production... · droëlandverbouingstreke mpumalanga / gauteng limpopo (springbokvlakte) oos-kaapse...

HANDLEID ING

Excellence in Research and Development

2020

PRODUKSIE VAN KLEINGRANEIN DIE SOMERREËNVALGEBIED

LNR-KLEINGRAAN

Droëlandverbouingstreke

Mpumalanga / Gauteng

Limpopo (Springbokvlakte)

Oos-Kaapse binneland

Sentraal-Vrystaat

Oos-Vrystaat

Noordwes-Vrystaat

Suidwes-Vrystaat

Wes-Kaap

Oos-Kaap

Vrystaat

Gauteng

Mpumalanga

KwaZulu-Natal

Noord-Kaap

Noord-Wes

Polokwane

LydenburgBela-BelaLimpopo

(Springbokvlakte)Rustenburg Groblersdal

Brits

Lichtenburg Pretoria

BadplaasBloemhof

Frankfort

Bethlehem

Welkom

Wepener

Barkley-WesUpington

Douglas

Kimberley

PrieskaHopetown

PK Le Roux Dam

MiddelburgCradock

Jan Kempdorp

DundeeBergville

Winterton

Ixopo

Besproeiingsgebiede van Suid-Afrika

Koeler besproeiingsgebiede

Warmer besproeiingsgebiede

Mpumalanga

Oos-Vrystaat

KwaZulu-Natal

Visrivier

Limpopo(Springbokvlakte)

Thabazimbi

Brits

Noord-WesGauteng

Vrystaat

Oos-Kaap

Frankfort

Bethlehem

HANDLEIDING 2020 - PRODUKSIE VAN KLEINGRANE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED - LNR-KLEINGRAAN

1

HANDLEIDING

PRODUKSIE VAN KLEINGRANE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED2020

Opgestel deur:

LNR-KleingraanUniversiteit van die VrystaatABInBevSABBI

Die inligting in hierdie handleiding word aan die hand van wetenskaplike navorsing en ter goedertrou verskaf en die betrokke instansies aanvaar geen regsaanspreeklikheid met die toepassing van die aanbevelings en riglyne wat verskaf word nie.

Kopiereg © Landbounavorsingsraad

ISBN: 978-0-621-48321-5

Gekoördineer en tegnies versorg deur:Hestia Nienaber

Dataversorging:Willem Kilian

Ontwerp, Uitleg en Drukwerk:Oranje Print & PackagingTel: (012) 345 3244

• LNR-Kleingraan wil hiermee die Wintergraantrust bedank vir hul finansiële ondersteuning van die projekte waaruit die navorsingsresultate verkry is.


2

Voorwoord ...................................................................................................................................................... 4Erkenning ........................................................................................................................................................ 5Algemene Gewasbestuursbesluite ...................................................................................................... 6Wisselboubestuur .......................................................................................................................................... 7Opbrengsbeperkende faktore ................................................................................................................... 7Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke ................................................................................. 7Wat is die beste wisselboustelsel? ............................................................................................................ 7Voordele van ‘n volhoubare wisselboustelsel ....................................................................................... 8Bestuur van Kleingraanproduksie ....................................................................................................... 9Wat bepaal opbrengs by koring? .............................................................................................................. 9Groeipuntstadia . ..........................................................................................................................................11Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed ..................................................................................16Bepaal opbrengsmikpunte/beplanningsopbrengs ..........................................................................16Bereiking van opbrengsmikpunte ..........................................................................................................17Grondbewerkingsriglyne ......................................................................................................................18Doel van grondbewerking ........................................................................................................................18Konvensionele bewerking ........................................................................................................................18Bewaringsbewerking ..................................................................................................................................19Minimum bewerking (Direkte saai stelsel) ...........................................................................................20Riglyne vir die keuse van koringcultivars .......................................................................................26Planttelersregte (Wet 15 van 1976) ........................................................................................................26Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet ...................................27Faktore wat cultivarkeuse bepaal ...........................................................................................................27Aanbevelings en Samevatting van Resultate vir Droëlandproduksie - 2019..................31Eienskappe van droëland cultivars .........................................................................................................32Plantdigtheid ................................................................................................................................................36Plantdatums en plantdigthede ...............................................................................................................37Resultate verkry gedurende 2019 ...........................................................................................................41Eienskappe van besproeiingscultivars ............................................................................................65Plantdatums ..................................................................................................................................................68Besproeiingsdata - 2019 ............................................................................................................................73Bemestingsriglyne vir koringverbouing .......................................................................................101Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling ............................................................101Grondsuurheid ...........................................................................................................................................102Stikstofbemesting ......................................................................................................................................106Fosforbemesting .......................................................................................................................................109Kaliumbemesting .......................................................................................................................................113

INHOUD


3

Mikro-elemente ..........................................................................................................................................113Onkruidbeheer in koring .....................................................................................................................115Insekbeheer ...............................................................................................................................................123Siektes van kleingrane .........................................................................................................................132Riglyne vir die produksie van moutgars onder besproeiing ...............................................149Planttelersregte (Wet 15 van 1976) ......................................................................................................149Grondvoorbereiding .................................................................................................................................149Cultivars ........................................................................................................................................................150Agronomiese eienskappe .......................................................................................................................150Plantpraktyke ..............................................................................................................................................152Bemesting ...................................................................................................................................................156Na-plant praktyke ...................................................................................................................................158Onkruidbeheer ............................................................................................................................................158Insekbeheer .................................................................................................................................................158Groeiregulering ..........................................................................................................................................158Swambeheer ...............................................................................................................................................159Besproeiing .................................................................................................................................................160Oes van graan ...........................................................................................................................................161Kwaliteit ........................................................................................................................................................161Garspaspoort ............................................................................................................................................164Opsomming ...............................................................................................................................................164Hawerproduksie in die Somerreënvalgebied .............................................................................166Weiding, kuilvoer en hooiproduksie ...................................................................................................166Graanproduksie .........................................................................................................................................166Kwaliteit ........................................................................................................................................................167Bewerkings ..................................................................................................................................................168Saadbehandelings vir hawersaad ........................................................................................................168Cultivarkeuse, plantdatums en saaidigtheid . ...................................................................................169Bemestingsbehoeftes ..............................................................................................................................171Siektevoorkoms en -beheer ...................................................................................................................172Oes, opberging en bemarking ..............................................................................................................172Probleme in hawerproduksie .................................................................................................................173Hawer proefresultate ................................................................................................................................173LNR-Kleingraandienste ........................................................................................................................178Navrae ..........................................................................................................................................................182

INHOUD


4

VOORWOORD

Die kern van die voedselprodusent se sukses om in ’n mededingende en globale bemarkingsomgewing finansieël lewensvatbaar te word of te bly, berus op die verbetering van landbouproduktiwiteit. Vir Suid-Afrika se voedselsekerheid op huishoudelike en nasionale vlak is die voortgesette produksie van basiese voedsel en rou materiaal vir drank, soos koring en gars, noodsaaklik.

Hierdie 2020 Produksiehandleiding is, soos sy talle voorgangers bewys het, ’n uiters belangrike inligtingsbasis vir besluitneming. Die inligting hierin is gebaseer op betroubare en objektiewe waarnemings van herhaalde (2 tot 4 jaar) wetenskaplike proewe en verteenwoordig die grootste produksiegebiede. Vir produsente is hierdie inligting ’n belangrike hulpmiddel vir cultivarkeuse in hul spesifieke produksiegebied.

Elke cultivar se prestasiedata word aangevul deur inligting oor siekte-, insek- en onkruidbeheer, asook produksiepraktyke en aanbevelings oor grond-, water- en bemestingsbestuur.

Hierdie publikasie se inligting sal die produsent sonder twyfel help om sy risiko’s te verminder en produktiwiteit en kostedoeltreffendheid te verhoog.

Dit is belangrik om te onthou dat produktiwiteit en winsgewendheid nie in ton/ha gemeet word nie, maar in wins/ha. Slegs laasgenoemde sal seker maak dat ons kompeterend bly.

Dr Toi TsiloSenior Navorsingsbestuurder: LNR-Kleingraan


5

ERKENNING

Spesialisbydraes tot die publikasie is deur die volgende kundiges gemaak:

Dr Willem Boshoff Departementshoof Universiteit van die Vrystaat

*Dr Goddy Prinsloo Entomoloog Gewasbeskerming

*Dr Vicki Tolmay Entomoloog Gewasbeskerming

*Dr Justin Hatting Navorsingsbestuurder Gewasbeskerming

*Dr Astrid Jankielsohn Entomoloog Gewasbeskerming

Gawie Kotzé Garsproduksie ABInBev

Daniël de Klerk Garsproduksie SABBI

*Hestia Nienaber Onkruidwetenskaplike Gewasbeskerming

*Willem Kilian Navorsingsbestuurder Produksiepraktyke

Dr Sandra Lamprecht Plantpatoloog LNR-Plantbeskerming

*Dr Annelie Barnard Plantfisioloog Produksiepraktyke

*Dr Tarekegn Terefe Plantpatoloog Gewasbeskerming

* LNR-Kleingraan


6

ALGEMENE GEWASBESTUURSBESLUITE

Die hoofdoel van die publikasie is om die bestuur van koringproduksie as deel van ’n gepaste wisselboustelsel te behandel, om sodoende die mededingendheid van die gewas te verhoog. Alhoewel daar nie ’n enkele beste bestuurspraktyk vir alle omstandighede is nie, sal die publikasie die beginsels van koring se groei en bestuur uitlig, sodat toepaslike bestuursbesluite geneem kan word na gelang van die spesifieke situasie.

Die grootste oorweging, veral in droëlandproduksie, is winsgewendheid. Die tradisionele koring-braak-koring stelsel is nie meer winsgewend nie, hoofsaaklik as gevolg van verlaagde grondwater-beskikbaarheid en verhoogde siektevoorkoms. Die stelsel lei ook tot agteruitgang van gronde deur verlaagde organiese koolstof (humus), verhoogde grondversuring en gronderosie. Verhoogde winsgewendheid kan net bereik word deur die gewas/grond/klimaat kombinasie se opbrengspotensiaal te maksimaliseer, terwyl insetkoste streng bestuur word.

Met die strewe na groter produktiwiteit met die beskikbare hulpbronne en nie noodwendig na hoër totale produksie nie, is dit belangrik om die basiese beginsels van akkerboubestuur neer te lê.

• Grondkeuse is krities en vereis dat elke landeenheid individueel evalueer moet word om maksimum verbouingspotensiaal te bepaal;

• Doen grondontledings om die chemiese grondvrugbaarheidstatus te bepaal;

• Volg ’n doelgerigte bekalkingsprogram;

• Doen bemestingsbeplanning vir al die plantvoedingselemente;

• Volg die gepaste bewerkingsmetodes. Dit sluit in: opheffing van verdigtingslae, hantering van oesreste, onkruidbeheer en saadbedvoorbereiding met die hoofdoel om maksimum grondwater in die grondprofiel op te gaar. Elke bewerkingsaksie moet ’n spesifieke doel bereik;

• Plant verskeie hoë potensiaal cultivars met gepaste siekte- en insekweerstand;

• Kalibrasie van planters vir korrekte saaidigtheid, bemestingstoediening en plantdiepte is belangrik;

• Korrekte plantdatumkeuse vir die cultivarpakket en gepaste saaidigtheid van cultivars vir optimale opkoms en saailingvestiging;

• Effektiewe spuitprogram vir onkruid, siektes en insekte moet gedurende die groeiseisoen gevolg word;

• Tydige oes en gepaste na-oesopberging het ’n impak op opbrengs en graankwaliteit;

• Doeltreffende bemarking van graan vir effektiewe finansiële bestuur.


7

Wisselboubestuur

Ekonomies en agronomies gesien, is dit voordelig om koring in ’n gepaste wisselboustelsel te verbou. Opbrengste word verhoog, terwyl siekte-, insek- en onkruidprobleme verminder word.

Opbrengsbeperkende faktore

Die belangrikste faktore wat opbrengs van gewasse beperk, is:

• verkeerde grondkeuses;

• grondwatertekorte en klimaatstremmings;

• lae grondvrugbaarheid en plantvoedingstekorte;

• plantsiektes;

• skadelike insekte;

• onkruidbesmetting en -kompetisie;

• verkeerde plantdatum en cultivarkeuse;

• swak opkoms en saailingvestiging.

Hierdie faktore is uitvloeisels van oneffektiewe bewerkingsbeplanning, grondwater- en wisselboubestuur.

Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke

Goeie wisselboubeplanning is die enkele belangrikste bestuurspraktyk wat stabiele opbrengste en winsgewendheid bepaal. Dit is ’n belegging in risikovermyding.

’n Goed beplande wisselboustelsel verlaag insetkostes, verhoog opbrengste en versprei produksierisiko‘s.

Wat is die beste wisselboustelsel?

Daar is nie ’n enkele beste stelsel wat elke produsent in al die verbouingsgebiede sal pas nie. Elke produsent moet sy eie langtermynstelsel beplan en ontwikkel, wat aanpasbaar is met die bestuursbeginsels en wat geheelplaasbeplanning in ag neem. Gewaskeuse vir elke land moet baseer word op ’n objektiewe bepaling van gewas bruto-inkomste, insetkoste, landgeskiedenis en wisselboustatus.

’n Wisselboustelsel vir ’n bepaalde situasie sal bepaal word deur die volgende:

• die produsent se houding en doelwitte;

• die bedryfsvertakkinge op sy plaas en kommoditeitspryse;

• die kontantvloeisituasie en ekonomie van gewasse wat verbou word;

• agronomiese bestuursbeginsels;


8

• grondtipe, -diepte en -tekstuur;

• grondvrugbaarheid en pH;

• totale reënval en verspreiding deur groeiseisoen;

• spektrum van onkruidspesies wat voorkom;

• wissel van stikstofbindende gewasse en stikstofverbruikers;

• voorkoms van plantsiektes;

• die voorkoming van die opbou van grondgedraagde siektes;

• beskikbare implemente en toerusting;

• veefaktor en voervloeibehoeftes.

Voordele van ’n volhoubare wisselboustelsel

Beperk plantsiektes

’n Faktor wat ’n toenemende bedreiging vir ekonomiese koringproduksie is, is die voorkoms van grondgedraagde wortelsiektes. Die enigste praktiese beheerstrategie is ’n goeie wisselboustelsel wat daarop gemik is om eenjarige grasse en koringopslag ten minste 12 maande voor kommersiële koringaanplantings te beheer.

Laer onkruiddruk

Onkruide kompeteer met gewasse vir water, voedingselemente, sonlig en spasie en kan graanopbrengste met tot 20% verminder. Deur gewasse af te wissel en onkruiddoders te roteer, is dit moontlik om ’n wye spektrum van onkruide te beheer. Effektiewe onkruidbeheer in een gewas beteken dikwels dat ’n ander gewas verbou kan word sonder die nodigheid van duur selektiewe onkruiddoders. Daardeur word die moontlike opbou van weerstand van bepaalde teikenspesies teen sekere onkruiddoders verhoed. Die potensiaal vir die opbou van onkruiddoderresidue in die grondprofiel, word ook beperk.

Verhoogde grondvrugbaarheid

Die verdere doel van ’n goeie wisselboustelsel is om ’n balans te vind tussen die stikstofvaslegger (peulplant) en die stikstofverbruiker (koring, gars en ander soortgelyke gewasse). Opbrengs- en proteïenverhogings in koring ná ’n peulgewas is al wyd gedemonstreer. Die opbou van organiese materiaal en residuele stikstof in die grond, tesame met die herstel van grondstruktuur en ’n verbetering in grondwateropgaarvermoë, is die basis van die verhogings.

Verhoogde winste

Die insluiting van ’n peul- of oliesaadgewas in die wisselboustelsel kan winsgewendheid verhoog deur opbrengste te verhoog. Ekonomiese sekerheid word ook bevoordeel aangesien risiko oor ’n paar gewasse versprei word.


9

BESTUUR VAN KLEINGRAANPRODUKSIE Goeie opbrengste is die resultaat van goed deurdagte beplanning en effektiewe gewasbestuur. Hoër opbrengste beteken hoër winste, aangesien produksiekoste per ton graan relatief verlaag soos opbrengste toeneem.

Vermy ’n rigiede benadering tot gewasbestuur. Die oplettende bestuurder sal bedag wees op veranderinge ten opsigte van verbouingsomgewing, opbrengspotensiaal, graanpryse en insetkoste en sy bestuursbesluite dienooreenkomstig aanpas.

Wat bepaal opbrengs by koring?

Die totale graanopbrengs is die produk van:

• die aantal plante per hektaar;

• die aantal are per plant;

• die korrelgetal per aar;

• individuele graankorrelmassa.

