienia południowego obręb w Nadleśnictwie Oborniki.

Podsumowując należy zauważyć, że z przedwojennych nadleśnictw państwowych zachowały się nadleśnic-twa: Oborniki, Wronki, Potrzebowice, Międzychód i Karwin, a uległy likwidacji nadleśnictwa: Boruszynek (nawet nie zachował się obręb o tej nazwie), Drawsko, Bucharzewo, Wiejce (Krobielewko) i Lubiatów (Rąpin). Z powstałych po wojnie nadleśnictw: zlikwidowano w 1972 r. nadleśnictwa: Obrzycko i Lipki Wielkie. Zacho-wało się tylko utworzone w 100% z lasów dawnej własności prywatnej Nadleśnictwo Krucz (Goraj). W 2006 r. obr. Bucharzewo wchodzący w skład Nadl. Sieraków przyjął nazwę Bucharzewo Sierakowskie. Wydaje się logiczne, by obr. Bucharzewo należacy do Nadl. Wronki przyjął nazwę „Bucharzewo Wronkowskie”. Struktura organizacyjna administracji leśnej na terenie LKP Puszcza Notecka

Obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego podzielony jest na trzy Regionalne Dyrekcje Lasów Państwo-wych – RDLP w Pile, która obejmuje 41% powierzchni, RDLP w Szczecinie (33,5%) oraz RDLP w Poznaniu (25,5%). Z uwagi na mniejszą zasobność drzewostanów leżących w obrębie dyrekcji pilskiej, każda z trzech RDLP ma podobny udział w zasobach drzewnych (po ok. 1/3).

Obecnie w Puszczy Noteckiej gospodaruje siedem nadleśnictw podległych trzem regionalnym dyrekcjom. Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile podlegają nadleśnictwa:

− Potrzebowice składające się z dwóch dawnych "małych" nadleśnictw – Potrzebowice i Drawsko; − Krucz obejmujące teren dawnego Nadleśnictwa Krucz (obręb Krucz) oraz północną część dawnego Nad-

leśnictwa Obrzycko i Nadleśnictwa Boruszynek (obręb Lubasz); − Nadleśnictwo Wronki składające się z dawnego Nadleśnictwa Wronki (obręb Wronki) oraz większej czę-

ści dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo, Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie podlega

− Nadleśnictwo Karwin, które składa się z dawnych nadleśnictw Karwin (obręb Karwin), Rąpin (obręb Rą-pin) i Lipki Wielkie (obręb Lipki Wielkie)

− Nadleśnictwo Międzychód, w skład którego wchodzi obręb Krobielewko (dawne Nadleśnictwo Krobie-lewko), obręb Międzychód, który powstał w 1995 r. w trakcie III rewizji urządzania lasu z części leżącej po północnej stronie rzeki Warty oraz nowo utworzony obręb Gorzyń, do którego należą lasy leżące na południowym brzegu Warty. Obręb ten nie wchodzi w skład LKP PN.

Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu podlegają również dwa nadleśnictwa: − Oborniki składające się z części dawnego Nadleśnictwa Oborniki (Obr. Oborniki i Parkowo), Obrębu Ki-

szewo, leżącego w całości po północnej stronie Warty i składającego się z części dawnego Nadleśnictwa Boruszynek oraz Obrębu Obrzycko, który jest "poznańską" częścią dawnego Nadleśnictwa Obrzycko.

− Sieraków składające się z leżącego na terenie Puszczy Noteckiej obrębu Bucharzewo Sierakowskie i ob-rębu Sieraków – znajdującego się po południowej stronie Warty.

Wymienione nadleśnictwa puszczańskie administrują na powierzchni 137.353 ha. W skład wspomnianych regionalnych dyrekcji wchodzi siedem nadleśnictw – Krucz, Potrzebowice i Wronki (RDLP w Pile), Karwin, Międzychód (RDLP w Szczecinie) oraz Oborniki i Sieraków (RDLP w Poznaniu). Powierzchnia nadleśnictw waha się od 25,2 tys. ha (Nadl. Karwin) do 13,7 tys. ha (Nadl. Sieraków).

Ze względu na liczbę obrębów, przeważają nadleśnictwa dwuobrębowe (Krucz, Potrzebowice, Sieraków, Wronki oraz Międzychód, w skład którego wchodzi też obręb – Gorzyń nie należący do LKP). Nadleśnictwo Karwin składa się z trzech obrębów, a Nadl. Oborniki z czterech. Łącznie nadleśnictwa podzielone są na 17 obrębów leśnych: Kiszewo, Oborniki, Obrzycko, Parkowo (Nadl. Oborniki), Karwin, Lipki Wielkie, Rąpin (Karwin), Krucz, Lubasz (Nadl. Krucz), Drawsko i Potrzebowice (Nadl. Potrzebowice), Bucharzewo Sierakow-skie i Sieraków (Sieraków), Bucharzewo Wronkowskie i Wronki (Wronki) oraz Krobielewko i Międzychód (Nadl. Międzychód). Powierzchnia obrębów waha się od 11,6 tys. ha (obr. Krucz) do 3,4 tys. ha (obr. Parkowo).

W skład nadleśnictw na terenie LKP wchodzi łącznie 87 leśnictw. Ich powierzchnia jest bardzo różna, od 636 ha (Leśnictwo Objezierze) do 2820 ha (L. Zawarcie). Należy zaznaczyć, że Leśnictwo Objezierze obejmuje lasy o dużym rozdrobnieniu. Natomiast drugie co do wielkości Leśnictwo Wilcze Doły o pow. 747 ha połączone jest ze szkółką leśną.

We wspomnianych nadleśnictwach jest zatrudnionych łącznie 348 pracowników (w Nadl. Sieraków – 39, Po-trzebowice – 42, Wronki – 46, Krucz – 47, Karwin 52, Międzychód – 55 i Oborniki – 67). Załoga jest stosunko-wo młoda, gdyż średnia wieku wynosi ok. 42,8 lat. Nadleśnictwo o najniższej średniej wieku pracowników to Nadl. Wronki (39,4 lat). Z kolei Nadl. Potrzebowice charakteryzuje się największą średnią wieku załogi (45,4 l.).

W nadleśnictwach pracuje 89 kobiet, co stanowi 25,8% zatrudnionych. Należy uznać, że kadra jest dobrze wykształcona, ponieważ 111 (32,1%) osób legitymuje się wykształceniem wyższym (niemal w 100% leśnym), a kolejnych 220 – średnim (63,6%). Ponadto 12 pracowników ma wykształcenie zasadnicze (3,4%), i 3 – podsta-wowe (0,9%).


3. Charakterystyka historyczno-przyrodnicza ważniejszych miejscowości na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka*

BĄBLIN – wieś w gminie Oborniki, położona 7 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na pra-wym brzegu Warty.

Wzmiankowana po raz pierwszy w 1388 r. jako Bandlino, własność Macieja Jada Bandlińskiego herbu Na-łęcz. Później wieś należała m.in. do Rozwarowskich (Rostworowskich), Kiszewskich, a do 1890 r. – do Do-brzyckich. W 1839 r. gościła tu pisarka Narcyza Żmichowska, znana w tamtym czasie autorka powieści psycho-logiczno-społecznych. Przejęty przez pruską Komisję Kolonizacyjną majątek został w 1903 r. rozparcelowany. Pozostała resztówka, którą objęło „Towarzystwo Wypoczynkowe dla Kolejarzy” i w 1908 r. uruchomiło w pała-cu dom wypoczynkowy (od 1919 r. prowadzony przez Polaków). W 1935 r. posiadłość tę kupili na swą placów-kę Misjonarze Świętej Rodziny, którą 20 X tegoż roku poświęcił prymas August Hlond.

Tutejszy pałac z poł. XIX w. pełni obecnie funkcję ośrodka rekolekcyjnego. W latach 1969-80 został odre-montowany i przebudowany, a w 1982 r. dobudowano doń niewielką kaplicę Świętej Rodziny. Na ścianie ze-wnętrznej w 1989 r. wmurowano tablicę przypominającą o obozie dla internowanych i wysiedlanych Polaków z pow. obornickiego, który mieścił się tutaj od października do grudnia 1939 r. Obok pałacu stoi willa z pocz. XX w. z narożną loggią (obecnie nowicjat zgromadzenia), rośnie tu też dąb o obw. 400 cm, opleciony bluszczem.

Wokół rozciąga się zadbany park z poł. XIX w. (3,12 ha), rozplanowany na skłonie doliny Warty. Urządzono w nim Drogę Krzyżową. Całość otacza ogrodzenie z bramą, pochodzące z pocz. XX w. We wsch. części parku znajduje się cmentarz klasztorny, nad którym góruje wysoki obelisk, ceglany na kamiennym cokole, upamiętnia-jący majora Mikołaja Dobrzyckiego.

Mikołaj Dobrzycki (1793-1848) urodził się w Rumiejkach Szlacheckich koło Środy Wlkp. W czasie wojen napoleońskich był dwukrotnie ranny: pod Tczewem i pod Saragossą. Później zamieszkał w Bąblinie, ale działał w Wolnomularstwie Narodowym i Towarzystwie Patriotycznym. Uczestniczył w powstaniu listopadowym i znów został ranny – w bitwie pod Ostrołęką. W czasie Wiosny Ludów 5 V 1848 r. dowodził nieudanym atakiem powstańców na Oborniki i zginął przy moście na Wełnie. Upamiętnia go również tablica w kościele w Winnej Górze.

Na skraju parku od strony Obornik stoi budynek szkoły z pocz. XX w. Na osi wjazdu do klasztoru wybiega w kierunku płn. ładna aleja kasztanowcowa. Prowadzi ona obok wybudowanej na pocz. XX w. stacji kolejowej na nieczynnej obecnie linii z Wronek do Obornik, a dalej do części wsi powstałej w czasie kolonizacji pruskiej, z zabudowaniami rozłożonymi wzdłuż poprzecnej drogi.

BIAŁA – wieś w gminie Wieleń, położona 12 km na płd.wsch. od miasta, nad Jez. Białym. Należy do najstarszych osad na terenie Puszczy. Pierwsza wzmianka pisana o niej dotyczy przejścia wsi Bela

w 1298 r. w ramach dóbr wieleńsko-wronieckich z rąk królewskich w rycerskie. Nazwa Biała obejmowała daw-niej kilka osad położonych nad Miałą (ongiś nazywającą się Biała). Dzisiejsza wieś jest dawną Białą Górną albo Wysoką, Biała Pośrednia to obecny Mężyk, Biała Nadolna zaś przekształciła zapewne w dzisiejsze Miały. Hitle-rowscy żandarmi 13 II 1941 r. w czasie wysiedlania tutejszych Polaków zabili Albina Wyrwę, który nie chciał opuścić ojcowizny. W 1944 r. w okolicy ukrywała się grupa zwiadowcza M. Kozubowskiego. Od przeszło 20 lat jest to popularna miejscowość wypoczynkowa, otoczona wieloma działkami letniskowymi.

Zachowało się tu wiele starych, przeważnie niedużych domów, między którymi powstały nowe budynki, głównie o charakterze letniskowym. Kościół Matki Boskiej Różańcowej, ze szczytami o falistym wykroju, zbu-dowano w latach 1928-32. Wewnątrz w ołtarzu gł. znajduje się obraz Matki Boskiej – patronki Puszczy Notec-kiej, krucyfiks zaś w prawym ołtarzu pochodzi z 1928 r. Lewy ołtarz z obrazem św. Huberta – patrona myśli-wych – i porożem jelenia czternastaka, poświęcony 6 X 2002 r., jest podobno jedynym tego rodzaju w archidie-cezji poznańskiej. Na ścianie zewnętrznej wmurowano dwie tablice: z podziękowaniem Matce Boskiej za urato-wanie okolicznych osad z pożaru w 1992 r. oraz upamiętniającą pobyt w tych stronach kardynała Karola Wojty-ły, który jako papież Jan Paweł II w kwietniu 1988 r. przesłał błogosławieństwo dla tutejszych mieszkańców. Przy kościele znajduje się dzwonnica, wyremontowana siłami leśników i myśliwych w 2002 r..

Przylegające do miejscowości, wydłużone jezioro Białe (Bialskie) ma brzegi dość niskie, na ogół zalesione. Przepływa przez nie Miała, a z wody wyłaniają się dwie wysepki. Już w 1564 r. było traktowane jako staw ryb-ny, którego nie można było spuścić, bo jezioro zastawiono dla młyna. Do niedawna organizowano tu w sierpniu festyn „Święto Puszczy Noteckiej”. Na terenie ośrodka w 1999 r., w czasie I Zjazdu Mazurów Wieleńskich, odsłonięto kamień z napisem Serce Puszczy Noteckiej.

* Opr. na podstawie wydawnictwa: Anders P., Kusiak W. (2005): Puszcza Notecka – przewodnik krajoznaw-

czy. G&P. Poznań


65

BŁOTA – rozproszona osada w gminie Sieraków, położona 10 km na płn.zach. od miasta. Jej nazwa urzę-dowa brzmi Błoto, ale w powszechnym użyciu jest forma z końcówką -a (tak po II wojnie światowej nazywało się istniejące do 1976 r. leśnictwo).

W odl. 3 km na północ od schroniska znajduje się, trudny do odnalezienia, domek myśliwski z okresu okupa-cji hitlerowskiej – pamiątka z czasów, gdy okoliczne lasy zamieniano na teren łowiecki o specjalnym charakte-rze. Ceglany, niezbyt ciekawy budynek użytkuje obecnie Koło łowieckie z Poznania.

BOROWY MŁYN – osada w gminie Sieraków, położona 4 km na płn.zach. od miasta, przy drodze do Ku-kułki. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1443 r. jako Borowy mlin. O starszym osadnictwie w tym rejonie świadczą wykopaliska z epoki neolitu z narzędziami krzemiennymi.

BORUSZYN – wieś w gminie Połajewo, po płn. stronie Puszczy, 16 km na południe od Czarnkowa, przy szosie Obrzycko–Połajewo.

Pierwsza wzmianka z 1410 r. (Boruschino). Do 1448 r. była to własność Nałęczów Obrzyckich, a potem Czarnkowskich.

Na wzniesieniu (wydmie) pośrodku wsi wznosi się późnoklasycystyczny kościół św. Andrzeja z 1822 r., roz-budowany w 1850 r., jednonawowy z transeptem. We wnętrzu, krytym niskim stropem, znajdują się ołtarz gł. i ambona z ozdobami późnobarokowymi. Wejście na teren przykościelny prowadzi przez bramę-dzwonnicę z lat ok. 1850-60. Na cmentarzu rośnie jesion wyniosły o obw. 460 cm. W sąsiedztwie stoi plebania z 1912 r., kryta wysokim dachem naczółkowym. Wśród zabudowy wsi zachowały się domy szachulcowe z XIX w. W zach. części położony jest dwór (rządcówka) z 1 poł. XIX w. Przy nim znajdują się pozostałości parku (1,50 ha) z 2 poł. XIX w., z drzewostanem liściastym, w którym najgrubszy jest jesion o obw. 440 cm.

BUCHARZEWO – wieś w gminie Sieraków, na prawym brzegu Warty, o rozproszonej zabudowie leżącej 4-6 km na płn.wsch. od Sierakowa.

Obecna wieś obejmuje obecnie teren dwóch dawnych osad olęderskich: Bucharzewa z 1722 r. i położonej da-lej na wschód Bukowców, założonych w 1691 r. na miejscu opustoszałej poprzedniej wsi (wzmiankowanej po raz pierwszy w 1450 r. jako nova villa Bukowyecz, własność Jakuba z Sierakowa).

W jednym z dawnych gospodarstw olęderskich na terenie osady Bukowce, w budynku z końca XIX w., dzia-ła schronisko „Chata Zbójców”. Zostało otwarte (w piątek 13 II 1970 r.) jako studencka stacja turystyczna, póź-niej przekształciło się w ośrodek przeznaczony przede wszystkim dla miłośników jazdy konnej. Na ścianie bu-dynku znajdują się tablice upamiętniające 20- i 30-lecie schroniska.

BZOWO – nieduża wieś w gminie Lubasz, położona 8 km na płd.zach. od Czarnkowa, między lasami Pusz-czy a wzniesieniami morenowymi nad Notecią.

W pierwszej wzmiance historycznej z 1394 r. wymieniona jest Katusza [Katarzyna] de Bszevo. W XV w. wieś należała do rodziny Baranowskich herbu Łodzia (z Baranowa koło Mosiny). W XVII w. wchodziła w skład dóbr czarnkowskich, należących do Swinarskich.

Zachował się tu park z 2 poł. XIX w. (4,00 ha), w którym rosną pomnikowe okazy dębów. W parku wznosi się neoklasyczny dworek Chełmickich z ok. 1880 r., z niesymetrycznie umieszczoną wieżą. W obrębie przyle-głego folwarku zachował się szachulcowy spichrz, kryty dachem naczółkowym.

Zabudowa wsi jest typowa dla wsi dworskich, z domami (częściowo pochodzącymi jeszcze z 2 poł. XIX w.) zgrupowanymi przy jednej ulicy. Po wsch. stronie tej ulicy, przy parku, znajduje się kapliczka z drewnianą figu-rą św. Wawrzyńca z XIX w., przy której rośnie dąb o obw. 310 cm. Od strony zach. stoi kapliczka Matki Bo-skiej, a przy niej dąb 380 cm.

CHEŁST – wieś w gminie Drawsko, położona 8 km na wschód od Drezdenka, przy szosie do Czarnkowa, nad Miałą (zwaną tu też Chełstnicą).

Dawniej była własnością królewską, a potem wchodziła w skład dóbr wieleńskich. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1564 r., gdy wśród lasów istniała osada z pięcioma zagrodami, stawem i dwoma dołami, w których wyrabiano smołę. Od 1580 r. wymieniano znajdujący się tu młyn papierniczy. W okresie międzywojennym wieś była przedzielona granicą polsko-niemiecką, przebiegającą korytem Miały. Po II wojnie światowej zach. część Chełstu oraz sąsiednie wsie Kawczyn i Pilcza włączono do woj. poznańskiego. Dziś granica między wojewódz-twami wielkopolskim i lubuskim biegnie śladem dawnej granicy polsko-niemieckiej, a koło Chełstu znajduje się jedno z dwóch odstępstw o tej granicy na obszarze Puszczy Noteckiej.

Zabudowa wsi składa się ze zwartej części położonej przy szosie oraz rozproszonych gospodarstw w okolicy. Zachował się tu zespół starych domów, w dużej mierze pochodzących jeszcze z XIX w. Na lewym brzegu Miały znajduje się szachulcowy kościół Matki Boskiej Częstochowskiej z 1765 r., przebudowany w 1 poł. XIX w., kryty dachem naczółkowym, o salowym wnętrzu z balkonem. Pod lasem w tej części Chełstu znajduje się dawna niemiecka strażnica graniczna (obecnie szkoła). Na budynku dawnej szkoły (we wsch. części wsi) znajduje się wmurowana 4 VI 1939 r. tablica upamiętniająca urodzonego w tej wsi Józefa Chociszewskiego (obecnie mało czytelna).


Józef Chociszewski (1837-1914) był dziennikarzem, księgarzem i wydawcą, niestrudzonym szermierzem oświaty ludowej. Zasłynął przede wszystkim jako autor ok. 150 książek popularyzujących przeszłość, kulturę i tradycje narodowe, wydanych w łącznym nakładzie przeszło 3 mln egzemplarzy. Za swą postawę patriotyczną był szykanowany i więzione przez władze pruskie. Pochowany jest na cmentarzu Świętego Krzyża w Gnieźnie.

CHLEBOWO – nieduża wieś w gminie Ryczywół, położona na skraju borów Puszczy 12 km na północ od Obornik. Znajduje się tu wydzielony w 2 poł. XIX w. z terenu leśnego park (4,3 ha) z dorodnymi okazami sosen i dębów. Na grzbiecie wydmy typu podłużnego wybudowano dwór. Mieścił się w nim ośrodek kolonijny, który po upadku Pilskich Fabryk Mebli przeszedł w ręce prywatne.

CHORZĘPOWO, położone przy szosie do Sierakowa 1,5 km od Zatomia Nowego, jest znane od 1438 r. Wchodziło w skład dóbr sierakowskich. W 1753 r. istniejącą wieś wraz z mieszkańcami przeniesiono na prawa osady olęderskiej i dlatego ma ona nietypową dla takich osad zwartą zabudowę.

CHOJNO – wieś w gminie Wronki, położona 12 km na zachód od miasta, na prawym brzegu Warty, na płd. skraju Puszczy.

O starym osadnictwie w dolinie Warty świadczy odkopane tu cmentarzysko z młodszej epoki brązu (1000-800 lat p.n.e.). Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z dokumentu z 13 X 1284 r., kiedy książę Przemysł II ze-zwolił kasztelanowi poznańskiemu Tomisławowi z Szamotuł herbu Nałęcz lokować osadę Hoyna na niemieckim prawie wiejskim. W 1445 r. Chojno należało do Ostrorogów, a później do posiadłości Kwileckich z Dobrojewa. W pocz. XVIII w. osiedlono tu grupę osadników, po których zachowały się złośliwe anegdoty i nieliczne odręb-ności w budownictwie. Podobno właściciel wsi powiedział do przybyszów: a żyjcie sobie tera chojno! – i stąd ma wywodzić się nazwa wsi.

Obecne Chojno składa się z zasadniczej części i szeregu przysiółków w okolicy. Podzielone są one na trzy sołectwa. Jak wskazują wykopaliska, najwcześniej zamieszkałe były okolice Chojna Młyna. Nazwy tych przy-siółków oraz terenów leśnych, wzniesień i innych miejsc zostały odnalezione, spisane i uwidocznione na plan-szy, którą ustawiono w Chojnie dzięki wsparciu Nadleśnictwa Wronki.

Pośrodku wsi wznosi się kościół Chrystusa Króla z lat 1926-28, z neobarokową wieżą. Wewnątrz pod chó-rem wmurowano tablicę ku czci 30 ofiar poległych w latach 1914-20. Leśniczówka we wsch. części Chojna zajmuje dawny dwór z ok. 1870 r. W zach. części wsi znajduje się mogiła żołnierzy napoleońskich poległych w 1813 r. podczas odwrotu wielkiej armii; przy niej 14 VIII 1999 r. odsłonięto głaz z tablicą pamiątkową.

W odl. 3 km na wschód od Chojna znajduje się wieś LUBOWO – położona na obu brzegach Warty, choć nie ma w tym miejscu mostu czy innej przeprawy. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1358 r. Potem powstały w tym miejscu dwie osady olęderskie: w części lewobrzeżnej (Lubowo Zarzeczne) w 1737 r., na prawym brzegu w 1764 r.

CISZKOWO – wieś w gminie Czarnków, 8 km na zachód od miasta, na krawędzi doliny Noteci. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1399 r. jako Cziszcowo, własność Nosala ze Słopanowa. Później wcho-

dziła w skład dóbr Czarnkowskich z Czarnkowa. Ważną rolę pełniły młyny na Noteci, znajdujące się w okoli-cach wsi.

Niedaleko skrzyżowania szos stoi budynek szkoły z pocz. XX w. We wsch. części wsi, na końcu ul. Kaszta-nowej zachował się dwór z ok. 1910 r., otoczony pozostałościami parku (2,1 ha). Obok położone jest duże po-dwórze folwarczne, przy którym stoją spichrz z poł. XVIII w. o drewnianej konstrukcji ryglowej (przebudowany w wieku następnym), duża obora z pocz. XX w. i inne stare zabudowania.

CZARNKÓW – miasto nad Notecią, stolica powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego; 11 500 mieszk. Od dawna istniała tu osada przy przeprawie przez bagnistą dolinę Noteci, a potem gród obronny na pograni-

czu piastowsko-pomorskim. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1108 r. i dotyczy zdobycia przez księcia Bolesława Krzywoustego grodu Charncon, który wtedy znajdował się w rękach Pomorzan. Później była tutaj siedziba kasztelanii (wymienianej w latach 1244-1407). Godność kasztelanów piastowali Nałęczowie, którzy z czasem przybrali nazwisko Czarnkowskich i przed 1331 r. weszli w posiadanie Czarnkowa wraz z okolicznymi dobrami (w XVI w. sporządzono kilka falsyfikatów, z których wynikało, że nastąpiło to już w końcu XII w.). Prawa miejskie pochodzą sprzed 1397 r. Przez kilka wieków miasto rozwijało się pod opieką Czarnkowskich, którzy w 1642 r., w związku z rozwojem sukiennictwa, założyli obok starego tzw. nowe miasto (nie można wskazać jego pozostałości w układzie przestrzennym Czarnkowa). W 2 poł. XVII w. dobra czarnkowskie były własnością Krzysztofa Grzymułtowskiego (znanego w historii Polski z „pokoju Grzymułtowskiego” zawartego w 1686 r. z Rosją), potem Gembickich i Naramowskich, w latach 1727-49 kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego (ojca króla Stanisława Augusta), a potem do 1878 r. – Swinarskich. Od 1816 r. była tu siedziba powiatu. Powstańcy wielkopolscy opanowali Czarnków 5 I 1919 r., ale trzy dni później musieli toczyć zacięte walki o utrzymanie zdobytych pozycji, starcia zaś w dolinie Noteci trwały aż do rozejmu kończącego powstanie.

Znany czternastowieczny kronikarz polski nazywał się Janko z Czarnkowa († 1387) i był archidiakonem gnieźnieńskim oraz podkanclerzym królewskim, ale historycy ciągle jeszcze nie rozstrzygnęli, czy pochodził właśnie stąd. W Czarnkowie urodził się prof. Wacław Taranczewski (1903-87), wybitny malarz, przede wszyst-


67

kim twórca polichromii kościelnych, wykładowca szkół plastycznych w Poznaniu i Krakowie. Młodość spędził tu Franciszek Bartoszek (1910-43), malarz, w okresie II wojny światowej jeden z dowódców Gwardii Ludowej, poległy w walce z hitlerowcami.

Ośrodkiem miasta jest niewielki prostokątny pl. Wolności (rynek). Pośrodku niego stał do 2005 r. pomnik żołnierzy radzieckich poległych w 1945 r. – czołg (pierwszy uszkodzony w czasie walk o miasto) umieszczony na wielkim betonowym cokole. Domy przy rynku i sąsiednich ulicach pochodzą przeważnie z poł. XIX w. Po stronie zach. wznosi się ratusz z poł. XIX w., z frontonem ozdobionym zegarem, odnowiony i rozbudowany w latach 1999-2000 na siedzibę władz samorządowych. Na jego ścianie widnieje tablica ku czci 18 ofiar II wojny światowej i trzech osób zamordowanych w Katyniu. Obszerny dom przy pl. Wolności 9 zbudowano w 1840 r., z poł. XIX w. pochodzi kamienica nr 18.

Do rynku przylega najcenniejszy zabytek Czarnkowa – późnogotycki kościół św. Marii Magdaleny, trójna-wowy z nawami bocznymi zredukowanymi do wąskich przejść, z kaplicami po bokach i masywną wieżą od zachodu zwieńczoną piramidalnym dachem. Wzniesiono go w latach siedemdziesiątych XVI w., a w XVII i XVIII w. nieco przekształcono. Wewnątrz w nawie zachowało się oryginalne sklepienie gwiaździste. Bogate barokowe wyposażenie (pięć ołtarzy, ambona, chrzcielnica, belka tęczowa) wykonano w dwóch fazach: ok. 1724-30 i po 1768 r. W trzech kaplicach zachowały się barokowe kraty. W kaplicy Czarnkowskich (z prawej strony) znajdują się renesansowy nagrobek Macieja Czarnkowskiego i Katarzyny z Opalińskich z lat ok. 1570-80 oraz bogato zdobiony cynowy sarkofag Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, wykonany ok. 1628 r. przez poznańskiego konwisarza Jakuba Kanadeja. W kruchcie wmurowano epitafium proboszcza ks. Mikołaja Swinar-skiego (1874-1940), powstańca wielkopolskiego, honorowego obywatela rniasta, zamordowanego w obozie hitlerowskim w Oranienburgu. W narożniku ogrodzenia kościoła 5 I 1919 r. odsłonięto tablicę ku czci powstań-ców wielkopolskiego i współpracujących z nimi księży katolickich.

Z rynku w stronę Noteci wybiega ul. Rybaki (jej nazwa pochodzi od dawnej osady rybackiej Kisy), przy któ-rej zwraca uwagę okazała siedziba Starostwa Powiatowego z 1910 r. Na końcu parkingu przy starostwie rośnie wiąz o obw. 370 cm. Dom nr 28 przy tej ulicy to dworek klasycystyczny z 2 poł. XVIII w., zbudowany zapewne dla Swinarskich (ówczesnych właścicieli Czarnkowa). Przy dworku odchodzi ulica prowadząca do zabudowań browaru z 1893 r., który stoi przypuszczalnie w tym miejscu, gdzie znajdował się gród średniowieczny. Między grodem a miastem zapewne stał zamek Czarnkowskich, zniszczony po poł. XVII w. (pamiątką po nim jest na-zwa ul. Zamkowej).

Na południe od Rynku położony jest pl. Bartoszka, na którym zlokalizowano dworzec autobusowy. Znajdują się tu dwie tablice: na kamienicy nr 15 ku czci Franciszka Bartoszka oraz w sąsiedztwie dotycząca nadania 15 VIII 1946 r. drodze wylotowej na Poznań imienia gen. Sikorskiego.

Ponad miastem górują wzniesienia morenowe, otaczające od południa dolinę Noteci. Najbliżej centrum poło-żona jest Góra Krzyżowa, na której znajduje się wieża przekaźnikowa. Ze stoków wzniesień roztaczają się ładne widoki na miasto i dolinę. Obniżenie między Górą Krzyżową a Górą Żydowską, którym od wieków przebiegał trakt z Poznania na Pomorze (dziś ulice Sikorskiego i Poznańska), nazywane było „wrotami czarnkowskimi”.

Rozbudowa miasta w końcu XIX i XX w. nastąpiła głównie w wąskim pasie wzdłuż ul. Kościuszki, przebie-gającej równolegle do Noteci i krawędzi wzgórz. Zachowało się wiele interesujących domów eklektycznych i secesyjnych, a niektóre z nich ostatnio ładnie odnowiono. Jako przykłady można wymienić kamieniczki przy ulicach Kościuszki 24 i 68 (z 1892 i 1904 r., z narożnymi wykuszami), Rybaki 7 z 1907 r. czy rząd domów z 2 poł. XIX w. przy ul. Łąkowej. Zachowało się też nieco starszych domów – z 1 poł. XIX w., np. przy ul. Ko-ściuszki 17 i 29 czy kilka budynków przy ulicach Rybaki (w tym szczytowy nr 4), Staromiejskiej, Wronieckiej i Sikorskiego, a nawet z końca XVIII w. przy ul. Rybaki 2. Na narożniku ulic Zbożowej i Krzyżowej (przy daw-nym rynku zbożowym) stoi szachulcowy budynek magazynowy z 1 poł. XIX w.

Przy ul. Wronieckiej znajduje się nietynkowana szkoła z 1888 r. Obok, w innym dawnym budynku szkolnym mieści się Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, gromadzące zbiory archeologiczne, etnograficzne i historyczne. Przed siedzibą Policji (ul. Kościuszki 89) kamieniem postawionym w maju 1995 r. upamiętniono czterech policjantów zamordowanych w 1940 r. w Ostaszkowie. Na starym cmentarzu po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zbio-rowa mogiła 15 powstańców wielkopolskich, którzy stracili życie w 1919 r. w czasie walk na terenie pow. czarnkowskiego, oraz 8 żołnierzy polskich poległych w 1945 r. W sąsiedztwie cmentarza stoi dawna gazownia z 1902 r. Od strony ul. Kościuszki we wrześniu 1989 r. odsłonięto głaz-pomnik ku czci poległych za Ojczyznę w latach 1918-20 i 1939-45. Nieco dalej wznosi się nowoczesny kościół Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana, wybudowany w latach 1990-2000 (arch. Lech Sternal), z wieżą z boku i wnętrzem o surowym charakterze wy-stroju.

DĄBRÓWKA LEŚNA – wieś w gminie Oborniki, położona 4 km na północ od miasta, przy szosie do Czarnkowa.

Jest znana od 1405 r. Dawniej była własnością królewską, a jej część należała do wójta obornickiego i z tego powodu nazywano ją też Dąbrówką Miejską.


Wśród starej zabudowy pojawiło się tu ostatnio wiele nowych domów, związanych z podmiejskim charakte-rem wsi. W lesie na płd.zach. od Dąbrówki Leśnej (przy ul. Gajowej) znajduje się siedziba Nadleśnictwa Obor-niki. Na poddaszu budynku 31 V 2004 r. otwarto Leśną Izbę Edukacyjną Puszczy Noteckiej, ze zbiorami poka-zującymi zagadnienia przyrody, gospodarki leśnej i myślistwa.

Przy Nadleśnictwie w 2004 r. odsłonięto kamień upamiętniający prof. Stefana Studniarskiego (1871-1942), prekursora ekonomiki leśnictwa, w latach 1918-23 pierwszego polskiego nadleśniczego w Obornikach, później kierownika Katedry Administracji i Rachunkowości Leśnej Uniwersytetu Poznańskiego. Z tyłu kamienia znajdu-je się tabliczka z nazwiskami kolejnych tutejszych nadleśniczych.

W lesie na wschód od wsi (dojście ul. św. Huberta) znajduje się strzelnica myśliwska. Na parkingu przed nią rozpoczyna się ścieżka dydaktyczna „Ochrona przyrody a łowiectwo” o długości 1,2 km, oznaczona sylwetką zająca na białym tle.

W odl. 2 km na zachód od Dąbrówki Leśnej znajduje się najwyższe wzniesienie Puszczy Noteckiej (102 m n.p.m.). Mimo piaszczystego pokrycia na powierzchni nie jest to wydma, lecz ostaniec wysoczyznowy o podłożu ilastym, pozostały na obszarze pradoliny (jego zachowanie można wytłumaczyć tym, że Kotlina Gorzowska – część składowa Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej – osiąga w pobliżu swój wsch. kraniec, a więc działalność żłobiąca wód polodowcowych nie była tu zbyt intensywna). Na wierzchołku stoi wieża obserwacyjna, stąd po-toczna nazwa wzniesienia: GÓRA POŻAROWA. W sąsiedztwie, przy skraju lasu przylegającego do wsi, poło-żone jest inne wzniesienie o podobnym charakterze: Pryskowa Górka 100 m n.p.m.

DRAWSKI MŁYN – wieś w gminie Drawsko, położona 7 km na płd.zach. od Wielenia, przy szosie Drez-denko–Czarnków i linii kolejowej Poznań–Piła.

Początkiem osady był dawny młyn wodny, wzmiankowany w 1508 r. jako jednokolny. Przepływająca tu rzeczka, obecnie nosząca nazwę Struga, dawniej była nazywana Hamrzysko – widocznie służyła do napędu kuź-nic. W 1565 r. istniały nad nią młyny Drawski i Zawada, należące do wsi Drawsko w dobrach wieleńskich. W XVII w. działała tu huta żelaza, wytapianego z rudy darniowej. W 1853 r. powstała Sattlershütte, z której wy-wodzi się obecna odlewnia.

Najstarsza część wsi położona jest przy stacji kolejowej. Obecnie zabudowa sięga aż do odlewni, leżącej 1,5 km od torów; reprezentuje ona różne formy – od socjalistycznych bloków z lat pięćdziesiątych po najnowsze domy jednorodzinne. Przy szosie znajduje się pomnik Józefa Nojego (patrz Pęckowo). W głębi osiedla wznosi się nowy kościół Opatrzności Bożej, ukończony w 1990 r. (arch. Wojciech Śpikowski). Przy nim w 2004 r. od-słonięto figurę św. Józefa, upamiętniającą 150-lecie istnienia obecnej odlewni. Przy skraju lasu liściastego pora-stającego teren opadający ku północy, tuż przy przejeździe kolejowym, znajduje się suchy pień najgrubszej w Polsce gruszy pospolitej o obw. 460 cm. Po wsch. stronie stacji kolejowej położony jest duży staw rybny.

Nad Strugą, 2 km na płd.wsch. od wsi, znajduje się dawny folwark ZAWADA. Tutejsza osada młyńska jest znana od 1563 r. (należała wówczas do wsi Pęckowo). We dworze z pocz. XIX w. – niskim, krytym dachem naczółkowym – obecnie ma siedzibę leśnictwo. Prowadzą doń pozostałości alei lipowej, a w przyległym ogro-dzie rośnie dąb o obw. 460 cm. W sąsiedztwie znajduje się staw młyński, przy którym zachował się budynek nieczynnego dziś młyna. Dalej w dolinie Strugi powstał zespół stawów rybnych.

Nad Notecią, 3 km na płn.wsch. od Drawskiego Młyna, znajduje się osada JARYŃ z gospodarstwem ho-dowli bydła. Zachował się tu niewielki dwór sprzed poł. XIX w., kryty dachem naczółkowym, oraz zespół zabu-dowań folwarcznych z 2 poł. XIX i pocz. XX w., z kamienną oborą, silosem i dużą stodołą. W kolonii pracowni-czej, na północ od gospodarstwa, stoi szachulcowa stodoła z 2 poł. XIX w.

DRAWSKO – duża wieś gminna w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, 10 km na zachód od Wielenia, na le-wym brzegu Noteci, przy szosie Czarnków–Drezdenko i bocznej drodze do Krzyża.

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1298 r., gdy wieś wraz z Wieleniem przeszła w ręce Wincentego z Szamotuł herbu Nałęcz. Przez wieki dzieliła losy dóbr wieleńskich. Tu i w okolicznych osadach mieszkali Ma-zurzy Wieleńscy. W XIX w. był tu ośrodek majątków książąt Hohenzollern-Siegmaringen, obejmujących prze-szło 50 tys. mórg. W okresie II wojny światowej działała tu komórka Armii Krajowej, która szczęśliwie uniknęła aresztowania swych członków. Na dziewięć dni przed wyzwoleniem, 19 I 1945 r., zaproponowali oni władzom niemieckim wprowadzenie lokalnej służby patrolowej i – uzbrojeni jedynie w kije – przejęli faktyczną władzę we wsi.

Zabudowania Drawska rozciągają się równolegle do Noteci, przy długiej na 2 km, obsadzonej lipami ul. Po-wstańców Wlkp. i krótkich ulicach równoległych, połączonych bocznymi drogami. Rzeka, podpływająca tu pod samą krawędź doliny, była barierą ograniczającą rozwój wsi (w latach międzywojennych przebiegała wzdłuż niej granica państwowa). Sytuacja częściowo poprawiła się, gdy stary drewniany most zastąpiła nowoczesna trasa, oddana do użytku 18 XII 1995 r. Wśród zabudowy zachowało się jeszcze sporo starych domów. Najstarszy jest szczytowy dom u zbiegu ulic Powstańców Wlkp. i Polnej, pochodzący z końca XVIII w. Przy ul. Szkolnej 44, przy skrzyżowaniu z ul. Noja, zachowała się kuźnia z pocz. XX w. Urząd Gminy mieści się w okazałym eklektycznym budynku z XIX/XX w.


69

Ciekawa jest szkoła, składająca się z dwóch symetrycznych piętrowych budynków z pocz. XX w. Ostatnio powstała przy nich nowa sala gimnastyczna. Obok szkoły znajduje się kapliczka z lat trzydziestych XX w., na której na trzech tablicach wypisano nazwiska 128 ofiar I i II wojny światowej. Neogotycki kościół Najśw. Serca Pana Jezusa powstał w 1910 r. (później był przebudowywany). Wewnątrz strop o trapezowatym kształcie i wie-lobarwny witraż na ścianie ołtarzowej, a także epitafium proboszcza ks. Onufrego Śpikowskiego (1884-1943), zamęczonego w obozie hitlerowskim w Dachau. Przy kościele znajdują się dzwonnica drewniana z XIX/XX w. i kapliczka z pocz. XX w. z rzeźbą Matki Boskiej.

We wsch. części wsi leży cmentarz, gdzie w 1997 r. wzniesiono kaplicę Miłosierdzia Bożego. Na wprost wejścia stoi kapliczka z ludowa rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z XVIII w.

Na końcu gł. alejki cmentarnej znajduje się okazały kamień upamiętniający Maksymiliana Kosińskiego (1812-1907), uczestnika powstania listopadowego, w którym zginął jego ojciec. Syn został zesłany na Kamczat-kę. Uciekł on stamtąd i przez Genuę dotarł do Polski (łącznie przebył 50 tys. km). Nie mógł zamieszkać w zabo-rze rosyjskim, osiadł więc w Szamotułach, a w 1855 r. przeniósł się do Drawska, gdzie cieszył się sławą bohate-ra narodowego. Miał posadzić dąb rosnący na cmentarzu. Upamiętniono go nazwą ulicy we wsi.

W dawnym folwarku, 1,5 km na zachód od wsi, miało później siedzibę nadleśnictwo Drawsko (zlikwidowa-no je w 1973 r.). Zachował się tam budynek ceglano-kamienny budynek z końca XVIII w., przebudowany ok. 1910 r. Obok znajdują się pozostałości parku z XVIII-XIX w. (1,7 ha), wśród których uwagę zwracają pomni-kowe okazy dębów.

DREZDENKO – miasto w pow. strzelecko-drezdeneckim, nad Notecią. 10 500 mieszk. Nazwa miasta (dawniej Drzeń) pochodzi od staropolskiego dręzga, dręzda (= las, zwłaszcza bagnisty). W

przewężeniu pradoliny powstał tu w XI w. ważny strategicznie gród na pograniczu z Pomorzem, a potem Bran-denburgią. Pierwsza wzmianka pisana o nim znalazła się w opisie walk toczonych w 1091 r. przez księcia Wła-dysława Hermana z Pomorzanami. W 1251 r. wzniesiono warowny gród kasztelański, który wkrótce stał się obiektem walk z Brandenburczykami. Po otrzymaniu praw miejskich został w 1317 r. przekazany w lenno ro-dzinie von Ost. Sprzedanie Drezdenka w 1402 r. Zakonowi Krzyżackiemu stało się jedną z przyczyn bitwy pod Grunwaldem. Gdy w 1423 r. przyznano Krzyżakom prawy brzeg Noteci, ci potrafili zmienić bieg rzeki tak, aby miasto leżało po ich stronie. Ostatecznie Drezdenko od 1455 r. znalazło się na stałe w granicach Brandenburgii, z przejściową przynależnością do Szwedów w latach 1630-50.

Polską ludność zepchnięto na przedmieście, do tzw. chyży (Kietz). Było to występujące w kilku miastach po-granicza brandenbursko-polskiego swego rodzaju getto słowiańskie, do którego usuwano pierwotnych miesz-kańców tych terenów, pracujących na rzecz właściciela miasta. Ta w Drezdenku powstała na pocz. XIV w. po zach. stronie miasta na terenie dawnego podgrodzia i do 1894 r. była wydzielona administracyjnie. Mimo tej dyskryminacji polskie nazwiska były tu wcale liczne jeszcze w końcu XIX w.

Ponowny rozwój Drezdenka nastąpił w związku z niemiecką kolonizacją doliny Noteci, którą stąd od 1763 r. kierował komisarz królewski Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff. Powstały wówczas takie okoliczne osady, jak Niegosław (1762), Kosin (1763), Kawczyn, Moczydła, Pełcza (1764), Czartowo, Marzenin, Osów (1765), Tuczępy (1766), Lipno (1768); są to wsie kolonizacyjne, ale o odmiennym charakterze od osad olęder-skich.

W XIX w. zaczął rozwijać się w mieście przemysł, do czego przyczyniła się zwłaszcza budowa traktów i li-nii kolejowych. W okresie międzywojennym, mimo wysiłków władz, liczba mieszkańców się zmniejszała. Pod-czas II wojny światowej istniały tu obozy pracy dla Francuzów i Rosjan oraz (na przedmieściu Chełm) filia Stalagu IIIC z Drzewic dla jeńców francuskich, włoskich i jugosłowiańskich. W 1944 r. Niemcy osadzili tu ponad 7 tys. jeńców włoskich, którzy po wyzwoleniu (29 I 1945 r.) powrócili do ojczyzny. Miasto było niewiele zniszczone (20%), więc ulokowano tu większą część agend powiatu Strzelce Krajeńskie. Później zasłynęło jako pierwszy w kraju zdobywca tytułu Mistrza Gospodarności (za rok 1967) i powtórzyło ten sukces w 1976 r. Od 1997 r. działa tu punkt wykładowy Politechniki Koszalińskiej.

W układzie przestrzennym centrum Drezdenka to średniowieczne Stare Miasto, owalnego kształtu, położone między odnogami Noteci: Leniwką i Starą. Na wschód od niego leży teren dawnej twierdzy, a dalej tzw. Chełm – miejsce folwarku pałacowego założonego po likwidacji twierdzy (obecnie gospodarują tam zakłady „Mepro-zet”). W 1967 r. odkryto tam skarb srebrny, zakopany po 1056 r.

Twierdzę brandenburską, wg renesansowych rozwiązań włoskich, wybudowano w Drezdenku w ciągu 25 miesięcy w latach 1603-05 pod kierunkiem holenderskiego inżyniera Mikołaja van Kampe. Miała ona kształt pięcioramiennej gwiazdy, z pięciokątnymi bastionami w narożnikach. W czasie wojny trzydziestoletniej w lutym 1637 r. bezskutecznie oblegali ją Szwedzi, którzy spalili przy tym miasto, ale ostatecznie zdobyto ją w końcu listopada 1639 r. W czasie wojny północnej została opuszczona przez Prusaków i 15 VII 1758 r. zajęta przez wojska rosyjskie, które podjęły jej niszczenie tak intensywnie, że w następnym roku nie miała już znaczenia militarnego. Ostatecznie twierdza została zniesiona w 1763 r. Na jej miejscu powstało tzw. nowe miasto z od-dzielnym rynkiem (dzisiejszym pl. Wileńskim).


Po dawnych umocnieniach zachowały jedynie wały ziemne o wysokości do 12 m i szeroka sucha fosa na za-pleczu pałacu oraz po płn. stronie ul. Chrobrego. Ogrom twierdzy można wyobrazić sobie po uświadomieniu, że to co się widzi dzisiaj, jest tylko fragmentem jednego z pięciu bastionów pięcioramiennego założenia.

Obok pozostałości twierdzy, przy pl. Wolności, wznosi się późnobarokowy pałac, kryty dachem czterospa-dowym, zbudowany w 1766 r. dla kupca Treppmachera z Poznania, przebudowany w XIX w. Obecnie działa w nim Gimnazjum nr 1, od 19 IV 2002 r. noszące imię Józefa Nojego (patrz Pęckowo). Obok znajduje się korde-garda i brama zbudowane w tym samym czasie, dwie oficyny z 2 poł. XVIII w. (przekształcone w XIX i XX w.) i osiemnastowieczny park. Zachowały się resztki szpalerów lipowych, wiodących promieniście do pałacu (dwa najgrubsze drzewa mają obwody po 370 cm).

Po płn. stronie pl. Wolności stoi ceglany arsenał z XVII w., z górną częścią ryglową pochodzącą z następne-go wieku, gdy budynek przekształcono w spichrz. Po remoncie, przeprowadzonym w latach 1980-85 znalazło tu siedzibę otwarte 17 VII 1985 r. Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej, z ekspozycją przyrodniczą, historyczną i etnograficzną, a także prezentacją dawnej gospodarki leśnej.

Muzeum nosi imię Franciszka Grasia (1923-91), jego twórcy i pierwszego dyrektora. Pochodził z pobliskie-go Kamiennika, a od 1946 r. mieszkał w Drezdenku. Był nauczycielem, a zarazem regionalistą, autorem publi-kacji o mieście i okolicach.

W wale ziemnym z prawej strony muzeum zachował się fragment murów i piwnica z XVIII w. Z drugiej strony stoi niewielki dom z XVIII w., o ciekawym kształcie i dachu mansardowym. Przed muzeum w 1999 r. odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy II wojny światowej, z rzeźbą orła na niskim cokole.

Od pałacu do centrum miasta prowadzi ul. Chrobrego. Przy poprzecznej do niej ul. Żeromskiego wznosi się neogotycki kościół Matki Boskiej Różańcowej z 1864 r. Plac Wileński był ośrodkiem osiemnastowiecznego nowego miasta. Zachowały się przy nim piętrowe domy szachulcowe nr 3, 6 i 7 z 1 poł. XIX w. o dachach na-czółkowych, kamienica nr 5 zaś to modernistyczny dom handlowy z okresu międzywojennego. Pośrodku placu 17 IX 1967 r. ustawiono pomnik 650-lecia miasta (proj. Marian Wdowicki).

Łącznikiem między rynkami Starego i Nowego Miasta jest krótka ul. Warszawska. Stoi przy nim ładnie ostatnio odnowiona siedziba władz samorządowych, do której przylega dom z 1910 r. o efektownej dekoracji secesyjnej. Część ul. Kościuszki (na południe od ul. Warszawskiej) została przekształcona w deptak handlowy.

Wśród zabudowy Drezdenka zachował się większy zespół zabudowy eklektycznej i secesyjnej z pocz. XX w.; godne uwagi są zwłaszcza kamienice przy ulicach Krakowskiej 24, Poniatowskiego 12 i 29. Najbardziej efektowna jest kamienica z 1903 r. przy ul. Kościuszki 36, z dekoracjami przypominającymi secesję. Poczta (ul. Kościuszki 4) pochodzi z ok. 1900 r. Starsze, nawet z XVIII/XIX w., są domy szachulcowe m.in. przy ulicach Kościuszki 6, Poniatowskiego 3, Krakowskiej, Łąkowej, Żeromskiego. Nieco inny charakter ma zabudowa łu-kowatej ul. Wiejskiej, częściowo drewniana i szachulcowa z 1 poł. XIX w., która jest pozostałością wspomnia-nej wyżej chyży.

Przy ul. Marszałkowskiej zwraca uwagę piętrowy dom szachulcowy, ładnie odremontowany w 1993 r. Nieco dalej, za eklektycznym domem nr 10 z ok. 1910 r., znajduje się budynek dawnego browaru.

Stary Rynek ma zabudowę z XVIII w., ale znacznie przekształconą. Zwraca uwagę najstarszy dom miasta (nr 9, z apteką), szczytowy z dachem naczółkowym, zbudowany w 1697 r. Neogotycki ratusz z 1886 r., z wysoką wieżą, jest ostatnio remontowany na siedzibę jednostek powiatowych.

Po płn. stronie placu stoi dawna szkoła z 1837 r., przed którą zwraca uwagę stara żeliwna latarnia. Obok wznosi się okazały neogotycki kościół Przemienienia Pańskiego z masywną wieżą o piramidalnym zwieńczeniu, wybudowany w latach 1898-1902. Wewnątrz na uwagę zasługują ładne mozaiki. Od 1996 r. odbywa się w nim Letni Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej. Tablice na kościele przypominają 50. rocznice zsyłek na Sybir w 1940 r. i aresztowań przeprowadzonych w 1951 r. przez Urząd Bezpieczeństwa wśród tutejszych harcerzy. W sąsiedztwie kościoła znajduje się duży budynek szkoły z lat 1903-04, przed którym w 1979 r. ustawiono skrom-ny pomnik Janusza Korczaka.

U zbiegu ulic Marszałkowskiej i Kościuszki stoi obszerny budynek dawnego młyna o konstrukcji ryglowej, o metryce być może jeszcze siedemnastowiecznej, niedawno starannie odnowiony. Naprzeciwko niego, nieopodal mostu na Starej Noteci, znajduje się głaz o obw. 500 cm z popiersiem Tadeusza Kościuszki, odsłonięty w 1946 r.

Ulica Kopernika wyróżnia się obsadzeniem platanami. Po jej płd. stronie rozciąga się teren cmentarza. Znaj-dują się na nim aleje świerkowe, kaplica z pocz. XX w. oraz kopułowy grobowiec rodziny Stoltz z lat 1913-14. Przy wejściu w 1979 r. odsłonięto pomnik Wieczna chwała zasłużonym.

W zach. części miasta znajdują się tereny sportowe. Na stadionie 1 V 1972 r. odsłonięto pomnik Józefa No-jego (patrz Pęckowo). Do stadionu przylega kryty basen kąpielowy, wybudowany w 1920 r. Przed olimpiadą w Berlinie w 1936 r. trenowała na nim kadra pływaków niemieckich. Po remoncie od 1996 r. jest znów czynny.

W obrębie szpitala przy ul. Piłsudskiego najstarszy jest budynek kryty dachem naczółkowym z okienkami powiekowymi, powstały w latach 1858-59 i przekształcony w okresie międzywojennym. Naprzeciwko szpitala (ul. Słoneczna 1) stoi wydłużony dom, a przy nim gołębnik o szachulcowym zwieńczeniu, oba z ok. 1800 r.


71

Do płn. części miasta wiedzie ul. Niepodległości. Hala zakładów mięsnych (nr 15) z 2 poł. XIX w. została zaadaptowana na obiekt handlowy. Obok położona jest stacja wodociągowa z lat 1906-07, z wieżą ciśnień. Na skrzyżowaniu z ul. 29 Stycznia znajduje się pomnikowy głaz narzutowy o wysokości 4 m i obw. 7,5 m, ustawio-ny 22 VII 1965 r. jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Na terenie miasta znajduje się 10 pomników przyrody, a na terenie gminy w obrębie Puszczy Noteckiej, ko-lejnych 14 oraz 9 poza Puszczą. W 2003 r. uchwałą Rady Miejskiej w Drezdenku powołano Zespół Krajobrazo-wy „Drezdeneckie Uroczyska” o pow. 1184,76 ha. Należy nadmienić, że tereny chronione różnymi formami zajmują ponad 70% powierzchni gminy.

Na prawym brzegu Noteci leży NOWE DREZDENKO, założone ok. 1670 r. na polecenie elektora Frydery-ka Wilhelma i powiększone w latach 1763-64 przez osadzenie kolonistów z Polski. W 1837 r. założono tu fabry-kę porcelany. Rozwój osady nastąpił po uruchomieniu w 1851 r. królewsko-pruskiej kolei wschodniej Berlin–Bydgoszcz–Królewiec. Włączono ją w granice miasta w 1967 r. Znajduje się tu neobarokowy kościół Serca Pana Jezusa z 1914 r. Na Noteci wybudowano basen portowy i zimowisko dla barek (obecnie nieużytkowane).

GNIEWOMIERZ – osada w gminie Wieleń, 16 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad dużym stawem rybnym zwanym też Jez. Hamrzyskim (18 ha). Znajduje się tu dawny pałacyk myśliwski, drewniany w stylu szwajcar-skim, wybudowany w 1908 r. na malowniczym wzniesieniu, w otoczeniu buków. Jego budowa była jednym z elementów prac urządzeniowych w okolicznych lasach i organizacji wzorowego gospodarstwa łowieckiego, przeprowadzonych w latach 1881-1915 przez właścicieli tego terenu – Hochbergów z Goraja. Wewnątrz pałacy-ku zachowały się częściowo elementy stylowego wystroju. Po II wojnie światowej zaczął służyć wypoczynkowi (m.in. w latach pięćdziesiątych przyjeżdżał tu ze swymi zawodnikami słynny trener bokserski Feliks Stamm). Do niedawna znajdował się w nim ośrodek kolonijny dawnych Zakładów Płyt Pilśniowych z Czarnkowa. Po przejściu w 1998 r. w ręce prywatne i przeprowadzeniu remontu otwarto tu pensjonat .

GORAJ – wieś w gminie Lubasz, leżąca 6 km na płd.zach. od Czarnkowa, po płd. stronie wzgórz moreno-wych. Pierwotnie wchodziła w skład dóbr czarnkowskich. Pierwsza wzmianka z 1486 r. W obrębie dość zwartej zabudowy wsi zachowały się domy z 2 poł. XIX i pocz. XX w. W dawnej szkole, piętrowej z pocz. XX w., mie-ści się obecnie przedszkole.

Od 1865 r. właścicielem folwarku w Goraju był książę Hans Henryk XI von Pless. Zgromadził on jeden z większych majątków w Wielkopolsce, liczący ok. 12 tys. ha (w tym 90% lasów). Później dobra te przeszły na Hochbergów, magnacką rodzinę z Pszczyny.

Wśród zalesionych wzgórz morenowych na północ od wsi, już na terenie gminy Czarnków, leży GORAJ ZAMEK. Wśród lasów i wzgórz Hochbergowie, zbudowali w latach 1910-13 pałac wzorowany częściowo na renesansowym zamku Varenholz w Westfalii. Ich zamierzeniem było stworzenie tu siedziby bocznej linii tej rodziny (posiadała ona tutejsze dobra od 1873 r.), co jednak uniemożliwiło objęcie tych terenów przez Polskę odrodzoną po I wojnie światowej. W gł. fasadzie znajduje się niesymetrycznie usytuowane wejście i dwie niskie ośmioboczne wieże wtopione z boków w bryłę budowli. Wewnątrz zachowały się częściowo elementy stylowe-go wyposażenia. Obecnie w zamku znajduje się internat Zespołu Szkół Leśnych im. Jana Kloski, którego nowe obiekty powstały w sąsiedztwie. Jest to jedna z 13 szkół leśnych w Polsce, o uznanej pozycji. Powstała zaraz po wyzwoleniu – już w sierpniu 1945 r. rozpoczęto tu kształcenie leśników. Budynek szkolny wybudowano w 1963 r., a dawna masztalarnia służy jako sala gimnastyczna. Wizytówką szkoły jest Zespół Trębaczy Myśliwskich.

Przyległy teren leśny w 2 poł. XIX w. zamieniono na park (6,3 ha) z drzewami o pomnikowych rozmiarach (najgrubszy jest buk przed zamkiem o obw. 500 cm). W małym arobretum rosną ciekawe egzotyczne gatunki drzew i krzewów. W parku znajduje się jest też grób ostatniego właściciela z rodziny Hochbergów.

GOSZCZANOWO – wieś w gminie Drezdenko, położona 19 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Go-rzowa Wlkp., na płn. skraju lasów Puszczy.

Znaleziono tu wykopaliska m.in. na cmentarzysku należącym do kultury łużyckiej i z okresu wpływów rzymskich. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1338 r., gdy przejęli ją von Ostenowie z Drezdenka. W latach 1941-44 znajdował się tutaj obóz dla ok. 50 jeńców francuskich, pracujących w okolicznych gospodar-stwach rolnych.

Wysoko ponad tamą piętrzącą staw wznosi się neogotycki kościół św. Jana Vianneya z 2 poł. XIX w. Zabudowa wsi pochodzi w znacznej części z 2 poł. XIX i pocz. XX w. Na wsch. skraju wsi zachował się

dwór (dom nr 3) z 2 poł. XVIII w., kryty dachem naczółkowym. Przy nim stoi murowano-szachulcowa oficyna z poł. XIX w.

Wśród łąk w dolinie Noteci, 3 km na północ, położona jest wieś GOSZCZANÓWEK o rozproszonej zabu-dowie. Znajduje się w niej kościół św. Jana Chrzciciela z 1912 r., z wtopioną w bryłę drewnianą wieżą. Przy nim pozostałości pomnika żołnierzy poległych w I wojnie światowej.

W odl. 4 km na płn.wsch. leży GOSZCZANOWIEC o podobnie rozproszonym układzie. Jest to dawna osa-da olęderska, założona w 1667 r. na wyspowym wyniesieniu w obrębie doliny Noteci. Znajduje się tu ładny


kościół neogotycki św. Teresy z 1867 r., kamienny z ceglaną wieżą. Zachował się przy nim pomnik 23 tutej-szych mieszkańców, poległych w latach 1914-19, na którym ustawiono figurę Matki Boskiej Niepokalanej.

GOŚCIM – duża wieś w gminie Drezdenko, 11 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Gorzowa Wlkp., między lasami Puszczy a doliną Noteci.

Jest to stara osada nadnotecka, o czym zaświadczają wykopaliska zaliczane do kultur pucharów lejkowatych i ceramiki sznurowej. Wzmiankowana po raz pierwszy jako Gotzim w dokumencie z 2 II 1317 r., określającym granice posiadłości von Ostenów z Drezdenka. Dawniej nazwa wsi miała formę Chocim. W czasie II wojny światowej przebywały tu oddziały robocze jeńców francuskich i włoskich, zatrudnionych przy pracach rolnych.

Zabudowa wsi rozciągnięta jest wzdłuż szosy, która tu ma kręty przebieg. Wśród coraz liczniejszych nowych domów zachowały się stare zabudowania, jak np. ładnie odnowiona szachulcowa chałupa nr 51 z 2 poł. XIX w. W centrum wsi znajduje się szeroka ulica jakby w małym miasteczku. Wznosi się przy niej poewangelicki ko-ściół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1898 r., okazała budowla neoromańska z transeptem i wysoką wieżą.

GROTÓW – wieś w gminie Drezdenko, położona 10 km na południe od miasta, po obu stronach szosy do Międzychodu. Przepływa tu Grotówka, uchodząca koło Niegosławia do Noteci.

Założono ją w 1702 r., gdy osiedliło się tu 25 rodzin z Polski. Pierwotnie wieś miała się nazywać Schönerwiese (piękna łąka). Gdy przejeżdżał tędy król pruski Fryderyk II, zrzucił go koń podczas pokonywania mokradła. Kazał więc nazwać ją Modderwiese (zgniła łąka) i taka forma była w użyciu do 1945 r.

Wieś ma zabudowę rozproszoną na znacznym obszarze śródleśnych enklaw, z licznymi starymi budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi. Wiele gospodarstw zamieniono ostatnio na domy letniskowe. W płn. części, nieco na wschód od szosy, znajduje się ukryty wśród drzew kompleks zabudowań dawniej niemieckiej strażnicy granicznej. Dalej na wschód, 600 m od szosy, stoi na niewielkiej wydmie neogotycki kościół Matki Boskiej Królowej Polski z 1887 r.

Na płn.wsch. od Grotowa leżą dwa nieduże akweny: Jez. Grotowskie o podmokłych, niedostępnych brze-gach, i malowniczo położone w lesie jez. Niewlino (Wanda). Tego drugiego jeziora dotyczy być może wzmian-ka Nuetcz z 1402 r.

GULCZ – wieś w gminie Wieleń, położona 13 km na zachód od Czarnkowa, przy szosie do Drezdenka, w pobliżu krawędzi doliny Noteci.

Wzmiankowana po raz pierwszy w 1381 r. jako Golcze. W XIV-XVI w. stanowiła własność rodziny Przo-snów z Lubasza, a część jej należała do Czarnkowskich z Czarnkowa.

Wieś jest ładnie położona w dolinie Gulczanki, na jej stokach i przyległym terenie. Pośrodku gł. skrzyżowa-nia wsi stoi kamienno-murowana kapliczka Matki Boskiej z pocz. XX w. Wśród nowych domów zachowało się nieco starych budynków, m.in. szachulcowych. Nietypowe jest gospodarstwo przy ul. Łąkowej 16, z łukowatymi bramami wjazdowymi po bokach.

Kościół św. Piotra i Pawła, o tradycyjnej formie z ośmioboczną wieżą, wybudowano w latach 1950-53 (arch. Franciszek Morawski, wyposażenie wnętrza Józef Pade). W ołtarzu w kaplicy po lewej znajduje się późnobaro-kowy obraz Świętej Rodziny z lat ok. 1780, przeniesiony ze Wschowy, w oknach witraże z 1952 r. projektu Stanisława Powalisza, a w kruchcie krucyfiks wykonany ok. 1900 r. przez rzeźbiarza ludowego W. Kubisia. Tablica na ścianie zewnętrznej przypomina budowniczego świątyni, ks. Bernarda Woltmana (1912-87). Przy kościele stoi figura św. Wawrzyńca z 1953 r.

Po przeciwnej stronie szosy, przed świetlicą wiejską, w maju 1997 r. ustawiono kamień z metalową tablicą poświęconą Mieszkańcom siostrzanego miasta Stevens Point w stanie Wisconsin. Współpraca została nawiązana dlatego, że w XIX w. w tej części Stanów Zjednoczonych osiedliło się wiele osób z Gulcza i okolicy, które po latach odszukały swoje korzenie i nawiązały kontakt z rodzinymi stronami.

HAMRZYSKO – wieś w gminie Wieleń, leżąca wśród lasów 15 km na płd.wsch. od miasta, przy bocznej drodze z Roska do Krucza.

Nazwa wsi świadczy o istnieniu tu dawniej kuźnicy, wykorzystującej rudę darniową i energię wodną Miały. W dokumencie z 1455 r. wzmiankowano Crotcz et Hamer [Krucz i Hamrzysko]. Wieś tutejsza jest znana od 1499 r., a w 1510 r. jej nazwę zapisano jako Hamrzisko.

O dawnej przeszłości Hamrzyska świadczy nietypowa dla osad puszczańskich zwarta zabudowa, z wieloma starymi domami. Wśród nich pojawiły się w ostatnich latach domy letniskowe, tym celom służy też część daw-nych gospodarstw.

JARACZ – wieś w gminie Rogoźno, położona 8 km na płn.wsch. od Obornik, nad Wełną. Zabudowa rozło-żyła się na enklawach na wsch. skraju Puszczy.

Już w 1445 r. był znany Jaraczew Młyn. Jego nazwa pochodziła od Jaracza Grudzińskiego, właściciela odle-głej o 4 km wsi Grudna. Później powstał jeszcze jeden młyn na Wełnie, zwany Nowym Młynem Jaraczewym, znany od 1482 r. – obecny Nowy Młyn na zachód od Rogoźna. W sąsiedztwie na terenie leśnym w 1744 r. zało-żono Jarackie albo Jastrzębiec Olędry, czego pamiątką jest rozproszona zabudowa wsi.


73

W dawnej osadzie młyńskiej w 1986 r. otwarto muzeum młynarstwa. Gł. jego obiektem jest trzykondygna-cyjny ceglany młyn wodny, przebudowany w końcu XIX w. ze spichrza z 2 poł. XIX w., gdy po przeprowadze-niu regulacji Wełny stary drewniany młyn znalazł się poza rzeką. Był czynny do 1976 r. Wewnątrz zaprezento-wano ewolucję techniki młynarskiej od XIX w., odtworzono też częściowo dawne urządzenia tego młyna (napę-dzanego wynalezioną w USA turbiną Francisa). Wystawa przedstawiająca domowe przetwórstwo zboża znajdu-je się w dawnej kamienno-ceglanej stajni, a obok urządzono plenerową ekspozycję urządzeń technicznych. Na pobliskim pagórku wznosi się ładnie odnowiony dom młynarza (obecnie hotel).

JASIONNA – wieś w gminie Wronki, położona 6 km na północ od miasta, przy szosie do Ciszkowa. Po-wstała jako osada olęderska, zapewne w 1735 r. Przed remizą Ochotniczej Straży Pożarnej ustawiono sikawkę konną, drewnianą z metalowym zbiornikiem, wyprodukowaną w 1906 r. w Kostrzynie nad Odrą.

W odl. 2 km na płn.zach., przy szosie w kierunku Sierakowa, do lat pięćdziesiątych istniała wieś Bielawy. Była to osada olęderska, założona w 1747 r. na terenie po zarośniętej już lasem poprzedniej osadzie. Być może Baloowa, odnotowana w dokumencie Władysława Łokietka z 1298 r., to właśnie była ta osada.

Przy szosie do Wronek, 2 km od Jasionny, znajdują się OBELZANKI – dawna osada olęderska, założona w XVIII w. dla kolonizacji terenów leśnych. Na pola tej wsi w nocy 15/16 VIII 1944 r. zrzucona została grupa zwiadowców Mikołaja Kozubowskiego (miejscowi Niemcy ujęli wtedy jednego ze skoczków).

KAMIENNIK – wieś w gminie Drawsko, położona 10 km na płd.wsch. od Drezdenka, nad Miałą, przy szo-sie z Chełstu do Kwiejc.

W dokumencie z 1564 r. odnotowano dwa doły, w których kurzą smołę na Kamienczu, a w 1580 r. Hamer (kuźnicę) Kamiennik. Część żołnierzy armii napoleońskich po klęsce w Rosji miała przejeżdżać przez Marylin, Piłkę i Kamiennik. Podobno zatopiono wówczas skarb na tzw. Kortaju.

Dziś o przemysłowej przeszłości osady zaświadczają ceglano-drewniany dawny młyn wodny z XIX w. i staw na Miale oraz zabudowania po zlikwidowanym zakładzie drzewnym. Wśród zwartej zabudowy zachowało się trochę starych domów szachulcowych z poł. XIX w. (np. nr 11, 49, 55). Najstarszy jest dom nr 37 z 1 poł. XIX w,, częściowo przebudowany. Budynek szkoły (na płn.-wsch. skraju wsi) pochodzi z 1910 r.

KARWIN – wieś w gminie Drezdenko, 8 km na płd.wsch. od miasta, nad stawem i rzeczką Rudawa (lewym dopływem Noteci).

Powstała zapewne w XVI w. w dobrach drezdenkowskich. Pierwsza wzmianka w dokumencie z ok. 1602 r., gdzie wymieniono Hamer (= kuźnię), co margrabia dzisiejszy kurfierst do zamku Drezna trzyma. Obecna nazwa pochodzi od staropolskiego karw (= wół). Dnia 10 X 1944 r. oddział Armii Krajowej z Drawska, udając dezerte-rów niemieckich, zaatakował pracowników tutejszego urzędu leśnego w celu zdobycia broni myśliwskiej.

Stojący na niewielkim wzniesieniu szachulcowy kościół Podwyższenia Krzyża Świetego wybudowano w la-tach 1778-95 (chorągiewka na szczycie niskiej drewnianej wieży ma datę 1795). Na północ od kościoła znajduje się dawna siedziba Nadleśnictwa Karwin (jego siedzibę przeniesiono do Drezdenka) – duży budynek z lat dwu-dziestych XX w. z szachulcowym poddaszem, a obok zespół zabudowań gospodarczych. Przy mostku na Ruda-wie zachował się dawny młyn wodny.

KISZEWO – wieś w gminie Oborniki, 10 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na prawym brzegu Warty.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1284 r. (Okisovo) i dotyczy lokacji na niemieckim prawie wiejskim. Należała ona wtedy do Tomisława z Szamotuł, a później była własnością Kiszewskich herbu Nałęcz. W 1602 r. opat lubiński Stanisław Imbir Kiszewski ufundował w tutejszym ubogim kościele prepozyturę podległą benedyk-tynom z Lubinia (funkcję proboszczów pełnili zakonnicy); istniała ona do 1787 r. W 1452 r. zostało odnotowane Minor Kyschewo, czyli obecne Kiszewko, później (od 1697 r.) osadę typu przejściowego do osad olęderskich.

Układ przestrzenny wsi jest dość skomplikowany, a wytworzył się taki wskutek podporządkowania dróg przeprawie przez Wartę (dawniej promem, obecnie łodzią). Kościół Najśw. Serca Jezusa i św. Anny o moderni-stycznej sylwetce wybudowano w latach 1934-35. Wśród zabudowy zachowało się nieco starych domów, a piętrowa szkoła pochodzi z pocz. XX w. Na cmentarzu (nieopodal szosy do Obornik) znajduje się kaplica Matki Boskiej Bolesnej z pocz. XX w. w formie kamiennej rotundy. W tej części wsi powstało ostatnio kilka nowych rezydencji.

W odl. 4 km na północ, przy asfaltowej drodze do Podlesia, znajduje się leśniczówka WYPALANKI. Nieco dalej położona jest osada leśna Wypalanki. Nazwa ta świadczy, że miejsce do zamieszkania ludzi uzyskano poprzez wypalanie lasu.

KLEMPICZ – wieś w gminie Lubasz, położona pośrodku lasów Puszczy 7 km na północ od Obrzycka, przy szosie Szamotuły–Czarnków.

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1499 r. (Klapycz). Wieś była własnością królewską w starostwie wie-leńskim. Dnia 6 I 1919 r. powstańcy z Wronek stoczyli tu zwycięską potyczkę z Niemcami i zapewnili bez-pieczne powiązanie Szamotuł z Czarnkowem.


Piaszczyste gleby i ubogie drzewostany sosnowe, a także możliwość korzystania z zasobów wodnych Noteci i Warty były powodem wyznaczenia w okolicach Klempicza lokalizacji elektrowni jądrowej (o mocy 4000 MW, podczas gdy największa w Wielkopolsce elektrownia „Pątnów” miała wówczas moc 1600 MW). Protesty spo-łeczne, skutki katastrofy elektrowni w Czarnobylu w 1986 r. oraz wysokie koszty budowy spowodowały odstą-pienie w 1990 r. od daleko posuniętych przygotowań do budowy. Jedyną pozostałością po tej inwestycji są ślady zaplecza placu budowy, które zaczęto urządzać po płd.-wsch. stronie zabudowań wsi. Zamiarowi wybudowania elektrowni zawdzięczamy także wybudowanie nowego mostu przez Wartę w Obrzycku i poszerzenie szosy na odcinku od Piotrowa do ówczesnej granicy woj. poznańskiego.

KOBUSZ – miejsce po byłej już osadzie w głębi Puszczy, 5 km na południe od Piłki, w granicach gminy Wronki. Nazwa urzędowa: Kobus.

Kobusz istniał w latach 1738-1976. Został założony jako osada olęderska, a w okresie największego rozwoju, w 2 poł. XIX w., liczył 150 mieszkańców. Wydmy na południe od wsi były nazywane Kobusimi albo Psimi Wzgórzami, a mieszkańców Arsenowa, Gogolic i Kobusza do I wojny światowej zwano Psińcami.

Jedyną pozostałością po osadzie jest samotny zrujnowany budynek, w którym w latach siedemdziesiątych mieściła się samoobsługowa stacja turystyczna. Istnienie tej stacji było powodem wytyczenia trzech szlaków znakowanych, których węzeł znajduje się na skraju polany po dawnej osadzie – w miejscu, gdzie znajdowało się ich gł. skrzyżowanie.

KOWANÓWKO – wieś w gminie Oborniki, 3 km na płn.wsch. od miasta, po zach. stronie szosy Poznań–Piła. Składa się z dwóch części: płd. starszej, na lewym brzegu Wełny, i nowszej płn., przedzielonych parkiem sanatoryjnym.

Wzmiankowana była po raz pierwszy jako Novum Chowanowo w 1356 r. W 1564 r. należała do starostwa obornickiego i pozostawała jego własnością aż do rozbiorów. W 1 poł. XIX w. był to majątek niemieckiej rodzi-ny Ikertów, od których w 1853 r. kupił go dr Józef Żelasko. Był to początek wykorzystywane na cele lecznicze walorów okolicy – ciszy i dobrego mikroklimatu.

Przy ul. Harcerskiej 1 znajduje się szkoła wybudowana przed I wojną światową. Dalej nad Wełną stoi dwór z 2 poł. XVIII w., po 1887 r. przekształcony przez Wiktora Karczewskiego w dworek typu romantycznego, o rozbudowanej bryle, z eklektycznym ozdobami na elewacjach i dwiema wieżami o stożkowatych zwieńczeniach (projekt wykonał być może Stanisław Hebanowski). Ostatnio jest on gruntownie remontowany. Obok stoi duża oficyna z końca XIX w. W sąsiedztwie rozciąga się park z lat sześćdziesiątych XIX w.

Wspomniany park w 1927 r. podzielono i większą jego część (12,06 ha) przyłączono do położonego w są-siedztwie sanatorium. W latach 1855-57 Józef Żelasko wybudował w parku szpital dla umysłowo chorych i upośledzonych. Główny budynek w latach 1921-22 rozbudowano wg projektu Adama Ballenstaedta, wtedy też pojawiła się nazwa MIŁOWODY (od nazwiska właściciela, przemysłowca Feliksa Miłobędzkiego, i dra Jana Żniniewicza, poznańskiego specjalisty od wodolecznictwa). W 1927 r. zakład przejęła Kasa Emerytalna Robot-ników Kolejowych, po przebudowie w 1949 r. było tu dziecięce sanatorium kolejowe, a obecnie jest to siedziba szpitala rehabilitacyjnego dla dzieci „Miłowody”. Kowanówko jest znane także z innego obiektu szpitalnego – dawnego sanatorium przeciwgruźliczego, obecnie szpitala kardiologicznego, położonego w lesie na terenie daw-nej osady PAWŁOWICE 1,5 km na północ od wsi.

