prof. dr. fİkret karamancelikyayinevi.com.tr/content/booksummaryfiles/islami...6 dÜnya nÜfusunun...

PROF. DR. FİKRET KARAMAN

İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİVE

ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR

İslâmî İnanç Değerleri ve Çağdaş Dinî Akımlar

Prof. Dr. Fikret Karaman

İstanbul, 2014

© Çelik Yayınevi

Kültür Bakanlığı Sertifika No: 14710

ISBN

978-605-5094-82-9

Yayın Yönetmeni

Serdar Çelik

Mizanpaj

Çelebi Şenel

Kapak Tasarım

Yunus Karaaslan

Baskı-Cilt

Şenyıldız Yayıncılık

Hediyelik Eşya ve Tekstil San. Tic.Ltd.Şti.

Gümüşsuyu Cad. No.3 K.2 Topkapı/İSTANBUL

Tel: 0 212 483 47 91 Sertifika No: 11964

ÇELİK YAYINEVİ

Ticarethane Sk. No: 19/A Cağaloğlu - İstanbul

Tel: +90 (212) 511 28 11 (pbx) Faks: +90 (212) 511 28 12

www.celikyayinevi.com

PROF. DR. FİKRET KARAMAN

İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİVE

ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR

5

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .................................................................................................15TAKDİM ..............................................................................................19GİRİŞ .................................................................................................... 21

1- İsti’aze ......................................................................................... 212-Besmele ........................................................................................243-Akaid İlmi ...................................................................................27

BİRİNCİ BÖLÜMDİN VE İNSAN .................................................................................. 31

1- Dinin Anlam Ve Önemi ......................................................... 332- Din Duygusu .............................................................................353- Dinin Anlamı............................................................................364- Dinin Kaynağı ..........................................................................375- Din ve Çeşitleri .........................................................................386- İslam Dini ve Temel Özellikleri ............................................407- İslam Dininin Amacı ve Kapsamı ........................................428- Din ve Vicdan Özgürlüğü ......................................................44a) İman Etme Hakkı .....................................................................44b) Dinin Esaslarına Göre Amel Etmek .....................................45c) Dini Öğrenme, Öğretme ve Yayma Hakkı .........................45d) Örgütlenme Hakkı ...................................................................459- Din Kolaylıktır ..........................................................................4610- Din ve Toplum ........................................................................4811- Din ve Kamusal Alan ............................................................ 5112- Din, Seküler Hayat ve Ateizm ............................................. 5212- Din Ve Mahalle Baskısı ........................................................54

6

DÜNYA NÜFUSUNUN DİNLERE GÖRE DAĞILIMI ............ 571- Dini Grupların Coğrafi Dağılımı .........................................582- Dünya Nüfusunun Dağılımı ............................................... 593- Azınlık veya Çoğunluk Durumu ...................................594- Dini Gruplarda Genç Nüfus ...........................................59

İKİNCİ BÖLÜMİMAN ESASLARI .............................................................................. 61

İman ve Tanımı .............................................................................631- İcmalî İman ...............................................................................662- Tafsilî İman ...............................................................................67a) Birinci Mertebe .........................................................................67b) İkinci Mertebe ...........................................................................67c) Üçüncü ve En Yüksek Mertebe .............................................683- İman ve Amel İlişkisi ..............................................................68a) Amelin İmandan Cüz Olmadığını Söyleyenler.................. 69b) Amelin İmandan Cüz Olduğunu Söyleyenler .................... 704- İman ile Amel Birbirini Desteklemelidir ............................ 715- İman Ahlak İlişkisi ..................................................................726- İmanın Artması ve Azalması ................................................737- Tasdik ve İnkâr Bakımından İnsanlar................................. 76a) Mümin ........................................................................................77b) Kâfir ............................................................................................77c) Münafık ......................................................................................78d) Müşrik ........................................................................................788- İman ve Vicdani Kontrol ........................................................799- İman Edenlerle Etmeyenler Arasındaki Fark.....................80

I. ALLAH’A İMAN .............................................................................831- Fıtrat Delili .................................................................................852- Nizam Delili ..............................................................................863- Hareket Delili ............................................................................88

7

4- İmkân Delili ..............................................................................895- Hikmet ve Gaye Delili .............................................................906- Kemal Delili .............................................................................. 917- Hudus Delili .............................................................................. 91Allah’a İman Etmeyi Çağrıştıran İki Örnek ...........................92Kur’an’ın Dilinden Allah, ın Varlığı ve Birliği ........................ 93Toplumda Allah Tasavvuru ........................................................95Allah’ın İsimleri.............................................................................96

ALLAH’IN SIFATLARI ...................................................................102

A- ZATİ SIFATLAR .........................................................................1021- Vücud ........................................................................................1032- Kıdem .......................................................................................1033- Beka ...........................................................................................1044- Vahdaniyet ...............................................................................1045- Muhalefetün Li’l Havadis .....................................................1056- Kıyam Binefsihi ......................................................................106

B- SÜBUTİ SIFATLAR ....................................................................1061- Hayat .........................................................................................1062- İlim ............................................................................................1073- Semi...........................................................................................1074- Basar .........................................................................................1085- İrade ..........................................................................................1096- Kudret ....................................................................................... 1107- Kelam ........................................................................................ 1118- Tekvin ....................................................................................... 112

ALLAH İNANCI, KORKU VE SEVGİYİ BİR ARADA TUTAR .................................................... 113

II. MELEKLERE İMAN .................................................................. 115Meleklerin Özellikleri ................................................................ 117

8

Meleklerin Veya İnsanların Üstünlüğü .................................. 119Meleklerin Sayısı .........................................................................1211- Büyük Melekler .......................................................................1222- Mukarrabun ............................................................................1223- Hafaza Melekleri ....................................................................1234- Münker ve Nekir Melekleri..................................................124

CİN.......................................................................................................126

ŞEYTAN VE MAHİYETİ ...............................................................128III. KİTAPLARA İMAN .................................................................132

Sahifeler .........................................................................................133Büyük Kitaplar .............................................................................1341- Zebur .........................................................................................1352- Tevrat ........................................................................................1353- İncil ...........................................................................................136Kur’an-ı Kerim .............................................................................139Kur’an’ın Nazil Oluşu .................................................................140Kur’an Mucizedir ........................................................................ 141

V. PEYGAMBERLERE İMAN .......................................................144Peygamberlere Olan İhtiyaç ......................................................145Nübüvvet Allah’ın Bir Lütfudur .............................................. 147Peygamberlerin Nübüvvetten Önceki Hayatları .................. 148Her Peygamber Kendi Kavminin Dili İle Gönderilmiştir .....149Peygamber Gönderilmeyen Topluma Azap Olmaz .............150Peygamberlerin Sayısı................................................................. 151Peygamberlerin Sıfatları .............................................................153A- Peygamberlerde Bulunması Caiz Olan Sıfatlar ............... 153B- Peygamberlerde Bulunması Vacip Olan Sıfatlar .............1541- Tebliğ Sıfatı ..............................................................................1542- Emanet Sıfatı ...........................................................................1563- Sıdk Sıfatı .................................................................................157

9

4- Fetanet Sıfatı ............................................................................1575- İsmet Sıfatı ...............................................................................158Nübüvvet, Velayet ve Keramet .................................................159İnsanlarda Üstünlük ve Öncelik Sırası ................................... 161Ehl-i Sünnetin Şiarı .................................................................... 162

V. AHİRET HAYATINA İMAN ................................................... 163Ahiret İnancı ve Özellikleri ...................................................... 165Dünya ve Âhiret Dengesi .......................................................... 167