Bogenoemde komponente en uitendelik graanopbrengs, word tydens die drie hooffases van ontwikkeling op verskillende groeistadia beïnvloed. Dit is dus moontlik dat ‘n opbrengskomponent wat later in die groeiperiode vasgelê word, gedeeltelik kan kompenseer vir ‘n potensiële opbrengsverlaging wat vroeër voorgekom het. Die verskillende opbrengskomponente oorvleuel in hulle onderskeie invloede op potensiële graanopbrengs en die komponente ontwikkel in ‘n bepaalde volgorde, soos aangedui in Figuur 1.


10

Figuur 1. Groei- en ontwikkelingstadia van koring deur die groeiseisoen

* Aangepas uit:

• Ohio Agronomy guide 14th edition. Bulletin 472-05.

• Slafer & Rawson, 1994.

• Wheat growth and physiology. A. Acevedo, P. Silva & H. Silva, 2002. FAO Corporate document repository (www.fao.org).

• Bread wheat, 2002 (B.C. Curtis, S. Rajaram & H. Gomez MacPherson, eds.). FAO Plant Production and Protection Series, no 30, Rome, 2002.

Aarverskyning en graanvulling

Halm verlenging

Oesryp

Halmvorming

Feekes 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.51 11.1 11.2 11.3 11.4

Zadoks 10 21 23 26 30 31 32 37 39 45 50 53 55 57 59 61 73 85 87 93

Joubert 1 2 3 4 5. . . . . 12 13 14 15 16 17 18 20 21. . . . . 24 25

Blaar inisiasieSyaar vorming

Blompakkie vormingBlomafsterwing

Graan set /Graanvulling

GraanvullingReproduktiewe faseVegetatiewe faseSyare / aar

Are / plant-1Plante / m2

Korrels / m2 Korrels / aar-1

Korrelgewig-1Opbrengs

Aktiewe aargroeiAktiewe halmgroei

Opb

reng

skom

pone

nte

Peri

ode


11

Groeipuntstadia (sketse volgens Dr Gideon Joubert)

GS1 GS2 GS3 GS4

GS5 GS6 GS7 GS8

GS9 GS10 GS11 GS12


12

Groeipuntstadia (vervolg)

GS13 GS14 GS15 GS16

GS17 GS18 GS19 GS20


13


GS21

GS22

GS23

GS24GS25


14

Groeipuntstadia (foto’s deur Dr Robbie Lindeque)

GS2 GS3 GS4

GS5 GS6 GS7

GS8 GS9 GS10

GS11 GS12 GS13


15


GS14 GS15 GS16

GS17 GS18 GS19

GS20 GS21 GS22

GS23 GS24 GS25


16

Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed

Bestuursfase Faktore Opbrengskomponente

Plant Plantdigtheid (kg/ha)DuisendkorrelmassaOntkiemingspersentasieSaadgroeikragtigheidKoleoptiellengteGrondstruktuur en -tekstuurSaadbedvoorbereidingGrondwater met plantPlantmetode/diepteKunsmistoediening met plantSaadbehandeling

Aantal plantegevestig per hektaar

Vegetatiewe enreproduktiewe fases

CultivarPlantdatumGrondvrugbaarheid (N, P, K, pH)GrondwaterbeskikbaarheidTemperatuur (minimum en maksimum)Insekte/siektes/onkruide

Aantal halms /are per hektaar

Graanvulling CultivarStikstofbeskikbaarheidWaterbeskikbaarheidTemperatuur (maksimum en/of koueskade)Siektes en insekte

Korrelgetal per aaren graangewig

Bepaal opbrengsmikpunte/beplanningsopbrengs

Stel ‘n realistiese opbrengsmikpunt met gewasverbouing met inagneming van beskikbare hulpbronne. Opbrengsmikpunte is die basis waarop alle gewasbestuursbesluite geneem word. Cultivarkeuse, bemestingspeile, onkruiddodertoedienings, plaagbeheer en veral die ekonomiese beplanning van gewasverbouing kan slegs gedoen word met die hulp van duidelike opbrengsmikpunte. Verskeie metodes kan aangewend word om ‘n opbrengsmikpunt te behaal:

• Ondervinding - historiese gemiddelde opbrengs van die afgelope vyf jaar;


17

• Plantbeskikbare water - som van opgegaarde grondwater voor planttyd plus gemiddelde effektiewe reënval gedurende die groeiseisoen;

• Gebruik van langtermyn klimaatsvoorspellings.

Die risiko wat gepaard gaan met die bepaalde opbrengsmikpunt, moet versigtig oorweeg word. Wins is die vergoeding vir die risiko’s wat ons neem, maar wees realisties; sekere bestuurspraktyke en -mikpunte het ‘n hoë inherente risikokomponent.

Bereiking van obrengsmikpunte

Die sleutelbestuursbesluite wat bereiking van opbrengsmikpunte en daardeur winste bepaal, sluit die volgende in:

• geheelplaasbeplanning wat geskikte grondkeuses insluit;

• ’n gesonde, goed beplande wisselboustelsel;

• die effektiewe bestuur van plantbeskikbare grondwater;

• doen grondontledings vir ’n toepaslike bemestings- en bekalkingsprogram;

• die bepaling van realistiese opbrengsmikpunte;

• toepassing van goeie grondbewerkingspraktyke;

• geskikte cultivarkeuse;

• die plant van kwaliteit saad;

• regte plantdatumkeuse en plantdigthede van cultivarpakket;

• plant teen geskikte planterspoed en plantdiepte;

• monitor die gewas en noteer waarnemings;

• neem vroegtydig besluite rakende onkruid-, insek- en siektebeheer;

• tydige oes van ryp graan;

• ontwikkel ’n deurdagte bemarkingstrategie;

• pas agronomiese bestuursbeginsels toe.


18

GRONDBEWERKINGSRIGLYNE

Doel van grondbewerking

Grond word bewerk om gunstige toestande vir die ontwikkeling van ’n gewas te skep. Die ideale toestand word geskep wanneer grond genoegsame water opgegaar het om goeie vestiging en ontwikkeling van die gewas te verseker. Dit word bereik deur te verseker dat die maksimum hoeveelheid grondwater gedurende die opgaarseisoen die grond binnedring en dat onkruid en opslag wat vir hierdie water kompeteer, goed beheer word.

Tradisioneel is onkruid deur middel van die gebruik van ŉ skaarploeg beheer (konvensionele bewerking) of deur gebruik te maak van vlak tandbewerkings (deklaagbewerking, bewaringsbewerking). Vandag is nog ’n opsie, naamlik minimum bewerking (Afrikaans vir no-till) ook beskikbaar. In hierdie geval word koring direk, sonder vooraf bewerking geplant, terwyl die onkruid op chemiese wyse beheer word. Dit word moontlik gemaak deur nuwe planter-tegnologie wat hoë stoppelvlakke kan hanteer, asook die feit dat chemiese bewerking kostedoeltreffend geword het. Goeie vestiging, asook ekonomiese oorwegings, bly steeds die belangrikste faktore wanneer die produsent besluit oor geskikte bewerkingsmetodes

Konvensionele bewerking

Konvensionele bewerking word aanbeveel in gebiede waar die risiko van winderosie laag is en die risiko vir wortelsiektes hoog is. Dit word veral aanbeveel, indien koring met koring opgevolg word, om die effek van wortelsiektes te verminder. Die gebruik van ’n skaarploeg met konvensionele bewerking veroorsaak dat die boonste grondlaag omgekeer word en dat feitlik geen stoppel op die oppervlak behoue bly nie. Hierdie bewerking vernietig reeds ontkiemde onkruid baie effektief, maar bring diepliggende onkruidsaad na die oppervlak waar dit ontkiem. Skaarploegbewerkings moet altyd met sekondêre bewerkings opgevolg word om van kluite ontslae te raak en om nuwe onkruide dood te kry.

Konvensionele bewerking behels gewoonlik die volgende stappe:

Stap 1: Stroop (Desember-Januarie)

Stap 2: Gebeur sodra die grondwatersituasie dit toelaat. Indien daar nog te veel strooi voorkom, kan die bewerking herhaal word. In die jare van uitsonderlike hoeveelhede strooi (>3,0 ton/ha graanopbrengs), kan die brand van strooi oorweeg word.

Stap 3: Ploeg. Hierdie bewerking moet in die droër dele tussen einde Januarie en einde Februarie uitgevoer word om te verseker dat voldoende reën op die geploegde grond val om die grondwater, wat tydens die bewerking verlore gegaan het, weer aan te vul. In die natter gebiede, waar die moontlikheid vir reën later in die seisoen groot is, kan daar vanaf middel Februarie tot einde Mei geploeg word.


19

Die presiese tyd sal egter bepaal word deur die watersituasie in die grond. Hoe later geploeg word, hoe minder bewerkings is nodig om onkruid te beheer en hoe minder herverdigting sal plaasvind. Indien moontlik moet die ploeg met egtandjies toegerus wees om die grond tydens die ploegaksie te seël en kluite op te breek.

Stap 4: Indien die ploeg nie met egtandjies toegerus is nie, moet daar direk na ploeg met eg of vlak vlerkskaar bewerk word om die kluite te breek en die grond te verseël.

Stap 5: Wanneer nodig, moet onkruid met vlak vlerkskaarbewerkings beheer word. Hierdie bewerkings dien dan ook as saadbedvoorbereiding.

Stap 6: Plant volgens die riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om die volgende redes:

• effektiewe bandplasing van kunsmis in nat grond om opname van voedingstowwe te bevorder.

• opbreek van vlak verdigte lae.

Dit is belangrik dat die druk op die drukwiel aangepas word volgens die grondwatersituasie. Die beginsel geld dat hoe droër die grond is, hoe hoër moet die druk wees en hoe natter die grond hoe laer die druk.

Bewaringsbewerking

Bewaringsbewerking word sterk aanbeveel in gebiede waar die reënval laag is en waar die risiko vir wind- en watererosie groot is as gevolg van ’n lae klei-inhoud. Die gebiede is oor die algemeen minder onderhewig aan die grondgedraagde siekte, vrotpootjie, aangesien die reënval laer is en die gronde goed gedreineer is. Deklaagbewerking is reeds jare gelede suksesvol op die sanderige watertafelgronde van die Noordwes-Vrystaat gevestig. ’n Droë klimaat met hoë opbrengste en gepaardgaande hoë residuevlakke is by uitstek geskik vir deklaag bewerkingstelsel. Bewaringsbewerking kan ook in die hoë reënvalgebiede suksesvol toegepas word indien dit deel uitmaak van ’n wisselbousisteem. Koring moet egter nie in hoë reënvalgebiede of onder besproeiing in half ingewerkte koringstrooi geplant word nie. Bewaringsbewerking kan as volg toegepas word:

Stap 1: Stroop (November-Desember).

Stap 2: Onkruidbeheer (wanneer nat genoeg) met ’n rolstaaf of vlerkskaar, afhangend van hoeveel strooi op die oppervlak moet bly. Chemiese onkruidbeheer kan gebruik word in plaas van skoffelbewerking.

Stap 3: ’n Diep tandbewerking, om verdigte lae op te breek, moet in Maart of April uitgevoer word. Dit moet op so ’n tydstip gedoen word, dat die minimum van bewerkings verder


20

uitgevoer moet word, aangesien elke verdere bewerking sal bydra tot herverdigting en ’n verlies aan strooi. ’n Roller wat agter die tandimplement gemonteer is, sal help om die boonste grondlaag te verseël en kan een bewerking vervang.

Stap 4: Verseël die grond direk na tandbewerking met ’n vlerkskaar, eg of V-lem (indien roller nie op tandimplement aangebring is nie).

Stap 5: Beheer onkruid met ’n vlak bewerking (vlerkskaar of V-lem) indien nodig. Gewoonlik is dit nodig om net voor plant ’n vlak bewerking uit te voer vir saadbedvoorbereiding.

Stap 6: Plant volgens riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om reeds genoemde redes.

Die hoeveelheid strooi wat na bewaringsbewerking op die oppervlakte gelaat word, word bepaal deur die risiko vir wind- en watererosie. Hoe groter die gevaar van erosie, hoe meer strooi is nodig om die windspoed oor die oppervlakte te breek en die afloop van water te keer. Te veel strooi wat plat lê kan die plantproses bemoeilik, aangesien dit aan die planter sal pak.

Minimum bewerking (Direkte saai stelsel)

Die toenemende toepassing van gewasrotasiestelsels en die ontwikkeling van tegnologie skep nuwe moontlikhede om probleme wat in die verlede met verminderde bewerking ondervind is, op te los. Die huidige onbekostigbaarheid van brandstof en die verlaging in die pryse van glifosaat-gebaseerde onkruiddoders het die gebruik van hierdie stelsel selfs nog aantrekliker gemaak.

In Suid-Afrika is daar reeds ’n beduidende aantal produsente, veral in die Suid-Kaap en KwaZulu-Natal, wat van verminderde bewerkingsmetodes gebruik maak. In die oostelike dele van die Vrystaat met hoë reënvaltoestande en siektedruk, is die gebruik van minimum bewerking moeiliker hanteerbaar, maar dit kan wel met goeie bestuur toegepas word.

Een van die hoofdoelwitte van minimum bewerking is om die grondoppervlakte so min as moontlik te versteur om die opkoms van onkruid wat in die dieper grondlae vasgevang is, te voorkom. Verder word die grond so ver as moontlik met residue bedek om verdere onderdrukking van onkruid en wateropname aan te help. ’n Goed ontwerpte planter word dan gebruik om ’n smal groef in die plantry van stoppel skoon te maak en ’n tand word aangewend om verdigtingslae op te hef en om kunsmis op die regte diepte in ’n band toe te dien.

Wat is die geheime vir suksesvolle implementering?

Gewasrotasie

Verminderde bewerking kan slegs suksesvol in gewasrotasie toegepas word, met lang oorlê-stelsels onder droëlandtoestande (bv. in die somerreënvalgebied) of twee gewasse per jaar


21

(onder besproeiing). Monokultuurverbouing lei altyd tot die opbou van onkruid, insekte en siektes en die oorvloedige substraat in die vorm van stoppel op die oppervlak, vererger die situasie drasties. As ’n wegspringpunt is verminderde bewerking dus direk aan wisselbou gekoppel.

Teenwoordigheid van ’n deklaag

Voldoende hoeveelheid strooi op die oppervlak is die belangrikste aspek waarsonder verminderde bewerking nie kan klaarkom nie. As riglyn moet ten minste 30% van die grondoppervlakte met residue bedek wees om die voordele van die deklaag te kan benut. Navorsing het aangetoon dat half-ingewerkte strooi ’n negatiewe impak op produksie het en dat strooi heeltemal op die oppervlak gelaat moet word en ook eweredig op/oor die oppervlak versprei moet word. Die gebruik van strooi-verspreiders op die stroper is hier van kardinale belang. In baie van die marginale gebiede is die residuevlakke onvoldoende en die gebruik van dekgewasse kan ’n moontlike oplossing vir hierdie probleem bied.

Mikro-organismes en wortels

Die werk van die ploeg in verminderde bewerking word deur die werking van erdwurms, ander mikro-organismes en die verrotting van wortelstelsels vervang. Die aktiwiteite van hierdie organismes veroorsaak kanaaltjies waardeur die grond deurlug word en waardeur water die grond kan binnedring. Verder help die opbou van organiese materiaal om vrugbaarheid te herstel en die grond se fisiese eienskappe te verbeter. Ongelukkig neem die opbou van hierdie organismes ’n redelike lang tyd voordat dit effektief is. Gedurende hierdie tyd sal die gewas nie optimaal lyk of presteer nie en kan opbrengste selfs afneem. Produsente wat lank genoeg in die stelsels gebly het, getuig dat daar wel ’n draaipunt kom wanneer die grondtoestande begin verbeter en opbrengste ooreenkomstig weer begin toeneem.

Watter probleme kan verwag word?

Siektes, insekte en onkruid

Die teenwoordigheid van residue op die oppervlak skep gunstige toestande vir sommige onkruide, insekte en siektes en dus is beter beplanning en bestuur as by konvensionele bewerking nodig.

So byvoorbeeld kan die onkruidspektrum verander, plae wat nie voorheen ernstig was nie kan belangrik word en siektes soos vrotpootjie en Septoria kan hul verskyning maak. Soos reeds voorheen genoem, is gewasrotasie een van die belangrikste bestuurshulpmiddels in hierdie verband en moet dit altyd as integrale deel van die sisteem gesien word.


22

Aangesien bogenoemde probleme voorsien kan word, is dit redelik om te verwag dat die gebruik van chemiese beheermiddels in hierdie stelsel sal toeneem. Een van die hoekstene van die stelsels is die gebruik van breëspektrum onkruiddoders, in plaas van vlak tandbewerkings om onkruide te beheer. Produsente wat hierdie sisteme toepas, moet hulself vergewis van risiko‘s verbonde aan die gebruik van hierdie middels en slegs voorgeskrewe dosisse toedien.