KROBIELEWKO – wieś w gminie Skwierzyna, 12 km na płn.zach. od Międzychodu, przy szosie Wiejce–Skwierzyna, na prawym brzegu Warty.

Zaczątkiem wsi było Krobielewo powstałe na lewym brzegu Warty. Pierwsza wzmianka z 1388 r. W 1547 r. biskup poznański Benedykt Izdbieński zamienił za pozwoleniem papieża Pawła III z Mikołajem Przetockim Lechlin na Potrzebowo i Krobielewo; sprawa anulowania tej transakcji była przedmiotem sporów sądowych w latach 1552-58. Według dokumentu z 1517 r. wieś leżała już po obu stronach rzeki, a w końcu XVI w. cześć prawobrzeżną nazywana Zarzecze, a nawet Niepotrzebowo. W 1661 r. przeniesiono ją na prawa olęderskie, a później zlała się ona z osadą Baba o podobnym charakterze. Według mapy Gilly’ego z końca XVIII w. Krobie-lewko leżało na lewym, a Krobielewo – na prawym brzegu Warty. W 1896 r. powstało tu nadleśnictwo pań-stwowe, gdy von Rathenow, właściciel majątku w Wiejcach, sprzedał rządowi 5500 ha lasów. Ostatnio rozgłos zyskały Święta Podgrzybka – imprezy promujące Puszczę Notecką, organizowane przez samorządy Skwierzyny i Międzychodu oraz nadleśnictwa Międzychód, Skwierzyna oraz Karwin.

Charakter wsi związany jest z otaczającymi lasami. Przy gł. skrzyżowaniu niedawno ustawiono ciekawą kompozycję z kamieni „Edek Głaz”. Nieco dalej przy szosie zachowała się dawna niemiecka strażnica granicz-na, z zabudowaniami zgrupowanymi wokół podwórza. Kościół Najśw. Serca Pana Jezusa jest budowlą drewnia-ną z 1924 r.

W płd.-zach. części wsi znajduje się zalesiona wydma 56 m n.p.m. Stoi na niej bezstylowy dwór z końca XIX w. – do 1973 r. siedziba nadleśnictwa, a obecnie obrębu wchodzącego w skład Nadleśnictwa Międzychód. Przy nim znajduje się założony w tym samym czasie park (0,70 ha), w którym (na miejscu dawnej drewnianej wieży obserwacyjnej) ustawiono maszt telewizji przemysłowej służący do obserwacji przeciwpożarowych.


75

W odl. 2 km na płn.zach. leżały NADZIEJEWKI, zapewne osada olęderska z XVIII w. o typowej rozproszo-nej zabudowie. Pozostała po niej tylko dawna leśniczówka nieco na północ od szosy do Skwierzyny. Inną osadą tego rodzaju jest SKRZYNICA, położona przy szosie 3 km na zachód od Krobielewka, założona zapewne w XVIII w. przez właścicieli Wiejc jako Krynica Olędry. Wcześniej, w 1546 r., wzmiankowane było starorzecze Warty o nazwie Skrzynica.

KRUCZ – wieś w gminie Lubasz, 12 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad Gulczanką, przy szosie Ciszkowo–Wronki.

W dokumencie z 1399 r. wymieniony jest Iohannis de Crocz. Dawniej nazwa wsi brzmiała Krótcz, co utrwa-liło się w stosowanej jeszcze dzisiaj formie do Kruczcza. W XVI w. należała ona do Lubaskich herbu Radwan, na pocz. XVII w. do Gorajskich, w XVIII w. do Miaskowskich i Swinarskich, a potem (do 1850 r.) do Szuł-drzyńskich z Lubasza. Przez krótki czas właścicielem Krucza był Ignacy Goetzendorf-Grabowski, który w 1873 r. sprzedał majątek książęcej rodzinie von Pless. Ci stworzyli tu ośrodek dóbr liczących 32,3 tys. mórg, które potem przeszły na Hochbergów z Goraja. Jeszcze obecnie można w lesie dostrzec zasięg ich posiadłości, ozna-czonych usypanymi z ziemi kopczykami lub biegnącymi wzdłuż granicy niewielkimi wałami. W końcu XIX w. Hochbergowie założyli tu głębinową kopalnię węgla brunatnego z trzema szybami (zachowały się ich pozostało-ści na polach na północ od linii kolejowej).

We wsi znajduje się dwór z 1830 r., nieco przebudowany w 1939 r., kryty dachem naczółkowym z okienka-mi powiekowymi. Od 1984 r. jest siedzibą Nadleśnictwa Krucz, w 2000 r. został ładnie odnowiony. Obok roz-ciąga się park ze stawem, będący w trakcie rewaloryzacji. Rośnie w nim kilkadziesiąt pomnikowych dębów o obw. do 610 cm. Zlokalizowane tu będzie miejsce odpoczynku dla odwiedzających, jest także kolekcja uli. Na-przeciwko parku stoi nowa kaplica Chrystusa Króla.

Przy gł. skrzyżowaniu wsi znajdują się kapliczka św. Wawrzyńca z lat dwudziestych XX w. i budynek szko-ły z pocz. XX w. Nieopodal mostku na Gulczance obejrzeć można kamienny dom nr 78 z 2 poł. XIX w. Przez wieś i wzdłuż szosy w kierunku Ciszkowa ciągnie się ładna aleja, złożona głównie z lip i dębów. Niedaleko stacji kolejowej (na północ od wsi) zachowała się tzw. bażanciarnia – zespół trzech drewnianych budynków z lat po I wojnie światowej. Przebiegająca tędy linia kolejowa Krzyż–Inowrocław jest nieczynna dla ruchu pasażer-skiego, ale kursują tu pociągi towarowe. Przy stacji działa składnica surowca drzewnego z nowoczesną linią technologiczną do wstępnej obróbki drewna.

Po płd. stronie wsi położone jest Jez. Kruteckie, przez które przepływa Miała. W jego wodach stwierdzono występowanie jezierzy morskiej, rośliny reliktowej z okresu lodowcowego. Na wsch. brzegu akwenu, 3 km na południe od Krucza, leży wieś KRUTECZEK, założona jako osada olęderska w 1727 r. Jej gł. część ma niety-pową dla tego typu osad zwartą zabudowę, ze starymi budynkami mieszkalnymi murowanymi i drewnianymi gospodarczymi. Najciekawszy jest dom nr 18 z szachulcowym poddaszem.

KUKUŁKA – leśniczówka w gminie Sieraków, położona 6 km na płn.zach. od miasta, na północ od Jez. Kłosowskiego. Dawna nazwa Kukawka. Nad stawem, leżącym w tej samej rynnie polodowcowej co wspomnia-ne jezioro, rosną ładne dęby.

KWIEJCE – wieś w gminie Drawsko, położona wśród lasów 10 km na płd.wsch. od Drezdenka, nad jez. Piast, przy lokalnej szosie z Chełstu do Piłki.

Jako pierwsze pojawiło się w dokumentach w 1424 r. jezioro Queske, przez które wówczas biegła granica między Wielkopolską a Nową Marchią. W kolejnych wiekach akwen ten wchodził w skład dóbr wieleńskich. Później nad jeziorem powstała wieś, po raz pierwszy odnotowana w 1592 r.

Główna część wsi ma zwartą zabudowę, z wieloma starymi domami. Najstarsza jest chałupa nr 16 z 1 poł. XIX w., stojąca przy skrzyżowaniu z drogą do Dębowca. W gospodarstwie nr 12 znajduje się stodoła szachul-cowa z tego samego czasu. Położony pośrodku wsi neogotycki kościół Niepokalanego Serca Maryi pochodzi z 1909 r. W dawnej szkole z 1912 r. istnieje dziś ośrodek wypoczynkowy „Leśny Dworek”. W płd. części wsi, w obrębie ośrodka „Hubertus”, zachowały się pozostałości parku z aleją lipową. Ostatnio pojawiło się tu trochę nowych domów, nawet szachulcowych, w okolicy zaś powstają licznie domy letniskowe (nowe lub zaadaptowa-ne ze starych gospodarstw olęderskich). Przez Kwiejce przebiegała granica państwa w 1919 r. i znajdowała się tu stacja graniczna.

Wydłużone JEZ. PIAST, o niskich i łatwo dostępnych brzegach, ma najlepsze warunki do kąpieli ze wszystkich jezior w okolicach Piłki i Kwiejc. Obecna nazwa pojawiła się po I wojnie światowej, gdy na jezioro przeniesiono miano sąsiadującego z nim dawniej bagna Piasto.

Na płd.wsch. od wsi w 1742 r. założono osadę olęderską – obecne KWIEJCE NOWE o rozproszonej zabu-dowie. W wyniku uwłaszczenia chłopów, na gruntach Kwiejc w 1 poł. XIX w. powstała wieś ZIELENIEC (Grünthal) – jedyna właściwie większa osada założona w Puszczy po okresie kolonizacji olęderskiej. W obrębie tej wsi położone jest jez. Zieleniec (7 ha), a po jej płd. stronie jez. Warasz (Warsz; 8 ha), otoczone w dużej czę-ści lasem. Ten drugi akwen odnotowano w 1564 r. jako jez. Mrzino, należące do wsi Pęckowo w starostwie wieleńskim. Nazwa Zieleńca ostatnio zanika, zastępowana przez Kwiejce – oznaczające cały okoliczny teren.


Jeszcze dalej na południe, przy starym trakcie z Sierakowa do Drezdenka, stoi leśniczówka GOSPÓDKA. Ongiś zapewne była tu jakaś gospoda, o czym dodatkowo może zaświadczać fakt istnienia do niedawna w są-siedztwie osady Karczemka (Kaczemka). Długą tradycję istnienia tu gospody potwierdza odnosząca się być może do tego właśnie miejsca wzmianka z końca XV w. o Area Cauponaria (obszarze wokół nędznej karczmy) przy dawnym trakcie z Wronek do Drezdenka. Na mapach z XVIII w. była w tym miejscu Karczma Dobrzewska (Dobriewer Krug). Przy zabudowaniach Gospódki znajduje się symboliczny grób Antoniego Jarochowskiego, tutejszego leśniczego, który został 16 VIII 1944 r. bestialsko zabity przez niemieckich żandarmów za sprzyjanie partyzantom.

Osada DĘBOWIEC, znajdująca się już w gminie Sieraków, położona 4 km na południe od Kwiejc, była dawniej znacznie większa. Została założona jako osada olęderska ok. 1722 r. na terenie nieużytków. Obecnie jej gł. częścią jest zespół zabudowań dla robotników leśnych, zbudowany w latach siedemdziesiątych.

Przy trakcie tym, 3 km na południe od Kwiejc i 1,5 km od Dębowca, odsłonięto 16 X 2002 r. prostopadło-ścienny głaz z tablicami po bokach i na szczycie, zwany „Kamieniem trzech dyrektorów”. Stoi on w miejscu, gdzie zbiegają się granice zasięgu Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile, Poznaniu i Szczecinie.

LIPKI WIELKIE – duża wieś w gminie Santok, położona 14 km na północ od Skwierzyny, przy szosie Go-rzów Wlkp.–Drezdenko.

Znaleziono tu ślady osady neolitycznej z III tysiąclecia p.n.e., należącej do kultury pucharów lejkowatych. Wieś została założona w 1580 r. przez Wolfa i Christopha von Rüleke (Rolków) w miejscu zwanym Lybky. Gmina ewangelicka istniała tu już w 1647 r., natomiast kościół katolicki odnotowano w 1692 r. – początkowo filialny w parafii Goszczanowo, parafialny od 1861 r. W latach 1940-45 istniał tu obóz jeniecki, filia Stalagu IIIC z Drzewic – początkowo dla ok. 500 Polaków, których w połowie 1942 r. zastąpili jeńcy francuscy (praco-wali oni w rolnictwie). W latach 1947-73 istniało tutaj nadleśnictwo państwowe.

Zabudowa wsi składa się z prostokątnego pl. Kościelnego i kilku ulic wokół niego oraz długiej na 4,5 km ul. Szosowej, przebiegającej u podnóża terasy wydmowej. Najstarsze Lipki znajdowały się po płd. stronie pl. Ko-ścielnego. Zostały one nazwane Stare, gdy ok. 1787 r. po płn. stronie założono Lipki Nowe. Obie osady połączo-no w 1929 r., a forma Lipki Wielkie pojawiła po II wojnie światowej ze względu na rozmiary wsi. Zachowało się tu sporo starych zabudowań szachulcowych i murowanych, na ogół z XIX/XX w.

Pośrodku pl. Kościelnego wznosi się neobarokowy kościół poewangelicki Narodzenia NMP z lat 1910-11, konsekrowany 7 X 1993 r. Organizowane są w nim koncerty na organach z 1911 r., odrestaurowanych w 1997 r. Przy gł. skrzyżowaniu (ul. Szosowa 71) znajduje się dom z 2 poł. XIX w., kryty dachem naczółkowym. Nieco dalej (nr 60) wznosi się okazała szkoła z lat dwudziestych XX w. (wobec wybudowania w 1998 r. nowej szkoły obecnie nieużytkowana). Przed remizą strażacką, również z lat dwudziestych, rośnie lipa o obw. 370 cm.

W zach. części wsi znajduje się pałac z XVIII w., przebudowany ok. 1970 r., obecnie użytkowany przez Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (przebywają w nim dzieci upośledzone w lekkim stopniu). Przede wszystkim na potrzeby Ośrodka w 2002 r. otwarto ścieżkę edukacyjną „Leśnictwo i łowiectwo w puszczach gminy Santok” im. Włodzimierza Korsaka. Wychowankowie Ośrodka wykonali pomnik podgrzybka, odsłonięty 22 IX 2003 r. Wokół pałacu rozciąga się park z poł. XIX w. (10,50 ha). Przylega do niego dawny folwark, w obrębie którego zachował się obszerny dom (rządcówka?) z XIX/XX w. (ul. Szosowa 111), z szachulcowy piętrem i dachem naczółkowym z wystawką. Po przeciwnej stronie szosy stoi czworak z pocz. XX w.

W odl. 4 km na północ, na lewym brzegu Noteci, leży wieś LIPKI MAŁE o rozproszonej zabudowie, zało-żona w latach 1735-37 na gruntach majątku Lipki Wielkie. Odkryto tutaj osady kultur ceramiki wstęgowej i ceramiki sznurowej z okresu neolitu oraz cmentarzysko z okresu rzymskiego. Znajduje się tu kościół św. Stani-sława z 1806 r., przebudowany w formach neogotyckich w 1907 r. Przed nim stoi pomnik poległych w I wojnie światowej. W położonym na zachód od kościoła gospodarstwie nr 6 znajdują się zabudowania z ok. 1900 r.

LUBASZ – duża wieś gminna w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, położona 7 km na południe od Czarnko-wa, przy szosie do Szamotuł, nad Jez. Dużym.

Osadnictwo w tym rejonie ma bardzo starą historię. Niektórzy naukowcy lokalizowali tutaj faktorię rzymską Limioseleion, wymienioną przez geografa Ptolemeusza w II w. n.e. Odkopano tu cmentarzysko z młodszej epoki brązu z naczyniem glinianym w formie krowy bez głowy. W pierwszej wzmiance z 1392 r. wymieniony jest Michał Lubaski, fundator nieistniejących już kościołów św. Wawrzyńca i św. Zygmunta. Wieś dzieliła się na kilka części, należących do różnych właścicieli; główna część do XVI w. była własnością rodziny Lubaskich herbu Przosna. Później przeszła ona na Gorajskich, a w poł. XVIII w. – na Miaskowskich. Od 1835 r. tutejszy majątek należał do Szułdrzyńskich – działaczy narodowych z kręgu Karola Marcinkowskiego. W powstaniu wielkopolskim wieś została oswobodzona 7 I 1919 r. przez miejscowych ochotników, wspartych oddziałem z Wronek. Związanych z tą miejscowością było wiele zasłużonych postaci.

W Lubaszu urodził się ks. Józef Kłos (1870-1938), pisarz, działacz społeczny, współzałożyciel i długoletni redaktor „Przewodnika Katolickiego”.


77

Na północ od wsi teren wznosi się aż do 126 m n.p.m. Najcenniejszym zabytkiem Lubasza jest kościół Naro-dzenia NMP, stojący na Krasnej Górze. Pierwsza świątynia we wsi stała w innym miejscu, tu natomiast drew-niany kościół postawił w 1568 lub 1606 r. pochodzący z pobliskiego Stajkowa Adam Ryskoniusz, cysters z Przemętu. Obecna późnobarokowa budowla z lat 1750-61, z okazałą wypukłą fasadą i dwiema skośnie ustawio-nymi wieżami, przypomina kościół w Litomyślu we wsch. Czechach i niezrealizowany projekt świątyni w Kar-lovych Varach. Na zewnętrznych ścianach kościoła epitafiami upamiętniono: Mateusza Szułdrzyńskiego (1770-1846), żołnierza legionów Dąbrowskiego; Józefa Szułdrzyńskiego (1800-51), działacza narodowego i posła na sejm pruski; Zygmunta Szułdrzyńskiego (1830-1918), posła na sejm pruski i prezesa Centralnego Towarzystwa Gospodarczego; ks. Antoniego Ludwiczaka (1878-1942), przez 3 lata i 8 miesięcy tutejszego wikariusza, póź-niejszego założyciela czytelni i uniwersytetów ludowych; ks. Ludwika Rosenberga († 1943), dziekana i pro-boszcza, zmarłego na wysiedleniu w Generalnym Gubernatorstwie, oraz wikariusza ks. Czesława Coftę († 1944), zamordowanego w obozie w Żabikowie.

Wewnątrz kościoła zwraca uwagę polichromia z lat 1937-38 pędzla Wacława Taranczewskiego (patrz Czarnków) oraz dekoracja stiukowa na chórze i nad wejściami do kaplic. W ołtarzu gł. znajduje się obraz Matka Boska Śnieżna z ok. 1600 r. (nazywany także wizerunkiem Pani Puszczy Noteckiej) – cel pielgrzymek, 8 IX 2000 r. udekorowany koronami poświęconymi w poprzednim roku przez papieża Jana Pawła II. Pozostałe wypo-sażenie (m.in. sześć ołtarzy, ambona, rokokowe stalle i ława kolatorska) pochodzi z ok. 1760 r.

Wokół wzgórza kościelnego rosną lipy i jesiony o obw. do 390 cm. Nieopodal znajduje się plebania z poł. XIX w., a po przeciwnej stronie ulicy dzwonnica z 1856 r., zbudowana w stylu gotyku angielskiego. Od strony zach. urządzono plac do zbiorowych nabożeństw z ołtarzem polowym i „plenerową” Drogą Krzyżową.

Do kościoła przylega stary cmentarz, na którym znajduje się zbiorowy grób 12 poległych powstańców wiel-kopolskich. W jednym z grobowców pochowano Włodzimierza Raczyńskiego († 1939), organizatora powstania wielkopolskiego i pierwszego polskiego starostę w Czarnkowie, oraz pułkownika Zdzisława Orłowskiego (1892-1982), dowódcę okręgu obornickiego w powstaniu wielkopolskim i generalnego kwatermistrza III powstania śląskiego. Spoczywa tu też Bronisław Paszyński (1885-1948), zasłużony leśnik, organizator szkoły leśnej w Goraju. W grobowcu rodziny Swinarskich z Wybranowa pochowano m.in. trzy zasłużone przełożone szkół średnich: Konstancję, Marię i Zofię. Odkopano tu cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Po drugiej stronie ulicy znajduje się dalsza część cmentarza, gdzie przy nowej kostnicy rosną białodrzewy o obw. do 420 cm.

Na pagórkowatym terenie między kościołem a jeziorem rośnie wysokopienny las mieszany, łączący się od południa z parkiem pałacowym. W najniższej, podmokłej części znajduje się owalne grodzisko stożkowate o średnicach 50×30 m i wysokości ok. 10 m, otoczone wałem i śladami rowu. W tym miejscu stał gródek rycerski, skonfiskowany w 1372 r. przez króla.

W płd.-wsch. części wsi wznosi się pałac Miaskowskich z poł. XVIII w., zbudowany na miejscu drewniane-go dworu z 1546 r. Kilkakrotnie był przebudowywany; w końcu XVIII w. dobudowano część płd. w kształcie krótszego ramienia litery T, zwieńczoną attyką z wazonami, natomiast w 1 poł. XIX w. do starszego skrzydła dostawiono podcień o dziewięciu kolumnach toskańskich. Wszystkie elewacje ujednolicono w czasie przebudo-wy w 1911 r. (proj. Stanisław Mieczkowski). Nad wejściem znajduje się tablica z herbem Zadora i datami bu-dowy, a po drugiej stronie budowli inna tablica z datą 1756, herbem Bończa i inicjałami wojewody kaliskiego Wojciecha Miaskowskiego. W 1986 r. miejscowy PGR otrzymał nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki za od-remontowanie pałacu, jednak z planów urządzenia tu hotelu i restauracji nic nie wyszło, a zabytek przekazano w ręce prywatnego właściciela.

Obok rozciąga się park (30,70 ha), rozplanowany w poł. XVIII w. Na jego skraju stoi klasycystyczna oficyna z lat po 1835, przebudowana w 1930 r. W parku rosną pomnikowe drzewa. Na wschód od pałacu położony jest folwark, z zabudowaniami gospodarczymi z XIX/XX w. i gorzelnią z końca XIX w.

W zach. części wsi znajduje się osiedle domów jednorodzinnych. Tu przy ul. Podgórnej od 2000 r. zbudowa-no gimnazjum im. ppłk. Z. Orłowskiego o ciekawej architekturze.

W okolicach Lubasza znajduje się kilka osad olęderskich. Nowina powstała w 1765 r. Kaźmierzowskie albo Stajkowskie Olędry koło Stajkowa nosiły potem zanikłą już nazwę Pieczyska. Miłkówko (Lubaskie Olędry) założono w 1755 r.

LUBIATÓW – wieś w gminie Drezdenko, położona 13 km na południe od miasta, przy szosie Sowia Góra–Gościm. Jest jedną z największych osad wewnątrz lasów Puszczy.

Przypuszcza się, że była to stara wieś słowiańska, związana z kasztelanią drezdenecką. Według spisanego w końcu XV w. dokumentu w Puszczy istniała „od dawna” osada Lubetzschke. Widocznie później wieś opustosza-ła i została zasiedlona ok. 1670 r. za czasów „wielkiego elektora” brandenburskiego Fryderyka Wilhelma. Pierwsza wzmianka pisana o niej pochodzi z 1689 r. Do 1959 r. miało tutaj siedzibę nadleśnictwo, przeniesione następnie do Rąpina.


W centrum wsi znajduje się poewangelicki kościół św. Józefa z 2 poł. XVIII w., szachulcowy z dachem na-czółkowym, odnowiony w latach 1958-59. Przy nim stoi drewniana dzwonnica w formie stojaka. W dawnej szkole urządzono letnie schronisko turystyczne.

W odl. 4,5 km na płd.zach. od Lubiatowa znajdowała się dawniej osada olęderska KOZA. Nazwa tej osady pochodzi prawdopodobnie od bagna Czegen (po niemiecku koza = die Ziege), odnotowanego w dokumencie z 1402 r. określającego granicę Wielkopolski i Nowej Marchii. W pobliżu znajdowało się jezioro lub miejsce Crammentschin, odnotowane w falsyfikacie sporządzonym w końcu XV w.; później istniała w tym rejonie osada Chramęcin (po II wojnie światowej Krzęcinek).

LUDOMICKO, położone 2 km na zachód od Chlebowa, to Teressowo albo Ludomskie Olędry, założone w 1748 r.

LUDOMY – duża wieś w gminie Ryczywół, położona 13 km na północ od Obornik, na wsch. skraju Pusz-czy, przy rozwidleniu szos z Obornik do Czarnkowa do Ryczywołu.

Było to gniazdo rodowe Ludomskich herbu Łodzia, wzmiankowane po raz pierwszy w 1389 r. Po 1510 r. przeszło na Grudzińskich, a potem na Lipskich, którzy mieli tu słynną hodowlę owiec. W 1831 r. na zaproszenie Ignacego Lipskiego gościł w Ludomach poeta Seweryn Goszczyński. W 1856 r. tutejszy majątek (7400 mórg) kupiła rodzina Nathusisów.

Zachował się tu park z XVIII/XIX w. (7,1 ha), ze stawem i starym drzewostanem. Na skraju parku stoi po-ewangelicki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1910 r. Obok znajduje się szkoła, przy której rośnie lipa drobnolistna o obw. 340 cm. W 1992 r. ustawiono tu głaz z tablicą upamiętniającą Karola Marcinkowskiego (patrz niżej). Marcinkowskiemu poświęcona jest także tablica z 1946 r. na przedszkolu (przy wylocie w kierunku Czarnkowa).

Neogotycki kościół św. Jana Chrzciciela, stojący na niewielkim wzniesieniu, wybudowano w latach 1868-71. Wewnątrz znajdują się rzeźby barokowe oraz obraz na desce Matka Boska z Dzieciątkiem z pocz. XVII w., przy-kryty sukienką srebrną z 1723 r.

Przy szosie w kierunku Obornik znajduje się osada SZLABAN (dawniej gajówka), której nazwa jest zapew-ne pamiątką po miejscu pobierania opłaty za przejazd drogą (zaprzestano tego w 1877 r.). Na północ od zabu-dowań osady rośnie po wsch. stronie szosy uznany za pomnik przyrody okaz sosny „kołnierzykowatej”, której kora układa sie w charakterystyczne obwódki odstające od pnia.

W odl. 3 km na płd.wsch. położona jest nieduża wieś DĄBRÓWKA LUDOMSKA, znana od 1396 r. W za-niedbanym parku z 1 poł. XIX w. (4,55 ha), z dwoma stawami, znajduje się ruina pałacu późnoklasycystyczne-go, zbudowanego przed poł. XIX w. Upamiętniony jest on pobytem Karola Marcinkowskiego (1800-46), leka-rza, inicjatora ruchu organicznikowskiego w zaborze pruskim. Przyjeżdżał on tu dla poratowania zdrowia do swego przyjaciela Wiktora Łakomickiego, tutaj spędził ostatnie cztery miesiące życia i tu zmarł. Przypomina o tym pomnik ustawiony przed pałacem. Plany przejęcia pałacu przez noszącą imię Marcinkowskiego poznańską Akademię Medyczną zniweczył kilka lat temu pożar budowli.

Na polu po wsch. stronie parku zachowało się wklęsłe grodzisko pierścieniowate. Było ono wzmiankowane w 1398 r. jako uroczysko, na którym odbyła się wtedy przysięga na ujazd, czyli zjazd szlachty w celu rozstrzy-gnięcia spornych kwestii.

Wśród lasów nad Flintą, 5 km na płd.wsch. od Ludomów, znajduje się osada PIŁKA MŁYN. Pierwotnie był tu młyn Pila na Flincie (znany od 1595 r.), a później osada olęderska, założona razem z Jaraczem. Dziś istnieje tutaj ośrodek wypoczynkowy dla dzieci i młodzieży, prowadzony przez poznańską firmę „Syndpol”. Nad rozle-wiskiem rzeki urządzono kąpielisko. Na lewym brzegu Flinty leży leśniczówka o tej samej nazwie.

MARIANOWO – przysiółek w gminie Sieraków, 1 km na płn.zach. od miasta, na prawym brzegu Warty. Powstało jako osada robotników leśnych (dawniej nazywana również Cegliniec). Na jego płn. skraju, w obrębie zabudowań dawnej łuszczarni nasion drzew leśnych, rośnie dąb o obw. 840 cm, ciekawie usytuowany na stromej skarpie. Jest to najgrubsze drzewo na terenie Puszczy Noteckiej. Przy nim 26 VI 2004 r. ustawiono kamień z tablicą upamiętniającą nadanie drzewu imienia „Józef” – od Józefa Chwirota (1902-98), zasłużonego leśnika i myśliwego, który przez kilkadziesiąt lat pełnił funkcję leśniczego w Marianowie.

MARYLIN – nieduża wieś w gminie Drawsko, 13 km na płd.zach. od Wielenia, przy drodze Piłka–Miały, nad Miałą i niewielkim jez. Moczydło.

Zaczątkiem wsi był młyn na Miale, wzmiankowany w 1565 r. jako Smrodiniak. W pobliżu w końcu XVI w. powstała osada Mały Smrodynek, której niezbyt pochlebna nazwa została potem zmieniona na Marianowo, a po I wojnie światowej na formę obecną.

Zachowało się tu sporo zabytków dawnego budownictwa drewnianego. Najciekawsze, jeszcze z XVIII w., są domy nr 22 w pobliżu mostku na Miale i nr 17 pod lasem na lewym brzegu rzeczki. Dom stojący w gospodar-stwie nr 21 przeniesiono do skansenu w Osieku nad Notecią. W dawnej szkole (przy gł. skrzyżowaniu) mieściła się dawniej stacja turystyczna, a obecnie znajduje się świetlica wiejska, sam budynek zaś nazwano dworcem.


79

MĘŻYK – wieś w gminie Wieleń, położona 10 km na płd.wsch. od miasta, przy przesmyku między połą-czonymi Miałą jeziorami Górnym i Bąd, przez który przechodzi szosa z Miałów do Białej.

MIAŁY – duża wieś w gminie Wieleń, leżąca wśród borów Puszczy 9 km na południe od miasta, nad Miałą, przy linii kolejowej Poznań–Szczecin.

Wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie z 1564 r. jako Mialy, własność królewska w starostwie wie-leńskim. Osadnictwo w okolicy ma o wiele dłuższą historię, o czym świadczą odkryte ślady osady palowej nad pobliskim Jez. Świętym, nieistniejące już grodzisko na północ od drogi do Mężyka i osada średniowieczna od-kopana na południe od wsi. Prawdopodobnie w tym rejonie leżała Biała Nadolna. Oddział powstańców wielko-polskich z Wronek stoczył tu 6 I 1919 r. potyczkę o stację kolejową i do końca działań powstańczych wieś leżała na granicy zdobyczy polskich.

Wśród zabudowy wsi zachowało się nieco starych domów, z których najciekawsza jest ładnie odnowiona chałupa drewniana przy ul. Wronieckiej 9 (jeszcze z XVIII w., przebudowana w połowie wieku następnego). Bezstylowy kościół św. Antoniego Padewskiego pochodzi z 1909 r. Na zach. skraju wsi znajduje się dawna szkoła z 1870 r., powiększona o część piętrową w 1912 r. Przed budynkiem 4 VI 1988 r. odsłonięto głaz-pomnik powstańców wlkp. W sąsiedztwie stoi kaplica Matki Boskiej z pocz. XX w.

Stacja kolejowa w Miałach jest szeroko znana jako punkt wyjściowy dla zbieraczy grzybów i jesienią w okresie ich wysypu przebywają tu tłumy ludzi. Na budynku dworca od strony torów znajduje się wmurowana w 75. rocznicę (w lutym 1994 r.) żeliwna tablica upamiętniająca walki powstańców wielkopolskich o stację kole-jową.

Po wsch. stronie torów znajduje się kilka bloków mieszkalnych, wybudowanych dla pracowników Lasów Państwowych i tartaku. Przy ul. Fabrycznej 2 stoi okazała willa z lat dwudziestych XX w. (obecnie przedszkole i ośrodek zdrowia).

We wsi Miałę spiętrzono w niewielki staw. W rynnie równolegle do rzeki na południe od niej leży jez. Główki o krętym kształcie. Nazwa ta pojawiła się w 1568 r. na oznaczenie boru, który zapewne rósł w okolicy.

Na północ i wschód od Miałów rozciąga się obszar pożarzyska z 1992 r. Przy szosie do Wielenia ustawiono wieżę widokową, z której można oglądać panoramę zalesionego ponownie terenu. Po przeciwnej stronie szosy znajduje się w tym miejscu jeden z wykonanych po tym pożarze zbiorników wodnych.

Na wiodącej na wschód szosie do Mężyka, prostej „jak strzelił”, w odl. 2,5 km od Miałów znajduje się kilka zakrętów. Upamiętniono tam miejsce, gdzie tragicznie zginął w 1999 r. w wypadku samochodowym leśnik Ma-rian Kaaz. Nieco dalej po płn. stronie szosy rozciąga się rynna (jedna z rynien równoległych do doliny Miały), w której nieco na północ leży Jez. Święte (znane z dokumentów od 1565 r.). Tu zmieniła się ona w torfowisko, mocno wysuszone w ostatnich skąpych w opady latach.

Po prawej stronie szosy, na skraju wysokopiennego, ok. 60-letniego boru niedaleko od Miałów, leży kamień z wyrytym napisem Szyszkowald. W okolicy od 1988 r. badania nad fauną glebową i owadami prowadził prof. Jan Szyszko ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (w latach 1997-99 minister ochrony środowiska w rządzie Jerzego Buzka). Wielki pożar w 1992 r. ominął ten fragment lasu, w którym działał profe-sor. Diametralnie zmieniły się jednak po tej klęsce warunki środowiskowe, a więc też i tematyka badań, ale są one dalej prowadzone – teraz nad introdukcją owadów epiglicznych o małej sile dyspersji i regeneracją fauny żyjącej w glebie po zalesieniu pożarzysk.

W odl. 3 km na południe od Miałów, przy trakcie do Sierakowa, leży osada GOGOLICE. Nazwa ta pojawi-ła się w dokumencie z 1568 r. na oznaczenie lasu na granicy dóbr wieleńskich i wronieckich. Później istniała tutaj osada olęderska. Obecnie mają tu siedzibę leśnictwa Gogolice i Smolarnia.

MIERZYN – nieduża wieś w gminie Międzychód, 5 km na płn.zach. od miasta, przy szosie do Wiejc i Skwierzyny, na prawym brzegu Warty.

W dolinie Warty odkopano tu ślady ceramiki sznurowej z epoki neolitu, kultury ceramiki sznurowej i okresu rzymskiego. W dokumencie z 1462 r. odnotowano jez. Mirin w dobrach międzychodzkich. Wieś tutejsza wzmiankowana była od 1615 r., od 1695 r. istniała osada olęderska Meryń Stary. Olęderskie pochodzenie mają też sąsiednie wsie: Mierzynek (Meryń Nowy z 1713 r.), Piłka i Zamyślin (Młyńskie Olędry).

Nieco na północ od szosy położona jest PIŁKA – dawniej młyn należący do właścicieli Międzychodu (Pieła w 1592 r.), a później osada olęderska, czego pamiątką jest rozproszona zabudowa. Do 1939 r. leżała ona w gra-nicach Niemiec, po II wojnie światowej została przyłączona do pow. międzychodzkiego. Znajduje się tu Dom Pomocy Społecznej – początkowo umieszczony w dawnej niemieckiej strażnicy granicznej, a później znacznie poszerzony o nowe obiekty.

MIĘDZYCHÓD – miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, nad Wartą i Jez. Kuchennym (Miejskim); 10 900 mieszk.

Początkiem Międzychodu była osada powstała w powiązaniu z położonymi dalej na wschód grodami w Zie-lonej Chojnie i Kolnie, wzmiankowana w 1378 r. jako Medzichod, własność Domarata Grzymały z Gułtów i Margonina, starosty generalnego Wielkopolski. Rodzina ta przed 1400 r. dokonała lokacji miasta w obronnym


miejscu między Wartą i jeziorem. Po kilku podziałach dóbr i zmianach właścicieli Międzychód przeszedł z rąk Jana Ostroroga w 1597 r. na dwa wieki na Unruhów (Unrugów), pod opieką których powstała tutaj jedna z waż-niejszych w Wielkopolsce gmin luterańskich. W XVIII w. rozwinęło się sukiennictwo, zniszczone po rozbiorach w wyniku wprowadzenia przez Prusaków barier celnych. Od 1816 r. było to miasto powiatowe, w którym po-wstało kilka niewielkich zakładów przemysłowych. Pod przyległym od wschodu Bielskiem czynne były dwie kopalnie węgla brunatnego. W 1880 r. powstał port rzeczny na Warcie. Powstańcy wielkopolscy nie zdołali zdobyć miasta silnie bronionego na przedpolach i wróciło ono do Polski 17 I 1920 r. w wyniku postanowień traktatu wersalskiego. W okresie międzywojennym Międzychód leżał przy granicy i nie miał perspektyw rozwo-jowych. Hitlerowcy urządzili tu więzienie sądowe i oddział więzienia karnego z Wronek.

Synem krawca międzychodzkiego był Jan Daniel Janocki (Jaenisch; 1720-86), bibliotekarz, prefekt Bibliote-ki Załuskich w Warszawie. Pochodził stąd też Wiktor Kinecki (1929-), w latach 1962-69 naczelnik Związku Harcerstwa Polskiego, a potem ambasador w Indiach.

Międzychód ma ciekawy układ przestrzenny, spowodowany warunkami topograficznymi (od położenia na przesmyku między rzeką i jeziorem – chodem między – pochodzi jego nazwa). Miasto średniowieczne, o regu-larnie rozplanowanych działkach przy dwóch ulicach układających się w kształt wrzeciona, zajmuje najwęższą część przesmyku. Na wschód od niego leży teren nowego miasta, założonego w końcu XVI w. przez Jana Ostro-roga. Z placu wybiega na wschód ulica nosząca imię Wincentego Iczka, woźnego miejscowej Szkoły Powszech-nej, którego hitlerowcy aresztowany 7 XI 1939 r. za przechowywanie broni w mieszkaniu i rozstrzelali pięć dni później. Po zach. stronie jeziora położony jest Lipowiec – trzeci organizm miejski, stworzony dla sukienników w 1671 r. Zabudowa dziewiętnastowieczna i późniejsza rozłożyły się na wsch. i płd.-zach. brzegu jeziora.

Wśród zabudowy centrum miasta zachowało się kilkadziesiąt starych domów z pocz. i 1 poł. XIX w., w wię-kszości o konstrukcji szachulcowej. Na szczególną uwagę zasługuje zabudowa ul. Rynkowej z ośmioma dom-kami szczytowymi, podobne domki przy Rynku oraz okazały dom z wystawką przy ul. Portowej 2.

Kościół Męczeństwa św. Jana Chrzciciela na wsch. skraju starego miasta zbudowano w 1591 r. z fundacji właściciela Jana Ostroroga. Jest to budowla powstała na średniowiecznych murach późnogotyckich, która wsku-tek późniejszych przebudów zatraciła cechy stylowe. Nawa poprzeczna i prezbiterium pochodzi z 1869 r., kapli-ca od strony płn. – z 1750 r. Na późnoklasycystycznej kwadratowej wieży, przebudowanej w 1840 r., wmurowano cegłę w kształcie maski ludzkiej. Nowe wyposażenie wnętrza wykonano w latach 1982-93; wśród niego obejrzeć można późnorenesansową chrzcielnicę z pocz. XVII w. i wczesnobarokową płaskorzeźbę Hołd pasterzy sprzed poł. XVII w.

Naprzeciwko kościoła tryska źródło siarkowodorowe o smacznej mimo nieprzyjemnego zapachu wodzie. W 1912 r. ujęto je w żeliwną obudowę, tzw. laufpompę. Jest to jeden z elementów walorów uzdrowiskowych Mię-dzychodu .

W budynku z lat 1907-10, który dawniej był siedzibą szkoły, a potem magistratu (ul. 17 Stycznia 100), otwarto w 1976 r. Muzeum Regionalne. Obejrzeć w nim można wystawę historyczną oraz ekspozycję etnogra-ficzną (m.in. pochodzącą z terenów Puszczy Noteckiej). W pobliżu, na budynki gimnazjum nr 1 przy ul. Iczka, 1 IX 1989 odsłonięto tablicę ku czci ofiar II wojny światowej.

Przy parkingu po zach. stronie najstarszej części miasta w maju 1984 r. odsłonięto głaz poświęcony harcer-kom i harcerzom poległym w II wojnie światowej.

Oskar Tietz urodził się przy uliczce noszącej dziś jego imię. Gdy był już znanym kupcem w Berlinie, kupił Jez. Miejskie i po wybudowaniu promenady, sali gimnastycznej, stadionu oraz łaźni podarował w 1912 r. wszystko miastu.

W latach dwudziestych stanowisko lekarza powiatowego objął przybyły z Zakopanego dr Andrzej Chramiec, balneolog, który obiekty fundowane przez O. Tietza zaczął przekształcać w uzdrowisko. Otwarto je w 1925 r. Sanatorium mieściło się w budynku przy ul. 17 Stycznia 151 (obecnie jest tam tablica pamiątkowa), zakład przy-rodoleczniczy na terenie łazienek, był też deptak i kąpielisko nad jeziorem. Kryzys ekonomiczny nie pozwolił na rozwinięcie się uzdrowiska, które po 1939 r. zostało zlikwidowane. Po wojnie w zakładzie przyrodoleczniczym ulokowano pralnię chemiczną, której ścieki zatruły jezioro. Na miejscu parku (ul. Gwardii Ludowej) powstała szkoła i magazyny GS.

Początkiem Lipowca był zamek, zbudowany w latach 1597-99 dla Krzysztofa Unruha, nowego właściciela tutejszych dóbr (miasto oraz Dzięcielin, Muchocin, Radgoszcz, Strychy i Wielowieś). Pochodził on z ewangelic-kiej rodziny ze Szwabii. Jego syn Jerzy zmienił pisownię nazwiska na Unrug i stał się protoplastą polskiej linii tej rodziny. Dziś jedynym śladem po zamku jest nazwa ul. Zamkowej. Obok w 1600 r. założono kościół dla jednej z najstarszych w Wielkopolsce gmin protestanckich. Założone w 1671 r. miasto Lipowiec rozplanowano wzdłuż wydłużonego placu-ulicy (obecnie ul. Piłsudskiego).

Ul. Piłsudskiego, wysadzona czterema rzędami okazałych lip jest osią dawnego Lipowca. Wznosi się przy niej poewangelicki kościół Niepokalanego Serca Maryi, późnoklasycystyczna budowla z 1838 r., będąca od


81

1974 r. siedzibą parafii. Jego wnętrze, z balkonami i półokrągłym pseudosklepieniem, zostało w latach siedem-dziesiątych XX w. odnowione z użyciem drewna o naturalnym kolorze.

W kruchcie pod wieżą umieszczono piękną marmurową płytę nagrobną z końca XVII w., przedstawiającą mężczyznę w zbroi niemieckiego kirasjera. To Krzysztof Unrug (1624-89), trzeci z kolei właściciel dóbr mię-dzychodzkich z tej rodziny. Urodził się tutaj, uczył się m.in. na uniwersytetach we Frankfurcie n. Odrą i Utrech-cie. Uczestniczył w poselstwie wysłanym do Paryża dla omówienia warunków ślubu króla Władysława IV z Ludwiką Marią Gonzaga (był potem szambelanem na jej dworze). Jako rotmistrz dowodził kompanią piechoty w walkach na Ukrainie (m.in. podczas oblężenia Zbaraża). Z Marią Broniewską miał 9 dzieci, a potem z Bogumiłą Jaskolecką 13 dzieci; przeżyło z nich tylko siedmioro. W 1652 r., po śmierci ojca Jerzego Unruga, stał się jed-nym z najbogatszych szlachciców w Wielkopolsce; miał też Kargową (założył tam miasto Unruhstadt) i Skoki. Piastował urzędy starosty gnieźnieńskiego i wałeckiego. W Międzychodzie założył nowe miasto. W 1658 r. gościł w Międzychodzie króla Jana Kazimierza i królową Marię Ludwikę. Zmarł w Lesznie, pochowano go w poprzednio stojącym na tym miejscu kościele ewangelickim.

Przy stojącej obok pastorówce (obecnie komisariacie Policji) znajduje się pomnikowy okaz cisa pospolitego. Na gmachu Urzędu Miasta i Gminy od 1973 r. widnieje tablica upamiętniająca fakt stacjonowania tu w 1945 r. sztabu marszałka Grigorija Żukowa, dowódcy I Frontu Białoruskiego. Pomnik, wystawiony przed Urzędem w 1962 r., czci obecnie pamięć ofiar II wojny światowej. Przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Dworcowej w 1973 r. odsłonięto głaz-pomnik żołnierzy 2. Armii Wojska Polskiego.

W rozwidleniu ulic Dworcowej i Gorzyckiej znajduje się pomnik powstańców wielkopolskich. Poprzedni pomnik w tym miejscu z 1928 r. zniszczony został w 1940 r. Nowy pomnik (proj. Bernard Lewandowski), od-słonięty 21 XII 1989 r., ma formę ukośnego postumentu, na którym stoi metalowy orzeł zrywający się do lotu. U dołu w 2002 r. położono ukośnie trzy odtworzone tablice z nazwiskami 17 osób, które straciły życie w latach 1919-21 w walkach o niepodległość Polski.

Na nowym cmentarzu (na płd.-zach. skraju miasta) znajdują się groby siedmiu ofiar zamordowanych przez hitlerowców w latach 1942 i 1944 r. oraz pięciu żołnierzy polskich, którzy zginęli w 1945 r.

MOKRZEC – wieś w gminie Międzychód, położona 5 km na północ od miasta, przy szosie Radgoszcz – Zatom Nowy. Została założona w XVII w., przez właścicieli dóbr Międzychodzkich.

ZWIERZYNIEC – o rozproszonej zabudowie osada olęderska z 1751 r. MURZYNOWO – wieś w gminie Skwierzyna, 6 km na płn.zach. od miasta, przy szosie do Drezdenka, w

pobliżu prawego brzegu Warty. Wzmiankowane w 1251 r. (Morno). Była to wieś królewska w starostwie międzyrzeckim. W 1393 r. Włady-

sław Jagiełło zastawił ją wraz z Trzebisławkami na długie lata Nałęczom Nowodworskim. Po ustaleniu się osta-tecznie przebiegu granicy polsko-brandenburskiej była podzielona między dwóch właścicieli i dwa państwa, co aż do 1782 r. powodowało skrupulatnie odnotowywane w źródłach zatargi. Została zagarnięta bezprawnie przez Prusaków w I rozbiorze Polski. W 1 poł. XIX w. powstała tu cegielnia, wykorzystująca płytko leżące złoża iłów warwowych (wypalane tu cegły posłużyły m.in. do budowy fortu Winiary – poznańskiej Cytadeli). Przez cały okres II wojny światowej przy cegielni istniał obóz pracy przymusowej dla ok. 150 osób, głównie Polaków z Poznańskiego.

Nazwa wsi brzmiała pierwotnie zapewne Mornowo – od mory = mgły ?? spr. lub morza (mnóstwa) czegoś. W obecną postać zmieniła się w XVI w.

W płd.-zach. części wsi wznosi się piętrowy pałac z pocz. XIX w. o cechach klasycystycznych, kryty pła-skim dachem, dekorowany płaskorzeźbionymi płycinami na bocznej elewacji (obecnie szkoła). Przylega doń park z pocz. XIX w. (6,00 ha), z dwoma wydłużonymi stawami, w którym rosną platany o obw. 430, 450 i 490 oraz dęby do 500 cm. Obok znajdują się częściowo zrujnowane pozostałości obszernego folwarku, z zabudowa-niami częściowo pochodzącymi z poł. XIX w. (m.in. dwie oficyny, dawna gorzelnia, wielki spichrz).

Nieco na północ od zespołu pałacowego wznosi się kościół Niepokalanego Serca NMP, ufundowany w 1774 r. przez księcia Antoniego Jabłonowskiego, kasztelana krakowskiego, ostatniego starosty międzyrzeckiego. Obecna świątynia w tzw. „stylu okrągłego łuku” pochodzi z lat 1834-37, a wieża i absyda z 1883 r.

Na cmentarzu (w lesie przy szosie w kierunku Skwierzyny) znajduje się grób nieznanych ofiar II wojny świa-towej.

W odl. 1,5 na południe leży osada KIJEWICE, wzmiankowana w 1270 r. jako Kyiewo, uposażenie prepozy-tury santockiej. W okresie przedrozbiorowym tu Warta opuszczała granice Rzeczypospolitej. Działa tu duża ferma drobiu. Po dawnym zespole dworskim pozostał zaniedbany park z 2 poł. XIX w. (15,50 ha), zmieniony na pocz. XX w. W nim i na przyległych łąkach rośnie wiele drzew o pomnikowych rozmiarach, przede wszystkim dębów.

W odl. 4 km na północ od Murzynowa leży GOŚCINOWO, założone w 1613 r. przez starostę międzyrzec-kiego Aleksandra Zborowskiego jako osada olęderska Aleksandrowo, potem nazywana Murzynowskie Huby lub Olędry. W 1922 r. znaleziono tu dwa naczynia z kilkuset monetami srebrnymi z lat 1615-1705, zapewne ukry-


tymi podczas wojny północnej. Na cmentarzu rośnie potężny dąb o obw. 650 cm, znajduje się tutaj też pomnik 23 żołnierzy niemieckich, poległych w latach 1914-20. Po przeciwnej stronie drogi do 1957 r. stał kościół kal-wiński. Nieco dalej na południe znajdują się pozostałości folwarku z dawnym dworkiem (nr 15) z pocz. XX w., obecnie nieużytkowanym. Obok zachował się piętrowy budynek młyna z poł. XIX w.

NIEGOSŁAW – duża wieś w gminie Drezdenko, 4 km na płd.wsch. od miasta, przy szosie do Czarnkowa. Założona w 1762 r. podczas kolonizacji doliny Noteci. Przybyło tu 93 kolonistów (głównie kalwinów) z oko-

lic Ansbach w Bawarii we Frankonii, stąd niemiecka nazwa wsi brzmiała Neu Anspach. W tym rejonie rozciąga-ły się mokradła, więc niezbędne było wykopanie kanałów dla osuszenia terenu.

Wiele zabudowań jest murowanych z XIX/XX w., mniej liczne szachulcowe (zwłaszcza gospodarcze) Istniejący tu kościół szachulcowy z 1763 r. spłonął 3 XI 1971 r. wskutek podpalenia. Nową świątynię św. Ja-

na Kantego (dla parafii utworzonej w 1974 r.) wzniesiono w latach 1972-81 wg projektu Józefa i Jerzego Her-manowiczów. Wyposażenie wnętrza wykonał Adam Chyrek, obraz patrona kościoła z 1978 r. w ołtarzu gł. jest dziełem Alojzego Golda z Rudy Śląskiej.

Między Niegosławiem a lasem karwińskim leży MARZENIN o rozproszonej zabudowie. Został założony ja-ko kolonia w 1765 r., gdy przybyło tu 25 rodzin z Polski (byli to katolicy, stąd pierwotna nazwa osady Marien-thal).

NOWY DWÓR – wieś w gminie Skwierzyna, 10 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie do Wiejc, na pra-wym brzegu Warty.

Powstała prawdopodobnie w XVI w. w czasie zagospodarowywania terenów na prawym brzegu Warty. Obok wsi dworskiej istniała także osada olęderska Nowydom, założona zapewne w XVII w.

Na stoku doliny Warty rozciąga się park z pocz. XIX w. (10,50 ha), którego gł. elementem jest łukowate sta-rorzecze. Znajdują się w nim ruiny pałacu klasycystycznego z pocz. XIX w. Na skraju parku wznosi się kościół Najśw. Serca Pana Jezusa z XIX w., neogotycki, ale nietypowo dla tego stylu otynkowany. Po drugiej stronie drogi znajdują się pozostałości obszernego dawnego folwarku.

OBORNIKI – miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, przy ujściu Wełny do Warty; 17 900 mieszk. Nazwa wskazuje, że pierwotnie była tu osada służebna hodowców bydła. Przy przeprawie przez Wartę po-

wstał gród książęcy i królewski, obok którego zlokalizowana została osada handlowa, a na pocz. XIV w. – mia-sto. Pierwsza wzmianka z 1279 r. Prawa miejskie prawdopodobnie z 2 poł. XIII w., odnowione w 1480 r. Za czasów Kazimierza Jagiellończyka na miejscu grodu zbudowano murowany zamek, który dotrwał do najazdu szwedzkiego. Na pocz. XIX w. ulokowano tu siedzibę powiatu. W powstaniu Wiosny Ludów nie powiodła się próba zajęcia miasta przez oddział Mikołaja Dobrzyckiego (patrz Bąblin). Od 2 poł. XIX w. nastąpił rozwój zakładów przemysłu spożywczego i cegielni.

Oborniki nie miały obwarowań, obronę stanowiło samo położenie miasta. Funkcję bramy miejskiej (cło, kon-trola) spełniał bród na Warcie. Zabudowa średniowieczna z Rynkiem (dawnym placem targowym) pośrodku rozłożyła się wąskim pasem między rzeką a krawędzią terasy od północy. W zabudowie Rynku najstarszy jest dom nr 8, parterowy z poł. XIX w. Na kamienicy nr 4 znajduje się odsłonięta 9 V 1989 r. tablica upamiętniająca 650-lecie pierwszej wzmianki o mieście. W południowej pierzei stoi ciąg dwukondygnacyjnych kamienic (nr 14-18) z ok. 1900 r., z secesyjną dekoracją ścian. Przy ul. Nadbrzeżnej zachował się nietynkowany spichrz z końca XIX w., z szachulcową górną kondygnacją. Po dawnym klasztorze franciszkanów z 1768 r. przy ul. Sądowej pozostały zrujnowane mury. Dom nr 4 przy tej ulicy, wybudowany w 1879 r., to dawna siedziba sądu grodzkie-go. Na domu przy ul. Powstańców Wlkp. 10 znajduje się tablica upamiętniająca miejsce wydania w 1918 r. rozkazu wymarszu do powstania.

Nieco na płn.zach. od Rynku wznosi się kościół farny NMP Wniebowziętej, gotycki z XV/XVI w., niską wieżą oraz dobudowaną nieco później nawą płn. Strop pochodzi z okresu odbudowy po spaleniu w 1814 r., kruchtę, zakrystię i prawą kaplicę dobudowano w 1926 r. Wewnątrz polichromia Teodora Szukały z 1963 r. oraz rzeźby z XVII i XVIII w., m.in. wczesnobarokowa płaskorzeźba Matki Boskiej Różańcowej. Przy kościele stoją plebania i dom sióstr z końca XIX w. oraz grota z lat dwudziestych XX w. W sąsiedztwie, przy ul. Piłsudskiego 9, znajduje się eklektyczny dom z pocz. XX w., w którym od 1922 r. była siedziba magistratu obornickiego. Po przeciwnej stronie ulicy wznoszą się gmachy Gimnazjum nr 3 (starsza część pochodzi z ok. 1905 r.) i poczty z XIX/XX w. (z narożną wieżyczką). Naprzeciw poczty w 2002 r. ustawiono figurę Matki Boskiej (na miejscu zniszczonej przez hitlerowców). Przy ul. Piłsudskiego stoi wiele ładnych budynków, m.in. dom neoklasyczny nr 26 z końca XIX w. oraz budynek nr 47 z XIX/XX w. w formie dworków (obecnie siedziba sądu). Przed Urzę-dem Miasta i Gminy w sierpniu 2000 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą 20-lecie „Solidarności”. Główna część Szpitala Powiatowego przy ul. Szpitalnej to zabytkowy budynek z 1900 r.

W małym parku przy ul. Lipowej znajduje się głaz o ciekawym kształcie – pomnik poległych w czasie II wojny światowej, odsłonięty w 1965 r. Przy tej ulicy zwraca uwagę neogotycki kościół poewangelicki św. Józe-fa z 1900 r. Jego 90-metrową wieżę, zniszczoną podczas II wojny światowej, zrekonstruowano w 1999 r. Obok kapliczka Matki Boskiej Fatimskiej z 1996 r. oraz przebudowana pastorówka z ok. 1900 r. Do kościoła przylega


83

cmentarz, na którym w zbiorowym grobie pochowano 10 powstańców poległych w styczniu i lutym 1919 r. na płn. froncie walk. Naprzeciwko kościoła stoją willa z pocz. XX w. (wybudowana jako służbowe mieszkanie starosty, ostatnio odnawiana) i gimnazjum z 1909 r., rozbudowane w latach 1925-27 (obecnie Liceum Ogólno-kształcące). Po przeciwnej stronie ul. Lipowej zachował się kościół ewangelicko-augsburski sprzed 1850 r., z ryglowym szczytem (obecnie sala gimnastyczna).

Przy ul. Kopernika 10, w budynku z lat 1971-73, ma siedzibę Biblioteka Publiczna. Nosi ona imię urodzone-go w pobliskim Obrzycku Antoniego Małeckiego (1821-1913), badacza literatury, historyka i filologa, profesora uniwersytetów w Krakowie, Innsbrucku i Lwowie – co upamiętniono tablicą.

Na prawym brzegu Wełny (na dawnym Przedmieściu Obrzyckim) stoi szachulcowy kościół Świętego Krzyża z 1766 r. Jego wyposażenie późnobarokowe i rokokowe pochodzi z okresu budowy. W ołtarzu gł. umieszczono krucyfiks z poł. XVI w., o tradycjach gotyckich. Późnobarokowa bramka z końca XVIII w. od strony skrzyżo-wania zaświadcza o podniesieniu się poziomu terenu.

Na płn.zach. od tego kościoła rozciąga się teren osiedla mieszkaniowego, wybudowanego w latach osiem-dziesiątych XX w. Na jego terenie wznosi się kościół Miłosierdzia Bożego z 1999 r. (arch. Radosław Piecha-nowski). Przy ul. Czarnkowskiej, na skraju terenów leśnych, w 1998 r. wybudowano nowoczesną, chętnie od-wiedzaną krytą pływalnię. Przy ul. Chłopskiej stoi nad Wełną kompleks obiektów wielkiego młyna „Słonawy”, dawniej o napędzie wodnym, powstałego w kilku etapach w latach 1884-1908.

W obrębie osiedla domów jednorodzinnych w płn. części miasta, przy ul. Paderewskiego, w 1984 r. odsłonię-to głaz-pomnik Ignacego Jana Paderewskiego. Wybitny artysta i polityk był uroczyście witany na dworcu w Obornikach, gdy 26 XII 1918 r. przejeżdżał z Gdańska do Poznania (jego przyjazd przyczynił się do wybuchu powstania wielkopolskiego).

Na prawym brzegu Wełny po wsch. stronie szosy do Czarnkowa, 2,5 km na północ od centrum Obornik, po-łożona jest osada RUDKI (obecnie w granicach miasta). Zachował się tu piętrowy dwór z pocz. XX w., w typie willi, z wieżyczką z boku, ostatnio nieużytkowany. Obok resztki parku i pozostałości zabudowań folwarcznych z końca XIX i pocz. XX w.

W odl. 3 km na zachód od miasta leży nad Wartą wieś SŁONAWY. Jej nazwa, znana od 1403 r.,, świadczyć może o pojawianiu się tu dawniej słonych źródeł. W 1700 łożono tu osadę olęderską 1700.

OBRZYCKO – miasto w pow. szamotulskim, na lewym brzegu Warty przy ujściu do niej Samy; 2200 mieszk.

Tutejszy gród kasztelański wzmiankowany był w 1238 r. jako Oberiz. Przed 1390 r. przeszedł on w ręce Na-łęczów, którzy wkrótce wystarali się o prawa miejskie dla Obrzycka. Ponowna, bardziej udana lokacja nastąpiła w 1638 r. staraniem hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła. Później tutejsza majętność należała do Radomickich i Mielżyńskich, by następnie stać się ośrodkiem wielkich dóbr rodziny Raczyńskich. Należały do nich w latach 1738-1945, a od 1825 r. Obrzycko było siedzibą ordynacji (majoratu).

Pierwszym ordynatem był Atanazy Raczyński (1788-1874), młodszy brat hrabiego Edwarda. Zapoczątkował zniemczoną linię rodziny. Pełnił funkcję ambasadora pruskiego w Kopenhadze, Lizbonie i Madrycie. Mieszkał głównie w Berlinie, gdzie stworzył galerię ponad 200 cennych dzieł malarstwa i rzeźby z XV-XVII r. (obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu).

Powstańcy wielkopolscy wyzwolili miasto na pocz. stycznia 1919 r., a potem walczyli pod Czarnkowem i Wieleniem. W 1934 r. Obrzycko utraciło prawa miejskie, które zostały przywrócone w 1990 r.

Po wybudowaniu obwodnicy drogowej jest to ciche miasteczko z licznymi starymi domami. W centrum znajduje się brukowany Rynek, który powstał poprzez częściowe zabudowanie trójkątnego placu targowego (jego zach. część nosi nazwę pl. Kościuszki; stoi na nim figura Chrystusa z 1927 r.). Pośrodku Rynku wznosi się barokowy ratusz z poł. XVII w., z kwadratową wieżą, nietynkowany z tego powodu, że w XIX w. zamieniono go na spichrz, przywrócony do pierwotnej funkcji w latach 1962-65. Na płd. ścianie wmurowano marmurowe renesansowe obramienie okienne z 1527 r., z niemieckim napisem wyjaśniającym jego sprowadzenie przez Ata-nazego Raczyńskiego w 1843 r. z klasztoru w Batalha we wsch. Portugalii (wewnątrz wmontowano witraż z herbem Obrzycka), oraz tablicę z 1969 r., upamiętniającą wyruszenie oddziału powstańców wielkopolskich.

W centrum Obrzycka znajduje się ciekawy zespół niskiej zabudowy o charakterze małomiasteczkowym, z których kilkanaście budynków (szachulcowych i murowanych) pochodzi z 1 poł. XIX w. Najstarszy jest doży-wający kresu istnienia dom z XVIII/XIX w. przy ul. Marcinkowskiego 4. Godne uwagi są też dom szczytowy przy Rynku 4 i budynki z bramami przejazdowymi przy Rynku oraz ulicach Dworcowej i Staszica. U zbiegu ulic Dworcowej i Kruppika stoi dawna synagoga z końca XIX w., w której później mieściło się kino. Przy ul. Dwor-cowej 27 znajduje się nietynkowany młyn z 1870 r.

Na wsch. skraju miasta położony jest pl. Lipowy, powstały w końcu XVIII w., który wg tradycji miał być ośrodkiem nowego miasta (co do tego brak jednak dokumentów lokacyjnych). Stoi przy którym stoi m.in. budy-nek szkoły z 1900 r. Środek placu zajmuje dawny kościół ewangelicki, neobarokowy z 1911 r., który w latach 1986-89 poddano nieukończonej przeróbce na dom kultury. Przed nim 9 V 1985 r. odsłonięto głaz z metalową


tablicą ku czci ofiar hitleryzmu i poległych za wolność, niepodległość i utrwalanie władzy ludowej. W płd. czę-ści Obrzycka, przy ul. Stawnej, znajduje się lasek z pomnikową grupą 53 „sosen nad Samą”.

Po zach. stronie obwodnicy wznosi się barokowy kościół kopułowy św. Piotra i Pawła z lat 1714-56 (proj. Pompeo Ferrari), jednonawowy z transeptem, przedłużony od zachodu w latach 1906-09 (arch. Roger Sławski). Podział na starą i nowszą część jest widoczny także wewnątrz, gdzie partia barokowa wyróżnia się rokokowym wyposażeniem z ok. 1780 r. W ołtarzu gł. pod zasuwą znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanej z końca XVIII w. W transepcie po prawej wisi duży obraz Ostatnia Wieczerza z 1609 r. (dzieło hiszpańskiego malarza Eugenio Caxesa), a po lewej ustawiono nagrobek prymasa Ignacego Raczyńskiego, odlany w Berlinie wg mode-lu Ludwika Wilhelma Wichmana z 1841 r. W krypcie pod kościołem pochowano członków rodziny Raczyń-skich.

Ignacy Raczyński (1741-1823) urodził się w Barcinie. Po ukończeniu szkoły jezuitów w Bydgoszczy wstąpił do tego zakonu, a po kasacie jezuitów został na krótko proboszczem w Brodnicy. Potem był kanonikiem, a od 1793 r. biskupem w Poznaniu. Arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski wybrano go w 1805 r. – w burz-liwym okresie wojen napoleońskich, co nie pozostało bez wpływu na jego rządy, z których został zwolniony w 1818 r. Przebywał potem w Rzymie, zmarł w Przemyślu, a pochowano go w Brzozowie (Małopolska). W 1854 r. Atanazy Raczyński przeniósł jego prochy do kościoła w Obrzycku.

W sąsiedztwie stoi neogotycki budynek dawnej ochronki z 1880 r. (z herbem Raczyńskich nad wejściem), a po przeciwnej stronie ulicy – plebania z końca XIX w. Po zach. stronie kościoła rosną wierzby o obw. do 640 cm. Nieco na północ od kościoła, przy ujściu Samy do Warty, zachowało się grodzisko stożkowate o obw. ok. 150 m, miejsce dawnego grodu kasztelańskiego. Znaleziono na nim skarb z X/XI w., zawierający 508 różnego rodzaju monet srebrnych (w tym arabskie i bizantyjskie), łącznej wagi 8 kg.

Za Samą, na skraju lasu, znajduje się cmentarz. Spoczywa na nim Marian Schwartz (1906-2001). Na prawym brzegu Warty leży ZIELONA GÓRA – oddzielna wieś, a właściwie przedmieście Obrzycka. Zostało ono zało-żone przed 1757 r.

Zabudowa wsi jest rozciągnięta równolegle do Warty. Zachował się tu zespół starych budynków, z których najciekawszy jest dom z poł. XIX w. przy ul. Wiejskiej 5, kryty dachem naczółkowym, z widoczną ścianą ry-glową. Na samą Wartą położone jest dawne nadleśnictwo z ok. 1900 r. (rosną przy nim okazałe dęby u lipa), przy ul. Zamość 2 stoi dom z poł. XIX w. w formie dworków, kryty dachem czterospadowym.

Po zach. stronie zabudowań Zielonej Góry, na wysokim brzegu Warty, znajduje się pałac Raczyńskich, wzniesiony jako mały dwór w XVIII w., powiększony w latach 1856-57 i przebudowany w latach 1906-10. Jest to piętrowa budowla z neobarokowymi elewacjami i kwadratową wieżą w narożniku. Nad wejściem umieszczo-no kartusz z herbem Nałęcz i łacińskim napisem Życie poświęcić prawdzie. Wewnątrz w pomieszczeniach parte-rowych zachowały się częściowo dekoracja sztukatorska i boazerie. Po II wojnie światowej istniał tu dom Fun-duszu Wczasów Pracowniczych, a obecnie pałac należy do Uniwersytetu A. Mickiewicza.

Przed pałacem znajduje się duży klomb z pomnikiem upamiętniającym jego urządzenie w latach 1862-63. Wokół klombu i w obrębie parku ułożono wiele głazów narzutowych (największy z nich, ustawiony pionowo, ma obw. 500 cm). Po obu stronach pałacu w 2 poł. XIX w. wzniesiono murowano-szachulcowe oficyny. Oficyna zach. jest połączona z pralnią, a przy niej zbudowano ostatnio podobny pawilon noclegowy. Dalej na zachód stoi budynek bażantarni z ok. 1910 r., kryty dachem mansardowym, zwieńczony drewnianą wieżą mieszczącą gołęb-nik. W płn. części parku zachowała się żeliwna altana z końca XIX w.

Po zach. stronie parku znajduje się dawny folwark, z rządcówką i zaniedbanymi zabudowaniami gospodar-czymi z końca XIX w. Obecnie obiekt jest gruntownie remontowany.

W Zielonej Górze urodzili się trzej bracia Adamscy: Stanisław (1875-1967) – działacz Naczelnej Rady Lu-dowej w okresie powstania wlkp. i od 1930 r. biskup katowicki; Walerian (1885-1965) – kanonik, działacz mło-dzieżowy i socjolog; Jan (1887-1966) – profesor bakteriologii i wirusologii.

PARKOWO – duża wieś w gminie Rogoźno, położona 9 km na płn.wsch. od Obornik, przy linii kolejowej Poznań–Piła.

Pierwsza wzmianka z 1391 r. (Parcowo). Od 1444 r. była to własność Grudzińskich z pobliskiej wsi Grudna, którzy zgromadzili znaczne dobra. W XVIII w. lokowano tu miasteczko Sławkowo, które jednak nie rozwinęło się, a po założeniu miejskim nie pozostało śladu. W 1927 r. odkryto we wsi grób skrzynkowy sprzed 2600 lat (z okresu kultury pomorskiej), wewnątrz którego znajdowały się popielnice gliniane, wiele mniejszych naczyń, kubki i przedmioty metalowe.

Barokowo-klasycystyczny kościół NMP Królowej Świata, zbudowany w latach 1780-1802, jest budowlą unikatową w Wielkopolsce, a zapewne i w Polsce. Ma kolistą część centralną zwieńczoną kopułą, wokół której rozmieszczono ciąg ośmiu bocznych kaplic krytych dachem półkopulastym. W ołtarzu gł. znajduje się obraz patronki świątyni – dzieło szkoły hiszpańskiej z XVII/XVIII w. Wota przy nim pochodzą częściowo z XVIII w. Przy kościele stoi drewniana dzwonnica zapewne z 1 poł. XIX w.


85

PĘCKOWO – wieś w gminie Drawsko, położona 9 km na płd.zach. od Wielenia, przy szosie Drawski Młyn–Piłka.

Była to własność królewska, a potem szlachecka w dobrach wieleńskich. Pierwsza wzmianka z 1458 r. (Panczkowo).

Późnośredniowieczna metryka wsi jest powodem jej zwartej zabudowy na planie wielodrożnicy. Zachowało się tu sporo starych budynków mieszkalnych i gospodarczych, nawet z pocz. XIX w. Kościół św. Ignacego Loy-oli z 1909 r. otrzymał nowoczesną bryłę w czasie gruntownej przebudowy w latach 1984-86.

W rozwidleniu wylotów do Drawska i Drawskiego Młyna w 1998 r. ustawiono pod krzyżem kamienie z or-łem, napisem ku czci obrońców Ojczyzny i datami z historii najnowszej. Przy ul. Powstańców Wlkp. znajduje się kapliczka z rzeźbą Chrystus Frasobliwy. Ustawiono ją w 1995 r. na miejscu poprzedniej, zniszczonej przez hitlerowców w 1941 r. Nieco dalej stoi figura św. Jana Nepomucena, odbudowana w 1982 r.

Urodził się tu Józef Noji (1909-43), znany sportowiec – biegacz na długich dystansach. W 1936 r. na olim-piadzie w Berlinie zajął piąte miejsce w biegu na 5 km, poprawiając rekord Polski. Jako „niebezpieczny” dla hitlerowców został aresztowany w Warszawie i zamordowany w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Jego pamięć czci się na imprezach sportowych, organizowanych w okolicznych miejscowościach. Wystawiono mu pomniki w Drawskim Młynie i Drezdenku, jego imię noszą stadiony w Drezdenku i Wieleniu, a w rodzinnej wsi został uczczony metalową tablicą wmurowaną na kościele.

Mieszkająca w dobrach wieleńskich rodzina Nojów została odnotowana już w 1638 r. Prawdopodobnie na-zwisko to wywodzi się od niemieckiego neu (= nowy) – nowy osadnik. Choć zgodnie z normą ogólnopolską nazwisko Noji przybiera w drugim przypadku formę Nojego, tutejsi mieszkańcy mówią: Noja i tak też nazywają się ulice w Drawsku i Pęckowie.

PIŁKA – duża wieś w gminie Drawsko, położona 14 km na płd.zach. od Wielenia, nad Miałą. Według zapiski z 1595 r. do wsi Pęckowo należała Piła (= tartak o napędzie wodnym), w której tną tarcice,

które spuszczają Notessią do Sczeczina, a drugie do Poznania i do Rathay [Rataje koło Chodzieży], wsi królew-skiej p. Stanisława z Gorki dzierżawy, wożą. Której, gdyby dostatek czamrów [kloców] dano, wydać może tarcic na dwie trafcie [tratwy], a na traftę bierzą kop 24 et ultra [czyli 1440 sztuk tarcicy lub więcej]. [...] Tamże są 2 ogrodnicy, którzy stawów strzegą. Rozwój wsi nastąpił w XVIII w., kiedy wojewoda smoleński Piotr Sapieha sprowadził tu osadników i ufundował w 1765 r. kościół.

Zabudowa wsi składa się z centralnej części skupionej przy kilku drogach zbiegających się w rejonie mostu na Miale, o w miarę zwartym układzie, oraz wielu przysiółków i pojedynczych gospodarstw na śródleśnych enklawach w okolicy. Zachowało się wśród nich nieco starych domów (niektóre jeszcze z końca XVIII w.). Pośrodku gł. skrzyżowania stoi figura Chrystusa, wystawiona w 1919 r. w podzięce za odzyskaną wolność.

Obecny neoromański kościół NMP Wniebowziętej z kwadratową wieżą, stojący na otoczonym drzewami pa-górku górującym nad rzeczką, wybudowano w 1869 r., a w 2004 r. gruntownie odremontowano. Wewnątrz w ołtarzach z 2 poł. XIX w. umieszczono starsze rzeźby ludowe. Pod chórem znajduje się tablica poświęcona Józe-fowi Chociszewskiemu, który w tej świątyni został ochrzczony.

Niewielkie jeziora w okolicy: Orzełek wzm. 1565; Piaseczno 1565; nad jez. Rakówko (też 1565) była osada Rakowa wzm. 1515

Przy leśnym trakcie z Piłki do Sierakowa, 2 km na płd.wsch. od Borzyska Młyna, leżała wieś Bronice We-dług wzmianki z 1568 r. było w tym miejscu uroczysko Błonice (Blonice Vroczysko). Osadę olęderską założono tu w 1753 r. i istniała ona do II wojny światowej. Obecnie rośnie tutaj las, a jedyną pozostałością po osadzie są resztki cmentarza z pozostałościami nagrobków.

Przy drodze leśnej 3 km na zachód od wsi ustawiono krzyż w miejscu, gdzie 9 II 1927 r. zginął tragicznie Piotr Lala.

PIOTROWO – wieś w gminie Obrzycko, położona 3 km na płn.zach. od miasta, na skrzyżowaniu szos do Czarnkowa, Poznania i Wronek.

Wzmiankowana w 1280 r. jako wieś książęca Pothrowo na prawie niemieckim, z której dochody Przemysł II pozwolił pobierać dominikanom z Wronek tak długo, aż nie zakończą budowy klasztoru. Potem była własnością prywatną, ale po 1432 r. opustoszała. W 1613 r. założono ją na nowo jako Petrawe i osadzono tu kolonistów niemieckich.

Zabudowania wsi rozciągnięte są na dł. 1,5 km wzdłuż dwóch trójkątnych placów, położonych jeden za dru-gim. Pośrodku płn.-zach. placu wznosi się bezstylowy kościół poewangelicki Najśw. Serca Pana Jezusa z 1839 r., o konstrukcji szachulcowej, z wieżą o baniastym hełmie. Po przeciwnej stronie szosy zwracają uwagę solidnie zbudowane, podobne do siebie domy nr 61 i 62 z pocz. XX w. Obok zachował się odcinek starej alei lipowej. Najstarszy we wsi, z poł. XIX w., jest domek szachulcowy nr 53. Na skraju wsi od strony Obrzycka stoi budy-nek dawnego zajazdu (nr 43, obecnie klub).


W odl. 1 km na północ od Piotrowa, po wsch. stronie szosy do Czarnkowa, leży osada ANNOGÓRA. Na za-lesionym wale wydmy typu podłużnego znajduje się tu dawny pałacyk myśliwski Radziwiłłów z pocz. XX w. (do niedawna był w nim ośrodek wczasowo-kolonijny), a przy nim mała oficyna z tego samego czasu.