KIYAMET ALAMETLERİ ............................................................. 169A- Küçük Alametler ................................................................... 171B- Büyük Alametler ....................................................................172Deccal ............................................................................................172Hz. İsâ’nın Nüzulü ......................................................................173Ye’cûc ve Me’cûc .......................................................................... 174Dabbetü’l-Arz .............................................................................. 174Güneşin Batıdan Doğması ........................................................ 175Üç Zelzele...................................................................................... 176Duman .......................................................................................... 176Ateş ................................................................................................. 176Âhiret İnancı Bir Umut Kaynağıdır ........................................177Sekretu’l-Mevt .............................................................................. 178Ruh .................................................................................................179Tenasuh İnancı (Reenkarnasyon) ............................................ 182Ölüm ..............................................................................................184Berzah ............................................................................................186Haşir...............................................................................................188Amel Defteri .................................................................................189Hesap .............................................................................................193Mizan .............................................................................................195Sırat ................................................................................................198

10

Havz ...............................................................................................199Şefaat ..............................................................................................201Cennet ...........................................................................................206Allah’ın Görülmesi .....................................................................209Cehennem ..................................................................................... 211

VI. KADER VE KAZA .................................................................... 213Kader Önceden Belirlenmiş Bir Programdır .............................. 213Kaza, Kaderin Zuhurudur ............................................................... 215Kader ve Kaza, Tedbir Almaya Engel Değildir ........................... 216Kader, Kaza ve Tevekkül ................................................................. 218Kader, Kaza ve İnsanın İradesi ......................................................220Ecel .......................................................................................................222

ÖTENAZİ ...........................................................................................224Rızık .....................................................................................................226Rızık ve Kazanç Edinmenin Hükmü ...........................................227Rızkın Sahibi Allah’tır .....................................................................228Fakirlik ve Zenginlik ........................................................................230

TEVEKKÜL .......................................................................................231Tevekkül ve İman ..............................................................................233Tevekkül ve Çalışma .........................................................................234

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMDİNİ HAYATIMIZI ETKİLEYEN BAZI HUSUSLAR

BİD’AT VE HURAFELER ..............................................................240

A- BİD’AT ...........................................................................................2401- Dinin Hükümleri Tamamlanmıştır .........................................2402- Sahabe Dönemi ve Bid’at ............................................................2423- Bid’atın Çeşitleri ...........................................................................2434- Teravih Namazı ............................................................................2445- Mevlid .............................................................................................245

11

B- HURAFE .......................................................................................247Hurafenin Kaynağı ve Çeşitleri ......................................................248

C- FİTNE VE KARGAŞA ...............................................................251İrtidâd / Dinden Dönme .................................................................254Günah Meselesi .................................................................................257Büyük Günah Problemi ...................................................................259Büyük Günah İşlemenin Hükmü ve Cezası ................................263Küçük Günahlar ................................................................................264Mümin Günah ve Sevabıyla Karşılanır ........................................265Allah’ın Rahmetinden Umut Kesilmez ........................................266Büyü (Sihir) Yapmak ........................................................................268Nazar Değmesi ..................................................................................270Rukye ...................................................................................................272Fal Açmak ...........................................................................................273Şüpheli Şeylerden Sakınmak ........................................................... 274Tövbe ...................................................................................................278İnançlara Saygı Göstermek .............................................................282

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMİTİKADİ VE AMELİ MEZHEPLER ..........................................2871- Hz. Peygamber Dönemi ..............................................................2902- Dört Halife Dönemi ....................................................................2913- İlk İhtilaflar ...................................................................................2924- Mezheplerin Doğuşu ...................................................................2975- Fırkalaşmak Her Dönemde Varolmuştur ...............................299

A- İTİKADİ MEZHEPLER ............................................................302

I.- EHL-İ SÜNNET ...........................................................................302

1- SELEFİYE ......................................................................................3042- Matüridiyye Mezhebi Ve İmam Matüridi ..............................3053- Eş’ariyye Mezhebi Ve İmam Eş’ari ...........................................307

12

II- EHL-İ BİD’AT ..............................................................................3091- Mu’tezile .........................................................................................3092- Şia .................................................................................................... 3133- Hariciler ......................................................................................... 3154- Mürcie ............................................................................................ 3155- Cebriye ........................................................................................... 3166- Müşebbihe Ve Mücessime .......................................................... 317

B- FIKHİ VE AMELİ MEZHEPLER ........................................... 3181- Hanefi Mezhebi............................................................................. 3192-Maliki Mezhebi ..............................................................................3213-Şafii Mezhebi ..................................................................................3234-Hanbelî Mezhebi ...........................................................................323

C- TARİKATLAR .............................................................................3251- Kadiriyye ........................................................................................3272- Nakşibendiyye...............................................................................3283- Rifaiyye...........................................................................................3294- Yeseviyye ........................................................................................ 3315- Mevleviyye .....................................................................................332

D- DİĞER AKIMLAR .....................................................................334

A- İSLAM DÜNYASINDA ORTAYA ÇIKAN DİNİ AKIMLAR ...............................................................................3351- Bahâîlik...........................................................................................3352- Kâdıyânîllik ...................................................................................3373- Mecusilik ........................................................................................3394- Yezidilik..........................................................................................3415- Sabiîlik ............................................................................................3436-Ticanilik ...........................................................................................3457-Vehhabilik........................................................................................3478-Bâtiniyye ..........................................................................................352

13

B-BATIDA ORTAYA ÇIKAN DİNİ AKIMLAR .......................3541- Yehova Şahitleri ............................................................................3542- Moonlar ..........................................................................................3563- Mormonlar ....................................................................................3574- Hümanizm ....................................................................................3595- Materyalizm .................................................................................3606-Pozitivizm ......................................................................................3637- Satanizm .........................................................................................3648-Cizvitler: ..........................................................................................3659- Evanjelizm: ....................................................................................36710-Masonluk: ....................................................................................369

SONUÇ ...............................................................................................373

KAYNAKLAR ...................................................................................377

İNDEKS ..............................................................................................385

15

ÖNSÖZ

Allah yeri, göğü ve ikisinin arasında bulunanları yara-

tandır. O her şeyi bilen ve her şeye gücü yetendir. O’nun eşi

ve benzeri yoktur. Bütün hamd, şükür ve kulluğumuz O’na

mahsustur. Bize rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’e

ve gelip geçmiş bütün peygamberlere salât ve selam olsun.

Efendimizin Ehl-i Beytine, ashabına ve tabiine de selam ol-

sun. İslam nurunu günümüze kadar ulaştıran âlimlere, şe-

hitlere, Allah’ın dostlarına ve bütün müminlere yine selam

ve rahmet olsun.

Hz. Peygamber (s.a.s.)’e ilk vahiy, 610 yılı ve Ramazan

ayının son günlerinde Mekke’de nazil olmuştu. Mekke halkı

o dönemde, küfür, şirk ve cehalet içindeydi. Resûlullah ön-

celikle onları; Allah’a ve ahiret âlemine inanmalarını is-

temişti. O gün kalpleri katı, basireti kapalı olan toplumu

ikna etmek kolay değildi. Onlar inandıkları putların, ken-

dilerini kurtaracaklarını düşünüyor ve tevhid inancını ka-

bul etmiyorlardı.