Voedingstofbalanse

Die teenwoordigheid van deklae kan voedingstowwe tot toksiese vlakke in die bogrond laat opbou. Hierdie verwantskappe is nog nie heeltemal uitgeklaar nie en verdere navorsing om die verwantskappe tussen die opname van kalsium, magnesium, kalium en ander voedingstowwe te bepaal is nog nodig, veral by die gebruik van verminderde bewerking onder besproeiingstoestande.

Verminderde saailingkragtigheid

Dit is ’n bekende feit dat saailingkragtigheid onder verminderde bewerking kan afneem. Hierdie effek hou verband met die koeler grondtoestande wat die plant ervaar as gevolg van die teenwoordigheid van die deklaag en wat geneig is om ontkieming terug te hou. Daar kan hiervoor gekompenseer word deur van effens hoër plantdigthede gebruik te maak, wat ’n marginale kostestyging kan meebring. Met verbeterde plantmetodes, veral waar daar van die breedwerpige uitstrooi van die saad na plant met ’n geskikte planter oorgeskakel word, kan die saaidigtheid dramaties verminder.

Verhoging in stiktofbemesting

By verminderde bewerking bestaan daar ’n wesenlike gevaar van ’n stikstof-negatiewe periode as gevolg van groot hoeveelhede strooi op die oppervlak en laer vlakke van hersirkulasie. Die toediening van stikstof met plant moet dus voldoende wees om te verseker dat die jong plantjies nie aan stikstofgebrek lei nie. Dit beteken dat hoër toedienings as wat vir konvensionele bewerking die geval is, nodig mag wees om hiervoor te kompenseer. Weereens kan verbeterde bandplasing en verdeling van stikstof, waar voorheen van breedwerpige strooiing gebruik gemaak is, die toedieningspeil dramaties verlaag.

Afname in opbrengs

Sommige produsente ervaar ’n aanvanklike verlaging in opbrengs wanneer hulle na verminderde bewerking oorskakel. Wanneer die besparing in insetkoste egter in ag geneem word, toon verminderde bewerking steeds finansiële voordele. Hierdie afname in opbrengs kan gewoonlik aan verdigting (veral op sanderige grond) of siektetoename gekoppel word.


23

Indien verdigting die probleem is, moet dit steeds met diep tandbewerkings opgehef word. Daarna kan weer met verminderde bewerking voortgegaan word totdat die probleem weer opduik.

Met verminderde bewerking moet die produsent besef dat die lande moontlik nie meer so homogeen soos in die verlede sal voorkom nie - daar kom baie meer variasie in terme van plantkleur en -hoogte voor. Die afname in opbrengs en verlies van homogeniteit kan tot die minimum beperk word as bogenoemde probleme aangespreek word en ’n optimale groeisone vir die plant geskep word. Die toepassing van presisieboerderybeginsels sal ook handig te pas kom om spesifieke probleemkolle op te los.

Wat is die slaggate?

Grondsuurheid

Een van die ernstigste probleme wat met verminderde bewerking ondervind word, is grondversuring. Wanneer ’n land onder verminderde bewerking is, wil die produsent graag bewerking tot die minimum beperk en is dit nie maklik om die besluit te neem om kalk in te werk nie. Dit is dus van uiterste belang dat alle grondprobleme en veral grondsuurheid voor die aanvang van die sisteem tot op die optimale vlak reggestel word. Wanneer die stelsel aan die gang is, moet die grondtoestande steeds gemonitor en behandel word om te verhoed dat die situasie agteruitgaan, wat later drastiese ingryping sal noodsaak. Dieselfde situasie geld ook vir moontlike probleme met fosfaat en kalium.

Grondverdigting

Die gebruik van verminderde bewerking impliseer nie geen-verkeer op die land nie, aangesien die gebruik van planters, stropers, kalkstrooiers en balkspuite steeds onafwendbaar bly. Dit is vir hierdie rede dat beheerde spoorverkeer, waar moontlik, slegs tot die voordeel van die sisteem sal wees. Ander maatreëls soos noukeurige keuse van bandgrootte en banddruk en die gebruik van lugbespuiting om verdigting te verminder, kan toegepas word. Die skep van optimale biologiese aktiwiteit soos die opbou van mikro-organismes, optimale wortelontwikkeling en wisselbou (verskillende tipes wortelstelsels), sal ook help om herverdigting te vertraag en in toom te hou. Wanneer verdigting groeibeperkend raak moet dit beslis deur bewerking opgehef word voordat daar met die stelsel voortgegaan kan word.

Die veefaktor

Die vereiste van ’n goeie deklaag wat by verminderde bewerking benodig word, kan probleme met die integrasie van die veefaktor by die boerderystelsel veroorsaak. Lande wat


24

vir verminderde bewerking opsy gesit is, mag as gevolg van die verdigtingseffek nie direk deur diere bewei word nie (beweiding van klawers in die winterreënvalstreek is hier, vir praktiese doeleindes, die uitsondering). In hierdie opsig kan die verandering na verminderde bewerking die voervloeiprogram van die stelsel negatief beïnvloed, maar aan die positiewe kant, kan die gebruik van dekgewasse (wat geoes kan word), weer die voer aanvul, veral as dit na die somergewas aangeplant word.

Waar begin mens?

Dit maak baie sin om in verminderde bewerking “in te groei” eerder as om eensklaps met al die lande te begin. Dit word aanbeveel dat ’n produsent ’n stuk land, verkieslik naby die huis, afsonder om met verminderde bewerking te eksperimenteer. Op hierdie wyse kan hy “leer soos hy doen” en sy stelsel oor tyd aanpas en verfyn. Daar is tans geen vaste resepte om na te volg nie en daar is geen werklike “kundiges” wat al die antwoorde het en al die probleme kan voorsien nie. Gesonde oordeel sal in baie gevalle die weg moet wys.

Wat is die voorwaardes?

Die voorwaardes vir suksesvolle verminderde bewerking kan soos volg opgesom word:

• Alle grondchemiese beperkende faktore soos byvoorbeeld grondsuurheid moet vooraf opgehef word.

• Geen verdigtingslae mag voorkom nie.

• Verminderde bewerking moet binne ’n gewasrotasiestelsel plaasvind.

• Die planter moet aangepas wees om onder die omstandighede goeie ontkieming te verseker.

• Die nodige omheining om diere uit te hou moet in plek wees.

• Die produsent moet toegang hê tot ’n onkruidspuit wat gebruik kan word om die meganiese bewerking met chemiese bespuitings te vervang.

Dekgewasse

In gevalle waar daar nie voldoende plantreste opgebou kan word nie, kan dekgewasse vir die doel gebruik word. Dit kan veral nodig wees om genoeg materiaal op die oppervlak te verkry na ’n someroes in die somerreënstreek waar ’n lang braakperiode voor die volgende koringaanplanting voorkom. Hierdie dekgewasse kan, indien dit geoes word, ook bydra tot die voervloeiprogram.


25

Samevatting

Grondbewerking is ’n belangrike produksiepraktyk waaroor die boer volle beheer het. Die effek van ’n spesifieke bewerkingstelsel in ’n gegewe seisoen is onvoorspelbaar. Daar moet dus eerder na die oplossing van spesifieke probleme gekyk word as om geykte resepte slaafs te volg. Onnodige bewerkings lei tot verkwisting van waardevolle grondwater, energie en geld. Terselfdertyd vererger dit grondverdigting, wat net weer opgehef moet word.


26

RIGLYNE VIR DIE KEUSE VAN KORINGCULTIVARS

Die mees geskikte cultivarkeuse is een van die kritiese produksiebesluite wat die produsent moet neem. Die besluit word gekompliseer deur al die faktore wat bydra tot die aanpasbaarheid, opbrengspotensiaal, agronomiese eienskappe en siekterisiko van die reeks kommersiële cultivars huidiglik beskikbaar. Die besluit lewer ’n groot bydrae tot risikobestuur en bereiking van winsgewende graanopbrengste in ’n gegewe situasie.

Om ’n ingeligte besluit te neem, moet die produsent bewus wees van elke cultivar se voordelige en beperkende eienskappe. Vir dié rede word aanvullende inligting rakende cultivareienskappe en langtermyn opbrengsdata aan produsente beskikbaar gestel.

Daar is ’n paar belangrike riglyne by cultivarkeuse wat die produsent in gedagte moet hou:

• Plant ’n verskeidenheid van cultivars om risiko te versprei ten opsigte van veral droogte en siektevoorkoms. Benut die optimum aanbevole planttydspektrum van die cultivars in ’n gebied.

• Moet nooit ’n bekende cultivar binne een seisoen totaal met ’n nuwe en onbekende cultivar vervang nie. Plant die nuwe cultivar langs die bekende cultivar vir ten minste een seisoen om die nuwe cultivar daarmee te vergelyk en daardeur te leer ken.

• Cultivars moet gekies word vir die spesifieke opbrengspotensiaal toestande.

• Hersien cultivarkeuse jaarliks om by veranderde produksie-omstandighede aan te pas en veral om nuwe cultivars te oorweeg.

• Maak cultivareienskappe t.o.v. kwaliteit en siekte- en insekvatbaarheid deel van u besluitnemingskriteria

Planttelersregte (Wet 15 van 1976)

Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van Planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, onderskeibaar, eenvormig en stabiel moet wees en beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder (behalwe vir sy eie gebruik), voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ’n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van die planttelersreg in geval van die skending van sy regte.


27

Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet

Die hoofdoel van sertifisering van saad is om cultivars se instandhouding te verseker. Saadwette en regulasies skryf die minimum fisiese vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad aan hoë genetiese standaarde en ander kwaliteitsvereistes moet voldoen. Saadsertifisering is ’n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ’n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdie skema waarborg spesifiek cultivar-egtheid, asook goeie saadkwaliteit en verskaf aan die koper (produsent) beskerming en gemoedsrus, asook ’n beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde aan die skema is ’n minimale prys vir hierdie gemoedsrus, vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad. Dit is belangrik om in gedagte te hou dat hierdie aanspreeklikheid van die eienaar van die cultivar verval sodra die saad teruggehou word.

Faktore wat cultivarkeuse bepaal

Cultivarkeuse is vir die produsent ’n ekonomiese besluit, omdat die hoogste wins met die minste risiko daardeur bereik wil word. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Van die belangrikste faktore word kortliks bespreek en vir dié rede is ’n tabel ook ingesluit wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hierdie eienskappe.

Opbrengspotensiaal

Die opbrengspotensiaal van die cultivars tans beskikbaar, is geneties gesproke hoër as die opbrengste wat tans op kommersiële vlak behaal word. Die verskille in opbrengs is hoofsaaklik as gevolg van omgewingsfaktore (klimaat en verbouingsomgewing), gewasbestuursopsies, siekte-, insek- en onkruiddruk.

Cultivars verskil in hulle reaksie op wisselende opbrengspotensiaaltoestande. Sekere cultivars presteer beter by ’n laer opbrengspotensiaal, terwyl ander cultivars weer by hoë en lae opbrengspotensiaaltoestande beter vaar. Dit dui op ’n cultivar met ’n wye aanpassing, alhoewel hoë opbrengs dikwels negatief gekorreleer is met ander ekonomies belangrike eienskappe soos proteïeninhoud, bakkwaliteit en hektolitermassa. Veral onder droëlandtoestande is dit vir die produsent belangrik om die opbrengspotensiaal van sy lande en plaas ten opsigte van grond, klimaat en bestuursvermoë te ken. Daardeur kan ’n realistiese opbrengspotensiaal daargestel word wat nie net cultivarkeuse vergemaklik nie, maar ook ander produksiebesluite, soos bemestingsbeplanning.


28

Gradering en kwaliteit

Die graderingsregulasies vir broodkoring is onlangs hersien en die nuwe klasindelings is reeds van 1 Oktober 2019 geldig. Die belangrikste verandering is die toevoeging van ‘n “Super” klas vir koringgraan met ‘n proteïeninhoud van hoër as 12.5%. Daar is drie verdere grade, naamlik B1, B2 en B3, wat almal as broodkoring kwalifiseer. Die minimum proteïeninhoud en hektolitermassa waardes om as broodkoring geklassifiseer te word is verhoog van 9% na 9.5% en 72 kg/hl na 74 kg/hl onderskeidelik (Tabel 1).

Tabel 1. Klasse en grade van broodkoring

Graad Minimum proteïen*(%)

Minimum hektolitermassa

(kg/hl)

Minimum valgetal(sekondes)

Super 12.5 76 220

B1 11.5 76 220

B2 10.5 76 220

B3 9.5 74 220

Klas ander <9.5 <74 <220

*12% vogAlle aanbevole broodkoringcultivars in hierdie riglyne genoem, kwalifiseer vir alle grade, afhangende van proteïeninhoud, hektolitermassa en valgetal

Hektolitermassa

Hektolitermassa is ’n digtheidsparameter en gee ’n direkte aanduiding van die potensiële meelekstraksie van die graanmonster. Meelekstraksie is ’n kritiese parameter vir die meulenaar, omdat dit grootliks ’n invloed op sy winsgewendheid het. Hektolitermassa is daarom een van die graderingsvereistes wat die graad van gelewerde graan bepaal. Alhoewel hektolitermassa ’n genetiese eienskap van ’n cultivar is, word dit deur die omgewingstoestande tydens die korrelvulperiode beïnvloed. Veral in gebiede waar uitermatige grondwater- en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom, waar die kans vir aanhoudende reën tydens oestyd goed is en waar sekere plantsiektes gereeld voorkom (veral roessiektes en aarskroei), kan groot verliese gely word met die afgradering van die graanoes weens lae hektolitermassas. Groot prysverskille tussen veral graadkoring en utiliteitsgraad kom voor wat cultivarkeuse sal beïnvloed. Optimale grondwater- en temperatuurstoestande tydens die graanvullingsperiode bevoordeel dan ook hoë hektolitermassas.


29

Proteïeninhoud

’n Hoë proteïeninhoud (>11%) is nodig om te verseker dat ’n kommersiële bakkery suksesvol ’n brood kan bak wat aan die verbruiker se vereistes voldoen. Daarom is proteïeninhoud dan ook deel van die graderingsvereistes van gelewerde graan. Die cultivars wat vrygestel word, besit die gewenste genetiese proteïensamestelling, terwyl die proteïeninhoud van die graan deur die verwantskap tussen stikstof-beskikbaarheid en graanopbrengs bepaal word, wat weer deur produksiepraktyke (veral bemesting) beïnvloed word.

Valgetal

Valgetal is ’n indikasie van die alpha-amilase ensiemaktiwiteit in die graan. Hoë alpha- amilase aktiwiteit (lae valgetal) is ’n aanduiding dat die styselmolekules tot ’n groot mate na suikers (maltose) afgebreek is en sulke graan is onaanvaarbaar vir kommersiële maal- en bakdoeleindes.

Uitloopweerstand

Hier word verwys na die weerstand van ’n cultivar teen die proses van uitloop (ontkieming) in die aar tydens fisiologiese rypwording en oestyd. Daar bestaan tans genetiese variasie tussen cultivars vir uitloopweerstand. Dit is belangrik om daarop te let dat nie een van die vrygestelde cultivars onder normale omstandighede in die aar sal uitloop nie. Sommige cultivars sal egter meer daartoe geneig wees onder toestande van aanhoudende reën en hoë humiditeit gedurende die oesperiode.

Plantsiektes en insekte

Die voorkoms van siektes en insekte in ’n gebied en die vatbaarheid van cultivars vir die betrokke siektes en insekbeskadiging, moet in ag geneem word by cultivarkeuse. Hierdie voorkoms en intensiteit verskil jaarliks en so ook kan die vatbaarheid van cultivars in uitsonderlike situasies ook verander. Deur hierdie eienskappe te oorweeg kan risiko verminder en insetkoste (chemiese spuitkostes) beperk word (sien Koringsiektes en Insekbeheer).

Saadkwaliteit

Koop hoë kwaliteit saad (min verkrimpte en gebreekte pitte) met ’n ontkiemingspersentasie van 90% en hoër. Plant ’n gekose cultivar aan teen die saaidigtheid wat aanbeveel word en neem ook koleoptiellengte van ’n cultivar in ag wanneer dieper geplant moet word as gevolg van ’n droë saadbed.


30

Strooisterkte

Die omval van lentekoringcultivars het dikwels groot oesverliese tot gevolg. Dit is grootliks ’n probleem wanneer hoë opbrengspotensiaaltoestande voorkom, maar ander faktore soos stormweer en -wind, hoë saaidigthede, rywydtes en hoë stikstofbemesting speel ook ’n rol. In gebiede en onder toestande waar omval voorsien kan word, moet cultivars wat geneig is tot omval, omsigtig bestuur word. Daar is chemiese groeireguleerders op die mark wat omval kan verlaag deur plantlengte te verkort en die middels kan oorweeg word by ’n cultivar met ’n hoë opbrengspotensiaal wat geneig is tot omval in hoë opbrengspotensiaaltoestande.

Verder is daar ook cultivars beskikbaar met spesifieke gene wat verlaagde omval tot gevolg het.