PŁAWISKO – samotna leśniczówka stojąca 8 km na płn.zach. od Sierakowa, przy trakcie drezdenkowskim. Na południe od niej, w miejscu gdzie dawniej było gospodarstwo, urządzono duży parking z ławkami i dwoma murowanymi wiatami przystosowanymi do rozpalania ognia. Przy trakcie w przeciwnym kierunku, 200 m od leśniczówki, znajduje się grób urządzony w 1925 r. trzech powstańców wielkopolskich z kompanii szamotul-skiej. Polegli oni w pobliżu 5 VI 1919 r.

PODLESIE – nieduża wieś w gminie Oborniki, położona wśród lasów 14 km na płn.zach. od miasta. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1425 r. (Podlesche). W latach 1465-1573 była wymieniana wśród po-

siadłości rodziny Ostrorogów, a później należała do właścicieli Szamotuł. Dom nr 17 to dawna szkoła z pocz. XX w. Naprzeciwko niej rośnie dąb o obw. 400 cm. Przy asfaltowej dro-

dze w kierunku Kiszewa znajdują się zrujnowane zabudowania leśniczówki (ma być w tym miejscu budowany nowy obiekt).

POTRZEBOWICE – osada w gminie Wieleń, 4 km na południe od miasta, przy drodze do Miałów. Rozwi-nęły się w XIX w. jako ośrodek administracji rozległych dóbr leśnych książąt Hohenzollern-Siegmaringen. Pa-miątką tego jest piętrowy dwór z lat trzydziestych XIX w., później przebudowany. Obecnie znajduje się w nim siedziba Nadleśnictwa. Wokół rozciągają się pozostałości parku z XVIII-XIX w. (6,05 ha). Ta kępa liściastej roślinności ochroniła Potrzebowice przed zniszczeniem w czasie pożaru w 1992 r. Przy Nadleśnictwie rośnie grupa cisów, uznana za pomnik przyrody, a naprzeciwko ładnie urządzono parking i miejsce odpoczynku. Po płd. stronie dworu stoi kamienna oficyna z końca XIX w. Wśród zabudowań osady znajduje się także leśni-czówka Dziewanna. Wśród krzewów przy drodze wiodącej na zachód znajduje się rzeźbiona kompozycja pla-styczna, upamiętniająca tutejszych lasów i osad przed wspomnianym pożarem.

RADGOSZCZ – wieś w gminie Międzychód, położona 4 km na północ od miasta, na wzniesieniu 56 m n.p.m. górującym nad Jez. Radgoskim.

W nazwie wsi znajduje się staropolski rdzeń gozd’, oznaczający las. Pierwsza wzmianka w dokumencie sta-rosty wielkopolskiego Domarata z Pierzchna z 1378 r. dotyczy zamiany należących do cystersów z Bledzewa-Zemska wsi Radgoscze i Muchocin z kasztelanem starogrodzkim Mikołajem z Bytynia na Rokitno. Od XV w. wieś wchodziła w skład dóbr międzychodzkich. W 1890 r. znaleziono tu skarb kilkuset monet polskich i pru-skich z lat 1663-1758 (zapewne ukryty w czasie przemarszu wojsk rosyjskich w czasie wojny siedmioletniej). Na początku okupacji hitlerowskiej Niemcy urządzili tu getto dla nielicznej ludności żydowskiej z okolic Mię-dzychodu.

Wśród zabudowań wsi zwraca uwagę ładnie odnowiony dom nr 17 – drewniany konstrukcji zrębowej, po-chodzący z lat ok. 1790, chyba najładniejszy na całym terenie Puszczy. Po wsch. stronie Radgoszczy w latach 1977-81 wybudowano fermę krów.

RĄPIN – wieś w gminie Drezdenko, położona 6 km na południe od miasta po obu stronach szosy do Mię-dzychodu, o rozproszonym układzie zabudowy ciągnącym się dość wąskim pasem o długości 7 km.

Jest to dawna osada olęderska, założona w 1747 r., gdy osadzono tu 22 kolonistów przybyłych z terenu Pol-ski.

Poewangelicki kościół Nawiedzenia NMP, neogotycki z wieżą od frontu, powstał w latach 1898-1903, a świątynią parafialną jest od 1994 r. Od II wojny światowej posługę pasterską sprawuje tutaj zgromadzenie kano-ników regularnych z Krakowa. Obok kościoła w okresie międzywojennym wzniesiono okazałą pastorówkę (dziś plebanię), piętrową na kamiennej podmurówce. Na przeciwległym krańcu wsi stylowy budynek dawnego nadle-śnictwa Rąpin.

ROSKO – duża wieś w gminie Wieleń, położona 10 km na wschód od Wielenia, przy szosie Czarnków–Drezdenko, na skraju doliny Noteci

O starym osadnictwie świadczą liczne znaleziska archeologiczne oraz wzmianki o czworobocznym grodzi-sku na łąkach nadnoteckich. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1298 r., gdy przeszła z rąk królewskich na kasztelana wieleńskiego Wincentego z Szamotuł. Jej nazwa wywodzi się od rogu (Rogsko) albo też od stru-mienia Roś. Przez wieki wchodziła w skład dóbr wieleńskich. Żołnierze radzieccy zamordowali tu 26 I 1945 r. dwóch generałów włoskich (pochowano ich na cmentarzu ewangelickim, a później ekshumowano do Włoch).

Zabudowania wsi rozłożyły się wzdłuż szosy (ul. Powstańców Wlkp.) i uliczek bocznych, niekiedy dość stromo opadających ku dolinie. Niektóre domy pochodzą jeszcze z XIX w., a najciekawiej wygląda zabudowa ul. Mężykowskiej, przebiegającej po pochyłości terenowej. Na szczególną uwagę zasługuje zespół zabudowań dawnego zajazdu (ul. Powstańców Wlkp. 39) z poł. XIX w. z kamieni i cegieł, zamkniętych w czworobok, z bramami wjazdowymi umieszczonymi w bocznych budynkach.

Neogotycki kościół św. Stanisława, z ciosów kamiennych uzupełnianych cegłami, pochodzi z lat 1856-59. Wewnątrz neobarokowy ołtarz gł. pochodzi z XIX w., wczesnobarokowy lewy ołtarz boczny – z ok. 1630 r., a


87

rokokowy prawy ołtarz – z następnego wieku. Na uwagę zasługują też późnobarokowa ambona z 2 poł. XVIII w. oraz porcelanowe świeczniki. Tablicą na zewnętrznej ścianie prezbiterium upamiętniony jest ks. Antoni Nie-dbał (1872-1941), proboszcz w Rosku od 1917 r., zamordowany w poznańskim Forcie VII. W sąsiedztwie świą-tyni znajduje się zbiorowa mogiła z okazałym pomnikiem siedmiu powstańców poległych w 1919 r. w czasie walk w okolicy. Po przeciwnej stronie szosy stoi plebania z 1858 r., a przy niej dawna kuźnia kamienna (obecnie zamieniona na garaż).

Obok kościoła wznosi się piętrowa szkoła z pocz. XX w., z żółtych cegieł. Przy nim niedawno odtworzono starą studnię. Inny budynek szkolny, parterowy z dachem mansardowym, powstał w latach dwudziestych XX w. po drugiej stronie szosy nieco za zachód. Dalej przy szosie w kierunku Wielenia, przed domem przy ul. Po-wstańców Wlkp. 7, upamiętniono w 1960 r. miejsce gdzie 7 II 1919 r. poległ pierwszy powstaniec. Po przeciw-nej stronie szosy znajduje się ładna kapliczka św. Antoniego z 1 poł. XX w.

W odl. 2 km na płd.wsch. od gł. części wsi znajduje się ROSKO KOLONIA, zespół zabudowań założonych w XIX w. przy dwóch brukowanych drogach zbiegających się pod kątem prostym. Nie ma tu już kościoła (pozo-stało po nim kamienne ogrodzenie), zachowała się za to dawna pastorówka (dom nr 13) z poł. XIX w., wraz z budynkami gospodarczymi wzniesiona z kamieni polnych. Z powstałymi w XIX i XX w. osadami kolonistów związana jest dawna szkoła z pocz. XX w., stojąca samotnie przy szosie w kierunku Czarnkowa.

W oddali na południe od wsi znajdują się zabudowania stacji kolejowej na nieczynnej już linii Krzyż–Inowrocław, z budynkiem dworca z 1896 r. i ośmioboczną wieżą ciśnień z 1906 r.

ROŻNOWO – wieś w gminie Oborniki, położona 6 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie i linii kolejowej Poznań–Piła, na wsch. skraju Puszczy istniejącego już tartaku wodnego.

Pierwsza wzmianka z 1387 r. (Rosznovo). Należała do właścicieli Skoków i Objezierza, a od 1428 r. była gniazdem rodowym Jastrzębów Rożnowskich. W nazwach ulic upamiętniono trzy postacie związane z Rożno-wem. W XVII w. wieś była własnością Mikołaja Skrzetuskiego (1610 lub 1615-72), pułkownika husarii, który odznaczył się w czasie obrony Zbaraża (Henryk Sienkiewicz uwiecznił go w Trylogii pod imieniem Jan). Stąd pochodził Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski (1824-87), uczestnik amerykańskiej wojny secesyjnej, w której dosłużył się stopnia generał, potem pierwszy gubernator Alaski. Ostatnie lata życia spędził tu i zmarł Franciszek Mickiewicz (1795-1862), którego po powstaniu listopadowym brat Adam wydostał z obozu dla in-ternowanych i urządził w pobliskim Łukowie.

Barokowy kościół św. Katarzyny wzniesiono przed 1798 r. staraniem właściciela wsi, kasztelana biechow-skiego Józefa Gliszczyńskiego. Wewnątrz polichromia Stefana Derbicha z 1960 r. i witraże Marii Powalisz-Bardońskiej z lat 1982-89. Ołtarz gł., rzeźby w ołtarzach bocznych w chrzcielnica pochodzą z końca XVIII w. Na ścianach zewnętrznych znajduje się zespół tablic pamiątkowych, m.in. na płd. ścianie prezbiterium epitafium fundatora świątyni († 1799). Na cmentarzu przykościelnym znajduje się m.in. grób Franciszka Mickiewicza. Stojąca obok dzwonnica upamiętnia wybór Karola Wojtyły na papieża w 1978 r. i odzyskanie suwerenności w 1989 r.

W sąsiedztwie parku położony jest folwark, z zabudowaniami częściowo pochodzącymi z XIX w. RZECIN – wieś w gminie Wronki, położona wśród lasów 8 km na płn.zach. od miasta, przy szosie Siera-

ków–Czarnków. Po raz pierwszy Wrecen pojawił się w dokumencie księcia Przemysła II dla dominikanów z Wronek, w któ-

rym otrzymali oni prawo łowienia ryb w tak nazywającym się jeziorze. Wieś została założona w 1697 r. jako Rzecień, osada typu przejściowego do osad olęderskich. Mieszkańcy tutejsi zaliczani byli do grupy etnicznej Mazurów Wieleńskich. Dnia 28 VIII 1939 r. doszło tu do wystąpień antyniemieckich; w odwecie za to na prze-łomie lat 1939 i 1940 hitlerowcy aresztowali 11 tutejszych Polaków (sześciu z nich już nie wróciło).

Zabudowania (przy szosie skupione, na pozostałym obszarze rozproszone) rozłożyły się ciekawie na skraju terenu wydmowego, dookoła Jez. Rzecińskiego. W odl. 900 m na płd.wsch. od rozwidlenia z kapliczką znajduje się przy skraju lasu pomnik partyzantów Armii Czerwonej i polskiego ruchu oporu.

W nocy 20/21 IX 1944 r. wylądowała tu 16-osobowa grupa zwiadowców radzieckich i polskich, która miała stanowić wsparcie dla oddziału Mikołaja Kozubowskiego. Najprawdopodobniej wskutek pomyłki pilota zrzut nastąpił na Rzecin, w którym stacjonował akurat oddział Wehrmachtu. Niemcy niezwłocznie przystąpili do obławy na skoczków, ukrywających się w zaroślach nadjeziornych i w okolicach leśniczówki Lutyniec. Zaled-wie siedmiu zwiadowcom udało się ujść; trzech zostało ujętych, reszta zginęła. Odsłonięty w 1969 r. pomnik stoi na miejscu śmierci dowódcy grupy, Szłykowa.

Jez. Rzecińskie pojawiło się po raz pierwszy jako lacus Wrecen w dokumencie księcia Przemysła II dla do-minikanów z Wronek, którzy w 1279 r. otrzymali prawo łowienia tu ryb. Obecnie znajduje się w ostatniej fazie zanikania. Szczątkowa tafla wody jest niedostępna, gdyż otaczają ją nadbrzeżne mokradła, dno zaś pokrywa gruba warstwa mułu. Wokół wykształcił się pas łąk.

SANTOK – wieś gminna w pow. gorzowskim, położona na prawym brzegu Noteci i Warty w rejonie połą-czenia obu rzek, przy szosie Gorzów Wlkp.–Drezdenko i linii kolejowej Kostrzyn–Krzyż.


Nazwa wsi nawiązuje do położenia (staropolskie sątok = spływ rzek). Od VII/VIII w. istniał tu ważny strate-gicznie gród, który Gall Anonim nazwał królestwa strażnicą i kluczem. Stanowił on główny element obrony Polski przed napadami Pomorzan, a potem Brandenburczyków. Była tu także siedziba kasztelanii (od poł. XII w.) i komora celna oraz węzeł traktów komunikacyjnych z Wielkopolski na północ i zachód. Wzmiankowany po raz pierwszy jako Zutok pod rokiem 1097 w roczniku kapituły gnieźnieńskiej. Był kilkakrotnie zdobywany i palony (naliczono w nim 12 warstw osadniczych). W 1317 r. gród przekazano jako lenno rodzinie margrabiów von Ost, a w 1402 r. wraz z Nową Marchią znalazł się w rękach Krzyżaków. W 1433 r. był przejściowo polski. Ostatecznie w 1454 r. cała Nowa Marchia została sprzedana margrabiom brandenburskim. Polska aż do rozbio-rów zachowała tytuł kasztelanów santockich (w latach 1231-1793 było ich 61).

Po grodzie kasztelańskim zachowało się grodzisko pierścieniowate o średnicy 200 m, dawniej w widłach Warty i Noteci, od wielkiej powodzi w 1751 r. leżące na lewym brzegu Warty. Jego historię, a także wyniki prac wykopaliskowych można poznać w Muzeum Grodu Santok. Mieści się w nim także ekspozycja pokazująca życie i dorobek gorzowskiego pisarza-przyrodnika Włodzimierza Korsaka (1886-1973). W sąsiedztwie Muzeum znajduje się przystań promu kursującego do grodziska.

Zabudowa dzisiejszego Santoka jest rozciągnięta na dł. 3 km wzdłuż ul. Gorzowskiej, na wąskiej półce tere-nowej równoległej do Warty i krawędzi Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Zachował się tu duży zespół sta-rych domów, w większości o konstrukcji szachulcowej (np. ul. Gorzowska 47, 52, 63, 66, 84). Najciekawsza jest chałupa ryglowa przy ul. Gorzowskiej 60 z 1 poł. XIX w.: na wysokiej podmurówce, z dachem naczółkowym i szczytem pobitym deskami. Przy ul. Gorzowskiej 96 stoi szachulcowa dzwonnica z 1769 r., restaurowana w latach 1992-93. Znajdowała się ona obok kościoła, który rozebrano w poł. XIX w. w związku z budową linii kolejowej. Nowy kościół św. Józefa, neogotycki z nietynkowanych cegieł, wybudowano w 1858 r. przy ul. Szkolnej. Wewnątrz nad ołtarzem gł. znajduje wysmukły krucyfiks późnogotycki z XVI w.

Wysoko ponad wsią góruje wieża z ciosanych kamieni polnych, oddana do użytku 2 VII 1935 r. w czasie uroczystości zorganizowanej z hitlerowską pompą. Stoi ona na miejscu dawnego gródka pomorskiego z końca XI w. i późniejszej wieży krzyżackiej z XIV w. Można spod niej oglądać wspaniałą panoramę Santoka, zbiegu rzek, grodziska i okolicznych wzgórz (najlepsze dojście drogą odchodzącą od ul. Gorzowskiej przy domu nr 76).

Podanie głosi, że 30 IV 1097 r. Pomorzanie podstępnie napadli w nocy na gród santocki, przekupiwszy uprzednio część załogi polskiej. Zobaczyli jednak podobno widmo rycerza na białym koniu, którego wzięli za św. Wojciecha, i w popłochu odstąpili. Wybudowali wtedy na wzgórzu gródek, z którego wg Galla Anonima to, co mówiono lub co się działo w Santoku, mogło być przez pogan dobrze słyszane i widziane. Gródek ten został zdobyty dwa lata później przez rycerzy Bolesława Krzywoustego i zburzony.

SIERAKÓW – miasto w pow. międzychodzkim, przy szosie Międzychód–Wronki, nad Wartą; 6000 mieszk. Pierwsza wzmianka z 1251 r. (Zirckow) dotyczy położenia Sierakowa przy trakcie z Poznania do Drzenia

(Drezdenka), który tu brodem pokonywał Wartę. Nazwa pochodzi od staropolskiego sierak = biedak, sierota. Prawa miejskie sprzed 1388 r., potwierdzone przez Władysława Jagiełłę w 1416 r. Od XIV w. istniał tu zamek Nałęczów, potem Górków i od 1591 r. Opalińskich. Ci ostatni podjęli prace nad stworzeniem wielkopańskiej siedziby z kościołem, rezydencją i szkołą wyższą, jednak „potop” szwedzki udaremnił te starania. Następnymi właścicielami Sierakowa byli Leszczyńscy, król francuski Ludwik XV, minister Henryk Brühl, Bnińscy, a od 1832 r. król pruski (majętność obejmowała wtedy 21 tys. ha). W XIX w. powstały niewielkie zakłady przemy-słowe, związane z rolniczym i leśnym charakterem okolic. Po odzyskaniu niepodległości większy rozwój nie nastąpił, ale dzięki walorom klimatycznym miasto zaczęło odgrywać rolę wczasowiska. W czasie II wojny świa-towej była tu siedziba inspektoratu Armii Krajowej.

W Sierakowie urodził się ks. kanonik Narcyz Putz (1877-1942), od 1925 r. proboszcz parafii św. Wojciecha w Poznaniu, zmarły w obozie hitlerowskim w Dachau. Papież Jan Paweł II ogłosił go 13 VI 1999 r. jednym ze 108 błogosławionych ofiar II wojny światowej.

Najbardziej znanym w mieście zakładem jest huta szkła „Warta”, założona w 1925 r. i kilkakrotnie rozbudo-wywana, jedna z dwóch hut w Polsce produkujących butelki z trudniejszego do otrzymania szkła bezbarwnego. W ostatnich latach bardzo rozwinął się zakład mięsny „Bartek”, do branży spożywczej należy także francuska wytwórnia serów „Celia Polska”. Od wielu lat kształci się w Sierakowie fachowców dla rybołówstwa śródlądo-wego.

W centrum miasta leży rozległy rynek (pl. Powstańców Wlkp.), zabudowany domami pochodzącymi z XIX i pocz. XX w. Na kamienicy nr 4 znajduje się wmurowana we wrześniu 1977 r. tablica upamiętniająca pierwszą siedzibę szkoły rybackiej, utworzonej w 1939 r. Pośrodku znajduje się smukły pomnik ku czci bohaterów walk o wolność, odsłonięty 1 V 1967 r. i nieco przekształcony w 1994 r.

Na płn.zach. od rynku stoi nieczynny kościół ewangelicki z lat 1782-85, o konstrukcji szachulcowej (proj. Gottlieb Werchan). Na budynku Urzędu Miasta i Gminy widnieje tablica z 1958 r., upamiętniająca 600-lecie Sierakowa.


89

Nieco na południe od rynku wznosi się najcenniejszy zabytek miasta – kościół pobernardyński NMP Niepo-kalanie Poczętej, jednonawowy z transeptem i kopułą, zbudowany w latach 1624-39 w formach manierystycz-nych wg projektu Krzysztofa Bonadury starszego. Hełmy wież pochodzą z 1865 r. Bardzo cenne jest późnorene-sansowe i wczesnobarokowe wyposażenie wnętrza, wykonane w latach 1629-42 na zlecenie wojewody poznań-skiego Krzysztofa Opalińskiego (odnowiono je w latach 1983-94). Na uwagę zasługują przede wszystkim: oka-zały ołtarz gł. z obrazem Zdjęcie z Krzyża z warsztatu Rubensa, intarsjowane stalle i ława kolatorska, nagrobek Piotra Opalińskiego (w lewej części transeptu, dzieło Sebastiana Sali z Krakowa z lat 1641-42) oraz barokowy nagrobek Jana i Zofii Opalińskich, teściów króla Stanisława Leszczyńskiego (z lewej strony nawy, z 1748 r.).

Obok świątyni stoi figura Matki Boskiej z 1799 r. Na kościele znajduje się tablica ku czci żołnierze ZWZ-AK, a na bramie kościelnej w 1992 r. wmurowano tablicę poświęconą pamięci obrońców Ojczyzny z 1793 r. oraz powstańców z lat 1848 i 1919. Wśród drzew rosnących przy kościele najgrubsza jest lipa drobnolistna o obw. 510 cm. Z dawnego klasztoru pozostała tylko część przebudowana na plebanię, w obecnej formie z lat po 1817 r.

Dalej przy ul. Poznańskiej znajduje się szkoła, a przy niej kamień o obw. 580 cm, który upamiętnia przepro-wadzoną w 1985 r. rozbudowę obiektu.

Na wschód od rynku stał dawniej zamek Nałęczów i Górków, a potem renesansowa rezydencja Opalińskich. Pozostały po niej obszerne piwnice, później użytkowane jako lodownia, na których w latach 1993-94 przepro-wadzono rekonstrukcję budowli w przypuszczalnej formie z XVI w. (powstało jedno skrzydło, zarys drugiego zaznaczono w nawierzchni drogi. Mieści się tu otwarte 3 VI 1995 r. muzeum, w którym na piętrze urządzono ekspozycję wnętrz z epoki, a wyżej salę wystaw czasowych. Najciekawsza jest kryta oryginalnym szesnosto-wiecznym sklepieniem sala na parterze, zamieniona na kaplicę, w której umieszczono pięć wspaniałych sarkofa-gów członków rodziny Opalińskich. Na miejscu folwarku zamkowego wznoszą się obecnie zabudowania Stada Ogierów. Dyrekcja mieści się w eklektycznym piętrowym pałacyku z ok. 1890 r. Przed nim rozciąga się dzie-dziniec otoczony późnoklasycystycznymi stajniami, a na obszernym klombie pośrodku rosną cztery pomnikowe dęby i znajduje się pomnik 150-lecia Stada (obchodzonego w 1979 r.). W stajniach znajduje się kolekcja powo-zów i uprzęży z końca XIX i 1 poł. XX w.

Z rynku wybiega na północ ul. Wieleńska, będąca osią przedmieścia Piaski. Przez Wartę przechodzi ona mo-stem wybudowanym w latach 1978-79, a dalej znajduje się 10-przęsłowa estakada żelbetowa przez kanał ulgi, o dł. 320 m – zabytek z lat 1908-09, czyli z okresu, gdy zaczynano w budownictwie technicznym stosować ten rodzaj konstrukcji.

SKWIERZYNA – miasto w pow. międzyrzeckim, nad Wartą w pobliżu ujścia do niej Obry; 10 100 mieszk. Powstała jako osada rybacka, a potem handlowa przy brodzie przez Obrę na trakcie z Wielkopolski na Pomo-

rze i do Brandenburgii. Nazwa pochodzi raczej nie od miejsca wypalonego (skwar), lecz od słowa doskwierać lub nazwiska Skwirz albo podobnego (a to z kolei wywodzi się od świerszcza) od dawnej nazwy świerszcza. Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1251 r., opisującym zach. granice Polski. W latach 1316-26 Skwierzyna znajdowała się w rękach Brandenburczyków i została odzyskana przez Władysława Łokietka. Prawa miejskie sprzed 1296 r., ponowione w 1406 r. przywilejem Władysława Jagiełły, który wcześniej 27 IV 1392 r. nadał Skwierzynie prawo składu. Duże znaczenie dla rozwoju miasta miało wielkopolskie zboże, wysyłane Wartą na eksport. Od pocz. XVII w. w okolicy zaczęły powstawać osady olęderskie. W 1793 r. miasto przeszło w ręce pruskie i rozpoczęła się jego germanizacja, choć ludność polska przetrwała tu do XX w. W XIX w. działały tu niewielkie zakłady drzewne, spożywcze, wyrobów tytoniowych, wytwórnia waty, później nastąpił rozwój zakła-dów ceramicznych. W latach 1888-1962 Skwierzyna była stolicą powiatu. W okresie okupacji hitlerowskiej istniał tu początkowo obóz przejściowy dla uwięzionych Polaków z zach. Wielkopolski, a potem filia więzienia ze Słońska, w której przebywali Polacy, Rosjanie, Belgowie, Francuzi i Holendrzy, zatrudnieni w miejscowej fabryce amunicji. Miasto zostało wyzwolone 1 II 1945 r., a w wyniku silnego oporu Niemców zabudowa została zniszczona w 45%.

Synem burmistrza Skwierzyny i miejscowego sędziego był Jan Metzig (1804-68). Po studiach medycznych był od 1831 r. lekarzem wojskowym w Lesznie. Na podstawie poczynionych tam obserwacji wydał książkę Ubiór żołnierza, nagrodzoną przez króla pruskiego i cara rosyjskiego. Po wydarzeniach Wiosny Ludów wystąpił z armii. Jako przyjaciel Polaków był szykanowany przez Niemców. Polskimi głosami wybrano go do sejmu pruskiego, gdzie m.in. wnioskował o utworzenie uniwersytetu w Poznaniu.

Układ przestrzenny Skwierzyny, nawiązujący do planów miast brandenburskich. zdradza średniowieczną przeszłość osady handlowej. Miasto powstało na wysokiej terasie na lewym brzegu Warty i przylegało do niej dłuższym bokiem niezbyt regularnego owalu (300×400 m). Ochronę od strony lądu zapewniały nieistniejące już mury miejskie (przebieg obwarowań powtarzają dwa równoległe ciągi uliczek wewnętrznych). Pośrodku poło-żony jest nieznacznie trapezowaty Rynek. Wznosi się na nim eklektyczny trzykondygnacyjny ratusz z lat 1840-41, z herbem Skwierzyny nad wejściem (jego projekt powstał pod wpływem rozwiązań wybitnego architekta Karola Fryderyka Schinkla). Gdy Skwierzyna była stolicą powiatu, tu także znajdowała się siedziba starosty. W


1995 r., gdy obchodzono 700-lecie miasta, z wieży ratuszowej zabrzmiał po raz pierwszy hejnał skomponowany przez Wiesława Markowskiego.

Zabytkowa zabudowa starej części miasta została zniszczona podczas powodzi w 1814 r. i wielkiego pożaru w 1821 r. Zachował się po niej jedynie szczytowy dom nr 6 na narożniku Rynku i ul. Dąbrowskiego z barokową dekoracją fasady (przebudowany w 1856 r.). W tej samej pierzei zwracają uwagę kamienice nr 1 i 2 z 1904 i 1909 r. Z czasów odbudowy po 1821 r. pochodzi częściowo ładna zabudowa ul. Jagiełły, domy przy ul. Czerwo-nego Krzyża 1, 5 i 7 z poł. i 2 poł. XIX w. o dachach naczółkowych oraz szachulcowy spichrz przy ul. Prusa. Warto obejrzeć kamieniczkę przy ul. Jagiełły 5a o cechach secesyjnych, z półokrągłym wykuszem. Główna ulica miasta, dziś nazwana imieniem Piłsudskiego, została zamieniona na deptak.

Na południe od Rynku wznosi się późnogotycki kościół św. Mikołaja, pierwotnie z końca XIII lub pocz. XIV w. (pozostały po nim fragmenty murów prezbiterium), gruntownie przebudowany w latach 1540 i 1604. Jego trójnawowe rozwiązanie przypomina inne halowe świątynie wielkopolskie. Później był przekształcany (m.in. w latach 1861-63 wykonano podwyższenie naw i nowe sklepienia), ale zachował oryginalną fasadę zach. z dekora-cją krzyżowo-laskową wzorowaną na farze w Międzyrzeczu. W fasadę tę wtopiona jest masywna wieża, której ceglany hełm pochodzi z lat 1801-03. Wyposażenie wnętrza jest neogotyckie, z lat po 1864.

Najcenniejszym zabytkiem w kościele jest wizerunek Matki Boskiej Klewańskiej – wykonany w XVII w. w Rzymie obraz Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych. Przywieźli go potajemnie w czerwcu 1945 r. repatrianci z Klewania na Wołyniu. Początkowo był ukrywany na plebanii, dopiero po pięciu latach przeniesiono go do ko-ścioła, a w ołtarzu gł. został umieszczony w 1968 r.

Na rondzie Wojska Polskiego, po płd.-zach. stronie centrum, główne drogi wylotowe. Przy nim znajduje się odsłonięty 21 VII 1970 r. pomnik króla Władysława Jagiełly (rzeźb. Tadeusz Dobosz). Stoi tu też wieża ciśnień z 1902 r. Na budynku internatu przy ul. Przemysłowej 42 znajduje się odsłonięta 4 IX 1979 r. tablica upamięt-niająca obóz przejściowy dla Polaków z 1939 r. Na cmentarzu przy ul. Międzyrzeckiej postawiono pomniki ku czci mieszkających tu Polaków i Niemców oraz sybiraków.

Z ronda w kierunku płn., w stronę Puszczy Noteckiej, wiedzie ul. Mostowa, przy której zaraz za mostem na Warcie w dawnym pensjonacie z XIX w., otwartym po remoncie w 2000 r., znajduje się stylowy hotel (przy nim przystań na rzece, z której odpływa niewielki stateczek).

Dziewiętnastowieczna rozbudowa miasta skierowała się na zachód, w kierunku stacji kolejowej. Przy ul. Chrobrego wznosi się neoromański kościół poewangelicki Najśw. Zbawiciela z lat 1847-54, z wolno stojącą ośmioboczną wieżą zwieńczoną krenelażem. Dalej, w budynku przy ul. 2 Lutego, ma siedzibę Nadleśnictwo, obok której urządzono niewielki ogród dendrologiczny i plenerową ekspozycję poświęconą zagadnieniom przy-rodniczym. Znajduje się tu też początek ścieżki rowerowej „Szlakiem bobrów” (16 km; przebiega poza obsza-rem opisanym w przewodniku). Pobliska neogotycka poczta została wzniesiona w 1888 r. Przy ul. 2 Lutego 9 stoi modernistyczna willa właściciela tartaku z ok. 1910 r. Jeszcze dalej, przy bazie drogowej przy ul. Gorzow-skiej 18, urządzono małe muzeum drogownictwa: słupki przydrożne, znaki, barierki, stary walec drogowy. Na wylocie w kierunku Gorzowa Wlkp. wybudowano zajazd (przypomina on tzw. gościńce wielkopolskie), a obok urządzono kemping „Nad Obrą”.

Na zach. skraju miasta, na końcu ul. Waszkiewicza, znajdują się koszary brygady przeciwlotniczej w kom-pleksie zabudowań wzniesionych w latach międzywojennych przez Niemców na zapleczu granicy z Polską. Naprzeciwko gł. bramy położony jest cmentarz żołnierzy radzieckich i polskich oraz odsłonięty w 1947 r. po-mnik; w 13 zbiorowych mogiłach pochowano tu 481 ofiar walk w 1945 r. w okolicach Skwierzyny i Międzyrze-cza.

SMOLNICA – osada w gminie Wronki, położona 4 km na wschód od miasta, przy szosie do Czarnkowa. Tartak. Jest to dawna osada młyńska, powstała przed 1420 r. przy młynie wodnym na strumieniu o tej samej nazwie.

SOKOŁOWO – wieś w gminie Lubasz, 11 km na południe od Czarnkowa, nieopodal szosy Szamotuły–Czarnków, na płn. skraju Puszczy, nad Miłkowską Strugą (dopływem Smolnicy).

Pierwsza wzmianka z 1454 r. Wieś powstała na miejscu wykarczowanego lasu. Według dokumentu z 1507 r. była opustoszała, ale wkrótce zasiedlono ją ponownie.

W Sokołowie zachował się dawny układ przestrzenny owalnicy, a także nieco starej zabudowy, pochodzącej jeszcze z XIX w.

Przy szosie, 2 km na płd.zach. od wsi, jesienią 1974 r. odsłonięto pomnik polskich i radzieckich zwiadow-ców, którzy działali w Puszczy Noteckiej (proj. Jerzy Sobociński). W pobliżu tego miejsca w nocy 6/7 IX 1944 r. zrzucono na spadochronach 16-osobową grupę podporucznika „Sokołowskiego” – Sergiusza Iljaszewiicza.

Jeszcze dalej na południe w odl. 1000 m, po tej samej stronie szosy, zachował się pomnik w formie piramidy, upamiętniający Piotra Kurzawskiego, przez 50 lat pełniącego funkcję leśniczego w dobrach lubaskich, zmarłego w tym miejscu w 1925 r.


91

SOWIA GÓRA – niewielka wieś w gminie Międzychód, położona wśród lasów 12 km na północ od miasta, przy szosie do Drezdenka.

Wzniesienia o tej nazwie notowane były już wcześniej na terenie Puszczy (jak np. w 1424 r. Szowyagora w okolicach Kwiejc). Obecna osada została założona przez Unrugów z Międzychodu w 1702 r. jako osada olęder-ska wśród lasów (Hollendry Eylenburg). W okresie międzywojennym mieścił się tu posterunek celny po polskiej stronie granicy z Niemcami.

STAJKOWO – wieś w gminie Lubasz, położona 9 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad Gulczanką. Jest znana od 1435 r. W XVI w. należała do Bobolickich. W XVIII i na pocz. XIX w. była własnością Gar-

czyńskich, którzy sprzedali ją za 334 tys. marek (wraz z cegielnią, torfiarnią oraz wytwórniami krochmalu i serów) Albinowi Abrahamsohnowi z Berlina. Ten nazwał swój majątek Bismarckhöhe, wieś zaś pozostała przy starej nazwie. Na pocz. XX w. mieszkał tutaj Włodzimierz Raczyński (patrz Lubasz).

Istniejący tu dawniej osiemnastowieczny dwór Garczyńskich zawalił się w 1960 r. Pozostały po nim dwa kwadratowe alkierze, kryte daszkami namiotowymi.. Obok stoją budynek gospodarczy i resztki oficyny z 1 poł. XIX w. Z tyłu na nieco niższym terenie rozciąga się zaniedbany park z 2 poł. XIX w. (10,98 ha), z okazami starych drzew o pomnikowych rozmiarach.

STARE POLICHNO – duża wieś w gminie Santok, 15 km na płn.zach. od Skwierzyny, na prawym brzegu Warty, przy szosie do Drezdenka.

Dawniej był tu prawdopodobnie gród Bolem, wchodzący w skład umocnień wokół kasztelanii santockiej. Stara zabudowa wsi bezpowrotnie zniszczała w czasie wielkich pożarów, które miały miejsce 9 VI i 1 IX 1826.

Na piaszczystym brzegu zachował się tu większy zespół starej zabudowy, w dużej mierze szachulcowej (konstrukcja przeważnie ukryta pod tynkiem), schodzącej niemal do samej rzeki. Na uwagę zasługuje też zabu-dowa ul. Nadbrzeżnej.

W centrum wsi znajduje się szeroka ul. Zielona, obsadzona pośrodku lipami. Po jej wsch. stronie wznosi się poewangelicki kościół św. Antoniego z 1828 r., przebudowany na przełomie XIX i XX w., szachulcowo-murowany, z dachem naczółkowym i wieżą obitą blachą. Parafię przy nim utworzono w 1957 r. W krytym stro-pem wnętrzu znajduje się typowy dla świątyń ewangelickich balkon. Na wschód od niego stoi budynek dawnej karczmy z końca XIX w., a po drugiej stronie szosy szkoła z pocz. XX w. W zabudowania dawnej spółdzielni produkcyjnej „Delta” działa dziś wytwórnia herbaty „Eko-Fix”.

W odl. 3 km na wsch. znajduje się rozproszona wieś NOWE POLICHNO, założone na gruntach Starego Polichna w 1712 r. jako osada olęderska. Wznosi się tu neoromański kościół św. Izydora z 1882 r., z żółtych cegieł, salowy, z wtopioną w bryłę budowli niską wieżą nad prezbiterium. Przy gospodarstwie leżącym na wschód od kościoła rośnie pomnikowy dąb o obw. 590 cm.

STOBNICA – wieś w gminie Oborniki, 13 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na prawym brzegu Warty, przy ujściu do niej strumienia Kończak.

Powstała na przejściu traktu z Obornik do Obrzycka przez dość głęboką dolinę Kończaka. W dokumencie z 1388 r. wymieniony jest Janusz de Stopnicz. Krótko potem wieś przeszła na wojewodę poznańskiego Sędziwoja Świdwę herbu Nałęcz. Od XIV lub XV w. do 1795 r. Stobnica miała prawa miejskie, jednak wskutek częstych zmian właścicieli miasto to było małe i biedne. Dawniej działały tutaj nieduże zakłady przemysłowe (młyny, tartak, folusz, kuźnica), wykorzystujące energię wodną Kończaka.

Zachowane pozostałości założenia miejskiego pozwalają zaliczyć je do typu placowego. Na skraju zabudo-wań od strony Warty stoi kaplica z pocz. XX w. (dawniej ewangelicka, od 1997 r. katolicka św. Wojciecha) W sąsiedztwie widoczny jest stalowy most o konstrukcji kratownicowej, wybudowany w 1909 r. na linii kolejowej Oborniki–Wronki (brak środków na jego remont był jednym z powodów zamknięcia linii, nie ma także funduszy na rozbiórkę obiektu). W sąsiedztwie mostu na Kończaku stoi ładnie ostatnio odnowiony młyn wodny z 1916 r. Sąsiadujący staw młyński został podzielony na mniejsze stawy rybne.

W odl. 1,5 km na północ od Stobnicy, w zabudowaniach dawnej osady PAPIERNIA, działa od 1974 r. Sta-cja Badawcza Katedry Zoologii poznańskiej Akademii Rolniczej. Prowadzi ona (w zabudowaniach i na ogro-dzonym terenie 32 ha) prace nad hodowlą, restytucją i reintrodukcją rzadkich i ginących zwierząt naszych lasów i pól (wilki, tarpany, cietrzewie, głuszce, do niedawna dropie). Największą atrakcją stacji są przebywające w wolierach wilki, zainteresowanie zwiedzających budzą też pawie.

Największym osiągnięciem Stacji jest przywrócenie Wielkopolsce bobrów – po siedmiu wiekach przerwy. Zwierzęta sprowadzone z Popielna, Wiartla i Puszczy Augustowskiej po krótkim czasie przeniesiono do hodowli półwolnej, a potem do warunków całkowitej swobody. Wsiedlane w różnych miejscach pochodzące znad Koń-czaka pary bobrów szybko zadomowiły się w środowisku, zaczęły wędrować i rozmnażać, a nawet powodować szkody.

ŚWINIARY – duża wieś w gminie Skwierzyna, położona 7 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie do Mię-dzychodu, na skraju lasów i doliny Warty.


Prawdopodobnie początkowo była to osada służebna związana z grodem w Skwierzynie. Wzmiankowana w 1394 r. (Swinari), gdy była własnością Mikołaja Baworowskiego. Od 1597 r. do pocz. XIX w. leżała w dobrach międzychodzkich Unrugów, od lat osiemdziesiątych XIX w. znajdowała się w rękach Hohenzollernów.

Kościół Matki Boskiej Królowej Polski, neogotycki z jasnych cegieł klinkierowych, z wysoką wieżą, wybu-dowano w 1877 r.

We wsi najduje się park prawdopodobnie z końca XVIII w. (1,20 ha), w którym rosną dęby o obw. do 380 cm. Zachowały się w nim resztki dawnych urządzeń ogrodowych (m.in. kamienna ławka).W najniższej części znajduje się staw, zagospodarowany przez wędkarzy. Do parku przylega duże podwórze dawnego folwarku, a po jego stronie wsch. znajduje się piętrowa oficyna z 1911 r.

Na zachód od wsi leżą ŚWINIARKI. Jest to założona w 1619 r. przez Krzysztofa Unruha najstarsza w rejo-nie Puszczy osada olęderska Schweinerter Holländer. Początkowo jej zabudowa rozłożona była w luźnym rzę-dzie na południe od szosy, 3 km na zachód od Świniar. Wznoszone później gospodarstwa przybliżyły Świniarki do Świniar.

W odl. 7 km na północ od Świniar położona jest niewielka osada JEZIERCE, jedyne zamieszkane miejsce wewnątrz borów na zachód od linii Gościm–Krobielewko. Po zach. stronie osady leży niewielkie jeziorko, które wzmiankowano w 1251 r. jako lacusculus Esseritz (jest to najstarsza informacja z terenów leśnych Puszczy Noteckiej). W 1837 r. w Jeziercach znajdowały się dwa folwarki. Obecnie pozostało tu tylko kilka zabudowań.

TARNÓWKO – wieś w gminie Połajewo, 14 km na południe od Czarnkowa, po płn. stronie Puszczy. Na wsch. skraju wsi wznosi się neogotycki kościół poewangelicki Matki Bożej Szkaplerznej z ok. 1909 r., do

którego przylega pastorówka z tego samego czasu. TRZEBICZ– duża wieś w gminie Drezdenko, 6 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Gorzowa Wlkp.,

na lewym brzegu Noteci. Do Noteci wpada tu Rudawa, odwadniająca łąki nadnoteckie. Jest to stara osada słowiańska, powstała przy trakcie wodnym. O starym osadnictwie w okolicy świadczą

wykopaliska od środkowej epoki kamienia (m.in. świder z 3500 r. p.n.e. i osada zaliczona do kultury pucharów lejkowatych), odnalezione na pobliskich wydmach. W pierwszej wzmiance z 1436 r. odnotowano, że polska ludność z Trzebicza i Gościmia odmówiła płacenia podatków i czynszów Krzyżakom, którzy wtedy władali tymi osadami. W odpowiedzi wójt Nowej Marchii spalił obie miejscowości, a ludność uprowadził w niewolę. Polska zażądała zwrotu wsi i jeszcze w 1467 r. próbowała je zbrojnie odzyskać.

Zachowały się tu stare domy z XIX/XX w., w dużej części szachulcowe, jak np. chałupa ryglowa z końca XIX w. przy ul. Kolejowej 23. Pośrodku wsi wznosi się neogotycki kościół poewangelicki Najśw. Serca Jezu-sowego z 1879 r. z żółtych cegieł, z attyką sterczynową od zachodu i wysoką smukłą wieżą. Prawa parafialne ma od 1951 r. Obok znajduje się piętrowa szkoła z lat trzydziestych XX w., a naprzeciw jej cmentarz.

Na skraju wsi od strony zachodniej położony jest teren nieczynnego obecnie tartaku; w jego obrębie (ul. Ży-mierskiego 27) zachowała się willa właściciela, modernistyczny okrągły budynek z lat dwudziestych XX w.

Przy szosie do Gorzowa, 3 km na płd.zach., położona jest osada TRZEBICZ MŁYN. Nad Lubiatką znajdu-je się tu budynek młyna z pocz. XX w., ostatnio ładnie odnowiony. W okolicznych gospodarstwach zachowały się szachulcowe zabudowania z 2 poł. XIX w.

W odl. 3 km w kierunku Drezdenka leży OSÓW, założony w czasie kolonizacji doliny Noteci w 1765 r. Ko-loniści przybyli zapewne z okolic Ulm nad Dunajem, gdyż niemiecka nazwa wsi brzmiała Neuulm.

WARTOSŁAW – wieś w gminie Wronki, 6 km na zachód od miasta, na lewym brzegu Warty. Na rzece prom do osady Krasnobrzeg.

Powstał w 1781 r. na gruntach wsi Biezdrowo jako miasto lokowane „na surowym korzeniu” przez starostę babimojskiego i sędziego poznańskiego Łukasza Bnińskiego. W zamyśle właściciela miało to być miasto manu-fakturowe (czyli przemysłowe). Po 12 latach liczyło już 462 mieszkańców, a między nimi 84 rzemieślników (w tym 20 sukienników). Miasto otrzymało drewniany most na Warcie; od niego pochodziła używana na przełomie XVIII i XIX w. nazwa Nowy Most (Neubrück). Po wprowadzeniu barier celnych przez Prusaków upadło i w poł. XIX w. utraciło prawa miejskie.

Pamiątką miejskiej przeszłości jest układ przestrzenny w formie pięciu bloków zabudowy, bez rynku, z ko-ściołem i placem targowym na wsch. skraju miejscowości. Późnobarokowy kościół Świętej Trójcy i św. Łukasza z 1785 r., zbudowany na planie ośmioboku i nakryty dachem mansardowym z latarnią, pełni obecnie funkcję kaplicy cmentarnej. Wewnątrz znajduje się wczesnoklasycystyczny ołtarz. Przy dwóch uliczkach zachowała się zwarta zabudowa ładnymi parterowymi domkami. Po zach. stronie wsi wznosi się neogotycki kościół poewange-licki Najśw. Serca Pana Jezusa z 1854 r., z wysoką wieżą, a przy nim stoi neogotycka dawna pastorówka.

WEŁNA – wieś w gminie Rogoźno, 12 km na płn.wsch. od Obornik, na prawym brzegu Wełny, nieco na za-chód od szosy Poznań–Piła.

Wzmiankowana po raz pierwszy jako Velma w 1352 r. W końcu XVIII w. była niewielkim ośrodkiem pro-dukcji sukna. W latach 1772-80 kilkakrotnie gościł w Wełnie Józef Wybicki, autor słów Hymnu Narodowego. W 2 poł. XIX w., gdy wieś należała do katedry w Magdeburgu, istniała tu znana owczarnia.


93

Cennym zabytkiem jest drewniany kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, kryty gontami, postawiony w 1727 r. staraniem kasztelana lądzkiego Wojciecha Rydzyńskiego. Budowla ma rzut krzyża łacińskiego, a nawę otacza kryte obejście zwane sobotami. Całe wnętrze pokrywa polichromia iluzjonistyczna, wykonana w latach 1727-31 przez Adama Swacha. Droga przy kościele ocieniona jest starą aleją lipową.

W płn. części wsi wznosi się późnobarokowy pałac Rostworowskich z 2 poł. XVIII w., ostatnio nieużytko-wany i zaniedbany. Przy nim na stoku doliny Wełny rozciąga się park z tego samego okresu (9,2 ha).

W sąsiedztwie pałacu znajduje się ćwierćkolista oficyna z okresu budowy pałacu, nadbudowana w XIX w., i obszerny zespół zabudowań folwarcznych. Przy moście drogowym na Wełnie stoi dawny młyn wodny z końca XIX w.

Przy drodze leśnej, wiodącej zachód do osady Smolarz, rośnie ciekawy szpaler dębów o obw. do 350 cm. Jest on pamiątką pola, które rozciągało się po płd. stronie, a rząd dębów miał ocieniać drogę.

WIEJCE – wieś w gminie Skwierzyna, 10 km na płn.zach. od Międzychodu, na prawym brzegu Warty. Nazwa wsi pochodzi od dawnej formy wiejać. Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1480 r. (Wieiec). Daw-

niej wieś była własnością Kwileckich, a tutejszy majątek powstał w czasie podjętego przez nich zagospodarowa-nia terenów na północ od Warty. Pierwszą siedzibą rządcy był domek myśliwski na tzw. Zachenbergu (na wschód od dawnego cmentarza). Później do 1831 r. wieś należała do właścicieli Goraja w pow. międzyrzeckim. Od pocz. XIX w. do 1874 r. działała w Wiejcach huta szkła Charlottenhütten, zatrudniająca do 200 robotników (znajdowała się nad Wartą po zach. stronie parku).

Na terenie leśnym w okolicach wsi znajdowało się dawniej kilka niedużych osad, dziś już nieistniejących: ok. 1720 r. powstały Czerwieniec, Ociesze i Nadziejewki, ok. 1800 r. założone Lisówkę i Trąbki.

Znajduje się tu piętrowy pałac eklektyczny z 2 poł. XIX w., przebudowany w 1947 i 1972 r., W fasadzie frontowej ma on trójkątny tympanon z herbem, ponad dachem ośmioboczną wieżyczkę, a od zachodu dwie ni-skie półkoliste wieże. W latach 2001-03 został gruntownie odrestaurowany na elegancki hotel, ośrodek konfe-rencyjno-seminaryjny na 70 osób i centrum rekreacyjno-rehabilitacyjne. Do tego centrum należy też stojąca obok „rządcówka”, zaadaptowana z szachulcowego spichrza z XIX w. i po remoncie otwarta w grudniu 2003 r. Zabytki otacza park z 2 poł. XIX w. (8,73 ha), z trzema stawami (na jednym wysepka). W sąsiedztwie znajduje się ośrodek wypoczynkowy zakładów lotniczych z Łodzi.

W centrum Wiejc wznosi się kościół fil. św. Józefa, neoromański z 1855 r. Przy łukowatej drodze po wsch. stronie wsi rośnie 12 okazałych dębów o obw. do 410 cm. Przy nich stoi Bismarckstein – kamień trójkątnego kształtu o obw. 400 cm, ze śladem umieszczonego dawniej na nim reliefu z podobizną kanclerza. Przy szosie do Międzychodu, za lasem 1,5 km na wschód od wsi, znajduje się kamień o kształcie zbliżonym do kuli i obw. 480 cm, uznany za pomnik przyrody. Od płn.zach. przylega do wsi Góra Szubieniczna 70 m n.p.m. – zalesiona wy-dma o stromych stokach.

WIELEŃ – miasto w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, nad Notecią, między lasami puszcz Noteckiej i Drawskiej; 6000 mieszk. Miasto i gmina Wieleń są największą pod względem powierzchni jednostką admini-stracyjną stopnia podstawowego w woj. wielkopolskim (428,3 km2, z czego 67% zajmują lasy).

W X-XII w. był tu ważny strategicznie gród na pograniczu wielkopolsko-pomorskim, wzmiankowany w 1108 r. jako castrum Velun. Za czasów Bolesława Krzywoustego bronił się w nim zbuntowany kasztelan Gnie-womir z Czarnkowa. Później była tu siedziba kasztelanii. W 1298 r. dobra wieleńskie przeszły na kasztelana Wincentego Nałęcza z Szamotuł (późniejszego wojewody poznańskiego), jednak sama osada pozostała w rękach królewskich i przed 1448 r. otrzymała prawa miejskie. W 1515 r. Zygmunt I Stary nadał miasto wraz z Wronka-mi, cłami i wioskami kasztelanowi poznańskiemu Łukaszowi Górce w zamian za Pobiedziska i 8 tys. zł dzierża-wy w Kościanie. Od 1611 r. dobra te należały do Czarnkowskich, potem Kostków, wreszcie do Grudzińskich. W 1673 r. Adam Grudziński założył obok nowe miasto, w którym rozwijało się sukiennictwo. Potem miasto i 55 wsi drogą koneksji rodzinnych przeszło na Opalińskich, by wreszcie stać się własnością Sapiehów, którzy w poł. XVIII w. próbowali stworzyć tu wielkopańską rezydencję. W końcu tego wieku w mieście pracowały manufak-tury wytwarzające sukno i papier. W 1784 r. dobra wieleńskie przeszły w ręce rodziny Blankensee, a w poł. XIX w. – Schulenburgów. W latach 1887-1920 Wieleń był stolicą powiatu. Powstańcy wielkopolscy nie zdobyli silnie bronionego miasta i wróciło ono do Polski na mocy postanowień traktatu wersalskiego (część płn. pozosta-ła w granicach Niemiec). Wycofujący się hitlerowcy 25 I 1945 r. rozstrzelali tu dziewięciu Polaków.

Wieleń ma bardzo ciekawy układ przestrzenny, rozciągnięty na dł. 4 km poprzecznie do Noteci. Na lewym brzegu rzeki leży teren miasta piętnastowiecznego, z pl. Powstańców Wlkp. jako rynkiem. Na wschód od niego w XVII w. lokowano oddzielne miasto z własnym obszernym rynkiem (obecnie pl. Nowe Miasto). na południe od nich, oddzielone korytem Starej Noteci, leży dawne przedmieście Ostrów. Na prawym brzegu Noteci znaj-dowała się osada grodowa, a później zamkowa, otoczona rozlewiskami rzecznymi (dziś w tym miejscu wznosi się pałac). Dalej na północ, na wyższym terenie, leży osada Międzylesie, obok której w okresie międzywojen-nym rozbudowano Wieleń Północny.


Najcenniejszym zabytkiem miasta jest wczesnobarokowy kościół Wniebowzięcia Matki Bożej i św. Michała, wzniesiony w latach 1615-32 z fundacji Zofii z Herburtów, wdowy po kasztelanie międzyrzeckim Janie Czarn-kowskim. Od zewnątrz mało efektowny, kryje wewnątrz wspaniałe wyposażenie. Bogato rzeźbiony ołtarz gł. pochodzi z 1637 r. (wykonali go zapewne snycerza z Pelplina), późnobarokowe ołtarze boczne z 1 poł. XVIII w. mają kurdybanowe antepedia. W ołtarzu gł. i lewym ołtarzu bocznym znajdują się obrazy barokowe z warsztatu gdańskiego malarza Hermana Hana. Z lewej strony zawieszona jest późnorenesansowa ambona z lat ok. 1640. Polichromię na sklepieniu w stylu regencji wykonał na pocz. XVIII w. Antoni Pallme ze Zbąszynia. Do zakrystii prowadzą drzwi żelazne z 1 poł. XVII w., z tego okresu pochodzą też szafki cechowe w tylnej części kościoła. W dawnej kruchcie po prawej stronie umieszczono cenny cynowy sarkofag Jana Kostki († 1624), wykonany być może – tak jak sarkofag czarnkowski – przez Jakuba Kanadeja. Po prawej stronie prezbiterium znajduje się rene-sansowo-barokowa kaplica grobowa Kostków z lat po 1624, kryta eliptyczną kopułą, z jeszcze jednym bogato rzeźbionym ołtarzem późnobarokowym.

Tuż przy kościele stoi dawna szachulcowa organistówka z poł. XIX w., o dachu naczółkowym. Z tego okresu pochodzi więcej domów, m.in. przy ulicach Kościuszki 21. Zachowało się także nieco kamienic eklektycznych (np. ul. Kościuszki 20, 23, 47 i 52, Szkolna 3) i secesyjnych (najładniejsza z ok. 1900 r. przy ul. Staszica 7). Sklep mięsny przy ul. Kościuszki 63 zachował dekorację płytkami kaflowymi sprzed stu lat. Stary spichrz na narożniku ulic Sawickiej i Sienkiewicza ostatnio ładnie odnowiono na sklep i pub.

Obszerny trójkątny plac po wsch. stronie centrum (noszący nazwę Nowe Miasto) był ośrodkiem tzw. nowego miasta z XVII w. Wokół niego wznoszą się niewielkie domy, częściowo pochodzące z 2 poł. XIX w. Obok do-mu nr 41 stoi kuźnia z XIX/XX w. Pośrodku placu do lat siedemdziesiątych wznosił się kościół ewangelicki.

Rynek (obecnie pl. Powstańców Wlkp.) został zniekształcony w czasie regulacji Noteci – wyburzono płn. pierzeję, a później pośrodku usypano podjazd do nowej przeprawy mostowej (oddanej do użytku w lipcu 1983 r.). Pamiątką jego dawnego znaczenia jest wznoszący się po wsch. stronie budynek dawnego magistratu (nr 3, nietynkowany) z lat po poł. XIX w. Inne budynki, przeważnie piętrowe, pochodzą głównie z końca XIX w.

Zachowało się za to nieco pamiątek po czasach, gdy Wieleń był miastem powiatowym. Starostwo miało sie-dzibę w stylowym budynku z przy ul. Chopina 9 (obecnie jest tam samorządowy dom pomocy społecznej). Dziś władze samorządowe zajmują gmach dawnego sądu grodzkiego z 2 poł. XIX w. (niestety, zeszpecony niezhar-monizowaną nadbudową w 1975 r.). Z tyłu zachował się wysoki, ale wąski budynek dawnego więzienia z tego samego czasu. Przed Urzędem w 1986 r. wzniesiono pomnik ku czci 36 ofiar II wojny światowej. W sąsiedztwie stoi ładnie odnowiony budynek poczty z końca XIX w. Na uwagę zasługuje też okazała szkoła z 1908 r. przy ul. Szkolnej 4. Budynek szkolny z 1906 r. przy ul. Mickiewicza 6, o zupełnie innych gabarytach, zajmuje obecnie „Caritas”.

Przy ulicach w centrum zachowało się wiele interesujących domów mieszkalnych. Nieco starsza jest zabu-dowa ulic Błonie, Rybaki czy Sienkiewicza.

Na terenie dawnego przedmieścia Ostrów wznosi się imponujący kompleks zabudowań największego w Wielkopolsce i jednego z największych w kraju domów pomocy społecznej (400 miejsc), w którym przebywają osoby niepełnosprawne fizycznie i umysłowo. Prowadzi go Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, które tę posiadłość kupiło w 1933 r. od Związku Zawodowego Kolejarzy. W 1950 r. dom przymusowo przejęła „Caritas”, ale w 1990 r. siostry go odzyskały, zmodernizowały i rozbudowały. Na ogrodzonym terenie wznosi się kilka budynków o różnych nazwach, powstałych w okresie od XVIII w. do czasów współczesnych, ostatnio zmodernizowanych. Przylega do nich park (4,15 ha) , rozplanowany w 1 poł. XIX w.

Przed zabudowaniami od strony ul. Staszica znajduje się w kapliczce z 1945 r. rokokowa rzeźba św. Waw-rzyńca z 2 poł. XVIII w., po przeciwnej zaś stronie stoi figura Matki Boskiej Niepokalanej, ufundowana w 1919 r. w podzięce za odzyskanie wolności.

W płd. części miasta, przy ul. Drawskiej, położony jest cmentarz, a na nim kaplica o ceglanej fasadzie. W mogiłach o jednakowych nagrobkach pochowano na nim Michała Nowakowskiego i Jana Gisia, strażników granicznych poległych podczas służby w latach 1931 i 1932. W sąsiedztwie znajduje się dawny cmentarz ewan-gelicki, z ogrodzeniem i ruinami kaplicy z XIX/XX w., szczątkami nagrobków oraz licznymi okazami bluszczu. Po przeciwnej stronie ulicy, w małym parku, znajduje się dworek z 2 poł. XIX w., niedawno ładnie odnowiony na siedzibę Liceum Ogólnokształcącego.

W rozwidleniu ulic Sportowej i Dworcowej stoi odnowiony w 1998 r. dawny dom bractwa strzeleckiego z ok. 1850 r. (obecnie ośrodek kultury). Ma tu również siedzibę Towarzystwo Miłośników Ziemi Wieleńskiej, założone w 1983 r. Wewnątrz znajduje się sala herbowa kryta stropem kasetonowym, z zabytkowym piecem kaflowym i portretami właścicieli dóbr wieleńskich na ścianach. W położonym z tyłu ogrodzie rosną lipy o obw. do 340 cm. Bractwo kurkowe w Wieleniu, założone w 1645 r., reaktywowano w 1998 r. Ma ono nową strzelnicę w zamienionym na park wyrobisku piasku przy ul. Sportowej.

Na prawym brzegu Noteci, zaraz za mostem, znajdują się zabytkowe zabudowania dawnej rzeźni końca XIX w. Dalej, być może na miejscu grodu kasztelańskiego, a potem zamku, wznosi się monumentalny pałac, wznie-


95

siony w latach 1749-50 staraniem wojewody smoleńskiego Piotra Sapiehy i jego żony Joanny z Sułkowskich, prawdopodobnie wg projektu Karola Marcina Frantza. Pierwotnie miała to być czworoboczna budowla „zam-kowa” wzorowana na założeniu z Rydzyny, z czego zrealizowano półtora skrzydła. Przerabiano go m.in. w 2 poł. XIX w. i w 1920 r., a w 1945 r. uległ pożarowi. W latach 1966-68 przeprowadzono odbudowę w stanie surowym (miał tu być jeszcze jeden dom pomocy społecznej), ale obiekt dalej niszczał. Później przeszedł w ręce prywatne i od 1983 r. znajduje się w ciągle niezakończonej odbudowie. Widok na pałac szpeci „altana”, posta-wiona przed nim ok. 1920 r.

Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym z XVIII w. (7,2 ha) z bujnym drzewostanem. W pobliżu pałacu rosną m.in. platan o obw. 590 cm, dąb 520 cm, lipy do 420 cm i buk 330 cm, a w głębi parku – jesion o obw. 430 cm. Budynek bramny pochodzi z XVIII/XIX w., a przylegająca doń wozownia z 1885 r. i jest być może przebu-dowana ze starszej budowli, z XVIII w. Niska nietynkowana również pochodzi z 1885 r. W kierunku zach. park ciągnie się wzdłuż wąskiego kanału, a na zamknięciu osi stoi ruina neogotyckiej kamiennej kaplicy grobowej rodziny Blankensee (właścicieli Wielenia w XIX w.). Na płn.-wsch. skraju parku zachowały się budynek oranże-rii z 2 poł. XIX w. (obecnie klub „Eden”) i dom ogrodnika z pocz. XIX w., o dachu mansardowym.

Dalej położona część miasta nosi nazwę WIELEŃ PÓŁNOCNY. W latach międzywojennych była oddzie-lona granicą państwową, przebiegającą na Noteci. Po wojnie Wieleń znajdował się w pow. czarnkowskim, a jego część płn. – w pow. trzcianeckim i była siedzibą oddzielnej gminy. Połączono je w jedną całość w 1979 r.

Ta cześć Wielenia została przez Niemców rozbudowana, czego pozostałością jest kolonia domów z okresu międzywojennego po wsch. stronie obecnej ul. Jana Pawła II. W centrum niej znajduje się pl. Zwycięstwa, przy którym powstał nawet kilkurodzinny blok mieszkalny. Środek placu zajmuje kościół św. Rocha z ok. 1932 r., ze sklepieniem opartym na łukowatych dźwigarach i wielkim malowidłem Ostatnia Wieczerza nad ołtarzem. Przy ul. Daszyńskiego stoi remiza strażacka z lat trzydziestych XX w. – budyneczek z drewnianym kominem do su-szenia węży. Wzdłuż ul. Jana Pawła II rośnie gęsto sadzona aleja kasztanowców, z drzewami o obw. do 400 cm; jest też wiąz 310 cm na osi ul. Wysockiego.

Dworzec kolejowy w Wieleniu Płn. powstał w 1851 r. przy linii z Berlina do Bydgoszczy. Rosną przed nim kasztanowce i lipy o obw. do 340 cm. Obok (ul. Pilska 4) stoi podobny do dworca dom z 2 poł. XIX w. U zbiegu ulic Pilskiej i Zamkowej stoi dawna szkoła z pocz. XX w.

We wsiach położonych na południe od Wielenia (Biała, Chełst, Drawsko, Kamiennik, Marylin, Mężyk, Mia-ły, Nowe Kwiejce, Pęckowo, Piłka, Rosko, Wrzeszczyna) wyróżniono grupę regionalną Mazurów Wieleńskich. Mieszkańcy tych wsi mieli zostać sprowadzeni w 2 poł. XVIII w. przez Piotra Sapiehę z Mazowsza, a ich cechą szczególną miało być mazurzenie (wymowa sz i cz jako s, c; obecnie już zanikłe). Charakterystycznymi nazwi-skami dla tej grupy są: Helak, Mamot, Mierzwa, Noj, Przylepa i Stochaj. Wokół tej kwestii narosło wiele mitów, a źródła historyczne rodziny rzekomo sprowadzone w XVIII w. odnotowują tu już w 1 poł. XVII w. Badania dialektologiczne nie wykazały też w mowie „Mazurów” jakichkolwiek cech mazowieckich. Wydaje się więc, że pogląd o sprowadzeniu osadników pojawił się pod wpływem wiadomości o zagospodarowywaniu doliny Noteci przez króla pruskiego, natomiast Mazowsze za kierunek sprowadzenia kolonistów wybrano pod wpływem fak-tycznie występującego tu lokalnie mazurzenia. W rzeczywistości tutejsi mieszkańcy są z pochodzenia Wielkopo-lanami i osiedlili się tu w XVII lub nawet końcu XVI w. Atrakcyjna historia Mazurów Wieleńskich była przy-czyną niesłusznego rozszerzenia zasięgu tej grupy regionalne na inne wsie (zwłaszcza błędne było to w przypad-ku Chojna, które nigdy nie należało do dóbr wieleńskich).

W odl. 4 km na płd.zach. od miasta leży jest osada ŁASKI. Znajduje się tu dawny folwark, z rządcówką z poł. XIX w., krytą dachem naczółkowym, i oficynami z 1909 r. W sąsiedztwie stoją spichrz z poł. XIX w. i drewniana stodoła z pocz. XX w.

WRONKI – miasto w pow. szamotulskim, przy linii kolejowej Poznań–Szczecin, nad Wartą; 11 700 mieszk. Nazwa miasta wywodzi się od nazwiska Wrona lub Wronka. Pierwsza wzmianka z 1251 r. (Fronich), choć

przypuszczalnie już w XI w. był tu gród, kościół i czoło opola. W 1279 r. książę Przemysł II sprowadził tutaj dominikanów, którzy wystarali się w 1383 r. o prawa miejskie. Od 1515 r. przestało ono należeć do króla i było własnością najpierw Górków, a potem Kostków, Łąckich i Koźmińskich. Działało tu wiele warsztatów rzemieśl-niczych, które w XIX w. dały początek niewielkim zakładom przemysłowym. W 1848 r. wybudowano linię kolejową ze Stargardu do Poznania (przez Wartę przerzucony był nieistniejący już efektowny most), która przy-czyniła się do ożywienia gospodarczego. Prusacy w 1894 r. rozpoczęli budowę wielkiego więzienia i kompleksu budynków dla personelu (być może na terenie dawnego grodu książęcego). W 1939 r. polska ludność usiłowała bronić miasta przed wkraczającymi wojskami hitlerowskimi.

Z Wronek pochodził dr Zygmunt Celichowski (1845-1923), sekretarz osobisty Jana Działyńskiego, potem bibliotekarz, a od 1875 r. zarządca całości dóbr kórnickich. Zasłużył się szczególnie jako propagator nowocze-snego sadownictwa i ogrodnictwa, a także postępu organizacyjnego w rolnictwie. Był również działaczem naro-dowym, założycielem i współpracownikiem polskich stowarzyszeń gospodarczych.


Urodził się tu także Włodzimierz Krzeszkiewicz (1866-1947), specjalista w zakresie hodowli lasu, autor prac i artykułów fachowych. Rozpowszechnił specyficznie polską odmianę topoli niekłańskiej. W latach 1919-28 był głównym inspektorem lasów państwowych.

Dawny nieregularny układ urbanistyczny jest czytelny do dziś, choć dawniej most na Warcie znajdował się na przedłużeniu wybiegającej z Rynku ul. Zwycięzców. Rynek ma osiem wylotów ulic. Pośrodku znajduje się obelisk ku czci i chwale poległym za wolność Ojczyzny odsłonięty 11 XI 1928 r., przeniesiony na obecne miejsce w 1956 r. (wcześniej stała tu figura św. Jana Nepomucena) i odnowiony w maju 1992 r. W centrum zachowało się wiele domów o charakterze małomiasteczkowym z 1 poł. XIX w., m.in. przy Rynku oraz ulicach Kościelnej, Kościuszki i Wodnej. Są też i bardziej okazałe kamienice (największa z nich, z 1905 r., stoi u zbiegu ulic Po-znańskiej i Chrobrego).

Przy ul. Sierakowskiej wznosi się trójnawowy kościół gotycki św. Katarzyny, ukończony w początkach XVI w., później zniekształcony przebudowami (m.in. po pożarach). Staraniem Jana Korzboka Łąckiego w poł. XVII w. obniżono nawy boczne, czego pamiątką są ukośne stropy. Szczyt wsch. zachował gotyckie łuki o wykroju „oślego grzbietu”. Wewnątrz w prezbiterium znajduje się sklepienie krzyżowo-żebrowe, zrekonstruowane w latach 1954-55. Na belce tęczowej umieszczono renesansowe figury Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana z lat sześćdziesiątych XVI w. W ołtarz główny z 1954 r., wykonany na wzór tryptyków przez Witolda Siwińskiego, wkomponowano gotycką rzeźbę Vir Dolorum z ok. 1500 r. Na lewo od niego oglądać można rzeźbę Pieta` z końca XVI w. Ołtarze boczne są późnoklasycystyczne, w prawym znajduje się obraz Matka Boska Śnieżna z XVII w. Na ambonie znajdują się późnobarokowe rzeźby papieży z poł. XVIII w. Tablica przy chrzcielnicy upamiętnia obchodzone w 1998 r. 700-lecie kościoła. Tablicą na zewnątrz od strony płn. upamiętniono ks. Piotra Stróżyńskiego (1907-71), odnowiciela kościoła i opiekuna więźniów politycznych w tutejszym więzieniu. Na prezbiterium wmurowano żeliwną tablicę ku czci proboszcza ks. Józefa Jasika (1886-1942), zamordowanego w obozie w Dachau. Na płd. ścianie zachowały się trzy epitafia z 1 poł. XIX w.

Naprzeciwko kościoła, przy ul. Sierakowskiej 12, zachował się neogotycki budynek dawnego szpitala z XIX w. Dalej przy tej ulicy, za wiaduktem kolejowym, znajduje się cmentarz, gdzie małymi tabliczkami oznaczono mogiły powstańców wlkp., ofiar hitleryzmu i więźniów politycznych. Na neogotyckiej kaplicy Świętego Krzyża z 1887 r. umieszczono w 1985 r. dwie tablice metalowe, poświęcone osobom zamęczonym w więzieniu w latach 1946-56, z cytatem z Zygmunta Krasińskiego. Jest tu też symboliczny grób Stanisława Zgaińskiego (1907-44), malarza i grafika, od 1942 r. żołnierza Armii Krajowej, ofiary obozu w Gross Rosen. Naprzeciw cmentarza po-łożone są zakłady ziemniaczane, założone w 1886 r.

Na wschód od Rynku znajduje się barokowy kościół podominikański Zwiastowania NMP, jednonawowy z transeptem, wzniesiony w 2 poł. XVII w. prawdopodobnie wg planów Krzysztofa Bonadury starszego. Od 1868 r. opiekuje się nim zakon franciszkanów. Wyposażenie wnętrza jest nowsze, z XIX i XX w. Polichromia z 1951 r. to dzieło Mariana Schwartza z Obrzycka, witraże w prezbiterium wykonano w pracowni Stanisława Powalisza w Poznaniu w 1946 r., a pozostałe witraże zaprojektował Witold Siwiński. Obraz Zwiastowanie w neorenesan-sowym ołtarzu gł. namalował w 1874 r. znany poznański artysta Marian Jaroczyński, rzeźby w bocznych kapli-cach (krucyfiks oraz Matkę Boską ze św. Janem z Dukli i bł. Szymonem z Lipnicy) wykonał w 1937 r. L. Kona-rzewski z Istebnej. W kruchcie 18 XI 1979 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą 700-lecie ufundowania klasztoru. Do kościoła przylega nietynkowany budynek klasztoru z 1875 r. Mieścił on dom dziecka, który 18 XII 1984 r. uległ pożarowi. Został potem odbudowany, a w 1991 r. odzyskali go franciszkanie, którzy umieścili w nim wyż-sze seminarium duchowne i sekcję Wydziału Teologicznego UAM.

Naprzeciwko, na narożniku ulic Kościuszki i Mickiewicza, w 1986 r. ustawiono kamień upamiętniający członków Ochotniczej Straży Pożarnej; na jego cokole wypisano daty powstania straży w okolicy (we Wronkach nastąpiło to w 1857 r.). Nieco dalej przy ul. Szkolnej, w neogotyckim spichrzu z 1856 r. o ciekawej bryle, otwar-to 27 XI 1993 r. Muzeum Regionalne, dokumentujące przeszłość oraz kulturę ludową miasta i okolicy.

Dalej na wschód, za ul. Chrobrego, znajduje się wielki kompleks zabudowań dużego więzienia (1462 miej-sca), mającego opinię jednego z najcięższych w Polsce. Między nim a Wartą, przy ul. Mickiewicza 33, znajduje się „krzywy dom” (widać to na linii okienek piwnicznych, które z prawej strony wchodzą w ziemię); w latach sześćdziesiątych podczas budowy bloku nie zapewniono odwodnienia i nie mogące spłynąć do Warty wody gruntowe rozmiękczyły podłoże, co spowodowało nierównomierne osiadanie budynku. Po wsch. stronie więzie-nia rozciąga się kompleks zabudowań fabryki „Amica” – stary zakład i o wiele większe nowe obiekty. W tym rejonie powstało też osiedle Borek, na którego płn. skraju od 2000 r. budowany jest kościół św.. Urszuli Le-dóchowskiej (arch. Wiesław Motyl i Radosław Torzyński).

Na narożniku ulic Chrobrego i Ratuszowej w 1970 r. ustawiono betonowy pomnik czczący pamięć 792 ofiar hitlerowskiego więzienia, którzy stracili życie w latach 1940-44; w maju 1993 r. umieszczono na nim metalową tablicę poświęconą żołnierzom państwa podziemnego z lat 1945-56. Przy ul. Ratuszowej w stylowym budynku z 1910 r. mają siedzibę władze samorządowe miasta i gminy. Park przed nią otrzymał w 1996 r. imię Cyryla Sro-czyńskiego (1893-1929), powstańca wlkp. i pierwszego polskiego burmistrza (mówi o tym pamiątkowy kamień).


97

Był on też członkiem założonego w 1646 r. Bractwa Kurkowego, które przypomina tablica umieszczona z boku w 2001 r. W pobliżu znajduje się wieża ciśnień zbudowana w latach 1887-94, przypominająca basztę obronną, nietypowa z racji umieszczenia klatki schodowej poza trzonem budowli. Przy ul. Poznańskiej, naprzeciwko domu kultury znajduje się budynek nr 61 z XIX/XX w.

W rejonie ulic Polnej i Dworcowej zachowała się kolonia starych domów dla kolejarzy. Stacja kolejowa we Wronkach powstała na pierwszej w Wielkopolsce linii, uruchomionej w 1848 r. Budynek dworca, o formach eklektycznych.

Na prawym brzegu Warty leży dzielnica ZAMOŚĆ – dawny folwark z XVIII w., który w końcu XIX w. li-czył 71 mieszkańców. Obecnie znajduje się tu Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wlkp. i rozległe osiedle do-mów jednorodzinnych. Dawny stadion MKS „Błękitni” został przebudowany na kameralny obiekt, na którym rozgrywali mecze piłkarze pierwszoligowego klubu „Amica”. Nieopodal znajduje się figura Chrystusa Króla, po zburzeniu przez hitlerowców odbudowana w 1994 r.

Główne skrzyżowanie Zamościa przebudowano na rondo (nosi ono imię Europy), a przy nim we wrześniu 1999 r. odsłonięto głaz-pomnik ku czci Wronczan, którzy walczyli w powstaniu wielkopolskim i w kompanii Obrony Narodowej we wrześniu 1939 r. Do Zamościa przylega bezpośrednio skraj lasów Puszczy Noteckiej, które tu kryją skupisko wydm podłużnych o wys. do 72 m n.p.m., nazywanych Żydowskimi Górami.

W pobliżu Nadleśnictwa, po płn. stronie szosy, znajduje się początek ścieżki dydaktycznej „Sosnowym szla-kiem”. Na jej trasie znajdują się zrośnięty z dwóch pni pomnikowy dąb szypułkowy o obw. 600 cm, przy którym stoi figura Matki Boskiej Puszczańskiej.

Jeszcze dalej na wschód, 2 km od skrzyżowania w płn. części Wronek, leży osada PIŁA. Nazwa wskazuje, że dawniej był tu tartak poruszany siłą wody. Mały dawny staw gromadzący wodę dla napędzanych urządzeń zamieniono na łowisko specjalne.