Mekke’de Müslümanlara yapılan baskı ve zulüm artınca

Allah, onların Medine’ye hicret etmelerine izin verdi. Me-

dineliler, Resûlullah’ı ve beraberindekileri sevinçle karşıla-

mışlardı. Onlara, gönüllerini ve evlerini açmışlardı. İslam

kardeşliği, bu iman ve kucaklaşma üzerine inşa edilmiştir.

İnsanlar, akın akın Allah’ın dinine girmeye başlamışlardır.

İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR

16

Topluma hayat veren İslam ilimleri, önce tevhit ve akaid, sonra da kelam ilmi adı altında gelişmiştir. Böylece İslam dini bid’at, hurafe ve diğer yıkıcı akımlardan korunmuştur. Bugün hızla gelişen ve değişen dünyada, “tevhid inancı” daha da önem kazanmıştır. Şayet İslam dini, bugün iki milyara yakın insanın hayatına ışık tutuyorsa bu onun arı ve duru imanı sayesinde olmuştur.

Bu kitapta yer alan konuların, kolay anlaşılması için ağır bir akademik dil yerine, daha sade bir üslup ve kısa cümleler kullanılmasına özen gösterilmiştir. Amacımız ola-bildiğince her seviyedeki insana, iman esaslarıyla ilgili ki-tapları sevdirmektir. Onları usandırmadan bu tür eserleri okumalarını sağlamaktır. Ne yazık ki günümüzde bazı ya-zılı ve sözlü yayınlarda halkın inancı istismar edilmektedir. Bunların bir kısmı ideolojik ve siyasidir. Bir kısmı da çeşitli dini akımların etkisinde kalınarak yapılmaktadır. Bu çeşit yayınların arka planında ideolojik ve misyonerlik faaliyet-lerinin olduğu ihtimalden uzak değildir.

Bu çalışma, dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bö-lümde, “Din ve İnsan”, ikinci bölümde, “İman Esasları” Üçüncü bölümde, “Dini Hayatımızı Etkileyen Bazı Konu-lar”, Dördüncü bölümde ise; “İtikadi, Ameli Mezhepler ve Çağdaş Dini Akımlar” gibi ana konular yer almaktadır. Bir bütün olarak ele alındığında bu eserin sahih iman esasları konusunda; İlahiyat Fakültesi, İmam-Hatip Lisesi öğren-cileri başta olmak üzere değişik meslek ve kademelerdeki insanlara yararlı olacağı ümit edilmektedir. Aynı eser Bul-garistan Müslümanları Başmüftülüğünce Sofya Yüksek İs-lam Enstitüsü, İlahiyat Lisesi öğrencileri ve Balkanlardaki Müslümanlar yararına olmak üzere Bulgarca diline tercüme edilmiş ve yayınlanmıştır.

17

ÖNSÖZ

Kitabı okuyarak katkılarını esirgemeyen Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Mehmet Keskin’e, Fırat Üniversitesi emekli öğretim üyesi Mustafa Türkgülü’ne, teşekkür ediyorum. Eser her türlü samimi, yapıcı, katkı ve tenkitlere açıktır. Uyarıda bulunanlara şimdiden minnet ve teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Bu çalışmam, zerre ka-dar da olsa bir hizmet ve boşluğu doldurursa bundan huzur duyacağım. Özellikle Allah’ın rızasına nail olma ümidi ve arzusu beni daha da mutlu etmektedir. 26.09.2014

Prof. Dr. Fikret KARAMAN

İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Öğretim Üyesi

19

TAKDİM

İnsan, Allah’ın yarattığı en şerefli varlıktır. Yeryüzünde

Allah’ın halifesi olan insan iman ve ibadet ile mükelleftir.

Daha da önemlisi insanın fıtratı din ve inançtan ibarettir.

Bu nedenle tarih boyunca inançsız topluma rastlanmamış-

tır. Başka bir deyim ile insan imansız olamaz. Başına mu-

sibet gelince, birine dayanmak ister veya birinden yardım

bekler. Dalalete düşerse yine birinden hidayet ister. Başına

iyilik gelirse birine şükredip o iyiliğin devamını arzu eder. İnsan bir taraftan zayıf bir varlık iken diğer taraftan da

muazzez ve mükerrem bir varlıktır. Onun zafiyeti ve izzeti

yine iman gücü ölçüsündedir.

Adili mutlak, rahmeti, merhameti sınırsız olan Allah

Teâlâ, yaratmış olduğu varlıklara ve özellikle insanlara zul-

metmez. Onları karanlıkta bırakmaz. İnsanlara doğru yolu

göstermek ve hidayete erdirmek için bütün milletlere pey-

gamber göndermiştir. Allah en sonunda Hz. Muhammed

(s.a.s.)ı bütün insanlara ve cinlere rahmet olarak gönder-

miştir. Ondan önce gönderilen peygamberlerin inancı ile ye-

niden dünyayı aydınlatmıştır. Böylece muazzez ve müker-

rem olan insanın, gerçek anlamda mümin olabilmesi için,

Hz. Muhammad (s.a.s.)in son ve evrensel peygamber oldu-

ğuna inanması gerekir. Çünkü Efendimizin özelliklerin-

den biri şudur ki, ondan sonra peygamber gelmeyecektir.


20

Dolaysıyla iman etmek isteyen herkes ona inanmak ve ona uymak mecburiyetindedir.

Hz. Peygamber (s.a.s)’in döneminden sonra doğru yoldan ayrılan gruplar olmuştur. Bu grupların siyasi veya maddi amaçlarına ulaşmak için insanların inançlarını istismar ederek farklı mezhepler tesis ettiklerini görmekteyiz. İman, dinin esası olması hasebiyle, ibadetten fazla önem kazan-mıştır. Sözkonusu iman esaslarını doğru öğrenmek ve on-lara göre amel etmek her normal insana farzdır. Hasseten günümüzde insanlar bunalım içinde olupta çıkış yolu arar-ken, doğru akideyi öğrenmek ve kabullenmek daha da el-zemdir. Elbette zorlamak sözkonusu değildir. Fakat dalalet-ten ve karanlıktan kurtulmak isteyene yardımcı olmanın ne kadar önemli olduğunu anlamak hiçte zor değildir.

Elinizdeki bu kitap imanın önemini, esaslarını, prensip-lerini ve sonuçlarını anlatmaktadır. Bunun yanı sıra islam inancından çıkan gruplar ve itikadi mezhepler açıklanırken peygamberlerin yolundan ayrılanların yalnız İslam’da değil bütün dinlerde mevcut olduğunu görmekteyiz. Kitabın dili, Bulgaristan Türkçesiyle mütenasip olduğu için, herkesin fay-dalanması mümkündür. Ayrıca öyle bir kitap Bulgaristan’da ilk defa çıkmasıyla Müslüman olarak gurur duyuyoruz. Bu düşünce ve duygular ile bu eserin müellifine teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.

9 Eylül 2013

Dr. Mustafa Hacı

Bulgaristan Müslümanları

Başmüftüsü

21

GİRİŞ

İnsanoğlu hep kendisini rahatsız eden düşünce ve stres-

lerden kurtulmak ister. Bu nedenle, huzurlu ve zihin yor-

gunluğu olmayan ortamlar arar. Çünkü bazen bu sıkıntılar,

bütün hayatımızı ve davranışlarımızı etkilemektedir. Oy-

saki çoğu zaman içine düştüğümüz gerginliği dua ve ma-

nevi irademizle hafifletmek mümkündür. Kur’an ve hadis-

lerde de hatırlatıldığı üzere, bu bağlamda fırsat bulundukça

şu iki anahtar duanın okunması tavsiye edilmiştir. Bu dua-

lardan biri “isti’aze” diğeri ise “besmele”dir. Her ikisi de gö-

nül dünyamızı aydınlatacak ve rahatlatacak birer şifa nite-

liğindedir. Bu itibarla biz, kitabımıza bu iki güzel ifade ile

başlamayı uygun gördük.