Aluminiumverdraagsaamheid

In die suurder gronde [pH(KCl)<4,5 en suurversadiging >8%] van sommige koring-verbouingstreke het die Al3+- konsentrasies in die gronde vlakke bereik wat toksies is vir die wortelgroei en -ontwikkeling van sekere cultivars. Cultivars verskil in hul toleransie teenoor hierdie skadelike vlakke van aluminium. Indien daar op suur gronde geplant word, moet die produsent sy cultivarkeuse aanpas om die verbouingsrisiko te bestuur (sien tabel vir aluminiumverdraagsame cultivars). ’n Regstellende bekalkingsprogram bly egter dié aangewese oplossing in die situasie (sien Bemestingsriglyne).

Groeiperiode en kouebehoefte

Kouebehoefte en die gepaardgaande groeiperiode van cultivars is lank reeds bekend as een van die belangrikste eienskappe van cultivaraanpassing. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aanpas by spesifieke klimaatsomstandighede soos beskikbare groeiseisoenlengte, plantdatumspektrum, reënvalpatroon in die groeiseisoen, grondwaterbeskikbaarheid in die bogrond met planttyd, temperatuur in die groeiseisoen en die in- en uittreedatum van ryp. Cultivars word vir dié eienskappe geëvalueer en die spesifieke aanpassing word in die optimum plantdatumspektrum van ’n cultivar weerspieël. Ideaal gesproke moet die cultivarpakket wat aangeplant word die optimum plantdatumspektrum vir ’n streek dek, om sodoende die periode van rypwording en oes te verleng. Verder gee die relatiewe groeiperiode-indeling ook ’n aanduiding wanneer die spesifieke cultivar in die blom- en graanvullingstadia gaan wees.

Pitvastheid

Dié eienskap verwys na hoe stewig die pitte aan die aar geheg is, asook tot hoe ’n mate die kaffies van die sy-are die pitte bedek. Daar is sommige cultivars wat meer onderhewig is aan voëlskade, sowel as uitval voor en tydens die oesproses. Dié cultivars moet versigtig oorweeg word in gebiede waar voëls ’n potensiële bedreiging is, asook waar sterk winde tydens rypwording en die oesperiode voorkom.


31

AANBEVELINGS EN SAMEVATTING VAN RESULTATE VIR DROËLANDPRODUKSIE – 2019

Alle vrygestelde cultivars van alle instansies betrokke by kleingrane word ingesluit in die Nasionale Cultivarevaluasieprogram van die LNR-Kleingraan. Hierdie resultate word jaarliks evalueer deur ‘n komitee bestaande uit beamptes van Kleingraan, Departemente van Landbou, K2, ABInBev, SANSOR, Sensako, Pannar en die Universiteite van die Vrystaat en Stellenbosch. Die aanbevelings is gebaseer op die navorsingsresultate van die Nasionale Kleingraan cultivarevaluasieprogram. Aanvullend tot die aanbevelings word die resultate ook per streek saamgevat. Die aanbevelings sluit slegs dié cultivars in waarvan daar minstens twee jaar se resultate is. Die riglyne bied ‘n verwysingsraamwerk waarbinne meer spesifieke aanbevelings/keuses behoort te val. Met die opstel van die aanbevelings en samevatting is die volgende faktore in aanmerking geneem:

• Graanopbrengs;

• Aanpasbaarheid en opbrengsstabiliteit;

• Aanvaarbare graankwaliteit;

• Siekteweerstand;

• Agronomiese eienskappe soos omval, pitvastheid, uitloop, ensovoorts.

Die aanbevelings is na oorweging van hierdie faktore per streek gedoen soos aangetoon in die volgende tabelle en sluit die volgende inligting in:

• Cultivars;

• Die optimum planttyd vir elke cultivar;

• Die optimum plantdigtheid vir die spesifieke plantdatum. Plantdigtheid in kilogram per hektaar word ook beïnvloed deur duisendkorrelmassa en plantdatum;

• Dit geld slegs vir graanproduksie;

• Die cultivars word nie in volgorde volgens opbrengspotensiaal aangedui nie.

Hierdie riglyne word jaarliks deur die komitee hersien en aangepas vir die volgende seisoen. Die eienskappe van die cultivars en aanbevelings vir droëlandtoestande en besproeiingstoestande in die somerreëngebied vir 2019 is hieronder opgesom.

Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word, kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.


32

Dit is belangrik om daarop te let dat al die veldproewe uitgevoer word in ooreenstemming met die produksiepraktyke wat in die spesifieke omgewing gevolg word. Die resultaat is dat cultivars getoets word in dieselfde toestande waaronder produsente dit uiteindelik sal aanplant.

Van die belangrikste aspekte wat hier ter sprake is, is soos volg:

• Alle saad wat in die proewe gebruik is, is met die middel “Vitavax” behandel teen Losbrand en Stinkbrand.

• Spuitprogramme vir die beheer van siektes, onkruid en insekplae word meestal deur die produsent self behartig. Waar dit nie die geval is nie, word dit deur die projekspan gedoen, in ooreenstemming met die produsente-praktyke wat op plaasvlak gevolg word.

• Planttye en plantdigthede van al die cultivars wat in ’n spesifieke gebied ingesluit word, is gestandariseerd volgens die riglyne vir die spesifieke gebied. Die duisendkorrelmassa van elke cultivar word gebruik om dit te korrekte plantdigtheid te bepaal..

Eienskappe van cultivars droëlandproduksie

Die keuse van die beste cultivarpakket in ‘n spesifieke omgewing word ook beïnvloed deur eienskappe anders as slegs die opbrengs. Hierdie eienskappe sluit agronomiese (Tabel 1), die siekteweerstand van die cultivars (Tabel 2) en inligting oor die Russiese koringluis weerstand van cultivars in (Tabel 3).


33

Tabe

l 1. A

gron

omie

se e

iens

kapp

e va

n ko

ring

culti

vars

wat

vir

ver

boui

ng o

nder

dro

ëlan

dtoe

stan

de in

die

som

erre

ënva

lgeb

ied

aanb

evee

l wor

d

Cult

ivar

Opb

reng

spot

ensi

aal

Gro

eipe

riod

eSt

rooi

ster

kte

Uit

loop

wee

rsta

ndA

lum

iniu

m

tole

rans

ie $

Hek

tolit

erm

assa

Elan

ds (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

**T

S**

*

Gar

iep

Laag

tot h

oog

Med

ium

**T

S**

*

Koon

ap (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

TT

***

Mat

laba

s (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Lank

***

TM

T**

PAN

311

1 (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Lank

***

MM

T**

*

PAN

316

1 (P

TR)

Laag

tot h

oog

Lank

***

ST

**

PAN

336

8 (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

TS

***

Senq

u (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

TS

**

SST

3149

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

*T

S**

*

SST

316

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m**

*T

MT

**

SST

317

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m to

t Lan

k**

*T

S**

*

SST

347

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

*T

S**

*

SST

356

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m**

*M

MT

**

SST

374

(PTR

)M

ediu

mKo

rt to

t Med

ium

**T

S**

SST

387

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

*M

S**

* Red

elik

**

Goe

d **

* Uits

teke

nd

T-To

lera

nt

MT-

Mat

ige

tole

rans

ie

M-M

atig

S-

Sens

itief

$ G

ebas

eer o

p di

e te

enw

oord

ighe

id v

an d

ie A

LMT1

mer

ker e

n sa

ailin

g-ev

alue

ring

van

culti

vars

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

ntte

lers

regt

e


34

Tabel 2. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreënvalgebied aanbeveel word

Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes

Elands (PTR) MW V MV

Gariep W V V

Koonap (PTR) W V W

Matlabas (PTR) V V V

PAN 3111 (PTR) W V MW

PAN 3161 (PTR) W MV MW

PAN 3368 (PTR) MW MV MW

Senqu (PTR) W MV W

SST 3149 (PTR) MW MV W

SST 316 (PTR) MV V W


SST 347 (PTR) MW MV MV


SST 374 (PTR) MV V MV

SST 387 (PTR) W V W

V-Vatbaar MV-Matig vatbaar W-Weerstand MW-Matige weerstand

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte

Variasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid-Afrika voorkom. Die verspreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede


35

Tabel 3. Russiese koringluis weerstand of vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreënvalgebied aanbeveel word

Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4 RWASA5

Elands (PTR) W V V V V

Gariep W V V V V

Koonap (PTR) W V V V V

Matlabas (PTR) W V V W V

PAN 3111 (PTR) V V V V V

PAN 3161 (PTR) W W W W MV

PAN 3368 (PTR) W W W W V

Senqu (PTR) W V V V V

SST 3149 (PTR) W V V V V

SST 316 (PTR) W W W V V


SST 347 (PTR) W V W V V


SST 374 (PTR) W W W W V


W-Weerstand V-Vatbaar MV-Matig vatbaar

Weerstand teen RWASA1 en RWASA2 is slegs in die glashuis getoets

Weerstand teen RWASA3 en RWASA4 is in die glashuis, sowel as in die veld getoets

RWASA5 is in die 2018 seisoen die eerste keer in die veld waargeneem. Weerstand teen RWASA5 is slegs in die glashuis getoets


Die inligting in Tabel 3 moet saamgelees word met die kaart in die hoofstuk “Insekbeheer” wat die verspreiding van Russiese koringluis biotipes in Suid-Afrika aandui


36

Plantdigtheid

Plantdigtheid is ‘n beheerbare faktor wat die aantal are/m2 bepaal. Saaidigtheid moet egter ook kan kompenseer vir verlaagde kiemkragtigheid van saad, asook swak opkoms en vestiging van koringplante. Duisendkorrelmassa is ‘n verdere belangrike eienskap wat die aantal korrels per kilogram saad bepaal. Die waardes wissel vanaf 25 tot 52 g/1000 sade tussen cultivars. Dit het ‘n direkte invloed op saaidigtheid (kg saad/ha) wat geplant moet word en moet dus in ag geneem word in die berekening van saaidigtheid.

Hierdie berekeninge is ingesluit in die plante/m2 tabel (sien tabel hieronder) waar die berekende plantdigtheid (kg/ha) by ŉ reeks van duisendkorrelmassas en teiken plantpopulasies by ‘n 80% vestigingspersentasie gedoen is. Die optimum aantal plante/m2 per cultivar per gebied wat gevestig moet word, word in die planttyd spektrum tabelle aangedui. Met die optimum aantal plante/m2 en die saadlot se duisendkorrelmassa kan die plantdigtheid dan bepaal word.

Kilogram saad per hektaar vir verskillende plantpopulasies teen ‘n 80% vestigingspersentasie

Duisendkorrelmassa(g/1000 korrels)

Teiken aantal plante/m2 gevestig20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150

30 8 11 15 19 23 26 30 34 38 41 45 49 53 5631 8 12 16 19 23 27 31 35 39 43 47 50 54 5832 8 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 6033 8 12 17 21 25 29 33 37 41 45 50 54 58 6234 9 13 17 21 26 30 34 38 43 47 51 55 60 6435 9 13 18 22 26 31 35 39 44 48 53 57 61 6636 9 14 18 23 27 32 36 41 45 50 54 59 63 6837 9 14 19 23 28 32 37 42 46 51 56 60 65 6938 10 14 19 24 29 33 38 43 48 52 57 62 67 7139 10 15 20 24 29 34 39 44 49 54 59 63 68 7340 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 7541 10 15 21 26 31 36 41 46 51 56 62 67 72 7742 11 16 21 26 32 37 42 47 53 58 63 68 74 7943 11 16 22 27 32 38 43 48 54 59 65 70 75 8144 11 17 22 28 33 39 44 50 55 61 66 72 77 8345 11 17 23 28 34 39 45 51 56 62 68 73 79 8446 12 17 23 29 35 40 46 52 58 63 69 75 81 8647 12 18 24 29 35 41 47 53 59 65 71 76 82 8848 12 18 24 30 36 42 48 54 60 66 72 78 84 9049 12 18 25 31 37 43 49 55 61 67 74 80 86 9250 13 19 25 31 38 44 50 56 63 69 75 81 88 94


37

Plantdatums en plantdigthede

Die aanbevole plantdatums en plantdigthede, soos goedgekeur deur die Cultivarwerkgroep, word in die volgende tabelle weergegee:

Tabel 4. Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Oos-Vrystaat

Cultivar

Plantdatum (weke)Plantdigtheid

(kg/ha)Plantdigtheid

(plante/m2)Mei Junie Julie Augustus

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands (PTR) 25-40 72-75

Gariep 15-30 72-75

Koonap (PTR) 15-30 75

Matlabas (PTR) 15-30 70-72

PAN 3111 (PTR) 15-30 30-60

PAN 3161 (PTR) 20-25 40-60

PAN 3368 (PTR) 25-40 50-80

Senqu (PTR) 15-30 72-75

SST 3149 (PTR) 25-30 64-77

SST 316 (PTR) 25-40 64-103

SST 317 (PTR) 25-40 64-103

SST 347 (PTR) 25-30 64-77

SST 356 (PTR) 25-40 64-103

SST 374 (PTR) 25-40 64-103

SST 387 (PTR) 25-30 64-77



38

Tabel 5. Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Sentraal-Vrystaat

Cultivar



(plante/m2)April Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands (PTR) 25-40 70-75

Gariep 15-30 70-75



PAN 3111 (PTR) 15-20 30-40

PAN 3161 (PTR) 20-25 40-50

PAN 3368 (PTR) 25-30 40-70

Senqu (PTR) 15-30 72-75

SST 3149 (PTR) 25-30 64-77

SST 316 (PTR) 25-40 64-103

SST 317 (PTR) 25-40 64-103

SST 347 (PTR) 25-30 64-77

SST 356 (PTR) 25-40 64-103

SST 374 (PTR) 25-40 64-103

SST 387 (PTR) 25-30 64-77



39

Tabel 6. Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Noordwes-Vrystaat

Cultivar




1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands (PTR) 25-40 70

Gariep 20-30 70



PAN 3111 (PTR) 15-20 30-40

PAN 3161 (PTR) 20-25 40-50

PAN 3368 (PTR) 20-30 40-70

Senqu (PTR) 20-30 73

SST 3149 (PTR) 25-30 64-77

SST 316 (PTR) 25-40 64-103

SST 317 (PTR) 25-40 64-103

SST 347 (PTR) 25-30 64-77

SST 356 (PTR) 25-40 64-103

SST 374 (PTR) 25-40 64-103

SST 387 (PTR) 25-30 64-77



40

Tabel 7. Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Suidwes-Vrystaat

Cultivar




1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands (PTR) 20-30 70

Gariep 15-20 70



PAN 3111 (PTR) 15-20 30-40

PAN 3161 (PTR) 20-25 40-50

PAN 3368 (PTR) 20-30 40-70

Senqu (PTR) 15-30 73

SST 3149 (PTR) 25-30 64-77

SST 316 (PTR) 25-40 64-103

SST 317 (PTR) 25-40 64-103

SST 347 (PTR) 25-30 64-77

SST 356 (PTR) 25-40 64-103

SST 374 (PTR) 25-40 64-103

SST 387 (PTR) 25-30 64-77



41

Tabel 8. Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in Mpumalanga

Cultivar



(plante/m2)Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands (PTR) 25-40 72-75

Gariep 20-30 72-75


PAN 3111 (PTR) 20-30 40-60

PAN 3161 (PTR) 20-30 40-60

PAN 3368 (PTR) 25-40 40-80

SST 3149 (PTR) 25-30 64-77

SST 316 (PTR) 25-40 64-103

SST 317 (PTR) 25-40 64-103

SST 347 (PTR) 25-30 64-77

SST 356 (PTR) 25-40 64-103

SST 374 (PTR) 25-40 64-103

SST 387 (PTR) 25-30 64-77


Resultate verkry gedurende 2019

Die resultate van die cultivarevalueringsprogram wat oor die afgelope jare (2016 tot 2019) in die somerreëngebied verkry is, word in die volgende tabelle saamgevat.

Die waarde van hierdie inligting is dat die prestasie van individuele cultivars in spesifieke jare, sowel as oor die medium termyn, met mekaar vergelyk kan word. Die groot variasie in klimaatstoestande en die onvoorspelbaarheid daarvan, noodsaak cultivarkeuses wat die risiko sal verlaag.

Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.


42

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds0.

7112

1.90

142.

1817

2.86

161.

9113

1.59

141.

3017

Gar

iep

0.56

171.

8417

2.25

152.

9915

1.91

141.

5516

1.20

18Ko

onap

0.76

101.

989

2.09

192.

5321

1.84

161.

6112

1.37

15Ko

ugas

0.77

81.

8616

2.19

162.

8218

1.91

121.

6113

1.32

16Ku

betu

1.05

42.

174

2.88

2

2.03

32.

523

Mat

laba

s1.

063

2.39

22.

457

3.67

22.

393

1.97

42.

425

PAN

311

11.

162

2.24

32.

971

3.76

12.

531

2.12

22.

611

PAN

311

8

3.

3512

PAN

312

0

3.

557

PAN

316

11.