Nad Wartą w odl. 3 km na zachód od Zamościa leży wieś POPOWO. Pierwotnie był tu młyn o jednym kole, odnotowany w 1508 r. w dobrach wieleńskich. Obok powstała wieś, którą w 1768 r. wraz z budynkami przenie-siono na prawa olęderskie (pamiątką tego jest zwarta zabudowa wsi). Zachowało się tu trochę starych, niezbyt okazałych domów, a także fundamenty młyna i staw młyński.

WRZESZCZYNA – wieś w gminie Wieleń, 5 km na wschód od miasta, przy szosie do Czarnkowa, na skra-ju doliny Noteci.

Między szosą a krawędzią doliny nauczyciele z Roska odkryli w 1908 r. rozległe cmentarzysko z okresu kul-tury łużyckiej, z którego wydobyto ok. 300 naczyń. Inne zabytki z tego okresu znajdowano przy krawędzi doliny na długości kilku km. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1475 r. i dotyczy ufundowania przez kaszte-lana poznańskiego Piotra Sokolnickiego kapeli muzycznej przy kolegiacie w Szamotułach, na której utrzymanie przekazano dziesięciny biskupie z Wrzeszczyny, Pęckowa, Samołęża i Jastrowa. W okresie powstania wlkp. 4 II 1919 r. wieś mimo obowiązywania rozejmu została zajęta przez Niemców i odbita przez powstańców z Roska, którzy trzy dni później odparli kolejny atak Niemców, zadawszy im ciężkie straty.

Najstarszy jest pochodzący z XIX w. dom przy ul. 4 Lutego 9. Przed dawną szkołą (obecnie przedszkole, w zach. części wsi) ustawiono nieduży kamień upamiętniający 75. rocznicę powstania wlkp. Nieco dalej w 1993 r. wzniesiono kościół Matki Boskiej Różańcowej. Przy nim stoi ceglano-kamienna kapliczka z pocz. XX w.

ZATOM – wieś w gminie Międzychód, 6 km na płn.wsch. od miasta, nad Wartą. Dzieli się na ZATOM STARY po lewej stronie rzeki i ZATOM NOWY na przeciwległym brzegu.

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1388 r. (Szathome), w którym mieszczanin poznański Andrzej Poniecki pozwał Mikołaja Zatomskiego o należne mu 19 grzywien. Później wieś wchodziła w skład dóbr sierakowskich, należących do rodziny Bnińskich. W styczniu 1919 r. powstańcy z Sierakowa zdobyli wieś i obronili ją przed atakami Niemców od strony Międzychodu.

Przy centralnym placu Zatomia Starego wznosi się kościół św. Maksymiliana Kolbego z lat 1982-87 (arch. Marian Roszak).

Prawobrzeżny Zatom Nowy jest znany od 1468 r. Później wieś opustoszała i na jej miejscu w 1751 r. założo-no osadę olęderską. W końcu XIX w. pracowały tu cegielnia i wapiennik, a później kopalnia węgla brunatnego.

4. Zabytkowe kościoły w obrębie Puszczy Noteckiej

1. Bąblin – kap. Św. Rodziny dom rekolekcyjny Misjonarzy Świętej Rodziny z XIX w. 2. Biała – Kościół M.B. Różańcowej z 1932 3. Boruszyn – św. Andrzeja z 1822 (późnoklasycystyczny)


4. Chełst – M.B. Częstochowskiej z 1765 r. (szachulcowy) 5. Chojno – Chrystusa Króla – budowany w latach 1926-1928 6. Czarnków – św. Marii Magdaleny z lat 70. XIV w. (gotycki) 7. Czarnków – Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana z 2000 r. 8. Drawski Młyn – Opatrzności Bożej z 1990 r. 9. Drawsko – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1910 neogotycki) 10. Drezdenko Nowe – Serca Pana Jezusa z 1914 (neobarokowy) 11. Drezdenko – Przemienienia Pańskiego z 1902 (neogotycki) 12. Drezdenko – Matki Boskiej Różańcowej z 1864 (neogotycki) 13. Goszczanowo – św. Jana Vianney z 2. poł. XIX w. (neogotycki) 14. Goszczanówko – św. Jana Chrzciciela z 1912 r. 15. Goszczanowiec – św. Teresy z 1867 r. (neogotycki) 16. Gościm – Niepokalanego Poczęcia NMP z 1898 r. (neoromańska) 17. Grotów – Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej z 1887 r. (neogotycki) 18. Glucz – św. Piotra i Pawła z 1953 r. 19. Karwin – Podwyższenia Św. Krzyża z 1795 r. (szachulcowy) 20. Kiszewo – Najświętszego Serca Jezusa i Św. Anny z 1935 r. (modernistyczny) 21. Krobielewko – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1924 r. (drewniany) 22. Krucz – Chrystusa Króla (kaplica) z lat 80. XX w. 23. Kwiejce – Niepokalanego Serca Maryi z 1909 r. (neogotycki) 24. Lipki Wielkie – Narodzenia NMP z 1911 r. (neobarokowy) 25. Lipki Małe – św. Stanisława z 1806 r. (przebudowany, neogotycki) 26. Lubasz – Narodzenia NMP z 1761 r. (późnobarokowy) 27. Lubiatów – św. Józefa z 2 poł. XVIII w. (szachulcowy) 28. Ludomy – Niepokalanego Poczęcia NMP z 1910 r. 29. Ludomy – św. Jana Chrzciciela z 1871 r. (neogotycki) 30. Miały – św. Antoniego Padewskiego z 1909 r. (bezstylowy) 31. Międzychód – św. Jana Chrzciciela z 1591 r. (późnorenesansowy- wcz. barok) 32. Międzychód – Niepokalanego Serca Maryi z 1838 r. (poewangelicki, późnoklasycystyczny) 33. Murzynowo – Niepokalanego Serca NMP z 1837 r. (styl okrągłego łuku) 34. Niegosław – św. Jana Kantego z 1981 r. 35. Nowe Polichno – św. Izydora z 1882 r. (neoromański) 36. Nowy Dwór – Najświętszego Serca Pana Jezusa z XIX (neogotycki – otynkowany) 37. Oborniki – Świętego Krzyża – z 1766 r. (szachulcowy) 38. Oborniki – NMP Wniebowziętej XV/XVI (gotycki) 39. Oborniki – św. Józefa x 1900 r. (poewangelicki) 40. Obrzycko – św. Piotra i Pawła z 1756 r. (barokowy) 41. Parkowo – NMP Królowej Świata z 1802 r. (barokowo-klasycystyczna) 42. Pęckowo – św. Ignacego Loyoli z 1909 r. (przebud. w 80 XX w.) 43. Piłka – NMP z 1869 r. (neoromański) 44. Piotrowo – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1839 r. (szachulcowy) 45. Rąpin – Nawiedzenia NMP z 1903 r. (neogotycki) 46. Rosko – św. Stanisława z 1859 r. (z ciosów granitowych) 47. Rożnowo św. Katarzyny z 1798 r. (barokowy) 48. Santok – św. Józefa z 1858 r. (neogotycki) 49. Sieraków – NMP Niepokalanie Poczętej z 1639 r. (późnorenesansowy, pobernardyński) 50. Skwierzyna – św. Mikołaja z XIII/XVI w. (późnogotycki) 51. Skwierzyna – Najświętszego Zbawiciela z 1854 r. (neoromański, poewangelicki) 52. Stare Polichno – św. Antoniego z 1828 r. (szachulcowo-murowany, przebud.) 53. Świniary – Matki Boskiej Królowej Polski z 1877 r. (neogotycki z jasnych cegieł) 54. Tarnowiec – Matki Boskiej Szkaplerznej z 1909 r. (neogotycki na wz. Jabłonowa Pom.). 55. Trzebicz – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1879 r. (neogotycki, poewangelicki z ż. cegły) 56. Wartosław – św. Trójcy i św. Łukasza z 1785 r. (późnobarokowy) 57. Wartosław – Serca Pana Jezusa z 1854 r. (neogotycki) 58. Wełna – Podwyższenia Krzyża Św. z 1727 r. (drewniany) 59. Wiejce – św. Józefa z 1855 r. (neoromański) 60. Wieleń Północny – św. Rocha z 1932 r. 61. Wieleń Wniebowzięcia NMP z 1632 r. (wczesnobarokowy)


99

62. Wronki – św. Katarzyny z pocz. XIV w. (gotycki) 63. Wronki – Zwiastowania NMP z 2 poł. XVII (barokowy, podominikański) 64. Wrzeszczyna – Matki Boskiej Różańcowej z 1993 r. 65. Zatom Stary – św. Maksymiliana Kolbe z 1987 r. 66. Krzyż – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1936 r. 67. Krzyż – św. Antoniego z 1882 r. (poewangelicki)

Podsumowując zestawienie: 4 kościoły są architektury gotyckiej, 2 są późnorenesansowe, 6 barokowych, 4 klasycystyczne, 19 pochodzi z XIX (gł. II poł.), 18 z lat 1900-1939, 7 wybudowano po II wojnie światowej i 7 budowli jest drewnianych.

5. Nazewnictwo puszczańskie

1). Lokalne nazwy wzniesień

Białe Góry, Brzechwiane Góry, Cygunka, Diabelska Góra, Drewniana Górka, Francuskie Góry, Gołębia Gó-ra, Góry Wikasa, Księżowskie Góry, Miedziane Góry, Góra Gliniasta, Góra Huberta, Góra Krzyżowa, Góra Mulita, Góra Pożarowa, Góra Pustelnia, Góra Rzecińska, Góra Szubieniczna, Góra Żydowska, Kościana Góra, Księża Góra, Łysa Góra, Ogniowa Górka, Ostra Góra, Pryskowa Górka, Psie Wzgórza, Ptasia Góra, Sowa, Spa-lona Wieża, Wielka Sowa, Wychodnia Góra.

2). Lokalne nazwy lasów

Księdza Bór, Las Bałdynia, Las Bronice, Las Lisie Góry, Las Mały, Las Oborniki, Las Obrzycko Zamek, Las u Raka, Lubiatowski Las, Łęg, Olchy, Policheński Bór, Skwierzyna Gaj.

3). Lokalne nazwy dróg

Droga Błocka, Droga Gogolecka, Droga Wydmowa, Droga Francuska, Droga Ministerialna, Droga Szostac-ka, Trakt Drezdeński, Trakt Wartosławicki, Trakt Wieleński, Zielona Droga.

4). Nazwy leśnictw

Annogóra, Biala, Bucharzewo, Bukowo, Chojno, Chraplewo, Ciszkowo, Czapliniec, Daniele, Debogóra, Drezdenko, Dziewanna, Garncarskibród, Gniewomierz, Gogolice, Goraj, Gościnowo, Gospódka, Grotów, Irena, Jasionna, Kaczeniec, Kalinówek, Kamień, Kamiennik, Kiszewko, Klempicz, Kłodzisko, Kościelec, Kruczlas, Kukułka, Kwiejce, Leszczyny, Lichwin, Lipki Wielkie, Lubiatów, Lubowo, Ludomy, Lutyniec, Ławica, Łężno, Marylec, Marylówka, Mężyk, Miały, Mokrzec, Mokrz, Murzynowo, Mycin, Nadziejewki, Niemeczkowo, No-wołoskoniec, Nowy Dwór, Objezierze, Oborniki, Obrzycko, Odyniec, Osina, Piłka, Podlesie, Pokraczyn, Pru-sim, Przecznik, Przedlesie, Pustelnia, Puszcza, Rosko, Rożnowo, Samita, Smolarnia, Smolary, Smolnica, Solec-ko, Sosnówka, Sowia Góra, Stary Młyn, Sycyn, Tarnowiec, Tuchola, Ustronie, Wełna, Wilcze Doły, Wypalanki, Zamyślin, Zawada, Zawarcie, Żurawiniec.

Ryc. 1. Typowy drzewostan Puszczy Noteckiej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 2. Drzewostan charakterystyczny dla wschodniego krańcaPuszczy (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)

Ryc. 3. Drzewostan dębowy, rosnący w północnej części Puszczy(Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)

Ryc. 4. Grupa dębu czerwonego, jako przykład występującej w Puszczyenklawy innego gatunków (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)

Ryc. 6. Typowa powierzchnia po zrębie zupełnym, założona zgodniez zasadami hodowli lasu, z eliminowaniem zasady ładu przestrzennego(Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód)

Ryc. 7. Sposób przygotowanej do odnowienia powierzchni zrębowej(Obr. Krucz, Nadl. Krucz)

Ryc. 8. Powierzchnia zrębowa z pozostawionymi nasiennikami(Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)

Ryc. 10. Porośnięte drzewostanem wydmy śródlądowe(Obr. Krucz, Nadl. Krucz)

Ryc. 9. Podrost świerkowy (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)

Ryc. 11. Jałowce rosnące w okolicach Rzecina (Obr. Krucz, Nadl. Krucz Ryc. 12. Najsłabszy w Puszczy fragment boru suchego(Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)

Ryc. 5. Technicznie negatywny drzewostan przeznaczonydo wycięcia (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)

Ryc. 14. Założona uprawa sosnowa – czy wysadzanie 10 tys. szt.sosny na hektar to liczba odpowiednia?

Ryc. 15. Ostoja ksylobiontów (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 16. Kępa modrzewia o b. dobrych właściwościach jako przykładwystępującej w Puszczy enklawy innego gatunków (Obr. Krucz, Nadl.Krucz)

Ryc. 13. Flanka sosnowa, na granicy polno-leśnej (Obr. Międzychód,Nadl. Międzychód)

Ryc. 17. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Drawsko, Nadl.Potrzebowice)

Ryc. 18. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Międzychód, Nadl.Międzychód)

Ryc. 19. Pniaki jako rezerwuar tzw. martwego drewna(Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)

Ryc. 20. Śródleśna łąka jako baza żerowa dla jeleniowatych (Obr.Rapin, Nadl. Karwin)

Ryc. 21. Transport drewna w Puszczy to problem właściwejnośności dróg (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)

Ryc. 22. Pokaz sposobu przygotowania gleby (Obr. Międzychód,Nadl. Międzychód)

Ryc. 23. Dostrzegalnia p.pożarowa(Obr. Krucz, Nadl. Krucz)

Ryc. 24. Jałowiec – pożądanyelement puszczańskiego

krajobrazu

Ryc. 25. Drzewo dziuplaste (ekologiczne)pozostawione ze względów ochronnych

(Nadl. Wronki, Obr. Bucharzewo Wronkowskie)

Ryc. 26. Malownicza granica polno-leśna (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 27. Dawny pas p. pożarowy, dziś siedlisko chrobotkareniferowego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)

Ryc. 28. Wrzos – typowy dla Puszczy składnik runa leśnego Ryc. 29. Pozostałości po drewnianym ogrodzeniu – czyli tzw. pięknoniedostrzegane (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)

Ryc. 30. Atrakcyjna tablica informacyjna (Nadl. Wronki) Ryc. 31. Tablica informacyjna usytuowana przy platformie widokowejna pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice

Ryc. 32. Jeden z elementów stosowanej czynnej ochrony przyrody –introdukcja bielika (Nadl. Sieraków)

Ryc. 33. Najgrubsze drzewo na terenie LKP – Dąb Józef(Obr. Bucharzewo Sierakowskie, Nadl. Sieraków)

Ryc. 34. Dolina Warty w okolicach Wronek

Ryc. 34. Dolina Warty w okolicach Wronek Ryc. 35. Jezioro Białe, znane z pobytu kardynała Karola Wojtyły (późniejszegoPapieża Jana Pawła II) w 1977 r. (Obr. Potrzebowice, Nadl. Potrzebowice)

Ryc. 36. Znajdujące się wewnątrz kompleksu Puszczy Noteckiej –jezioro Pokraczyn i punkt czerpania wody

Ryc. 37. Przykład wodopoju w okolicach Radusza(Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)

Ryc. 38. „Bobrowy zakątek” – przykład działalności bobrów(Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)

Ryc. 39. Torfowisko Rzecin, obszar proponowany do Natury 2000

Ryc. 40. Profil glebowy, odzwierciedlający problemy pokarmowei wodne dla sadzonek

Ryc. 41. Fragment, odkrytej wydmy śródlądowej(Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)

Ryc. 42. Południowy fragment Puszczy – Zakole Warty(Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)

Ryc. 43. Mokradła w okolicach Wronek (Nadl. Wronki)

Ryc. 44. Fragment zbiornika i kanału wodnego, wykonanego w 2005 r.w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)

Ryc. 45. Wyprofilowany rów, wykonany w ramach programu małejretencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)

Ryc. 46. Funkcjonująca kilkadziesiąt lat zastawka, utrzymującaodpowiedni poziom na cieku wodnym (Obr. Międzychód, Nadl.Międzychód)

Ryc. 47. Szkółka leśna w Podlesiu wraz z systemem pobierania wodygłębinowej (Nadl. Oborniki)

Ryc. 48. Rów wodny o nieliniowymprzebiegu (Nadl. Międzychód)

Ryc. 49. Wełna w okolicach Jaracza(Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)

Ryc. 50. Przykład informowaniao wprowadzanym zakazie wstępudo lasu

Ryc. 51. Urząd gminy w Drawsku – samorządowy partnerw propagowaniu działań LKP

Ryc. 52. Muzeum Ziemi Czarnkowskiej – także potencjalny partnerw propagowaniu działań LKP

Ryc. 53. Typowy dla przeważających siedlisk Bśw – sortymentpuszczański (Obr. Bucharzewo Wr., Nadl. Wronki)

Ryc. 54. Linia technologiczna do przerobu drewna w Kruczu

Ryc. 55. Wigwam turystyczny w L. Daniele(Obr. Obrzycko, Nadl. Oborniki)

Ryc. 56. Mrowisko przed siedzibą Nadl.Międzychód – jako przykład ekologicznegousposobienia leśników

Ryc. 57. Przykład drzewa krajobrazowego, którenależy chronić przed wycięciem

Ryc. 58. Punkt widokowy (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód) Ryc. 59. Snopki zboża, jako walor krajobrazowy (okolice Drawska2006 r., Nadl. Potrzebowice)

Ryc. 60. Atrakcyjna panorama na Jezioro Soleckie – dobre miejsce nawybudowanie tarasu widokowego (Obr. Rąpin, Nadl. Karwin)

Ryc. 61. Fragment ścieżki dydaktycznej „Bobrowy zakątek”(Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)

Ryc. 62. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Drezdenko – Skwierzynadoskonale nadające się na wytyczenie ścieżki rowerowej

Ryc. 63. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki,także doskonale nadające się na trasę ścieżki rowerowej

Ryc. 64. Stajnia Mokrzec – przykład nieuniknionej mody na turystykękonną w Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód)

Ryc. 65. Zharmonizowana z naturą wiata dydaktyczna na szkółceleśnej w Nadl. Międzychód

Ryc. 66. Wiertnia do poszukiwań ropy i gazu (Nadl. Karwin) Ryc. 67. Tajemnicze prace ziemne na dużą skalę w sąsiedztwie KanałuKończak (Nadl. Oborniki)

Ryc. 68. Przykład działań drogowców w obrębie Sierakowskiego ParkuKrajobrazowego – wycięcie w 2006 r. rzędu drzew (Nadl. Sieraków)

Ryc. 69. Przykład gospodarskiego tuczu gęsi w okolicach Mierzyna(Nadl. Międzychód)

Ryc. 71. Niekontrolowany i na dużą skalę rozwój budownictwaletniskowego – degradujący środowisko (wieś Biała)

Ryc. 72. Bogactwo PuszczyNoteckiej – grzyby i ichdystrybucja (wieś Piotrowo)

Ryc. 73. Wyrzucane śmieci do lasu– to wciąż nierozwiązany problem

Ryc. 74. Trwająca sprzedaż lasówprywatnych prowadzi do fragmenta-ryzacji kompleksu leśnego

Ryc. 70. Przykład szkód powodowanych przez wzmożony ruchkomunikacyjny

Ryc. 75. Ufundowany w 2006 r. przezleśników z Nadl. Wronki PomnikPapieża Jana Pawła II (Wronki)

Ryc. 76. Historyczne krzyże (stary i nowy)na górze św. Huberta (Nadl. Krucz)

Ryc. 77. Kamienny drogowskaz – pomnikhistorii (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)

Ryc. 78. Słynna Laufpompa – źródłowody siarkowej (Międzychód)

Ryc. 79. Odsłonięty w 2002„KamieńTrzech Dyrektorów” – niecozapomniany element integracyjny

Ryc. 80. Ocalały z pożaru w 1992 r. tzw.Szyszkowald, z pamiątkowym kamieniem.W czerwonym ubraniu minister środowiska– prof. Jan Szyszko podczas pobytu w Nadl.Potrzebowice w dniu 10.08.2006 r.

Ryc. 81. Pomnik poświęcony poległym w II wojnie światowejradzieckim zwiadowcom w Rzecinie (Nadl. Wronki)

Ryc. 82. Drewniany kościół w Wełnie

Ryc. 83. Święto Podgrzybka w Rzecinie – przykład działańpromujących Puszczę Notecką (Nadl. Wronki)

Ryc. 84. Zakończenie Ogólnopolskiego Rajdu Leśnika w 2006 r.(Nadl. Sieraków)

Ryc. 85. Święto Grzyba w Drawsku w 2006 r. Ryc. 86. Migawka z pleneru malarskiego, organizowanego przez Nadl.Międzychód w 2006 r., przykład działań o charakterze kulturalnym

Ryc. 87. Przykład korzystania z infrastruktury turystycznej przezgrzybiarzy

Ryc. 88. Wiata w Nadleśnictwie Potrzebowice

Ryc. 89. Zawody na najsilniejszego człowieka Puszczy, organizowanew ramach Święta Podgrzybka w Krobielewku, w 2005 r.

Ryc. 90. Spotkanie ze studentami w Nadleśnictwie Oborniki – przykładdziałań o charakterze edukacyjnym na poziomie akademickim

Ryc. 91. Tablica informacyjna o Rezerwacie Mszar nad jeziorem Mnich(Nadleśnictwo Sieraków)

Ryc. 92. Tablica dydaktyczna omawiająca produkt gospodarki leśnej– drewno Nadleśnictwo Krucz)(

Ryc. 93. Miejsce do biwakowania nad jeziorem Soleckim (Nadl. Karwin) Ryc. 94. Parking leśny

Ryc. 95. Parking leśny w okresie grzybobrania – czy mógłby być płatny? Ryc. 96. Promocja Leśnego Kompleksu Promocyjnego podczas świętapodgrzybka w Rzecinie w 2006 r.

Ryc. 97. Otwarta 3.11.2006 r. izba edukacyjna przy Nadl. Potrzebowice Ryc. 98. Przykład działań integracyjnych – nagrody przygotowane dlazwycięzców rozgrywek piłkarskich o Puchar LKP Puszcza Noteckazorganizowanych przez Nadl. Karwin w dniu 8.4.2006 r.

Ryc. 99. Siedziba Nadleśnictwa Krucz Ryc. 100. Siedziba byłego Nadleśnictwa Rąpin

Ryc. 101. Leśniczówka Sowia Góra Ryc. 102. Leśniczówka Daniele

Ryc. 103. Leśniczówka Przedlesie Ryc. 104. Osada w Jeziercach

Ryc. 105. Kompleks edukacyjny w Chalinie Ryc. 106. Zamek Hochbergów w Goraju, obecnie zajmowany przezinternat Zespołu Szkół Leśnych w Goraju


IV. UDOSTĘPNIANIE LASU

1. Leśna infrastruktura edukacyjna

Podstawą ukierunkowanego rozwoju turystyki na obszarze Puszczy Noteckiej winno być przyjęcie ogólnej zasady ograniczania penetracji wewnątrz kompleksu leśnego, przy maksymalnym koncentrowaniu ruchu na obrzeżach Puszczy. Jest to podyktowane istniejącą infrastrukturą turystyczną, siecią dróg dojazdowych, wieloma zabytkami, malowniczością krajobrazów. Z uwagi na bezpieczeństwo, ochronę ostoi zwierząt i ptaków, unikanie zaśmiecania, wydaje się zasadne, by nie prowadzić masowej turystyki w głębi kompleksu Puszczy Noteckiej. Na podkreślenie zasługują dobre efekty dydaktyczne osiagane w ramach prowadzonych spotkań na szkółkach le-śnych. Edukacja leśna prowadzona powinna być poprzez wędrówki po leśnych ścieżkach dydaktycznych oraz w sposób kameralny, w ośrodkach edukacji leśnej, izbach edukacji leśnej, czy punktach edukacji leśnej. Obecnie przy nadleśnictwach Oborniki, Krucz, Potrzebowice, Miedzychód ora Karwin funkcjonują izby edukacji leśnej, a w pozostałych są planowane. Z uwagi na praktyczność, sprawdza się zasada lokalizacji izby edukacji leśnej i ośrodków edukacji leśnej w sąsiedztwie nadleśnictwa. Utworzona w 2006 roku w Nadl. Potrzebowice Izba Edu-kacji Przyrodniczo-Leśnej, w przyszłości może przekształcić się w pierwszy na terenie LKP ośrodek edukacji leśnej. Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej zostało zamieszczone w Tab. 44.

W obrębie LKP istnieje 18 leśnych ścieżek dydaktycznych (edukacyjnych) wyznaczonych i wyposażonych z inicjatywy nadleśnictw państwowych. Są one oznakowane, a przy najciekawszych punktach usytuowano tablice z informacjami dotyczącymi ochrony przyrody i gospodarki leśnej. Długość ścieżek waha się od 1,5 do 25 km. Są to: „Jary koło Chalina”, „Nad Jeziorem Małym w Chalinie”, „W parku dworskim w Chalinie i nad Jeziorem Śremskim”, „Przy Chacie Zbójców”, „Świetlista Dąbrowa”, „Dolina Kończaka”, „Dolina Wełny”, „Ochrona przyrody a łowiectwo”, „Sosnowy szlak”, „Lubiatowskie Uroczyska”, „Dziewanna”, „Rajczywiec”, „Maria-nówka”, „Szlak Rowerowy na Terenie Puszczy”, „Bobrowy zakątek”. Dwie ścieżki nie mają nazwy (w Nadl. Krucz oraz w Nadl. Międzychód). W planie na 2007 r. jest wytyczenie ścieżki „Leśnik gospodarzem lasu” w Nadl. Sieraków. Łączna długość ścieżek wynosi 116,4 km i 275 przystanków.

Pierwszą leśną scieżkę dydaktyczną wyznaczono w Nadl. Międzychód w 1995 r., a zdecydowana większość z nich została utworzona w latach 2000-2006 – 13. Najwięcej ścieżek dydaktycznych zlokalizowana jest w Nadl. Sieraków (6). Ze względu na typ, dominują ścieżki o charakterze przyrodniczo-leśnym (12). Oferta edukacyjna skierowana jest przede wszystkim do młodzieży ze szkół podstawowych oraz określana jako uniwersalna. Pełna charakterystyka ścieżek dydaktycznych została zamieszczona w Tab.43.

Bogata jest infrastruktura turystyczna wykonana przez nadleśnictwa. Ogółem przygotowano dla turystów 73 miejsca postoju pojazdów, 20 miejsc do odpoczynku, 4 punkty widokowe.

2. Szlaki piesze

Na terenie Puszczy Noteckiej obecnie istnieją 24 trasy szlaków turystycznych o łącznej długości 429,8 km 1. Skwierzyna–Stare Polichno–Santok, szlak niebieski, 22,3 km 2. Grotów–Trzebicz, szlak niebieski, 10,9 km 3. Międzychód–Mierzyn–Żmijowiec–Sowia Góra, szlak żółty, 16,2 km 4. Sowia Góra–Lubiatów–jez. Solecko–Trzebickie Niwy–Drezdenko, szlak żółty, 25,6 km 5. Zatom Stary–Kukułka–Lichwin–Bucharzewo, szlak czerwony, 18,1 km 6. Sieraków–Kukułka–Błoto, szlaki żółty i czarny, 14,9 km 7. Błoto–Rzecin–Kaplin–Międzychód, szlak czarny, 15,5 km 8. Sieraków–Borowy Młyn–Kobusz–Piłka, szlak żółty, 27,5 km 9. Piłka–Marylin–Potrzebowice–Wieleń, szlak żółty, 20,4 km 10. Sieraków–Bucharzewo, szlak niebieski, 6,3 km 11. Bucharzewo–Kobusz–Marylin–Miały, szlak niebieski, 21,2 km


101

12. Miały–Mężyk–Hamrzysko–Bzowo–Goraj, szlak niebieski, 33,8 km 13. Bucharzewo–Pustelnia–Chojno, szlak czerwony, 9,8 km 14. Wokół Jez. Radziszewskiego, szlaki czerwony i zielony, 8,0 km 15. Chojno-Mokrz, szlak czerwony, 9,3 km 16. Wartosław–Mokrz, szlak zielony, 3,5 km 17. Mokrz–Tomaszewo–Kobusz–Lichwin–Sieraków, szlak zielony, 29,2 km 18. Wrzeszczyna–Mężyk–Rzecin–Mokrz, szlak żółty, 18,5 km 20. Mokrz–Wronki, szlak czerwony, 10,8 km 21. Wronki–Biała–Hamrzysko–Gulcz, szlak żółty, 26,9 km 22. Goraj–Czarnków, szlak niebieski, 9,7 km 23. Czarnków–Goraj Zamek–Lubasz, szlak zielony, 16,8 km 24. Lubasz–Stajkowo–Klempicz–Obrzycko, szlak zielony, 23,1 km 25. Rożnowo–Pawłowice–Oborniki, szlak zielony, 11,1 km

Z uwagi na niewielkie zainteresowanie pieszymi wędrówkami przez Puszczę, należy przeprowadzić przegląd i weryfikację szlaków turystycznych po kątem ich użytkowania. Szlaki nieuczęszczane powinny zostać zlikwi-dowane (leży to w gestii Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego), a trasy pozostałych powinno się lepiej oznakować i wyposażyć w infrastrukturę (tablice, ławki, śmietniki, schrony, punkty widokowe itp.). Niestety zdarza się, że PTTK samodzielnie, bez porozumienia z nadleśnictwem wytycza szlaki i je oznakowuje na terenach Lasów Państwowych.

3. Szlaki rowerowe

Przez teren Puszczy Noteckiej przebiega płn. część tzw. transwielkopolskiej trasy rowerowej, wytyczonej w 2002 r. Rozpoczyna się ona w Poznaniu (w Parku Sołackim), a kończy po 200 km w Okonku. Przechodzący w poprzek Puszczy 8-kilometrowy odcinek tej trasy prowadzi szosą z Obrzycka do Tarnówka. Od Międzychodu do Drezdenka wiedzie, najważniejszy europejski szlak rowerowy – Euro Route R1, który rozpoczyna się w Boulo-gne-sur-Mer nad kanałem La Manche. Oznakowano go metalowymi tabliczkami, gdzie na białym tle widnieje rysunek roweru i numer szlaku. W Drezdenku przechodzi na prawy brzeg Noteci i wzdłuż niego doprowadza przez Krzyż do Wielenia, a potem przez Trzciankę biegnie do Piły. Należy podkreślić, że odcinek biegnący od Międzychodu do Drezdenka jest bardzo niebezpieczny, z uwagi na zwiększający się ruch komunikacyjny, sto-sunkowo wąski pas jezdni – utrudniający wymijanie samochodów (szczególnie ciężarowych) oraz prosty prze-bieg, skutkujący rozwijaniem przez kierowców dużych prędkości.

Na odcinku: Gnuszyn – Białkosz – Łężeczki – Chrzypsko Wielkie – Ryżyn – Sieraków – Góra – Chalin – Kurnatowice – Prusim przebiega część trasy R8.

Oprócz wymienionych szlaków długodystansowych przez Puszczę lub jej skrajem przebiegają trasy wyzna-kowane staraniem miejscowych samorządów (głównie powiatowych). Są to szlaki: − Santok–Gościnowo–Murzynowo–Kijewice–Skwierzyna (czerwony); − Skwierzyna–Lipki Wielkie–Goszczanowo–Gościm–Trzebicz–Drezdenko (żółty): − Skwierzyna–Jezierce–Lipki Wielkie–Santok (czarny): − Drezdenko–Lubiatów–Wiejce–Krobielewko–Nowy Dwór–Świniary–Skwierzyna (zielony): − Lubasz–Goraj–Goraj Zamek–Bzowo–Ciszkowo–Krucz–Kruteczek–Nowina–Lubasz; − Krzyż–Drawsko–Pęckowo–Piłka–Miały–Wieleń–Wizany–Huta Szklana–Krzyż (zielony); − Wieleń–Miały–Biała–Krucz–Ciszkowo–Jędrzejewo–Folsztyn–Wieleń (niebieski); − Oborniki–rezerwaty „Śnieżycowy Jar” i „Buczyna”–Wełna–Jaracz Młyn–Chlebowo–Podlesie–Stobnica–

Obrzycko (żółty); − Oborniki–Kowanówko–leśn. Rożnowo–Jaracz Młyn–Rożnowice–Miłowody–Oborniki (czerwony).

W 2006 r., z inicjatywy Hotelu Olympic z Wronek wyznaczone zostały szlaki rowerowe na terenie połu-dniowej części Puszczy. Ponadto w poszczególnych nadleśnictwach LKP można wyróznić wiele tras „we-wnętrznych”, np. w Nadl Sieraków: Sieraków – Piaski – Bucharzewo – Samita – Jeziorno – dostrzegalnia p.poż – Pławiska – Błota – Czapliniec – Zatom Nowy – Zatom Stary – Kłosowice – Sieraków (lub z Czaplińca do Chorzępowa przez Kobylarnię – Marianowo do Sierakowa).


Propozycje

W zamierzeniach lokalnych samorządów jest wyznaczenie atrakcyjnego szlaku rowerowego po trasie zlikwi-dowanej linii kolejowej Skwierzyna – Drezdenko. Także warto rozważyć możliwość poprowadzenia szlaku rowerowego po trasie nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki, choć pojawiła się ciekawa propozycja wy-znaczenia po torach trasy drezynowej.

Konieczne jest też wyznaczenie bezpiecznego szlaku rowerowego na trasie Międzychód – Drezdenko (np. po linii dawnych pasów przeciw pożarowych).

4. Szlaki wodne

Do spływów nadają się przede wszystkim rzeki stanowiące granicę Puszczy Noteckiej. Są to szlaki łatwe, dostępne nawet dla niezbyt zaawansowanych wodniaków i dla imprez masowych. Mankamentem jest zanie-czyszczenie rzek i – w przypadku Noteci – pewna monotonia wynikająca ze uregulowania koryta rzeki. Szlak Warty w obrębie opisywanego terenu obejmuje odcinek Oborniki (0 km) – Obrzycko (23 km) – Wronki (35 km) – Sieraków (61 km) – Międzychód (78 km) – Skwierzyna (114 km) – Santok (137 km), a Noteci – odcinek Czarnków (0 km) – Wieleń (30 km) – Drawsko (42 km) – Drezdenko (56 km) – Santok (94 km).

Zupełnie inny charakter ma płynąca na wsch. skraju Puszczy Wełna. Dolny jej fragment zalicza się do naja-trakcyjniejszych szlaków kajakowych w kraju, choć jest trudny i wymagający zaawansowanych umiejętności. Korzystać z niego można na odcinku Rogoźno (0 km) – wieś Wełna (13 km) – Oborniki (32 km). Znane i cenio-ne są zimowe spływy Wełną.

W specjalistycznych przewodnikach opisywane są jeszcze spływy Miałą, która jest szlakiem malowniczym, z licznymi jeziorami, ale bardzo trudnym, z licznymi przenoskami i innymi utrudnieniami. Zaczyna się on w Kruteczku (0 km) i wiedzie przez Białą (9 km), Miały (19 km), Piłkę (30 km), Chełst (42 km) do Drezdenka (48 km). W zasadzie płynąć nim można tylko podczas wysokiego poziomu wody lub w obrębie jezior mialskich.

Na terenie Nadleśńictwa Sieraków, po południowej stronie Warty wymieniany jest 20 km szlak o dł. ponad 20 km, przeznaczony dla zaawansowanych kajakarzy: Jezioro Chrzypskie – Oszczynica – Jez. Białeckie – Jez. Lutomskie.

5. Szlaki konne

Rekreacja konna cieszy się dużym powodzeniem, a ośrodków jazdy konnej przybywa i przyciągają one atrakcyjnością położenia przy Puszczy Noteckiej. Korzystając z tej formy wypoczynku należy przestrzegać zasad, aby nie powodować konfliktów z otoczeniem. Osoby jeżdżące konno nie mogą płoszyć zwierząt i prze-szkadzać turystom pieszym. Należy mieć świadomość, że poprzez częsty przejazd końmi niszczone są drogi gruntowe, przez co utrudniony jest przejazd pojazdów, a także rowerzystów. Biorąc to pod uwagę należy poru-szać się tylko po wyznaczonych trasach, gdyż niekontrolowana turystyka konna powoduje trwałe zniszczenia dróg leśnych i dlatego musi być regulowana i ukierunkowana.

Przez teren Puszczy wytyczony jest 143 kilometrowy szlak konny „Wilczy Szlak”, biegnący ze Stęszewka koło Pobiedzisk do Bucharzewa koło Sierakowa. Oznakowany jest on białym prostokątem z sylwetką konia i drogowskazami ustawionymi w punktach etapowych. Ta trasa jest jednak ewenementem w skali regionu. Lokal-nie przy stajniach istnieją szlaki, po których dopuszczalna jest jazda konno wierzchem (np. przy tzw. sch. „Ma-ecznik” (Obr. Bucharzewo Sierakowskie, k. „Chaty Zbójców, oraz przy Stadzie Ogierów w Sierakowie). Przy projektowaniu szlaków konnych, należy uwzględnić ich pętlowy charakter, umożliwiający powrót do stajni oraz partycypowanie w kosztach ich organizowania i utrzymywania przez właścicieli stajni.

Rozwijająca się agroturystyka oraz powstające stajnie zapewne spowodują konieczność wytyczania przez te-ren leśny kolejnych szlaków, które warto planowo tworzyć, by nie dopuścić do niekontrolowanego ruchu.


103

6. Trasy motorowe

Turyści odbywający wycieczki samochodami i motocyklami mogą poruszać się po drogach utwardzonych oraz wszystkich innych traktach oznaczonych drogowskazami. Można ułożyć bardzo wiele wariantów tras po ciekawych fragmentach Puszczy. Polecane są następujące wycieczki:

1. Międzychód (0 km) – Krobielewko (13 km) – Skwierzyna (32 km) – Murzynowo (38 km) – Gościnowo (43 km) – Santok (50 km) – Lipki Wielkie (61 km) – Gościm (75 km) –Lubiatów (83 km) – Sowia Góra (87 km) – Międzychód (100 km)

2. Międzychód (0 km) – Mokrzec (8 km) – Chorzępowo (14 km) – Sieraków (23 km) – Rzecin (47 km) – Krucz (63 km) – Ciszkowo (67 km) – Lubasz (74 km) – Czarnków (80 km)

3. Wronki (0 km) – Krucz (16 km) – Hamrzysko (19 km) – Biała (23 km) – Miały (33 km) –Piłka (42 km) – Chełst (56 km) – Drezdenko (67 km)

4. Oborniki (0 km) – Ludomy (13 km) – Boruszyn (28 km) – Tarnówko (31 km) – Obrzycko (40 km) – Ki-szewo (52 km) – Oborniki (62 km)

5. Wieleń (0 km) – Miały (9 km) – Biała (19 km) – Rosko (27 km) – Wieleń (38 km) Dla turystów chcących poznać ciekawe miejscowości na obrzeżu Puszczy można polecić okrężną trasę (czę-

ściowo pokrywającą się z opisanymi wyżej) z Obornik (0 km) przez Obrzycko (22 km), Wronki (34 km), Chojno (46 km), Sieraków (61 km), Mokrzec (76 km), Międzychód (84 km), Krobielewko (97 km), Skwierzynę (116 km), Lipki Wielkie (133 km), Drezdenko (160 km), Drawsko (177 km), Wieleń (188 km), Czarnków (217 km), Połajewo (235 km) do Obornik (257 km).

Warto rozważyć podjęcie studiów nad znalezieniem i wyznaczeniem odpowiedniej trasy dla motocrosów czy rajdów quadami. Wymaga to jednak bardzo szczegółowych prac, uwzględniających względy ochrony przyrody z zachowaniem zasady otwartości przy możliwie szerokiej konsultacji. Główną przesłanką skłaniającą do podjęcia tej propozycji jest likwidacja nielegalnych rajdów terenowych przez Puszczę oraz pozyskanie do współpracy amatorów tego typu sportu. Warto wspomnieć, że w Rada Społeczno-naukowa LKP Puszcza Notecka wstępnie poparła propozycję zmierzającą do znalezienia miejsca i ewentualnie wyznaczenie trasy dla motocrosu.

7. Zagrożenia

Z tytułu udostępninia lasu obszar LKP Puszcza Notecka jest narażony na następujące zagrożenia: - pożary, głównie powstałe na skutek nieostrożności, w tym podpalenia, - intensywne użytkowanie runa leśnego (grzyby, jagody), - zanieczyszczenie środowiska leśnego odpadami komunalnymi (w tym powstałe przez użytkowników dzia-

łek rekreacyjnych), - niszczenie infrastruktury turystycznej, - presja budownictwa letniskowego wewnątrz Puszczy (np. Biała, Zieleniec, Kwiejce, Lubiatów, Podlesie), - otaczanie kompleksu Puszczy Noteckiej „wianuszkiem” budownictwa letniskowego (np. Chojno, na linii

Wronki-Zamoście – Sieraków lub Oborniki – Obrzycko), - brak opracowanych przez gminy planów zagospodarowania przestrzennego, - brak spoistości administracyjnej (dwa województwa, trzy regionalne dyrekcje Lasów Państwowych), - kłusownictwo i płoszenie zwierzyny (często będące wynikiem puszczania po lesie psów luzem), - kradzieże drewna (związane z rozwojem bud. rekreacyjnego), - rajdy motorowe i samochodowe organizowane na terenie Puszczy Noteckiej.


V. KIERUNKI I SPOSOBY DOSKONALENIA GOSPODARKI LEŚNEJ W CELU REALIZACJI PODSTAWOWYCH FUNKCJI LASU

1. Elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego LKP Puszcza Notecka

Najważniejsze i najcenniejsze elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego

LKP Puszcza Notecka: - duży areał, zwartość i brak enklaw wewnątrz kompleksu, - wydmy śródlądowe (środkowa część Puszczy), - bory chrobotkowe (zachodnie obrzeża, obr. Lipki Wielkie), - torfowiska mszarne i przejściowe (np. Bagno Chlebowo, Rzecin), - wrzosowiska (na terenach dawnych pasów p.poż), - skowronek borowy, jako gatunek występujący na siedliskach borowych, w warunkach gospodarki zrębowej, - ptaki drapieżne (lęgowe kanie, bieliki, rybołowy) oraz sowy (np. puchacze), - jednolitość siedliskowa (borowy charakter) oraz gatunkowa (sosna zwyczajna), - swoistość drewna puszczańskiego (tzw. drewno wąskosłoiste), - podział przestrzenny, - pamiątki z historii gospodarki (dawne wsie – np. Jezierce, Kozy, Bielawy osady; trakty – np. Drezdenecki,

Wieleński; kamienie graniczne – np. Hamrzyska; poniemieckie drogowskazy – występujące w zachodniej części Puszczy; zapomniane cmentarze, np. w Jeziercach),

- pamiątki z historii państwowości (d. granica państwa z okresu II wojny światowej, urzędy celne i graniczne), - dawne siedziby nadleśnictw (w Rąpiniu, Lubiatowie, Krobielewku, Lipkach Wielkich, Obrzycku, Boruszynie), - architektura osad leśnych (np. Jezierce, Sowia Góra, Grotów, Daniele).

2. Funkcje ekologiczne, gospodarczego i społeczne LKP Puszcza Notecka

Dla obszaru LKP Puszcza Notecka istotne jest takie działanie gospodarczo-ochronne, które oparte będzie na kryteriach ekologicznych. W związku z tym należy koncentrować się przede wszystkim na poprawie stosunków wodnych, wzmaganiu odporności biologicznej drzewostanów, ochronie roślinności oraz pożytecznej fauny, optymalizowaniu szkodliwego oddziaływania zwierzyny, wzmaganiu działań w zakresie ochrony przed pożara-mi. W celu rezalizacji licznych funkcji ekologicznych dla nadleśnictw Leśnego Kompleksu Promocyjnego Pusz-cza Notecka opracowano programy ochrony przyrody.

Funkcje gospodarcze, które są dominujące dla tego kompleksu leśnego powinny być realizowane z uwzględ-nieniem zasady rozproszonego i zmniejszonego ryzyka hodowlanego, tj. stosowania się do zasad hodowli lasu. Główne wtyczne w tym zakresie są zawarte w obowiązujących planach urządzania lasu.

Funkcje społeczne dla tego leśnego kompleksu leśnego zawierają w sobie zarówno elementy roli gospodar-czej, np. w odniesieniu do generowania miejsc pracy jak i funkcje ekologiczne – rozumiane jako ochrona obsza-ru przed negatywnymi skutkami cywilzacyjnymi. Zadaniem leśników w tym zakresie jest więc prowadzenie edukacji przyrodniczo-leśnej oraz pomnażanie zasobów drzewnych Puszczy Noteckiej i takie ich użytkowanie, które będzie prowadziło do uzyskiwania dochodów ekonomicznych, przy minimalizowaniu uciążliwości środo-wiskowych.


105

3. Doświadczalnictwo leśne na terenie LKP Puszcza Notecka

A) Tematy badawcze realizowane na terenie Puszczy Noteckiej 1. Katedra Urządzania Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Ryszard Miś) - Stabilność lasów Puszczy Noteckiej (Wronki, Potrzebowice, Krucz); - Trwałość lasów Puszczy Noteckiej (Wronki, Potrzebowice, Krucz); - Wprowadzanie podszytów na siedliskach Bśw w Nadleśnictwie Potrzebowice (pow. badawcze Nadl.

Potrzebowice). 2. Katedra Techniki Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Roman Gornowicz) - Zagospodarowanie pozostałości pozrębowych w różnych warunkach siedliskowych (Nadl. Między-

chód); - Rewitalizacja siedlisk na powierzchniach pozrębowych. 3. Katedra Fitopatologii Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (dr hab. Piotr Łakomy) - Optymalizacja podawania preparatu Phebiopsis gigantea z głowicy ścinkowej na pniaki sosnowe (Nadl.

Oborniki). 4. Katedra Hodowli Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Władysław Barzdajn, dr

inż. Jan Ceitel, dr inż. Jacek Zientarski) - Zagospodarowanie powierzchni popożarzyskowych w Nadleśnictwie Potrzebowice. 5. Katedra Hodowli Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Jan Kocjan) - Sposoby podnoszenia produkcyjności słabych i zdegradowanych siedlisk leśnych (Nadl. Wronki); - Doskonalenie metod sztucznego odnawiania lasu w warunkach słabych i zdegradowanych siedlisk

Puszczy Noteckiej (Nadl. Wronki). 6. Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa (dr inż. Antoni Sienkiwicz) - Rekultywacja siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód, Sieraków, Potrzebowice, Wron-

ki, Oborniki); - Wpływ pełnej głębokiej orki na właściwości gleb i cechy biometryczne drzewostanów sosnowych w

warunkach Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód, Sieraków, Potrzebowice, Wronki, Oborniki). 6. Katedra Entomologii Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Ignacy Korczyński) - Owady wyrządzające szkody w uprawach i młodnikach sosnowych; - Wpływ podszytów na liczebność folifagów sosny. 7. Katedra Inżynierii Środowiska Pracy Akademia Rolnicza w Poznaniu (dr inż. Władysław Ku-

siak) - Studia nad warunkami i bezpieczeństwem pracy w leśnictwie i drzewnictwie na obszarze Puszczy No-

teckiej. 8. Katedra Agrometeorologii Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Janusz Olejnik) - Ocena emisji gazów szklarniowych (dwutlenku węgla, metanu, związku związków azotu, pary wodnej)

– Torfowisko Rzecin (temat o znaczeniu międzynarodowym, finansowany przez UE). 9. Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie (prof. dr hab. Andrzej Kolk) - Warunki powstawania gradacji pierwotnych szkodników owadzich na przykładzie Puszczy Noteckiej; - Kształtowanie odporności drzewostanów na działalność foliofagów. - Wykorzystanie feromonów płciowych w celu zakłóceń rójki brudnicy mniszki.

10. Zakład Biologii i Ochrony Przyrody Akademii Wychowania Fizycznego w Gorzowie (prof. dr hab. Ludwik Lipnicki)

- Lichenoindykacyjna ocena oddziaływania wydobycia ropy naftowej i gazu na przyrodę ożywioną środko-wej części Puszczy Noteckiej. B) Powierzchnie doświadczalne zlokalizowane na terenie LKP Puszcza Notecka 1. Nadleśnictwo Sieraków

Prowadzone doświadczenia (I. Hernik oraz K. Ratajszczak) dotyczyły metod: - prac zalesieniowych (73,63 ha – w oddz.: 42, 54, 56, 57, 58, 59, 63, 64, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 87, 89,

90), - wprowadzania podszytów (29,65 ha – w oddz.: 58, 70, 71, 75), - trzebieży schematycznych (15,35 ha – w oddz.: 68). Prowadzone doświadczenia (L. Królikowski) dotyczyły:


- zachowanie się gatunków lasotwórczych (So, Db) na wydmach piaskowych przy różnych sposobach przygotowania gleby i nawożenia (obr. Bucharzewo)

- W 1971 r. obrębie Bucharzewo w oddz. 72 istniała powierzchnia doświadczalna dotycząca badań wizury pod kątem przygotowania gleby.

2. Nadleśnictwo Międzychód Przeprowadzane doświadczenia dotyczyły metod (wg planu ul z1.10.1969)

a. prac zalesionych, b. wprowadzania podszytów, c. trzebieży schematycznych.

Zalesienie na powierzchniach doświadczalnych przeprowadzono z zastosowaniem różnych sposobów przygotowania gleby, a mianowicie:

a. pełnej orki do głębokości 70 cm wykonanej pługiem PPU-50, b. dołków o głębokości około 70 cm i średnicy 20 cm wykonanych świdrami glebowymi napę-

dzanymi silnikiem piły mechanicznej Bk-3, c. bruzd ze spulchnianiem wykonanych pługiem PGL IIA z pogłębiaczem ŁZ-56, d. wywyższonych wałków wykonanych pługami talerzowymi PTZ-2.

Doświadczenia prowadzono w pododdziałach, w nawiasie podano aktualny numer: 28d (28c.cz), 28f (28d), 28g (28f), 29c, 29d (29a cz.), 29f (29d.cz), 29g (29d cz.), 37 a, 38 a, 51 a, 51 b, 51 c, 52 a, 53 a, 53 b, 53 c.

3. Nadleśnictwo Oborniki Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są w obr. Kiszewo. Są to: - powierzchnia doświadczalna AR w Poznaniu (8,87 ha) zlokalizowana w oddz. 586b z 1971 r.: różne

sposoby przygotowania gleby i nawożenia mineralnego (W. Mucha, A. Sienkiewicz); - powierzchnia doświadczalna AR w Poznaniu (2,53 ha, z otuliną – 4,15 ha) zlokalizowana w L. Mary-

lówka, oddz. 590g w 1996 r.: plantacja rodowa sosny zwyczajnej noteckiej – badania nad stopniem ko-relacji cech między drzewem doborowym a potomstwem.

- Glebowe Powierzchnie Wzorcowe (285,75 ha) w oddz.: 513-516, 517a, 530-534, 554-557. 4. Nadleśnictwo Potrzebowice

Stałe powierzchnie badawcze obejmują powierzchnię 3,41 ha i zlokalizowane są na terenie obrębu Drawsko. Ponadto na podstawie Zarz. Nr 32 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 2006 r. utworzo-no stałe powierzchnie prognostyczne w zakresie śledzenia i prognozowania 1) dynamiki liczebności populacji strzygoni choinówki, brudnicy mniszki, cetyńców i występujących na

tym terenie gatunków biegaczowatych; 2) różnorodności biologicznej ocenianej na podstawie średniej biomasy osobniczej biegaczowatych (SBO) 3) pochłaniania dwutlenku węgla w aspekcie łagodzenia przez te ekosystemy efektu ocieplania klimatu

Stałe powierzchnie prognostyczne znajdują się na terenie oddziałów: 231b, 232b, 233b, 234b, 235b, 236b, 237b, 238b, 272a, 273a, 273c, 274a,275a, 276a o pow. łącznej 339,95 ha.

5. Nadleśnictwo Krucz Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są na pow. 352,65 ha.

6. Nadleśnictwo Karwin Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są na pow. 385,29 ha.

7. Stacja Doświadczalna w Stobnicy – Katedry Zoologii Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Po-znaniu (Prof. dr hab. Andrzej Bereszyński).

4. Podsumowanie i wnioski

Teren Puszczy Noteckiej został sklasyfikowany jako obszar z fragmentami roślinności naturalnej, pozosta-wionej jedynie na siedliskach skrajnie ubogich albo niedostępnych dla rolnictwa lub osadnictwa, a na większości stanowisk, roślinność naturalna została zastąpiona półnaturalną roślinnością leśnych zbiorowisk zastępczych lub użytków zielonych. Obszar ten, w odniesieniu do potencjalnej roślinności, klasyfikowany jest jako suboceanicz-ne, śródlądowe bory sosnowe, w kompleksie boru suchego, świeżego i wilgotnego, czyli nie odbiegające znacz-nie od obecnej fitozenozy na tym obszarze. Z mapy potencjalnej roślinności Polski wynika, że teren Puszczy Noteckiej w większości należy do typów Cladonio-Pinetum, Leucobro-Pinetum i Molinio-Pinetum.


107

Przyjęto uważać kompleks leśny leżący w widłach Noteci i Warty jako obszar o zdegradowanym siedlisku, z uwagi na częste nękanie ze strony świata owadów, liczne pożary, wykonane w XIX wieku melioracje odwodnie-niowe.

Objawem degradacji gleb leśnych w Puszczy Noteckiej jest przede wszystkim dealkalizacja powierzchnio-wych poziomów genetycznych gleb i zwiększona zawartość glinu wymiennego w roztworze glebowym, przy czym trudno jednoznacznie stwierdzić, czy jest to spowodowane zanieczyszczeniami powietrza atmosferyczne-go. Cechy strukturalne i florystyczne fitocenoz w nadleśnictwach Sieraków i Oborniki stanowią formę pośrednią pod względem stanu zachowania cech właściwych borom świeżym, jednocześnie w drzewostanach tych wystę-puje tendencja do nienaturalnych zmian tempa wzrostu, co może być kojarzone ze skumulowanym efektem długotrwałych zanieczyszczeń, zwłaszcza opadu pyłów. Teren Puszczy Noteckiej należy do miejsc o najniższej sumie opadów w roku (około 550 mm) oraz w sezonie wegetacyjnym (około 330 mm). Obszar ten w całości objęty jest deficytem wody.

Z analizy zagrożenia środowiska leśnego w Polsce wynika, że obszar Puszczy jest ekosystemem leśnym o wysokiej predyspozycji chorobowej, położonym w zasięgu silnego i bardzo silnego wpływu czynników szkodo-twórczych. Z uwagi na skład gatunkowy, nadleśnictwa puszczańskie zaliczone są do najwyższej – I kategorii zagrożenia pożarowego.

Od okresu II wojny światowej powierzchnia Puszczy Noteckiej ulega systematycznemu wzrostowi, spowo-dowanemu zalesianiem enklaw, a także zmianom granic administrowanych przez nadleśnictwa państwowe. Według IV rewizji urządzania lasu powierzchnia leśna administrowana przez nadleśnictwa: Karwin, Między-chód, Sieraków, Oborniki, Potrzebowice, Wronki, Krucz ulega zwiększeniu o ok. 22 tys. ha. Powierzchnia leśna obszaru leżącego w widłach rzek Warty i Noteci, wynosi 117.087 ha plus ok. 8 tys. ha lasów innych własności, czyli ok. 125 tys. ha.

Na podstawie rozkładu procentowego drzewostanów rosnących obecnie w IV i V klasie wieku, a więc zale-sianych w latach 1925 do 1944 można przypuszczać, że gradacja strzygoni z lat 1923-24 w największym stopniu objęła dzisiejsze obręby Bucharzewo Sier., Bucharzewo Wron., Wronki, Potrzebowice, Lubasz, Krucz, Draw-sko, a w dużo mniejszym stopniu obręby: Parkowo, Sieraków i całe Nadleśnictwo Karwin.

Z uwagi na niedoskonały system podziału Puszczy Noteckiej na obręby należy rozważyć, mając także na względzie warunki geomorfologiczne, glebowe i siedliskowe, wydzielenie w Nadleśnictwie Oborniki nowego obrębu, obejmującego teren leżący po południowej stronie rzeki Warty, a który wchodzi obecnie w skład dwóch obrębów (Oborniki i Obrzycko). W celu uporządkowania nazewnictwa proponuje się by obręb Bucharzewo należący do Nadleśnictwa Wronki przyjął nazwę Bucharzewo Wronkowskie (Wron.), na podobnej zasadzie jak przy ostatniej rerwizji urządzania lasu Obręb Bucharzewo, należący do Nadleśnictwa Sieraków przyjął nazwę – Bucharzewo Sierakowskie.

Biorąc pod uwagę funkcjonalność podziału administracyjnego Puszczy Noteckiej warto w przyszłości podjąć prace nad lepszym dostosowaniem granic jednostek Lasów Państwowych do warunków terytorialnych i przy-rodniczych. Z uwagi jednak na częste i niejednokrotnie niepotrzebne zmiany organizacyjne, jakie miały miejsce na terenie Puszczy, należy wszelkie decyzje podejmować w sposób ostrożny i uzasadniony, poprzedzony wcze-śniejszymi konsultacjami.

W chwili obecnej obszar LKP Puszcza Notecka wchodzi w skład trzech Regionalnych Dyrekcji Lasów Pań-stwowych w Poznaniu, Pile i Szczecinie, stanowiących jednocześnie granice dwóch województw: Wielkopol-skiego i Lubuskiego. Podlega pod dwa regiony inspekcyjne: Poznań, Szczecin. Plany urządzania gospodarstwa leśnego III i IV rewizji ul opracowane były przez Oddziały Biur Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej: w Pozna-niu, Gorzowie, Szczecinku i Gdyni. Puszcza podlega pod kontrolę dwóch Zespołów Ochrony Lasu: w Szczecin-ku i w Łopuchówku (RDLP Poznań). Wydaje się więc, że sytuacja powyższa wymaga podjęcia jakiś zmian, lub przynajmniej koordynowania działań. W związku z tym należy rozważyć celowość wyodrębnienia jednostki koorodynujcej ustalenia dla LKP Puszcza Notecka. Jest to tym bardziej zasadne, że teren Puszczy stanowi duże zagrożenie ze strony szkodliwych owadów. Skupienie więc problemów „ochroniarskich” w jednym miejscu decyzyjnym (zbieranie informacji, monitoring, jednakowość i lepsza precyzja działań, głębsza specjalizacja, lepsze poznanie warunków terenowych i zasad gospodarowania powinno przynieść pozytywny efekt). Podsu-mowując, wnioskuje się o etat, w ramach którego prowadzone byłyby prace na terenie LKP Puszcza Notecka, poszerzone w ramach potrzeby o np. aspekty ochrony przeciwpożarowej czy w zakresie ograniczania szkód powodowanych przez zwierzynę.

W związku z doskonaleniem gospodarki leśnej na terenie Puszczy Noteckiej powinno uwzględnić się nastę-pujące zagadnienia:

Spośród czynników biotycznych największe zagrożenie dla drzewostanów i upraw istnieje ze strony: szkod-ników owadzich (brudnica mniszka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka, boreczniki, cetyniec większy, szeliniak sosnowiec) oraz zwierzyny płowej (jeleń). Dlatego z uwagi na monotonię gatunkową oraz wiekową drzewostanów Puszczy Noteckiej, należy w odniesieniu do świata owadów podjąć w pierwszej


kolejności próbę neutralizowania ognisk gradacyjnych, stosować właściwe dla tych szkodników i charakteru drzewostanów pułapki i atraktanty. Z racji niebezpieczeństwa rozwoju szkodników wtórnych, kwestie pozosta-wiania posuszu jałowego, będącego wynikiem zaistnienia posuszu czynnego należy w warunkach monokultur sosnowych Puszczy Noteckiej traktować bardzo ostrożnie i rozważnie.

W odniesieniu do szkód powodowanych przez jelenie, potrzebą chwili staje się prowadzenie wspólnej go-spodarki łowieckiej w ramach jednego rejonu hodowlanego dla całego leśnego kompleksu promocyjnego. Istotą tego przedsięwzięcia byłoby, m.in.: przeprowadzenie wspólnej inwentaryzacji metodą pędzeń próbnych oraz dostosowanie planów hodowlanych przypadających na poszczególne koła łowieckie i ich realizacji do stanu faktycznego, z uwzględnieniem migracji zwierząt oraz do kształtowania odpowiedniej struktury płciowej i wie-kowej.

Spośród czynników abiotycznych, w obecnej chwili dla fitocenozy Puszczy Noteckiej fundamentalne zna-czenie mają stosunki wodne oraz niebezpieczeństwo pożarów. Rozwiązanie tych kwestii jest możliwe tylko poprzez kompleksowe i skoordynowane natychmiast podjęte działania, w celu wdrożenie (istniejącego już) pro-gramu retencji wodnej (lub jego elementów) dla Puszczy Noteckiej oraz wypracowania optymalnych zasad współpracy własnych służb (w ramach nadleśnictw poszczególnych RDLP) z zawodową i ochotniczą strażą pożarną.

Zasadą powinno być opracowywanie przy kolejnych rewizjach urządzenia gospodarstwa leśnego wykonanie dodatkowego operatu wodno-melioracyjnego. Należy także podjąć szersze badania nad możliwością poprawy stosunków wodnych na terenie pasa wydm biegnącego przez środek Puszczy Noteckiej. Dla bezpieczeństwa pożarowego Puszczy Noteckiej, należy w ramach działań profilaktycznych przeprowadzić szeroką akcję wśród społeczeństwa oraz skoncentrować się na szczególnie zagrożonych miejscach w Puszczy (linia kolejowa Wronki – Krzyż, Nadleśnictwo Karwin, Nadleśnictwo Oborniki). Z kolei, ze względów przyrod-niczych zasadne jest opracowanie mapy walorów przyrodniczych.

W działaniach hodowlanych należy pamiętać, że obszar Puszczy Noteckiej cechuje się bardzo niekorzystny-mi warunkami wodnymi, spowodowanymi deficytem wodnym, bardzo niskim opadami atmosferycznymi w ciągu roku jak i w okresie wegetacyjnym, brakiem cieków i jezior oraz występowaniem tzw. późnych przymroz-ków.

Z uwagi na wadliwą strukturę wiekową drzewostanów puszczańskich przy wyborze rębni należy, zarówno szerokość zrębu, jak i częstotliwość nawrotów dostosować do potrzeb przebudowy. W związku z tym, w warun-kach siedlisk Puszczy Noteckiej nieuniknione jest stosowanie nadal rębni I, przy dopuszczeniu nawet do jej powiększenia ponad normy ustanowione przez zasady hodowli lasu.

Budowa geomorfologiczna terenu – wydmy śródlądowe oraz występujące na przeważającym obszarze gleby bielicowe i rdzawe każą zachować ostrożność przy podejmowaniu zdecydowanych interwencji czynionych w środowisku glebowym (stosowanie preparatów chemicznych, wapnowanie, głęboka orka itp.)

Przy inicjowaniu odnowień naturalnych należy w pierwszej kolejności uwzględnić fakt nieznanego pocho-dzenia drzewostanu matecznego oraz naturalną predyspozycję do odnowienia na danej powierzchni. W warun-kach Puszczy na sprawnych siedliskach dobrą udatność uzyskuje się z siewu, jednak przy tym sposobie należy uwzględnić zwiększony wydatek nasion.

Realizując postulaty nasiennictwa i selekcji należy kontynuować badania nad restytucją sosny noteckiej, po-szukiwać drzew doborowych sosny, ewidencjonować obserwować wszystkie drzewostany ponad 85 letnie (po-chodzące sprzed gradacji strzygoni choinówki). Należy zakładać i ewidencjonować uprawy pochodne.

W razie istnienia samosiewów np. brzozowych na powierzchni zrębu zupełnego, z uwagi na szkodliwe dzia-łanie promieniowania ultrafioletowego na mikrofaunę i mikroflorę glebową oraz potrzebę osłony gatunku głów-nego należy w początkowej fazie wzrostu je pozostawić. Jeżeli natomiast przedrosty np. sosnowe są zgodne z zamierzonym celem hodowlanym i są w stanie nawiązać między sobą zwarcie, nie tracąc korzystnego pokroju nie należy ich eliminować.

Z uwagi na wieloletnie i bezskutecznie podejmowane wysiłki w celu wprowadzenia w Puszczy Noteckiej podszytu, należy powierzchnię stosowania tego zabiegu dostosować do posiadania zapasu materiałowego, a sadzić go tam, gdzie tworzy się on w sposób naturalny i gdzie ma szansę przejścia pełnego cyklu rozwojowego. Wskazane jest popieranie takich gatunków, które mają jak największy aparat asymilacyjny i korzeniowy.

Należy rozważyć możliwość koncentrowania wszelkich cięć pielęgnacyjnych w okresie zimowym. Jest to podyktowane względami ochronnymi, z uwagi na mniejsze uszkadzanie gleby, mniejsze zagrożenie ze strony owadzich szkodników wtórnych, możliwość udostępnienia kory zwierzynie itp.

W związku z potrzebą zahamowania ubytku substancji organicznej, należy ograniczać sprzedaż drobnicy. Drzewka pozyskiwane w ramach czyszczeń wczesnych należy pozostawiać w międzyrzędach, a tzw. pozostało-ści pozrębowe utylizować z pozostawieniem na zrębach.


109

Dla lepszego orientowania się na terenach obejmujących poszczególne jednostki organizacyjne La-sów Państwowych powinno się na mapach gospodarczych projektować zakładki obejmującą tereny sąsiednich nadleśnictwa, w postaci tzw. kołnierzy.

Wydaje się , że jest potrzebne kontynuowanie bliższej współpracy także z nadleśnictwami sąsiadującymi z LKP, z którymi od wielu lat prowadzone są wspólne działania. Są to nadleśnictwa: Skwierzyna, Smolarz, Krzyż, Durowo, Sarbia, Pniewy. Warto nadmienić, że LKP Puszcza Notecka sąsiaduje łącznie z 11 nadleśnictwami (w RDLP Szczecin – Skwierzyna, Kłodawa, Strzelce Krajeńskie, Smolarz; w RDLP Poznań – Łopuchówko, Kon-stantynowo, Pniewy; w RDLP Piła – Krzyż, Trzcianka, Sarbia, Durowo).

Należy dążyć do organizowania wspólnych szkoleń z zakresu doskonalenia zawodowego, a przede wszyst-kim odnośnie nowych metod gospodarki leśnej, bliższej współpracy z zakresu profilaktyki przeciwpożarowej oraz ochrony lasu oraz do integrowania pozazawodowego leśników z nadleśnictw Puszczy Noteckiej. Szczegól-nie istotne jest przełamanie barier, jakie stanowią granice Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych.

W dziedzinie badań naukowych należy podjąć starania o utworzenie jednostki gromadzącej wszelkie infor-macje bibliograficzne związane z gospodarką leśną prowadzoną w Puszczy Noteckiej. Zadaniem takiego cen-trum mogłoby być także analizowanie wyników badań, informowanie o nich nadleśnictw puszczańskich oraz inicjowanie nowych badań, czy wdrażanie nowoczesnych technologii. Takie centrum mogłoby funkcjonować np. przy Akademii Rolniczej w Poznaniu, przy współpracy z Zespół Szkół Leśnych w Goraju oraz z wykorzy-staniem infrastruktury Leśnej Izby Edukacyjnej przy Nadleśnictwie Oborniki (np. w zakresie utworzenia biblio-teki puszczańskiej).

Doświadczenia uzyskane na terenie Puszczy Noteckiej, a dotyczące zasad gospodarowania na ubogich siedli-skach, mogłyby być wykorzystywane także w innych rejonach kraju o podobnych warunkach glebowo-siedliskowych.

5. Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka

Kierunki rozwoju gospodarki leśnej

Uwzględniając specyfikę LKP Puszcza Notecka (ubogość siedliskowa, borowy charakter, dominacja sosny, zaburzony układ klas wieku drzewostanów, niekorzystny bilans wodny, zwartości kompleksu, zagrożenie poża-rowe, podatność na występowanie gradacji szkodliwych owadów, istotne oddziaływanie na roślinność ze strony zwierzyny płowej, niekorzystne oddziaływanie człowieka związane z intensywnym użytkowaniem runa leśnego) oraz podział administracyjny i wynikające z tego komplikacje gospodarcze – jednym z podstawowych zadań Lasów Państwowych winno stać się doskonalenie prac w gospodarce leśnej z uwzględnieniem tzw. postulatów ekologicznych oraz polepszanie współpracy między nadleśnictwami, należącymi do różnych dyrekcji regional-nych Lasów Państwowych.

W związku z ciągłym zagrożeniem pożarowym istotne jest opracowanie wzorcowych zasad ochrony przeciw pożarowej, a z powodu zagrożenia przez owady – doskonalenie zasad prognozowania występowania szkodni-ków pierwotnych oraz ich „ekologicznego” ograniczania liczebności. W tym kontekście należy rozważyć wprowadzenie następujących zaleceń: 1. Opracowanie Programu finansowego wsparcia LKP Puszcza Notecka, tj. działań związanych z bie-żącym oraz długofalowego finansowaniem działalności LKP Puszcza Notecka. Program winien uwzględniać następujące warunki:

• doskonalenie gospodarki leśnej na terenie LKP Puszcza Notecka pociąga za sobą zwiększenie kosztów stąd powinno być wspierane finansowo;

• koszty te winny być pokrywane w jak największym stopniu ze źródeł zewnętrznych (np. z funduszu leśne-go, dotacji NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofunduszu, grantów unijnych, dotacji samorządowych, pań-stwowych, wsparcia firm prywatnych itp.);

• podstawą dofinansowania winien być złożony wniosek odnoszący się do całego LKP Puszcza Notecka. Dlatego, w miarę możliwości należy ograniczać składanie wniosków zmierzających do finansowania przedsięwzięć lokalnych (dla jednego nadleśnictwa czy jednej dyrekcji);


• właściwe regionalne dyrekcje LP winny kreować i wspierać przedsięwzięcia na terenie LKP Puszcza Notecka;

• nadleśnictwa powinny mieć swobodę działań w zakresie edukacji leśnej, z uwzględnieniem zapisów zawartych w ustalonych w programach edukacji leśnej.

2. Opracowanie spójnego i akceptowalnego przez jednostki wchodzące w skład LKP – Systemu „zarządza-nia” LKP Puszcza Notecka, który uwzględniałby takie przesłanki jak: • kontynuowanie przyjętego systemu „zarządzania” poprzez jednoroczne prezydencje sprawowane przez

każdą z regionalnych dyrekcji wchodzących w skład LKP; • usprawnianie i udoskonalanie systemu prezydencji, w szczególności w zakresie zgłaszania wspólnych

wniosków o dotacje, realizacje projektów badawczych, a także wzajemnego informowania i konsul-towania;

• dla doraźnych potrzeb, np. realizacji określonych programów – możliwość powołania koordynatorów regionalnych (w poszczególnych dyrekcjach) oraz koordynatora dla całego LKP dla danego progra-mu.

3. Doskonalenie gospodarki leśnej zmierzające do ewentualnego opracowania Noteckich Zasad Gospodarki Leśnej, w których znalazłyby się praktyczne zalecenia związane z prowadzeniem gospodarki leśnej, obej-mujące hodowlę, ochronę, użytkowanie oraz urządzanie lasu, w odniesieniu do lokalnej specyfiki obszaru LKP Puszcza Notecka. „Noteckie Zasady gospodarki Leśnej” powinny uwzględniać między innymi: • optymalizację wielkości powierzchni zrębowych, przy uwzględnieniu ubogości siedlisk, braku wody i

trudnością zastąpienia sosny zwyczajnej innymi gatunkami, • opracowanie optymalnej metody utylizacji pozostałości pozrębowych, przy założeniu maksymalnej

ochrony powierzchni zrębowej przed degradacją i odpływem składników pokarmowych, • promowanie sortymentowego systemu pozyskania drewna z użyciem harvesterów i forwarderów, przy

jednoczesnym doskonaleniu rozliczania i odbierania mas surowca, • monitorowanie udatności upraw, zwłaszcza w kontekście ustalenia optymalnej liczby wysadzanych sa-

dzonek na jednostkę powierzchni, • kierunki i zasady przeprowadzania odnowień naturalnych w Puszczy przy założeniu ograniczonych mo-

żliwości podyktowanych brakiem odpowiedniej jakości drzewostanów macierzystych, uwarunkowa-niami atmosferycznymi (susze i przymrozki) oraz preferowaniu obsiewu bocznego,

• propagowanie odnowienia siewem, • wprowadzanie na szeroką skalę jałowca (w ramach oddzielnego programu), • wprowadzanie na lepszych siedliskach, w powierzchniach grodzonych jarzębu pospolitego, • przyjęcie jednakowego wieku rębności dla brzozy (80 lat) oraz zasad jej wprowadzania do upraw, • ocenę fitomelioracyjnej roli olszy szarej i ograniczania wprowadzania jej do upraw (max ok. 500

szt./ha), • popieranie na siedliskach BMśw świerka pospolitego jako gatunku sprzyjającego ostojom zwierzyny, • dopuszczenie do wysadzania na bogatszych siedliskach (LMśw) – daglezji zielonej. • ustalanie długoterminowego sposobu gospodarowania na siedliskach borowych z próbą wyeliminowa-

nia komplikacji związanych z przeklasyfikowaniem siedlisk i związaną z tym zmianą składów gatun-kowych upraw zmierzająca do:

przyjęcie ramowych zasad utrzymania ładu przestrzennego, popierania zasady kępowego różnicowania wiekowego i gatunkowego po-

wierzchni odnawianych, a eliminowanie praktyki pozostawiania na zrębach poje-dynczych nasienników,

doskonalenie metod prognozowania zagrożeń ze strony szkodników pierwotnych, wdrażanie w niezbędnym zakresie ogniskowo – kompleksowej metody ochrony

lasu w obszarach pierwotnych ognisk gradacyjnych), pozostawianie drewna martwego w ramach tzw. ostoi ksylobiontów, przy

uwzględnieniu siedliska, składu gatunkowego, stanu zdrowotnego i sanitarnego lasu,

stosowanie zasad bezpiecznego środowiskowo użytkowania runa leśnego (grzy-by, jagody, zioła), z uwzględnieniem oceny i monitorowania zasobów oraz upo-wszechniania pożądanych zasad zbioru.

• W ramach monitoringu stanu lasu należałoby wprowadzić dodatkowe elementy pomiaru czynników klimatycznych (temperatura – także w głąb gleby, opady w okresie całorocznym).


111

4. Utworzenie Łowieckiego Rejonu Hodowlanego Puszcza Notecka oraz opracowanie i wdrożenie do reali-zacji zasady prowadzenia gospodarki łowieckiej na terenie LKP Puszcza Notecka. Dla ŁRH PN winny zo-stać opracowane: • jednolite kryteria selekcji zwierzyny płowej, • kierunki polepszania bazy żerowej w Puszczy Noteckiej (z uwzględnieniem uproduktywnienie łąk,

wprowadzanie gatunków drzew i krzewów dla celów zgryzowych, technik pozyskania drewna), W ramach działającego Łowieckiego Rejonu należy m.in:

• realizowane przez poszczególne koła plany odstrzału zwierzyny wiązać z gospodarką łowiecką całej Puszczy,

• dla celów wdrożeniowych i dydaktycznych (ZSL w Goraju) rozważyć utrzymanie OHZ w Nadleśnic-twie Krucz.