1 - İsti’aze:

İsti’aze sözlükte şer, öfke, bela, kötülük, sıkıntı ve stres-

ten korunmak için birinin yardımını istemektir. Dini terim

olarak isti’aze; insanın inanç, ibadet, Kur’an tilaveti ile di-

ğer işlerin öncesinde, şeytanın şerrinden Allah’a sığınma-

sıdır. Çünkü şeytan, insanın en büyük ve apaçık düşma-

nıdır. Onun hilesi, sinsi planı ve aldatması, insanın gaflet

içinde olduğu hallerde ortaya çıkar. Bu itibarla herkes, şey-

tanın şerrinden emin olmak için daima Allah’ın yardımına

muhtaçtır.


22

İnsanlık ailesi barış ve huzur içinde yaşamak istiyorsa

şeytanın tuzağına düşmemelidir. Kur’an’da da işaret edil-

diği üzere şeytan, nefsi şer, fitne ve kargaşa ortamına sü-

rükler: “Eğer şeytanın fitlemesi seni dürterse hemen Allah’a

sığın. Çünkü O, işitendir, bilendir.”1 Bu emir ve hüküm, ilk

bakışta yalnız Resûlullah’ı muhatap almış gibi görünse

de anlamı ve hikmeti bütün Müslümanları kapsamakta-

dır. Zira şeytanın düşmanlığı ve fitlemesi, zaten Allah’ın

Rasulüne zarar veremezdi. Önemli olan Müslümanların

da onun kışkırtmasından ve fitlemesinden zarar görme-

meleridir. Bunun için her mümin Allah’a sığınmalı, kış-

kırtmalardan kaçınmalı, çevresine karşı affedici ve hoş-

görülü olmalıdır. 2

Kur’an-ı Kerim Allah’ın sözü (kelamı)dür. Mümin onu

eline alıp okumaya başlamadan önce abdest alır. Ona kal-

bini ve ruhunu açar. Sonra isti’aze ile kovulmuş şeyta-

nın şerrinden Allah’a sığınır ve okumaya başlar. Nitekim

Hz. Peygamber (s.a.s.) de Kur’an okumaya, “E’ûzu billahi

mine’ş-Şeytani’r-racîm” (kovulmuş şeytandan Allah’a sığı-

nırım.) ifadesi ile başlamıştır. Şu ayet de Kur’an okunurken

önce Allah’a sığınmayı emretmektedir: “Kur’an okuduğun

zaman o kovulmuş şeytandan Allah’a sığın! Gerçek şu ki:

İman edip de yalnız Rablerine tevekkül edenler üzerinde

onun (şeytanın) bir hâkimiyeti yoktur.”3

Kur’an okumak aynı zamanda bir ibadettir. Bir bakıma

isti’aze ile ona bir ön hazırlık yapılmaktadır. Merhum İs-

mail Hakkı Bursevi (öl.1137/1725), Kur’an okurken İsti’azede

1 A’raf, 7/2002 H. Karaman, M. Çağrıcı, İ.K. Dönmez, S. Gümüş; Kur’an Yolu Türkçe Meali ve

Tefsir, c.2, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank, 2007, s.651 3 Nahl, 16/ 98-99; Bkz; Süleyman Ateş, Kur’an Ansilopedisi, c.5, KUBA, İst. s.531

23

GİRİŞ

bulunmanın hikmetini şöyle açıklamıştır: “ İstiazede bu-lunmak, bir çeşit Allah’tan izin istemek ve rahmet kapı-sını çalmaktır. Bir devlet büyüğünün kapısına gelen kimse bile kapıyı çalmadan içeri giremez. Kur’an okumak iste-yen kimse de Allah ile konuşmak ve buluşmak istemekte-dir. Bu nedenle dilini şeytanın eylemleri olan hata, yalan ve iftiralardan temizlemelidir. Zira Kur’an okumak isteyen adeta şu itirafta bulunmaktadır. “Allah’ım! Beşerî eksikli-ğime rağmen kulluğumun gereğini yerine getirdim. “eûzu billâh” dedim. O halde sen bütün kerem ve lütfunla, üstün bağışlamanla beni korumaya daha layıksın”4

İstia’ze sadece Kur’an okumak için değil günlük hayatı-mızda da manevi bir güvencedir. Yapacağımız iş ve hizmet-lerde Allah’a sığınmak ve O’ndan yardım istemekten daha doğal ne olabilir? Bu sayede öfke ve kötü söz söylemekten, başkasına zarar verecek davranışlardan sakınmak ne ka-dar güzeldir.

Bir gün Resûlullah’ın huzurunda iki kişi tartışıyordu. Birinin öfkeden dolayı, yüzü kızarmaya ve boyun damar-ları şişmeye başlamıştı. Bu hali gören Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur. “Ben bir söz biliyorum, bunu söylerse bu hal ondan gider” diyerek istia’zeyi okumuştur.”5 Diğer bir olayda ise; Hz. Peygamber (s.a.s.) torunları Hz. Hasan ve Hüseyin için; “her türlü şeytandan, zararlı şeylerden ve kem gözlerden bütün kelimelerin yüzü (suyu) hürmetine Allah’a sığınırım” diyerek dua etmişlerdir. Hz. İbrahim de oğlu İsmail için aynı duayı yapmıştır. 6

4 İsmail Hakkı Bursevi, Rûhu’l Beyan Tefsiri, (Çev: Komisyon) c.1, Damla Yayı-nevi, İst, 1995, s.25

5 Buhari, Bedi’i Halk, 11; Müslim, Birr, 306 Süleyman Ateş, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, c 10, Yeni Ufuklar Neşriyat, İst.

s.25


24

2 -Besmele:

Besmele; bir işi yapmaya başlarken, Allah’ın adını an-mak ve bu adla işe teşebbüs etmek üzere; “Bismi’llahi’r-Rahmâni’r-Rahim” cümlesini okumak veya kısaltılmış şekliyle “Bismillah” ifadesini telaffuz etmektir. Benzer uy-gulama, İslâmiyet’ten önceki Araplar arasında da vardı. Onlar bir işe başlarken ilah kabul ettikleri putların adla-rını anıyorlardı. “Bismi’Lat” (Lat’ın ismiyle) veya “Bismi’l –Uzza” (Uzza’nın ismiyle) gibi kelime veya cümleler kulla-nıyorlardı. Benzer söylemler, toplumların inancına göre çe-şitli şekillerde dile getirilmiştir.

Hz. Peygamber (s.a.s.) İslâm’ı tebliğ ederken cahiliye dönemindeki bu alışkanlığı değiştirmiş yerine “Allah’ın adıyla” anlamına gelen “Bismi’llahi” sözünü kullanmıştır. Daha sonra Neml suresinin 30. ayeti nazil olunca besmele, Kur’an’dan bir ayet olarak vahiy ile teyid edilmiştir. Buna göre; bir iş veya olayın başlangıcında okuduğumuz besme-lenin pratik anlamını şöyle algılamak gerekir: “İşime, Rah-man ve Rahim olan Allah’ın adıyla başlıyorum. O’nun em-riyle ve O’nun için yapıyorum. Çünkü işin tamamlanması için gerekli olan yardım O’ndandır. O bana bir kuvvet ve kudret vermezse hiçbir şey yapamam.”7

Besmele, genel olarak dini içerikli kitapların girişinde, “önsöz” den önce yer almakta ve metin olarak yazılmakta-dır. Biz buna ilave olarak, kitabımızın hemen başında açık-lamasını da yapmayı uygun gördük. Böylece başlanan bir işi tamamlamak için besmelenin önemini, anlamını ve hikme-tini okuyucularımızla paylaşmak istedik. Bu vesile ile insan-ların hem bu kitapçığı okuyacaklarını hem de başladıkları

7 T, Koçyiğit, İ, Cerrahuğlu, Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri, c. 1, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank.1984, s.8

25

GİRİŞ

işi tamamlamak üzere motive olacaklarını ümit ediyorum. Çünkü besmele ile başlayan iş ve teşebbüsler yarım kalmaz. Mutlaka hedefine ulaşır.