241

2.57

12.

635

3.43

102.

472

2.14

12.

602

PAN

319

5

2.07

62.

654

3.59

5

PA

N 3

198

2.55

63.

2313

PAN

336

80.

5418

1.92

122.

1418

2.78

191.

8415

1.53

172.

0313

PAN

337

9

2.

8517

Senq

u0.

985

2.03

72.

2812

2.66

201.

9911

1.76

62.

158

SST

3149

0.68

141.

7919

2.28

123.

449

2.05

101.

5815

2.03

12SS

T 31

60.

6913

1.95

102.

2614

3.56

62.

129

1.63

102.

1111

SST

317

0.74

111.

8715

2.40

93.

538

2.13

71.

678

2.14

9SS

T 34

70.

826

1.95

112.

409

3.38

112.

146

1.72

72.

177

SST

356

0.63

151.

8318

2.39

113.

654

2.13

81.

6211

2.11

10SS

T 38

70.

5716

2.01

82.

408

3.67

32.

165

1.66

92.

206

SST

398

0.77

91.

9113

1.

9114

Wed

zi0.

807

2.15

52.

743

3.20

142.

224

1.90

52.

444

Gem

idde

ld0.

81

2.02

2.

43

3.26

2.

11

1.75

2.

03

KBV t (0

,05)

0.11

0.

10

0.11

0.

21

0.07

0.

07

0.09

*

Sleg

s Cla

rens

dat

a

Dro

ëlan

d re

sult

ate

- 201

9


43

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds74

.22

1077

.46

875

.40

1280

.24

1476

.83

975

.69

1075

.84

11G

arie

p74

.47

877

.15

1075

.75

1181

.60

277

.24

675

.79

875

.81

14Ko

onap

75.3

05

78.8

74

76.5

66

80.8

16

77.8

94

76.9

15

77.0

96

Koug

as76

.25

278

.69

576

.58

580

.66

878

.05

277

.17

377

.47

4Ku

betu

76.9

71

79.0

63

77.8

12

77

.95

178

.44

3M

atla

bas

73.5

212

77.8

17

76.0

19

80.0

717

76.8

57

75.7

89

76.9

18

PAN

311

171

.27

1877

.42

976

.37

780

.61

1076

.42

1175

.02

1276

.90

9PA

N 3

118

81.4

34

PAN

312

0

81

.44

3

PA

N 3

161

74.9

56

76.9

012

75.8

510

79.6

719

76.8

48

75.9

07

76.3

810

PAN

319

5

76.7

314

74.6

415

80.4

112

PAN

319

8

76

.14

879

.40

20

PA

N 3

368

71.4

516

76.8

313

74.8

314

79.4

020

75.6

313

74.3

713

75.8

313

PAN

337

9

81

.18

5

Se

nqu

74.2

210

76.7

215

74.9

513

80.1

116

76.5

010

75.3

011

75.8

412

SST

3149

74.3

19

79.1

52

78.0

21

80.5

811

78.0

23

77.1

64

78.5

91

SST

316

72.0

815

74.5

917

73.7

618

80.1

215

75.1

415

73.4

816

74.1

816

SST

317

73.1

213

75.4

816

74.1

917

80.4

013

75.8

012

74.2

614

74.8

415

SST

347

76.1

53

79.4

31

77.4

63

82.8

71

78.9

81

77.6

82

78.4

52

SST

356

71.3

217

74.0

818

73.2

119

79.7

818

74.6

016

72.8

717

73.6

518

SST

387

72.4

814

73.8

919

74.3

816

80.7

77

75.3

814

73.5

815

74.1

417

SST

398

74.6

27

77.0

111

77

.01

7W

edzi

75.3

24

78.1

46

76.7

14

80.6

39

77.7

05

76.7

26

77.4

35

Gem

idde

ld74

.00

77

.13

75

.72

80

.58

76

.74

75

.63

76

.37

KB

V t (0,0

5)1.

60

0.66

0.

92

0.41

0.

40

0.55

0.

61

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


44

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds15

.55

714

.79

1214

.22

1114

.89

1214

.86

814

.85

815

.17

5G

arie

p15

.42

1015

.29

214

.09

1615

.08

1114

.97

614

.93

715

.36

4Ko

onap

15.9

24

15.1

54

14.7

94

15.5

62

15.3

62

15.2

93

15.5

41

Koug

as15

.52

815

.27

314

.52

615

.32

715

.16

515

.10

515

.40

2Ku

betu

14.5

916

14.6

517

13.8

617

14

.37

1714

.26

18M

atla

bas

15.9

43

15.0

95

15.6

41

14.5

513

15.3

14

15.5

62

15.3

73

PAN

311

114

.93

1315

.33

113

.38

1913

.94

1714

.40

1414

.55

1414

.36

16PA

N 3

118

15.1

69

PAN

312

0

15

.44

3

PA

N 3

161

14.5

017

14.8

49

14.3

59

13.9

916

14.4

213

14.5

613

14.6

010

PAN

319

5

14.7

215

14.1

512

13.5

420

PAN

319

8

14

.28

1015

.34

6

PA

N 3

368

15.9

52

14.7

116

14.6

65

15.9

81

15.3

33

15.1

14

14.6

99

PAN

337

9

15

.12

10

Se

nqu

15.0

712

14.3

519

14.3

98

15.4

24

14.8

110

14.6

012

14.3

715

SST

3149

16.8

11

15.0

27

14.9

23

15.3

55

15.5

31

15.5

81

14.9

76

SST

316

14.8

214

15.0

36

13.7

918

13.2

721

14.2

316

14.5

514

14.4

114

SST

317

14.8

115

14.7

713

14.4

17

14.1

515

14.5

411

14.6

611

14.5

911

SST

347

15.4

39

14.8

111

14.9

42

14.1

714

14.8

49

15.0

66

14.8

87

SST

356

14.3

918

15.0

27

14.1

414

13.5

519

14.2

815

14.5

216

14.5

812

SST

387

15.2

111

14.8

49

14.1

512

13.7

018

14.4

812

14.7

310

14.5

013

SST

398

15.8

65

14.7

713

14

.77

8W

edzi

15.6

46

14.5

618

14.1

115

15.1

88

14.8

77

14.7

79

14.3

417

Gem

idde

ld15

.35

14

.90

14

.36

14

.70

14

.83

14

.87

14

.78

KB

V t (0,0

5)0.

71

0.66

0.

74

0.42

0.

35

0.45

0.

56

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


45

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds17

98

338

728

26

265

1026

68

266

825

814

Gar

iep

163

1332

613

227

1423

920

239

1223

912

244

17Ko

onap

243

132

114

299

132

91

298

128

81

282

11Ko

ugas

220

433

96

259

924

817

266

727

37

279

12Ku

betu

7716

317

1522

415

20

615

271

13M

atla

bas

240

232

911

265

828

05

278

527

84

297

7PA

N 3

111

7716

333

815

818

260

1520

715

189

1624

516

PAN

311

8

24

019

PAN

312

0

26

412

PAN

316

116

312

345

425

612

241

1825

110

255

1030

16

PAN

319

5

331

1019

616

292

3

PA

N 3

198

252

1319

821

PAN

336

821

15

309

1827

17

269

926

59

264

929

09

PAN

337

9

27

86

Senq

u20

76

347

329

73

273

828

13

284

232

24

SST

3149

9215

328

1225

910

265

1123

613

227

1329

48

SST

316

175

1035

91

295

429

42

281

227

65

327

2SS

T 31

716

611

316

1625

611

264

1325

011

246

1128

610

SST

347

122

1431

017

189

1726

114

220

1420

714

250

15SS

T 35

619

77

344

529

72

278

727

94

279

332

15

SST

387

7716

304

1912

819

254

1619

116

170

1721

618

SST

398

227

333

39

33

31

Wed

zi17

69

351

229

55

292

427

86

274

632

33

Gem

idde

ld16

7

330

24

8

266

25

5

248

28

5

KBV t (0

,05)

57.3

9

24.3

0

22.6

7

19.4

4

13.0

0

15.9

0

21.9

0

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


46

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds0.

824

2.20

52.

769

4.39

52.

543

1.93

161.

514

Gar

iep

0.71

72.

272

2.61

124.

259

2.46

91.

8617

1.49

5Ko

onap

0.98

22.

471

2.51

143.

9416

2.47

62.

978

1.72

2Ko

ugas

0.56

131.

8716

2.19

173.

9417

2.14

152.

6613

1.21

14Ku

betu

0.79

52.

196

2.60

13

2.

3914

1.49

6PA

N 3

111

0.65

92.

187

2.79

74.

1211

2.44

103.

034

1.42

11PA

N 3

118

3.93

18

PA

N 3

161

1.08

12.

0512

2.94

23.

9914

2.51

42.

997

1.56

3PA

N 3

195

1.96

142.

905

4.37

6

PA

N 3

198

2.94

34.

1310

PAN

336

80.

658

2.21

42.

7410

3.73

192.

3311

2.90

91.

4310

PAN

337

9

3.

9815

Senq

u0.

796

2.08

102.

914

4.10

122.

477

3.03

51.

439

SST

3149

2.81

20

SS

T 31

60.

4916

2.07

112.

951

4.48

42.

505

3.16

31.

2812

SST

317

0.62

121.

8117

2.14

184.

493

2.26

132.

8112

1.21

15SS

T 34

70.

5514

1.93

152.

4815

4.27

72.

3112

2.89

101.

2413

SST

356

0.84

32.

129

2.84

64.

0713

2.47

83.

016

1.48

7SS

T 37

40.

6211

2.27

32.

6211

4.81

12.

581

3.23

11.

448

SST

387

0.38

172.

0313

2.28

164.

268

2.24

142.

8611

1.21

16SS

T 39

80.

5415

1.79

18

1.17

17W

edzi

0.62

102.

187

2.79

84.

672

2.57

23.

212

2.49

1G

emid

deld

0.69

2.

09

2.67

4.

14

2.42

2.

81

1.46

KB

V t (0,0

5)0.

12

0.12

0.

12

0.24

0.

08

0.08

0.

09

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


47

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds74

.18

877

.44

879

.53

879

.63

377

.70

477

.05

1675

.81

8G

arie

p74

.25

778

.22

680

.81

380

.52

178

.45

277

.76

1076

.24

6Ko

onap

76.5

51

78.1

97

79.7

66

80.0

12

78.6

31

79.3

22

77.3

73

Koug

as75

.89

378

.47

579

.66

778

.63

878

.16

378

.92

577

.18

4Ku

betu

76.4

02

79.1

32

81.5

91

80.3

61

77.7

72

PAN

311

174

.70

678

.74

381

.09

276

.08

1977

.65

678

.64

676

.72

5PA

N 3

118

77.9

911

PAN

316

175

.12

476

.34

1478

.19

1576

.49

1876

.54

1077

.01

1675

.73

9PA

N 3

195

77.0

79

78.8

410

77.4

516

PAN

319

8

78

.26

1477

.36

17

PA

N 3

368

73.0

112

76.8

412

77.7

818

77.8

013

76.3

611

77.4

712

74.9

312

PAN

337

9

79

.63

3

Se

nqu

75.0

75

77.0

610

79.2

89

79.2

06

77.6

56

78.5

17

76.0

77

SST

3149

73.2

120

SST

316

73.8

310

75.5

916

77.8

117

77.8

912

76.2

812

77.1

014

74.7

113

SST

317

71.4

714

75.9

115

78.5

012

78.2

09

76.0

213

77.5

411

73.6

915

SST

347

71.3

615

79.1

91

80.8

04

77.6

714

77.2

68

79.2

24

75.2

811

SST

356

70.1

616

74.6

418

77.9

916

79.0

77

75.4

714

77.2

313

72.4

017

SST

374

73.8

79

76.9

711

78.4

113

78.1

810

76.8

69

77.8

58

75.4

210

SST

387

68.7

017

76.3

913

78.7

511

77.4

815

75.3

315

77.5

410

72.5

516

SST

398

73.2

811

75.5

617

74

.42

14W

edzi

72.9

213

78.5

54

80.0

25

79.2

65

77.6

95

79.2

83

79.2

91

Gem

idde

ld73

.57

77

.24

79

.28

78

.09

77

.07

78

.17

75

.62

KB

V t (0,0

5)1.

54

0.58

0.

61

0.58

0.

34

0.40

0.

54

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


48

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds15

.97

814

.92

1315

.18

714

.81

1115

.22

715

.36

215

.45

10G

arie

p15

.38

1314

.28

1815

.56

114

.72

1214

.99

1215

.07

714

.83

17Ko

onap

15.3

813

15.1

210

15.3

65

15.1

16

15.2

45

15.2

04

15.2

511

Koug

as16

.63

315

.56

115

.22

615

.18

515

.65

215

.32

316

.10

3Ku

betu

15.5

112

14.4

517

14.6

514

14.5

513

14.9

815

PAN

311

115

.83

1015

.23

914

.78

1015

.00

715

.21

815

.00

815

.53

8PA

N 3

118

15.8

62

PAN

316

116

.22

715

.05

1214

.93

915

.00

715

.30

414

.99

915

.64

5PA

N 3

195

14.8

914

14.7

112

14.4

814

PAN

319

8

15

.41

315

.42

4

PA

N 3

368

16.4

05

15.4

62

15.5

22

15.8

91

15.8

21

15.6

21

15.9

34

PAN

337

9

14

.53

13

Se

nqu

15.6

711

15.2

77

14.9

68

15.0

07

15.2

36

15.0

85

15.4

79

SST

3149

15.7

63

SST

316

14.9

016

15.0

811

14.4

017

13.9

818

14.5

914

14.4

914

14.9

913

SST

317

15.9

39

15.2

58

14.6

913

13.1

420

14.7

513

14.3

615

15.5

96

SST

347

16.3

36

14.8

015

14.7

711

14.4

814

15.1

010

14.6

812

15.5

77

SST

356

14.8

617

15.3

64

14.2

118

14.8

210

14.8

112

14.8

010

15.1

112

SST

374

15.2

215

14.7

516

14.4

216

13.2

019

14.4

015

14.1

216

14.9

914

SST

387

17.1

11

15.4

33

15.4

13

14.3

916

15.5

93

15.0

85

16.2

71

SST

398

16.9

32

15.3

55

16.1

42

Wed

zi16

.50

415

.30

614

.61

1514

.37

1715

.20

914

.76

1114

.96

16G

emid

deld

15.9

3

15.0

9

14.9

3

14.7

6

15.1

4

14.9

1

15.4

6

KBV

t (0,0

5)0.

57

0.78

0.

65

0.66

0.

39

0.48

0.

64

* Sl

egs C

lare

ns d

ata


49

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

*R

2018

R20

17R

2016

R4

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

019

R2

jaar

ge

mid

deld

2018

-201

9R

Elan

ds19

29

340

327

010

276

926

97

267

1526

66

Gar

iep

195

831

318

250

1825

116

252

1325

317

254

12Ko

onap

228

332

710

283

230

42

285

130

52

277

3Ko

ugas

188

1034

32

265

1126

910

266

929

27

265

8Ku

betu

165

1532

511

275

6

30

06

245

15PA

N 3

111

171

1433

66

275

621

819

250

1327

613

254

13PA

N 3

118

264

12

PA

N 3

161

149

1733

95

253

1625

514

249

1428

211

244

16PA

N 3

195

319

1430

11

223

18

PA

N 3

198

260

1325

613

PAN

336

823

82

316

1726

412

281

827

54

287

1027

74

PAN

337

9

30

23

Senq

u18

312

336

627

58

289

727

16

300

525

911

SST

3149

230

17

SS

T 31

620

27

345

127

63

290

627

83

304

327

35

SST

317

176

1332

99

275

431

21

273

530

51

252

14SS

T 34

721

54

317

1625

814

267

1126

410

281

1226

67

SST

356

186

1133

94

270

925

415

262

1128

89

263

9SS

T 37

420

36

322

1225

315

298

426

98

291

826

210

SST

387

158

1632

212

251

1721

420

236

1526

215

240

17SS

T 39

824

01

318

15

27

92

Wed

zi21

25

335

827

54

296

528

02

302

430

51

Gem

idde

ld19

4

329

26

8

267

26

5

287

26

4

KBV

t (0,0

5)64

.71

15

.57

18

.89

20

.90

11

.30

13

.00

18

.20

*

Sleg

s Cla

rens

dat

a


50

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds2.

268

2.26

181.

1814

2.49

102.

0511

1.90

132.

2612

Gar

iep

2.20

93.

149

1.07

172.

509

2.23

82.

149

2.67

8Ko

onap

1.61

182.

5613

1.05

182.

0119

1.80

151.

7416

2.08

16Ko

ugas

1.89

143.

0110

1.29

122.

2216

2.10

92.

0610

2.45

10Ku

betu

2.37

43.

426

2.05

1

2.

611

2.89

4M

atla

bas

2.50

13.

425

1.76

43.

372

2.76

12.

564

2.96

3PA

N 3

111

2.26

73.