5. Opracowanie i wdrożenie do realizacji „Interdyscyplinarnego projektu badawczego Puszcza Notecka” skierowany do jednostek naukowo-badawczych Akademii Rolniczej w Poznaniu, przede wszystkim do Wy-działu Leśnego, Wydziału Technologii Drewna, Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku, Instytutu Ba-dawczego Leśnictwa w Warszawie, UAM, AWF w Poznaniu i innych jednostek, które chciałyby współpra-cować w ramach projektu. Projekt zawierać winien: • wykaz aktualnie realizowanych tematów badawczych, • wykaz zaakceptowanych propozycji tematów badawczych, • wykaz jednostek naukowych zaproszonych do współpracy z podaniem obszaru badawczego, • określenie przez instytucje podejmujące współpracę warunków podjęcia tematu (ów) badawczych, • wybór wykonawców realizujących wybrane tematy badawcze, • opracowanie zasad odbioru prac ich prezentacji oraz wdrażania do praktyki.

Interdyscyplinarny projekt badawczy Puszcza Notecka winien uwzględniać i zawierać elementy kontynuacji dotychczas prowadzonych badań w Puszczy Noteckiej, a także popierać podejmowanie prac promocyjnych (prace magisterskie, doktoraty, prace habilitacyjne) oraz prac badawczych i pomocniczych wykonywanych przez, np. Koło Leśników Studentów Wydziału Leśnego, czy pomocniczych – realizowa-nych przez uczniów Zespół Szkół Leśnych w Goraju. Warunkiem uczestnictwa w projekcie winna być obligatoryjna zasada informowania o wynikach badań i przekazywanie nadleśnictwom publikacji przez autorów.

6. Wśród zagadnień wymagających podjęcia badań i praktycznych wdrożeń winny znaleźć się takie tematy jak: - Studialne i doświadczalne przeanalizowanie zasadności opracowania Zasad Gospodarki Leśnej w Puszczy

Noteckiej. - Stabilność i trwałość drzewostanów Puszczy Noteckiej. - Retencja wodna na terenie LKP Puszcza Notecka. - Projekt docelowego systemu dróg publicznych, gospodarczych, pożarowych i turystycznych na terenie

Puszczy Noteckiej. - Projekt systemu ochrony Puszczy Noteckiej przed pożarem, zwłaszcza z uwzględnieniem zagrożenia zwią-

zanego w wydobyciem ropy i gazu. - Rekultywacja siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej. - Zagospodarowanie powierzchni popożarzyskowych. - Kształtowanie odporności drzewostanów na działalność foliofagów. - Ocena znaczenia remiz w ogniskowo-komleksowej metodzie ochrony lasu. - Rewitalizacja łąk śródleśnych Puszczy Noteckiej. - Ochrona i pielęgnacja wrzosowisk na terenie Puszczy Noteckiej. - Ochrona chrobotka reniferowego na terenie Puszczy Noteckiej. - Ochrona skowronka borowego i lelka kozodoja w Puszczy Noteckiej. - Ochrona ptaków drapieżnych w Puszczy Noteckiej. - Wprowadzanie jałowca do Puszczy Noteckiej. - Inwentaryzacja i monitoring porostów Puszczy Noteckiej. - Rozpoznanie zasobów oraz właściwości chemicznych i mechanicznych drewna wąskosłoistego z Puszczy

Noteckiej. - Optymalizacja zagospodarowania pozostałości pozrębowych. - Ocena zasobów runa leśnego oraz ocena jego użytkowania na ekosytsem leśny. - Ocena warunków bezpieczeństwa pracy w leśnictwie i drzewnictwie na obszarze Puszczy Noteckiej. - Podsumowanie i ocena wcześniej podjętych doświadczeń na terenie Puszczy Noteckiej. 7 Opracowanie dokumentu „Retencja wodna na terenie LKP Puszcza Notecka”, który zawierałby całość

problematyki związanej z zasobami wodnymi (wody podziemne, zbiorniki otwarte, cieki wodne), sposoby


ich użytkowania, kierunki polepszania bilansu wodnego. Ocenę dotychczasowych dokonań i ich oddziały-wanie wybudowanych zbiorników na środowisko przyrodnicze.

8 Opracowanie dokumentu „Mapa (Aneks) drogowa Puszczy Noteckiej” – obejmujący całokształt proble-mów dotyczących sieci dróg gospodarczych, pożarowych, turystycznych, z uwzględnieniem optymalizacji połączeń, nośności dróg, ich przejezdności, przejazdu przez obszary chronione, ujednolicenia oznaczeń dróg itp.

9 Opracowanie dokument „Ochrona Puszczy Noteckiej przed pożarem”, którego celem byłoby zagwaran-towanie bezpieczeństwa przed pożarem. Dokument winien obejmować m.in. takie problemy jak. • ujednolicenie oznakowania dróg pożarowych i wprowadzenie jednakowej ich numeracji, • opracowanie map p.poż dla poszczególnych nadleśnictw, obejmujących także strefę przylegającą, a

wchodzącą w skład sąsiadujących innych nadleśnictw, • opracowanie zasady doskonalenia prowadzenia akcji gaśniczych, w tym szczególnie w obszarach znaj-

dujących się na styku granic poszczególnych nadleśnictw i dyrekcji, • opracowanie zasad ochrony obszarów o zwiększonym zagrożeniu wybuchem pożaru (tereny eksploata-

cji ropy naftowej i gazu ziemnego), leśnictwa o nadzwyczaj dużej ilości pożarów, tereny przylegające do linii kolejowej Wronki – Krzyż.

10 Opracowanie i wdrożenie projekt „Rewitalizacja łąk śródleśnych Puszczy Noteckiej”. Projekt winien składać się z następujących części: • inwentaryzacja, • ocena jakości i przydatności, • opracowanie zasad ich uproduktywnienia, • zastosowanie wskazań gospodarczych, • ocena wykorzystania runi łąkowej i siana.

Przyczyną zgłoszenia tego projektu jest wprowadzenie dopłaty do użytkowania łąk oraz możliwość polep-szenia w ten sposób bazy żerowej dla zwierzyny.

11 Wprowadzenie do praktyki gospodarczej czynnej ochrony wrzosowisk, w ramach Programu ochrony i pielęgnacji wrzosowisk Puszczy Noteckiej, który winien obejmować następujące elementy: • inwentaryzacja, • zabiegi poprawiające ich trwałość (np. wykaszanie), • monitorowanie.

12 Wdrożyć program Wprowadzanie jałowca do Puszczy Noteckiej. Jego składnikami powinno być: • pozyskanie środków finansowych, • inwentaryzacja stanowisk występowania jałowca, • sporządzenie wykazu miejsc, gdzie winien być wprowadzony jałowiec, • dokonanie bilansu ekonomicznego oraz możliwości produkcji sadzonek, • opracowanie zasad produkcji i wysadzenia jałowca, • sadzenie, monitorowanie i ocena.

13 Edukacja leśna na terenie LKP Puszcza Notecka powinna być: • prowadzona przez osoby umundurowane legitymujące się, obok udokumentowanego przeszkolenia

edukacyjnego i pedagogicznego, także ukończeniem szkolenia z zakresu wiedzy o LKP, • kierowana głównie do dzieci i młodzieży – uczniów szkół podstawowych i gimnazjów, • koncentrować się na obszarach położonych jak najbliżej szkoły, • obejmować przede wszystkim główne tematy (symbole) puszczańskie, np. chrobotki i płucnice, grzyby,

czernica, borówka brusznica, sosna, charakter wydm śródlądowych, skowronek borowy, lelek kozo-duj, wilk, budownictwo olenderskie itp.,

• tablice edukacyjne w LKP Puszcza Notecka winny odznaczać się wspólną linią plastyczną, • należy podjąć prace nad opracowaniem projektu ścieżki lichenologicznej.

14 W ramach prowadzonej edukacji leśnej należy opracować Program dydaktyczno-szkoleniowy „Pusz-czański Podgrzybek”.

Przedsięwzięcie to opiera się na poszerzaniu wiedzy z zakresu ich rozpoznawania, zbioru, przetwarza-nia, gospodarczego znaczenia oraz ochrony grzybów. Puszcza Notecka znana jest jako zagłębie grzybowe, obfitujące m.in. podgrzybka. Od kilku lat odbywa się festyn pod hasłem Święto Podgrzybka organizowany przez samorządy Międzychodu i Skwierzyn. Gmina Wronki i wieś Rzecin organizują podobną imprezę, a gminę Drawsko Święto Grzyba. Należy wspierać i upowszechniać te działania z przewodnią myślą o wspólnym bogactwie jakim jest Puszcza Notecka.

Zasadne jest, by w ramach edukacji prowadzonej wśród młodzieży szkolnej silnie akcentować prezen-towanie zagadnień dotyczących grzybów i grzybobrań w szczególności:


113

- w literaturze (opis grzybów, przysłów, legend), - w malarstwie, - w fotografii, - w kuchni (omówienie rodzaje i sposoby wykorzystanie grzybów w wyrobach kulinarnych),

a także inicjowanie wzbudzenia zainteresowania młodzieży poprzez przeprowadzanie tematycznych kon-kursów czy quizów, np. „Moje pierwsze grzybobranie”, „Jakie znam grzyby i gdzie one rosną?”, „Jakie grzyby rosną w Puszczy i dlaczego?”, czy prowadzenie nauki poprzez upowszechnianie gier planszowych (grzybobranie).

15 Wprowadzić tematykę związaną z gospodarką leśną na terenie LKP Puszcza Notecka do planów wystawo-wych sieci muzeów puszczańskich (Oborniki, Wronki, Sieraków, Międzychód, Santok, Drezdenko, Czarn-ków), w postaci np. zorganizowania w nich ekspozycji czasowej.

16 Wyodrębnić i wypromować grupę istotnych dla LKP Puszcza Notecka wartości (atutów) jak np. sosna, wydma, podgrzybek, notecka deska, wilk, skowronek borowy, chrobotki i płucnice.

17 Opracować dla całego obszaru program „Sieć turystyczna Puszczy Noteckiej”. Sieć ta powinna uwzględ-niać trasy rowerowe, konne i piesze – jako najbardziej odpowiednie, także np. trasy dla biegów przełajo-wych i trasę motocrosową – jeżeli zostanie wyznaczona.

Przy opracowaniu programu dotyczącego walorów i atrakcji turystycznych rozszerzyć go o przygoto-wanie tzw. regionalnego produktu turystycznego LKP Puszcza Notecka przy przeprowadzeniu odpowied-niej akcji marketingowej (strona internetowa, wydawnictwa, promocje). Naczelną zasadą tworzenia sieci turystycznej winno być koncentrowanie turystyki na obrzeżach puszczańskiego kompleksu leśnego, z uni-kaniem wprowadzania turystów do środka Puszczy, a zwłaszcza z ominięciem ostoi przyrodniczych. Za promowaniem turystyki na obrzeżach Puszczy przejawia fakt usytuowania zabytków, istnienia infrastruktu-ry oraz dróg. Natomiast turystyka skierowana w głąb Puszczy Noteckiej powinna być adresowana do osób o sprecyzowanych zainteresowaniach.

18 Należy dążyć do wypromowania LKP Puszcza Notecka jako waloru przyrodniczego (bory sosnowe), tury-stycznego (rowery) i gospodarczego (drewno wąskosłoiste) poprzez: • atrakcyjnie redagowaną stronę internetową, • prowadzenie wydawnictwa periodycznego, • bieżącą akcję promocyjną prowadzoną na poziomie lokalnym, regionalnym, i krajowym, • wprowadzanie zasady przekazywania specjalnego znaku graficznego dla odwiedzających LKP Puszcza

Notecka, z przeznaczeniem np. przyklejenie do samochodów. 19 Promowanie LKP Puszcza Notecka powinno uwzględniać następujące postulaty:

• ulotki informacyjne o LKP powinny być dostępne w miejscach publicznych, szkołach, w siedzibach sta-rostw i gmin, na stacjach benzynowych, dworcach autobusowych, sklepach itp.

• informacje LKP powinny otrzymywać zakłady usług leśnych, przewoźnicy drewna, zakłady drzewne, koła łowieckie – czyli podmioty współpracujące z leśnictwem.

20 Należy podjąć działania w celu opatentowania i wypromowania produktu „Drewno wąskosłoiste z Puszczy Noteckiej”.

Powszechnie znaną specyfiką Puszczy Noteckiej jest osiąganie przez drzewostany sosnowe niższej bo-nitacji, będącej wynikiem ich wzrostu na słabych siedliskach boru świeżego. W powszechnej opinii leśni-ków i drzewiarzy drewno z terenu Puszczy Noteckiej cechuje się swoistymi właściwościami, w tym także wąskosłoistością, jednakże brak jest na ten temat konkretnych informacji. Z tego względu należy podjąć badania nad rozpoznaniem właściwości mechanicznych, fizycznych i chemicznych drewna z terenu LKP Puszcza Notecka oraz zapoczątkować działania informacyjne.

21 Należy wskazać „Instytucje partnerskie dla LKP Puszcza Notecka”. Program powinien w szczególności obejmować skierowanie współpracy do następujących podmiotów: • samorządy • uczelnie współpracujące • szkoły średnie • gimnazja • szkoły podstawowe • firmy leśne (ZUL-e, firmy handlowe, np. Grube, Silvapol, OTL Gorzów) • zakłady drzewne z terenu Puszczy Noteckiej (np. Steico, Vox, Sobex, Gartenholz Hadryś) • koła myśliwskie • ośrodki wypoczynkowe oraz gospodarstwa agroturystyczne • parafie • lokalne media


22 Proponuje się rozważnie możliwości utworzenia Ośrodka Edukacji Leśnej w Jeziercach z przeznaczeniem na potrzeby edukacyjne (organizowanie zielonych szkół), szkoleniowe (kursy i seminaria), zawodowe (miejsce pobytu i szkoleń stażystów), badawcze (zaplecze i infrastruktura mieszkaniowa), kulturalne (plene-ry artystyczne). Koszt realizacji tego przedsięwzięcie powinien zostać pokryty w ramach dotacji zewnętrz-nych, np. projektu unijnego.

23 Proponuje się rozważenie utworzenia przy Ośrodku Edukacji Leśnej Nadleśnictwa Oborniki „Biblioteki Puszczańskiej”, której zadaniem byłoby gromadzenie literatury fachowej, map, dokumentacji leśnej (opera-ty urządzania lasu), artykułów popularnych, folderów i broszur informacyjnych dotyczących Puszczy No-teckiej, jej katalogowanie i udostępnianie, w tym przede wszystkim poprzez upowszechnianie korzystania z zasobów poprzez internet.

24 Leśnicy winni zostać zobowiązani do wymiany doświadczeń i uczestniczenia w życiu LKP. 25 Wykorzystując przychylny klimat polityczny (powierzchnie badawcze prowadzone przez ministra J. Szysz-

ko w Potrzebowicach) oraz historyczne uwarunkowania (przebiegająca w latach międzywojennych granica państwowa) rozwinąć element współpracy międzynarodowej: • z leśnikami niemieckimi, • z przyrodnikami.

Opracowanie Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka zbiega się w czasie ze zinten-syfikowanymi działaniami Lasów Państwowych jak powszechna inwentaryzacja przyrodnicza oraz wprowadza-na zmiana zasad sprzedaży drewna i związaną z nią zmiana (likwidacja) polityki promocji drewna na rynku lokalnym. Nie bez znaczenia, a może przede wszystkim, istotny wpływ na postępowanie gospodarcze w LKP Puszcza Notecka ma fakt wytypowania całego kompleksu leśnego do obszaru Natura 2000. W przypadku włą-czenia Puszczy Noteckiej do obszaru naturowego, należy z uwagi na Dyrektywę Ptasią uwzględnić: - ochronę przestrzeni życiowej ptaków, - zachowanie określonego typu krajobrazu, - odtworzenie niektórych elementów tego krajobrazu. Przy uwzględnieniu potrzeby zaspokojenie wymogów: - gniazdowych (starodrzewia – drapieżniki, zręby zupełne – skowronek ), - pokarmowych (nieskrępowany dostęp do zbiorników wodnych), - odpoczynku (z zachowaniem ostoi).

Biorąc pod uwagę, że Puszcza Notecka ma zostać włączona do Natury 2000 ze względu na występujące na tym terenie ptaki drapieżne zakładające gniazda w starszych drzewostanach i w sąsiedztwie zbiorników wod-nych należy w maksymalnym stopniu chronić a nawet powiększać powierzchnię drzewostanów najstarszych klas wieku. Natomiast w odniesieniu do ptaków siedlisk borowych (np. skowronka borowego), należy zakładać zręby zupełne. Tak więc wymagać to będzie łączenia dwóch niejako przeciwstawnych celów.

Kolejnym problem jest ponoszenie odpowiedzialności za efekty ochrony gatunków charakterystycznych dla środowisk łąk. Wydaje się logiczne, że leśnicy powinni odpowiadać za monitorowanie ptaków związanych ze środowiskiem leśnym, a więc przede wszystkim ptaków drapieżnych, czy skowronka borowego. Rola koordyna-tora winna przypaść regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, której udział powierzchniowy w LKP jest naj-większy, tj. RDLP w Pile.


115

VI. KIERUNKI I ZASADY WSPÓŁPRACY NA POZIOMIE REGIONALNYM I LOKALNYM

1. Planowanie przestrzenne*

A) Dziedzictwo kulturowe i atrakcyjność turystyczna Planowanie w tym zakresie obejmuje:

- ochronę wszelkich przejawów kultury lokalnej, a zwłaszcza: obiektów archeologicznych, historycznego rozplanowania miast i wsi, zabytków architektury sakralnej, założeń dworsko-parkowych, specyficznej za-budowy miast i wsi, cmentarzy. Mieści się w tym poszerzenie ochrony prawnej o obiekty cechujące się wy-sokimi walorami historycznymi i estetycznymi;

- poprawę ładu przestrzennego estetyki terenów przekształconych antropogenicznie; - podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców; - wprowadzenie właściwej działalności agrotechnicznej; - poprawienie czystości wód oraz ochrony czystości powietrza; - ochronę terenów najcenniejszych przyrodniczo, w tym terenów i obiektów objętych ochroną prawną: rezer-

watów przyrody, parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych, ostoi ptactwa, lasów ochronnych, obszarów promowanych do włączenia do sieci Natura 2000;

- sprecyzowanie realnego i uwzględniającego ograniczenia środowiska przyrodniczego programu żeglugi na Noteci i Warcie.

- modernizację urządzeń hydrotechnicznych, zabezpieczenie terenów pod nowe inwestycje dla transportu i dla obsługi wodnych szlaków turystycznych.

- rozbudowę infrastruktury turystycznej w miejscowościach położonych wzdłuż nadwarciańskiej i nadnotec-kiej turystycznej trasy samochodowej, a zwłaszcza w rejonach rekreacyjnych oraz w rejonach świątecznego wypoczynku mieszkańców miast;

- kreowanie wizerunku miejsc szczególnych. Włączenie tych miejsc jako atrakcje na turystycznej mapie Pol-ski. Prowadzenie za pomocą różnorodnych mediów stałej akcji promocyjnej skierowanej głownie do mło-dzieży. Propagowanie turystyki wodnej – kajakarstwa i innych form do oferty biur podróży. Znakowanie szlaków turystycznych.

B) Gospodarka wodna i ochrona wód z uwzględnieniem ochrony przeciwpowodziowej

W tym aspekcie planuje się pozostawienie w dotychczasowym użytkowaniu terenów położonych w obrębie dna doliny rzeki Noteci i Warty oraz dopływów, narażonych na występowanie powodzi i ochrona przed zabu-dowywaniem – w zakresie ochrony biernej, a także zachowanie swobodnego przepływu wody w rzekach, utrzymanie urządzeń i budowli hydrotechnicznych służących gospodarce wodnej i ochronie przeciwpowodzio-wej (obwałowania, jazy, zastawki, poldery) – jako ochronę czynną.

Działania powinny zmierzać do: - przyjęcia kierunku zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni Noteci i Warty, zgodnego z naturalnymi proce-

sami gromadzenia wody. Wspomaganie tych procesów powinno polegać, m.in. na utrzymaniu funkcjono-wania systemu retencyjnego i energetycznego zakresie zbiorników wodnych małej retencji;

- poprawy stanu czystości wód płynących i stojących poprzez realizację wysokosprawnych oczyszczalni ścieków, budowę kanalizacji, ograniczenie spływu zanieczyszczeń rolniczych;

- udrożnienia koryta Noteci i odzyskanie utraconych parametrów II klasy technicznej drogi wodnej (dla stat-ków o nośności 500 ton), stanowiącej fragment europejskiej drogi wodnej E-70 Antwerpia – Kaliningrad;

- łączenie społeczności lokalnych gmin nadnoteckich do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, w szczególności zachowanie dobrego stanu ekologicznego wód oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na obszarach zalewanych z wykorzystaniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej;

- rozwoju żeglugi na Noteci, z uwagi na konieczność uwzględnienia działań prośrodowiskowych, zakłada poprawienie warunków żeglowania.

* Opr. na podstawie materiałów pochodzących z Wielkopolskiego Biura Planowania Przestrzennego w Po-

znaniu: "Drawieńsko-Notecka Kraina-Turystyczna", "Dolina Noteci" oraz "Dolina Warty"


C) Aktywizacja turystyczna

Do priorytetowych działań w tym zakresie zalicza się: 1. Zachowanie dziedzictwa przyrodniczego poprzez ochronę obszarów o największych walorach przyrodni-

czych funkcjonujących w krajowym systemie obszarów chronionych. 2. Włączenie Doliny Noteci do europejskiego systemu ochrony przyrody – Natura 2000 3. Zabezpieczenie najcenniejszych walorów przyrodniczych Doliny Noteci ze szczególnym uwzględnieniem

awifauny w formie tzw. „powierzchni niezmienialnych” godzących interesy ochrony przyrody z gospodar-czym użytkowaniem.

4. Ochrona zwartych kompleksów gleb wysokiej bonitacji wskazanych dla intensywnej gospodarki rolnej z jednoczesną potrzebą ochrony środowiska oraz zapewnienia zrównoważonego rozwoju w systemie produk-cji rolniczej z wykorzystaniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej.

5. Przywrócenie rzekom ważnego ogniwa szlaku turystycznego, 6. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, będących czynnikiem stymulującym ochronę środowiska przy-

rodniczego: energii wodnej, wiatrowej, geotermalnej, produkcji biomasy. 7. Włączenie społeczności lokalnych do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. 8. Włączenie Doliny Noteci do Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, finansowego budżetu Unii Euro-

pejskiej i ze środków krajowych, dostosowanego do specyfiki rolnictwa i uwarunkowań środowiskowych, którego celem jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.

W planach zagospodarowania przestrzennego obejmującego region Puszczy Noteckiej skoncentrowano się na aktywizacji turystycznej i gospodarczej obszarów doliny Warty oraz doliny Noteci. Do podstawowych wa-runków wymagających uwzględnienia w strategii rozwoju należy ochrona środowiska przyrodniczego, która wynika z nadania statusu ochronnego (rezerwatu, parku krajobrazowego, obszaru chronionego krajobrazu, użyt-ku ekologicznego, a przede wszystkim Natury 2000, która obejmuje swym zasięgiem cały obszar Leśnego Kom-pleksu Promocyjnego Puszcza Notecka).

Aspekty prawne ochrony przyrody wymuszają w tym względzie: - zabezpieczenie trwałości walorów przyrodniczych i krajobrazowych, m.in. przez wymuszanie

określonego sposobu gospodarowania (w tym turystycznego); - wprowadzanie trwałej infrastruktury turystycznej, zgodnej z tradycją, warunkami terenowymi i

wymaganiami ochrony przyrody; - podnoszenie wizerunku regionu, jako posiadającego wysokie walory przyrodnicze i warty jest od-

wiedzenia; - pozyskanie wsparcia finansowego ze strony, np. funduszy pomocowych

Aspekty związane właściwą gospodarką wodną i ochroną wód wymagają: - regulacji przepływu wód pomiędzy jeziorami (dot. szczególnie rzeki Miały); - oczyszczania rzek z zatorów wodnych (np. wywrotów drzew i gałęzi); - modernizowanie kąpielisk (pomosty, plaża, zagospodarowanie gastronomiczne, wypożyczalnia

sprzętu wodnego i sportowego, place zabaw, ścieżki zdrowia, urządzenia rozrywkowe); - przygotowania miejsc postojowych i biwakowych przy jeziorach oraz rzekach; - wyodrębnienia jezior z przeznaczeniem do wędkowania; - przeciwdziałania wprowadzaniu zanieczyszczeniom do wód podziemnych i powierzchniowych; - poprawę jakości wód powierzchniowych (rzeka Noteć w 2004 r. – IV kl. – niezadawalająca, Gul-

czanka w 2004 r. IV kl., jez. Białe w 2002 r. III kl. – zadawalająca, Soleckie w 2001 – II – dobra). Projektowany jest rozwój następujących form turystyki: - turystyka wodniacka (Noteć, Warta, Wełna, Miała); - turystyka kwalifikowana (rowerowa, piesza); - turystyka edukacyjno-rekreacyjna (dla młodzieży, np. zielone szkoły); - turystyka przyrodniczo-krajoznawcza; - turystyka weekendowa; - turystyka hobbystyczna (tzw. bezkrwawe łowy, myśliwi, wędkarstwo); - uprawianie sportów (obozy sportowe); - harcerstwo (obozy harcerskie). W strategii działań proturystycznych zapisano, że należy kreować i propagować produkty turystyczne prze-

znaczone jako dobra i usługi na sprzedaż. Przykładem takich produktów są: „Turystyka wodna na Noteci” oraz analogicznie "Turystyka wodna na Warcie"

Plan obejmuje, m.in. działania na rzecz poprawienia czystości rzeki, poprawienia parametrów szlaku wodne-go, budowę portu w miejscu istniejącej zatoki Noteci. Budowę przystani w pobliżu śluzy Drawski Młyn.

„Jeziora kąpieliskowe”


117

Plan obejmuje kąpieliska zlokalizowane, np. nad jeziorami w dolinie Miały – Główki, Zdręczno, Bąd, Mi-leczki, Górne, Białe, Długie, Moczydło, Piast oraz jez. Solecko) i analogicznie na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim oraz w sąsiedztwie jez. Soleckiego. „Turystyka kajakowa"

Plan zakłada propagowanie spływów w Dolinie Noteci – wzdłuż, m.in rzek: Noteci, Miały i Starej Noteci (obejmuje, m.in. nowe przystanie w miejscowościach: Hamrzysko, Miała, Mężyk, Miały, Marylin, Piłka, Ka-miennik, Chełst, Kosin, Drezdenko, Klesno). Na podobnych zasadach należy uaktywnić szlak na Warcie, od Obornik do Santoka, a także na Wełnie.

„Zwiedzanie zabytków i osobliwości przyrody” Plan zakłada utworzenie, m.in. parku kulturowego „Nadnoteckie Osadnictwo Olęderskie” – gm. Drawsko,

Krzyż, Wieleń. Ten typ osadnictwa rozpowszechniony był wzdłuż Noteci, a celem projektu jest zachowanie piękna krajobrazu w połączeniu z charakterystyczną zabudową. Zakłada się także rewitalizację miast i wsi o szczególnych walorach historyczno-kulturowych, odbudowę ładu przestrzennego, poprawę warunków życia mieszkańców, stworzenie warunków dla handlu i rozwoju, zwłaszcza związanych z obsługą ruchu turystycznego oraz z ożywieniem gospodarczym regionu). „Turystyka rowerowa”

Plan zakłada optymalizację przebiegu szlaków przy następujących założeniach: - maksymalnego ich wykorzystania, - tworzenie otwartego systemu połączeń, - łączenia miejsc najatrakcyjniejszych przyrodniczo, kulturowo i turystycznie, - zastępowanie niektórych odcinków szlaków prowadzonych wzdłuż ruchliwych dróg odcinkami

wzdłuż dróg gruntowych. W zależności od specyfiki krajobrazowej szlaki można podzielić na kulturowe, nadnoteckie, leśne. Propono-

wane jest wykorzystanie nieczynnych linii kolejowych dla turystycznych drezyn rowerowych. W kompleksie puszczańskim proponowane jest tworzenie stanic rowerowych (co 7-8 km) wyposażonych w zadaszenie, stojaki na rowery, stoły, miejsca na ognisko (pod spełnieniem warunków), kosz na odpady, sanitariaty.

Przykładowo, w gm. Drawsko proponowane jest utworzenie szlaku rowerowego ze stacji kol. Stare Bielice – Chełst, Piłkę – Marylin oraz szlaku drogami leśnymi równolegle do doliny Miały. W gm. Drezdenko szlak rowe-rowy ma przebiegać wzdłuż nieczynnej linii kolejowej Stare Bielice – Skwierzyna. Zakłada się wybudowanie ścieżki rowerowej wzdłuż dróg Stare Bielice – Chełst, z Drezdenka do Karwina, z Gościmia do Lubiatowa, z Lubiatowa do L. Sosnówka. W gm. Wieleń projektowane jest wyznaczenie następujących tras rowerowych: Drawsko – Wieleń – Wrzeszczyna – Gulcz i dalej do Czarnkowa. Wieleń – Mężyk i dalej do Wronek. Marylin – Miały - Mężyk – Biała – Hamrzysko oraz nitka po północnej stronie doliny Miały na odcinku leśniczówka Mę-żyk – Kocin. Rosko – Kocin – Hamrzysko – Gniewomierz. „Szlaki konne”

W gm. Drawsko proponowane jest wyznaczenie następujących szlaków konnych: Kosin – Chełst – Piłka – jez. Rokówek – jez. Mleczne do „Wilczego Szlaku”. Kamiennik – L. Radęcin – Nowe Kwiejce – Przecznik do Sierakowa. Nadl. Karwin – Kwiejce – l. Radęcin. Karwin – Kwiejce – Piłka – L. Łężno.

Planowane jest też utworzenie stanic dla koni w Kosinie, Nadleśnictwie Karwin, L. Wilcze Doły, Lubiato-wie, Goszczanowie, L. Bielice, L. Łężno, L. Przecznik, w Kwiejcach, Kamienniku. „Myślistwo”

Produkt ten obejmuje rozwój infrastruktury (strzelnice, baza noclegowa) tworzenie warunków do rozwoju i popularyzacji kultury łowieckiej (organizacja polowań, edukacja myśliwska – wystawy, prezentacje).

D) Zalesienia

Pod zalesienia proponuje się w pierwszej kolejności przeznaczyć grunty zdewastowane i zdegradowane, nie-użytki oraz grunty zadrzewione i zakrzewione niekontrolowaną roślinnością. Do zalesień preferowane są obsza-ry o niskiej lesistości oraz przeznaczone do realizacji krajobrazowych form zadrzewieniowych, których zada-niem jest łączenie kompleksów leśnych poprzez kształtowanie pasowych zadrzewień (różnej szerokości, nie mniej niż 10 m).

Przykładowo w wybranych gminach nadnoteckich, charakteryzujących się dużą lesistością planuje się do ro-ku 2020 zwiększenie lesistości od 0,1 do 0,6% (gm. Drawsko – lesistość 62,5%, zwiększenie o 0,1% /t.j. o 10 ha/; gm. Wieleń – 66,7%, wzrost o 0,1% /t.j. o 54 ha/; gm. Lubasz – 46,5%, wzrost o 0,3% /t.j. o 59 ha/; m i gm. Czarnków – 38,9%, wzrost 0,6% /t.j. o 226 ha).

E) Inne formy industrializacji

- Gazownictwo. Planowany jest rozwój sieci przyłączy gazu ziemnego, np. w gm. Drawsko zakłada się wybudowanie gazociągu wysokiego ciśnienia doprowadzającego gaz z Drezdenka do stacji re-


dukcyjno-pomiarowej i stopnia. W gm. Wieleń w latach 2006-2010 przewiduje się doprowadzenie gazu z kierunku Lubasza. Budowę kopalni gazu ziemnego i ropy omówiono w osobnym podroz-dziale.

- System elektroenergetyczny. Przewidywana jest budowa linii 400 kV biegnącej z Gorzowa Wlkp. Przez Czarnków do Piły oraz na terenie g m. Drawsko linii 110 kV do Mirosławca.

Z myślą o przyciągnięciu inwestorów i tworzeniu miejsc pracy rozważane są także propozycje utworzenia specjalnych stref ekonomicznych. Problemem wymagającym uporządkowania jest opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i uporządkowanie zabudowy letniskowej, wprowadzenie systemo-wych rozwiązań odprowadzania ścieków i unieszkodliwienia odpadów.

2. Samorządy i organizacje pozarządowe

Wschodnia i środkowa część LKP Puszcza Notecka leży na terenie województwa wielkopolskiego w powia-tach: obornickim, szamotulskim, międzychodzkim, czarnkowsko-trzcianeckim oraz w niewielkim stopniu – poznańskim i chodzieskim. Natomiast zachodnia część Puszczy wchodzi w skład powiatów: międzyrzeckiego, strzelecko-drezdeneckiego i na niewielkiej powierzchni gorzowskiego.

Administracyjnie teren LKP wchodzi w skład 20 gmin wiejskich: Chrzypsko Wielkie, Czarnków, Drawsko, Drezdenko, Kwilcz, Lubasz, Międzychód, Obrzycko, Pniewy, Połajewo, Rogoźno, Rokietnica, Ryczywół, Sie-raków, Skwierzyna, Stare Kurowo, Suchy Las, Szamotuły, Wieleń, Wronki oraz sześciu gmin miejskich: Drez-denko, Międzychód, Wieleń, Wronki, Czarnków i Obrzycko. Do gmin o największym udziale lasów LKP: Oborniki, Obrzycko, Wronki, Sieraków, Międzychód, Skwierzyna, Drezdenko, Wieleń i Lubasz.

Współpracę jednostek samorządowych dobrze oddaje przegląd mapy inicjatyw typu Leader, tj. programu po-zyskiwania środków unijnych na rozwój obszarów wiejskich. Wg danych z września 2006 r. do programu zgło-szono trzy inicjatywy: a) Kraina Podgrzybka – obejmująca gm. Skwierzynę, Drezdenko, Santok, Zwierzyn, Stare Kurowo, Dobie-

gniew, Pszczew: b) Stowarzyszenie Puszcza Notecka – obejmująca Obrzycko, Wronki, Sieraków, Międzychód, Drawsko, Krzyż

Wlkp, Wieleń, Lubasz, Chrzypsko Wielkie i Kwilcz. c) Stowarzyszenie Czarnkowsko-Trzcianeckie LGD – obejmuje gminy: Drawsko, Wieleń, Czarnków, Lubasz,

Połajewo, Krzyż Wlkp, Trzcianka. W ramach programu Leader można ubiegać się o wsparcie związane z różnicowaniem ukierunkowanym na

działalność nierolniczą, tworzeniem i rozwojem mikroprzedsiębiorstw, odnową i rozwojem wsi, poprawą jakości życia oraz różnicowania działalności na obszarach wiejskich, współpracą międzyregionalną i międzynarodową. Można także starać się na refinansowanie kosztów związanych z nabywaniem umiejętności, z kosztami aktywi-zacji i pokryciem wydatków na funkcjonowanie projektów.

Dla obszaru LKP Puszcza Notecka należy dążyć (zgodnie z propozycją Projektu Inicjatywy Partnerskiej Puszcza Notecka) do zahamowania ubożenia wsi i wykorzystania potencjału wynikającego z istnienia tego kom-pleksu leśnego w ramach trzech obszarów działania: drobnej przedsiębiorczości, turystyki oraz dziedzictwa kulturowego.

Znaczącym krokiem w stronę lepszego wykorzystania walorów Puszczy Noteckiej było utworzenie w 2004 r. Noteckiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, do której przystąpiły następujące gminy: Skwierzyna, Bledzew, Międzychód, Przytoczna, Santok. W myśl statutu celem Stowarzyszenia jest: 1. Kreowanie i upowszechnianie wizerunku Puszczy Noteckiej oraz gmin położonych w jej obszarze jako

regionu atrakcyjnego turystycznie. 2. Integracja środowiska samorządów terytorialnych wchodzących w skład Stowarzyszenia, środowisk gospo-

darczych, zawodowych oraz osób, instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem turystycznym, przy wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego Puszcza Notecka.

3. Zwiększenie liczby turystów odwiedzających region Puszczy Noteckiej. 4. Inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej. 5. Doskonalenie kadr w zakresie planowania i realizacji imprez turystycznych. 6. Doskonalenie kadr, prowadzenie badań marketingowych w zakresie turystyki oraz ich analiza. 7. Stworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej oraz włączenie go w krajowe zarządzanie syste-

mem Informacji Turystycznej. 8. Współpraca z lokalnymi organizacjami turystycznymi.


119

9. Koordynowanie i udział w działaniach promocyjnych podejmowanych na terenie kraju i za granicą ze szczególnym uwzględnieniem działań podejmowanych przez władze województwa lubuskiego i wielkopol-skiego.

10. Stworzenie platformy współpracy podmiotów gospodarczych, turystycznych z władzami regionalnymi i krajowymi.

Przykładem współpracy samorządów jest zawiązane „Porozumienie na miedzy”, które obejmuje dwa powia-ty, obejmujące północną części Puszczy Noteckiej. W myśl Porozumienia została nawiązana współpraca pomię-dzy samorządami powiatów czarnkowsko-trzcianeckiego i strzelecko-drezdeneckiego, któremu patronują staro-stowie przy udziale burmistrzów, wójtów gmin oraz marszałków województw: Wielkopolskiego oraz Lubuskiego.

Wśród walorów regionu, samorządy przede wszystkim dostrzegają: - dużą lesistość, malownicze rzeki oraz występowanie rzadkich ptaków, zwierząt i sędziwych drzew (gm.

Skwierzyna); - nieskażone środowisko naturalne, malownicze krajobrazy, czyste, pełne ryb jeziora, piękne kompleksy leśne

bogate w owoce runa leśnego i świeże rześkie powietrze (gm. Międzychód); - bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki, las obfitujący w zwierzynę i runo leśne oraz możliwość akty-

wizacji gospodarczej na małą skalę (gm. Obrzycko); - idealne miejsce dla rozwoju agroturystyki (pow. Czarnkowsko-trzcianecki); - brak uciążliwego przemysłu i ekologiczny charakter (gm. Wieleń); - doskonałe walory przyrodnicze i krajobrazowe, przypominające miejscami "Szwajcarię Kaszubską" (gm.

Lubasz); - dogodne miejsce do wypoczynki z dala od codziennego zgiełku (gm. Wronki); - spokój, malowniczość, dzikość (gm. Drezdenko).

W działalności na rzecz regionu jako partnerów, wśród organizacji pozarządowych, należy wymienić organi-

zacje o charakterze ogólnopolskim, takie jak: Polskie Towarzystwo Leśne, Stowarzyszenie Inżynierów i Techni-ków Leśnictwa i Drzewnictwa, Towarzystwo Przyjaciół Lasu, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Liga Ochrony Przyrody, Polski Związek Łowiecki, Polski Związek Wędkarski, Klub Przyrodników, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra", Komitet Ochrony Orłów, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Polski Klub Ekologiczny, Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej.

Szczególnymi partnerami w działaniach lokalnych są szkoły podstawowe, gimnazja, licea oraz szkoły zawo-dowe i technika, w tym szczególnie związane z profilem przyrodniczym, np. Zespół Szkół Leśnych w Goraju. Do współpracy należałoby także zapraszać uczelnie wyższe z Poznania i Gorzowa Wlkp. Współpraca winna być także prowadzona poprzez miejsko-gminne zespoły oświaty oraz domy kultury.

Osobnym i bardzo ważnym partnerem są parafie katolickie, które swą siecią ogarniają całą Puszczę. W tym kontekście ważnym ogniwem może być, np. Dom Rekolekcyjny w Bąblinie – specjalizujący się, m.in. w przy-wracaniu zdrowia przez właściwe odżywianie się oraz odnowę duchową.

Kolejną grupą organizacji, które można włączyć do współpracy są stowarzyszenia o oddziaływaniu lokal-nym, w tym przede wszystkim wspomniana wcześniej Lokalna Organizacja Turystyczna Puszczy Noteckiej a także: Stowarzyszenie SOS dla Puszczy Noteckiej, Międzychodzkie Stowarzyszenie Agroturystyczne, Stowa-rzyszenie BIO-POL ze Starego Polichna, Stowarzyszenie nad Wartą – Wełną i Flintą, Towarzystwo Miłośników Skwierzyny, Skwierzyńskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego, Stowarzyszenie “Alternatywa” w Mię-dzychodzie, Związek Podhalan w Międzychodzie, Muzeum Regionalne w Międzychodzie, a także Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej w Drezdenku, Wronkach, Muzeum w Czarnkowie, a także Kluby Seniora, Uni-wersytety III Wieku, Związek Sybiraków. Na rzecz regionu działa także, niedawno powstałe Powiatowe (dla pow. czarnkowsko-trzcianeckiego) Centrum Informacji Turystycznej w Białej, które specjalizuje się w przepro-wadzaniu zajęć terenowych, zielonych szkół, wycieczek, obozów, konferencji i turniejów.

3. Społeczność lokalna

Teren Puszczy Noteckiej należy do b. słabo zaludnionych, a miasta położone na obrzeżach kompleksu leśne-go nie są duże. Do gmin o najniższym zaludnieniu (wg GUS 2005) należą: Drawsko i Czarnków po 31 osób/km2, Obrzycko – 38 osób/km2, Lubasz – 41 osób/km2, Sieraków – 42 osób/km2, Skwierzyna – 45 osób/km2, Międzychód – 60 osób/km2 i Wronki – 62 osób/km2. Największym miastem regionu są Oborniki – 17,9 tys. mieszkańców, natomiast w Czarnkowie, Drezdenku, Międzychodzie, Skwierzynie, Wieleniu, Wron-


kach mieszka w granicach 10-12 rys. osób. Do najmniejszych miast należy Obrzycko – 2,2 mieszkańców oraz Sieraków – 6 tys. Łącznie na obszarze LKP Puszcza Notecka i w bezpośrednim sąsiedztwie zamieszkuje ok. 210 tys. ludzi.

Do największych powierzchniowo gmin należą: Wieleń – 428 km2, Drezdenko – 400 km2, Czarnków- 348 km2, Oborniki – 340 km2, Międzychód – 307 km2, Wronki – 302 km2 oraz Skwierzyna – 286 km2.

Tak duża liczba jednostek samorządowych stwarza pewne komplikacje w nawiązaniu spójnej, wszechstron-nej i trwałej współpracy. W zasadzie gminy są bardziej zainteresowane współpracą ale na lokalną, sąsiedzką skalę. Potwierdzeniem tego jest np. trwająca już kilka lat współpraca pomiędzy burmistrzem Skwierzyny i Mię-dzychodu w zakresie organizowania święta Podgrzybka, bez zamiarów poszerzania tej inicjatywy o inne samo-rządy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że miasta te wchodzą w skład dwóch sąsiadujących powiatów, należących do odrębnych województw.

Region Puszczy Noteckiej można podzielić na część południową, która obejmuje tereny przylegające do rze-ki Warty z miastami: Oborniki – Obrzycko – Wronki – Sieraków – Międzychód – Skwierzyna. Część ta jest nieco bardziej zaludniona, lepiej zindustrializowana oraz posiada lepszy potencjał rekreacyjny (np. Hotel Olim-pic we Wronkach, Hotel Wiejce, Dom Pracy Twórczej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Zielonejgórze, pływalnię w Obornikach, kręglarnię i stadion we Wronkach, halę sportową w Międzychodzie).

Część południowa obejmuje teren w obrębie doliny Noteci z miastami: Czarnków – Wieleń – Drezdenko i posiada bardziej rolniczy charakter. .

Nieco inny podział wynika z ukształtowanej po Powstaniu Wielkopolskim granicy II Rzeczpospolitej w 1920 r. Przecinała ona Puszczę Notecką z południa na północy na linii Międzychód – Drawsko, z pozostawieniem po stronie niemieckiej Drezdenka. Do dziś podział ten odcisnął piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności z tytułu napływu ludności na tereny zachodniego krańca Puszczy oraz istnienia narodowościowej i pokoleniowej więzi wśród ludności zamieszkującej wschodnią i środkową część Puszczy Noteckiej.

O prężności środowiska, obok działających instytucji, zakładów pracy, szkół, kościołów, organizacji świad-czy także ukazująca się na tym terenie prasa. W obrębie LKP Puszcza Notecka ukazują się następujące tytuły prasowe: 1. Drezdenko (Drezdenko) 2. Gazeta Drezdenecka (Drezdenko) 3. Gazeta Szamotulska (Szamotuły) 4. Informator Międzychodzki (Międzychód) 5. Informator Samorządowy Wieści z Ratusza (Skwierzyna) 6. Kwartalnik Drezdenecki (Drezdenko) 7. Nadnoteckie Echa (Czarnków) 8. Nowiny Obornickie (Oborniki) 9. Pojerzierze (Sieraków) 10. Tygodnik Notecki (Trzcianka) 11. Tygodnik Nowy (Piła) 12. Wronieckie Sprawy (Wronki) 13. Ziemia Gorzowska (Gorzów) 14. Ziemia Obornicka (Oborniki)

Ponadto teren LKP znajduje się w zasięgu wysoko nakładowej prasy codziennej: 15. Gazeta Lubuska (Zielona Góra – Gorzów) 16. Gazeta Wyborcza (dodatek "Poznań" i "Gorzów") 17. Głos Wielkopolski (Poznań)

Dla prezentacji problematyki regionu użyteczne są także pisma fachowe, wydawane w Poznaniu: Przegląd Leśniczy i Gazeta Drzewna oraz w Pile – Zachodni Poradnik Łowiecki.

Kolejną grupę mediów mających bardzo duży wpływ na kształtowanie opinii stanowią bardzo wpływowe re-gionalne radia i stacje telewizji mieszczące się w Poznaniu, Gorzowie i Pile).

Perspektywicznie natomiast należy traktować media elektroniczne, np. internet. Obecnie wiele informacji można otrzymać oraz przekazać poprzez funkcjonujące strony internetowe. Wszystkie jednostki samorządowe posiadają własne strony www, przy czym jakość serwisów jest zróżnicowana. Wydaje się, że utworzenie strony internetowej dla Puszczy Noteckiej, w tym ze szczególnym uwzględnieniem LKP Puszcza Notecka, byłoby bardzo wskazane. Po okresie żywiołowego rozwoju stron internetowych, nadszedł obecnie czas na ich porząd-kowanie oraz poprawę jakości. Powstała strona powinna być wyczerpującym kompendium wiedzy i informacji o regionie, z bieżącym serwisem aktualności. Tak strona powinna zawierać w sobie dostęp do informacji zawar-tych na stronach nadleśnictw Puszczy Noteckiej.


121

DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE

Dokumenty źródłowe wykorzystane przy opracowaniu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Pusz-cza Notecka – plany urządzania lasu IV rewizji: 1. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Oborniki na okres od 1.01.2002 do 31.12.2011 2. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Durowo na okres od 1.01.2002 do 31.12.2011 3. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Krucz na okres od 1.01.2003 do 31.12.2012 4. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Wronki na okres od 1.01.2003 do 31.12.2012 5. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Potrzebowice na okres od 1.01.2004 do 31.12.2013 6. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Karwin na okres od 1.01.2005 do 31.12.2014 7. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Międzychód na okres od 1.01.2005 do 31.12.2014 8. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Sieraków na okres od 1.01.2006 do 31.12.2015

LITERATURA – UZUPEŁNIAJĄCA

1. Adamczewski H. (1992): Pożar w Potrzebowicach – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 7-8. 2. Adamczewski H. (1993): Problemy związane z zagospodarowaniem pożarzysk z dnia 2.06.1992 r. i

10.08.1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice. Maszynopis. 3. Agapow L. (red.). 2000. Wzorcowa sieć korytarzy ekologicznych na przykładzie byłego województwa

gorzowskiego. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin. 4. Agapow L., Lipnicki L. 1985. Wyniki inwentaryzacji gniazd bociana białego w powiecie Strzelce Krajeń-

skie w latach 1974 i 1975. W: Z. JAKUBIEC (red.). Populacja bociana białego Ciconia ciconia w Polsce. Cz. I. Liczebność i reprodukcja bociana białego, ustalone na podstawie kontroli terenowych i danych ankieto-wych. Studia Naturae A, 28: 33-36.

5. Agapow L., Wiatr B. (red.). 1981. Zasoby przyrody województwa gorzowskiego (materiały konferencyjne). Ośrodek Badań i Konsultacji TWWP, AWF w Poznaniu – filia w Gorzowie Wlkp., Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp.

6. Anders P. (1982): Puszcza Notecka – przewodnik. Wyd. Poznańskie. Poznań. 7. Anders P., Kusiak W. (2005): Puszcza Notecka – przewodnik krajoznawczy. G&P. Poznań 8. Arnould P. (1995): Woda, gleba, drzewo i człowiek w środowisku leśnym. Sylwan nr 12. 9. Bednorz J. (red.). 1995. Ptaki doliny Noteci. Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków UAM, 3: 120 pp., Poznań. 10. Bereszyński A, Mizera T. (1992a): Chrońmy wilka! Przegląd Leśniczy 6. 11. Bereszyński A., Mizera T. (1992b): Tropem wilka w Poznańskiem. Przegląd Leśniczy 11. 12. Bielanowski P. (1993): Podpalacza można sobie wychować – rozmowa. Szczeciński Przegląd Leśniczy nr

1. 13. Błaszyk H. (1962): Gospodarka w lasach Puszczy Nadnoteckiej w rozwoju historycznym. Maszynopis. 14. Borowicz A. (1968): Zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu w glebach bielicowych, wytworzo-

nych z piasków wydmowych. Roczn. WSR. Poznań 40. 15. Budniak F. (1969): Zagadnienia ekonomiczne pozyskiwania, dostaw i przerobu drewna małowymiarowe-

go. AR Poznań. 16. Budniak F., Borczyński M. (1978): Pozyskanie i kierunki wykorzystania drewna Puszczy Noteckiej. W:

Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań. 17. Chrzanowski (1924): Uwagi w sprawie walki z sówką choinówką. Przegląd Leśniczy nr 100/1924. 18. Chwirot J. (1994): Dawna instrukcja dla leśniczego miała 72 paragrafy, a służba trwała 24 godziny – roz-

mowa. Przegląd Leśniczy nr 4.


19. Czarnecki (1958): Obserwacje ornitologiczne na Czaplej Wyspie z ubiegłego wieku. Przyroda Polski Za-chodniej 8.

20. Czopor S. (1966): Podstawowe problemy przyrodnicze i techniczno-organizacyjne Puszczy Noteckiej. Las Polski 17.

21. Czopor S. (1979): Sesja naukowa nt. problemów lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy No-teckiej Poznań, (2-3 września 1978). Sylwan nr 8.

22. Czopor S. (1992): Kierunki poprawy stosunków wodnych w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka histo-ria, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

23. Czyżewska K. 1992. Syntaksonomia śródlądowych, pionierskich muraw napiaskowych. Monogr. Bot. 74: 1-174.

24. Dąbrowski E. (1994): Przy gaszeniu pożaru najważniejszy jest człowiek – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 4.

25. Dąbrowski E. (1995): Nadleśnictwo Sieraków. Wielkopolski Przegląd Leśniczy nr 12. 26. Duda J. (1995): Pracować w harmonii z przyrodą – rozmowa. Szczeciński Przegląd Leśniczy nr 4. 27. Eder K. (1986): Puszcza Notecka. Maszynopis. 28. Faliński J.B. (1994): Antropogeniczne przeobrażenia roślinności W: Atlas zasobów, walorów i zagrożeń

środowiska geograficznego Polski. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A.Grzegorczyk 29. Galon R. 1961. Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Inst.

Geogr. Pol. Acad. Sci. Geogr. Stud. 29: 1-129. 30. Gornowicz R (1992): Ubytki podstawowych składników odżywczych w środowisku leśnym zależnie od

stosowanych systemów pozyskiwania drewna. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

31. Graczyk R. (1978): Restytucja bobra na terenie Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyj-nych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.

32. Gzyl K. (1996): Moim miejscem na ziemi jest i będzie las – rozmowa. Nadnoteckie Echa 6(125). 33. Hernik I. (1978): Problematyka ochrony lasów w Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyj-

nych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań. 34. Hernik I. (1978): Wnioski z konferencji PTL na temat "Problemy zagospodarowania lasów Puszczy Notec-

kiej". Poznań 8 i 9 IX 1977. Sylwan nr 10. 35. Hernik I. (1979): Wnioski z sesji naukowej Polskiego Towarzystwa Leśnego na temat: Problemy lasów

niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. Sylwan nr 8. 36. Hryniewiecki (1926): Zalesianie drzewostanów zniszczonych przez sówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy

nr 156/1926. 37. Hryniewiecki (1927): Rzut oka na rozmiary klęski sówki choinówki i postępu dokonanych zalesień w la-

sach państwowych Dyr. Poznańskiej, oraz perspektywy na przyszłość. Przegląd Leśniczy nr 685/1927. 38. Ilmurzyński E. (1965): Z zagadnień hodowlanych w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski nr 17. 39. Jerzak L. (red.). 2004. Inwentaryzacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Drezdeneckie

Uroczyska”. Msc. LOP, Zielona Góra. 40. Klesa L., AGAPOW, L., PIEKARSKA, A., GROCHOWSCY, A. i P., RAGINIA, P. 1996. Przyroda województwa go-

rzowskiego. Życie jezior. Klub Działalności Podwodnej LOK „Marlin”, Gorzów Wlkp. 41. Kłos A. (1925): Gatunki zagraniczne a zalesianie obszarów zniszczonych przez sówkę choinówkę. Prze-

gląd Leśniczy nr 388/1925. 42. Kocjan H. (1975): Zabiegi agrotechniczne w Puszczy Noteckiej. Las Polski nr 2. 43. Kocjan H. (1976): Próby wykorzystania bentonitu przy zakładaniu upraw leśnych. Sylwan nr 12. 44. Kocjan H. (1977): Wpływ przygotowania gleby i nawożenia na udatność i wzrost sosny zwyczajnej na

siedlisku boru suchego. PTPN, Prace Kom. Nauk Roln. i Leśn. t. 44 45. Kocjan H. (1978): Niektóre zagadnienia intensyfikacji produkcji leśnej. Las Polski nr 3. 46. Kocjan H. (1979): Wpływ różnych sposobów przygotowania gleby i metod sadzenia na wzrost i udatność

sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego. Cz. I. Badania nad sposobami przygotowania gleby. PTPN, Pr. Komisji Nauk Rol. i Leśn. 48.

47. Kocjan H. ((1980): Wpływ różnego przygotowania gleby i sposobów sadzenia na wzrost i udatność sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego. Cz. II. Badania nad sposobami sadzenia. PTPN, Prace Kom. Nauk Rol. i Leśn. 50.

48. Kocjan H. (1981): Wpływ nawożenia mineralnego na wzrost i udatność sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego. PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. Leśn. 52.

49. Kocjan H. (1981): Wzrost i rozwój gatunków domieszkowych na uprawie w warunkach boru suchego Puszczy Noteckiej. Rocz. AR w Poznaniu t. 132.


123

50. Kocjan H. (1982): Wpływ terminu i sposobu przygotowania gleby na wzrost upraw sosnowych w warun-kach boru suchego. Sylwan nr 6.

51. Kocjan H.: (1982): Wyniki stosowania bentonitu i nawozów mineralnych w uprawach leśnych na siedlisku boru suchego. Roczn. AR w Poznaniu t. 140.

52. Kocjan H. (1982): Intensyfikacja prac hodowlanych na słabych i zdegradowanych siedliskach w Puszczy Noteckiej. Las Polski nr 3.

53. Kocjan H. (1983): Ocena uprawy sosny zwyczajnej w zależności od wieku sadzonek i pory sadzenia. PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. i Leśn. t. 58.

54. Kocjan H. (1984): Wpływ przygotowania gleby na wzrost i udatność sosny zwyczajunej na siedlisku boru suchego. PTPN., Pr. Komis. Nauk Rol. i Leśn., 52.

55. Kocjan H. (1984): Wpływ przygotowania gleby na wzrost młodnika sosnowego w warunkach boru suche-go. Folia Forestalia Polonica, Seria A, 27.

56. Kocjan H. (1985): Wprowadzanie gatunków domieszkowych do upraw na zdegradowanych siedliskach w Puszczy Noteckiej. Las Polski nr 22.

57. Kocjan H. (1986): Wpływ gatunków domieszkowych na wykształcenie się pączka wierzchołkowego, liczbę i rozwój pączków bocznych na pędzie głównym sosny (Pinus sylvestris L.) w warunkach boru suchego. Fo-lia Forestalia Polonica, Seria A, nr 28.

58. Kocjan H. (1987): Wpływ różnych sposobów sadzenia i startowego nawożenia mineralnego na wzrost i udatność 10-letniej uprawy sosnowej na siedlisku boru suchego. Sylwan nr 10

59. Kocjan H. (1987): Pomiary kontrolne dziesięcioletniej uprawy sosnowej z różnym przygotowaniem gleby na siedlisku boru suchego. PTPN, Pr. Komis. Nauk Roln. i Leśn., t. 64.

60. Kocjan H. (1989): Wpływ terminu i sposobu przygotowania gleby na wzrost 12-letniego młodnika sosno-wego w warunkach boru suchego. PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. I leśn. t. 68.

61. Kocjan H. (1992): Cechy wzrostowe sosny w uprawach mieszanych na siedlisku boru suchego w nadle-śnictwie Wronki. Roczn. AR w Poznaniu, t. 241.

62. Kocjan H.: (1993): Wpływ gatunków domieszkowych na zawartość niektorych makroelementów w iglach sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L>). PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln i Leśn. t. 78.

63. Kocjan H. (1993): Obserwacje nad wprowadzaniem gatunków domieszkowych do upraw na słabych i zde-gradowanych iedliskach lesnych. Las Polski nr 8.

64. Kocjan H. (1994): Wpływ zabiegów uprawowych na wzrost i jakość hodowlaną sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w młodniku na siedlisku boru suchego. Poznań, PTPN, Prace Komis. Nauk Roln. i Leśn., tom 79.

65. Kondracki J. (2001): Geografia Fizyczna Polski. Warszawa 66. Korczyński I. (1992): Czy bez zwalczania szeliniaków można zmniejszyć wyrządzane przez nie szkody?

Przegląd Leśniczy nr 12 67. Król S. (red.). 1994. Przyroda województwa gorzowskiego. Woj. Fundusz Ochr. Środ. i Gosp. Wodnej,

Gorzów Wlkp. 68. Król S. (red.). 1997. Przyroda województwa pilskiego i jej ochrona. Bogucki Wydawnictwo Naukowe,

Poznań – Piła. 69. Krygowski B. (1961): Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, Poznań. 70. Krystek J. (1964): Groźne wystąpienie opaślika sosnowca w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski 22. 71. Koehler W. (1966): Uwagi w sprawie stanu sanitarnego Puszczy Nadnoteckiej, Las Polski nr 4. 72. Konferencja – Puszcza Nadnotecka, Smolarnia 16-17. X 1992. Przegląd Leśniczy nr 11. 73. Kozarski S. 1962. Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej a kształto-

wanie się Pradoliny Noteci Warty. PTPN, Prace Kom. Geogr.-Geol. 2 (3): 1-153. 74. Kozarski S. 1965. Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Pradoliny Noteci-

Warty. PTPN, Prace Kom. Geogr.-Geol. 5 (1): 1-97. 75. Kubiak M. (1992): Optymalne systemy technologiczne pozyskiwania i transportu drewna w Puszczy No-

teckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

76. Kubiak M. (1992a): Słowo wstępne. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

77. Kubiak M. (1992): Co dalej z Puszczą Notecką? Przegląd Leśniczy nr 18. 78. Kusiak A. (1994): Jak zagospodarowane będzie pożarzysko w Nadleśnictwie Potrzebowice. Przegląd Le-

śniczy nr 11. 79. Kusiak A. (1995): Jak hodować drzewostany w Puszczy Nadnoteckiej. Przegląd Leśniczy 1. 80. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Nadleśnictwo Krucz. Przegląd Leśniczy nr 9. 81. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Nadleśnictwo Międzychód. Przegląd Leśniczy nr 10.


82. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Kilka uwag o gospodarce leśnej w Nadleśnictwie Międzychód. Szczeciński Przegląd Leśniczy nr 7.

83. Kusiak A., Kusiak W. (1994): Nadleśnictwo Wronki. Przegląd Leśniczy nr 3. 84. Kusiak A., Kusiak W. (1994): Nadleśnictwo Potrzebowice. Przegląd Leśniczy nr 9. 85. Kusiak T. (1973): Bursztyn w Puszczy Nadnoteckiej, Sylwan 8. 86. Kusiak T. (1992): Uwagi o działalności gospodarczej w Puszczy Nadnoteckiej. Przegląd Leśniczy nr 11. 87. Kusiak W. (1993): Problemy zagospodarowania pożarzysk na podstawie powierzchni w Nadleśnictwie

Potrzebowice. Przegląd Leśniczy nr 11. 88. Kusiak W. Kusiak-Dymek A.(2002): Puszcza Notecka. Monografia przyroniczo-gospodarcza. Wyd. Prze-

gląd Leśniczy, str. 1-123 89. Kusiak W. (2003): Gospodarka leśna w Puszczy Noteckiej: Kronika Wielkopolska nr 2(106), str. 13-26. 90. Latowski K. 1972. Rzadziej spotykane rośliny synantropijne linii kolejowej Poznań-Krzyż-Kostrzyń n.

Odrą. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. B. Botanika: 195-201. 91. Leśna regionalizacja dla nasion i sadzonek w Polsce, Warszawa DGLP, IBL, 1994 92. Lipnicki L. 1983. Rzadsze gatunki porostów na terenie Drezdenka i w najbliższej okolicy. Studia i Materia-

ły GOBIEN 2.(1), Nauki Przyrodnicze, Gorzów Wlkp.: 15-19. 93. Lipnicki L. 1984. Porosty miasta Drezdenka i najbliższej okolicy. Fragm. Flor. Geobot., 28 (2): 221-239. 94. Lipnicki L. 1991a. Aspicilia excavata (Lichenes, Hymeneliaceae) w północno-zachodniej Polsce. Fragm.

Flor. Geobot., 36 (1): 411-414. 95. Lipnicki L. (red.). 2004. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Drezdenko. Msc. Woj. Konserwator Przyro-

dy, Gorzów Wlkp. 96. Lipnicki L. (red.) 2006. Przyroda Gminy Drezdenko. Urząd Miasta i Gminy w Drezdenku, Agencja Re-

klamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk. 97. Lorkiewicz T. (1924a): Dotychczasowy przebieg klęski spowodowanej przez sówkę choinówkę w nadle-

śnictwach północno-zachodnich Woj. Pozn. Przegląd Leśniczy 1924/61. 98. Lorkiewicz T. (1924b): Dalszy przebieg klęski spowodowanej sówką choinówką. Przegląd Leśniczy

1924/130. 99. Lustracja terenowa lasów Puszczy Noteckiej dokonana w dniach 13,14 i 15 listopada 1964 r. przez Komisję

pod przewodnictwem prof. dr Leona Mroczkiewicza. Maszynopis 100. Luterek R. (1993): Badania nad występowaniem i rozwojem szkodliwej entomofauny na terenach popoża-

rzyskowych Puszczy Noteckiej, Las Polski nr 20. 101. Luterek R. (1995): Badania nad występowaniem szkodliwej entomofauny na terenach popożarzyskowych

Puszczy Noteckiej, Sylwan nr 8. 102. Łabędzki A. (1993): Nowa plaga naszych lasów przypłaszczek granatek. Przegląd Leśniczy nr 2 103. Magnuski K. (1992): Urządzeniowe aspekty postępowania gospodarczego w Puszczy Noteckiej. W: Pusz-

cza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

104. Mańka K., Jakowska-Hetmańska J. (1972): Mikroflora korzeniowa i ryzosferowa sosny zwyczajnej a huba korzeni – Fomes annosus (Fr.) Cke. w Puszczy Noteckiej. Pr. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN 30.

105. Mańka K., Przezbórski A, (1974): Wpływ korowania pniaków sosny zwyczajnej na ich zakażenie przez grzyb Fomes annosus. Prac. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN 34.

106. Mańka K., Mańka M., Dyspolska W., Mikłaszewicz J., Szurkowski L., Wojewódzki Cz. (1975): O wystę-powaniu huby korzeni Fomes annosus (Fr.) Cke w Puszczy Noteckiej, Sylwan nr 8.

107. Mańka M. (1993): Wstępne informacje dotyczące występowania grzyba Rhizinia undulata Fr. W zalesie-niach niektórych pożarzysk w 1993 roku. Sylwan nr 12.

108. Materiały z konferencji „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”: Wyd. CILP, Warszawa 2005 109. Matuszkiewicz W. (1995): Potencjalna roślinność naturalna Polski – mapa przeglądowa 1: 300 000. PAN

Warszawa 110. Miś R., Adamczewski H. (1992): Wpływ nawożenia mineralnego oraz podsypki torfowej na wzrost róż-

nych gatunków podszytowych w warunkach boru świeżego w Puszczy Noteckiej. Prace PTPN, Poznań 1992, tom 74.

111. Miś. R. i in. (1995): Wpływ długotrwałych zanieczyszczeń przemysłowych na środowisko leśne Niżu Pol-skiego, Warszawa – Poznań, Fundacja Rozwój SGGW.

112. Miś R. (2003): Charakterystyka zmian w stanie lasów Puszczy Noteckiej. Sylwan 113. Modrzyński J, Zientarski J. (1986): Prognoza konwencjonalnych wpływów drugiej elektrowni jądrowej w

lokalizacji Warta na lasy. Poznań. Maszynopis – ekspertyza. 114. Motylewski J. (1956): Leśnikom z Puszczy Nadnoteckiej trzeba pomóc. Las Polski 12.


125

115. Mroczkiewicz L. (1933): Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych. Praca doktorska. Zakład Hodowli Lasu UP, Poznań. Maszynopis.

116. Mroczkiewicz L. (1935): Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych. Prace I-go Polskiego Nauko-wego Zjazdu Leśniczego, Poznań.

117. Mucha W., Ratajszczak K. (1972): Metody podniesienia produktywności słabych siedlisk leśnych na gle-bach wytworzonych z piasków wydmowych Puszczy Noteckiej. W: Badania nad podnoszeniem produk-tywności gleb leśnych na piaskach wydmowych przez stosowanie nawożenia. Mat. Konf. IBL.

118. Mucha W., Sienkiewicz A., Dulnik M. (1972): Wpływ nawożenia popiołem po węglu brunatnym na glebę, wzrost sosny (Pinus sylvestris L.) i zawartość w jej organach niektórych makroelementów. Roczn. WSR, Poznań, 57.

119. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1973): Wpływ sorbentonawozów (bentonitu) na właściwości gleb i rozwój upraw leśnych. Rocz. AR, Poznań, 67.

120. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1976): Wpływ różnego przygotowania gleby i nawożenia na wzrost sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.). PTPN, 42.

121. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1976): Wpływ zabiegów agromelioracyjnych na wzrost upra-wy sosonowej (Pinus sylvestris L.) w Nadleśnictwie Boruszynek. Roczn. Glebozn. 27.

122. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1978): Dotychczasowe efekty i perspektywy nawożenia drze-wostanów Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.

123. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M.: (1979): Dotychczasowe efekty i perspektywy nawożenia w Puszczy Noteckiej. Sylwan nr 8.

124. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M.: (1981): Dungungs- und Meliorationsversuche in der Notecka-Heide. Wiss. Tagung T.U. Dresden, 3.

125. Mucha W., Sienkiewicz A., Cichocka I. (1985): Wpływ przygotowania bielicowych gleb leśnych na dyna-mikę ważniejszych składników odżywczych. PTPN, Poznań, 60.

126. Naparty M. (1993): Jubileusz stulecia utworzenia Nadleśnictwa Oborniki. Wielkopolski Przegląd Leśniczy nr 9.

127. Naparty M. (1993): 100 lat Nadleśnictwa Oborniki – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 12. 128. Pacyniak C. (1994): Pilna potrzeba zmiany składu gatunkowego drzew Puszczy Noteckiej. Las Polski nr

16. 129. Pasławski Z. (1962): O zaniku bezodpływowych jezior na obszarze wydmowym Puszczy Nadnoteckiej.

Gazeta Obs. PIHM, nr 11. 130. Pawlaczyk P., Kepel A., Jaros R., Dzięciołowski R., Wylegała P., Szubert A., Sidło P. 2004. Propozycja

optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List”. WWF, Salamandra, KP, OTOP, War-szawa.

131. Perz S. (1992): Występowanie i zwalczanie pierwotnych szkodników sosny na terenie Puszczy Noteckiej 1955-1992. Przegląd Leśniczy nr 12.

132. Pilarczyk L. 1976. Międzyrzecze Warciańsko-Noteckie jako pole wydmowe w odniesieniu do powierzchni terasowych i innych. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., Seria A. Geogr. Fiz. 29: 45-80.

133. Piskonowicz H., Plewa A., (1995): Głębsze spojrzenie na gospodarkę łowiecką na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Wielkopolski Przegląd Leśniczy nr5.

134. Plewa A. (1995): Więcej rezerwatów w Wielkopolsce. Wielkopolski Przegląd Leśniczy. 1. 135. Podgórski M., Żółciak E.: (1978): Problem organizacji produkcji leśnej w świetle aktualnego stanu i przy-

szłych funkcji lasu. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Po-znań.

136. Podmaski J. Tomczyk S. (1992): Aktualne problemy hodowlano-ochronne Puszczy Noteckiej i kierunki ich rozwiązania W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regional-na Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

137. Protokół Zjazdu Nadleśn. Dyr. Poznańskiej 5. i 6 III. 1926. Przegląd Leśniczy nr 238/1926. 138. Przybylski (1925): Odnowienie drzewostanów zniszczonych przez swówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy

/353/1925. 139. Pulikowski Z. (1978): Problemy wykorzystania drewna małowymiarowego na przykładzie Zakładów Płyt

Pilśniowych w Czarnkowie. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.

140. Raport o oddziaływaniu na środowisko eksploatacji złóż ropy naftowej Grotów (2006). Instytut Nafty i Gazu, Kraków.

141. Ratajszczak K. (1968): Charakterystyczne cechy wadliwości gleb w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski 19.


142. Ratajszczak K. (1969) Wpływ uprawy i nawożenia gleb na udatność i rozwój upraw sosnowych w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski nr 12.

143. Ratajszczak K. (1970): Wpływ przygotowania i nawożenia gleb na udatność i rozwój upraw Puszczy No-teckiej. Praca doktorska – maszynopis. AR Poznań.

144. Ratajszczak K. (1978): Problemy gospodarki leśnej w Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskopro-dukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.

145. Ruprecht A.L., Szwagrzak A., Kościów R. 1998. Skład pokarmu sów Puszczy Nadnoteckiej. Badania Fi-zjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. C, Zoologia, 45: 81-103.

146. Rykowski K. (2005): O gospodarce leśnej w leśnych kompleksach promocyjnych. Instytut Badawczy Le-śnictwa, Warszawa.

147. Sienkiewicz A. (1976): Wpływ różnych sposobów przygotowania, nawożenia i wapnowania gleb leśnych Puszczy Noteckiej na zmiany ich właściwości chemicznych. Praca doktorska – maszynopis, AR Poznań.

148. Sienkiewicz A. (1979): Wpływ różnych zabiegów agrotechnicznych na kształtowanie się chemicznych właściwości gleb leśnych Puszczy Noteckiej. PTPN, 48.

149. Sienkiewicz A. (1981): Wpływ zabiegów agrotechnicznych na zawartość węgla organicznego, azotu ogól-nego i kształtowania się stosunku C:N w bielicowych glebach leśnych. PTPN, 52.

150. Sienkiewicz A. (1992): Aktualny stan i możliwości rekultywacji siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja La-sów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

151. Sprawozdanie z konferencji naukowo-technicznej n.t. "Wpływ projektowanych inwestycji hydrotechnicz-nych na gospodarkę leśną" (1971). PTL Warszawa

152. Studium generalne w zakresie małej retencji wód powierzchniowych na terenie Puszczy Noteckiej (1976). BSiPLP Lódź

153. Stępczak G., Stępczak K. 1962. Z przyrody okolic Drezdenka. Przyr. Pol. Zach., 1-4: 45-54. 154. Stryczyński L. (1947): Lasy posówkowe, Przegląd Leśniczy 4. 155. Sugiero D. (2003): Lasy ochronne Puszczy Noteckiej. Przegląd Leśniczy, nr 6-7/2003 r., str. 12-13. 156. Sułkowski P. i in. (2004): Goraj, Gniewomierz. Dobra Hochbergów w Wielkopolsce. Goraj-Zamek. 157. Szafrański F. Kurek T. (1998): Rezerwaty przyrody w parkach krajobrazowych województwa poznańskie-

go. Poznań 158. Szymańska M. (1977): Niektóre właściwości fizyczne gleb leśnych wytworzonych z piasków luźnych. W:

Jubileuszowy Zjazd 40-lecia PTG. 1937-1977. Mat. Konf. Nauk. PTG, Poznań. 159. Szujecki A.: (1977): Rejonizacja hylopatologiczna Polski. Ochrona lasu, pr. zbiorowa. PWRiL Warszawa

1971. 160. Techniczno-organizacyjne i ekonomiczne czynniki intensyfikacji gospodarki leśnej w Puszczy Nadnotec-

kiej. Komisja do ustalenia zasad zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej (Zarządzenie nr 143 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11 września 1964 r.). Prace I etapu 1964-1966 r. pod red. J. Szczuki Poznań. Maszynopis.

161. Tobolewski Z. 1962. Materiały do flory porostów północno-zachodniej Polski. Fragm. Flor. Geobot., 8: 67-80.

162. Tobolewski Z. 1963. Materiały do znajomości borów chrobotkowych północno-zachodniej Polski. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., 12: 193-211.

163. Tomczyk S. (1992): Problemy gospodarki łowieckiej w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Po-znań, Szczecin.

164. Tomczyk S. (1995): Ochrona różnorodności biologicznej w praktyce leśnej na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów w Pile 12.

165. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E. Sierpińska A. (1990): Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL Warszawa.

166. Uggla H. Uggla Z. (1979): Gleboznawstwo leśne. PWRiL Warszawa. 167. Urbański K., Wesoły W. (1992): Problemy genetyczne drzewostanów sosnowych Puszczy Noteckiej. W:

Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja La-sów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.

168. Urbański K., Wesoły W., Barzdajn W. (1990): Wykorzystanie do reprodukcji drzewostanów Puszczy No-teckiej puli genów sosny zwyczajnej sprzed okresu klęski spowodowanej żerem strzygoni choinówki. Sprawozdanie etapowe 1986-1990. Katedra Hodowli Lasu AR Poznań Maszynopis.

169. Urbański K., Wesoły W., Barzdajn W.: (1994) Sprawozdanie merytoryczne z realizacji zadań wykonanych w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych Nr 6 za lata 1991-1994. Katedra Hodowli la-su AR Poznań. Maszynopis.


127

170. Wawrzynkiewicz J. (1962): Obecne i przyszłe możliwości pozyskania drewna na obszarze Puszczy Nadno-teckiej w granicach woj. poznańskiego ze szczególnym uwzględnieniem drewna drobnowymiarowego. Ma-szynopis

171. Wnioski robocze z Konferencji odbytej w Nadleśnictwie Potrzebowice w dniu 6.10.1994. Przegląd Leśni-czy nr 11.

172. Wnioski z konferencji naukowej "Puszcza Notecka – historia, stan obecny i perspektywy" Smolarnia 16-17.10.1992. Przegląd Leśniczy nr 11.