Ayrıca besmele, ezan, tekbir, telbiye ve kelime-i tevhit gibi İslam’ın bir sembolüdür. Bir bakıma iyiliğin, hayrın, bereketin ve işe başlamanın anahtarıdır. Çünkü besmele, Tövbe suresi hariç, 113 surenin başında da yazılmıştır. Bu-radan hareketle İmam-ı Ebu Hanife (öl.150/767) ve diğer bazı İslam bilginleri besmelenin müstakil bir ayet oldu-ğunu söylemişlerdir. İmam-ı Şafii (öl.204/820) ise, Fatiha suresinin başındaki besmelenin aynı sureden bir ayet oldu-ğunu, diğer surelerin başında ise saygıdan dolayı tekrarlan-dığını ifade etmiştir. Fakat Neml suresinde geçen besmele, Kur’an’dan bir ayettir. Ayetin meali şöyledir: “Saba melikesi (adamlarına), “Beyler! Bana çok önemli bir mektup gönde-rilmiş! Mektup Hz. Süleyman’dan gelmektedir. “Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla başlamaktadır.” 8

Besmelenin metni dilimize, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” şeklinde tercüme edilmiştir. Ancak bu cüm-lede gizli bir yüklem olduğu unutulmamalıdır. Bu yüklem, her insanın başlayacağı veya yapacağı işin şekline göre de-ğişir. Örneğin okumak isteyen kişi, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” okuyorum. Herhangi bir işe başlamak iste-yen “ Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” işime başlıyo-rum. Yola çıkan, araca binen, yemeğe oturan da aynı ifade-leri kullanır.9 Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Besmelenin, insanın inanç, ibadet ve ahlakî hayatında önemli bir yeri vardır. Bir bakıma onunla Allah’ın yardı-mını üzerimizde hissederiz. Gerçekten Allah’ı besmele ile

8 Neml, 27/29-309 Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. c. 1, s. 58


26

hatırlamak ve O’ndan yardım istemek büyük bir fırsattır.

İşimize nefsimiz veya başka bir varlık adına değil, Allah

adına başlıyoruz. Sabahleyin kalkarken, abdestimizi alır-

ken, elbisemizi giyerken, sofraya otururken, dersimize ça-

lışırken, evden çıkarken, vasıtaya binerken, işimize başlar-

ken, bir işi tamamlayıp diğerine geçerken, nihayet akşam

evimizin ışığını söndürüp yatıncaya kadar her işimizde

besmeleyi okumaya çalışmalıyız. Çünkü besmelenin söz-

cükleri arasında Allah’ın Rahman ve Rahim olmak üzere

iki ismi vardır. Saygı, sevgi ve merhamet yüklü bu isim-

lerle hayatı kucaklamak, dünyanın en zevkli anı olarak

düşünülmelidir.

Hz. Peygamber (s.a.s.) de bir hadisi şeriflerinde yapı-

lacak işin bereketli ve başarılı olması için besmele okun-

masını hatırlatmışlardır. O’na göre “Besmele ile başlan-

mayan her iş bereketsiz ve eksiktir” ( güdüktür).”10 İslam

bilginlerinden Ebu’l- Ala Mevdudi (öl.935/1529) bu konuda

şunları söylemiştir: “İslam’ın inanç ve kültürüyle dona-

nımlı olanların, işlerine Allah’ın adıyla başlamaları gere-

kir. Bunu samimiyetle yapmaları halinde şu güzel sonuç-

lar elde edilir: “Allah’ın ismini anarak işe başladığı için,

yapacağı iş konusunda daha dikkatli olacak ve yanlış dav-

ranışlara girmeyecektir. Meşru bir işe başlarken Allah’ın

ismini anmasıyla Allah’ın rızasını kazanacaktır. Allah’ın

yardım ve nimetiyle karşılaşacak ve şeytanın aldatmala-

rından korunacaktır. Çünkü kim Allah’a yönelirse Allah

da ona yönelir.”11

10 Acluni, II.17411 Mevdudi, Tefhimu’l Kur’an, (Çev. M. Hana Kayanî, Y. Karaca, N. Şişman, İ Bos-

nalı, A. Ünal, H. Aktaş), c.1, İnsan Yayınları, İst. 1996, s.40

27

GİRİŞ

3-Akaid İlmi:

Akaid veya akide, sözlükte bir şeye gönülden bağlanmak ve şüphe etmeden ona inanmaktır. Buna kısaca, itikad ve iman denir. “Akaid İlmi” denince, İslam’da inanılması gere-ken “İman Esasları” anlaşılmalıdır. “Amentü” kavramında ifadesini bulan bu inanç esasları; Allah’a, meleklere, kitap-lara, peygamberlere, ahiret gününe (gayb âlemine) hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmaktır. Bu anlamda Akaid İlmi, dinin inanç hükümleri üzerine inşa edilmiştir. Din de-nince İslam kast edildiği için, buna “İslam Akaidi” de de-nir. 12

Geçmş ümmetler ancak; “Akaid İlmi” aracılığı ile Allah’ın varlığı ve vahdaniyeti, Peygamberliğin hak olduğu ve ahi-rete ilişkin konular hakkında bilgi sahibi olmuşlardır. Bu nedenle bazen “İslam Akaidi” yerine, dinin temelleri ve prensipleri anlamına gelen “Usulü’d-din” kavramı da kulla-nılmıştır. İslam Akaid ilminde kesin deliller geçerlidir. Tak-lit, zann, tahmin ve şüpheye yer yoktur. Nitekim şu ayet-lerde de ifade edildiği gibi Allah, peygamberlerin yoluna ve onlara uyanların yoluna tabi olmamızı emrederek şöyle bu-yurmuştur: “Allah’tan başka ilah yoktur13. “Eğer (imandan) yüz çevirirlerse, bilin ki, Allah sizin sahibinizdir.”14 “İşte o peygamberler, Allah’ın hidayete erdirdiği kimselerdir. On-ların rehberliğine uy.”15 “Bizi doğru yola, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet.” 16 “Şüphesiz göklerde ve yerde, ina-nanlar için ayetler vardır. Sizin yaratılışınızda ve (Allah’ın) yeryüzünde yaydığı canlılarda, kesin olarak bir toplum için

12 Bekir Topaloğlu, Kelam ilmi Giriş, Damla Yayınevi, İst. 1996, s.18 13 Muhammed; 47/1914 Enfal; 8/4015 En’am; 6/9016 Fatiha; 6-7


28

ibret verici işaretler vardır. Gecenin ve gündüzün değişme-

sinde, Allah’ın gökten indirmiş olduğu rızıkta (yağmurda)

ve ölümünden sonra yeri onunla diriltmesinde, rüzgârları

değişik yönlerden estirmesinde aklını kullanan toplum için

dersler vardır.”17

Görüldüğü üzere bu ayetler; Allah’ın varlığını ve kudre-

tini gösteren delillere işaret etmektedir. İnsanın yaratılışını

ve yeryüzüne yayılmış canlıların özelliklerini hatırlatmak-

tadır. Bütün bu bilgiler, bizi Akaid ilmiyle tanıştırmakta-

dır. Esasen Kur’an baştan sona kadar insanları hidayete ve

tevhid inancına davet etmektedir. İşte bu inancın esaslarını

herkesin anlayacağı şekilde açıklayan ve dış etkilere karşı

koruyan manevi zırh ve güç, Akaid ilmidir.