673

1.89

32.

787

2.65

22.

612

2.96

2PA

N 3

118

3.70

1

PA

N 3

120

3.11

4

PA

N 3

161

2.45

33.

841

1.64

62.

2915

2.56

52.

593

3.15

1PA

N 3

195

3.67

21.

3710

2.04

17

PA

N 3

198

1.09

162.

3214

PAN

336

81.

8615

2.27

170.

8819

1.97

201.

7516

1.67

172.

0717

PAN

337

9

1.

7321

Senq

u2.

0810

2.32

161.

1515

2.37

131.

9813

1.85

152.

2014

SST

3149

1.84

162.

7912

1.34

112.

3712

2.09

101.

9911

2.32

11SS

T 31

61.

9012

2.49

151.

437

2.03

181.

9614

1.94

122.

1915

SST

317

2.27

62.

9711

1.40

82.

816

2.36

72.

218

2.62

9SS

T 34

72.

285

3.21

81.

655

3.19

32.

584

2.38

72.

756

SST

356

1.95

112.

5114

1.22

132.

4811

2.04

121.

8914

2.23

13SS

T 38

71.

9012

3.57

41.

992

3.07

52.

633

2.48

52.

737

SST

398

1.76

172.

2619

2.01

18W

edzi

2.49

23.

297

1.37

92.

658

2.45

62.

386

2.89

5G

emid

deld

2.10

2.

98

1.41

2.

55

2.25

2.

18

2.52

KB

V t (0,0

5)0.

14

0.16

0.

11

0.22

0.

08

0.08

0.

11


51

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds74

.42

976

.85

1176

.83

1075

.93

1176

.01

876

.03

1075

.64

9G

arie

p75

.49

577

.33

578

.18

376

.23

1076

.81

477

.00

576

.41

5Ko

onap

76.1

72

78.3

93

77.3

28

76.8

64

77.1

82

77.2

93

77.2

82

Koug

as75

.62

479

.76

177

.72

475

.64

1377

.19

177

.70

277

.69

1Ku

betu

77.5

51

76.9

49

79.2

21

77.9

01

77.2

43

Mat

laba

s73

.51

1477

.10

776

.03

1475

.86

1275

.63

1075

.55

1275

.31

12PA

N 3

111

73.8

511

77.2

06

78.5

72

77.4

23

76.7

65

76.5

47

75.5

310

PAN

311

8

77.9

02

PAN

312

0

78.8

71

PAN

316

174

.61

877

.69

475

.53

1775

.34

1475

.79

976

.19

976

.15

7PA

N 3

195

74

.91

1776

.45

1174

.94

16

PA

N 3

198

76.0

813

76.4

98

PAN

336

873

.67

1275

.96

1475

.26

1973

.76

1974

.66

1474

.96

1574

.82

13PA

N 3

379

76

.65

6

Se

nqu

74.0

710

76.8

511

76.1

112

74.0

318

75.2

712

75.6

811

75.4

611

SST

3149

75.7

93

76.9

58

76.9

49

75.0

715

76.1

97

76.5

66

76.3

76

SST

316

72.2

817

75.9

015

75.9

215

71.8

021

73.9

815

74.7

016

74.0

915

SST

317

73.4

715

76.1

013

75.5

018

74.8

617

74.9

813

75.0

213

74.7

914

SST

347

75.1

27

76.8

610

77.3

86

76.6

75

76.5

16

76.4

58

75.9

98

SST

356

72.0

118

75.1

516

75.6

816

72.6

120

73.8

616

74.2

817

73.5

817

SST

387

73.6

413

73.9

819

77.3

37

76.3

29

75.3

211

74.9

814

73.8

116

SST

398

72.3

916

74.5

018

73

.45

18W

edzi

75.3

26

78.5

62

77.4

75

76.5

67

76.9

83

77.1

24

76.9

44

Gem

idde

ld74

.39

76

.68

76

.82

75

.71

75

.82

76

.12

75

.58

KB

V t (0,0

5)1.

08

0.93

0.

61

1.48

0.

57

0.52

0.

77


52

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds15

.99

1613

.62

415

.31

415

.53

1415

.11

614

.97

414

.81

8G

arie

p15

.40

1812

.81

1114

.55

1214

.72

2114

.37

1614

.25

1414

.10

16Ko

onap

16.3

19

13.5

95

15.3

63

16.4

41

15.4

22

15.0

93

14.9

56

Koug

as16

.15

1212

.06

1814

.94

715

.44

1514

.65

1214

.38

1314

.10

16Ku

betu

16.0

614

12.7

712

13.6

518

14.1

615

14.4

111

Mat

laba

s17

.15

112

.82

1014

.79

1016

.08

315

.21

514

.92

614

.99

4PA

N 3

111

16.3

57

12.3

316

13.6

419

15.3

617

14.4

214

14.1

116

14.3

414

PAN

311

8

15.9

18

PAN

312

0

16.1

02

PAN

316

116

.24

1012

.25

1715

.49

215

.78

914

.94

814

.51

1014

.24

15PA

N 3

195

12

.62

1414

.83

915

.55

13

PA

N 3

198

15.7

81

16.0

35

PAN

336

816

.55

513

.83

315

.20

615

.66

1215

.31

315

.19

215

.19

3PA

N 3

379

14

.83

20

Se

nqu

16.0

315

13.2

26

14.7

811

15.9

77

15.0

07

14.6

87

14.6

29

SST

3149

16.9

02

13.0

29

14.1

015

15.4

415

14.8

79

14.6

78

14.9

65

SST

316

16.4

26

13.9

72

14.5

013

16.0

35

15.2

34

14.9

65

15.2

02

SST

317

16.3

48

12.3

915

14.4

514

15.7

210

14.7

310

14.3

912

14.3

712

SST

347

16.1

911

13.0

38

14.0

716

15.1

718

14.6

113

14.4

311

14.6

110

SST

356

16.6

84

14.9

51

15.2

65

16.0

54

15.7

41

15.6

31

15.8

21

SST

387

16.1

113

11.8

819

13.9

217

15.6

911

14.4

015

13.9

717

14.0

018

SST

398

16.7

93

13.0

57

14

.92

7W

edzi

15.9

916

12.7

113

14.8

48

15.1

619

14.6

711

14.5

19

14.3

513

Gem

idde

ld16

.31

13

.00

14

.71

15

.65

14

.92

14

.64

14

.67

KB

V t (0,0

5)0.

51

1.16

0.

73

0.49

0.

35

0.45

0.

57


53

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds38

85

361

1434

91

337

235

91

366

437

55

Gar

iep

379

935

418

310

1628

419

332

1534

814

366

15Ko

onap

378

1036

59

334

630

412

345

935

98

371

10Ko

ugas

391

236

88

344

533

14

358

336

81

379

2Ku

betu

384

636

59

329

12

35

97

374

7M

atla

bas

377

1137

06

345

434

01

358

436

45

373

8PA

N 3

111

365

1437

25

293

1929

015

330

1634

317

369

12PA

N 3

118

30

113

PAN

312

0

270

PA

N 3

161

365

1537

82

349

231

87

352

534

813

371

9PA

N 3

195

36

411

307

1727

320

PAN

319

8

32

813

289

16

PA

N 3

368

380

735

917

304

1830

910

338

1334

715

369

11PA

N 3

379

28

718

Senq

u39

31

378

133

28

296

1435

06

367

238

51

SST

3149

343

1836

97

333

732

26

342

1134

812

356

17SS

T 31

637

98

374

331

715

306

1134

410

356

937

64

SST

317

377

1135

916

330

1132

75

348

735

511

368

14SS

T 34

737

413

363

1333

010

315

934

58

356

1036

813

SST

356

389

436

015

331

928

717

342

1236

06

374

6SS

T 38

734

517

373

431

714

315

833

814

345

1635

916

SST

398

362

1632

619

34

418

Wed

zi38

93

364

1234

83

333

335

82

367

337

63

Gem

idde

ld37

5

364

32

8

306

34

6

356

37

0

KBV

t (0,0

5)18

.44

22

.02

17

.02

7.

20

9.29

11

.04

14

.17


54

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds1.

2712

2.82

121.

2719

2.42

81.

9510

1.79

152.

0510

Gar

iep

1.57

42.

938

1.42

142.

475

2.10

41.

977

2.25

6Ko

onap

1.45

52.

937

1.28

182.

0816

1.93

111.

8910

2.19

7Ko

ugas

1.35

92.

929

1.48

112.

0915

1.96

81.

918

2.13

9Ku

betu

1.79

22.

8810

1.84

4

2.

173

2.33

3M

atla

bas

1.98

22.

941

PAN

311

11.

673

4.03

12.

151

2.36

102.

551

2.62

12.

851

PAN

311

8

2.

941

PAN

312

02.

021

3.64

21.

943

2.30

112.

482

2.54

22.

832

PAN

316

1

3.48

31.

568

2.44

6

PA

N 3

195

1.55

92.

0914

PAN

319

81.

406

2.57

181.

3217

1.84

201.

7815

1.76

161.

9816

PAN

336

8

1.

9618

PAN

337

91.

2811

2.79

141.

3815

2.49

41.

997

1.82

132.

0412

Senq

u

1.

7121

SST

3149

1.38

72.

7116

1.59

72.

0217

1.93

131.

899

2.04

11SS

T 31

61.

2613

3.06

61.

636

2.16

132.

036

1.98

62.

168

SST

317

1.23

162.

8013

1.36

162.

427

1.95

91.

8014

2.01

14SS

T 34

71.

2315

2.75

151.

4910

1.92

191.

8514

1.82

121.

9915

SST

356

1.23

142.

8311

1.45

132.

1912

1.93

121.

8411

2.03

13SS

T 38

71.

358

3.25

41.

785

2.68

32.

273

2.13

42.

304

SST

398

1.17

172.

6417

1.90

17W

edzi

1.31

103.

225

1.45

122.

399

2.09

51.

995

2.26

5G

emid

deld

1.41

3.

01

1.58

2.

28

2.05

1.

99

2.20

KB

V t (0,0

5)0.

08

0.19

0.

15

0.17

0.

07

0.08

0.

09


55

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds74

.62

877

.68

476

.33

1176

.05

1076

.17

776

.21

776

.15

6G

arie

p74

.24

976

.62

1177

.09

875

.61

1275

.89

875

.98

975

.43

10Ko

onap

76.2

63

79.6

51

77.3

54

75.7

111

77.2

42

77.7

52

77.9

61

Koug

as75

.37

578

.19

277

.22

777

.18

376

.99

376

.93

476

.78

4Ku

betu

78.5

11

77.0

18

78.3

31

77.9

51

77.7

62

Mat

laba

s

76

.96

975

.16

14

PA

N 3

111

74.1

010

77.6

45

77.4

73

76.8

05

76.5

05

76.4

06

75.8

78

PAN

311

8

76

.97

4

PA

N 3

120

75.1

76

77.0

57

76.4

110

76.1

96

76.2

16

76.2

17

76.1

17

PAN

316

1

75.5

015

76.3

311

75.1

215

PAN

319

5

77

.33

576

.08

8

PA

N 3

198

73.8

113

76.8

010

76.3

014

74.9

716

75.4

710

75.6

411

75.3

111

PAN

336

8

76

.08

8

PA

N 3

379

73.7

914

77.2

86

76.3

113

75.2

213

75.6

59

75.7

910

75.5

49

Senq

u

66

.67

21

SS

T 31

4971

.92

1676

.06

1275

.95

1672

.88

1974

.20

1474

.64

1473

.99

15SS

T 31

673

.92

1275

.74

1375

.73

1773

.84

1774

.81

1275

.13

1274

.83

12SS

T 31

776

.88

277

.01

877

.62

277

.67

177

.30

177

.17

376

.95

3SS

T 34

771

.79

1775

.54

1475

.43

1872

.73

2073

.87

1574

.25

1673

.67

17SS

T 35

674

.09

1174

.45

1675

.06

1973

.80

1874

.35

1374

.53

1574

.27

14SS

T 38

775

.64

472

.95

1876

.22

1576

.19

675

.25

1174

.94

1374

.30

13SS

T 39

873

.50

1574

.21

17

73

.86

16W

edzi

75.1

37

77.7

03

77.2

76

77.4

82

76.9

04

76.7

05

76.4

25

Gem

idde

ld74

.63

76

.50

76

.67

75

.16

75

.79

76

.01

75

.60

KB

V t (0,0

5)0.

96

1.25

0.

65

2.42

0.

45

0.53

0.

76


56

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds15

.85

1612

.10

1614

.79

615

.51

1614

.56

1114

.25

1313

.98

16G

arie

p16

.34

912

.46

1214

.52

914

.90

1914

.56

1214

.44

814

.40

11Ko

onap

15.9

515

13.0

26

15.1

81

16.3

03

15.1

14

14.7

24

14.4

98

Koug

as16

.69

313

.25

214

.90

416

.20

515

.26

214

.95

214

.97

2Ku

betu

16.3

78

13.1

74

13.7

919

14.4

47

14.7

76

Mat

laba

s

14

.19

1416

.21

4

PA

N 3

111

16.0

911

11.6

818

13.8

118

15.5

414

14.2

815

13.8

616

13.8

917

PAN

311

8

16

.08

8

PA

N 3

120

16.1

510

12.7

58

14.3

513

16.1

66

14.8

57

14.4

29

14.4

59

PAN

316

1

11.9

917

14.4

212

15.7

011

PAN

319

5

14

.76

716

.40

2

PA

N 3

198

16.5

95

12.5

69

14.8

25

16.0

09

14.9

95

14.6

65

14.5

87

PAN

336

8

14

.58

21

PA

N 3

379

16.0

813

12.5

510

14.6

08

15.5

315

14.6

98

14.4

111

14.3

212

Senq

u

15

.70

11

SS

T 31

4916

.74

213

.30

114

.96

315

.97

1015

.24

315

.00

115

.02

1SS

T 31

616

.44

713

.21

314

.19

1416

.10

714

.99

614

.61

614

.83

5SS

T 31

716

.05

1412

.23

1514

.00

1715

.47

1714

.44

1314

.09

1514

.14

14SS

T 34

716

.69

312

.99

715

.00

216

.46

115

.29

114

.89

314

.84

4SS

T 35

615

.70

1712

.30

1314

.45

1014

.86

2014

.33

1414

.15

1414

.00

15SS

T 38

716

.09

1112

.54

1114

.17

1615

.70

1114

.63

914

.27

1214

.32

12SS

T 39

816

.77

113

.04

5

14

.91

3W

edzi

16.5

76

12.2

414

14.4

311

15.2

318

14.6

210

14.4

110

14.4

110

Gem

idde

ld16

.30

12

.63

14

.49

15

.74

14

.79

14

.47

14

.49

KB

V t (0,0

5)0.

65

1.25

0.

59

0.53

0.

36

0.45

0.

64


57

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

019

R3

jaar

ge

mid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

18-2

019

R

Elan

ds37

44

363

1432

09

342

535

06

352

636

86

Gar

iep

367

836

610

308

1631

314

339

1134

711

367

9Ko

onap

371

636

512

318

1135

31

352

235

18

368

7Ko

ugas

367

937

04

329

234

07

351

335

52

368

5Ku

betu

377

337

13

323

7

35

71

374

1M

atla

bas

324

633

112

PAN

311

134

914

368

629

219

283

2132

315

336

1635

812

PAN

311

8

29

120

PAN

312

033

617

375

133

51

347

334

87

349

935

514

PAN

316

1

374

230

118

310

16

PA

N 3

195

326

333

510

PAN

319

836

310

352

1830

617

315

1333

414

340

1435

813

PAN

336

8

30

519

PAN

337

938

21

363

1332

010

351

235

41

355

437

23

Senq

u

31

016

SST

3149

356

1136

77

315

1233

68

344

934

612

361

10SS

T 31

637

07

369

532

63

335

935

04

355

336

94

SST

317

344

1636

69

314

1331

215

334

1334

213

355

15SS

T 34

737

35

362

1532

18

343

435

05

352

736

78

SST

356

350

1335

617

312

1534

16

340

1033

915

353

17SS

T 38

735

312

365

1132

55

310

1633

812

348

1035

911

SST

398

348

1535

816

353

16W

edzi

379

236

77

312

1433

211

347

835

35

373

2G

emid

deld

362

36

5

317

32

5

344

34

9

363

KB

V t (0,0

5)15

.12

13

.65

16

.62

18

.42

0.

83

9.08

10

.58


58

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

8

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds1.

5314

1.68

132.

0719

1.76

141.

6113

Gar

iep

1.44

191.

6515

2.13

171.

7416

1.55

17Ko

onap

1.58

91.

5518

2.11

181.

7515

1.57

16Ko

ugas

1.51

171.

729

2.78

32.

007

1.61

12Ku

betu

1.68

61.

914

1.

797

Mat

laba

s1.

774

1.84

53.

171

2.26

21.

815

PAN

311

11.

872

2.59

12.