173. Wodziczko A. Krawiec F., Urbański J. (1938): Pomniki i zabytki przyrody Wielkopolski. PROP, Poznań. 174. Woś. A. (1994): Klimat Wielkopolski, UAM. Poznań. 175. Zasady hodowli lasu, PWRiL Warszawa 1988, Wyd. V znowelizowane. 176. Ziółkowski (1924): Szkody wyrządzone przez sówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy 262/1924. 177. Ziółkowski (1926): Następstwa ostatniego żeru sówki choinówki. Przegląd Leśniczy 111/1926. 178. Żukowski W. (1993): Dokumentacja projektowanego rezerwatu krajobrazowego "Morena Czarnkowska".

Maszynopis.

SPIS TABEL

1. Ogólna charakterystyka nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu) 2. Podział LKP Puszcza Notecka na gospodarstwa, wg obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu) 3. Zestawienie powierzchni leśnej w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka, wg pełnionych funkcji ochron-

nych (wg IV rewizji urządzania lasu) 4. Zestawienie typów siedliskowych lasu na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu) 5. Zestawienie siedlisk Bs, Bśw, BMśw na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu) 6. Zestawienie siedlisk wilgotnych Bw, BMw, Lw, LMw, Ol, OlJ, Lł na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urzą-

dzania lasu) 7. Zestawienie siedlisk bagiennych Bb, BMb, LMb na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu) 8. Zestawienie siedlisk najżyźniejszych Lśw, LMśw na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu) 9. Zestawienie zmian procentowego udziału grup siedliskowych typów lasu w Puszczy Noteckiej w latach 1969-2006 10. Występujące gleby, wg typów w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka (%) 11. Zestawienie powierzchni zajmowanych przez gatunki panujące wg nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji

urządzania lasu) 12. Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych, wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urzą-

dzania lasu) 13. Wykaz drzew doborowych (matecznych) rosnących na terenie LKP Puszcza Notecka 14. Porównanie składów gatunkowych upraw na siedliskach Bśw, BMśw dla poszczególnych gospodarczych typów drzewo-

stanów (GTD), wg IV rewizji ugl dla LKP Puszcza Notecka 15. Wyłączone Drzewostany Nasienne (WDN) na terenie LKP Puszcza Notecka (ha) 16. Przyjęte w IV rewizji ugl wieki rębności dla poszczególnych gatunków drzew w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka 17. Rozmiar produkcji szkółkarskiej w produkcji polowej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka w 2006 r. (w tys. szt.). 18. Powierzchnia szkółek leśnych w nadleśnictwach LKP PN 19. Zestawienie zasobności LKP PN wg regionalnych dyrekcji LP 20. Zestawienie zasobności LKP PN wg nadleśnictw LP 21. Zestawienie zasobności LKP PN wg obrębów 22. Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych, wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urzą-

dzania lasu) 23. Powierzchnia leśna obrębów leśnych, wg podziału na klasy wieku drzewostanów (wg IV rewizji urządzania lasu) 24. Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (1) (wg IV rewizji urządzania lasu) 25. Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (2) (wg IV rewizji urządzania lasu)


26. Zestawienie powierzchni LKP Puszcza Notecka, wg regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych 27. Zestawienie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni 28. Zestawienie obrębów leśnych nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni 29. Zestawienie leśnictw wchodzących w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg powierzchni 30. Zestawienie powierzchni leśnictw leżących po południowej stronie rzeki Warty 31. Liczba kompleksów leśnych w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka 32. Powierzchnia lasów niepaństwowych, nadzorowanych w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka 33. Wykaz pożarów lasu na terenie nadleśnictw LKP PN w latach 2000-2006 34. Powierzchnia objęta pożarem w poszczególnych nadleśnictwach LKP w latach 2000-2006 35. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Karwin 36. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Sieraków 37. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Wronki 38. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Krucz 39. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Międzychód 40. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Oborniki 41. Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Potrzebowice 42. Zestawienie liczby pożarów, wg leśnictw wchodzących w skład LKP PN za lata 2000-2006 43. Ścieżki edukcyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka 44. Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka 45. Rezerwaty przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka 46. Zestawienie powierzchni leśnej Puszczy Noteckiej, wg gatunków panujących wg stanu na 1.10.1969 r. 47. Zestawienie powierzchni zmeliorowanej i stanu ewidencyjnego rowów melioracyjnych oraz wykonania remontów i kon-

serwacji tych rowów w latach 1982-1991 na terenie Puszczy Noteckiej, wg Czopora (1992) 48. Nazwy geograficzne i topograficzne w Puszczy Noteckiej 49. Zestawienie kół łowieckich gospodarujących na terenie LKP Puszcza Notecka 50. Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005 51. Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej 52. Dane teleadresowe nadleśnictw LKP Puszcza Notecka

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Typowy drzewostan Puszczy Noteckiej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 2. Drzewostan charakterystyczny dla wschodniego krańca Puszczy (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki) Ryc. 3. Drzewostan dębowy, rosnący w północnej części Puszczy (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 4. Grupa dębu czerwonego, jako przykład występującej w Puszczy enklawy innego gatunków (Obr. Lipki Wielkie,

Nadl. Karwin) Ryc. 5. Technicznie negatywny drzewostan przeznaczony do wycięcia (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 6. Typowa powierzchnia po zrębie zupełnym, założona zgodnie z zasadami hodowli lasu, z eliminowaniem zasady ładu

przestrzennego (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód) Ryc. 7. Sposób przygotowanej do odnowienia powierzchni zrębowej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 8 Powierzchnia zrębowa z pozostawionymi nasiennikami (Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki) Ryc. 9. Nalot świerkowy (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 10. Porośnięte drzewostanem wydmy śródlądowe (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 11. Jałowce rosnące w okolicach Rzecina (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 12. Najsłabszy w Puszczy fragment boru suchego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 13. Flanka sosnowa, na granicy polno-leśnej (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 14. Założona uprawa sosnowa – czy wysadzanie 10 tys. szt. sosny na hektar to liczba odpowiednia? Ryc. 15. Ostoja ksylobiontów (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 16. Kępa modrzewia o b. dobrych właściwościach jako przykład występującej w Puszczy enklawy innego gatunków

(Obr. Krucz, Nadl. Krucz)


129

Ryc. 17. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Drawsko, Nadl. Potrzebowice) Ryc. 18. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 19. Pniaki jako rezerwuar tzw. martwego drewna (Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki) Ryc. 20. Śródleśna łąka jako baza żerowa dla jeleniowatych (Obr. Rapin, Nadl. Karwin) Ryc. 21. Transport drewna w Puszczy to problem właściwej nośności dróg (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 22. Pokaz sposobu przygotowania gleby (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 23. Dostrzegalnia p.pożarowa (Obr. Krucz, Nadl. Krucz) Ryc. 24. Jałowiec, pożądany element puszczańskiego krajobrazuRyc. 25. Drzewo dziuplaste (ekologiczne) pozostawione ze

względów ochronnych (Nadl. Wronki, Obr. Bucharzewo Wronkowskie) Ryc. 26. Malownicza granica polno-leśna (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 27. Dawny pas p. pożarowy, dziś siedlisko chrobotka reniferowego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin) Ryc. 28. Wrzos – typowy dla Puszczy składnik runa leśnego Ryc. 29. Pozostałości po drewnianym ogrodzeniu – czyli tzw. piękno niedostrzegane (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 30. Atrakcyjna tablica informacyjna (Nadl. Wronki) Ryc. 31. Tablica informacyjna usytułowana przy platformie widokowej na pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice Ryc. 32. Jeden z elementów stosowanej czynnej ochrony przyrody – introdukcja bielika (Nadl. Sieraków) Ryc. 33. Najgrubsze drzewo na terenie LKP – Dąb Józef (Obr. Bucharzewo Sierakowskie, Nadl. Sieraków), Ryc. 34. Dolina Warty w okolicach Wronek Ryc. 35. Jezioro Białe, znane z pobytu kardynała Karola Wojtyły (późniejszego Papieża Jana Pawła II) w 1977 r. (Obr. Po-

trzebowice, Nadl. Potrzebowice) Ryc. 36. Znajdujące się wewnątrz kompleksu Puszczy Noteckiej – jezioro Pokraczyn i punkt czerpania wody Ryc. 37. Przykład wodopoju w okolicach Radusza (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 38. „Bobrowy zakątek” – przykład działalności bobrów (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 39. Torfowisko Rzecin, obszar zaliczony do Natury 2000 Ryc. 40. Profil glebowy, odzwierciedlający problemy pokarmowe i wodne dla sadzonek Ryc. 41. Fragment, odkrytej wydmy śródlądowej (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 42. Południowy fragment Puszczy – Zakole Warty (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 43. Mokradła w okolicach Wronek (Nadl. Wronki) Ryc. 44. Fragment zbiornika i kanału wodnego, wykonanego w 2005 r. w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz,

Nadl. Krucz) Ryc. 45. Wyprofilowany rów, wykonany w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz) Ryc. 46. Funkcjonująca kilkadziesiąt lat zastawka, utrzymująca odpowiedni poziom na cieku wodnym (Obr. Międzychód,

Nadl. Międzychód) Ryc. 47. Szkółka leśna w Podlesiu wraz z systemem pobierania wody głębinowej (Nadl. Oborniki) Ryc. 48. Rów wodny o nieliniowym przebiegu Ryc. 49. Wełna w okolicach Jaracza (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki) Ryc. 50. Przykład informowania w wprowadzanym zakazie wstępu do lasu Ryc. 51. Urząd gminy w Drawsku – samorządowy partner w propagowaniu działań LKP Ryc. 52. Muzeum Ziemi Czarnkowskiej – także potencjalny partner w propagowaniu działań LKP Ryc. 53. Typowy dla przeważających siedlisk Bśw – sortyment puszczański (Obr. Bucharzewo Wr., Nadl. Wronki) Ryc. 54. Linia technologiczna do przerobu drewna w Kruczu Ryc. 55. Wigwam turystyczny w L. Daniele (Obr. Obrzycko, Nadl. Oborniki) Ryc. 56. Mrowisko przed siedzibą Nadl. Międzychód – jako przykład ekologicznego usposobienia leśników Ryc. 57. Przykład drzewa krajobrazowego, które należy chronić przed wycięciem Ryc. 58. Punkt widokowy (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód) Ryc. 59. Snopki zboża, jako walor krajobrazowy (okolice Drawska 2006 r., Nadl. Potrzebowice) Ryc. 60. Atrakcyjna panorama na Jezioro Soleckie – dobre miejsce na wybudowanie tarasu widokowego (Obr. Rąpin, Nadl.

Karwin) Ryc. 61. Fragment ścieżki dydaktycznej „Bobrowy zakątek” (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 62. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Drezdenko – Skwierzyna doskonale nadające się na wytyczenie ścieżki rowe-

rowej Ryc. 63. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki, także doskonale nadające się na trasę ścieżki rowerowej Ryc. 64. Stajnia Mokrzec – przykład nieuniknionej mody na turystykę konną w Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód) Ryc. 65. Zharmonizowana z naturą wiata dydaktyczna na szkółce leśnej w Nadl. Międzychód Ryc. 66. Wiertnia do poszukiwań ropy i gazu (Nadl. Karwin) Ryc. 67. Tajemnicze prace ziemne na dużą skalę w sąsiedztwie Kanału Kończak (Nadl. Oborniki) Ryc. 68. Przykład działań drogowców w obrębie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego – wycięcie w 2006 r. rzędu drzew

(Nadl. Sieraków) Ryc. 69. Przykład szkód powodowanych przez wzmożony ruch komunikacyjny Ryc. 70. Przykład gospodarskiego tuczu gęsi w okolicach Mierzyna (Nadl. Międzychód) Ryc. 71. Niekontrolowany i na dużą skalę rozwój budownictwa letniskowego – degradujący środowisko (wieś Biała) Ryc. 72. Bogactwo Puszczy Noteckiej – grzyby i ich dystrybucja (wieś Piotrowo) Ryc. 73. Wyrzucane śmieci do lasu to wciąż nierozwiązany problem Ryc. 74. Trwająca sprzedaż lasów prywatnych prowadzi do fragmentaryzacji kompleksu leśnego Ryc. 75. Ufundowany w 2006 r. przez leśników z Nadl. Wronki Pomnik Papieża Jana Pawła II (Wronki)


Ryc. 76. Historyczne krzyże (stary i nowy) na górze św. Huberta (Nadl. Krucz) Ryc. 77. Kamienny drogowskaz – pomnik historii (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód) Ryc. 78. Słynna Laufpompa – źródło wody siarkowej (Międzychód) Ryc. 79. Odsłonięty w 2002 „Kamień Trzech Dyrektorów” – nieco zapomniany element integracyjny Ryc. 80. Ocalały z pożaru w 1992 r. tzw. Szyszkowald, z pamiątkowym kamieniem. W czerwonym ubraniu minister środo-

wiska – prof. Jan Szyszko podczas pobytu w Nadl. Potrzebowice w dniu 10.08.2006 r. Ryc. 81. Pomnik poświęcony poległym w II wojnie światowej radzieckim zwiadowcom w Rzecinie (Nadl. Wronki) Ryc. 82. Drewniany kościół w Wełnie (Nadl, Oborniki) Ryc. 83. Święto Podgrzybka w Rzecinie – przykład działań promujących Puszczę Notecką (Nadl. Wronki) Ryc. 84. Zakończenie Ogólnopolskiego Rajdu Leśnika w 2006 r. (Nadl. Sieraków) Ryc. 85. Święto Grzyba w Drawsku w 2006 r. Ryc. 86. Migawka z pleneru malarskiego, organizowanego przez Nad. Międzychód w 2006 r., przykład działań o charakterze

kulturalnym Ryc. 87. Przykład korzystania z infrastruktury turystycznej przez grzybiarzy Ryc. 88. Wiata w Nadleśnictwie Potrzebowice Ryc. 89. Zawody na najsilniejszego człowieka Puszczy, organizowane w ramach Święta Podgrzybka w Krobielewku, w 2005 r. Ryc. 90. Spotkanie ze studentami w Nadleśnictwie Oborniki – przykład działań o charakterze edukacyjnym na poziomie

akademickim Ryc. 91. Tablica informacyjna o Rezerwacie Mszar nad jeziorem Mnich (Nadl. Sieraków) Ryc. 92. Tablica dydaktyczna omawiająca produkt gospodarki leśnej – drewna (Nadleśnictwo Krucz) Ryc. 93. Miejsce do biwakowania nad jeziorem Soleckim (Nadl. Karwin) Ryc. 94. Parking leśny Ryc. 95. Parking leśny w okresie grzybobrania – czy mógłby być płatny? Ryc. 96. Promocja Leśnego Kompleksu Promocyjnego podczas święta podgrzybka w Rzecinie w 2006 r. Ryc. 97. Otwarta 3.11.2006 r. izba edukacyjna przy Nadl. Potrzebowice Ryc. 98. Przykład działań integracyjnych – nagrody przygotowane dla zwycięzców rozgrywek piłkarskich o Puchar LKP

Puszcza Notecka zorganizowanych przez Nadl. Karwin w dniu 8.4.2006 r. Ryc. 99. Siedziba Nadleśnictwa Krucz Ryc. 100. Siedziba byłego Nadleśnictwa Rąpin Ryc. 101. Leśniczówka Sowia Góra Ryc. 102. Leśniczówka Daniele Ryc. 103. Leśniczówka Przedlesie Ryc. 104. Osada w Jeziercach Ryc. 105. Kompleks edukacyjny w Chalinie Ryc. 106. Zamek Hochbergów w Goraju, obecnie zajmowany przez internat Zespołu Szkół Leśnych w Goraju

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Podział LKP Puszcza Notecka wg ważniejszych siedliskowych typów lasu (w %) Wykres 2. Podział LKP Puszcza Notecka wg pozostałych siedliskowych typów lasu (w %) Wykres 3. Udział ważniejszych gatunków drzew panujących w LKP Puszcza Notecka (w %) Wykres 4. Udział pozostałych gatunków drzew panujących w LKP Puszcza Notecka (w %) Wykres 5. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), wg ważniejszych gatunków w LKP Puszcza Notecka

(w %) Wykres 6. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), wg pozostałych gatunków w LKP Puszcza Notecka

(w %) Wykres 7. Podział LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni przez poszczególne RDLP (w %) Wykres 8. Podział LKP Puszcza Notecka, wg łącznej zasobności drzewostanów w rosnących w poszczególnych RDLP

(w %) Wykres 9. Podział LKP Puszcza Notecka wg typów gospodarstwa (w ha) Wykres 10. Średnio-roczna liczba pożarów ewidencjonowanych w poszczególnych nadleśnictwach Wykres 11. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN) w obrębach LKP Puszcza Notecka (%) Wykres 12. Udział drzewostanów LKP Puszcza Notecka, wg klas wieku (w ha)

ANEKS

1. Ustalenia pokonferencyjne w zakresie poprawy gospodarowania w Puszczy Noteckiej

1). Wnioski Komisji resortowej z 1966 r.

Na podstawie przeprowadzonej analizy przyrodniczych i ekonomicznych warunków produkcji leśnej, oceny aktualnego stanu lasów, prognozy ich rozwoju pod względem jakości hodowlanej i zdrowotności oraz perspek-tywy kształtowania się zasobów surowcowych Puszczy Nadnoteckiej – Komisja przedkłada Kierownictwu Re-sortu następujące wnioski do akceptacji. 1. Przedstawione w elaboracie techniczno-organizacyjne i ekonomiczne kierunki intensyfikacji gospodarki

leśnej w Puszczy Nadnoteckiej uznać za słuszne oraz przyjąć jako wytyczne dalszego postępowania gospo-darczego.

2. Zapoczątkowane doświadczalnictwo gospodarcze na terenie Puszczy Nadnoteckiej zmierzające do wskaza-nia sposobów polepszenia warunków siedliskowych i drzewostanowych uznać za celowe i należy je konty-nuować, przyjmując za podstawę przedstawiony w elaboracie ramowy program prac doświadczalnych, a mianowicie: a) przeprowadzać corocznie ocenę zagrożonych i źle produkujących drzewostanów pod względem warto-

ści gospodarczej wg opracowanych kryteriów, doskonaląc je w miarę postępu prac naukowo-badawczych;

b) na powierzchniach podlegających odnowieniu w wyniku usunięcia drzewostanów zakwalifikowanych przy ocenie do wyrębu, dokonywać analiz glebowych w celu określenia na tej podstawie i przy wyko-rzystaniu osiągnięć nauki i praktyki – właściwych metod postępowania gospodarczego w zakresie agro- i fitomelioracji oraz techniki prac odnowieniowych przy uwzględnieniu maksymalnej mechanizacji;

c) opracować zróżnicowane metody cięć o charakterze sanitarno-pielęgnacyjnym i pielęgnacyjnym w drzewostanach o różnej wartości hodowlanej oraz w oparciu o osiągnięcia nauki i praktyki – wskazać zakres i sposób stosowania w nich zabiegów agro- i i fitomelioracyjnych na podstawie dokonywanych analiz glebowych;

d) wdrażać na powierzchniach doświadczalnych wskazania w zakresie kompleksowej metody ochrony la-su, pogłębiając je w miarę postępu prac naukowo-badawczych;

e) systematycznie prowadzić kompleksowe badania zmian zachodzących w środowisku leśnym na po-wierzchniach doświadczalnych.

3. Zobowiązać: Instytut Badawczy Leśnictwa do rozwinięcia kompleksowych prac badawczych na terenie Puszczy Nadnoteckiej i zabezpieczenia osłony naukowej w dziedzinie prowadzonego doświadczalnictwa gospodarczego, a Naczelny Zarząd Lasów Państwowych – do zabezpieczenia na ten cel odpowiednich środ-ków. Uznać za wskazane włączanie się katedr i zakładów wydziałów leśnych do prac badawczych, w szcze-gólności w zakresie zagadnień gleboznawstwa i ochrony lasy.

4. W celu udostępnienia Puszczy Nadnoteckiej do realizacji zadań związanych z intensyfikacją gospodarki leśnej uznaje się za konieczne: a) budowę sieci dróg leśnych, w pierwszym rzędzie magistrali wschód-zachód, o nawierzchni utwardzo-

nej, długości 52 km, b) budowę i rozbudowę odpowiednio zlokalizowanych osiedli robotniczych dla ok. 100 rodzin, w celu

stworzenia należytych warunków bytowo-kulturalnych i zapewnienia przez to stabilizacji kadr, c) budowę ośrodka doświadczalnego wraz z odpowiednio wyposażonymi pracowniami jako bazy dla roz-

woju doświadczalnictwa gospodarczego i badań naukowych.


Dla realizacji tego programu niezbędne jest zabezpieczenie dodatkowych limitów inwestycyjnych w ogólnej kwocie 124 mln zł, z czego w bieżącej pięciolatce 50 mln zl, a w latach 1971-1975 43 mln zł.

5. Przyjąć za podstawę gospodarki łowieckiej w Puszczy Nadnoteckiej pojemność 3 sztuk jeleni przeliczenio-wych na 1000 ha oraz zobowiązać Naczelny Zarząd Lasów Państwowych do opracowania projektu zarzą-dzenia o przejściowej redukcji zwierzyny płowej dla doprowadzenia jej stanu do ustalonej pojemności ło-wisk.

6. Biorąc pod uwagę wyjątkowo niekorzystne warunki bytowe oraz trudne warunki pracy na terenia Puszczy Nadnoteckiej oraz uwzględniając narastający zakres i rozmiar zadań, których poprawne wykonanie wymaga wysoko kwalifikowanych kadr inżynieryjno-technicznych, postuluje się stworzenie bodźców materialnych w formie dodatków trudnościowych.

2). Wnioski z sesji naukowej Polskiego Towarzystwa Leśnego na temat: Problemy lasów niskoprodukcyj-nych na przykładzie Puszczy Noteckiej (1978)

1. Produkcyjność siedlisk leśnych i produkcyjność drzewostanów w kraju kształtuje się poniżej potencjalnych możliwości produkcyjnych, a przede wszystkim dotyczy to łącznych monokultur sosnowych w zachodniej i północno-zachodniej części kraju (Bory Noteckie, Lubuskie, Tucholskie, Zgorzeleckie). W szczególności dotyczy to kompleksu lasów Puszczy Noteckiej obejmującej 134 tyś. ha, stanowiącego specyficzny obiekt gospodarczy o dużych obszarach drzewostanów równowiekowych i negatywnych, kwalifikujących się do przebudowy.

2. Głównym problemem współczesnego gospodarstwa leśnego w Puszczy jest intensyfikacja produkcji leśnej w szerokim znaczeniu poprzez: a) przebudowę drzewostanów, b) stosowanie specjalnych zabiegów agro- i fitomelioracyjnych przy odnowieniu lasu, c) stosowanie właściwej techniki pielęgnacji lasu, d) rozwój kompleksowej ochrony lasu, e) rozwój bazy materiałowo-technicznej (infrastruktury), f) stosowanie nowoczesnych technik, technologii organizacji pracy produkcyjnych.

3. Najważniejszym aktualnie zagadnieniem gospodarstwa leśnego Puszczy jest rekonstrukcja struktury wie-kowej, a następnie przebudowa drzewostanów pod względem składu gatunkowego z uwzględnieniem istnie-jących warunków przyrodniczych i specyficznego charakteru rozpatrywanego obiektu. Proponuje się w tym celu opracowanie 50 letniego programu przebudowy kompleksu Puszczy, w ramach którego sporządzane będą 10-letnie plany urządzeniowe.

4. Jednym z najważniejszych problemów prawidłowego zagospodarowania lasów Puszczy Noteckiej są zagad-nienia ich ochrony od strony zabezpieczenia przeciw gradacjom szkodników pierwotnych i wtórnych, ujem-nej działalności grzybów pasożytniczych, szkód od zwierzyny i zagrożenia pożarowego. W tej sytuacji po-wyższe zagadnienia powinny być uwzględniane w planowaniu hodowlanym, techniczno-ekonomicznym i przestrzennym zagospodarowaniu kraju.

5. W związku z rosnącym znaczeniem pośredniogospodarczych i pozagospodarczych funkcji lasów, przed gospodarstwem leśnym Puszczy Noteckiej stają nowe i złożone problemy związane z turystycznym i rekre-acyjnym zagospodarowaniem lasu oraz przysposobieniem lasów Puszczy do pełnienia różnorakich ochron-nych funkcji. W celu skutecznej ochrony środowiska leśnego Puszczy wydaje się konieczne, aby obszary le-śne dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku obejmowały kilka stref, a mianowicie: 1) strefę osadnictwa rekreacyjnego, 2) strefę penetracji turystycznej, rekreacyjnej i wypoczynkowej, 3) strefę ochronną obejmującą zwydmione obszary Puszczy (około 25% powierzchni Puszczy).

6. Struktura produkcji przemysłu drzewnego, korzystającego z bazy surowcowej na terenie Puszczy powinna być dostosowana do możliwości produkcji drewna lasów Puszczy Noteckiej.

7. W celu pełniejszego wykorzystania bazy surowcowej oraz racjonalizacji pozyskiwania i wywozu drewna konieczny jest dalszy rozwój sieci dróg wywozowych i szlaków zrywkowych.

8. W ramach rozwoju bazy materiałowo-technicznej należy zwrócić szczególną uwagę na budownictwo osiedli leśnych.

9. Wobec niepełnego wykorzystania odpadów tartacznych, należałoby odstąpić od kierunku pozyskiwania w lesie zrębków zielonych, które stanowią niską wartość użytkową w przemyśle płytowym, a wysoką warto-ścią nawożeniową na ubogich siedliskach leśnych.

10. Wnioski powyższe w dużym stopniu dotyczą innych wielkich obszarów leśnych o dużym udziale monokul-tur sosnowych zajmujących ubogie siedliska leśne.


133

3). Wnioski z Konferencji Naukowej „Puszcza Notecka – historia, stan obecny i perspektywy” Smolarnia 16 17.10.1992 r.

1. Wnioski o charakterze ogólnym 1. Puszcza Notecka jest największym zwartym kompleksem leśnym na Nizinie Wielkopolskiej (drugim pod

względem powierzchni w kraju) o specyficznych warunkach przyrodniczo-leśnych, wyrażających się: a) występowaniem rozległych pól sandrowych oraz licznych wałów wydmowych, z głębokim na ogół

poziomem wody gruntowej, b) niską produkcyjnością siedlisk i produkcyjnością drzewostanów, prawie wyłącznie sosnowych o

wyjątkowo niekorzystnej strukturze wiekowej, c) szczególną podatnością na zagrożenia ze strony szkodników pierwotnych i wtórnych, grzybów pa-

togenicznych oraz pożarów. Wynika z tego, że jest to leśny obszar funkcjonalny o charakterze wybitnie gospodarczo-ochronnym, w któ-

rym szereg wspólnych problemów przyrodniczo-leśnych wymaga rozwiązań kompleksowych. 2. Środowiskotwórcza rola Puszczy Noteckiej, z uwagi na wielkość kompleksu, ma znaczenie ponadregio-

nalne, decydujące o równowadze ekologicznej na znacznym obszarze kraju. Intensyfikacja wielostronnych funk-cji lasów Puszczy wymaga zasilenia środkami z funduszy centralnych programu poprawy infrastruktury, przede wszystkim rozbudowy systemu małej retencji, budowy dróg i zabezpieczenia przeciwpożarowego.

3. Specyficzne problemy Puszczy Noteckiej wymagają stosowania jednolitych zasad polityki leśnej dla całe-go kompleksu, wspólnych zmodyfikowanych regionalnych zasad urządzania, hodowli i ochrony lasu.

4. Dla wypracowania szczegółowych regionalnych zasad urządzania i zagospodarowania Puszczy należy utworzyć stałą Komisję Techniczno-Naukową złożoną z przedstawicieli nauk leśnych i Służby Leśnej wyposa-żoną w niezbędny zakres decyzyjny. 2. Wnioski dotyczące urządzania lasu

1. Pierwszoplanowym problemem w Puszczy Noteckiej jest potrzeba uporządkowania i regulacji struktury wiekowej drzewostanów. W tym celu cięcia rębne (zręby i rozręby) powinny być lokalizowane w różnych wie-kowo drzewostanach, ze szczególnym nasileniam w klasach wieku będących w przewadze (IIIb i IVa). Podstawą określania tych cięć powinna być szczegółowa ocena wartości hodowlanej, funkcji ochronnych i zagrożenia drzewostanów ze strony grzybów patogenicznych (zwłaszcza huby sosny), pozwalającą zróżnicować (podwyż-szyć lub obniżyć) ich wiek wyrębu i posłużyć do ustalenia wysokości powierzchniowego etatu rębnego.

2. Użytkowanie rębne powinno się kształtować na poziomie wynikającym głównie z etatu cięć, związanych z prowadzeniem planowej przebudowy wiekowej drzewostanów w różnych jej formach oraz etatu wynikającego z dojrzałości drzewostanów, jeśli ten ostatni nie wpływa na wygórowaną wielkość etatu przyjętego na dany rok gospodarczy. Należy przy tym uwzględnić stan lasu i jego rolę w spełnianiu zadań ogólnospołecznych.

3. Cała Puszcza Notecka powinna być jedną jednostką urządzeniową, posiadającą regionalne zasady urzą-dzania i zagospodarowania, wynikające z lokalnych warunków przyrodniczo-leśnych i dotychczasowych do-świadczeń gospodarzy lasu.

4. Dla właściwego urządzania Puszczy Noteckiej niezbędne są: a) mapa waloryzacji lasu, b) mapa przeglądowa bonitacji siedlisk, c) mapa funkcji lasu.

5. W ramach prac urządzeniowych w Puszczy Noteckiej należy wykonać studium zagospodarowania obiektu dla potrzeb turystyczno-rekreacyjnych, z uwzględnieniem minimalizacji zagrożeń dla Puszczy. 3. Wnioski dotyczące siedliskoznawstwa i gospodarki wodnej

1. Planowanie przebudowy drzewostanów na siedliskach zdegradowanych powinno być poprzedzone szcze-gółowym rozpoznaniem budowy i właściwości gleb, przy zagęszczonej sieci odkrywek glebowych uzupełnio-nych wierceniami. Standardowe badania dla potrzeb prac siedliskowych w typologii leśnej są niewystarczające w odniesieniu do szczegółowych projektów przebudowy negatywnych i niskoprodukcyjnych drzewostanów sosnowych. Postuluje się, aby w tym celu zorganizować stację badawczą gleb na terenie RDLP w Pile.

2. Należy opracować szczegółowe mapy glebowe z wyodrębnieniem rodzajów glebowych siedlisk w typach siedliskowych lasu. Dla każdego rodzaju glebowego siedliska powinny zostać ustalone składy gatunków głów-nych, domieszkowych, fitomelioracyjnych i podszytowych.

3. Puszcza Notecka jest silnie zróżnicowana pod względem potencjału biotycznego gleb. Przebudowa składu gatunkowego lasów Puszczy powinna być, w miarę możności, poprzedzona szczegółowym rozpoznaniem poten-cjału biotycznego gleb.

4. Poprawę istniejących możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych na obszarze Puszczy można osiągnąć przez:

a) biologiczne i mechaniczne pogłębianie profilu glebowego,


b) optymalizację szybkości rozkładu, humifikacji i mineralizacji materii organicznej, c) wapnowanie i nawożenie przy zastosowaniu sorbentów organicznych i mineralnych (w uzasadnio-

nych przypadkach). 5. W celu uzyskanie optymalnych efektów ekonomicznych i przyrodniczych, podstawową zasadę powinno

być sukcesywne wprowadzenie mineralnych składników odżywczych do środowiska leśnego, uwzględniające wymagania pokarmowe drzewostanów w poszczególnych fazach ich wzrostu i rozwoju.

6. W ramach programu małej retencji w Puszczy Noteckiej należałoby: a) w I etapie wykonać 59 zbiorników wodnych zaprojektowanych w "Studium generalnym w zakresie

małej retencji wód powierzchniowych na Terenie Puszczy Noteckiej", opracowanym przez Biuro Studiów i Projektów Lasów Państwowych w latach 1975-77. Zbiorniki te w lokalnych zagłębie-niach terenowych powinny wykonać nadleśnictwa przy merytorycznym nadzorze służb wodno-melioracyjnych rdLP możliwie jak najszybciej, korzystając z obecnych niskich stanów wód grun-towych. W wyznaczeniu parametrów zbiorników powinna uczestniczyć leśna służba ochrony prze-ciwpożarowej. Pozwoli to na przygotowanie zbiorników, jako punktów czerpania wody dla celów gaśniczych.

b) w II etapie przystąpić do modernizacji sieci wodno-melioracyjnej na terenie poszczególnych obrę-bów, poprzez dozbrojenie tej sieci w urządzania piętrzące i przejazdowe oraz powiązanie jej z bu-dową pozostałych zbiorników wodnych, przewidzianych do wykonania w "Studium general-nym...". Prace projektowe II etapu kwalifikują się do wykonania przez Biuro Studiów i Projektów LP., bowiem wymagają przeprowadzenia odpowiednich pomiarów sytuacyjno-wysokościowych i obliczeń.

Przed rozpoczęciem drugiego etapu IBL powinien wykonać pełną wyjściową inwentaryzację stosunków hy-drologicznych w swoich obiektach badawczych na terenie Puszczy Noteckiej. 4. Wnioski dotyczące hodowli i ochrony lasu

1. Puszcza Notecka nie posiada wystarczającej bazy nasiennej, umożliwiającej realizację przewidywanego rozmiaru zalesień i odnowień. W celu poprawy istniejącej sytuacji należy:

a) kontynuować prace nad restytucją sosny zwyczajnej pochodzącej sprzed okresu gradacji strzygoni choinówki w Puszczy Noteckiej,

b) uznać za właściwy, przewidziany do realizacji w latach 1993-1997 zakres prac obejmujących: zało-żenie archiwum klonów, doświadczeń rodowych, plantacji nasiennej produkcyjnej i plantacyjnej uprawy nasiennej,

c) uznać za dostosowanie do lokalnych warunków przyrodniczych drzewostany sosnowe wykazujące dobrą zdrowotność, prawidłowy wzrost i zadawalającą jakość hodowlano-techniczną. Drzewostany te można wykorzystać dla celów odnowienia naturalnego i sztucznego.

2. Dotychczasowe prace genetyczne nie dostarczyły informacji o cechach potomstwa wytypowanych drzew doborowych i drzewostanów nasiennych. Istnieje pilna potrzeba prowadzenia prac zmierzających do zdobycia informacji o cechach potomstwa (por. 1b).

3. Polepszenie wzrostu i jakości drzewostanów powstałych na terenach objętych klęską strzygoni choinówki powinno polegać na kontynuacji systematycznego usuwania drzewostanów negatywnych i starannego przepro-wadzania trzebieży selekcyjnych.

4. Odnowienie lasu w Puszczy Noteckiej musi uwzględniać zagrożenia ze strony szkodliwych owadów. Dla uniknięcia szkód powodowanych przez szeliniaka sosnowego można w zależności od lokalnych warunków:

a) pozostawić niezalesione zręby przez okres 1 roku, b) stosować wąskie zręby – smugowe odnawianie samosiewem bocznym, c) odnawiać zręby bieżące siewem.

5. Wszędzie tam, gdzie jest to uzasadnione jakością drzewostanu matecznego, należy stosować odnowienie naturalne. Szereg przykładów z terenu Puszczy dowodzi, że jest to możliwe, celowe i technicznie wykonalne.

6. W drzewostanach o zakłóconej równowadze ekologicznej należy zmodyfikować zasady pielęgnowania. Należy rezygnując z głównego celu, jakim jest hartowanie i zwiększanie odporności pielęgnowanego lasu, nale-ży ograniczyć zabiegi udostępniające las zwierzynie. Bezwzględnie trzeba unieszkodliwić przerosty i rozpiera-cze w czyszczeniach późnych. Następnym zabiegiem może być dopiero trzebież wczesna, w okresie, gdy drzewa nie są już tak podatne na spałowanie.

7. Na najuboższych siedliskach zamiast podszytów, powinny być tworzone na co trzecim pasie zrębowym koehlerowskie punkty oporu, o wielkości nie mniejszej niż 1% powierzchni zrębu, z pełnym zabezpieczeniem wysadzonych gatunków i zastosowanie niezbędnych zabiegów agrotechnicznych.

8. Puszcza, z uwagi na stałe zagrożenie masowymi pojawami szkodliwych owadów, nadaje się do progno-zowania gradacji różnych szkodników na obszarze całego kraju.


135

9. W warunkach Puszczy Noteckiej nie znajduje obecnie uzasadnienia stosowanie atraktantu "Tomodor" do odłowu cetyńca większego, bowiem tradycyjne pułapki zapewniają kilkanaście razy większe odłowy.

10. Dla wyjaśnienia przyczyn i uwarunkowania chorób drzew konieczna jest znajomość warunków meteoro-logicznych, czynniki pogodowe mają bowiem wpływ na przebieg chorób infekcyjnych i mogą wywołać choroby nieinfekcyjne. Wskazane jest stworzenie zagęszczonej sieci stacji meteorologicznych na terenie Puszczy.

11. W dziedzinie badań i praktyki ochrony lasu należy prowadzić działania interdyscyplinarne zmierzające do integrowanej ochrony lasu przed chorobami i szkodnikami. Pozwoli to na powiązanie strategii ochrony z warunkami środowiska.

12. Pomyślność wszelkich przedsięwzięć hodowlanych w Puszczy Noteckiej wymaga zasadniczych zmian w gospodarce łowieckiej. Za niezbędne działania w tym zakresie należy uznać:

a) redukcję populacji zwierzyny płowej do stanu zapewniającego gospodarczo znośny rozmiar szkód w lesie,

b) zaprzestanie zimowego dokarmiania zwierzyny, które nie powoduje zmniejszenia szkód w lesie a zwiększa przeżywalność populacji i ogranicza naturalną selekcję,

c) stopniową rezygnację z wydzierżawiania obwodów łowieckich na terenie Puszczy Kołom Łowiec-kim, które nie gwarantują przeprowadzania właściwej redukcji populacji jeleni,

d) uwzględnienie przy zagospodarowaniu Puszczy potrzeb pokarmowych jeleniowatych. Są one sta-łym elementem ekosystemu leśnego i powinno się znaleźć dla nich miejsce w Puszczy.

5. Wnioski dotyczące użytkowania lasu 1. Przetrzymawanie drzewostanów uznanych za negatywne do wyznaczonego wieku rębności jest niewska-

zane. W celu zróżnicowania struktury klas wieku wskazane jest, aby w drzewostanach produkujących drewno wysokiej jakości technicznej (wąskosłoiste o dużej gęstości) wydłużyć wiek rębności do 120-130 lat oraz wpro-wadzić na słabych siedliskach gatunki liściaste z krótką koleją rębu (jak przedplon). Zwłaszcza godna zalecenia jest brzoza brodawkowata, która wytwarza w glebie warunki niesprzyjające wzrostowi huby korzeni oraz opień-kowej zgnilizny drzew.

2. Na słabych siedliskach, dla ochrony ścioły, gleb i systemów korzeniowych, wprowadzić mniej szkodliwe systemy pozyskania drewna (sortymentowy), unikając zrywki sortymentów długich i wykluczając zrywkę wle-czoną bez urządzeń pomocniczych, szczególnie w młodych drzewostanach.

3. Zaniechać pozyskania surowca w ramach czyszczeń późnych a ścięte drzewa pozostawiać w międzyrzę-dach.

4. Udostępniać drzewostany dla celów użytkowych i ochrony przeciwpożarowej przez rozbudowę i utwar-dzanie dróg dojazdowych oraz szlaków zrywkowych zakładanych, zależnie od warunków terenowych i uznania hodowców, w fazie zakładania uprawy, czyszczeń wczesnych lub późnych.

5. Mając na uwadze przyrodnicze uwarunkowania Puszczy Noteckiej należało by w działalności gospodar-czej bezwzględnie ograniczyć się do pozyskania wyłącznie grubizny. Z wielu badań wynika bowiem, że pozy-skanie biomasy drzewnej w 60% (co odpowiada udziałowi grubizny w całym drzewie) nie wpływa istotnie na obniżenie produkcyjności siedlisk leśnych.

6. Pozostałe wnioski 1. Należy podjąć starania o utrwalenie materiałów o pożarze w nadleśnictwie Potrzebowice. Konieczne jest

zebranie wspomnień mieszkańców i uczestników akcji gaśniczej w postaci książki, filmu audycji TV. 2. Dotychczasowe osiągnięcia w zakresie odnowienia naturalnego sosny w Puszczy Noteckiej są wciąż zbyt

mało znane szerszym kręgom leśników. Należy upowszechnić w czasopiśmiennictwie leśnym sprawdzone wzo-ry postępowania w konkretnych warunkach przyrodniczych.

3. Prasa leśna zamieszcza bardzo mało materiałów opracowywanych przez gospodarzy lasu. Wzorem wielu państw o rozwiniętej gospodarce leśnej należy zachęcić Służbę Leśną do dzielenia się swoimi zawodowymi doświadczeniami na łamach fachowej prasy.

4). Wnioski robocze z Konferencji odbytej w Nadleśnictwie Potrzebowice w dniu 6.10.1994 r.

1. Prace odnowieniowe na wielkim pożarzysku powinno poprzedzać bardzo wnikliwe rozpoznanie charakteru i żyzności mikrosiedlisk. Jest to niezbędny warunek właściwego rozplanowania formy zmieszania i szczegó-łowej lokalizacji biogrup poszczególnych gatunków drzew. Rozpoznanie takie może być potrzebne nawet w przypadku, gdy nadleśnictwo jest w posiadaniu operatu glebowo-siedliskowego terenu, na którym wystąpił pożar.

2. Wskazane jest, aby w przyszłości do odnawiania pożarzysk dużych, w rozumieniu obowiązującej instrukcji ochrony przeciwpożarowej, przystępować po upływie jednego pełnego sezonu wegetacyjnego. Następnego po zaistnieniu pożaru o ile nie ma szczególnych uwarunkowań uzasadniających odstępstwo od tej zasady.


Przemawiają za tym względy zdrowotne odnowień oraz względy organizacyjne (przeprowadzenie rozpo-znania glebowego, właściwe przygotowanie powierzchni do prac odnowieniowych, przygotowanie gleby).

3. Ustawowy zapis zobowiązujący do ponownego wprowadzania roślinności leśnej (upraw leśnych) w lasach w okresie do 2 lat od usunięcia drzewostanu (Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach art. 13. pkt 1,2) powinna zostać znowelizowana przez dopuszczenie odstępstwa od tej zasady w przypadku bardzo dużych pożarzysk o powierzchni powyżej 1000 ha, jednak z zastrzeżeniem, że okres ten nie może być dłuższy niż 5 lat.

4. Pomimo niesprzyjających warunków pogodowych, udatność odnowień z siewu i sadzenia można uznać za dobrą, a miejscami zadawalającą.

5. Projektowane pasy biologiczne i punkty oporu biologicznego Koehlera stanowią dobrą podstawę do uzy-skania odpowiedniej bioróżnorodności i przebudowy drzewostanów w warunkach Puszczy Noteckiej.

6. Gałęzie i resztki poeksplatacyjne powinny być rozdrobnione i pozostawione na powierzchni spaleniska. Dopuszcza się pozostawienie nierozdrobnionych resztek poeksplatacyjnych zgromadzonych w postaci wa-łów.

7. Pożądanym jest obsianie powierzchni pożarzyska łubinem żółtym lub innymi gatunkami roślin, najlepiej motylkowych dla zatrzymania składników mineralnych w glebie i powstrzymania erozji eolicznej.

8. Występujące coraz częściej, na coraz większych powierzchniach pożary leśne, powinny skłonić Dyrekcje Generalną Lasów Państwowych do znowelizowania, w oparciu o dotychczasowe doświadczenia z dużych pożarzysk, obowiązujące aktualnie "Znowelizowane zasady postępowania gospodarczego na pożarzyskach" (Lasy Państwowe, Instytut Badawczy Leśnictwa, W-wa 1998).

9. Wskazane jest jak najszybsze rozpoczęcie badań nad zmianami zachodzącymi w glebie niezwłocznie po zaistnieniu pożaru i w okresie przynajmniej pierwszych 5 lat po pożarze, na różnych siedliskach gleb i w różnych warunkach klimatycznych, a także nad stanem odnowień, ich udatnością i wzrostem, jakością oraz nad zmianami w stanie ekosystemu leśnego w granicach pożarzyska. Ponadto nieodzowne jest stałe doku-mentowanie na bieżąco wszystkich czynności gospodarczych wykonywanych na terenie pożarzyska.

W przypadku dużych pożarzysk, gdzie nie do uniknięcia jest wprowadzenie materiału sadzeniowego z nasion spoza mikroregionu, w którym pożarzysko jest usytuowane, należy ściśle ewidencjonować pocho-dzenie użytego do odnowienia materiału, przestrzegając – w czasie prac odnowieniowych a następnie w to-ku wykonywanych poprawek – zasadę nie wprowadzania do tego samego oddziału leśnego, materiału od-nowieniowego gatunków głównych dwu lub więcej pochodzeń.

5). Wnioski z Konferencji „Puszcza Notecka Człowiek-Las Drewno”, zorganizowanej przez Polskie Towa-rzystwo Leśne oraz Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych w Poznaniu Pile i Szczecinie, która odbyła się w dniach 16-18 października 2002 r.

1. Należy przyjąć dla całej Puszczy Noteckiej jednolite zasady gospodarowania, przygotowując aktualną wer-sję „Opisania Puszczy Noteckiej” wzorem opracowania z roku 1969. Nowe opracowanie powinno określać długoterminowe zasady regulacji użytkowania lasu oraz gospodarki wodnej.

2. W oparciu o w/w opracowanie należy określić perspektywiczną podaż surowca drzewnego z terenu Puszczy Noteckiej w okresie najbliższych 20 lat oraz jego parametry techniczne, jakościowe i wymiarowe (jako in-formację niezbędną dla potencjalnych inwestorów). Należy podjąć intensywną akcję promocyjną celem zwrócenia uwagi na specyficzne walory techniczne drewna puszczańskiego oraz przyczynić się do wykre-owania regionalnego rynku drzewnego.

3. Istnieje pilna potrzeba łącznego opracowania wyników wszelkich badań dotyczących Puszczy Noteckiej oraz opisania efektów gospodarczych uzyskanych na licznych powierzchniach obserwacyjnych.

4. Uwarunkowania przyrodniczo-leśne Puszczy Noteckiej stwarzają konieczność wdrażania ergonomicznie akceptowalnych technologii leśnych charakteryzujących się niska uciążliwością środowiskową oraz wysoką sprawnością ekonomiczną w zakresie pozyskiwania drewna, zarówno w cięciach pielęgnacyjnych, jak i od-nowieniowych postulaty te najpełniej realizowane mogą być w metodzie sortymentowej drewna krótkiego. Stwarza ona możliwość budowy racjonalnego łańcucha technologicznego od lasu począwszy na finalnym produkcie kończąc.

5. W celu zapoznania władz samorządowych Województwa Wielkopolskiego i Lubuskiego ze stanem Puszczy Noteckiej, jej perspektywami i możliwościami wykorzystania tych perspektyw dla rozwoju regionu, należy, po ukonstytuowaniu się samorządów nowej kadencji zorganizować (w lutym 2003) spotkanie na ten temat z władzami Związku Gmin Nadnoteckich i przedstawić wnioski z niniejszej konferencji.

6. Należy podjąć starania o włączenie pod obrady Sejmików Województw Wielkopolskiego i Lubuskiego problematyki leśnej w kontekście znaczenia lasu dla zdrowia ludzi, turystycznego zagospodarowania terenu i innych funkcji lasu. Wykorzystanie zasobów drzewnych Puszczy Noteckiej dla gospodarki regionu oraz


137

możliwości tworzenia nowych miejsc pracy w związku z koniecznością zagospodarowania pozyskiwanego drewna (z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej do przerobu surowca na miejscu) powinny być istot-nym elementem strategii rozwoju regionalnego. Dla realizacji tych celów niezbędna jest rozbudowa infra-struktury z udziałem funduszy pomocowych Unii Europejskiej.

2. Ocena oddziaływania na środowisko eksploatacji gazu ze złoża „Grotów” – wnioski*

1. Ocena wpływów środowiskowych dotyczy złoża ropy naftowej “Grotów", które jest jednym z trzech są-siadujących ze sobą złóż węglowodorów przewidzianych do eksploatacji w kompleksie Lubiatów-Międzychód-Grotów. W obrębie ocenianego złoża, w strefach przyodwiertowych będą prowadzone podstawowe zabiegi związane z wydobyciem, opomiarowaniem i przesyłaniem płynów złożowych do Ośrodka Centralnego LMG, stanowiącego zakład uzdatniania węglowodorów wydobywanych ze wszystkich planowanych do zagospodaro-wania złóż kompleksu LMG.

2. Inwestorem planowanego przedsięwzięcia jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Oddział Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Inwestor, dzięki wieloletniemu prowadzeniu eksploatacji złóż węglowodorów w różnych warunkach geologicznych i środowiskowych, posiada duże praktyczne doświadcze-nie oraz dysponuje nowoczesnym sprzętem i urządzeniami, a także sprawdzonymi rozwiązaniami technicznymi, technologicznymi i organizacyjnymi. Posiada ponadto wdrożony zintegrowany system zarządzania jakością, w tym system zarządzania środowiskowego. Przyjęte przez inwestora, rozwiązania ograniczające negatywny wpływ eksploatacji złoża na środowisko, opisane w "Koncepcji wstępnej zagospodarowania złóż Lubiatów-Międzychód-Grotów-Sowia Góra" dają gwarancję prowadzenia eksploatacji w – obrębie złoża „Grotów” w sposób bezpieczny dla środowiska.

3. Wydobycie węglowodorów z nowoodkrytych i włączonych do eksploatacji złóż jest zawsze korzystne z punktu widzenia poprawy krajowego bilansu paliwowego, w którym udział gazu ziemnego z krajowych złóż wynosi 30 %, zaś ropy naftowej około 10 %. Prognozowane wydobycie ropy ze złóż LMG, wynoszące około 450 tys. t/rok stanowić będzie znaczący udział w krajowym wydobyciu tej kopaliny. Podniesienie wydobycia gazu ziemnego (w tym ze złóż LMG o prognozowaną ilość ok. 470 mln m3/rok) pozwoli utrzymać dotychcza-sowy udział gazu ziemnego w bilansie gazowniczym w Polsce. Planowane wydobycie ropy i gazu ze złoża „Grotów” stanowi znaczący procentowy udział wydobycia ze złóż kompleksu LMG.

4. Zagospodarowanie złoża „Grotów” będzie polegało na zorganizowaniu i wyposażeniu strefy przyodwier-towej indywidualnego odwiertu G-1 oraz ośrodka grupowego Grotów (OGG) z odwiertami G-2, G-8H i G- 9H. W obrębie stref przyodwiertowych zostaną zamontowane urządzenia i instalacje służące odbiorowi i wstępnej obróbce (uzdatnianiu) wydobytych płynów złożowych. Lokalizacja stref przyodwiertowych w obrębie złoża została zdeterminowana istnieniem odwiertów poszukiwawczo-rozpoznawczych, zakwalifikowanych jako eks-ploatacyjne, które zrealizowano z uwzględnieniem ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów natural-nych oraz w sposób ograniczający uciążliwości dla terenów sąsiednich.

5. Przyjęte dla ocenianego przedsięwzięcia rozwiązania powodują, że spełnia ono wymagania dotyczące ochrony środowiska, w szczególności w zakresie ochrony czystości powietrza, ochrony stanu wód powierzch-niowych i podziemnych oraz powierzchni ziemi, a także ochrony klimatu akustycznego. Urządzenia zainstalo-wane w strefach przyodwiertowych nie produkują zanieczyszczeń powietrza oraz nie są źródłem odpadów i ścieków w ilościach mogących powodować przekroczenia standardów jakości środowiska przyjętych w przepi-sach obowiązującego w Polsce prawa środowiskowego. Hałas generowany w wyniku pracy urządzeń wydobyw-czych nie przekroczy wartości dopuszczalnych przyjętych dla rozpatrywanego terenu.

6. Awarie, które mogą się wydarzyć podczas eksploatacji złóż węglowodorów są zdarzeniami losowymi i nie można przewidzieć ich skali, zasięgu oraz zagrożeń, które będą ich następstwem. Przeciwdziałanie awariom oraz zapobieganie ich skutkom jest niezwykle ważne z punktu widzenia minimalizacji zagrożeń środo-wiska oraz zdrowia i życia ludzi. Zastosowanie w związku z eksploatacją złoża "Grotów" rozwiązań technicz-nych, stosownych do określonej klasy zagrożenia erupcyjnego (klasa A) i kategorii zagrożenia siarkowodorowe-go (kategoria III) znacząco ograniczy ryzyko wystąpienia awarii. Zapobieganie awariom oraz likwidacja ich

* Oprac. na podstawie Raportu o oddziaływaniu na środowisko eksploatacji złoża ropy naftowej Grotów,

Kraków, maj 2006 r.


skutków będzie się odbywać w oparciu o obowiązujące w tym zakresie szczegółowe przepisy prawa geologicz-negi i górniczego.

7. Eksploatacja złoża "Grotów" zalicza się do przedsięwzięć, dla których nie jest wymagane pozwolenie zin-tegrowane, nie powoduje oddziaływań transgranicznych i nie wymaga utworzenia obszaru ograniczonego użyt-kowania.

8. W granicach omawianego złoża nie stwierdzono żadnych obiektów przyrodniczych podlegających bezpo-średniej ochronie (rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, miejsca gniazdowania ptaków wymagające utworze-nia strefy ochronnej), w tym obiektów objęte Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000, wykluczających, czy też utrudniających realizację ocenianego przedsięwzięcia. Brak jest ponadto obiektów stanowiących dobra kultury materialnej, w tym zabytków.

9. Wszelkiego rodzaju ewentualne kolizje, uciążliwości, niedogodności czy konflikty będą miały nieznaczny zakres, ograniczony do terenu stref przyodwiertowych, co zdecydowanie minimalizuje zasięg i skalę oddziały-wań. Oddziaływania te będą ponadto ograniczone korzystną lokalizacją stref przyodwiertowych względem ist-niejących dróg leśnych wykorzystywanych na potrzeby transportu związanego z eksploatacją złoża. Lokalizacja stref przyodwiertowych jest korzystna w stosunku do terenu przewidzianego na budowę ośrodka centralnego oraz ze względu na możliwość wykorzystania istniejących przecinek i duktów leśnych pod budowę planowanych rurociągów. Usytuowanie obiektów służących eksploatacji złoża „Grotów” na terenie lasów państwowych nale-żących do Nadleśnictw: Karwin, Sieraków i Potrzebowice nie stwarza konfliktów z prowadzoną przez nie go-spodarką leśną.

10. Zidentyfikowane w Raporcie negatywne oddziaływania na środowisko związane z eksploatacją złoża w znacznym stopniu będą równoważone poprzez zysk ekologiczny wynikający z użytkowania wydobytej ze złoża „Grotów” kopaliny.

Na podstawie oceny przedstawionej w niniejszym Raporcie należy stwierdzić, że przedmiotowe przedsię-wzięcie kwalifikuje się do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsię-wzięcia na etapie ubiegania się o koncesję na wydobywanie ropy naftowej i gazu towarzyszącego ze złoża „Gro-tów”.

3. Pomniki i zabytki przyrody z terenu Puszczy Noteckiej, opisane w 1938 r.*

A. Powiat czarnkowski

Ważniejsze miejsca

1. Projektowany rezerwat w Nadleśnictwie Smolary

W rejonie Smolar, na terenie obejmującym torfowisko i łąki mokradłowe projektowano utworzenie rezerwatu. Rosły tam trzy gatunki rosiczek, widłak spławny, żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, borówka bagienna, gnidosz rozesłany, podrzeń żebrowiec, widłak zeglej, gołek długowostrogowy, sasanka wiosenna, pięciornik nor-weski.

2. Wzgórza k. Goraja

Na wzgórzach, w sąsiedztwie Goraja, w miejscach słonecznych rosły: aster gawędka, wyka grochowata, lep-nica zielonawa, koniczyna długowłosa. W lasach występowały: narecznica zachyłkowa, buławik biały, kokorycz pusta, kokorycz pośrednia.

* Opracowano, z zachowaniem starego nazewnictwa, na podstawie: A. Wodziczko, F. Krawiec, J. Urbański

(1938): Pomniki i zabytki przyrody z Wielkopolski, Poznań, Wydawnictwo Okręgowego Komitetu Ochrony Przy-rody na Wielkopolskę i Pomorze, Zeszyt 8, str. 1-472.


139

3. Torfowisko mszarne k. Hamrzyska

Na torfowiskach mszarnych w rejonie Hamrzyska rosły: nerecznica grzebieniasta, skalnica torfowiskowa, bagno zwyczajne, rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, żu-rawina błotna, turzyca bagienna, bagnica błotna, przygiełka biała, nerecznica grzebieniasta.

4. Jezioro koło Kruteczka

Na jeziorze Kruteckim i w pobliżu stwierdzono: jezierzę morską, kłoć wiechowatą

Rośliny chronione i osobliwości florystyczne

Podrzeń rumolistny – L. Króteckibór Nerecznica zachyłkowa – las na wzgórzach Goraju Podrzeń żebrowiec – L. Smolary (b. rzadki w Wielkopolsce) Widłak wroniec – Pokraczyn, las nad jeziorem Widłak spławny – L. Smolary (b. rzadki w Wielkopolsce) Bagnica torfowa – torfowisko k, Goraju Rdestnica włosowata – Stajkowo Rdestnica gęsta – Stara Noteć Jezierza morska – jezioro k. Kruteczka Sit miękki – Smolary Złoć najmniejsza – Goraj Lilia złotogłów – Lubasz, Klempicz Przygiełka biała – Smolary (drugie stanowisko w Wielkopolsce) Kłoć wiechowata nad jeziorem k. Kruteczka Turzyca rozsunięta – Goraj Turzyca bagienna – nas jeziorem w Kruczu Wiklina cebulkowata – L. Smolary Kostrzewa leśna – Goraj Kostrzewa stokłosowa – nad drogą między Lubaszem a Gorajem (jedyne stanowisko w Polsce) Gołek długoostrogowy – L. Smolary Tajęża jednostronna – Krutecki bór, Krucz Zdrojek wodny – nad Notecią koło Ciszkowa (drugie stanowisko w Wielkopolsce) Muchotrzew – solniskowy – Czarnków w kierunku na Dębe, Goździniec okółkowy – Kruteckibór Sasanka wiosenna – L. Smolary Kokorycz pełna – Dębe, w lesie na wzgórzach Rosiczka okrągłolistna L. Smolary; Potrzebowice, Miały, Piłka, Krucz, Hamrzysko, Niewiemko Rosiczka długolista – L. Smolary, Hamrzysko Rosiczka pośrednia – L. Smolary (drugie stanowisko w Wielkopolsce) Fiołek torfowy – Ciszkowo, torfowisko Skalnica torfowiskowa – łąki torfowe k. Hamrzyska Wierzbówka rózgowata – Goraj, Wieleń Czartawa pośrednia – Hamrzysko Bagno zwyczajne – Hamrzysko, Klempicz Modrzewica zwyczajna – L. Smolary, Hamrzysko, Niewiemko Niezapominajka leśna – Goraj (rzadka w Wielkopolsce) Gnidosz rozesłany – L. Smolary Łuskiewnik różowy – Kruteckibór Zaraza czerwona – Ciszkowo Czyściec kosmaty – Goraj Dzwonek rapunkuł – Dębe, Lubasz (b. rzadki w Wielkopolsce) Dzwonek szerokolistny – Goraj Aster gawędka – Goraj, Pianówka Starzec wodny – łąki nad Notecią

Drzewa i krzewy

Świerk – majątek Lubasz, dwa olbrzymie drzewa przed dworem


Cis – majątek Dębe, dwa potężne cisy w parku w obw. 0,92 cm, wys. 8-9 m i 1,5 m obw., wys. 9-10 cm. Nadl. Potrzebowice – pięć krzewów, wys. 2-4,5 m, przy nadleśnictwie,

Sosna – Smolary, teren prywatny, 15 sosen barciowych o pniach skręconych, w oddz. 137 (3 suche okazy). Nadl. Wronki, oddz. 52, sosna parasolowata o obw. 3,5 m., wys. 10 m.

Wierzba śniada – Ciszowo, Miały Wierzba czarniawa – Wieleń Buk – Nadl. Drawsko, na tzw. Rajcywcu grup buków Dąb – Piłka – dąb o obw. 5 m, wewnątrz pusty Brzękinia – Goraj grupa drzew

Ptaki

Bocian czarny L. Smolary do 1924 gnieździła się para Cietrzew – para k. Kruteczka Łabędź niemy – para na jez. Kruteckim Żuraw W L. Klempicz – 1 para Łabędź głuchy – jedna para gnieździ się nad Jeziorem Kruteckim Rybitwa krzyczek – gnieździ się nad jeziorem k. Goraju.

Gady

Żółw błotny szereg stanowisk k. Wielenia i Drawska

Owady

Rohatyniec garbarz k. Wielenia Trajkotka czerwona k Czarnkowa i Wielenia Brodawnica k Czarnkowa i Wielenia W Wieleniu była czynna w latach międzywojennych kopalnia węgla brunatnego – jedna z niewielu w Wiel-

koplolsce.

B. Powiat Międzychód

Ważniejsze miejsca

1. Zbocza nad jeziorem Kłosowskim i Czaple Wyspy na jeziorze Kłosowskim

Koło Jez. Kłosowskiego rosną mieszańce maliny z jeżynami oraz mieszańce goździka piaskowego z goździ-kiem upstrzonym. Na zboczach wschodniego brzegu jez. Kłosowskiego, w partii północnej, wśród zespołu kse-rotermicznego rośnie ostrołódka kosmata. Wyspy na jeziorze porośnięte były starym drzewostanem sosnowo-dębowym o bogatym podszyciu. Znajdująca się tam kolonia czapli liczy 50 gniazd, gnieździły się tam także: żuraw, kania czarna, sokół wędrowny, kormoran (1 para). Rosła tam lilia złotogłów. Rezerwat Czaple Wyspy został utworzony w 1928 r., zarządzeniem Dyrekcji Lasów Państwowych.

2. Buczyna nad jeziorem Lutomskim

Buczyna nad jez. Lutomskim – las bukowy o charakterze lasu pierwotnego z bogatą roślinnością podszycia i runa. Stwierdzono: paprotnicę kruchą, perłówkę zwisłą, niecierpka gniewosz, wykę wyroślową, jarzemkę więk-szą, miodunkę ćmą, przetacznika ząbkowanego, czyścica kosmatego, ostrołódkę kosmatą. A także ślimaka świ-drzyka oraz ślimaka austriackiego.

3. Śródleśny mszar koło Starego Zatomia

Na rozległym mszarze, wśród zwartych kobierów torfowców występuje masowo rosiczka okragłolistna, żu-rawina błotna, bagnica torfowa.


141

4. Torfowisko mszarne w Leśnictwie Kukułka

K. leśniczówki Kukułka – śródleśne torfowisko mszarne z rosiczką okrągłolistną, bagnem, żurawiną błotną i turzycą bagienną

Drzewa i krzewy

Buk – w Nadl. Sieraków, L. Góra-Wschód nad jez. Lutomskim, na stromym zboczu liczne i piękne buki. Średnica wielu z nich wynosi ponad 1 m., obwód najgrubszych – 5,8 m i 5,6 m.

Ssaki

Wilk – W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku trafiały się zimą wilki w powiecie. Wilk w Wielkopol-sce stale nigdzie już nie występuje i w nowszych czasach posiadamy zaledwie kilka danych o okazach, które zimą zapędziły się na teren Wielkopolski.

Popielica w 1907 r. obserwowana w ok. Sierakowa (gat. w Wielkopolsce rzadki)

Ptaki

Kormoran – Czaple Wyspy – 1 para gnieździ się (jedyne pewne miejsce gniazdowania kormorana w Polsce). Tracz długodziób – przelotny na jez. Kłosowskim Gągoł – 1 p. gnieździe się nad jez. Kłosowskim Żuraw – dwa gniazda w L. Kukułka Czapla siwa – Czaple Wyspy, kolonia 50 gniazd Kania czarna – Czaple Wyspy, 1 para Orzeł bielik – Czaple Wyspy, ostatni raz gniazdował do 1923 (było to jedyne stanowisko w Wielkopolsce) Orzeł rybołów – gnieździł się na Czaplich Wyspach oraz nad jez. Mnich do czasów wycięcia lasów, po żerze

strzygoni choinówki (1924). (Ostatnio spotykany tylko na przelotach). Sokół wędrowny – Czaple Wyspy – 1 p. (odnotowany jeszcze w Dębinie k. Wągrowca) Krótkoszpon – okaz zabity w L. Bucharzewo, Kraska – nierzadka w powiecie Pluszcz kordusek – obserwowany w L. Kukułka

Gady

Gniewosz miedzianka – L. Kukułka

Ryby

Sieja – jez. Śremskie, Chełmińskie, Gorzyńskie (b. rzadka) Sielawa – jez. Śremskie, Chełmińskie, Gorzyńskie

Ślimaki

Świdrzyk – Buczyna nad Jez. Lutomskim Ślimak austriacki – Buczyna nad Jez. Lutomskim

C. Powiat Oborniki

Ważniejsze miejsca

1. Brzeg Warty naprzeciw Kiszewa

Nieco poniżej ujścia Samicy k. Młyna Ruksu rośnie b. rzadki w Wielkopolsce skrzyp olbrzymi dorastający do 1,5 m wysokości oraz inne skrzypy – leśny, polny, łąkowy, bagienny, błotny, jesienny.

2. Środkowy bieg Wełny

Koło Młyna Wełny, ok. 2 km na zachód od stacji kolejowej Parkowo, rzeka posiada wartki nurt i czystą wo-dę, w której żyje rzadko spotykana flora i fauna potokowa. Występują tutaj rzadkie na niżu na niżu gatunki kra-


snorostów. Jeden z nich Hildenbrandia rivularis, tworzący charakterystyczne czerwone plamy na kamieniach zanurzonych w wodzie. Inny gatunek Thorea ramosissima tworzy 20 metrowe sznury o barwie sinawo-zielonej, przyczepione do głazów, więcej w Polsce nie stwierdzony. Z fauny potokowej występują tutaj rzadkie mięczaki.

3. Torfowisko nad jeziorem koło Sycyna

Na północ od osady Sycyn znajduje się niewielkie torfowiskowe jeziorko otoczone moczarami i torfowiska-mi częściowo mszarnymi. Występuje tam wolfia bezkorzeniowa, rzęsy: trójrowkowa, drobna, garbata oraz spi-rodela wielokorzeniowa. Na torfowisku wśród torfowców licznie występuje rosiczka okrągłolistna i długolistna oraz rzadki w Wielkopolsce mech Paludella squarrosa, relikt glacjalny.

4. Torfowisko mszarne “Bagna”

„Rozległe (około 4 km2 powierzchni) największe w Wielkopolsce torfowisko, dziś bardzo zniszczone, gdyż w wielu miejscach eksploatuje się torf maszynami, zachowało się jeszcze pozostałości dawnych zespołów, cha-rakterystycznych dla torfowisk typu wrzosowego”. Rosną tutaj: bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna, rosiczka okragłolistna, bagnica torfowa, skalnica torfowiskowa, buławik czerwony, goryczka wąskolistna, wolfia bezkorzeniowa.


Skrzyp olbrzymi – lewy, stromy brzeg Warty, nieco poniżej Ruksu k. Kiszewa Lilia złotogłów – Kowanówko Turzyca Dawalla – torfowisko nad jeziorem k. Sycyna Storczyk drobnokwiatowy – na łąkach pomiędzy Rożnowem a Parkowem Kruszczyk rdzawo-czerwony – Lipa, Kowanówko, Bębnikąt, Dąbrówka Leśna Buławik czerwony – Lipa, L. Bębnikąt Żłobik koralkowy – Ludomy Wolfia bezkorzeniowa – k. Sycyna, k. Bębnikątu Jaskier leżący – Kowanowo Kokorycz skąpokwiatowa – Kowanówko Rosiczka okrągłolistna – k. Sycyna, torfowisko “Bagno” Rosiczka długolistna – k. Sycyna, torfowisko “Bagno” Skalnica torfowiskowa – torfowisko “Bagno” Wyka grochowata – Stobnica Bagno zwyczajne – torfowisko “Bagno” Modrzewnica zwyczajna – torfowisko “Bagno” Goryczka wąskolistna – torfowisko “Bagno”, Bąblin Wężymord stepowy – Piłka, Bębnikąt, Kowanowo Dzięwięćsił – lasy sosnowe k. Poldesia, Dąbrówka Leśna, Piłka

Drzewa i krzewy

Dąb szypułkowy – L. Marylówka, oddz. 208 dąb ok. 200. letni o obw. 3,40 i wys. ok. 21 m. w Nadl. Boru-szynek, L. Tarnowiec, oddz. 116, ok. 500. letni dąb od 1928 r. całkowicie obumarły.

Wiąz pospolity odmiana korkowa – k. Kowanówka w dolinie Warty w gęstych zaroślach, drzewa do 1,90 m. Jabłoń płonka – w Nadl. Boruszynek, L. Garncarski Bród, oddz. 43 b, stara jabłoń, chroniona od czasów pru-

skich. Brzękinia – Nadl. Oborniki, L. Marylówka, oddz. 225 b., drzewo wys. 1 m i średnicy 38 cm w pierśnicy; w

oddz. 227 b – sześć okazów, największy ma 7 m wys. i 15 cm średnicy.

Zwierzęta rzadkie i godne ochrony

Ptaki

Puchacz – gnieździ się być może w Nadl. Boruszynek. Ptak niegdyś w Wielkopolsce częsty, dzisiaj prawie doszczętnie wytępiony.

Kurka wodna – znana znad Wełny


143

Owady

Lycaena amandus na mokrych łąkach w Bagnie i Kowanówku, Limenitis camilla – Kowanówko Stenobothrus nigromaculatus – jasne lasy sosnowe, między Dąbrówką Leśną a Bębnikątem Trajkotka czerwona – suche słoneczne lasy sosnowe i pagórki między Nowołaskońcem a Bąblińcem

D. Powiat szamotulski

Ważniejsze miejsca

1. Las na wschód od Obrzycka

Leśnictwo Anastazewo – obszerny kompleks leśny z przewagą partii liściastych i mieszanych. W drzewosta-nie liściastym rosną: nasiężał pospolity, kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, lilia złotogłów storczyk plamisty, buławik czerwony, orlik pospolity, jarzmianka większa, zankocica skalna. Natomiast w miejscach o przewadze sosny – podejźrzon rumianolistny, kosmatka blada, gruszyczka pośrednia, siódmaczek.

2. Torfowisko mszarne w lesie na wschód od Obrzycka

Niewielkie skąpożywne torfowisko śródleśne z charakterystyczną florą jak: modrzewnica zwyczajna, borów-ka pijanica, żurawina błotna.


Turzyca Hornschucha – L. Kobylniki k. Obrzycka Kruszczyk rdzawo-czerwony – las sosnowy nad Wartą k. Obrzycka Jaskier leżący – las na wschód od Obrzycka nad mokradłem Lepiężnik kutnerowaty – nad Wartą k. Obrzycka Drzewa i krzewy Lipa wielkolistna – Papiernia pod Obrzyckiem (obw. 4,55 m)

4. Obszary wnioskowane do włączenia do NATURY 2000

1). DĄBROWY OBRZYCKIE

PLH 300003 Pow. 960,9 ha

Ogólna charakterystyka obszaru

− Lasy iglaste 54% − Lasy liściaste 13% − Lasy mieszane 24% − Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 4% − Siedliska rolnicze (ogólnie) 5%

Obszar znajduje się na wysokiej i środkowej terasie Obornickiej Doliny Warty, na wschód od miejscowości Obrzycko. Jego południową granicę wyznacza dolina Samy, północną Warta, zaś wschodnia biegnie wzdłuż drogi Brączewo-Kobylniki.

Dominującym elementem krajobrazu są lasy. Jedynie w dolinach lokalnych cieków wodnych występują kompleksy roślinności łąkowo-szuwarowej i wodnej. Ostoja wyróżnia się dużym udziałem drzewostanów liścia-stych, głównie dębowych. Jak wynika z analizy dawnych map leśnych, wyrosły one pod osłoną nasadzeń so-snowych. Są to obecnie w większości płaty acidofilnej dąbrowy, a także szczególnie cenny, rozległy (obejmują-


cy ponad 50 ha) obszar świetlistych dąbrów. Mimo wyraźnie widocznych przejawów regeneracji naturalnej roślinności leśnej nadal dość dużą powierzchnię zajmują leśne zbiorowiska zastępcze, powstałe w wyniku nasa-dzeń, przeważnie sosny. W częściowo zalesionych dolinach niewielkich cieków przecinających obszar występu-ją łęgi Fraxino-Alnetum i Querco-Ulmetum, a na ich obrzeżach lasy grądowe Galio silvatici-Carpinetum. Dna dolin wokół zarastających torfianek i małych zbiorników wodnych porośnięte są zbiorowiskami szuwarowymi z udziałem zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych.

Opis obszaru

Rozległy kompleks zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, a wśród nich 10 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (w tym dwa priorytetowe), z dominacją lasów liściastych, głównie drzewostanów dębowych na właściwych dla nich siedliskach. Duży udział w powierzchni obszaru (blisko 50%) mają dąbrowy acydofilne.

Kompleks dąbrów w okolicy Obrzycka wyróżnia bardzo dobry stan zachowania fitocenoz zespołu Potentillo albae-Quercetum w odmianie wielkopolskiej. Zajmują one stosunkowo dużą powierzchnię i charakteryzują się bogatą listą oraz znaczącym udziałem ilościowym gatunków diagnostycznych, w pełni odzwierciedlającym typowe do niedawna, stosunki florystyczne panujące w tym zespole w zachodniej Polsce. W granicach obszaru zaobserwowano i udokumentowano pełną zmienność lokalnosiedliskową fitocenoz Potentillo albae-Quercetum.

Na podkreślenie zasługuje bogactwo gatunkowe roślin naczyniowych. Występuje tu wiele gatunków chro-nionych prawem lub regionalnie zagrożonych. Dotychczas stwierdzono występowanie 17 taksonów flory naczy-niowej figurujących na regionalnej „czerwonej liście” Wielkopolski. Spośród taksonów wymierających w tym regionie [E] zanotowano na terenie ostoi kilka okazów pięciornika skalnego Potentilla rupestris. Z kategorii gatunków narażonych (V) dość licznie reprezentowane są: Betonica officinalis, Asperula tinctoria, Lilium mar-tagon, Platanthera bifolia, Cnidium dubium i Pulmonaria angustifolia; natomiast Dianthus superbus, Koeleria grandis, Campanula bononiensis, Peucedanum cervaria i Trollius europaeus są znacznie rzadsze. Z grupy ga-tunków rzadkich (R) występują: Crataegus curvisepala oraz Festuca amethystina ssp. ritschlii. Ze względu na dominację zbiorowisk naturalnych (np. roślinności leśnej, szuwarowej i wodnej) oraz półnaturalnych (łąkowych) do najważniejszych zagrożeń zaliczyć można: nasadzenia gatunków obcych siedliskowo lub geograficznie; spontaniczne rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków roślin o redukcyjnym wpływie na rzadkie składniki runa leśnego; ewentualne zmiany sposobu zagospodarowania użytków zielonych (zaniechanie koszenia, bądź intensyfikacja użytkowania połączona z silnym nawożeniem łąk); nieodpowiednie z przyrodniczego punktu widzenia, prace hydrotechniczne i melioracyjne.