İslam dini hakkında bilgi sahibi olmanın bir öncelik sırası

vardır. Bu sıranın başında Akaid ilmi gelmektedir. Çünkü

İslam, iman esaslarını öğrenmek ve onları tasdik etmekle

başlar. Zira iman olmayınca yapılacak ibadetlerin bir an-

lamı olmaz. Bu nedenle gelip geçmiş bütün peygamberler

de kendi ümmetlerine önce iman esaslarını tebliğ etmişler-

dir. Herkesin iman ve ameline göre ceza veya mükâfat gö-

receklerini bildirmişlerdir.

Nitekim Kur’an ayetlerinin indirilmesinde de iman ko-

nularına öncelik verilmiştir. Özellikle Mekke’de nazil olan

ayetler, çoğunlukla “Ey insanlar”, Medine’de nazil olanlar

ise, “Ey iman edenler” şeklinde başlamıştır. Mekke’de na-

zil olan ayetlerde tevhid inancı, şirkten sakınmak, Allah’a

iman etmek, nübüvvet, gayb ve ahiret âlemi gibi hususlar

açıklanmıştır. Genel olarak İslam’ın iman, ibadet ve ahlak

17 Câsiye; 45//3-5

29

GİRİŞ

prensiplerinin anlatıldığı kelam, fıkıh ve hadis eserlerinin

ilk kısmında da “iman bölümü” yer almıştır.

Hz. Peygamber (s.a.s.), İslam’ı tebliğ etmek üzere, başka

kabile ve ülkelere gönderdiği öğretmen ve idarecilere de bu

öncelik sırasını tavsiye etmiştir. Nitekim Muaz Bin Cebel

(öl.17/638)’i Yemen’e gönderirken şöyle buyurmuşlardır: “

Ey Muaz sen ehl-i kitap olan bir topluma gidiyorsun. On-

lara önce, Allah’tan başka ilah olmadığını, benim de O’nun

elçisi olduğumu öğretmeye çalış. Eğer onlar bunu kabul

ederlerse bu kez Allah’ın bir gün ve gecede beş vakit na-

mazı farz kıldığını bildir. Bunu da yerine getirirlerse, kendi-

lerine şunu bildir ki, Allah onlar üzerine zekâtı farz kılmış-

tır. Zekât zenginlerden alınır. Fakirlere verilir. Mazlumun

bedduasından korun. Çünkü zulme uğrayanlarla Allah ara-

sında perde yoktur.”18

Başlangıçta akaid ve tevhid ismi altında incelenen bu

ilim, sonraları “Kelam İlmi” adını almıştır. Kelam ilmi ile

itikadî konular detaylandırılmış ve sistematik hale getirilmiş-

tir. Bu itibarla ilk dönem kelamcıları ağırlıklı olarak “Zat’ı

İlahi” üzerinde durmuş iken, son dönem kelamcıları dini

inançların bilinmesine vesile olan araştırma alanını geniş-

letmişlerdir. Buna göre peygamberlik, kıyamet halleri, ye-

niden dirilme, haşr olayı, imamet (hilafet), ateizm, bid’at ve

diğer zararlı inanç akımları da son dönem kelamcılarının

ilgilendiği konular arasına girmiştir.19 Çünkü iman, taklidi

ve şüpheyi kabul etmez. Şirk, küfür ve nifak gibi kötü inanç

ve düşünceleri ortadan kaldırır. Allah’a yönelmeyi ve O’na

teslim olmayı sağlar. O’nun rızasına ulaştırır. O’na kulluk

18 Buhârî, Zekât, 63 19 Harputî, Tenkihu’l Kelam Fi Akaid-i Ehl-il İslam (Çev. F Karaman , İ. Özde-

mir), Türkiye .Diyanet Vakfı, Elazığ Şubesi., 2000, s.25


30

ve itaat etmesini temin eder. Müminin saygı, sevgi, merha-met ve şefkat duygularını geliştirir. Böylece insan iman sa-yesinde, ruh ve bedeniyle olgunlaşır. Sonra da huzur içinde ibadetini yerine getirir.20

İslamî ilimlerin gelişmesi ve disiplinlere ayrılması sonu-cunda; kelamcılara düşen asıl görev; bu konuları çağın teh-like ve belirsizliklerinden arındırmaktır.21 Daha da önemlisi onların Allah’a yönelmelerini sağlamaktır.22 Unutmayalım ki diğer İslami ilimlerde olduğu gibi akaid ilminin de amacı; “insanı dünya ve ahiret mutluluğuna” ulaştırmaktır.

20 Buhari, İman, 37; Cezerî, Camiu’l Usûl, İman ve İslam, 1 (Çev, Kemal Sandıkçı), Ensar Neşriyat, İst.2008, s. 294 vd.

21 Fahrüddin er-Razi, et-Tefsiru’l Kebir, Mefâtihu’l Gayb, c. 27, Darü’l Kütübü’l İlmiyye, Beyrut, 1990, s.223

22 Süleyman Ateş, Kur’an Ansiklopedisi, c. 11, s. 9-10

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M

DİN VE İNSAN

33

1 - Dinin Anlam Ve Önemi:

Din, sorumluluk gerektirir. O nedenle emirleri ve nehiy-leri (yasakları) vardır. Dinin emir ve yasakları karşısında sorumlu olan da insandır. Çünkü insan, yaratılmış varlık-ların en şereflisidir. Büyük bir nimet olarak Allah’ın kendi-sine verdiği akıl, düşünce, konuşma ve muhakeme etme gibi yeteneklerle donatılmıştır. Onun ruh ve beden bütünlüğü içinde başarıya ulaşmasında dinin önemli bir yeri vardır. Zira ruh ve bedeni birbiriyle uyumlu hale getiren manevi güç dindir. Kişi, ancak dinin öğrettiği Yüce Allah inancıyla motive olmakta ve büyük bir moral gücüne ulaşmaktadır.

Din, fert ve toplumu, mukaddes değerler etrafında bir-leştiren bir olgudur. Bu olgu ve eşsiz değer, onların manevi bağlarını pekiştirir ve yüceltir. Dayanışma içinde yaşama-larını sağlar. Nitekim Allah’ın yardımı, lütuf ve ihsanı ce-maatle beraberdir. Çünkü cemaat rahmettir. Bilindiği üzere insanın ömrü ve gücü sınırlıdır. Bu sınırlar, doğum ve ölüm tarihleri gibi iki nokta arasındaki mesafedir. Oysaki insan daha fazla hizmet etmeği, tanınmayı ve anılmayı arzu eder. İşte onu kısa süreli ömründe çok hizmet yapmaya sevk edip çalıştıracak, güzel amelleriyle ve meydana getirdiği ölmez eserleriyle onu hatırda tutacak güç yine din ve dinî inançtır.