746

2.40

12.

231

PAN

311

8

2.

5011

PAN

312

0

2.

4912

PAN

316

12.

111

1.68

112.

755

2.18

31.

902

PAN

319

51.

695

2.04

22.

5710

2.10

61.

863

PAN

319

8

1.62

162.

3215

PAN

336

81.

5511

1.61

172.

0320

1.73

171.

5815

PAN

337

9

1.

8821

Senq

u1.

618

1.68

112.

2516

1.85

121.

6510

SST

3149

1.45

181.

5119

2.58

91.

84

1.48

18SS

T 31

61.

5215

1.67

142.

4614

1.88

111.

5914

SST

317

1.52

161.

816

2.64

81.

998

1.66

8SS

T 34

71.

5710

1.69

102.

687

1.98

91.

6311

SST

356

1.54

121.

758

2.47

131.

9210

1.65

9SS

T 38

71.

617

1.99

32.

774

2.12

51.

806

SST

398

1.54

13

Wed

zi1.

863

1.78

72.

882

2.17

41.

824

Gem

idde

ld1.

63

1.78

2.

49

1.98

1.

71

KBV

t (0,0

5)0.

09

0.14

0.

18

0.09

0.

08

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


59

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds77

.09

675

.20

1578

.20

1076

.83

876

.15

9G

arie

p75

.42

1377

.13

579

.45

277

.33

676

.28

8Ko

onap

78.0

73

77.0

08

78.7

85

77.9

53

77.5

43

Koug

as77

.53

577

.03

779

.42

377

.99

277

.28

4Ku

betu

78.2

62

77.9

83

78

.12

2M

atla

bas

76.8

37

77.1

35

77.9

613

77.3

17

76.9

87

PAN

311

175

.88

1278

.48

178

.07

1177

.48

577

.18

5PA

N 3

118

78.7

26

PAN

312

0

78

.71

7

PA

N 3

161

76.3

38

75.6

812

77.5

517

76.5

211

76.0

111

PAN

319

574

.23

1776

.25

1077

.63

1576

.04

1275

.24

14PA

N 3

198

75

.80

1177

.53

18

PA

N 3

368

75.1

714

74.8

518

76.9

420

75.6

516

75.0

116

PAN

337

9

77

.48

19

Se

nqu

76.2

810

75.6

513

78.5

38

76.8

29

75.9

712

SST

3149

76.3

38

74.8

817

76.2

821

75.8

3

75.6

113

SST

316

74.1

618

75.2

814

77.9

912

75.8

115

74.7

217

SST

317

75.0

615

74.9

816

77.9

014

75.9

813

75.0

215

SST

347

78.3

81

78.0

82

79.7

51

78.7

41

78.2

31

SST

356

73.6

819

74.4

519

77.6

216

75.2

517

74.0

718

SST

387

74.8

316

77.2

34

78.2

79

76.7

810

76.0

310

SST

398

76.1

811

W

edzi

77.7

84

76.4

59

78.9

74

77.7

34

77.1

26

Gem

idde

ld76

.18

76

.29

78

.18

76

.83

76

.25

KB

Vt (0

,05)

0.64

1.

15

0.67

0.

43

0.57

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


60

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

8

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds13

.16

1315

.93

214

.96

414

.68

314

.55

5G

arie

p13

.22

1015

.06

1314

.80

614

.36

714

.14

10Ko

onap

13.3

17

15.8

84

15.1

32

14.7

71

14.6

04

Koug

as13

.69

115

.57

714

.19

914

.48

514

.63

2Ku

betu

12.9

617

15.1

111

14

.04

14M

atla

bas

13.4

44

15.8

45

13.2

120

14.1

610

14.6

41

PAN

311

113

.08

1514

.39

1913

.11

2113

.53

1713

.74

18PA

N 3

118

14.0

312

PAN

312

0

14

.15

11

PA

N 3

161

12.8

419

15.3

98

14.4

38

14.2

29

14.1

212

PAN

319

513

.09

1415

.00

1413

.69

1813

.93

1414

.05

13PA

N 3

198

16

.43

114

.85

5

PA

N 3

368

13.3

85

15.5

96

15.2

11

14.7

32

14.4

96

PAN

337

9

14

.57

7

Se

nqu

13.2

111

15.1

510

15.0

93

14.4

84

14.1

88

SST

3149

13.6

02

15.2

19

13.8

816

14.2

3

14.4

17

SST

316

13.5

93

14.6

617

14.1

99

14.1

511

14.1

311

SST

317

13.2

39

14.8

416

14.0

312

14.0

313

14.0

414

SST

347

13.3

08

15.9

23

13.9

214

14.3

86

14.6

13

SST

356

13.2

012

15.0

912

13.8

317

14.0

412

14.1

59

SST

387

12.9

617

15.0

014

13.4

119

13.7

916

13.9

816

SST

398

13.3

76

W

edzi

13.0

616

14.5

218

13.9

115

13.8

315

13.7

917

Gem

idde

ld13

.25

15

.29

14

.22

14

.22

14

.24

KB

Vt (0

,05)

0.52

1.

11

0.82

0.

46

0.49

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


61

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

ntin

g)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds34

26

256

930

116

300

829

97

Gar

iep

338

923

417

292

2028

817

286

13Ko

onap

327

1329

21

325

331

41

309

2Ko

ugas

348

325

012

322

430

74

299

6Ku

betu

321

1626

06

29

012

Mat

laba

s33

011

236

1632

72

297

1028

316

PAN

311

134

74

258

730

214

302

730

25

PAN

311

8

29

519

PAN

312

0

30

99

PAN

316

135

91

209

1931

27

293

1328

415

PAN

319

533

010

255

1029

718

294

1229

310

PAN

319

8

232

1828

721

PAN

336

832

812

257

830

115

295

1129

211

PAN

337

9

31

08

Senq

u35

02

261

530

512

305

630

53

SST

3149

306

1724

613

317

629

0

276

17SS

T 31

633

97

284

230

513

309

331

11

SST

317

321

1526

74

308

1029

89

294

9SS

T 34

730

419

244

1532

25

290

1527

418

SST

356

338

827

23

308

1130

65

305

4SS

T 38

732

713

245

1429

917

290

1428

614

SST

398

305

18

Wed

zi34

45

253

1133

41

310

229

88

Gem

idde

ld33

2

253

30

8

299

29

4

KBV

t (0,0

5)16

.35

35

.18

15

.13

10

.55

14

.13

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


62

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds1.

5712

1.79

72.

5014

1.95

111.

6810

Gar

iep

1.55

141.

7211

2.71

51.

9910

1.63

14Ko

onap

1.68

81.

7310

2.36

161.

9213

1.70

7Ko

ugas

1.62

111.

5417

2.53

121.

9015

1.58

15Ku

betu

1.83

21.

805

1.81

PA

N 3

111

1.66

91.

872

2.67

82.

075

1.76

5PA

N 3

118

2.25

19

PA

N 3

161

2.14

11.

6316

3.08

12.

281

1.89

1PA

N 3

195

1.71

71.

971

2.91

22.

202

1.84

2PA

N 3

198

1.78

82.

4015

PAN

336

81.

746

1.66

132.

697

2.03

71.

708

PAN

337

9

2.

6310

Senq

u1.

794

1.80

42.

696

2.09

41.

804

SST

316

1.63

101.

6812

2.67

81.

998

1.66

12SS

T 31

71.

5118

1.76

92.

5611

1.94

111.

6313

SST

347

1.52

171.

6315

2.32

171.

8216

1.58

16SS

T 35

61.

5514

1.85

32.

913

2.10

31.

709

SST

374

1.78

51.

3118

2.50

131.

86

1.55

17SS

T 38

71.

5613

1.79

62.

804

2.05

61.

6811

SST

398

1.54

16

W

edzi

1.83

21.

6614

2.26

181.

9213

1.75

6G

emid

deld

1.68

1.

72

2.60

2.

01

1.70

KB

Vt (0

,05)

0.11

0.

13

0.17

0.

11

0.09

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


63

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

8

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds76

.29

776

.97

778

.07

277

.11

476

.63

6G

arie

p75

.99

977

.22

577

.41

476

.87

576

.61

8Ko

onap

77.7

43

76.8

59

78.5

41

77.7

11

77.3

04

Koug

as77

.87

277

.30

377

.49

377

.55

277

.59

2Ku

betu

77.5

04

77.6

01

77

.55

PA

N 3

111

76.2

48

77.0

06

75.0

414

76.0

98

76.6

27

PAN

311

8

75.9

211

PAN

316

176

.74

574

.45

1675

.95

1075

.71

1075

.60

11PA

N 3

195

76.5

26

77.5

52

74.4

817

76.1

87

77.0

45

PAN

319

8

75.9

714

75.2

313

PAN

336

875

.85

1076

.17

1375

.52

1275

.85

976

.01

10PA

N 3

379

76

.38

7

Se

nqu

75.6

412

76.7

510

77.1

05

76.5

06

76.2

09

SST

316

74.3

415

76.2

011

74.4

518

75.0

013

75.2

713

SST

317

74.8

013

75.2

515

74.5

016

74.8

515

75.0

315

SST

347

73.9

517

73.5

718

76.3

96

74.6

416

73.7

617

SST

356

73.6

718

76.2

011

74.8

115

74.8

914

74.9

416

SST

374

75.8

510

74.4

017

76.0

19

75.4

2

75.1

314

SST

387

74.1

716

76.9

28

74.2

119

75.1

012

75.5

512

SST

398

74.7

214

Wed

zi78

.55

177

.27

476

.13

877

.32

377

.91

1G

emid

deld

75.9

1

76.3

1

75.9

8

76.0

5

76.1

6

KBV

t (0,0

5)0.

79

1.33

1.

12

0.74

0.

73

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


64

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds14

.89

115

.05

615

.13

615

.02

214

.97

3G

arie

p14

.13

1316

.21

114

.51

1314

.95

315

.17

1Ko

onap

13.8

217

16.1

82

15.6

51

15.2

21

15.0

02

Koug

as14

.58

414

.62

1414

.90

814

.70

714

.60

10Ku

betu

14.0

814

14.4

216

14.2

5

PAN

311

114

.51

815

.03

714

.27

1714

.60

1114

.77

4PA

N 3

118

15

.62

2

PA

N 3

161

13.9

415

15.0

37

14.2

218

14.4

014

14.4

913

PAN

319

514

.29

1014

.62

1414

.52

1214

.48

1314

.46

14PA

N 3

198

15.9

13

15.5

14

PAN

336

814

.69

214

.73

1215

.26

514

.89

514

.71

6PA

N 3

379

14

.49

14

Se

nqu

14.5

36

14.6

413

15.5

33

14.9

04

14.5

911

SST

316

14.5

914

.16

1714

.29

1614

.32

1614

.33

15SS

T 31

714

.55

514

.88

1014

.95

714

.79

614

.72

5SS

T 34

714

.29

1014

.00

1814

.76

914

.35

1514

.15

17SS

T 35

614

.24

1214

.99

914

.34

1514

.52

1114

.62

9SS

T 37

413

.59

1815

.76

414

.73

1114

.69

14

.68

8SS

T 38

714

.53

614

.85

1114

.10

1914

.49

1214

.69

7SS

T 39

814

.66

3

Wed

zi13

.94

1515

.13

514

.75

1014

.61

914

.54

12G

emid

deld

14.3

2

15.0

1

14.8

2

14.6

8

14.6

3

KBV

t (0,0

5)0.

69

1.37

0.

55

0.42

0.

65

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


65

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lant

ing)

G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

8

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16R

3 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

8R

Elan

ds32

15

231

1536

36

305

1127

613

Gar

iep

311

1024

612

349

1230

213

278

12Ko

onap

318

831

52

368

233

41

316

2Ko

ugas

326

324

113

358

830

88

283

10Ku

betu

305

1330

24

304

PA

N 3

111

292

1628

66

341

1630

69

289

7PA

N 3

118

332

17

PA

N 3

161

340

116

718

378

129

514

254

17PA

N 3

195

311

1132

41

316

1931

74

317

1PA

N 3

198

17

517

346

13

PA

N 3

368

309

1223

214

331

1829

116

271

15PA

N 3

379

359

7

Se

nqu

320

625

011

363

431

16

285

9SS

T 31

632

14

289

536

53

325

330

54

SST

317

304

1425

410

350

1130

311

279

11SS

T 34

728

418

258

834

115

295

1527

114

SST

356

326

225

69

363

431

55

291

6SS

T 37

431

97

221

1635

210

298

27

016

SST

387

297

1527

77

344

1430

69

287

8SS

T 39

829

217

W

edzi

313

931

13

357

932

72

312

3G

emid

deld

312

25

7

351

30

8

288

KB

Vt (0

,05)

19.2

5

34.1

0

14.9

0

11.2

0

16.7

3

* Sle

gs P

etru

s Ste

yn d

ata

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

gee

n da

ta v

ir 20

19 b

eski

kbaa

r nie


66

Eienskappe van cultivars onder besproeiing

Tabel 1. Agronomiese eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing

Cultivar GroeiperiodeHektoliter-

massaStrooisterkte

Aluminium toleransie $

Uitloop-weerstand

Duzi (PTR) Medium ** ** S M

Kariega Lank ** ** S T

Koedoes (PTR) Kort ** *** S T

Krokodil (PTR) Lank * ** S M

PAN 3400 (PTR) Kort-Medium ** ** S M

PAN 3471 (PTR) Medium *** ** S S

PAN 3497 (PTR) Lank *** ** S T

PAN 3541 (PTR) Medium ** ** ? S

PAN 3644 (PTR) Medium ** ** S M

Renoster (PTR) Kort ** *** MT M

SST 806 (PTR) Medium *** ** S S

SST 8135 (PTR) Kort-Medium ** *** S M

SST 8154 (PTR) Kort ** ** S T

SST 8156 (PTR) Medium ** ** S S

SST 835 (PTR) Medium ** ** S S

SST 843 (PTR) Kort *** *** S S

SST 875 (PTR) Kort-Medium *** ** S M

SST 884 (PTR) Kort ** *** S S

SST 895 (PTR) Medium *** ** S M

* Redelik ** Goed *** Uitstekend

T-Tolerant MT-Matige toleransie M-Matig

S-Sensitief ?-Onbekend

$ Gebaseer op die teenwoordigheid van die ALMT1 merker en saailing-evaluering van cultivars



67

Tabel 2. Siekteweerstand van koringcultivars wat aanbeveel word vir produksie onder besproeiing


Duzi (PTR) V V W

Kariega V MV W

Koedoes (PTR) MV V V

Krokodil (PTR) MV V V

PAN 3400 (PTR) MV V W

PAN 3471 (PTR) V MV W

PAN 3497 (PTR) V V W

PAN 3541 (PTR) MV MV W


Renoster (PTR) V V MV

SST 806 (PTR) V MV W

SST 8135 (PTR) MV MV W



SST 835 (PTR) MV MV MW



SST 884 (PTR) MW V W






68

Plan

tdat

ums

The

aanb

evol

e pl

antd

atum

s en

pla

ntdi

gthe

de, s

oos

goed

geke

ur d

eur

die

Culti

var

Wer

kgro

ep, w

ord

in d

ie v

olge

nde

tabe

lle

wee

rgeg

ee:

Tabe

l 3. O

ptim

um p

lant

datu

ms e

n pl

antt

ye v

ir k

orin

g in

die

Koe

ler S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

Cult

ivar

Petr

usvi

lle

Hop

etow

n

Both

avill

e W

esse

lsbr

on

Bult

font

ein

Dou

glas

Pr

iesk

aVa

alha

rts

Mod

derr

ivie

r Ki

mbe

rley

Ba

rkle

y-W

es

Vent

ersd

orp

Kler

ksdo

rp

Lich

tenb

urg

Plan

tdig

thei

d (p

lant

e/m

2 )

Bavi

aans

(PTR

)1/

6-30

/61/

6-20

/61/

6-25

/61/

6-25

/61/

6-25

/61/

6-30

/620

0-27

5D

uzi (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

10/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

5/7

250-

300

Karie

ga1/

6-30

/61/

6-20

/61/

6-25

/625

/5-2

5/6

1/6-

25/6

1/6-

30/6

175-

250

Koed

oes

(PTR

)15

/6-3

1/6

25/6

-31/

730

/6-3

1/7

20/6

-15/

715

/6-2

5/7

25/6

-25/

725

0-30

0Kr

okod

il (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

30/6

1/6-

30/6

1/6-

10/7

275-

350

PAN

340

0 (P

TR)

10/6

-25/

710

/6-2

0/7

15/6

-25/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

715

/6-2

0/7

185-

265

PAN

347

1 (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

10/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

5/7

170-

255

PAN

349

7 (P

TR)

1/6-

30/6

1/6-

20/6

1/6-

25/6

1/6-

25/6

1/6-

25/6

1/6-

30/6

170-

255

PAN

354

1 (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

10/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

5/7

170-

255

PAN

364

4 (P

TR)