Większość obszaru nie jest chroniona; niewielką część stanowi rezerwat przyrody Świetlista Dąbrowa (79,86 ha; 1998). Na terenie obszaru znajduje się także kilka pomników przyrody. Własność Skarbu Państwa oraz grun-ty prywatne. Lasy są pod zarządem nadleśnictwa Oborniki, obrębu Obrzycko i leśnictwa Daniele; tereny niele-śne stanowią własność Agencji Nieruchomości Rolnych, bądź własność prywatną.

2). JEZIORO KUBEK

PLH 300006 Pow. ha 986,7 ha


− Lasy iglaste 87% − Lasy liściaste 3% − Wody śródlądowe (stojące i płynące) 10%

Opis obszaru

Obszar leży na pograniczu wysokiej i środkowej terasy Obornickiej Doliny Warty oraz pól wydmowych Międzyrzecza Warty i Noteci, na północ od Sierakowa. W skład ostoi wchodzi jezioro Kubek (pow. 67,3 ha) otoczone niemal ze wszystkich stron lasami. W bezpośrednim otoczeniu jeziora z wąskim pasem szuwarów dominują kompleksy lasów bagienno-łęgowych (olsy i łęgi olszowe). Bardzo interesującym elementem przyrody obszaru jest kompleks roślinności związanej z cyrkiem źródliskowym niewielkiego strumienia zasilającego jezioro Kubek, a wypływającego spod wału wydm przy jego północnych brzegach. W płytkich, bardzo czystych wodach częste są płaty Cardamino-Beruletum i Beruletum submersae, a na stromych skarpach potoków zbioro-wisko mszaków o charakterze źródliskowym Pellio-Conocephaletum. W miejscach gdzie woda sączy się wolniej i dochodzi do zabagnień pojawiają się płaty Chrysosplenio-Cardaminetum i Caricetum remotae. Zbiorowiska te


145

otoczone są olszynami, także o charakterze źródliskowym. Stwierdzono tu zarówno płaty olsu porzeczkowego, jak i łęgu olszowego. Kompleks lasów olszowych otoczony jest przez bory sosnowe Puszczy Noteckiej.

Jezioro Kubek chroni znakomicie zachowany kompleks zbiorowisk naturalnych związanych m.in. ze szcze-gólnym układem warunków siedliskowych powstających na styku dwóch fizjotopów – typowych dla Puszczy Noteckiej zalesionych wydm i stosunkowo rozległej misy jeziornej u ich podstawy. Najważniejsze walory ostoi to: − Duża różnorodność siedliskowa i bogactwo zbiorowisk higrofilnych; dotąd stwierdzono występowanie 8

rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, w tym priorytetowych łęgów olszowych. − Bardzo dobrze wykształcony, rozległy kompleks olsów i towarzyszącej im roślinności związanej z krysta-

licznymi wodami źródlanymi (oba rodzaje siedlisk zasługują na objęcie ich Dyrektywą Siedliskową). Nad jeziorem Kubek stwierdzono pełne zróżnicowanie zbiorowisk źródliskowych występujących w Wielko-

polsce. We florze omawianego obszaru, która nie była dotychczas dokładnie badana, stwierdzono kilka roślin naczyniowych chronionych prawem lub regionalnie zagrożonych. W okolicy jeziora Kubek znaleziono 30 ga-tunków mchów, w tym stosunkowo tu rzadkie Sphagnum squarrosum i S. fimbriatum oraz gatunki źródliskowe, np. Cratoneuron filicinum.

Projektowany do objęcia ochroną teren znajduje się na pograniczu Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Północna granica Parku przebiega jednak przez sam środek cennego kompleksu źródliskowego. Ze względu na dominację zbiorowisk naturalnych związanych z obecnością źródlisk (np. olszyn, roślinności, szuwarowej i wodnej) do najważniejszych zagrożeń na terenie ostoi zaliczyć można: ewentualne naruszenie aktualnych wa-runków wodnych umożliwiających funkcjonowanie tego układu, intensywną gospodarkę rybacką w jeziorze wpływającą, poprzez wprowadzenie zbyt dużej populacji ryb roślinożernych, na zanik makrofitów wodnych.

Obszar w większości na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego (30 413 ha; 1991), część na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Puszcza Notecka (61 432 ha). Planuje się utworzenie rezerwatu przyrody obejmującego najcenniejsze fragmenty obszaru. Dominuje własność Skarbu Państwa pod zarządem Lasów Pań-stwowych.

3). SIERAKÓW

PLH300013 Pow. 0,1 ha

Opis obszaru

Jedna z najliczniejszych znanych kolonii rozrodczych nocka dużego Myotis myotis – gatunku z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, na terenie Polski. Kolonia jest zagrożona tylko potencjalnie: ewentualne zmiany mi-kroklimatu, płoszenie zwierząt, prowadzenie remontów w niewłaściwy sposób (np. w okresie przebywania nie-toperzy w schronieniu tj. IV-XI, stosowanie toksycznych środków do konserwacji drewna, uszczelnienie wlo-tów).

Obszar w całości położony na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego (30 413 ha; 1991). Własność komunalna. Gospodarzem na terenie obiektu jest Zakład Opieki Zdrowotnej w Sierakowie.

4). UJŚCIE NOTECI

Pow. 3 648,3 ha PLH 0800060


− Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 1% − Lasy liściaste 21% − Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 51% − Siedliska rolnicze (ogólnie) 20% − Wody śródlądowe (stojące i płynące) 4% − Wrzosowiska, zarośla, makia, garik, frygana 3%


Opis obszaru

Węzeł hydrograficzny ujścia Noteci i Warty z dużymi obszarami zalewowymi, ekstensywnie zagospodaro-wanymi. Zachowany fragment lasów łęgowych na lewym brzegu Warty. Na stromym zboczu doliny Warty, powyżej zabudowy wsi Santok, zachowane płaty muraw kserotermicznych.

Ważny obszar występowania wilgotnych ekosystemów, typowych dla dolin dużych rzek (8 rodzajów), z do-brze zachowanymi lasami łęgowymi. Zachowane są także płaty interesujących muraw kserotermicznych na zboczach doliny. Stwierdzono tu występowanie 6 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.

Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje rezerwat przyrody Santockie Zakole (340,9 ha; 1998). Mozaika własności z dominacją własności prywatnej.

5). DOLINA NOTECI

Pow. 47 658 ha PLH300004


− Lasy iglaste 2% − Lasy liściaste 4% − Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 85% − Siedliska rolnicze (ogólnie) 5% − Torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki. 2% − Wody śródlądowe (stojące i płynące) 2%

Opis obszaru

Obszar obejmuje część doliny Noteci między miejscowościami Wieleń a Bydgoszczą. Obszar jest w więk-szości zajęty przez torfowiska niskie, pokryte zalewowymi łąkami i trzcinowiskami, z enklawami zakrzewień i zadrzewień. Teren przecinają liczne kanały i rowy odwadniające. Częste są starorzecza i wypełnione wodą doły potorfowe. Miejscami występują rozległe płaty łęgów. Łąki są intensywnie użytkowane.

Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowe (11 rodzajów), z prioryte-towymi lasami łęgowymi i dobrze zachowanym kompleksami łąkowymi. Notowano tu 8 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. W okolicach Nakła na początku XX w. występowała bogata populacja Coenagrion ornatum. Rekomenduje się jego restytucję na tym terenie. Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoja ptasią o randze europejskiej E033. Ostoja jest też ważnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej.

Potencjalne zagrożenie stanowi osuszanie oraz wycinanie drzew i krzewów. Dopływ zanieczyszczeń z Gw-dy. Bliskie sąsiedztwo żwirowni (Walkowice), browaru (Czarnków), zakładów celulozowych (Czarnków).

Obszar w większości położony jest na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Noteci (13100 ha; 1989); obejmuje 2 rezerwaty przyrody: Czapliniec Kuźnicki (5,45 ha; 1988), Łąki Ślesińskie (42 ha; 1975).

Zdecydowana przewaga własności prywatnej, przy niewielkim udziale własności Skarbu Państwa.

6). TORFOWISKO RZECIŃSKIE

Powierzchnia 235,5 ha.

7). JEZIORO ŚWIĘTE (ze względu na stwierdzone występowanie Aldrowanda vesiculosa – gatunku z zał. II DS).

8). BAGNO CHLEBOWO


147

Propozycja ostoi ptaków o randze europejskiej w Polsce – projekt Ogólno-polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków:

9a). PUSZCZA NOTECKA

Powierzchnia: 177845,3 ha. Położenie administracyjne: woj. wielkopolskie; powiaty: czarnkowsko-trzcianecki, międzychodzki, obornicki, szamotuski; woj. lubuskie; powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelec-ko-drezdenecki.

Istniejące formy ochrony przyrody: Sierakowski Park Krajobrazowy (30 413 ha); rezerwaty przyrody: „Bagno Chlebowo” (4,42 ha), „Buki nad Jez. Lutomskim” (55,04 ha), „Cegliniec” (4,31 ha), „Czaple Wyspy” (8,07 ha), „Czaplisko” (2,90 ha), „Lubiatowskie Uroczyska” (188,42 ha), „Mszar nad Jeziorem Mnich” (5,83 ha), „Prome-nada” (4,41 ha), „Wełna” (9,55 ha), „Wilcze Błoto” (2,51 ha); Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Notec-ka”, OChK „Dolina Noteci”, OChK „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”.


Ogólny opis obszaru Zasadniczą część obszaru Puszcza Notecka obejmuje Międzyrzecze Warty i Noteci – fragment Kotliny Gorzowskiej leżącej w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej. Od południa przylega do niego znacznie mniejszy i odrębny geomorfologicznie obszar Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego należącego do większego Pojezierza Poznańskiego. Lasy w Międzyrzeczu Warty i Noteci, tworzące Puszczę Notecką, są największym w Polsce obszarem zajętym przez wydmy śródlądowe porośnięte monokulturami sosnowymi i jednym z największych kompleksów leśnych.

W roku 1922 w wyniku gradacji strzygoni choinówki wycięto znaczne połacie puszczy i ponownie je zale-siono. Z tego powodu obecnie teren ten charakteryzuje się występowaniem jednowiekowych drzewostanów na dużych powierzchniach. Obszar puszczy jest ubogi w wodę. Obniżenia międzywydmowe wypełniają niewielkie torfowiska. Większe skupiska wytopiskowych jezior rynnowych znajdują się na północ od Sierakowa oraz na południe od Drezdenka. W centrum puszczy znajduje się zespół podpiętrzonych jezior leżących wzdłuż rzeki Miały. Poza nią, na terenie tym znajduje się kilka mniejszych rzek i strumieni, m.in. dolny odcinek Wełny, Koń- czak, Smolnica i Gulczanka. Od północy lasy zbliżają się do krawędzi szerokiej, łąkowo – torfowiskowej doliny Noteci, a na południu dochodzą do samego koryta Warty.

Pojezierze Sierakowsko-Międzychodzkie charakteryzuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu pochodzenia polo-dowcowego. Leży ono nieco wyżej od puszczy. Na tym stosunkowo niedużym obszarze znajdują się aż 52 jeziora o powierzchni powyżej 1 ha, w tym 7 powyżej 100 ha (największe to Jez. Chrzypskie – 304 ha). Lesistość jest mniejsza niż w obrębie Międzyrzecza Warty i Noteci. Wynosi ona około 33%. Zbiorowiska leśne charakteryzują się zdecydo-wanie większym urozmaiceniem gatunkowym i wiekowym. Moreny porośnięte są przez lasy mieszane i liściaste, w niektórych fragmentach z dużym udziałem buka. Szczególnie cenne buczyny porastają brzegi rynnowego Jeziora Lutomskiego. Wzdłuż cieków i na obrzeżach jezior zachowały się pasma łęgów oraz olsów.

Obszar ten, zwłaszcza część na północ od Warty, charakteryzuje się bardzo niewielkim zaludnieniem, jed-nym z najniższych w Polsce (poniżej 10 osób/km2). W obrębie puszczy brak jest większych miejscowości. Zlo-kalizowane są tu tylko niewielkie osady i leśniczówki. Największą miejscowością jest, leżący na południowym brzegu Warty, Sieraków. Obszar pojezierza jest gęściej zaludniony (około 50 osób/km2), a liczne ośrodki wypo-czynkowe nad jeziorami sprawiają, że w okresie letnim jest on poddany znaczącej presji turystyczno-rekreacyjnej.

Walory ornitologiczne Na terenie tym stwierdzono do tej pory gniazdowanie 31 gatunków ptaków z Zał. I DP (bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak stawowy, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, puchacz, włochatka, lelek, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka mała, mucho-łówka białoszyja, gąsiorek, ortolan) oraz 13 gatunków wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt (bąk, bączek, podgorzałka, kania czarna, kania ruda, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, zielonka, puchacz, włochatka, podróżniczek, wąsatka).

Puszcza Notecka ma przede wszystkim duże znaczenie dla niektórych ptaków drapieżnych: kani czarnej (25-30 par), kani rudej (20-25 par), bielika (11-14 par) i rybołowa (7-10 par). Ponadto sporadycznie gniazduje tu bardzo rzad-ki w Wielkopolsce orlik krzykliwy. Na terenie tym do lęgów przystępuje też 7-9 par puchacza oraz sporadycznie wło-chatka.

Olbrzymi obszar suchych borów sosnowych porastających wydmy ma również wyjątkowe znaczenie dla dwóch gatunków ptaków związanych z tego typu środowiskiem: lelkiem i lerką. Liczebność lelka przekracza zapewne 200 par, a lerki nawet kilkaset par. W 1995 roku tylko na obszarze 55 km2 nadleśnictwa Potrzebowice naliczono aż 130-145 terytorialnych samców lelka, a w roku 2004 na fragmencie o pow. 20 km2 w leśnictwach Bucharzewo i Samita naliczono około 70 śpiewających samców lerki.

W starszych fragmentach borów licznie gniazdują dzięcioły czarne. Na uwagę zasługują także licznie gniaz-dujące tu bąki (16-20 odzywających się samców), bociany czarne (10-12 par), błotniaki stawowe (ponad 40 par) i żurawie (ponad 60 par). Nad jeziorami, strumieniami i rzekami gniazduje zimorodek (około 50-70 par) i plisz-ka górska (kilka par).

Zagrożenia

Jednym z głównych zagrożeń części leżącej w granicach Sierakowskiego Parku Krajobrazowego jest rozbu-dowa infrastruktury turystycznej i związana z tym wzmożona penetracja ludzka prowadząca do płoszenia oraz niszczenia gniazd i siedlisk ptaków. Część północna będąca rozległym obszarem suchych monokultur sosno-wych jest zagrożona wielkopowierzchniowymi pożarami oraz gradacjami owadów. Późnym latem oraz jesienią teren puszczy jest również odwiedzany przez bardzo licznych grzybiarzy.

Sidło P.O., Błaszkowska B. & Chylarecki P. (red.) 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP: Warszawa, ss 1-674.


149

Propozycja Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody “Salamandra” – ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce

9b) Puszcza Notecka

Pełna nazwa ostoi: Puszcza Notecka (Notec Forest) Kod ostoi: PL066 Współrzędne geograficzne: 52'31 '-52'54'N, 15'28'-16'58'E Powierzchnia: 167.700 ha Położenie administracyjne: województwo lubuskie; powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezde-

necki; województwo wielkopolskie; powiaty: czarnkowsko-trzcianecki, międzychodzki, obornicki, szamotulski. Kryteria BirdLife International: CI, C6. Formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody: Bagno Chlebowo (4,42 ha), Buki nad Jeziorem Lutomskim

(55,04 ha), Cegliniec (4,31 ha), Czaple Wyspy (8,07 ha), Czaplenice (8,10 ha), Czaplisko (2,90 ha), Łabędziniec (4,30 ha), Mszar nad Jeziorem Mnich (5,83 ha), Promenada (4,41 ha), Wełna (9,55 ha), Wilcze Błoto (2,51 ha), Sierakowski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu (OChK) Puszcza Notecka, OChK Dolina Noteci, OChK Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka.

Natura 2000: ostoja nie została włączona do rządowego projektu sieci Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony ptaków.

Ogólny opis ostoi

Ostoja obejmuje dwa genetycznie i geomorfologicznie odmienne obszary. Zasadniczą jej częścią jest frag-ment Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, zwany Międzyrzeczem Warty i Noteci. Południowa część to leżący już na lewym brzegu Warty fragment Pojezierza Poznańskiego – Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie.

Międzyrzecze Warty i Noteci to kompleks wysokich tarasów lodowcowych najmłodszego zlodowacenia, po-łożony między dolinami tych rzek. Charakterystyczną cechą krajobrazu są zespoły wydm o wysokościach względnych 20-40 metrów, nałożonych na starsze podłoże i porośnięte prawie bez wyjątku borami sosnowymi. Jest to największy w Polsce kompleks wydm śródlądowych. Lasy to Puszcza Notecka, monolityczny i jednowie-kowy zwarty las, posadzony w pierwszych latach XX wieku po zniszczeniu dotychczasowego drzewostanu na skutek masowej gradacji szkodników leśnych. Obniżenia międzywydmowe wypełniają torfowiska.

Poza granicznymi dla Międzyrzecza, południkowo płynącymi Notecią (od północy) i Wartą (od południa), jedynym ciekiem Puszczy jest płynąca na zachód rzeczka Miała, na której utworzono w wyniku spiętrzenia kil-kanaście małych zbiorników. W Puszczy występują również dwa kompleksy wytopiskowych jezior rynnowych – na północ od Sierakowa oraz na południe od Drezdenka. Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie to obszar morenowy, położony nieco wyżej niż międzyrzecze, o bardzo urozmaiconej rzeźbie. Najwyższe wzniesienie znajduje się koło Kwilcza (126 m). Liczne są jeziora rynnowe wypełnione jeziorami; na tak małym obszarze aż 25 jezior ma powierzchnię powyżej l ha. Najwyraźniejszym elementem rzeźby jest dolina Warty, z meandrującą rzeką i dnem pokrytym łąkami i lasami łęgowym oraz zbiorowiskami roślinności wodnej i szuwarowej w staro-rzeczach. Powierzchnię morenową porastają lasy mieszane i liściaste, z udziałem buka, dębu, jesionu i sosny. Nad Jeziorem Lutomskim zachowały się cenne przyrodniczo buczyny, wzdłuż cieków – pasma lasów łęgowych i olsów. Część położoną na południe od strefy krawędziowej doliny Warty cechuje mozaika użytkowania rolni-czo-leśnego.

Zabudowa to wyłącznie nieliczne, małe osady śródleśne. Jedyne większe miasto Sieraków położone jest na południowym brzegu Warty. Na Pojezierzu jest wiele ośrodków intensywnego wypoczynku i rekreacji, stąd znacząca presja letniej rekreacji – wypoczynku stacjonarnego i turystyki kwalifikowanej: żeglarstwa, wędkar-stwa, turystyki pieszej. W obrębie Puszczy Noteckiej działalność człowieka koncentruje się na gospodarce le-śnej, łowiectwie oraz turystyce pieszej, zwłaszcza grzybiarstwie.

Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi

Lasy i zadrzewienia – 78%, łąki i pastwiska – 5%, inne tereny rolne – 13%, mokradła – 1 %, zbiorniki wodne i cieki – 1 %, inne – 2%.

Ptaki w ostoi Puszcza Notecka stwierdzono występowanie co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków wy-mienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 4 gatunków spełniają kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 11 gatunków zostało zamieszczonych na liście za-grożonych ptaków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt.

Puszcza Notecka jest najważniejszą w regionie ostoją ptaków drapieżnych, głównie kani rudej i czarnej, bie-lika i rybołowa. Teren ten jest również istotnym lęgowiskiem błotniak w i sów – puchacza i włochatki. Stwier-dzono tu również gniazdowanie podgorzałki – gatunku zagrożonego wyginięciem w skali globalnej


Zagrożenia

Rolnictwo – wypalanie roślinności, zaniechanie dotychczasowego użytkowania rolnego (przez ostatnie 2-3 lata), intensyfikowanie użytkowania ornego, wylewanie ścieków i składowanie odpadów organicznych.

Rybactwo i rybołówstwo – intensyfikacja gospodarki stawowej, czyszczenie stawów i usuwanie mułu den-nego, zmniejszenie ilości wody w stawach w terminach zagrażających ptakom.

Gospodarka leśna – wyrąb starodrzewu i drzew dziuplastych, usuwanie martwego drewna z lasu, sadzenie monokultur drzew, stosowanie zrębów zupełnych.

Urbanizacja – lokalizacja i eksploatacja składowisk odpadów niekomunalnych.


151

Turystyka i wypoczynek – bezpośrednie zagrożenie (płoszenie, niszczenie gniazd, zabijanie ptaków) wyni-kające z penetrowania siedlisk, rozbudowa infrastruktury turystycznej, niszczenie siedlisk przez wydeptywanie (częste i liczne weekendowe, zorganizowane grzybobrania).

Łowiectwo – polowanie w terminach niedozwolonych, niepokojenie ptaków na skutek penetracji siedlisk, zabijanie ptaków nierozpoznanych.

Wylegała P., Janyszek S., Kepel A., Dzięciołowski R. (2006): Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce. Wyd. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody “Salamandra”. Poznań

5. Konsultacje w zakresie kształtu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka

Uczestnicy: Hieronim Adamczewski, Piotr Bielanowski, Teresa Błaszczyk, Edward Buśko, Zygmunt Cichocki, Zbigniew

Gzyl, Dariusz Jaczewski, Piotr Kępa, Stanisław Kmiecik, Włodzimierz Kowal, Kazimierz Nadolczak, Bronisław Niemiec, Jarosław Nowakowski, Bernard Piecyk, Henryk Piskonowicz, Janusz Polański, Waldemar Szycho-wiak, Jerzy Wojciechowski, Mieczysław Zachaś, Stanisław Zalewski.

W ramach konsultacji (przeprowadzonej na podstawie opracowania K. Rykowskiego /2005/: O gospodarce leśnej w leśnych kompleksach promocyjnych) poruszono następujące zagadnienia:

1. Prace doświadczalne, studialne (prowadzenie – potrzeby)

− w zakresie znalezienia optymalnego sposobu utylizacji pozostałości pozrębowych − nad prognozowaniem i zwalczaniem szkodników pierwotnych − badania telemetryczne jeleni – w celu, np. poznania ich migracji − kontynuować badania prowadzone w latach lat 70 XX w. − potrzeba informacji na temat stanu zasobów wodnych w przyszłości − zbadać funkcję domniemanego korytarza ekologicznego − opracować koncepcję utrzymania dróg (funkcje. pożarowe, turystyczne, administracyjne, gospodarcze) − zbadać olsze szarą – jej rolę jako gatunku biocenotycznego − dokonać zbilansowania wody, poznać wpływ zmian poziomu wód gruntowych, − rozpoznać wpływ retencji − opracować docelową sieć dróg − rozpoznać płytko zalegające wody podziemne (np. na podstawie zdjęć lotniczych) − dokonać rozpoznania flory i fauny (operaty florystyczne, operaty faunistyczne) − lepiej wykorzystać dane na podstawie dawnych map − koordynować badania − dokonać opracowań wyników poprzednich doświadczeń − rozręby – wykonać symulacje − uzyskać informacje nt. wieku, do jakiego mogą dorastać drzewostany, przy możliwości ich gospodarczego

wykorzystania − potrzebna w zakresie projektowania dróg i ich jednolitego oznakowania (p.pożarowego)

2. Koordynacja w ramach LKP (postulaty dla usprawnienia)

− jednoroczna kadencyjność (prezydencja) – sprawdza się − organizować spotkania nadleśniczych, zastępców, leśniczych, osób zajmujących się edukacją, − przeprowadzać spotkania leśników raz na pół roku w trybie nieformalnym, w celu prezentacji aktualnych

zagadnień − poprawić system komunikowania − ustanowić pełnomocnika ds. LKP − powołać dziekana puszczańskiego z pewnym rodzajem pełnomocnictwa występowania w imieniu grupy


3. Kompetencje nadleśniczego (u.l. – J.P.G.-O. LKP.)

− innowacja dozwolona w granicach prawa − program ustala kierunki rozwiązań − brak doświadczeń z funkcjonowania w praktyce − program – drogowskaz i wykaz rozwiązań branych pod uwagę − słabe umocowanie Programu − pojawia się możliwość na prowadzenie pewnych eksperymentów i innowacyjności

4. Możliwe zmniejszenia przychodów z tytułu droższego gospodarowania „ekologicznego”

− jesienne poszukiwania owadów − obsługa ruchu turystycznego − oczywiste i potrzebna jest ich rekompensata

5. Jakie sposoby zagospodarowania należałoby popierać w ramach LKP

− siew (LPZ) − sadzenie (talerzowanie) − produkcję zrębków energetycznych − na wąskich paskach nie da się sadzić sosny − wąskie zręby – tak − 10 tys. szt./ha – dolna granica dla sosny − grodzenia – zwiększa koszty − remizy – 1-2 na leśnictwo − sortymentowa metoda ma przyszłość – bezpieczna i ergonomiczna − harvester – brak systemu odbioru drewna − ciężki sprzęt nie wszędzie wjedzie

6. Częściowe dofinansowanie np. z NFOŚiGW, Funduszu Leśnego – propozycje

− budowa dróg − budowa infrastruktury przeciw pożarowej − retencja

7. Koszty ekologizacji gospodarki leśnej (jakie?)

− edukacyjne − zrywka nasiębierna − grodzenie gatunków domieszkowych

8. Odnowienie naturalne – szanse w Puszczy

− maksymalnie do 10% i wszędzie tam, gdzie jest to możliwe − stosować wąskie kulisy − problemem są uwarunkowania pogodowe (opady, susze, przymrozki) − z wykorzystaniem obsiewu bocznego − odnowienia naturalne (0) – Wronki − małe szanse na Bśw − sosna – nie ma sensu − świerk – tak

8a – siew

− siew możliwy na płaskich powierzchniach − tam gdzie jest to możliwe, ale nie na wydmach − siewy zależne od opadów − siew – metoda nieekonomiczna – potrzeba nasion − „idzie robić” − siew – sprawa ryzykowna − na susze lepsze sadzenie


153

− sadzenie – problem akcyjności − siewy się udają (rezerwa)

9. Renta położeniowa od podmiotów czerpiących zyski z rekreacji (jaka?)

− z przeznaczeniem na utrzymanie ścieżek dydaktycznych, partycypacja w kosztach wykonania tablic, renowa-cji ścieżek konnych

− rozwijać z przeznaczeniem na utrzymanie infrastruktury turystycznej − na sprzątanie i wywóz śmieci − szkody od turystyki konnej − współpraca w opracowaniu ścieżek, oznakowaniu − podatek, jako opłata za prawo do używania waloru Puszcza Notecka do przemyślenia − najlepiej do pobierania w naturze (poprzez wykonane prace, osiągnięte zwolnienia, rekompensowanie usłu-

gami, produktami)

10. Gospodarka łowiecka – jaki kierunek zwiększenia dochodów, atrakcyjności?

− ustanowić jednolity rejon hodowlany dla LKP PN − gospodarka łowiecka raczej nie może być dochodowa − inwentaryzację zwierzyny prowadzić jednocześnie dla całego kompleksu − sarna – problem szkód w uprawach − problem bytowania dzików i jelenie na łąkach − uproduktywnienie łąk z przeznaczeniem dla poprawy bazy żerowej dla zwierzyny − lokalne migracje − Puszczańskie koła łowieckie słabe ekonomicznie − popierać wprowadzanie daniela po południowej stronie Warty − OHZ KRUCZ dochód trudny do osiągnięcia, ale z uwagi na sąsiedztwo ZSL w Goraju (względy dydaktycz-

ne, inicjatywa zbudowania ścieżki łowieckiej, konkursy trębaczy, psów myśliwskich) nie likwidować po-chopnie

− jedyny OHZ w Kruczu wymaga zmiany gospodarki − za mały i za słaby (biedny)

11. Produkt specjalny np. drewno wąskosłoiste

− potrzeba rozpoznania składu chemicznego i właściwości mechanicznych drewna − nie jest poszukiwane − potrzeba promocji − drewno puszczańskie – gęste, sękate, twarde (dobre na konstrukcje nośne) − drewno trzebieżowe ma zabitki, zakorki, są małe czarne sęki wypadające, powstałe po spałowaniu

12. Edukacja z myślą o jakiej młodzieży?

− przede wszystkim szkoły podstawowe, mniej gimnazja, a najmniej – licea (programy napięte, zainteresowa-nie wątpliwe)

− wyznaczać ścieżki dydaktyczne, tam gdzie toczy się życie − promować turystykę rowerową − promować zielone szkoły

13. Standardy edukacyjne tablic (gdzie są rozlokowane?)

− nie ma problemu z jakością − teksty nadleśnictwa − treści własne, ale wykonawca ten sam

14. Ile rocznie osób przemieszcza się przez ścieżki edukacyjne

Międzychód – 2500 Karwin – 2500 Potrzebowice – 1500 Oborniki – 4400 (Izba) 7500 ścieżki Krucz – 1400


15. Inwentaryzacja mikrosiedlisk (celowość)

− możliwa przy kolejnej rewizji ul − mogą ją wykonać sami leśniczowie − leśniczowie sami wiedzą − inwentaryzacja mokradeł – tak − autorska działalność leśniczego − nie ma potrzeby, bo są operaty glebowo-siedliskowe − należy dobrze rozpoznać powierzchnie na zrębie

16. Trzebież grupowa stabilizująca – perspektywy

− temat dyskusyjny, czy istnieją w Puszczy biogrupy − wprowadzać odważniej − nie wprowadzać − inspektorzy przeciwni t. stabilizującej (praktyka wyznaczania wg dotychczasowych zasad) − jest robiona − do przemyślenia − na ubogich siedliskach nie ma znaczenia − najważniejszy jest szkielet drzewostanu − najważniejsze jest trwałe zalesienie wydm − trzebież schematyczna z lat 70 – brak śladów

17. Ład przestrzenny a prowadzona gospodarka – problemy

− traci na znaczeniu − pojedyncze drzewa i firanki – marne perspektywy − kępy tak, nawet z posuszem − tworzyć biogrupy − strefy ekotonowe − konflikt niedostrzegalny − nawrót cięć za mały, paski (50-60 m.) – za wąskie

18. Wiek rębności – czy można podwyższyć dla sosny?

− raczej obniżyć − 100 lat – to wiek dobry − w lasach ochronnych – podwyższyć − zmniejszyć do 90 lat − powyżej 100 lat – huba korzeniowa − drzewa dojrzewają do max 120-130 lat − istnieje kłopot z pozyskaniem drewna w ramach etatu (powierzchniowego) – stąd warto przemyśleć wpływ

zmiany wieku na wysokość cięć.

19. Operat wodny dla cieków i jezior?

− realizować program małej retencji − operat wodno-melioracyjny – tak − przy wykorzystaniu map numerycznych warto zrobić

20. Monitoring wodny?

− brakuje informacji o zasobach wód podziemnych − istnieje problem z oceną wahań poziomu wód gruntowych, − były badania wykonywane przez PIG – brakuje wyników − wprowadzić obligatoryjny dla Puszczy − do czego ma służyć?

21. Oddziaływanie rezerwatów na gospodarkę leśną

− Rez. Łabędziniec – kormorany


155

− Świetlista Dąbrowa – oddziaływanie od opiętka − małe rezerwaty – małe oddziaływanie − są sporządzane plany ochrony dla rezerwatów − W Sierakowie nie ma problemów − pojawia się problem z obszarami Natura 2000, gdyż brakuje jest informacji z czym związana (z jakimi ogra-

niczeniami) będzie ich ustanowienie

22. Drzewa martwe – ile, inwentaryzacja, celowość

− zostawiać w trudnodostępnych drzewostanach, − tam gdzie istnieją duże koszty pozyskania − część i tak zostaje w lasach (np. w postaci karp) − bez przesady − potrzebny rozsądek (20 m3/ha – krajobraz księżycowy) − posusz zostawiać w drzewostanach liściastych − ostrożnie ze względu na szkodniki wtórne − wykonanie mapy ksylobiontów z zasobami (tereny niedostępne, rowy itp.). − ostrożność z pozostawianiem drewna „ponad miarę” − zostawiać dziuplaste − uwaga na są gniazda przypłaszczkowe

23. Aktywizacja rynku lokalnego w odniesieniu do drewna – problemy?

− nie jest prowadzona polityka sprzedaży drewna, a szkoda − brakuje surowca − kiedyś był ZPW w Czarnkowie dla przerobu drewna małowymiarowego, później powstały zakłady specjali-

zujące się w średnim wymiarze Hadryś, Martyna, Sobex − musi być zachowana pula dla rynku lokalnego − nadleśniczy powinien mieć wpływ na kształtowanie polityki surowcowej dla lokalnych odbiorców

24. Koordynacja i współdziałanie z samorządami (województwo, powiat, gmina)

− stosować wykupywanie inwestycyjne lasów prywatnych przez firmy (jako zamienne) − zmiany władz samorządowych mogą rodzić pewne problemy − dużo do zrobienia − nie ma problemów − starać się o np. zwolnienia z opłaty wysypiskowej (dla śmieci pochodzących z porządkowania lasu) − są przykłady dewastowania środowiska poprzez nieograniczony rozwój budownictwa letniskowego (Biała)

25. Konflikty z organizacjami ekologicznymi – czy istnieją?

− nie ma − nie ma liczących się organizacji − przebywanie w strefach ochronnych ptaków przez osoby postronne, lub nie zgłaszanie do nadleśnictwa za-

miarów dokonywania obserwacji

26. Monitoring zdrowotności drzewostanów – czy jest prowadzony (celowość)

− nie potrzebny − czyni to ZOL, wystarczy − powinien być − nie musi być − powinien być prowadzony − wykonywać z uwagi na niebezpieczeństwo ze strony szkodników pierwotnych

27. Sposób ewidencjonowania kosztów z tytułu LKP

− istnieje − można przemieszczać koszty − brak dotacji


28. Czy dotacje uległy zwiększeniu z tytułu powstania LKP?

− edukacja była prowadzona już wcześniej i były koszty − b. niewielkie środki − 30 tys. zł/rok – kwota rozsądna

29. Czy leśnicy odnoszą korzyści z tytułu LKP (Jakie?)

− rozgłos i tylko tyle − lekkie przyzwolenie na innowacje − nie, ośrodki zewnętrzne o tym nie wiedzą − nie są znane − może są, ale tylko prestiżowe − tylko wydatki na kiełbaski, foldery, gadżety − większe uwrażliwienie ekologiczne − więcej dodatkowej i niezapłaconej pracy − nie, tylko obowiązki

30. Postulaty i problemy (np. etaty, wykształcenie itp.)

− tworzyć etaty edukacyjne plus dofinansowanie rzędu 70-100 tys. rocznie zł − 70 tys. /rok/nadleśnictwo − nie potrzeba dodatkowych etatów edukacyjnych − metoda sortymentowa – potrzeba wyznaczania szlaków zrywkowych − karta grzybiarza (mapka, numery tel. inf.) − przekonać do nowej metody jesiennych poszukiwań − ustanowić jeden etat edukacyjny z budżetu na nadleśnictwo

31. Inne

− zaniżenie etatu powierzchniowego (zjawisko powszechne), i za niskie intensywności cięć − pojedyncze drzewa nie zostawiać − nie spalać pozostałości zrębowych − 10 tys. sadzonek/ha – wystarcza, bo poprawiła się technika, jakość sadzenia (mało poprawek) − podobieństwo do LKP Bory Lubuskie − schodzimy z sadzeniem ol.sz do 500/ha − sadzić sosnę 1-latkę (2-latkę – nie) − należy ujednolicić numeracji dróg p.poż. − wprowadzić jednolity system łączności radiotelefoniczny − mapa braku zasięgu tel. komórkowych − nasz interes by drewno wyjechało z lasu − skład osobowy ZUL-i – margines społeczny − motocros – zagrożenie, udostępnić, musi kosztować − tworzyć tzw. ścieżki dydaktyczne – pętlowe − zmniejszyć wiek rębny, zwiększyć intensywność cięć, tworzyć więcej ostępów przejściowych (1 oddz.) i

więcej rozrębów − ostoje zwierzyny nie zdają egzaminu − przeprowadzać kursy dla grzybiarzy (we wsiach) − fitomelioracja jest bez sensu − trzebieże przekształceniowe – odważniej − Puszcza to sosnowy bór z domieszką brzozy − olsza szara nie zdaje egzaminu − nie zostawiać na zrębach drzew (grup) na siłę − introdukować jałowiec, jako gatunek fitomelioracyjny lub domieszkowy − popierać odnowienia naturalne – tworzyć drzewostany II pokoleniowe − szkółki wystarczają dla zaspokojenia produkcji − cel integracyjny – to cel podstawowy dla LKP PN − edukacja to spektakularna działalność − stworzyć Zarządzenie nr 11 dla Puszczy Noteckiej − zrywka wleczona – to problem wymaginowany, bo dziki też niszczą glebę


157

− popierać wprowadzanie akacji i świerka − wprowadzać pasy brzóz − brzoza – sadzić 3-4 rzędy, grupowo po 15 szt., − operat glebowo-siedliskowy – posiadają błędy − uwaga na pędraki (L. Kłodzisko, o. Sieraków) − prognozowanie pierwotnych – większe zaufanie do metod wcześniejszych − tablice informacyjne powinny posiadać wyróżnienia dla całego LKP-u i wspólną linię plastyczną − pasy biologiczne tworzyć z brzozą o szer. do 20 m − dążyć do optymalizacja granic nadleśnictw (temat b. drażliwy) − problem finansowania wspólnych inwstycji, np. budowy dostrzegalani p.poż − problem realizowania wspólnych przedsięwzięć finansowych przez RDLP w Puszczy − wskazana jest większa aktywizacja Technikum Leśnego w Goraju

6. Wyniki konsultacji przeprowadzonej wśród członków Rady Społeczno-Naukowej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka

W ramach konsultacji związanej z tworzeniem Jednolitego Programu Gospodarczo-Ochronnego dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka, członkom Rady przedstawiono pod dyskusję siedem zagadnień. Z wysłanych 30. ankiet, odpowiedzi udzieliło 20 osób. Dwie ankiety zostały zwrócone przez pocztę.

Poniżej przedstawiono wyniki konsultacji.

1. Czy nadleśnictwa wchodzące w skład LKP PN powinny w realizacji działalności edukacyjnej kiero-wać się własnymi programami i potrzebami?

W dotychczasowej praktyce, nadleśnictwa autonomicznie realizują działania, obejmujące szeroko rozu-mianą edukację. Pytanie ma na celu uzyskanie odpowiedzi – czy należy ten model utrzymać, czy też zwięk-szyć udział inspiracji, kierowania, finansowania, kontroli przez jednostki wyższe (RDLP) w konsultacji z RADĄ LKP PN?

Utrzymać 12 Zmienić 8 Nie mam zdania 0

2. Czy należałoby zainicjować wydawanie periodyku Puszcza Notecka?

Celem tego typu wydawnictwa mogłoby stać się dążenie do lepszej i pełniejszej prezentacji walorów LKP PN, informowanie o bieżącej działalności, integracja działań, wymiana opinii itp. Ewentualny kształt, częstotliwość, finansowanie byłyby przedmiotem ustaleń RADY.

Tak 16 Nie 4 Nie mam zdania 0

3. Czy należałoby, w ramach działań RADY dopuścić do powołania grup eksperckich?

Grupy eksperckie powołane byłyby w uzasadnionych przypadkach, np. związanych z koniecznością uzy-skania opinii specjalistów i przekonsultowania istotnych spraw dla Puszczy.


4. Czy należałoby na terenie LKP wyznaczyć trasę motocrosową?

O pewnego czasu odnotowuje się wzmożoną presję czynioną przez posiadaczy samochodów terenowych, motocykli, quadów mającą na celu uzyskanie pozwolenia na zorganizowanie przejazdu po terenach leśnych. Niestety coraz częściej, bez zgody i wiedzy nadleśnictw przeprowadzane są – nielegalne rajdy. Ponieważ ściganie uczestników tego typu imprez jest bardzo trudne i nawet niebezpieczne może trzeba podjąć działa-nia w kierunku ustalenia trasy motocrosu i w ten sposób doprowadzenie identyfikowania organizatorów, do kontrolowania przejazdów, niwelowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko (za pobrane opłaty). Wy-rażenie zgody, byłoby pierwszym krokiem w kierunku pozyskania akceptacji środowisk lokalnych i organiza-


cji przyrodniczych. Drugim – byłoby wyznaczenia trasy przy zachowaniu b. ostrych obwarowań, w ścisłej konsultacji z RADĄ.


5. Czy należałoby na obszarze LKP PN ustanowić kartę grzybiarza?

Grzyby są jednym z bogactw lasów Puszczy Noteckiej, z którego – w myśl prawa – na własny użytek można korzystać bez ograniczeń. Ustanowienie dobrowolnej karty grzybiarza (na wzór np. karty telefonicz-nej) miałoby na celu zwiększenie świadomości zbieraczy o rozpoznawaniu grzybów, ich sposobach zbiera-nia, chronieniu środowiska. Kata produkowana w atrakcyjnej formie, zawierałaby najważniejsze informacje o LKP PN i wydającym ją nadleśnictwie. Byłaby ona ewidencjonowania i wydawana po krótkim instruktażu za symboliczna cenę. Ewentualne wdrożenie przedsięwzięcia byłoby przedmiotem osobnych ustaleń RADY.


6. Czy od podmiotów gospodarczych, działających na terenie LKP PN i korzystających z walorów przy-

rodniczych regionu (np. zajmujących się sprzedażą usług turystycznych) należałoby pobierać tzw. opłatę produktową?

Działalność edukacyjna i promowanie LKP PN związane jest z ponoszonymi przez nadleśnictwa wydat-kami finansowymi, np. związanymi z budową i utrzymywaniem infrastruktury turystycznej. W związku z tym wydaje się celowe, by firmy, które pośrednio z nich korzystają , ponosiły jakieś opłaty. Ich wielkość czy też sposób uiszczania (np. poprzez naprawę zniszczonych parkingów, zbieranie śmieci, czy utrzymywanie w „sprawności” ścieżki itp.) byłaby przedmiotem osobnych ustaleń RADY.


7. Czy „na bazie” osady Jezierce jest zasadne utworzenie ośrodka dydaktyczno-naukowo-

wypoczynkowego dla działań i promocji Leśnego Kompleksu Promocyjnego PN? Wewnątrz Puszczy Noteckiej, 4 km od miejscowości Lipki Wielkie znajduje się osada Jezierce. Są tam

dwa obiekty o stylowej architekturze, które mógłby zostać zmodernizowane z przeznaczeniem jako baza dy-daktyczna (dla odbywających praktyki studentów, stażystów, „leśnych szkół”,), naukowa (dla osób prowa-dzących badania), wypoczynkowa (dla turystów, myśliwych, grzybiarzy, artystów).


Propozycje członków Rady Społeczno-Naukowej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka do Jednolitego Programu Gospodarczo-Ochronnego były następujące:

Postulaty ogólne:

− Zwiększyć finansowanie

Postulaty o charakterze badawczym:

− Zaproponować i przyjąć program badawczy w zakresie oceny skutków gospodarczych i społecznych utwo-rzenia tego LKP.

− Wykonać mapę walorów przyrodniczych dla całego LKP. − Monitorować oddziaływanie wydobycia ropy na środowisko Puszczy Noteckiej

Postulaty o charakterze edukacyjno-promocyjnym

− Szerzej informować i popularyzować działania LKP PN w środkach masowego przekazu. szczególnie w lokalnych wydawnictwach.

− Rozwijać spotkania młodzieży z pracownikami Lasów Państwowych. − Utworzyć sale edukacyjne w każdym nadleśnictwie.


159

− Inicjować wspólne działania edukacyjne w obrębie całego LKP. − Inicjować szkolenia dla nauczycieli oraz konkursy lub turnieje dla szkół. − Wskazane jest przeznaczenie obiektu w Jeziercach jako bazy dydaktycznej, przy dopracowanym systemie

zarządzania. − Tworzyć sieć parkingów strzeżonych, propagować wypożyczalnie rowerów, budować punkty obserwacyjne

dostępne dla fotografów. − Rozwijać budowę ścieżek konnych. − Utworzyć ścieżkę rowerową na trasie nieczynnej linii kolejowej Drezdenko-Skwierzyna − Opisywać także interesujące miejsca leżące poza LKP. − Oprócz edukacji stosować i reklamę, a materiały dostarczać do szkół i samorządów. − Wątpliwe jest finansowanie rekompensowania szkodliwych oddziaływań motocrosu na środowisko. − Uciążliwe inwestycje o charakterze rekreacyjnym lokalizować na obrzeżach Puszczy.

7. Wyniki internetowej sondy przeprowadzonej stronie www. na temat LKP Puszcza Notecka

– Która z funkcji lasu realizowana w LKP ma wg Ciebie największe znaczenie?

1. Gospodarka przyjazna środowisku – 46,1 (60 głosów) 2. Edukacja przyrodnicza – 22,3 (29 głosów) 3. Turystyka – 20,8 (27 głosów) 4. Badania naukowe – 10,8 (14 głosów)

8. Propozycje postępowania gospodarczego według wypowiedzi leśniczych

W roku 1995 przeprowadzono ankietę wśród leśniczych nadleśnictw puszczańskich. Otrzymano 52 odpo-wiedzi (tj. wpowiedziało się 56,5% leśniczych). Ankietę wypełniło 14 leśniczych z Nadleśnictwa Karwin, 13 z Nadl. Potrzebowice, 10 z Nadl. Krucz, 7 z Nadl. Międzychód, 5 z Nadl. Sieraków i 3 z Nadl. Oborniki. Nie uzyskano ankiet tylko z Nadl. Wronki. Ponadto w analizach nie uwzględniono danych pochodzących z 12 ankiet pochodzących z leśnictw leżących na południowym brzegu Warty (z nadleśnictw Oborniki, Sieraków i Między-chód).

Pierwsze pytanie dotyczyło składu gatunkowego drzewostanów Puszczy Noteckiej. Zdaniem respondentów średni udział sosny w uprawie wahać się powinien w granicach od 66% do 81%. W Nadleśnictwie Karwin win-no jej być 81%, Międzychód – 79%, Oborniki – 77%, Potrzebowice i Krucz po 76% oraz Sieraków – 66%.

Obok sosny, na obszarze Puszczy Noteckiej istotne znaczenie ma brzoza. Jej średni udział w poszczególnych nadleśnictwach powinien być następujący: Nadleśnictwo Sieraków – 22,5%, Potrzebowice – 20%, Krucz i Oborniki po 17% oraz Międzychód i Karwin po 15%. Analizując udział brzozy w przedziałach, winien być on – według wskazań leśniczych – następujący: Nadleśnictwo Sieraków 20-30%; Nadl. Potrzebowice 15-30%, Nadl. Krucz 10-20%, Nadl. Oborniki 20-30%, Nadl. Międzychód 10-20%, Nadl. Karwin 0-20%. Z innych gatunków najczęściej był wymieniany świerk (możliwy udział do 10%), dąb (do 10%), modrzew, buk, olsza. Pojedyncze wypowiedzi wskazywały także na robinię i grab.

Na pytanie o sposób odnawiania sosny zdecydowana większość leśniczych dostrzegała celowość stosowania siewu i odnowienia naturalnego – pochodzące raczej z odnowienia bocznego, niż z nasienników.

Podzielone były zdania co do ilości wysadzania sadzonek sosny na hektar. 36 osób podało przedział 14-16 tys./ha, tym niemniej 2 leśniczych widziało sens sadzenia jednolatek sosny w ilości 10 tys./ha.

Rozkład odpowiedzi na to fundamentalne pytanie był następujący: 16 tys./ha – 9; 15 tys./ha – 10; 14 tys./ha – 15, 14-15 tys./ha – 1,


13-15 tys./ha – 1, 13 tys./ha – 1, 12-14 tys./ha – 1, 12,5 tys/ha – 1, 12 tys./ha – 6, 10 tys./ha – 2.

Puszcza Notecka, prawie wyłącznie związana jest z sosną i to niższych klas bonitacji, zawęża zakres stoso-wanego sprzętu do pozyskania drewna. Zdaniem leśniczych, którzy odpowiedzieli na pytanie dotyczące rodzaju używanych narzędzi, urządzeń i maszyn do pozyskiwania drewna, uznali, że czyszczenia wczesne najlepiej wykonywać siekierą i tasakim (po 23 wskazania), 7 wymieniło pilarkę na wysięgniku, 5 sekator, 4 maczetę, po jednej odpowiedzi padło na pilarkę, motykę i wykonanie prac ręcznie.

W ramach czyszczeń późnych najlepiej pracować pilarką (40 wskazań) i siekierą (35). Ponadto 5 osób wy-mieniło jeszcze pilarkę na wysięgniku a cztery – tasak.

Do prac przy trzebieżach i w drzewostanach rębnych używać się powinno pilarek i siekier. Jedna osoba wskazała na celowość użycia harvestera, a aż 7 wymieniło głowicę nożową z tym, że były to głosy pochodzące tylko z jednego nadleśnictwa. Jeden z respondentów podniósł także sprawę używania różnych typów pilarek, w zależności od rodzaju prac. Był także głos w kwestii użycia siekiery "lekkiej" przy wykonywaniu zabiegów w ramach CP.

Kolejne pytanie dotyczyło wieku wejścia z poszczególnymi zabiegami. I tak czyszczenia wczesne wykony-wać się powinno w wieku od 3 do 15 lat, przy czym w przeważającej części za odpowiedni wiek wskazano przedział 5-10 lat. Przy uprawach pochodzących z siewu winno wejść się z zabiegiem wcześniej, a przy sadzeniu – później. Czyszczenia późne – zdaniem leśniczych – należy wykonywać w wieku 10-30 lat, średnio w wieku: 10-20 lat, tj. w chwili osiągnięcia zwarcia.

Średni wiek wejścia z zabiegiem CW to 7 lat, z CP 16 lat, a z pierwszą trzebieżą 28 lat. W przypadku trze-bieży z zabiegiem wchodzi się w wieku od 20 do 40 lat, przy czym najwięcej wskazań określiło wiek na 25-30 lat. Trzebież wczesną powinno się wykonywać z nawrotem częstszym – co 5 lat, a późną co 10 lat.

Na bardzo istotne z punktu widzenia hodowli i użytkowania lasu pytanie: „Jaki powinien być wiek rębności dla sosny” 27 leśniczych opowiedziało się z 100-letnim, 15 widziało celowość podwyższenia go ponad 100 lat (110-120, a nawet 140 lat), a 11 wypowiedziało się za jego obniżeniem do 80-90 (4 leśniczych podało 80 lat).

Powszechnie utarło się przekonanie, że na terenie Puszczy Noteckiej z punktu widzenia gospodarczego liczą się tylko dwa gatunki drzew, a mianowicie sosna i brzoza. Potwierdza, to zestawienie udziału gatunków panują-cych, z którego wynika, że sosna stanowi 94,5%, a brzoza 2,0%, na pozostałą część przypada jeszcze tylko dąb, buk, świerk, olsza czarna.

Na podstawie zebranych danych z blisko 60% leśnictw wynika, że zdaniem leśniczych – celowe jest wpro-wadzanie do upraw olszy szarej (81%), świerka (78%), modrzewia (78%), dębu czerwonego (59%), czeremchy amerykańskiej (57%), buka (52%), dębu szypułkowego (50%), dębu bezszypułkowego (46%), grochodrzewia (46%), jarzębiny (44%), lipy drobnolistnej (18%), klonu jesionolistnego (9%). Ponadto pojedyncze osoby wska-zują jeszcze na sens sadzenia kasztanowca, klonu jawora, grabu, klonu polnego, olszy czarnej, a z gatunków podszytowych: karagany, ałyczy, aronii.

Najwięcej leśniczych widziało celowość sadzenia olszy szarej, podkreślając jej cechy fitomelioracyjne. Przede wszystkim powinna być ona sadzona jednostkowo, poza więźbą, a jej udział winien wahać się od 0-5%.

Świerk winien być sadzony w formie kęp (18 odpowiedzi), ewentualnie w zmieszaniu drobnokępowym (6 odpowiedzi). Przede wszystkim sugerowano sadzenie tego gatunku na lepszym siedlisku w „dołkach”, czyli w obniżeniach, z wykorzystaniem warunków siedliskowych. Spośród 26 respondentów, którzy podali udział pro-centowy tego gatunku, najwięcej leśniczych podało przedział do 5% (17), 6 wskazało na 10%, a trzech dalszych widziało szansę na wprowadzenie aż 20% domieszki świerka.

Podobnie jak świerk, za uzasadnione uważa się sadzenie modrzewia (bez rozróżniania gatunku). Jednakże zdania o wielkości jego procentowego udziału były bardziej zbieżne. Na 24 odpowiedzi, 20 leśniczych określiło jego udział do 5%. Modrzew ich zdaniem winien być sadzony jednostkowo (50%) odpowiedzi, drobnokępowo (24%) lub ewentualnie grupowo (15%). Według ich opinii modrzew winien być sadzony pojedynczo lub grupo-wo w sprzyjających warunkach.

Spośród trzech gatunków dębu, najwięcej „wskazań” miał dąb czerwony, który powinien być sadzony jed-nostkowo, drobnokępowo, kępowo lub grupowo – zdania były podzielone (po 4-6 wskazań). Były także suge-stie, by sadzić go w 5% domieszce poza więźbą; sadzić kępowo w zmieszaniu z brzozą, albo też sadzić rzędowo. Mniej więcej podobna ilość osób, około 50%, wymieniała jako celowe sadzenie w Puszczy dębów bezszypuł-kowego i szypułkowego. Z odpowiedzi wynika, że najlepiej sadzić te gatunki w formie drobnokępowej, kępowej i grupowej. Brak wyraźnego uprzywilejowania dębu bezszypułkowego, który lepiej znosi uboższe siedliska świadczyć może o braku rozróżniania tych gatunków i nie rozeznaniu się, co do ich wymagań glebowo-


161

wodnych. Z ankiety wynika, że w niektórych leśnictwach dąb może być sadzony nawet powyżej 20% składu gatunkowego.

Buk (52% – wskazań) jest przez leśniczych wymieniany przed dębami: bezszypułkowym i szypułkowym i może być sadzony jako gatunek biocenotyczny. Większość odpowiedzi wskazywało na możliwość jego udziału gatunkowego do 5%, przy czym sadzić go się powinno (wg liczby odpowiedzi): kępowo, drobnokępowo i gru-powo.

Wydawać by się mogło, że w warunkach puszczańskich, pewną rolę może odegrać grochodrzew, jednakże aż 29 respondentów nie widzi potrzeby sadzenia tego gatunku w Puszczy. Pozostali, wskazując na m.in. rolę bioce-notyczną, sugerują sadzić robinię jednostkowo, rzadziej grupowo lub rzędowo. Zdaniem jej zwolenników robi-nia może być sadzona na skarpach lub poza więźbą.

Z gatunków podszytowych, obok już wymienionych, celowym jest sadzenie czeremchy amerykańskiej i ja-rzębiny, przy czym więcej wskazań padło na czeremchę. Jej udział w podszycie mógłby sięgać nawet do 80%, przy czym najlepiej sadzić ten gatunek rzędowo. Poza tym winna być ona sadzona w remizach, rzędowo na granicy lasu, a także poza więźbą. Jarzębina mogłaby być sadzona także poza więźbą lub rzędowo, względnie kępowo, a jej udział w podszycie sięgać mógłby do 30%. Jeden z zaproponowanych składów podszytu był na-stępujący „Olsz – 20%, Brz – 20%, Dbcz – 20%, Kl.jes. – 20%”. Z kolei drugi skrajny wniosek brzmiał "podszyt – na ubogich siedliskach nie wprowadza się".

Z innych gatunków, mogących mieć znaczenie, wymieniono lipę drobnolistną (18%), którą sadzić moż-na kępowo lub jednostkowo. Jedna osoba wskazała na celowość zakładania podsadzeń produkcyjnych, tam gdzie "warunki na to pozwalają". Z kolei inny głos sugerował, by: „W odnowieniach należy dać wolną rękę przy wprowadzaniu gatunków na poszczególnych wydzieleniach”.


162

Tab. 1. Ogólna charakterystyka nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Wyszczególnienie Karwin Międzychód Potrzebowice Krucz Wronki Oborniki O.Parkowo Sieraków RAZEM

Powierzchnia ogólna (ha) 25 154,65 20 881,10 19 182,94 18 037,49 18 972,13 17 210,30 3 704,01 14 172,37 137 314,99

Powierzchnia lasów (ha) 24 582,28 20 487,39 18 410,90 17 383,79 18 375,65 16 534,45 3 576,30 13 744,8 133 095,56

Powierzchnia rezerwatów przyrody (ha) 127,91 0,00 0,00 1,24 0,00 78,62 4,41 65,91 278,09

Powierzchnia lasów ochronnych (ha) 3 466,80 5 974,15 4 508,74 2 911,24 11 939,30 6 761,17 1 191,00 8 467,58 45 219,98

Powierzchnia gruntów nieleśnych (ha) 527,37 393,71 772,04 653,70 596,48 675,85 127,71 427,57 4 174,43

Etat w użytkowaniu rębnym m sześc. 464 227,00 425 650,00 294 508,00 299 101,00 369 503,00 357 469,00 91 435,00 374 197,00 2 676 090,00

Etat w użytkowaniu przedrębnym m sześc. 523 000,00 374 000,00 280 003,00 340 004,00 320 006,00 330 011,00 59 711,00 300 500,00 2 527 235,00

Całkowity etat użytkowania 987 227,00 799 650,00 574 511,00 639 105,00 689 509,00 687 480,00 151 146,00 674 697,00 5 203 325,00

Etat cięć w użytkowaniu przedrębnym (ha) 17 505,05 16 023,60 12 320,33 13 864,53 13 935,19 12 904,87 2 561,36 9 732,02 98 846,95


163

Tab. 2. Podział LKP Puszcza Notecka na gospodarstwa, według obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręb Specjalne Zrębowe Przerębowo-zrębowe Razem Ochronne Przebudowy

Oborniki 382,74 3 653,58 1 624,01 5 660,33

Obrzycko 349,64 4 146,99 1 047,08 5 543,71

Kiszewo 339,7 4 132,8 382,7 4 855,2

Parkowo 4,41 2 969,19 456,21 3 429,81

Wronki 370,95 7 513,97 1 183,1 9 068,02

Bucharzewo-Wr 2 280,55 6 389,49 0 8 670,04

Drawsko 71,11 6 236,26 455,95 6 763,32

Potrzebowice 38,57 10 377,83 742,24 11 158,64

Krucz 566,43 9 397,31 1 661,15 11 624,89

Lubasz 19,36 3 186,81 1 958,69 5 164,86

Karwin 689,53 6 267,7 617,52 7 574,75 265,17 2,91

Rapin 828,05 5 846,72 924,6 7 599,37 461,75 5,41

Lipki Wielkie 1 174,43 6 411,77 131,28 7 717,48 204,03

Miedzychód 496,18 3 022,88 295,4 3 814,46 3 287,77 74,81

Krobielewko 98,12 10 103,76 122,69 10 324,57 2 134,16 76,69

Bucharzewo-Sier. 4 188,31 838,98 100,99 5 903,33 1 160,39 1 119,53

Sieraków 832,35 1 614,03 1 245,06 2 916,39 1 789,18 115,7

Razem 12 730,43 92 110,07 12 948,67 117 789,17 9 302,45 1 395,05


164

Tab. 3. Zestawienie powierzchni leśnej w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka, wg pełnionej funkcji ochronnych (wg IV rewizji urządzania lasu)

Glebochronne WodochronneNa stałych

pow. badaw-czych

W granicach administracyj-

nych miast

Ostoje zwie-rząt chronio-

nych

Uszkodzenia na skutek działal-

ności przemysłu

Lasy wokół uzdrowisk i

sanatorii WDN

Lasy cenne pod względem

przyrodni-czym

Razem Rezerwaty

Potrzebowice O. Potrzebowice 2 020,61 123,19 O. Drawsko 2 226,6 134,93 3,41 RAZEM 4 247,21 258,12 3,41 4 508,74

Wronki O. Wronki 2 857,8 1 116,94 O. Bucharzewo 7 922,94 23,59 RAZEM 10 780,74 1 140,53 18,03 11 939,3

Sieraków O. Sieraków 256,03 1 931,88 232,97 239,06 12,42 2 726,32 53,96 1 O. Bucharzewo Sier. 3 981,09 1 709,59 104,54 5 806,67 11,95 3 RAZEM 4 237,12 3 641,36 337,51 239,06 12,42 65,41

Międzychód O. Międzychód 2 535 872,08 316,02 47,78 3 770,88 O. Krobielewko 1 839,03 151,51 187,71 24,98 2 203,23 RAZEM 4 374,03 1 023,59 316,02 187,71 72,76 5 974,11

Krucz O. Krucz 1 161,33 490,95 354,84 22,27 38,56 2 067,95 1,24 1 O. Lubasz 845,48 3 RAZEM

Oborniki O. Parkowo 460,63 729,26 1 189,89 4,41 1 O. Kiszewo 618,26 609,43 291,72 81,28 21,84 1 622,53 O. Oborniki 938,82 1 288,06 482,06 347,35 3,98 3 060,27 O. Obrzycko 94,2 1 628,72 30,69 291,36 2 044,97 78,62 2

Karwin O. Karwin 444,98 385,29 115,53 945,8 O. Rąpin 647,57 24,4 474,63 1 146,6 127,91 4 O. Lipki Wielkie 1 321,45 52,95 1 374,4


165

Tab. 4. Zestawienie typów siedliskowych lasu na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręb Bs Bśw Bw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OlJ Lł Razem %

O. Międzychód 5 292,23 1 362,76 20,50 292,20 157,04 2,09 14,38 26,18 26,54 11,77 7 205,69 5,62

O. Krobielewko 2,80 11 252,63 1 194,33 6,17 10,91 92,49 17,26 1,92 3,98 0,59 1,41 6,82 2,82 12 594,13 9,82

O. Bucharzewo Sier. 0,76 6 275,31 6,53 4,71 1 588,31 82,18 3,99 272,24 64,08 0,80 2,96 5,99 38,77 9,87 9,59 8 366,09 6,53

O. Sieraków 291,94 7,02 1 256,51 9,07 1 461,01 76,07 2,10 1 262,14 149,24 238,27 148,41 5,92 4 907,70 3,83

O. Drawsko 19,77 5 484,72 860,79 4,04 3,25 172,43 41,21 12,04 27,97 15,48 29,14 6 670,84 5,20

O. Potrzebowice 6,52 8 608,57 1 839,44 19,20 415,56 64,27 13,48 19,22 29,46 6,48 5,42 11 027,62 8,60

O. Bucharzewo Wr. 8 197,84 299,17 2,15 25,74 1,32 9,27 1,69 2,78 8 539,96 6,66

O. Wronki 5 436,03 2 050,64 44,95 2,89 739,39 253,27 6,56 143,50 109,24 6,44 67,57 101,28 8 961,76 6,99

O. Krucz 0,68 8 652,09 3,62 2,41 1 226,00 147,20 3,43 467,71 198,76 1,32 671,04 93,09 14,29 57,77 11 539,41 9,00

O. Lubasz 2 265,74 13,23 1 075,67 358,69 14,97 436,30 424,36 1,39 199,02 273,96 21,99 31,08 5 116,40 3,99

O. Kiszewo 2 091,35 2 073,94 50,89 255,48 190,56 5,79 43,11 45,44 8,87 35,45 23,44 4 824,32 3,76

O. Oborniki 1 463,24 2 166,99 73,86 1 159,75 165,54 1,02 439,21 93,40 21,65 33,26 5 617,92 4,38

O. Obrzycko 1,49 2 200,33 2 035,32 19,28 866,02 200,38 1,86 108,46 38,20 17,56 18,39 14,38 5 521,67 4,31

O. Parkowo 1,71 1 079,15 1 303,97 173,17 186,83 267,50 89,01 362,99 13,04 6,97 3 484,34 2,72

O. Karwin 6,01 4 853,03 2,38 2,08 2 122,13 100,13 4,09 472,90 151,14 4,81 33,53 5,23 83,08 2,29 7 842,83 6,12

O. Rąpin 35,14 4 205,95 1,30 6,89 2 356,46 27,58 3,38 924,18 220,38 10,13 97,78 20,15 138,62 18,59 8 066,53 6,29

O. Lipki Wielkie 433,04 6 338,96 945,54 18,26 1,00 94,72 40,48 44,57 1,88 3,06 7 921,51 6,18

RAZEM 507,92 83 989,11 34,08 16,09 25 757,97 1 155,17 50,06 8 334,95 2 533,62 61,10 3 149,57 1 242,92 700,08 447,77 228,31 128 208,72 100,00

% 0,39 65,51 0,03 0,01 20,09 0,90 0,04 6,50 1,98 0,05 2,46 0,97 0,54 0,35 0,18 100,00


166

Tab. 5. Zestawienie siedlisk Bs, Bśw i BM św na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręby LKP Bs % Bśw % BMśw % Razem %

O. Międzychód 5 292,23 6,30 1 362,76 5,29 6 654,99 6,04

O. Krobielewko 2,8 0,55 11 252,63 13,40 1 194,33 4,64 12 449,76 11,30

O. Bucharzewo Sier. 0,76 0,15 6 275,31 7,47 1 588,31 6,17 7 864,38 7,13

O. Sieraków 291,94 0,35 1 256,51 4,88 1 548,45 1,40

O. Drawsko 19,77 3,89 5 484,72 6,53 860,79 3,34 6 365,28 5,77

O. Potrzebowice 6,52 1,28 8 608,57 10,25 1 839,44 7,14 10 454,53 9,49

O. Bucharzewo Wr. 8 197,84 9,76 299,17 1,16 8 497,01 7,71

O. Wronki 5 436,03 6,47 2 050,64 7,96 7 486,67 6,79

O. Krucz 0,68 0,13 8 652,09 10,30 1 226,00 4,76 9 878,77 8,96

O. Lubasz 2 265,74 2,70 1 075,67 4,18 3 341,41 3,03

O. Kiszewo 2 091,35 2,49 2 073,94 8,05 4 165,29 3,78

O. Oborniki 1 463,24 1,74 2 166,99 8,41 3 630,23 3,29

O. Obrzycko 1,49 0,29 2 200,33 2,62 2 035,32 7,90 4 237,14 3,84

O. Parkowo 1,71 0,34 1 079,15 1,28 1 303,97 5,06 2 384,83 2,16

O. Karwin 6,01 1,18 4 853,03 5,78 2 122,13 8,24 6 981,17 6,33

O. Rąpin 35,14 6,92 4 205,95 5,01 2 356,46 9,15 6 597,55 5,98

O. Lipki Wielkie 433,04 85,27 6 338,96 7,55 945,54 3,67 7 717,54 7,00

OGÓŁEM 507,92 100 83 989,11 100 25 757,97 100 110 255,00 100


167

Tab. 6. Zestawienie siedlisk wilgotnych na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręby LKP Bw % BMw % Lw % LMw % Ol % OlJ % Lł % Razem %

O. Międzychód 20,5 1,77 26,18 2,11 157,04 6,20 26,54 3,79 11,77 2,63 242,03 3,82

O. Krobielewko 6,17 0,53 0,59 0,05 17,26 0,68 1,41 0,20 6,82 1,52 2,82 1,24 35,07 0,55

O. Bucharzewo Sier. 6,53 19,16 82,18 7,11 5,99 0,48 64,08 2,53 38,77 5,54 9,87 2,20 9,59 4,20 217,01 3,42

O. Sieraków 7,02 20,60 9,07 0,79 144,24 11,65 76,07 3,00 238,27 34,03 148,41 33,14 5,92 2,59 629 9,93

O. Drawsko 4,04 0,35 0,00 41,21 1,63 15,48 2,21 0,00 29,14 12,76 89,87 1,42

O. Potrzebowice 19,2 1,66 19,22 1,55 64,27 2,54 29,46 4,21 6,48 1,45 5,42 2,37 144,05 2,27

O. Bucharzewo Wr. 0,00 0,00 1,32 0,05 1,69 0,24 2,78 0,62 5,79 0,09

O. Wronki 44,95 3,89 109,24 8,82 253,27 10,00 6,44 0,92 67,57 15,09 101,28 44,36 582,75 9,20

O. Krucz 3,62 10,62 147,2 12,74 93,09 7,52 198,76 7,84 14,29 2,04 57,77 12,90 514,73 8,12

O. Lubasz 13,23 38,83 358,69 31,06 273,96 22,14 424,36 16,74 21,99 3,14 31,08 6,94 1 123,31 17,73

O. Kiszewo 50,89 4,41 45,44 3,67 190,56 7,52 8,87 1,27 35,45 7,92 23,44 10,27 354,65 5,60

O. Oborniki 73,86 6,39 93,4 7,54 165,54 6,53 0,00 21,65 4,84 33,26 14,57 387,71 6,12

O. Obrzycko 19,28 1,67 38,2 3,09 200,38 7,91 17,56 2,51 18,39 4,11 14,38 6,30 308,19 4,86

O. Parkowo 173,17 14,99 362,99 29,33 267,5 10,56 13,04 1,86 6,97 1,56 823,67 13,00

O. Karwin 2,38 6,98 100,13 8,67 5,23 0,42 151,14 5,97 83,08 11,87 2,29 0,51 344,25 5,43

O. Rąpin 1,30 3,81 27,58 2,39 20,15 1,63 220,38 8,70 138,62 19,80 18,59 4,15 426,62 6,73

O. Lipki Wielkie 18,26 1,58 0,00 40,48 1,60 44,57 6,37 1,88 0,42 3,06 1,34 108,25 1,71

OGÓŁEM 34,08 100 1 155,17 100 1 237,92 100 2 533,62 100 700,08 100 447,77 100 228,31 100 6 336,95 100


168

Tab. 7. Zestawienie siedlisk bagiennych na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręby LKP Bb % BMb % LMb % Razem %

O. Międzychód 2,09 3,42 2,09 1,64

O. Krobielewko 10,91 21,80 1,92 3,14 12,83 10,08

O. Bucharzewo Sier. 4,71 29,27 3,99 7,97 0,8 1,31 9,50 7,47

O. Sieraków 2,10 3,44 2,10 1,65

O. Drawsko 3,25 6,49 12,04 19,71 15,29 12,02

O. Potrzebowice 0,00 0,00

O. Bucharzewo Wr. 2,15 4,29 9,27 15,17 11,42 8,97

O. Wronki 2,89 5,77 6,56 10,74 9,45 7,43

O. Krucz 2,41 14,98 3,43 6,85 1,32 2,16 7,16 5,63

O. Lubasz 14,97 29,91 1,39 2,27 16,36 12,86

O. Kiszewo 5,79 9,48 5,79 4,55

O. Oborniki 1,02 1,67 1,02 0,80

O. Obrzycko 1,86 3,04 1,86 1,46

O. Parkowo 0,00 0,00

O. Karwin 2,08 12,93 4,09 8,17 4,81 7,87 10,98 8,63

O. Rąpin 6,89 42,82 3,38 6,75 10,13 16,58 20,40 16,02

O. Lipki Wielkie 1 2,00 1,00 0,79

OGÓŁEM 16,09 100 50,06 100 61,10 100 127,25 100


169

Tab. 8. Zestawienie siedlisk najżyźniejszych (Lśw i LMśw.) na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręby LKP LMśw % Lśw % Razem %

O. Międzychód 292,20 3,51 14,38 0,46 306,58 2,67

O. Krobielewko 92,49 1,11 3,98 0,13 96,47 0,84

O. Bucharzewo Sier. 272,24 3,27 2,96 0,09 347,56 2,40

O. Sieraków 1 461,01 17,52 1 262,14 40,06 2 893,20 23,71

O. Drawsko 172,43 2,07 27,97 0,89 200,40 1,74

O. Potrzebowice 415,56 4,99 13,48 0,43 429,04 3,74

O. Bucharzewo Wr. 25,74 0,31 25,74 0,22

O. Wronki 739,39 8,87 143,50 4,56 882,89 7,69

O. Krucz 467,71 5,61 671,04 21,31 1 138,75 9,92

O. Lubasz 436,30 5,23 199,02 6,32 635,32 5,53

O. Kiszewo 255,48 3,07 43,11 1,37 298,59 2,60

O. Oborniki 1159,75 13,91 439,21 13,95 1 598,96 13,92

O. Obrzycko 866,02 10,39 108,46 3,44 974,48 8,49

O. Parkowo 186,83 2,24 89,01 2,83 275,84 2,40

O. Karwin 472,90 5,67 33,53 1,06 506,43 4,41

O. Rąpin 924,18 11,09 97,78 3,10 1 021,96 8,90

O. Lipki Wielkie 94,72 1,14 94,72 0,82

RAZEM 8 334,95 100 3 149,57 100 11 484,52 100


170

Tab. 9. Zestawienie zmian procentowego udziału grup siedliskowych typów lasu w Puszczy Noteckiej w latach 1969-2006

Lata Grupy typów siedliskowych lasu

1969 1995 2006

Borowe 92,72 90,36 85,82

Bagienne 0,03 0,04 0,1

Wilgotne 4,15 4,99 4,96

Zyzne 3,1 4,61 9,12

Razem 100 100 100

Tab. 10. Występujące gleby, według typów w LKP Puszcza Notecka (%)

Typ gleb Krucz Potrzebowice Wronki Miedzychód Oborniki Sieraków Karwin o. Parkowo

bielicowe (B) 68,24 34,57 81 50,89 36,51 43 29,69 47

rdzawe (RD) 18,65 61,22 12 38,65 50,78 36 64,41 28 płowe (P) 1,51 0,04 1,95 4 0,26 brunatne (BR) 5,44 0,06 1,02 3,1 3 0,07 3 murszowate (MR) 1,67 0,27 1,15 2,04 1 1,94 13 czarne ziemie (CZ) 2,1 0,03 0,03 6 murszowe (M) 0,97 0,18 arenosole (AR) 1,93 1,79 4 0,85 gruntowo-glejowe (G) 0,23 1,7 4,12 1 0,19 1 opadowo-glejowe (OG) 1 deluwialne (D) 0,06 3 0,05 kulturoziemne (AK) 0,27 3 0,89 torfowe (T) 0,11 1 1,08 pozostałe 2,39 0,24 7 4,8 1,5 1 0,36 1


171

Tab. 11. Zestawienie powierzchni zajmowanych przez gatunki panujące wg nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Nadleśnictwo Gatunek

Sieraków Karwin Potrzebowice Krucz Wronki Oborniki Międzychód RAZEM %

So 11 297,35 22 638,5 16 928,2 14 807,34 16 960,7 17 698,84 19 218,23 119 549,15 92,75

Md 59,91 11,42 153,15 55,24 4,61 20,9 24,31 329,54 0,26

Sw 68,28 74,22 87,2 215,02 86,07 180,83 52,5 764,12 0,59

Bk 261,84 162,97 177,27 15,71 17,93 1,99 637,71 0,5

Db 505,85 192,82 144,26 542,95 180,61 498,93 62,1 2 127,52 1,65

Js 36,62 3,26 0,39 83,46 26,06 82,46 1,44 233,69 0,18

Gb 16,86 7,15 0,49 30,69 17,9 73,09 0,06

Brz 439,18 339,69 503,27 567,83 250,61 561,68 263,59 2 925,85 2,27

Ol 526,66 370,51 96,1 282,53 202,88 411,63 164,13 2 054,44 1,59

Olsz 0,52 5,04 14,25 19,81 0,01

Tp 1,47 0,01 5,59 3,66 2,95 15,12 0,42 29,22 0,02

Kl 0,63 1,01 14,24 2,06 17,94 0,01

Jw. 4,17 2,84 7,01

Os 0,69 1,39 8,45 10,53 1,49 22,55 0,02

Dg 4,8 4,2 2,82 1,52 13,34 0,01

Lp 1,67 8,85 1,92 1,07 2,61 16,12 0,01

Ak 42,83 11,58 4,94 59,35 0,05

Wz 0,06 1,15 5,74 0,55 7,44 0,01

Wb 4,79 4,78 9,57 0,01

Razem 13 273,49 23 830,87 17 921,96 16 789,75 17 738,06 19 543,58 19 799,82 128 897,53 100


172

Tab. 12. Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych, wg obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu)

Gatunek Oborniki Lubasz Krucz Siera-ków Wronki Kiszewo Rapin Krobie-

lewko Karwin Miedzy-chód

Obrzyc-ko Drawsko Potrze-

bowice

Bucha-rzewo Sier.