Din, ahlaki ve manevi müeyyideleri de içermekte ve toplum üzerinde en katı kanunlardan daha etkili ve insan fıtratına uygun bir disiplin sağlamaktadır. Din kişiyi sevgi ve saygıyla kucaklayan bir özelliğe sahiptir. Diğer taraftan


34

insan, elinde olmayarak bazen çaresizlik, korku, üzüntü ve

bunalımlarla karşılaşmaktadır. Beklenmedik kaza, felaket,

hastalık ve musibetlere maruz kalmaktadır. İnsanı bu arzu

edilmeyen üzüntülü hallerde de motive edip ümitlendire-

cek, teselli ve güven verecek yegâne güç ve destek yine din-

dir ve dine ait değerlerdir.

Din, Kur’an-ı Kerimde doksan beş ayrı yerde zikredil-

miştir. Onun hüküm, kural koyma, hesaba çekme, ceza

veya ödüllendirme yönü Allah’a aittir. Getirdiği kural-

lara saygı duyma, aczini itiraf edip onlara tabi olma ve

ibadet etme yönü de insanlara aittir. Buna göre din ön-

celikle Allah ile insanlar arasındaki ilişkileri düzenle-

mektedir. Daha sonra da insanın diğer canlı ve cansız

varlıklara karşı olan davranış biçimini açıklamaktadır.

Böylece ilahi bir sistem olarak dinin bir tarafında Allah,

diğer tarafında ise insan vardır.

İnsanların nefis ve şeytani duygularına yenik düşmeme-

leri için şu gerçeğin altını çizmekte yarar vardır: “Din, görev

ve fonksiyonunu tamamladı. Dinin devri bitti. Yahut tarih-

teki ömrü sona erdi” şeklindeki büyük bir anlayışı canlan-

dırmaya ve telaffuz edip yaymaya çalışanlar büyük bir ya-

nılgı içindedirler. Geçmişte de dini insanlığın gündeminden

düşürmek isteyen nice kimseler, krallar, yöneticiler, rejimler

ve otoriteler gelip geçmiştir. Bugün onların adı, şanı silin-

miş ve unutulmuştur. Fakat şu ayette de açıklandığı üzere

Allah’ın yanında hak olan din insanlığın ufkunu aydınlat-

maya devam etmektedir: “Şüphesiz ki yeryüzü Allah’ındır.

Kullarından dilediğini ona varis kılar. Sonuç (Allah’tan kor-

kup günahtan) sakınanlarındır.”23

23 A’raf, 7/ 128

35

DİN VE İNSAN

Hamd olsun ki, çağımızda da üzerinde yaşadığımız yaşlı

dünyamızın her yerinde din, insanlığın gündemini oluştur-

maya devam etmektedir. İsterseniz diğer dinlerin duru-

munu kendi mensuplarına bırakalım. Biz olayı sadece İs-

lam dini açısından değerlendirelim. Bugün dünyanın her

yerinde camiler yapılmakta, ezan okunmakta, Allah’ın se-

lamı alınıp verilmekte, namaz kılınmakta, zekât verilmekte

ve oruç tutulmaktadır. Kur’an gürül gürül okunmakta ve

öğretilmektedir. İslam’a katılmalar olmaktadır. Hangi be-

şeri güç bu hareketi ve gelişmeyi engelleyebilir? Hangi ya-

pay düzen veya beşeri sistem; İslam veya diğer ilahi din-

lerle yarışabilir?24 Bu nedenle söz buraya kadar gelmişken,

din duygusunun anlamı, kaynağı, çeşitleri, amacı ve kap-

samı gibi bazı hususların üzerinde durmakta ve onları açık-

lamakta yarar vardır:

2 - Din Duygusu:

Din duygusu, insanın yaratılışından gelen, fıtratında

var olan bir duygudur. Tarih boyunca insan, güçlü bir var-

lığa inanma ve ona sığınma ihtiyacını duymuştur. Daha da

ileri giderek ondan yardım istemiştir. Çünkü insan, ilk ya-

ratılışında temiz, arı, duru ve melek gibi günahsız bir var-

lıktır. Allah’ın kudretini ve birliğini tanımaya yatkın, doğal

bir hali vardır. Bu husus Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edil-

miştir: “ O halde sen hanif olarak bütün varlığınla dine tabi

ol. Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmışsa ona yönel!

Allah’ın yaratışında değişme olmaz. İşte doğru din budur.

Fakat insanların çoğu bilmezler.”25

24 Bahattin Bilhan, Tevhid, Çağlar Ofset, Mersin, 2009, s.21 25 Rum; 30/30


36

Yeri gelmişken bu konuyu teyid eden şu hadis mealini

de buraya almakta yarar vardır: “Her çocuk (İslam) fıtratı

üzerine doğar. Sonra annesi, babası onu ya Yahudi, ya Hı-

ristiyan ya da Mecusi yapar.”26

İslam bilginlerine göre; göze görme, kulağa işitme, bu-

runa koku alma kabiliyeti verildiği gibi, yaratılışın ilk ha-

line de Allah’ı tanıma ve O’na kul olma özelliği verilmiştir.

Henüz çevrenin etkilemediği ve bozulmadığı bu yaratılış

hali hayra, iyiliğe ve Allah’ın varlığını tanımaya yöneliktir.

Böylece her insanın fıtratında, vicdanının derinliklerinde

bir “hak duygusu” ve marifetullah bilinci gizlidir.27 Bu iti-

barla din, insanlık tarihinde bütün toplumlarda var olan

köklü bir olgudur. Özünde iman, ibadet, kitap, melek, pey-

gamber, dua ve niyaz gibi değerler mevcuttur. İyilik yapan-

lar ödül ve cennetle müjdelenmiş, kötülük yapanlarsa azap

veya cehennemle tehdit edilmişlerdir.

3 - Dinin Anlamı:

Din, Arapça kökenli bir kelimedir. Sözlükte millet, İs-

lam, siret, adet, hâl, hesap, mülk, hüküm, kaza, taat, iba-

det, şeriat, iman, takva, tevhid ve ceza gibi çeşitli anlamlara

gelmektedir. Günümüzde kendini din olarak tanıtmaya ça-

lışan inanç sistemlerinin tamamını kapsayan ortak bir ta-

nım yapmaksa oldukça zordur.

Batı dillerinde dinin karşılığı olarak, Latince kökenli

“Religion” kelimesi kullanılmaktadır. Religion kavramına

göre din, “bir şeyi vazife edinmek, dönüp tekrar okumak

ve insanları tanrıya bağlayan bağ” anlamına gelmektedir.

26 Buhari; Cenaiz, 80-93; Müslim; Kader, 22-2527 Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, c.4. s. 314

37

DİN VE İNSAN

Görüldüğü üzere batı anlayışında da din kavramı denince

insan- Allah ilişkisi akla gelmekte ve bu bağlamda görev, ku-

rallara bağlılık ve ibadet gibi sorumluluklar anlaşılmaktadır.

İslam kaynaklarında ise din daha kapsamlı ve akıl sa-

hibi insanı merkeze alarak şöyle tanımlanmıştır: “Din, akıl

sahiplerini kendi hür irade ve tercihleriyle bizzat hayırlı

olan şeylere götüren ilahi bir kanundur.”28 İşte ilahi ka-

nun ve hüküm olarak nitelenen hak din budur. Bu dinin hü-

kümleri ve içeriği Allah tarafından peygamberlere bildiri-

len vahye dayanmaktadır. Buna göre hak dinin tanımında

yer alması gereken hususlar şunlardır:

a) Dinin kurucusu ve onu gönderen Allah’tır.

b) Dinin muhatabı ve sorumluları, akıl sahibi olan in-

sanlardır.

c) Dini, Allah’ın gönderdiği peygamberler tebliğ etmiş

olmalıdır.

d) İnsanı dünya ve ahiret mutluluğuna ulaştıracak ilahi

emir ve yasaklarla, müjdeleyici ve kolaylaştırıcı de-

ğerlere sahip bulunmalıdır.