Lipki Wielkie Parkowo

Bucha-rzewo Wr.

Razem %

So 349,15 173,64 129,22 93,81 131,23 121,33 96,96 101,09 90,88 76,07 50,79 44,56 32,88 14,2 15,15 9,11 0 1 530,07 85,4

Db 14,69 41,72 66,32 14,71 7,99 145,43 8,1

Bk 1,03 1,92 40,57 43,52 2,4

Sw 17,09 2,61 19,7 1,1

Ol cz 12,86 1,13 2,15 2,37 1,14 19,65 1,1

Brz 13,76 7,67 21,45 1,2

Md 0,69 1,19 2,76 4,64 0,3

Dg 2,82 2,82 0,2

Lp 2,68 2,68 0,1

Soc 1,64 1,64 0,1

Razem 365,56 232,45 214,12 164,00 136,2 121,33 107,63 101,09 90,88 76,07 55,19 46,93 34,02 21,87 15,15 9,11 0 1 791,60 100

% 20,4 13,0 12,0 9,2 7,6 6,8 6,0 5,6 5,1 4,2 3,1 2,6 1,9 1,2 0,8 0,5 0,0 100,0


173

Tab. 13. Wykaz drzew doborowych (matecznych) rosnących na terenie LKP Puszcza Notecka

Drzewa doborowe Gatunek Numer Oddz. Rok uznania

O. Drawsko So 5051 21g 1987 O. Drawsko So 5152 21g 1987 O. Potrzebowice So 5055 69l 1987 O. Karwin So 5058 44f 1992 O. Karwin So 5059 44f 1992 O. Karwin So 5060 44f 1992 O. Karwin So 5061 44f 1992 O. Rapin So 5062 170o 1992 O. Rapin So 5063 170o 1992 O. Rapin So 5064 170o 1992 O. Rapin So 5065 170o 1992 O. Rapin So 5066 170o 1992 O. Rapin So 5067 170o 1992 O. Rapin So 5068 170o 1992 O. Rapin So 5069 262c 1992 O. Lubasz So 5070 161l O. Oborniki So 5073 770a O. Oborniki So 5074 770a O. Oborniki So 5075 770a O. Oborniki So 5071 835f O. Oborniki So 5072 835f O. Bucharzewo Sier. So 5043 4d 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5044 21f 1992

Drzewa doborowe Gatunek Numer Oddz. Rok uznania

O. Bucharzewo Sier. So 5045 13a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5046 13a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5047 13a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5048 20a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5034 306c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5035 306c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5036 306c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5037 306c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5042 61g 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5038 308a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5039 307c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5040 308c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5041 254i 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5049 195c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5050 195c 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5076 330g 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5077 143a 1992 O. Bucharzewo Sier. So 5078 143a 1992 O. Sieraków Dg 3739 25m 1987 O. Sieraków Dg 3740 25m 1987 O. Sieraków Dg 3741 25m 1987 O. Sieraków Dg 3742 25m 1987


174

Tab. 14. Porównanie proponowanych składów gatunkowych upraw na siedliskach Bśw i BMśw dla poszczególnych gospodar-czych typów drzewostanów (GTD), wg IV rewizji ul dla LKP Puszcza Notecka

TSL GTD Orientacyjny skład gatunkowy upraw w % Wronki Bśw So So 90, Brz i inne 10 BMśw1 So So 80, Db, Brz, Bk i inne 20 BMśw2 Db-So So 70, Db 20, Bk, Św, Md i inne 10

Krucz Bśw So So 90, Brz i inne 10 BMśw1 So So 80, Db, Brz i inne 20 Ib na piaskach wydmowych BMśw2 Db-So So 70, Db 20, Bk, Md i inne 10 Id

Sieraków Bśw So So 80, Brz i inne 20 BMśw1,2 So So 80, Brz, Db i inne 20 na piaskach eolicznych i wydmach BMśw1 Bk-So So 70, Bk 20, Db i inne 10 pd cz. obr. Bucharzewo (wokół jezior) BMśw 1,2 Db-So So 70, Db 20, Bk, Św, Brz i inne 10 pozostałe

Międzychód Bśw So So80, Brz, Db, inne 20 BMśw So So80, Db, inne 20 BMśw Db-So So70, Db, inne 30 BMśw Bk-So So70,Bk, inne 30

Potrzebowice Bśw So So 80, Brz, inne 20 BMśw1 So So 80, Db, Bk, Brz i inne 20 BMśw2 Db-So So 70, Db 20, 10 Bk, Md i inne

Karwin Bśw So So 80, Brz, inne 20 BMśw1 So So 80, Db i inne 20 BMśw2 Db-So So 70, Db 20, 10 Bk, i inne

Oborniki Bśw So So 80, Brz, Dbc, Św i inne 20 BMśw1 So So 80, Db, Bk, Md, Brz i inne 20 BMśw2 So So 70, Db 20, Bk, Md, Lp, Jw., Brz i inne 10

Durowo Bśw So So 80, Brz i inne 20 BMśw1 So So 80, Db, Brz i inne 20 BMśw2 Db-So So 70, Db 20, Md i inne 10


175

Tab. 15. Wyłączone Drzewostany Nasienne (WDN) na terenie LKP Puszcza Notecka (w ha)

Gatunek Obręb

So Św Bk Oddział

O. Sieraków 12,42 73c

O. Krucz 3,71 88s

O. Krucz 8,82 89g

O. Krucz 6,27 119a

O. Krucz 10,64 191c

O. Krucz 3,22 192c

O. Kiszewo 21,84 539d

O. Lubasz 3 75j

O. Krucz 5,9 15g

Razem 66,92 3 5,9


176

Tab. 16. Przyjęte w IV rewizji wieki rębności dla poszczególnych gatunków drzew w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka


Wronki Międzychód Sieraków Potrzebowice Krucz Karwin Oborniki O. Parkowo

Db 140 140 140 140 140 140 140 140 Js 140 120 140 140 140 120 140 140 Wz 120 120 140 Bk 120 100 100

120 (S) 100 120 100

(110-Ka) 110 110

So 100 100 110**

100 100 110 100 100 100

Md 100 100 100 100 110 100 100 100 Brz 60 80 80 60 60 80 80 80 Św 80 80 80 80 80 80 80 Dg 100 80 100 80 100 100 Ol 80 80 80 80 80 80 80 80 Gb 80 80 80 80 80 80 80 Jw 80 100 80 80 100 Kl 80 80 100 Ak 80 80 80 80 80 80 Lp 80 100 80 80 brak Olsz 40 60 40 40 40 60 40 40 Ol odr. 60 60 60 60 60 60 Os 60 60 60 60 60 60 60 60 Tp 40 40 40 40 40 40 40 40 Wb 40 40 40 40 Sob 40 40 40 40 Jd 100


177

Tab. 17. Rozmiar produkcji szkółkarskiej w produkcji polowej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka w 2006 r. (w tys. szt.)


Sieraków Oborniki Międzychód Karwin Krucz Wronki PotrzebowiceRazem %

So 480 1 543 1 537 947 2 037 1 889 1 271 9 704 63,1 Sw 28 92 50 26 302 206 33 737 4,8 Md 15 3 7 11 36 0,2 Dg 5 2 7 0,05Brz 230 196 213 264 105 200 250 1 458 9,5 Olcz 113 7 24 29 55 12 240 1,6 Olsz 15 138 84 155 84 476 3,1 Bk 90 40 392 82 124 20 73 821 5,3 Dbsz 264 207 1 161 121 754 4,9 Dbbsz 324 17 54 97 120 1 613 4 Dbcz 5 5 Jrz 3 10 28 12 10 1 64 0,4 Czm 3 3 Kl 7 7 0,05Lp 3 20 6 25 41 95 0,6 Gb 7 5 12 0,1 Lig 2 3 5 JB 18 2 3 23 0,2 Jrzs 3 3 Gł 3 11 14 0,1 Jw. 3 7 2 12 0,1 Der.b 12 12 0,1 Jd 4 4 Ksz 4 2 6 12 0,1 Tar 3 1 4 Zyw.Z 9 9 0,1 Wz.S 10 23 33 0,2 IDRI 3 7 6 16 0,1 IKRL 3 36 77 50 28 194 1,3

Razem 996 2 603 2 549 1 690 3 028 2 791 1 716 15373 100

Tab. 18. Powierzchnia szkółek leśnych w nadleśnictwach

Nadleśnictw Pow. zredukowana (ha)

Karwin 5,89 Sieraków 6,07 Międzychód 5,87 Wronki 6,01 Krucz 5,18 Potrzebowice 8,01 Oborniki 7,09

Razem 44,12


178

Tab. 19. Zestawienie zasobności LKP PN wg dyrekcji

RDLP Zasobność (m. sześc.) %

Piła 9 460 922 34,89 Szczecin 9 441 160 34,81 Poznań 8 217 803 30,30

Razem 27 119 885 100

Tab. 20. Zestawienie zasobności LKP PN wg nadleśnictw

Nadleśnictwo Zasobność (m. sześc.) %

Karwin 4 984 000 18,37 Oborniki 4 574 618 16,87 Międzychód 4 457 160 16,44 Wronki 3 717 170 13,71 Sieraków 3 643 185 13,43 Krucz 3 366 056 12,41 Potrzebowice 2 377 696 8,77

Razem 27 119 885 100

Tab. 21. Zestawienie zasobności wg obrębów LKP

Obręb Zasobność (m sześc.) %

Krobielewko 2 679 630 9,87 Krucz 2 242 155 8,27 Bucharzewo Sier. 2 125 711 7,84 Wronki 2 014 092 7,43 Karwin 1 887 000 6,96 Międzychód 1 777 530 6,55 Rąpin 1 769 000 6,52 Bucharzewo Wr. 1 703 078 6,28 Sieraków 1 517 474 5,60 Lipki Wielkie 1 328 000 4,90 Oborniki 1 315 891 4,85 Obrzycko 1 297 933 4,79 Drawsko 1 242 324 4,58 Kiszewo 1 213 861 4,48 Potrzebowice 1 135 372 4,19 Lubasz 1 123 901 4,14 Parkowo 746 933 2,75

Razem 27 119 885 100


179

Tab. 22. Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)

Obręb

Wskaźnik Bucha-rzewo Wr.

Wronki Krucz Lubasz Karwin Rąpin Lipki Wielkie

Bucha-rzewo Sier.

Sieraków Potrze-bowice Drawsko Kiszewo Oborniki Obrzycko Parkowo Między-

chód Krobie-lewko

Przeciętna zasobność drzewostanów na 1 ha w podklasach wieku

II a 49 66 68 76 70 100 54 65 145 63 49 82 103 78 98 104 64

II b 117 171 138 173 189 180 133 120 232 132 114 199 200 196 197 141 92

III a 169 220 205 222 254 254 208 249 278 199 187 262 260 259 252 247 217

III b 192 245 212 241 264 294 249 313 330 220 225 292 262 277 250 283 288

IV a 231 253 220 275 305 277 265 274 390 222 230 304 293 302 286 280 259

IV b 240 274 240 252 311 332 277 292 375 239 239 312 295 298 320 282 273

V a 243 279 244 270 310 323 256 311 403 236 243 303 299 300 341 318 278

V b 256 295 230 285 322 324 259 364 409 241 242 306 312 274 323 300 257

VI 293 297 257 337 318 326 285 327 389 245 249 325 309 309 306 368 277

VII i starsze

218 308 266 346 386 303 384 390 208 250 257 302 352 316 380 292

VIII i starsze

377 342 350 417 168 224 325

KO 162 183 232 194 229 331 259 339 156 199 186 200 220 154 389 251

KDO 222 89 308 102 138 179 171

Drzewostany o bud. przerębowej

Przeciętna zasobność na ha

199 224 194 219 241 219 168 254 309 102 186 250 233 234 216 247 213

Zapas na pow. leśnej

1.703.078 2.014.092 2.242.155 1.123.901 1.887.000 1.769.000 1.328.000 2.125.711 1.517.474 1.135.372 1.242.324 1.213.861 1.315.891 1.297.933 746.933 1.777.530 2.679.630


180

Tab. 23. Powierzchnia leśna obrębów leśnych wg podziału na klasy wieku drzewostanów (wg IV rewizji urządzania lasu)

Podklasa wieku\ obręb

Bucha-rzewo Wr. Wronki Krucz Lubasz Karwin Rąpin Lipki

Wielkie Potrzebo-

wice Drawsko Kiszewo Oborniki Obrzycko Bucha-rzewo Sier.

Sieraków Krobie-lewko

Między-chód

I a 565,15 759,86 441,98 283,62 359,37 474,18 576,8 1 974,01 506,84 482,36 400,04 407,01 355,31 231,88 508,53 265,83

I b 321,85 259,83 382,33 206,15 397,7 870,14 957,35 3 793,2 265,44 141,7 312,46 299,51 257,98 278,16 515,31 285,55

II a 380,38 363,52 773,52 302,41 496,79 640,5 674,1 300,52 399,91 176,51 309,32 349,01 316,25 210,82 574,36 328,53

II b 278,94 294,64 482,73 262,06 529,73 666,26 990,53 386,26 482,01 160,47 461,17 495,64 233,89 249,67 940,85 363,06

III a 284,26 634,37 1 054,94 455,15 1 429,57 1 443,96 1 261,37 527,07 562,5 336,34 613,62 408,65 321,99 464,32 2 250,45 783,26

III b 184,6 582,71 1 507,06 276,7 673,74 921,79 409,39 477,78 549,1 420,68 512,15 482,28 294,26 453,09 276,59 550,54

IV a 1 917,6 1 460,09 4 083,5 911,29 465,78 803,37 1 240,87 346,7 371,6 1 652,04 1 555,17 1 403,82 333,81 509,13 3 401,16 1 095,52

IV b 4 011,67 3 708,8 877,35 1 551,65 2 267 749,2 595,69 2 528,55 2 810,16 618,59 693,81 787,5 4 987,14 786,29 2 381,11 2 532,19

V a 288,82 519,32 769,08 454,43 637,68 530,46 263,75 279,32 278,49 376,61 419,42 462,34 679,52 523,5 553,53 525,08

V b 160,03 223,64 626,31 234,73 351,77 425,47 401,66 351,25 295,14 363,02 131,2 161,04 271,05 292,65 702,97 245,05

VI 141,68 105,65 304,09 47,08 113,63 251,57 384,09 47,61 111,34 57,48 126,14 88,88 76,73 403,91 391,25 154,75

VII i starsze 4,98 36,94 72,3 27,89 45,83 26,66 1,84 24,13 14,74 37,37 121,33 21,14 150,88 30,41 43,09

VIII i starsze 2,19 68,73 5,12 47,92 5,27 1,29

KO 12,39 151,3 101,66 13,2 88,85 2,42 13,87 14,18 12,7 26,83 51,83 29,06 206,37 3,63 3,3

KDO 12,92 1,58 11,08 19,22 2,8 12,68

Razem 8 539,96 8 961,76 11 539,41 5 116,4 7 738,15 7 980,31 7 784,68 11 027,98 6 670,84 4 824,32 5 617,92 5 521,64 8 183,25 4 821,27 12 535,42 7 177,04


181

Tab. 24. (1) Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (wg IV rewizji urządzania lasu)

Wskaźnik\obręb Krucz Lu-basz

Bucharzewo Wr.

Wron-ki

Kar-win Rąpin

Lipki Wiel-

kie

Potrzebowi-

ce Draw-

sko Ki-

szewoObor-niki

Obrzycko

Par-kowo

Mię-dzy-chód

Kro-bie-

lewko

Siera-ków

Bucharzewo Sier

Przeciętny wiek 60 61 62 61 59 54 50 38 59 59 55 57 53 62 58 67 67

Przeciętny przyrost drzewo-stanów na ha 3,24 3,57 3,2 3,69 2,73 3,15 4,25 4,21 4,11 4,06

Bieżący roczny przyrost drzewostanów na 1 ha – tablicowy 5,36 5,51 5,04 5,53 6,54 6,49 5,49 4,5 5,09 6,09 6,5 6,3 6,61 5,66 6,63 5,62

Bieżący roczny przyrost drzewostanów na 1 ha – zredukowany 4,04 4,13 3,78 4,15 6,54 6,49 5,49 3,37 3,82 4,57 4,88 4,73 4,96 5,66 4,87 5,03

Przeciętna miąższość użyt-ków rębnych na 1 ha 0,9 1,2 1,49 1,58 1,41 1,76 2,11 1,02 1,68 2,32 1,6 1,65 1,86 1,01 2,61 1,73

Przeciętna miąższość użyt-ków przedrębnych na 1 ha 1,99 2,59 2,22 2,45 2,39 2,02 1,75 1,1 2,07 2,34 1,92 2,33 1,42 2,65 2,29 2,50

Przeciętny przyrost całkowi-tej produkcji 5,23 6,16 5,42 6,14 3,83 5,22 6,59 6,13 6,34 5,48

Przyrost bieżący użyteczny 4,79 4,29 7,11 6,53 8,3 8,28 5,56 3,02 5,55 6,66 7,12 7,28 6,48

Spodziewany przyrost bieżący użyteczny 4,41 3,95 2,12 4,19 3,69 4,29 3,7

Powierzchnia cięć pielęgna-cyjnych 109 107,6 92 90 52,6 100,3 102,8 99,4 96 94,2

Wydajność z 1 ha cięć pielęgnacyjnych 19,3 23,4 21,1 24,4 22,67 23,57 22,2 10 22,2 23,3


182

Tab. 25. (2) Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (wg IV rewizji urządzania lasu)

Wskaźnik\obręb Bucha-rzewo Wr.

Wronki Krucz Lubasz Karwin Rąpin Lipki Wielkie

Bucha-rzewo Sier.

Sieraków Potrze-bowice Drawsko Kiszewo Oborniki Obrzyc-

ko Parkowo Między-chód

Krobie-lewko

Przeciętna zasobność drzewostanów na 1 ha w podklasach wieku

II a 49 66 68 76 70 100 54 65 145 63 49 82 103 78 98 104 64

II b 117 171 138 173 189 180 133 120 232 132 114 199 200 196 197 141 92

III a 169 220 205 222 254 254 208 249 278 199 187 262 260 259 252 247 217

III b 192 245 212 241 264 294 249 313 330 220 225 292 262 277 250 283 288

IV a 231 253 220 275 305 277 265 274 390 222 230 304 293 302 286 280 259

IV b 240 274 240 252 311 332 277 292 375 239 239 312 295 298 320 282 273

V a 243 279 244 270 310 323 256 311 403 236 243 303 299 300 341 318 278

V b 256 295 230 285 322 324 259 364 409 241 242 306 312 274 323 300 257

VI 293 297 257 337 318 326 285 327 389 245 249 325 309 309 306 368 277

VII i starsze 218 308 266 346 386 303 384 390 208 250 257 302 352 316 380 292

VIII i starsze 377 342 350 417 168 224 325

KO 162 183 232 194 229 331 259 339 156 199 186 200 220 154 389 251

KDO 222 89 308 102 138 179 171

Przeciętna zasob-ność na ha

199 224 194 219 241 219 168 254 309 102 186 250 233 234 216 247 213

Zapas na pow. leśnej

1.703.078 2.014.092 2.242.155 1.123.901 1.887.000 1.769.000 1.328.000 2.125.711 1.517.464 1.135.372 1.242.324 1.213.861 1.315.891 1.297.933 746.933 1.777,55 2.679,82

Przeciętny wiek 62 61 60 61 59 54 50 38 59 59 55 57 53 62 58

Przeciętna zasob-ność na ha

199 224 194 219 241 219 168 254 309 102 186 250 233 234 216 247 213


183

Tab. 26. Zestawienie powierzchni LKP Puszcza Notecka, wg dyrekcji regionalnych Lasów Państwowych

RDLP Pow. (ha) %

Piła 56230,56 41

Szczecin 46035,75 33,5

Poznań 35086,68 25,5

Razem 137352,99 100

Tab. 27. Zestawienie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka wg zajmowanej powierzchni

Nadleśnictwo Pow. (ha)

Sieraków 14 172,37

Krucz 18 037,49

Wronki 19 010,13

Potrzebowice 19 182,94

Miedzychód 20 881,1

Oborniki 20 914,31

Karwin 25 154,65

Razem 137 353

Tab. 28. Zestawienie obrębów leśnych wchodzących w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka

Obręby Pow. (ha)

Parkowo 3 704,01

Kiszewo 5 150,22

Sieraków 5 261,54

Lubasz 5 599,95

Obrzycko 6 026,94

Oborniki 6 033,14

Drawsko 7 381,95

Międzychód 7 673,91

Lipki Wielkie 8 301,73

Karwin 8 352,65

Rąpin 8 500,27

Bucharzewo Sier. 8 910,83

Bucharzewo Wron. 9 144,65

Wronki 9 865,48

Potrzebwice 11 800,99

Krucz 12 437,54

Krobielewko 13 207,19

Razem 137 353


184

Tab. 29. Zestawienie leśnictw wchodzących w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg powierzchni

Leśnictwo Nadleśnictwo Pow. (ha)

Objezierze Oborniki 636,45 Wilcze Doły Karwin 746,66 Drezdenko Karwin 838,21 Goraj Krucz 858,17 Daniele Oborniki 952,05 Sycyn Oborniki 1 010,47 Mycin Oborniki 1 039,48 Żurawiniec Oborniki 1 056,11 Rożnowo Oborniki 1 063,3 Oborniki Oborniki 1 083,8 Nowołoskoniec Oborniki 1 085,35 Ciszkowo Krucz 1 092,32 Niemieczkowo Oborniki 1 124,76 Ludomy Oborniki 1 138,32 Prusim Sieraków 1 190,84 Marylówka Oborniki 1 192,48 Lawica Sieraków 1 253,7 Pilka Oborniki 1 263,58 Tuchola Sieraków 1 291,88 Wełna Oborniki 1 302,11 Kiszewko Oborniki 1 304,1 Kłodzisko Wronki 1 318,96 Wypalanki Oborniki 1 325,11 Podlesie Oborniki 1 328,53 Kaczeniec Potrzebowice 1 419,9 Przecznik Potrzebowice 1 423,92 Kamiennik Potrzebowice 1 439,69 Chraplewo Oborniki 1 455,27 Chojno Wronki 1 499,22 Kwiejce Potrzebowice 1 501,93


Osina Potrzebowice 1 517,51 Samita Wronki 1 518,45 Gogolice Wronki 1 518,58 Stary Mlyn Sieraków 1 525,12 Pustelnia Wronki 1 525,64 Smolarnia Wronki 1 533,32 Dębogóra Wronki 1 549,44 Obrzycko Oborniki 1 553,04 Dziewanna Potrzebowice 1 554,83 Gościnowo Karwin 1 572,42 Lubowo Wronki 1 575,13 Kruczlas Krucz 1 578,6 Gospódka Sieraków 1 595,81 Łężno Potrzebowice 1 596,51 Rosko Potrzebowice 1 606,83 Ustronie Karwin 1 631,94 Marylec Potrzebowice 1 636,59 Grotów Karwin 1 650,79 Puszcza Karwin 1 653,72 Odyniec Karwin 1 659,13 Murzynowo Karwin 1 672,59 Zawada Potrzebowice 1 675,44 Lipki Wielkie Karwin 1 685,3 Smolnica Wronki 1 688,4 Sosnówka Karwin 1 694,82 Solecko Karwin 1 701,63 Kościelec Karwin 1 715,95 Lubiatów Karwin 1 715,97


185


Kalinówek Karwin 1 717,7 Gniewomierz Krucz 1 721,75 Irena Karwin 1 726,94 Biala Krucz 1 727,47 Jasionna Wronki 1 729,71 Klempicz Krucz 1 734,03 Bucharzewo Sieraków 1 742,06 Czapliniec Sieraków 1 745,84 Bukowo Karwin 1 770,88 Lutyniec Wronki 1 773,78 Garncarskibród Krucz 1 775,26 Mokrz Wronki 1 779,5 Pokraczyn Krucz 1 811,98 Miały Potrzebowice 1 833,51 Przedlesie Międzychód 1 865,14 Lichwin Sieraków 1 873,72 Tarnowiec Krucz 1 900,41 Smolary Krucz 1 913,22 Sowia Góra Międzychód 1 916,29 Annogóra Krucz 1 924,28 Kukułka Sieraków 1 953,4 Kamien Międzychód 1 970,55 Mężyk Potrzebowice 1 976,28 Nowy Dwór Międzychód 2 431,45 Leszczyny Międzychód 2 517,26 Nadziejewki Międzychód 2 718,06 Zamyślin Międzychód 2 719,9 Zawarcie Międzychód 2 820,52

Razem 137 353

Tab. 30. Zestawienie powierzchni leśnictw leżących po połu-dniowej stronie rzeki Warty

Leśnictwo Pow. (ha)

Smolnica-Wr. (leśnictwo obejmuje teren po obu stronach Warty)

450

Objezierze-O 636,45 Daniele-O 952,05 Sycyn-O 1 010,47 Zurawiniec-O 1 056,11 Niemieczkowo-O 1 124,76 Prusim-S 1 190,84 Ławica-S 1 253,7 Tuchola-S 1 291,88 Kłodzisko-W 1 318,96 Stary Młyn-S 1 525,12

Razem 11 810,34


186

Tab. 31. Liczba kompleksów leśnych w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka

Nadleśnictwo Liczba kompleksów leśnych

Miedzychód 40

Wronki 48

Karwin 62

Sieraków 73

Potrzebowice 77

Krucz 88

Oborniki 112

Razem 500

Tab. 32. Powierzchnia lasów niepaństwowych nadzorowanych w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka

Nadleśnictwo Powierzchnia (ha)

Karwin 97

Wronki 465

Miedzychód 600

Sieraków 1 002

Oborniki 1094

Krucz 1463

Potrzebowice 3 175

Razem 7 896


187

Tab. 33. Wykaz pożarów lasu na terenie nadleśnictw LKP PN w latach 2000-2006

Nadleśnictwo Liczba pożarów Średnia liczba pożarów w roku

Powierzchnia objęta pożarem (ha)

Średnia powierzchnia pożaru

Wskaźnik liczby pożarów do powierzchni nadleśnictwa (ha)

Karwin 174 24,85 35,29 0,2 1 012 Oborniki* 162 32,4 27,14 0,17 645 Potrzebowice 63 9 18,87 0,3 2 131 Międzychód 46 6,57 2,2 0,05 3 178 Wronki 44 6,28 18,68 0,42 3 027 Krucz 32 4,57 5,48 0,17 3 947 Sieraków 22 3,14 7,37 0,33 4 513

Razem 543 86 115,03 0,22 1 597

*Dla Nadleśnictwa Oborniki dane za lata 2001-2005

Tab. 34. Powierzchnia objęta pożarem w poszczególnych nadleśnictwach LKP w latach 2000-2006

Rok Nadleśnictwo

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Razem %

Wronki 0,03 0,11 0,09 5,14 9,49 0,85 2,97 18,68 16,3 Oborniki b.d. 2,76 8,34 5 8,93 2,11 b.d. 27,14 23,6 Międzychód 0,7 0,1 0,5 0,49 0,05 0,26 0,1 2,2 1,9 Sieraków 0,06 0 0,86 4,01 2,01 0,4 0,03 7,37 6,4 Potrzebowice 0,72 0 0,05 3,84 4,21 0,34 9,71 18,87 16,4 Krucz 1,33 0,17 0,17 2,78 0,1 0,4 0,53 5,48 4,7 Karwin 3,71 2,35 4,03 15,95 6,06 1,06 2,13 35,29 30,7

Razem 6,55 5,49 14,04 37,21 30,85 5,42 15,47 115,03 100


188

Tab. 35. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Karwin

Rok

Leśnictwo 2000 liczba/ pow.

2001 liczba/ pow.

2002 liczba/ pow.

2003 liczba/ pow.

2004 liczba/ pow.

2005 liczba/ pow.

2006 liczba/ pow.

Ustronie 1/0,40 1/0,01

Grotów 2/0,91 4/0,09 1/0,01 3/0,07

Sosnówka 2/0,33 4/1,03

Odyniec 1/0,05

Lubiatów 6/0,06 1/0,01

Drezdenko 1/0,12 1/0,44 2/0,55 8/6,54 3/0,03 1/0,12 2/0,03

Irena 8/2,26 5/0,94 9/3,92 18/1,56 9/0,18 2/0,43

Wilcze Doły 2/1,91 2/0,51 1/0,01

Solecko 1/0,01 2/0,02 10/0,32

Kościelec 2/0,25 12/2,57 1/0,01

Bukowo 4/0,20 2/0,04 1/0,10

Kalinówek 1/0,60 1/0,10 1/0,16

Lipki Wielkie 1/0,03

Puszcza

Gościnowo 1/0,01 2/0,60 2/1,61 2/0,03

Murzynowo 1/0,01 4/1,85 2/2,49 18/1,18 2/0,24 1/0,03

Razem 13/3,71 3/2,35 17/4,03 31/15,95 62/6,06 20/ 28/2,13

Tab. 36. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Sieraków

Leśnictwo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Razem

Gospódka 0 0 0 1/3,25 0 0 0 1

Bucharzewo 1/0,04 0 0 2/0,07 0 0 1/0,002 4

Lichwin 1/0,02 0 1/0,01 1/0,35 1/0,01 1/0,05 0 5

Kukułka 0 0 0 1/0,01 0 1/0,34 1/0,01 3

Czapliniec 0 0 1/0,05 0 1/2,0 1/0,006 0 3

Tuchola 0 0 1/0,8 0 0 0 1/0,02 2

Ławica 0 0 0 1/0,001 0 1/0,0 0 2

Stary Młyn 0 0 0 1/0,25 0 0 0 1

Prusim 0 0 0 1/0,08 0 0 0 1

Razem 2/0,06 0 3/0,86 8/4,011 2/2,01 4/0,396 3/0,032 22


189

Tab. 37. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Wronki

Rok


2001 liczba/ pow.

2002 liczba/ pow.

2003 liczba/ pow.

2004 liczba/ pow.

2005 liczba/ pow.

2006 liczba/ pow.

Borek 1/0,03 – 1/0,04 1/0,10 – – –

Chojno – 1/0,01 – 6/1,3 3/1,62 – –

Samita – 1/0,10 – – – 2/0,25 –

Smolnica – – 1/0,05 2/3,22 4/0,64 1/0,30 5/0,3

Dębogóra – – – 2/0,52 – – –

Pustelnia – – – – 1/4,50 1/0,30 –

Jasionna – – – – 3/4,51 – 1/0,01

Gogolice – – – – 1/2,16 – 1/2,50

Lubowo – – – – 1/0,01 – 1/0,01

Lutyniec – – – – 1/0,02 – –

Mokrz – – – – 1/0,08 – 1/0,15

Razem 1/0,03 2/0,11 2/0,90 11/5,14 15/9,49 4/0,85 9/2,97

Tab. 38. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Krucz

Rok


2001 liczba/ pow.

2002 liczba/ pow.

2003 liczba/ pow.

2004 liczba/ pow.

2005 liczba/ pow.

2006 liczba/ pow.

Goraj 1/0,07 4/1,26 1/0,35

Ciszkowo 1/0,01 1/0,02 2/0,20

Kruczlas 1/0,03 1/0,01 2/0,09

Gniewomierz 1/0,02

Biała

Klempicz 1/0,15 2/0,10 1/0,05

Smolary 2/0,19

Pokraczyn

Garncarskibród 3/0,09 1/0,10 2/0,03

Tarnowiec 1/0,25

Annogóra

Stajkowo 1/0,95

Rzecin 1/1,30

Krucz 1/0,01

Połajewo 1/0,20

Razem 7/1,33 2/0,17 2/0,17 8/2,78 1/0,10 4/0,40 7/0,43

Uwaga! Od dnia 01.01.2003 r. przestały istnieć leśnictwa: Stajkowo, Rzecin, Połajewo. Zmieniono także nazwę leśnictwa Krucz na leśnictwo Gniewomierz.


190

Tab. 39. Zestawienie ilości powstałych pożarów leśnictwami w latach 2000 do 2005 dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Międzychód

Lata (ilość/powierzchnie w ha) Leśnictwo

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sowia Góra – – 1/0,01 – – –

Kamień – – – 1/0,03 – –

Mokrzec – – – – – –

Przedlesie 2/0,21 3/0,05 – 6/0,39 1/0,01 1/0,01

Zamyślin – – 1/0,03 – – –

Leszczyny – 1/0,01 – 2/0,02 1/0,01 –

Nadziejewki – 1/0,03 1/0,10 – – –

Nowy Dwór 6/0,49 2/0,31 1/0,04 2/0,02 1/0,05

Zawarcie – 1/0,01 1/0,05 1/0,01 1/0,01 2/0,22

RAZEM: 8/0,70 6/0,10 6/0,50 11/0,49 5/0,05 4/0,26

Tab. 40. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Oborniki

Rok Leśnictwo

2001 2002 2003 2004 2005 Razem

Rożnowo 1 4 1 6

Mycin 1 2 1 4

Nowołoskoniec 1 1 1 1 3 7

Oborniki 1 2 26 9 5 43

Niemieczkowo 1 1 1 1 4

Objezierze 1 1 6 8

Podlesie 2 2

Marylówka 1 2 3

Wypalanki 7 6 2 1 4 20

Kiszewko 4 1 2 7

Obrzycko 1 3 4

Chraplewo 1 3 2 6

Daniele 13 5 6 1 3 28

Żurawiniec 2 5 1 1 9

Sycyn 1 1 1 1 4

Wełna 3 3

Piłka 3 3

Ludomy 1 1

RAZEM 30/2,76 25/8,34 61/5,00 23/8,93 23/2,11 162


191

Tab. 41. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Potrzebowice

Leśnictwo\rok 2000 liczba/pow.

2001 liczba/pow.

2002 liczba/pow.

2003 liczba/pow.

2004 liczba/pow.

2005 liczba/pow.

2006 liczba/pow.

Łężno – – 1/0,04 – – – 8/0,16

Kamiennik – – – 4/2,51 1/0,01 – 4/0,27

Kaczeniec – – – – – – 6/2,23

Kwiejce – – – – – – 1/0,02

Przecznik – – – – 2/0,15 – 1/4,25

Dziewanna – – 1/0,01 5/0,19 – – –

Zawada 3/0,13 – – 3/0,60 2/3,04 1/0,30 5/0,84

Osina 1/0,01 – – – – 1/0,02 –

Rosko 1/0,48 – – – – – –

Mężyk – – – – – – –

Miały – – – 1/0,24 – 1/0,02 1/0,03

Marylec 1/0,10 – – 1/0,30 1,01 – 6/1,91

Razem 6/0,72 – 2/0,05 14/3,84 6/4,21 3/0,34 32/9,71


192

Tab. 42. Zestawienie liczby pożarów, wg leśnictw za lata 2000-2006

Leśnictwo Liczba pożarów

Mężyk 0 Biała 0 Pokraczyn 0 Annogóra 0 Mokrzec 0 Puszcza 0 Ludomy 1 Kwiejce 1 Rosko 1 Tarnowiec 1 Stajkowo 1 Rzecin 1 Połajewo 1 Lutyniec 1 Zamyślin 1 Odyniec 1 Lipki Wielkie 1 Gospódka 1 Stary Młyn 1 Prusim 1 Gniewomierz (Krucz) 2 Podlesie 2 Osina 2 Smolary 2 Dębogóra 2 Pustelnia 2 Gogolice 2 Lubowo 2 Mokrz 2 Kamień 2


Nadziejewki 2 Ustronie 2 Tuchola 2 Ławica 2 Marylówka 3 Wełna 3 Piłka 3 Przecznik 3 Miały 3 Borek 3 Samita 3 Sowia Góra 3 Kalinówek 3 Kukułka 3 Czapliniec 3 Mycin 4 Niemieczkowo 4 Obrzycko 4 Sycyn 4 Ciszkowo 4 Kruczlas 4 Klempicz 4 Jasionna 4 Leszczyny 4 Bucharzewo Sier. 4 Wilcze Doły 5 Lichwin 5 Rożnowo 6 Chraplewo 6 Kaczeniec 6


Dziewanna 6 Goraj 6 Garncarskibród 6 Zawarcie 6 Sosnówka 6 Nowołoskoniec 7 Kiszewko 7 Lubiatów 7 Bukowo 7 Gościnowo 7 Objezierze 8 Żurawiniec 9 Łężno 9 Kamiennik 9 Marylec 9 Chojno 10 Grotów 10 Smolnica 13 Nowy Dwór 13 Solecko 13 Zawada 14 Przedlesie 15 Kościelec 15 Drezdenko 18 Wypalanki 20 Daniele 28 Murzynowo 28 Oborniki 43 Irena 51 Razem 543


193

Tab. 43. Ścieżki edukacyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka

Lp. Rok otwarcia Nadleśnictwo Nazwa ścieżki Typ ścieżki*

Przeznaczenie dla grupy

wiekowej**

Liczba przystanków

Długość (km)

Czas przejścia (w godz.)

Uwagi

1. 1995 Międzychód brak przyrodniczo-leśna podstawowa 10 1,5 2 szkółka leśna

2. 1997 Sieraków Jary koło Chalina przyrodniczo-leśna uniwersalna 12 3 4,5-5 Ścieżka ŚPK

3. 1997 Sieraków Nad Jeziorem Małym w Chalinie przyrodnicza uniwersalna 7 2 2,5-3,0 Ścieżka ŚPK

4. 1998 Sieraków W parku dworskim w Chalinie i nad Jeziorem Śremskim

leśna uniwersalna 25 4 4,5-5 Ścieżka ŚPK

5. 2000 Sieraków Przy Chacie Zbójców leśna uniwersalna 10 3,5 4 Przedsięwzięcie wspólne z gospo-darzem Chaty

6. 2000 Oborniki Świetlista Dąbrowa przyrodniczo-leśna uniwersalna 12 6 4

7. 2001 Oborniki Dolina Kończaka przyrodniczo-leśna uniwersalna 18 16,5 3 konna, rowerowa

8. 2002 Oborniki Dolina Wełny przyrodniczo-leśna z elementami patriotycz-no-martyrologicznymi

uniwersalna 12 7,7 4-5

9. 2003 Oborniki Ochrona przyrody a łowiectwo

przyrodniczo-leśna uniwersalna 14 1,2 1,5

10. 2004 Wronki Sosnowy szlak przyrodniczo-leśna podstawowa gimna-zjalna

18 4,9 3

11. 2005 Karwin Lubiatowskie Uroczyska przyrodniczo-leśna uniwersalna, gimnazjalna licealna dla dorosłych

8 4,5 km 4

12. 2004 Potrzebowice Dziewanna przyrodniczo-leśna podstawowa dla dorosłych

26 1,8 1

13. 2004 Krucz brak przyrodniczo-leśna podstawowa gimnazjum licealna dla dorosłych uniwersalna

26 I trasa – 5,0; II trasa – ok. 15, III trasa – ok. 22

1,5 3,0 3,0

Trasa III – rowerowa


194

Ścieżki edukacyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka – tab. 43 cd.

Lp. Rok otwarcia Nadleśnictwo Nazwa ścieżki Typ ścieżki*

Przeznaczenie dla grupy

wiekowej**

Liczba przystanków

Długość (km)

Czas przejścia (w godz.)

Uwagi

14. 2005 Potrzebowice Rajczywiec przyrodniczo-leśna podstawowa dla dorosłych

12 4,5 2,5

15. 2005 Sieraków Marianówka przyrodniczo-leśna uniwersalna 31 2,5 3,5

16. 2006 Sieraków Szlak Rowerowy na Terenie Puszczy

Szlak turystyczny z elementami dydaktyki

uniwersalna 10 25 3-5 Przedsięwzięcie wspólne z samo-rządem

17. 2006 Międzychód Bobrowy zakątek przyrodniczo-historyczna podstawowa gimna-zjalna licealna dla dorosłych

11 5 3

18. 2007 w przygo-towaniu

Karwin Leśnik gospodarzem lasu leśna podstawowa gimnazjalna licealna dla dorosłych uniwersalna

13 0,8 1,5 szkółka leśna

RAZEM 18 ścieżek 275 przy-stanków

116,4 km

* Przyjęto następujące typy ścieżek dydaktycznych: – leśna – przyrodnicza – przyrodniczo-leśna – przyrodniczo-historyczna – przyrodniczo-archeologiczna – patriotyczno-martyrologiczna – zdrowotno-rekreacyjna – zdrowotno-rekreacyjno-leśna – szlak turystyczny z elementami dydaktyki

**Ze względu grupy wiekowe wyróżniono następujące przeznaczenia ścieżek: – podstawowa – gimnazjalna – licealna – dla dorosłych – specjalistyczna (dla studentów) – naukowa – uniwersalna (rodzinna)


195

Tab. 44. Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka

Wyszczegól-nienie Krucz Karwin Oborniki Sieraków Między-

chód Potrze-bowice Wronki Razem

Miejsca postoju

13 21 8 4 17 10 73

Miejsca biwakowania

2 7 3 1 2 15

Punkty widokowe

2 1 1 4

Miejsca wypoczynku

5 5

Razem 13 23 15 11 21 2 12 97

Tab. 45. Rezerwaty przyrody położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyj-nego Puszcza Notecka

Lp. Nazwa rezerwatu Zasięg

administra-cyjny

Rok utworzenia

Powierzchnia(ha) Typ rezerwatu

1. Słonawy Oborniki 6.03.1957 3,5 faunistyczny

2. Czaple Wyspy Karwin 24.06.1957 7,14 faunistyczny

3. Dołęga Oborniki 30.07.1958 1,17 florystyczny

4. Łabędziniec Karwin 13.09.1958 2,79 faunistyczny

5. Buki nad jeziorem Lutomskim Sieraków 10.10.1958 55,17 leśny

6. Bagno Chlebowo Krucz 19.06.1959 4,42 torfowiskowy

7. Czaplisko Karwin 14.09.1959 2,90 faunistyczny

8. Czaplenice Karwin 14.09.1959 8,10 faunistyczny

9. Wełna Oborniki 19.09.1959 9,55 wodny

10. Cegliniec Sieraków 8.03.1960 4,31 leśny

11. Mszar nad jeziorem Mnich Sieraków 23.11.1967 6,04 torfowiskowy

12. Wilcze Błoto Krucz 5.10.1968 2,76 torfowiskowy

13. Promenada Oborniki 12.08.1987 4,41 leśny

14. Świetlista Dąbrowa Oborniki 23.12.1998 79,86 leśny

15. Lubiatowskie Uroczyska Karwin 14.03.2000 188,42 krajobrazowy

16. Bukowy Ostrów Sieraków 31.07.2006 77,92 leśny

Razem 458,46


196

Tab. 46. Zestawienie powierzchni leśnej Puszczy Noteckiej według gatunków panujących na podstawie rewizji według gatunków panują-cych na podstawie rewizji urządzania lasu – stan na 1.10.1969 r.


Krucz Potrze-bowice Drawsko Oborniki Boru-

szynek Obrzy-

cko Wronki Bucha-rzewo

Siera-ków

Między-chód Karwin Rąpin Lipki

Wielkie Krobie-lewko

Razem

ha 9 730 10 294 5 658 7 524 6 448 7 393 10 218 8 599 7 357 8 520 7 208 7 078 7 519 10 755 114 301 So % 89,3 98,4 96,8 89,9 88,4 91,1 93,2 97,6 88,1 92,1 95,8 92,8 99,2 99,1 93,7

So b ha 3 0 0 0 32 9 13 0 2 5 0 0 4 4 72 So cz ha 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 So w ha 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 Md ha 19 2 2 2 16 3 2 0 6 24 4 4 0 0 84 Jd ha 0 0 0 0 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 9 Dg ha 0 0 0 0 4 0 4 0 3 0 3 0 0 0 14

ha 310 19 33 112 154 208 106 33 74 106 80 71 6 26 1 338 Św % 2,8 0,2 0,6 1,4 2,1 2,6 1,0 0,4 0,9 1,1 1,1 1,0 0,1 0,3 1,1ha 265 3 0 121 161 106 86 2 126 93 30 146 5 10 1 154 Db % 2,4 0 0 1,5 2,2 1,3 0,8 0 1,5 1,0 0,4 1,9 0,1 0,1 0,9ha 28 0 0 48 8 3 18 0 4 10 1 0 0 0 120 Js % 0,3 0 0 0,6 0,1 0 0,2 0 0 0,1 0 0 0 0 0,1

Wz ha 0 0 0 1 0 0 0 0 8 0 0 0 0 0 9 Kl ha 0 0 0 4 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 5 Lp ha 0 0 0 0 1 0 0 0 0 3 0 2 1 0 7

ha 48 0 0 7 31 22 0 0 99 20 57 106 0 0 390 Bk % 0,5 0 0 0,1 0,4 0,3 0 0 1,2 0,2 0,8 1,4 0 0 0,3

Gb ha 21 0 0 12 6 0 2 0 12 3 4 8 0 0 69 ha 363 99 115 310 253 235 330 144 365 195 50 78 26 47 2 610 Brz % 3,4 1,0 2,0 3,7 3,4 2,9 3,0 1,6 4,4 2,1 0,7 1,0 0,3 0,4 2,1

Ak ha 5 1 1 2 2 2 2 2 16 29 1 2 1 3 69 ha 92 30 32 204 207 104 173 32 259 242 78 126 17 6 1 602 Ol % 0,9 0,3 0,6 2,5 2,8 1,3 1,5 0,4 3,1 2,6 1,1 1,7 0,2 0,1 1,3

Ol sz ha 6 1 0 0 0 16 0 0 0 0 0 0 0 0 23 Tp ha 1 9 1 18 5 19 22 0 5 11 1 0 1 0 93 Os ha 0 2 0 0 2 0 0 0 5 2 0 5 2 0 18 Wb ha 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Razem pow. leśna

10 891 10 460 5 842 8 366 7 330 8 120 10 977 8 812 8 352 9 262 7 518 7 626 7 584 10 851 121 991


197

Tab. 47. Zestawienie powierzchni zmeliorowanej i stanu ewidencyjnego rowów melioracyjnych oraz wykonania remontów i konserwacji tych rowów w latach 1982-1991 na terenie Puszczy Noteckiej wg S. Czopora, 1992

Powierzchnia ogółem Lasów Państwowych stan na 31.12.1991 r.

Powierzchnia zmeliorowana Poz 8:5 Aktualny

stan ewiden-cyjny rowów

Gęstość sieci rowów poz.

10:8

Wykonanie remon-tów

i konserwacji rowów w km, w latach 1982-1991

Nadleśnictwo Obręb

grunty leśne ha

grunty nieleśne ha

razem ha

leśna ha

nieleśna ha

razem ha % km km/ha km

Parkowo 3 106 221 3 327 281 17 289 0,089 38 0,127 12,3 Durowo Boruszynek 1 970 202 2 172 332 93 425 0,195 25 0,058 15,7 Lubasz 2 869 195 3 064 228 167 395 0,128 21 0,053 33,8 Krucz Krucz 9 697 2 735 12 432 599 266 865 0,069 75 0,086 94,0 Drawsko 6 676 621 7 297 210 186 396 0,054 23 0,058 185,5 Potrzebowice Potrzebowice 11 005 773 11 778 125 172 296 0,025 19 0,064 74,0 Bucharzewo 8 584 523 9 107 - - - - - - - Wronki Wronki 7 407 583 7 990 425 175 600 0,075 63 0,105 68,1

Razem RDLP Piła 51 314 5 853 57 167 2 200 1 075 3 275 0,057 264 0,080 483,4

Oborniki 3 973 290 4 263 173 65 238 0,055 18 0,075 3,6 Kiszewo 4 845 352 5 197 160 100 260 0,050 33 0,126 19,3

Oborniki

Obrzycko 2 752 237 2 989 135 78 213 0,071 26 0,122 25,6 Pniewy Bucharzewo 8 340 530 8 870 199 90 289 0,032 29 0,100 22,6

Razem RDLP Poznań 19 910 1 409 21 319 667 333 1 000 0,046 106 0,106 71,7

Karwin 7 771 597 8 368 240 176 416 0,049 32 0,076 20,2 Rąpin 7 958 472 8 430 213 201 414 0,049 32 0,077 40,5

Karwin

Lipki Wlk. 7 877 379 8 256 17 15 32 0,003 2 0,062 0,1 Krobielewko 12 347 826 13 173 146 9 155 0,011 14 0,090 5,4 Międzychód Międzychód 6 287 515 6 802 230 205 435 0,064 38 0,087 54,6

Razem RDLP Szczecin 42 240 2 789 45 029 846 606 1 452 0,032 118 0,081 120,8

Ogółem ur. Puszcza 113 464 10 051 123 515 3 713 2 014 5 727 0,046 488 0,085 675,3


198

Tab. 48. Nazwy geograficzne i topograficzne w Puszczy Noteckiej

Arsenowo Bacówka Bagno Żurawinowe Bartek Bębusz Berdychowo Bębnikat Białe Góry Biały Most Bielawy Bluszewidze Borowe Błota Bronice Brzechwiane Góry Brzeg Brzozowica Ceglarnia Cmochowskie Cygunka Czerwieńce Dabrówka Diabelska Góra Dible Długi Bród Drewniana Górka Droga Gogolecka Droga Wydmowa Elżbiecin Francuskie Góry Garncarskibród Głuchowiec Gołębia Góra Góra Diabelska Góra Gliniasta Góra Huberta

Góra Mulita Góra Pożarowa Góra Pustelnia Góra Rzecińska Góra Szubieniczna Górka Ogniowa Góry Wikasa Grajzerówka Gromadzyn Harenda Jabłonka Jaglina Jeleniec Jeleń Jezierce Kable Kaczemka Kamień Karczemka Kobusz Smolarnia Kościana Góra Koza Krzecinek Księdza Bór Ksieża Góra Księżowskie Góry Las Bałdynia Las Bronice Las Lisie Góry Las Mały Las u Raka Lemberg Leszczyny Lichwin Lipa Bagna

Lipówka Łodzia Lubiatowski Las Łażeńskie Błoto Łąkarze Łęg Łysa Góra Maciejewo Mała Gać Maszewice Matecznik Miedziane Góry Mokratki Nadziejewki Niezborała Niwa Ochodza Ociesze Odłownia Ogniowa Górka Okopina Okragły Dół Olchowy Młyn Olchy Olszyce Ostra Góra Papiernia Parchata Plany Pod Borkiem Pokraczyn Policheński Bór Promne Bloto Pryskowa Górka Przepadnia Dusz

Przy Kamieniu Ptasia Góra Pusie Szymroch Radusz Skwierzyna Gaj Smolarnia Sowa Spalona Wieża Stara Studnia Stara Wełna Szachta Szeroki Pas Szlaban Święto Lasu Teresina Trakt Wartosławiecki Trakt Wieleński Trąbki U Anny Wielka Sowa Wilczak Wrzosianka Wrzosowe Wydmy Wychodnia Góra Wypalanki Zwierzyniec Zygiertowe Pola Żelasko Żurawiki


199

Tab. 49. Zestawienie kół łowieckich gospodarujących na terenie LKP Puszcza Notecka

Lp. RDLP Nadleśnictwo Numer obwodu Województwo Powiat Pow.

ogólna Pow. leśna Dzierżawca lub zarządca Nazwa rejonu Rejon

1 Szczecin Karwin KA046 Lubuskie Strzelecko-Drezdenecki

4 350 261 KŁ „Jeleń” 66-530 Drezdenko, ul. Pomorska 19

Południowy III


5 523 4 639 KŁ „Cietrzew” z Guzowa, 02-607 Warszawa, ul. Czeczota 4

Południowy III


3 173 2 189 KŁ „Darz Bór” 66-530 Drezdenko, ul. Piłsudzkiego 6

Południowy III


4 309 3 404 KŁ „Darz Bór” 66-530 Drezdenko, ul. Piłsudzkiego 6

Południowy III


5 409 2 515 KŁ „Żerań” 00-992 Warszawa, ul. Jagiellońska 88

Południowy III


4 272 639 KŁ „Noteć” 66-535 Gościm 29 Południowy III

7 Szczecin Karwin KA066 Lubuskie Gorzów Wlkp. 5 603 336 KŁ „Wilk” 66-400 Gorzów Wlkp. ul. Sczanieckiej 17B/3

Południowy III

8 Szczecin Karwin KA067 Lubuskie Międzyrzecz 6 227 5 791 KŁ „Puszcza Nadnotecka” w Lipkach Wielkich

Południowy III

9 Szczecin Karwin KA068 Lubuskie Gorzowski 3 624 995 KŁ „Celuloza” 66-470 Kostrzyn n/Odrą, skr. poczt. 42

Południowy III

10 Piła Krucz KR075 Wielkopolskie Czarnkowsko-Trzcianecki

5 810 970 KŁ Nr 35 „Słonka” w Goraju, 64-700 Czarnków

Puszcza Notecka V


4 860 1 098 KŁ Nr 35 „Słonka” w Goraju, 64-700 Czarnków

Puszcza Notecka V


6 020 102 KŁ Nr 38 „Darz Bór” Połajewo Puszcza Notecka V


5 250 871 KŁ Nr 38 „Darz Bór” Połajewo

Puszcza Notecka V


200




10 816 8 350 KŁ Nr 26 „Leśnik” w Poznaniu, ul. Gajowa 10, 60-815 Poznań

Puszcza Notecka V


5 630 3 716 OHZ LP Nadleśnictwo Krucz, 64-720 Lubasz

Puszcza Notecka V


6 800 6 200 KŁ Nr 29 „Jaźwiec” 61-615 Poznań, ul.Perkuna 19A

Puszcza Notecka V

17 Szczecin Międzychód MI078 Lubuskie Międzyrzecz 8 125 6 906 KŁ „Jeleń” 66-442 Krobielewko

Południowy III

18 Szczecin Międzychód MI079 Lubuskie Międzyrzecz 4 026 3 261 KŁ „Sokół” 66-400 Gorzów Wlkp. ul. Osiedle przy Stadionie 21

Południowy III

19 Szczecin Międzychód MI080 Lubuskie Międzyrzecz 4 750 2 660 KŁ „Szarotka” w Skwierzynie

Południowy III

20 Szczecin Międzychód MI140 Wielkopolskie Międzyrzecz 7 044 4 955 KŁ Nr 84 „Pantera” 60-631 Poznań, ul. Dojazd 30

Południowy III

21 Poznań Oborniki OB110 Wielkopolskie Oborniki 5 245 3 126 KŁ Nr 54 „Nad Flintą” 64-600 Oborniki

Oborniki II

22 Poznań Oborniki OB111 Wielkopolskie Oborniki 4 660 468 KŁ Nr 54 „Nad Flintą” 64-600 Oborniki

Oborniki II

23 Poznań Oborniki OB112 Wielkopolskie Oborniki 6 300 4 450 KŁ Nr 53 „Jeleń” 64-600 Oborniki, ul. Ogrodowa 1

Oborniki II

24 Poznań Oborniki OB113 Wielkopolskie Oborniki 5 970 4 830 KŁ Nr 55 „Bóbr” 64-600 Oborniki, ul. gen. Sikorskiego 4

Oborniki II

25 Poznań Oborniki OB115 Wielkopolskie Oborniki 5 700 1 425 KŁ Nr 52 „Szarak” Popówko, 64-600 Oborniki

Oborniki II

26 Poznań Oborniki OB124 Wielkopolskie Szamotuły 7 350 2 519 KŁ Nr 51 „Daniel” 64-500 Szamotuły

Oborniki II

27 Poznań Oborniki OB125 Wielkopolskie Szamotuły 5 980 881 KŁ Nr 49 „Drop” Obrzycko, 64-500 Szamotuły, ul. Kasztanowa 4

Oborniki II


201



28 Piła Potrzebowice PO077 Wielkopolskie Czarnkowsko-Trzcianecki

5 400 2 408 KŁ Nr 30 „Dzik” Czarnków

Puszcza Notecka V


6 390 5 186 KŁ Nr 36 „Puszcza” Potrzebowice, 64-730 Wieleń

Puszcza Notecka V


9 250 4 255 KŁ Nr 37 „Puszcza Nadnotecka” w Drawsku, 64-733 Drawsko, lctwo Łŕłno

Puszcza Notecka V


7 920 5 816 KŁ Nr 3 „Złota Kielnia” Poznań, ul. Wituchowska 22, 60-427 Poznań

Puszcza Notecka V

32 Poznań Sieraków SI138 Wielkopolskie Międzychód 2 890 2 653 KŁ Nr 17 „Ratusz” Warszawa, ul. Wołodyjowskiego 74

Pniewy III

33 Poznań Sieraków SI139 Wielkopolskie Międzychód 9 950 8 874 KŁ Nr 14 „Leśnik” Poznań, ul. Gajowa 10

Pniewy III

34 Piła Wronki WR118 Wielkopolskie Szamotuly 5 800 5 407 KŁ Nr 114 „Błonie” 05-870 Błonie, ul. Poniatowskiego 21

Puszcza Notecka V

35 Piła Wronki WR119 Wielkopolskie Szamotuły 6 260 5 715 KŁ „Odyniec” 00-831 Warszawa, ul. Twarda 38/40 m.7

Puszcza Notecka V

36 Piła Wronki WR120 Wielkopolskie Szamotuły 2 664 2 664 KŁ Nr 71 „Jar” 06-460 Grudusk, Purzyce 14

Puszcza Notecka V

37 Piła Wronki WR121 Wielkopolskie Szamotuły 4 500 3 577 KŁ Nr 2 „Basior” przy SGGW, 02-528 Warszawa, ul. Rakowiecka 26/30

Puszcza Notecka V

38 Piła Wronki WR122 Wielkopolskie Szamotuły 3 870 906 KŁ Nr 57 „Wrona” os. Słowackiego 6b/7, 64-510 Wronki

Puszcza Notecka V

39 Piła Wronki WR123 Wielkopolskie Szamotuły 4 400 145 KŁ Nr 57 „Wrona” os. Słowackiego 6b/7, 64-510 Wronki

Puszcza Notecka V


202

Tab. 50. Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005

L.p. RDLP Nadleśnictwo Obwód

Łosie

raze

m

byki

klęp

y

łosz

aki

Jele

nie

raze

m

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

III k

l. w

ieku

łani

e

cielęt

a

Jele

nie S

ika

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

cielęt

a

Dan

iele

r-m

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

III k

l. w

ieku

łani

e

cielęt

a

Sarn

y ra

zem

kozły

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

1 Szczecin Karwin KA046 0 3 1 0 1 0 2 0 0 0 0 0 27 15 3 122 Szczecin Karwin KA061 0 11 4 3 0 1 6 1 0 0 0 0 0 26 14 2 123 Szczecin Karwin KA062 0 16 7 3 3 1 8 1 0 0 0 0 0 31 15 6 94 Szczecin Karwin KA063 0 14 3 3 0 0 10 1 0 0 0 0 0 30 15 5 105 Szczecin Karwin KA064 0 6 1 1 0 0 5 0 0 0 0 0 31 14 8 66 Szczecin Karwin KA065 0 2 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 37 15 3 127 Szczecin Karwin KA066 0 7 2 1 1 0 4 1 0 0 0 0 0 75 32 10 228 Szczecin Karwin KA067 0 6 2 1 1 0 3 1 0 0 0 0 0 44 22 7 159 Szczecin Karwin KA068 0 2 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 42 20 0 20

10 Piła Krucz KR075 0 5 1 1 0 0 3 1 0 0 0 0 0 32 13 7 611 Piła Krucz KR076 0 8 2 2 0 0 4 2 0 0 0 0 0 29 13 7 612 Piła Krucz KR080 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 2 0 213 Piła Krucz KR081 0 4 2 1 1 0 1 1 3 1 0 1 0 2 42 18 9 914 Piła Krucz KR082 0 60 14 7 6 1 38 8 1 0 0 0 0 1 76 33 16 1715 Piła Krucz KR083 0 16 5 5 0 0 8 3 0 0 0 0 0 31 13 5 816 Piła Krucz KR084 0 19 3 3 0 0 15 1 0 0 0 0 0 17 8 3 517 Szczecin Międzychód MI078 0 23 6 6 0 0 13 4 0 0 0 0 0 55 20 6 1418 Szczecin Międzychód MI079 0 11 3 3 0 0 4 4 0 0 0 0 0 24 12 2 1019 Szczecin Międzychód MI080 0 5 3 3 0 0 1 1 0 0 0 0 0 38 10 4 620 Szczecin Międzychód MI140 0 15 4 3 1 0 8 3 0 0 0 0 0 24 8 1 721 Poznań Oborniki OB110 0 5 3 2 1 0 1 1 0 0 0 0 0 40 15 8 722 Poznań Oborniki OB111 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17 6 2 423 Poznań Oborniki OB112 0 7 4 2 2 0 3 0 0 0 0 0 28 11 6 524 Poznań Oborniki OB113 0 19 8 3 5 0 8 3 3 2 1 1 0 1 78 26 11 1525 Poznań Oborniki OB115 0 9 5 5 0 0 3 1 3 1 1 0 0 1 1 69 27 12 1526 Poznań Oborniki OB124 0 18 6 2 3 1 8 4 16 6 1 5 0 7 3 62 24 17 727 Poznań Oborniki OB125 0 6 2 0 2 0 2 2 0 0 0 0 0 44 20 14 628 Piła Potrzebowice PO077 0 8 3 2 1 0 3 2 0 0 0 0 0 17 8 2 629 Piła Potrzebowice PO078 0 15 4 4 0 0 8 3 0 0 0 0 0 45 20 13 730 Piła Potrzebowice PO079 0 7 3 2 1 0 3 1 0 0 0 0 0 50 23 9 1431 Piła Potrzebowice PO085 0 17 6 6 0 0 8 3 0 0 0 0 0 48 18 14 432 Poznań Sieraków SI138 0 8 4 3 1 0 4 0 0 0 0 0 16 7 3 433 Poznań Sieraków SI139 0 36 11 7 4 0 21 4 0 0 0 0 0 43 21 8 1334 Piła Wronki WR118 0 18 4 4 0 0 11 3 0 0 0 0 0 23 11 4 735 Piła Wronki WR119 0 19 5 3 2 0 11 3 0 0 0 0 0 38 13 5 836 Piła Wronki WR120 0 12 3 1 2 0 7 2 0 0 0 0 0 13 3 1 237 Piła Wronki WR121 0 9 2 2 0 0 3 4 0 0 0 0 0 19 7 4 338 Piła Wronki WR122 0 5 1 0 1 0 4 6 2 2 0 0 3 1 32 12 3 939 Piła Wronki WR123 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 37 11 4 7

Razem 0 0 0 0 451 138 95 39 4 240 73 0 0 0 0 0 32 12 5 7 0 14 6 1241 509 244 351


203

Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005 – tab. 50 cd.

L.p. RDLP Nadleśnictwo Obwód kozy

koźlęt

a

Muf

lony

r-m

tryki

owce

jagn

ięta

Dzi

ki ra

zem

war

chla

ki

prze

latk

i

pozo

stałe

Zają

ce

Baża

nty

Kur

opat

wy

Lisy

Bors

uki

Kró

liki

Piżm

aki

Kun

y

Tchó

rze

Dzi

kie g

ęsi

Dzi

kie k

aczk

i

Słon

ki

Jarząb

ki

Grz

ywac

ze

Szop

pra

cz

Łysk

i

Jeno

ty

Nor

ki a

m.

1 Szczecin Karwin KA046 12 17 14 3 25 51 30 10 22 Szczecin Karwin KA061 11 1 13 10 3 6 2 23 Szczecin Karwin KA062 14 2 40 20 13 7 30 10 15 8 5 34 Szczecin Karwin KA063 13 2 21 14 6 1 25 8 1 16 5 10 55 Szczecin Karwin KA064 14 3 20 10 10 6 Szczecin Karwin KA065 18 4 36 24 10 2 12 20 2 1 2 28 16 6 77 Szczecin Karwin KA066 35 8 35 17 14 4 30 10 2 20 70 5 2 4 158 Szczecin Karwin KA067 18 4 33 20 9 4 9 Szczecin Karwin KA068 18 4 24 12 9 3 16 4 30 4 12 10

10 Piła Krucz KR075 17 2 33 15 13 5 30 11 Piła Krucz KR076 15 1 40 19 15 6 34 12 Piła Krucz KR080 3 1 4 4 50 2 113 Piła Krucz KR081 19 5 34 21 6 7 50 5 1 814 Piła Krucz KR082 37 6 93 54 27 12 45 215 Piła Krucz KR083 14 4 36 18 14 4 5 16 Piła Krucz KR084 8 1 10 3 3 4 20 5 1 1 317 Szczecin Międzychód MI078 27 8 34 10 19 5 20 3 2 45 818 Szczecin Międzychód MI079 8 4 15 9 5 1 12 1 6 2 4 17 6 119 Szczecin Międzychód MI080 22 6 23 12 5 6 12 5 1 12 2 2 4 420 Szczecin Międzychód MI140 14 2 40 19 15 6 20 1 20 1 221 Poznań Oborniki OB110 21 4 28 18 7 3 30 25 222 Poznań Oborniki OB111 9 2 16 10 3 3 12 25 223 Poznań Oborniki OB112 12 5 42 29 11 2 24 Poznań Oborniki OB113 38 14 31 16 11 4 33 3 15 4 225 Poznań Oborniki OB115 34 8 67 43 18 6 36 326 Poznań Oborniki OB124 28 10 90 65 20 5 50 4 10 3 2 5 40 5 2 2227 Poznań Oborniki OB125 20 4 20 14 3 3 28 Piła Potrzebowice PO077 8 1 20 10 7 3 15 1529 Piła Potrzebowice PO078 22 3 58 31 21 6 25 15 2 10 130 Piła Potrzebowice PO079 24 3 34 13 15 6 81 1 2 2 30 10 2 131 Piła Potrzebowice PO085 20 10 34 24 6 4 1 18 1 11 4 4 232 Poznań Sieraków SI138 9 8 4 3 1 10 1 5 333 Poznań Sieraków SI139 19 3 54 45 9 81 16 134 Piła Wronki WR118 12 19 10 8 1 20 2 4 435 Piła Wronki WR119 20 5 19 8 8 3 5 4536 Piła Wronki WR120 8 2 6 2 4 6 37 Piła Wronki WR121 9 3 15 8 6 1 1 2 6 25 238 Piła Wronki WR122 17 3 39 39 2 43 1 12 15 3 1239 Piła Wronki WR123 21 5 17 17 4 4 36 22 31 2

RAZEM 688 153 0 0 0 0 1218 731 359 128 6 75 0 963 22 0 21 37 5 67 605 33 0 78 2 11 114 48


204

Tab. 51. Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej


Łosie

raze

m

byki

klęp

y

łosz

aki

Jele

nie

raze

m

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

III k

l. w

ieku

łani

e

cielęt

a

Jele

nie S

ika

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

cielęt

a

Dan

iele

r-m

byki

raze

m

I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

III k

l. w

ieku

łani

e

cielęt

a

Sarn

y ra

zem

kozły

raze

m

1 Szczecin Karwin KA046 5 2 1 1 3 180 802 Szczecin Karwin KA061 57 23 15 6 2 34 210 853 Szczecin Karwin KA062 27 11 5 4 2 16 170 704 Szczecin Karwin KA063 38 16 9 5 2 22 222 915 Szczecin Karwin KA064 45 20 11 7 2 25 200 856 Szczecin Karwin KA065 9 4 4 5 235 957 Szczecin Karwin KA066 16 6 3 3 10 271 1158 Szczecin Karwin KA067 54 19 9 6 4 35 222 909 Szczecin Karwin KA068 6 4 2 1 1 2 180 85

10 Piła Krucz KR075 15 6 3 3 9 213 10211 Piła Krucz KR076 20 8 5 3 12 202 9312 Piła Krucz KR080 0 0 120 6013 Piła Krucz KR081 18 9 5 3 1 9 14 5 3 2 9 260 11714 Piła Krucz KR082 145 58 34 20 4 87 7 3 3 4 300 14015 Piła Krucz KR083 60 25 15 9 1 35 114 5716 Piła Krucz KR084 57 22 11 6 5 35 95 4717 Szczecin Międzychód MI078 85 34 10 15 9 51 176 7418 Szczecin Międzychód MI079 41 17 9 7 1 24 91 3819 Szczecin Międzychód MI080 22 10 4 4 2 12 124 5420 Szczecin Międzychód MI140 50 16 8 5 3 34 100 4021 Poznań Oborniki OB110 16 8 5 2 1 8 15 7 3 2 2 8 210 9822 Poznań Oborniki OB111 6 4 3 1 2 65 3023 Poznań Oborniki OB112 42 18 10 7 1 24 200 8524 Poznań Oborniki OB113 75 34 24 8 2 41 20 9 6 3 11 318 14325 Poznań Oborniki OB115 30 13 8 4 1 17 15 8 5 2 1 7 230 10526 Poznań Oborniki OB124 65 28 16 10 2 37 42 16 10 6 26 264 10627 Poznań Oborniki OB125 15 8 4 2 2 7 135 5628 Piła Potrzebowice PO077 29 13 6 6 1 16 78 3529 Piła Potrzebowice PO078 72 27 14 13 45 202 9330 Piła Potrzebowice PO079 41 20 13 6 1 21 240 10831 Piła Potrzebowice PO085 70 30 16 10 4 40 227 11032 Poznań Sieraków SI138 52 18 12 4 2 34 62 2633 Poznań Sieraków SI139 132 43 30 11 2 89 187 7934 Piła Wronki WR118 60 22 12 8 2 38 125 4635 Piła Wronki WR119 83 31 15 16 52 188 6536 Piła Wronki WR120 40 17 10 6 1 23 66 2537 Piła Wronki WR121 45 16 10 6 29 185 7238 Piła Wronki WR122 19 7 4 2 1 12 20 7 4 3 13 225 8839 Piła Wronki WR123 0 0 0 0 0 0 215 90

RAZEM 0 0 0 0 1662 667 375 230 62 995 0 0 0 0 0 0 133 55 34 18 3 78 0 7107 3078


205

Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej – tab. 51. cd.


I kl.

wie

ku

II kl

. wie

ku

kozy

koźlęt

a

Muf

lony

r-m

tryki

owce

jagn

ięta

Dzi

ki ra

zem

war

chla

ki

prze

latk

i

pozo

stałe

Zają

ce

Baża

nty

Kur

opat

wy

Lisy

Bors

uki

Kró

liki

Piżm

aki

Kun

y

Tchó

rze

Dzi

kie g

ęsi

Dzi

kie k

aczk

i

Słon

ki

Jarząb

ki

Grz

ywac

ze

Szop

pra

cz

Łysk

i

Jeno

ty

Nor

ki a

m.

1 Szczecin Karwin KA046 25 55 100 20 14 6 40 120 50 50 10 20 20 20 502 Szczecin Karwin KA061 50 35 125 35 25 10 50 22 2 9 3 Szczecin Karwin KA062 34 36 100 81 51 30 52 55 26 50 47 17 4 Szczecin Karwin KA063 40 51 131 62 42 20 23 43 10 21 8 5 Szczecin Karwin KA064 50 35 115 70 55 15 15 10 30 10 10 6 Szczecin Karwin KA065 40 55 140 35 27 8 50 65 20 23 7 10 20 25 357 Szczecin Karwin KA066 50 65 156 75 40 35 40 180 50 40 10 15 10 20 608 Szczecin Karwin KA067 41 49 132 104 64 40 26 65 15 21 9 Szczecin Karwin KA068 40 45 95 30 20 10 20 100 5 15 10 10 5 20 25

10 Piła Krucz KR075 61 41 111 30 20 10 63 12 16 16 11 Piła Krucz KR076 56 37 109 34 30 4 46 12 15 29 12 Piła Krucz KR080 32 28 60 4 3 1 20 20 60 5 5 5 5 213 Piła Krucz KR081 56 61 143 40 35 5 20 70 10 20 8 8 12 514 Piła Krucz KR082 76 64 160 110 75 35 30 2 5 50 20 10 15 20 20 13 515 Piła Krucz KR083 29 28 57 42 37 5 20 10 10 30 10 10 10 10 20 1016 Piła Krucz KR084 21 26 48 15 9 6 12 20 6 7 17 Szczecin Międzychód MI078 38 36 102 52 35 17 38 28 35 18 10 30 10 4 4018 Szczecin Międzychód MI079 18 20 53 20 15 5 25 9 10 21 6 14 18 2 5 719 Szczecin Międzychód MI080 24 30 70 28 18 10 28 50 15 25 10 25 10 5 14 2720 Szczecin Międzychód MI140 22 18 60 39 22 17 25 10 10 1021 Poznań Oborniki OB110 55 43 112 25 17 8 20 6 50 6 12 7 15 22 Poznań Oborniki OB111 17 13 35 15 12 3 20 25 35 7 10 8 7 15 23 Poznań Oborniki OB112 60 25 115 50 45 5 40 80 16 30 20 10 10 24 Poznań Oborniki OB113 91 52 175 40 37 3 10 16 6 30 5 20 3 6 3 10 625 Poznań Oborniki OB115 73 32 125 80 65 15 20 15 35 5 8 8 10 26 Poznań Oborniki OB124 70 36 158 90 80 10 25 20 20 50 15 50 12 10 30 27 Poznań Oborniki OB125 39 17 79 25 21 4 26 15 12 40 5 6 4 28 Piła Potrzebowice PO077 18 17 43 30 25 5 15 3 4 30 2 3 2 3 429 Piła Potrzebowice PO078 53 40 109 79 64 15 58 13 20 72 15 4 15 50 3130 Piła Potrzebowice PO079 64 44 132 68 55 13 104 20 24 129 15 35 26 10 4031 Piła Potrzebowice PO085 67 43 117 45 37 8 56 28 38 4 4 4 6 432 Poznań Sieraków SI138 19 7 36 28 16 12 10 4 20 5 5 12 433 Poznań Sieraków SI139 44 35 108 68 47 21 70 15 25 20 55 11534 Piła Wronki WR118 21 25 79 60 38 22 50 5 7 30 10 30 5 4 15 235 Piła Wronki WR119 35 30 123 28 20 8 20 15 10 36 Piła Wronki WR120 15 10 41 25 12 13 30 30 10 20 15 15 37 Piła Wronki WR121 52 20 113 20 15 5 30 30 15 5 10 10 38 Piła Wronki WR122 53 35 137 40 32 8 35 20 18 49 11 17 8 19 39 Piła Wronki WR123 51 39 125 30 21 9 20 16 22 30 8 23 8 17

RAZEM 1700 1378 4029 0 0 0 0 0 1772 0 1296 476 1207 772 411 1572 329 80 316 459 216 0 0 0 0 0 0 0 516 482


206

Tab. 52. Dane teleadresowe nadleśnictw LKP Puszcza Notecka

Nadleśnictwo Adres Tel. Fax E-mail

Karwin ul. 1. Brygady 18, 66-530 Drezdenko 95/762 13 90 762 10 35 [email protected]

Krucz Krucz, 64-720 Lubasz 67/255 18 25 255 18 78 [email protected]

Międzychód Przedlesie 12, 64-400 Międzychód 95/748 20 92 748 20 91 w. 30 [email protected]

Oborniki Dąbrówka Leśna, 64-600 Oborniki 61/297 13 02 296 13 61 [email protected]

Potrzebowice Potrzebowice, 64-730 Wieleń 67/256 10 38 256 25 26 [email protected]

Sieraków Bucharzewo, 64-410 Sieraków 61/295 20 65 295 20 65 [email protected]

Wronki Nadolnik 1, 64-510 Wronki 67/254 01 48 254 05 78 [email protected]

program gospodarczo ochronny lkp puszcza notecka

Documents