4 - Dinin Kaynağı:

İslam’a göre dinin kaynağı vahiydir. Vahyin sahibi ve

onu gönderen de Allah’tır. Bu itibarla din, Allah tarafın-

dan ve vahiy yoluyla peygamberlere bildirilmiştir. İlk din,

ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem (a.s)’e gönderil-

miştir. Bu din, tevhid dinidir ve özünü de Allah’ın varlığı,

birliği, nübüvvet ve ahiret inancı teşkil etmiştir. Bu temel

inanç ilkelerine “zarurat-ı diniyye” denir. Bu ilkeler bütün

28 Harputî; a.g.e, s.24


38

ilahi dinlerde aynıdır. O nedenledir ki Hz. Âdem (a.s.)’den,

Hz. Muhammed (s.a.s.)’e kadar gelip geçmiş peygamberlere

gönderilen dinlerin ortak adı “İslam” olarak kabul edilmiştir.

İnsanlar, bazen beşeri zaafları sonucunda dinden uzak-

laşmış olabilirler. Fakat lütuf ve kerem sahibi olan Allah yeni

peygamberler göndermek suretiyle onların tekrar hak dine

dönmeleri ve ilahî vahye bağlı yaşamalarını sağlamıştır. Her

dinin kuralları, gönderildiği dönem ve yaşadığı süre içerisinde

geçerli olmuştur. Ancak Hz Muhammed (s.a.s) ve onun getir-

diği İslam dini ile birlikte, önceki dinlerin ameli hükümleri

sona ermiştir. Daha doğrusu tarih boyunca insanlığa ışık tu-

tan ilahi dinler, İslam dini ile kemale ulaşmıştır. Çünkü İslam

dini, en son ve en mükemmel bir din olarak, evrensellik vas-

fıyla birlikte bütün insanlığa gelmiştir. Hz. Muhammed’den

sonra başka bir peygamberin, İslam’dan sonra da başka bir

dinin gönderilmesi söz konusu değildir. Zira Hz. Muhammed

son peygamberdir. İslam da son dindir.

O halde bu ölçülere uymayan ve ilahi vahiy niteliği ta-

şımayan hiçbir görüş, hiçbir düşünce ve hiçbir ideoloji din

olarak kabul edilemez. Bir şahsın veya bir grubun çalışma-

sına dayanan içtihadlarla felsefi kanaatler de din olarak de-

ğerlendirilemez. Hz. Peygamber (s.a.s.)’ın vefatından sonra

peygamberliği taklit ederek alternatif din oluşturma iddi-

asında bulunanlara itibar etmek mümkün değildir. Çünkü

bunun hiçbir haklı ve bilimsel temeli yoktur.

5 - Din ve Çeşitleri:

Tarih boyunca dinler, tanrı kavramına, ayrıca sosyal ve

fiziksel birtakım mülahazalara göre çeşitli ayırımlara tabi

tutulmuşlardır. Biz bunların detayına girmeyeceğiz. Sadece

39

DİN VE İNSAN

dinlerin Tanrı kavramı açısından nasıl bir tasnife tabi tutul-duğunu özet olarak açıklamaya çalışacağız. Bu bağlamda ya-pılan tasnife göre dört çeşit din vardır ve onlar da şunlardır:

a) Tek ilah kabul eden dinler, (Semavi dinler gibi)

b) İki tanrı kabul eden (düalist) dinler, (Mecusilik gibi)

c) Çok Tanrılı dinler, (eski Yunan, Roma ve Mısır din-leri gibi)

d) Tanrı tanımında net ve açık olmayan dinler. (Budizm ve Şintoizm gibi )

Bu dört din telakkisinin makbul ve muteber olanı; şüp-hesiz birinci sırada yer alan ve tek ilah kabul eden dindir. Çünkü semavi ya da ilahi din derken, bir Müslüman olarak aklımıza gelen şeyi temsil etmektedir. Tek ilah kabul eden bu dine hak din denir. Diğerlerine ise batıl din ismi verilmiştir.

Hak din ile batıl dinleri birbirinden ayıran başlıca şey, şüphesiz Tanrı telakkilerindeki farklılıktır. Ancak onları bir-birinden farklı kılan başka şeyler de vardır. Onları da bir dinin hak ve ilahi din olarak kabul edilebilmesi için aranan şartları sıralayarak görmeğe çalışacağız. Söz konusu o şart-lar altı tanedir ve şunlardır:

1. Dinin temelini ve içeriğini oluşturan hükümler ilahi vahye dayanmalıdır. Bu dinin insanlara tebliği ve ulaştırılması ise Allah tarafından gönderilen pey-gamberler vasıtasıyla olmalıdır.

2. İlahi din, eşi ve benzeri olmayan tek Allah’a inan-mayı ve sadece O’na ibadet etmeyi telkin etmelidir. İnsanın ahiret gününe ve buna ilişkin gaybi konu-lara inanmasını ön görmelidir.

3. Allah kullarına yönelik emir ve nehiyleri, peygam-berlere indirdiği vahiy yoluyla göndermiş olmalıdır.


40

4. İlahi dinlerde yer alan esaslar, bilim ve akl-ı selim

ile çatışmamalıdır.

5. Allah tarafından görevlendirilen peygamberler ara-

cılığı ile tebliğ edilen dinin tahrife uğramamış kut-

sal bir kitabı bulunmalıdır.

6. Hak ve ilahi dinin amacı, insanlar arasında eşitliği,

kardeşliği ve adaleti tesis etmeye yönelik olmalıdır.29

6 - İslam Dini ve Temel Özellikleri:

Tarihte bazı toplumlar, kendilerine gönderilen ilahi di-

nin esaslarını terk etmişlerdir. Bu durumda Allah sonra-

dan gelen milletlerin dinden haberdar olmaları için yeni

peygamberler göndermiştir. Bazen yeni gelen bu peygam-

berlerle bir kısım dini emirler de yenilenmiştir. Ancak ilahi

dinlerin iman esaslarında bir değişiklik olmamıştır. Sadece

zaman ve şartlara bağlı olarak; muamelatla ilgili bazı de-

ğişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler ve yenilikler de Hz.

Muhammed (s.a.s.)’in getirdiği İslam dini ile son bulmuş-

tur. Çünkü ona vahyolunan İslam, son dindir. Artık başka

bir peygamber ve başka bir din gönderilmeyecektir. Bu yö-

nüyle İslam dini bazı özellikler taşır ve onlar da şunlardır:

1. İslam dini, bütün ilahi dinlerin sonuncusudur. Onu

bize getiren Hz. Muhammed (s.a.s.) de son peygamberdir.

Böylece İslam dininin hükümleri, vaktini Allah’ın belirle-

diği kıyamet gününe kadar yürürlükte kalacaktır. Bu süre

içinde başka bir din iddiasında bulunanların talebi de ka-

bul edilmeyecektir. Nitekim Kur’an-ı-Kerim’in şu ayetleri

bunu açıkça haber vermiştir:

29 Harputî; a. g.e. s.24

prof. dr. fİkret karamancelikyayinevi.com.tr/content/booksummaryfiles/islami...6 dÜnya nÜfusunun...

Documents