10/6

-25/

710

/6-2

0/7

15/6

-25/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

715

/6-2

0/7

185-

265

Reno

ster

(PTR

)15

/6-3

1/6

25/6

-31/

730

/6-3

1/7

20/6

-15/

715

/6-2

5/7

25/6

-25/

717

5-27

5SS

T 80

6 (P

TR)

7/6-

20/7

15/6

-31/

715

/6-2

0/7

15/6

-14/

710

/6-2

0/7

10/6

-14/

727

5-32

5SS

T 81

35 (P

TR)

15/6

-20/

71/

7-14

/825

/6-3

1/7

20/6

-21/

720

/6-2

1/7

1/7-

31/7

300-

350

SST

8154

(PTR

)15

/6-3

1/7

1/7-

10/8

30/6

-31/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

71/

7-20

/730

0-37

5SS

T 81

56 (P

TR)

7/6-

20/7

15/6

-31/

715

/6-2

0/7

15/6

-14/

710

/6-2

0/7

10/6

-14/

730

0-35

0SS

T 83

5 (P

TR)

15/6

-31/

71/

7-14

/825

/6-3

1/7

20/6

-21/

715

/6-3

1/7

1/7-

31/7

300-

350

SST

843

(PTR

)1/

6-15

/710

/6-1

5/7

1/6-

14/7

15/6

-10/

71/

6-15

/77/

6-14

/727

5-32

5SS

T 87

5 (P

TR)

15/6

-15/

710

/6-3

1/7

1/6-

15/7

15/6

-14/

71/

6-15

/710

/6-1

0/7

300-

375

SST

884

(PTR

)7/

6-20

/715

/6-3

1/7

15/6

-20/

715

/6-1

4/7

10/6

-20/

710

/6-1

4/7

275-

325

SST

895

(PTR

)7/

6-20

/715

/6-3

1/7

15/6

-20/

715

/6-1

4/7

10/6

-20/

710

/6-1

4/7

275-

325

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

ntte

lers

regt

e


69

Tabe

l 4. O

ptim

um p

lant

datu

ms e

n pl

antt

ye v

ir k

orin

g in

die

War

mer

bes

proe

iings

gebi

ede

Cult

ivar

Brit

sM

arik

ana

Rust

enbu

rg

Bees

tekr

aal

Mar

ico

Koed

oesk

op

Mak

oppa

Gro

bler

sdal

Mar

ble

Hal

lSp

ring

bokv

lakt

ePl

antd

igth

eid

(pla

nte/

m2 )

Duz

i (PTR

)20

/5-3

0/6

25/5

-30/

625

/5-3

0/6

10/5

-30/

620

/5-1

5/6

250-

300

Karie

ga20

/5-1

5/6

25/5

-15/

625

/5-1

5/6

10/5

-10/

61/

5-25

/522

5-27

5

Koed

oes

(PTR

)1/

6-30

/67/

6-7/

71/

6-15

/725

/5-3

0/6

25/5

-20/

625

0-30

0

Krok

odil

(PTR

)20

/5-2

0/6

25/5

-20/

625

/5-2

0/6

10/5

-15/

610

/5-1

5/6

300-

375

PAN

340

0 (P

TR)

25/5

-5/7

7/6-

5/7

1/6-

5/7

15/5

-30/

625

/5-2

0/6

185-

265

PAN

347

1 (P

TR)

20/5

-30/

625

/5-3

0/6

25/5

-30/

610

/5-3

0/6

20/5

-15/

617

0-25

5

PAN

349

7 (P

TR)

20/5

-15/

625

/5-1

5/6

25/5

-15/

610

/5-1

0/6

10/5

-10/

617

0-25

5

PAN

354

1 (P

TR)

20/5

-30/

625

/5-3

0/6

25/5

-30/

610

/5-3

0/6

20/5

-15/

617

0-25

5

PAN

364

4 (P

TR)

25/5

-5/7

7/6-

5/7

1/6-

5/7

15/5

-30/

625

/5-2

0/6

185-

265

Reno

ster

(PTR

)1/

6-30

/67/

6-7/

71/

6-15

/725

/5-3

0/6

25/5

-20/

617

5-27

5

SST

806

(PTR

)20

/5-3

0/6

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

10/5

-14/

615

/5-1

5/6

275-

350

SST

8135

(PTR

)20

/5-3

0/6

1/6-

30/6

25/5

-30/

610

/5-2

0/6

20/5

-15/

628

0-32

5

SST

8154

(PTR

)1/

6-7/

77/

6-7/

71/

6-15

/715

/5-3

0/6

25/5

-20/

630

0-35

0

SST

8156

(PTR

)20

/5-3

0/6

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

10/5

-14/

615

/5-1

5/6

280-

325

SST

835

(PTR

)20

/5-3

0/6

1/6-

30/6

25/5

-30/

610

/5-2

0/6

20/5

-15/

627

5-32

5

SST

843

(PTR

)1/

6-7/

77/

6-7/

71/

6-15

/715

/5-3

0/6

25/5

-20/

630

0-35

0

SST

875

(PTR

)20

/5-3

0/6

1/6-

30/6

25/5

-30/

610

/5-2

0/6

20/5

-15/

627

5-32

5

SST

884

(PTR

)1/

6-7/

77/

6-7/

725

/5-1

5/7

15/5

-30/

625

/5-2

0/6

275-

350

SST

895

(PTR

)20

/5-3

0/6

1/6-

30/6

25/5

-30/

610

/5-2

0/6

20/5

-15/

627

5-32

5

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

ntte

lers

regt

e


70

Tabe

l 5. O

ptim

um p

lant

datu

ms e

n pl

antt

ye v

ir k

orin

g in

die

War

mer

bes

proe

iings

gebi

ede

(ver

volg

)

Cult

ivar

Tarl

ton

Hek

poor

tM

agal

iesb

urg

Badp

laas

Stof

berg

Ohr

igst

adSt

eelp

oort

Burg

ersf

ort

Lim

popo

Wat

erbe

rgPl

antd

igth

eid

(pla

nte/

m2 )

Duz

i (PTR

)20

/5-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-15

/61/

5-10

/615

/5-2

0/6

250-

300

Karie

ga20

/5-2

0/6

10/5

-20/

625

/4-2

5/5

1/5-

25/5

15/5

-15/

622

5-27

5

Koed

oes

(PTR

)15

/6-1

5/7

30/5

-15/

715

/5-3

0/6

6/5-

5/6

20/5

-20/

625

0-30

0

Krok

odil

(PTR

)20

/5-3

0/6

20/5

-30/

61/

5-15

/61/

5-31

/515

/5-2

0/6

300-

375

PAN

340

0 (P

TR)

25/5

-15/

720

/5-1

5/7

10/5

-25/

66/

5-10

/620

/5-2

5/6

185-

265

PAN

347

1 (P

TR)

20/5

-15/

715

/5-3

0/6

1/5-

15/6

1/5-

10/6

15/5

-20/

617

0-25

5

PAN

349

7 (P

TR)

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-25/

51/

5-25

/515

/5-1

5/6

170-

255

PAN

354

1 (P

TR)

20/5

-15/

715

/5-3

0/6

1/5-

15/6

1/5-

10/6

15/5

-20/

617

0-25

5

PAN

364

4 (P

TR)

25/5

-15/

720

/5-1

5/7

10/5

-25/

66/

5-10

/620

/5-2

5/6

185-

265

Reno

ster

(PTR

)15

/6-1

5/7

30/5

-15/

715

/5-3

0/6

6/5-

5/6

20/5

-20/

617

5-27

5

SST

806

(PTR

)20

/5-3

0/6

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-31

/510

/5-2

0/6

275-

325

SST

8135

(PTR

)10

/6-1

4/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

275-

325

SST

8154

(PTR

)15

/6-2

0/7

15/5

-31/

715

/5-3

0/6

7/5-

14/6

20/5

-30/

630

0-35

0

SST

8156

(PTR

)20

/5-3

0/6

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-31

/510

/5-2

0/6

275-

325

SST

835

(PTR

)10

/6-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

275-

325

SST

843

(PTR

)15

/6-2

1/7

21/5

-31/

715

/5-3

0/6

7/5-

7/6

20/5

-30/

630

0-35

0

SST

875

(PTR

)10

/6-1

4/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

275-

325

SST

884

(PTR

)10

/6-2

1/7

15/5

-21/

715

/5-3

0/6

7/5-

7/6

20/5

-30/

627

5-35

0

SST

895

(PTR

)10

/6-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

275-

350

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

ntte

lers

regt

e


71

Tabe

l 6. O

ptim

um p

lant

datu

ms e

n pl

antt

ye v

ir ko

ring

in d

ie O

oste

like

Hoë

veld

, Vis

rivie

r en

laer

Ora

njer

ivie

r bes

proe

iings

gebi

ede

Cult

ivar

Visr

ivie

r E

lliot

Laer

O

ranj

eriv

ier

Louw

naTo

sca

Plan

tdig

thei

d (p

lant

e/m

2 )A

liwal

-Noo

rd

Smit

hfiel

dO

oste

like

Hoë

veld

Plan

tdig

thei

d (p

lant

e/m

2 )

Duz

i (PTR

)15

/6-1

5/7

1/6-

15/7

275-

325

10/6

-15/

725

/6-2

5/7

250-

300

Karie

ga1/

6-25

/61/

6-25

/625

0-30

010

/6-3

0/6

25/6

-25/

717

5-25

0

Krok

odil

(PTR

)15

/6-1

5/7

1/6-

30/6

325-

400

15/6

-10/

7-

-

PAN

340

0 (P

TR)

20/6

-25/

710

/6-2

5/7

300-

350

20/6

-25/

730

/6-5

/818

5-26

5

PAN

347

1 (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-15

/727

5-32

510

/6-1

5/7

25/6

-25/

717

0-25

5

PAN

349

7 (P

TR)

1/6-

25/6

1/6-

25/6

250-

300

10/6

-30/

625

/6-2

5/7

170-

255

PAN

354

1 (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-15

/727

5-32

510

/6-1

5/7

25/6

-25/

717

0-25

5

PAN

364

4 (P

TR)

20/6

-25/

710

/6-2

5/7

300-

350

20/6

-25/

730

/6-5

/818

5-26

5

SST

806

(PTR

)7/

6-15

/77/

6-15

/730

0-35

015

/6-1

5/7

1/7-

21/7

275-

325

SST

8135

(PTR

)15

/6-1

5/7

7/6-

14/7

275-

325

15/6

-15/

71/

7-15

/827

5-32

5

SST

8154

(PTR

)1/

7-31

/715

/6-3

1/7

300-

350

1/7-

31/7

7/7-

21/8

300-

350

SST

8156

(PTR

)7/

6-15

/77/

6-15

/730

0-35

015

/6-1

5/7

1/7-

21/7

275-

325

SST

835

(PTR

)15

/6-1

5/7

7/6-

14/7

300-

325

15/6

-15/

71/

7-31

/727

5-32

5

SST

843

(PTR

)1/

7-31

/715

/6-3

0/7

325-

400

1/7-

31/7

7/7-

21/8

300-

350

SST

875

(PTR

)15

/6-1

5/7

1/6-

14/7

275-

325

15/6

-15/

71/

7-15

/827

5-32

5

SST

884

(PTR

)1/

7-31

/710

/6-3

0/7

325-

375

21/6

-31/

71/

7-21

/830

0-35

0

SST

895

(PTR

)15

/6-1

5/7

7/6-

15/7

300-

350

15/6

-15/

71/

7-15

/827

5-32

5

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

ntte

lers

regt

e


72

Tabel 7. Optimum plantdatums en planttye vir koring in KwaZulu-Natal

Cultivar KwaZulu-Natal Plantdigtheid (plante/m2)

Duzi (PTR) 1/6-30/6 250-300

Kariega 1/6-30/6 225-275

PAN 3400 (PTR) 10/6-5/7 185-265

PAN 3471 (PTR) 1/6-30/6 170-255

PAN 3497 (PTR) 1/6-30/6 170-255

PAN 3541 (PTR) 1/6-30/6 170-255

PAN 3644 (PTR) 10/6-5/7 185-265

SST 806 (PTR) 1/6-30/6 275-350

SST 8135 (PTR) 1/6-30/6 275-350

SST 8154 (PTR) 1/6-15/7 325-350

SST 8156 (PTR) 1/6-30/6 275-350

SST 835 (PTR) 1/6-7/7 275-350

SST 843 (PTR) 15/6-30/7 325-375

SST 875 (PTR) 1/6-7/7 300-350

SST 884 (PTR) 15/6-15/7 300-350

SST 895 (PTR) 1/6-7/7 275-350



73

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i11

.37

511

.99

99.

5019

9.36

1210

.56

710

.95

911

.68

7Ko

edoe

s11

.00

1312

.16

49.

1920

10.7

811

11.5

89

Krok

odil

11.5

04

10.6

822

9.84

810

.06

310

.52

910

.67

1411

.09

17PA

N 3

400

10.7

617

12.6

42

9.72

1310

.12

110

.81

211

.04

711

.70

6PA

N 3

471

10.1

820

11.4

717

10.2

22

10.0

82

10.4

911

10.6

215

10.8

319

PAN

349

711

.18

1012

.36

310

.19

39.

884

10.9

01

11.2

41

11.7

72

PAN

351

5

11

.70

1510

.42

19.

1514

PAN

354

111

.17

1111

.82

13

11

.50

12PA

N 3

623

11.3

819

9.77

98.

7119

PAN

364

411

.28

811

.56

16

11

.42

13Re

nost

er11

.35

712

.07

79.

5217

10.9

88

11.7

15

Sabi

e10

.81

1511

.42

189.

5615

9.09

1610

.22

1410

.60

1611

.12

16SS

T 80

610

.79

1612

.65

19.

916

9.76

510

.78

311

.12

411

.72

3SS

T 81

25

9.

569

SST

8135

11.0

312

12.0

48

10.0

85

9.63

710

.70

611

.05

611

.54

10SS

T 81

5411

.54

311

.89

129.

7312

8.95

1810

.53

811

.05

511

.72

4SS

T 81

55

9.

1315

SST

8156

10.4

618

12.1

05

9.76

10

10

.77

1211

.28

14SS

T 81

7511

.59

2

SS

T 83

510

.41

1912

.10

59.

7511

9.57

810

.46

1210

.75

1311

.26

15SS

T 84

39.

8721

10.8

621

9.50

187.

6220

9.46

1510

.08

1810

.37

20SS

T 86

610

.87

1411

.29

209.

5714

9.64

610

.34

1310

.58

1711

.08

18SS

T 87

511

.62

111

.99

99.

857

9.35

1310

.70

511

.15

211

.81

1SS

T 87

7

9.

0917

SST

884

11.2

49

11.7

914

9.54

169.

4510

10.5

010

10.8

610

11.5

211

SST

895

11.3

66

11.9

011

10.1

44

9.45

1010

.71

411

.13

311

.63

8G

emid

deld

11.0

2

11.8

1

9.79

9.

38

10.5

1

10.8

6

11.4

1

KBV

t (0,0

5)0.

54

0.60

0.

49

0.44

0.

26

0.32

0.

42

Besp

roei

ings

data

- 20

19


74

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i79

.93

1780

.34

1880

.30

1181

.70

1880

.57

1280

.19

1480

.14

16Ko

edoe

s79

.86

1980

.71

1780

.44

8

80

.34

1380

.29

15Kr

okod

il79

.69

2080

.25

1980

.21

1481

.81

1780

.49

1480

.05

1679

.97

18PA

N 3

400

80.0

115

81.3

36

80.1

915

82.5

08

81.0

110

80.5

111

80.6

711

PAN

347

1 80

.15

1481

.24

981

.11

182

.53

681

.26

480

.83

580

.70

10PA

N 3

497

80.3

69

80.8

913

80.5

66

82.6

83

81.1

27

80.6

010

80.6

312

PAN

351

5

80

.89

1380

.15

1682

.31

10

PA

N 3

541

79.9

218

80.7

416

80.3

314

PAN

362

3

80

.91

1280

.14

1782

.10

14

PA

N 3

644

80.4

96

81.2

68

80.8

87

Reno

ster

78.9

721

79.5

322

80.0

519

79.5

218

79

.25

20Sa

bie

80.2

111

79.6

121

79.9

420

82.0

515

80.4

515

79.9

217

79.9

119

SST

806

80.9

03

82.1

41

80.5

75

82.9

31

81.6

41

81.2

01

81.5

21

SST

8125

82.6

92

SST

8135

80.4

27

81.4

55

80.3

011

82.5

45

81.1

85

80.7

27

80.9

44

SST

8154

80.8

34

81.0

211

80.1

218

82.2

811

81.0

68

80.6

69

80.9

35

SST

8155

81.2

320

SST

8156

80.6

75

81.8

42

80.5

37

81.0

12

81.2

62

SST

8175

80.9

71

SST

835

80.1

912

81.4

64

80.9

02

82.5

74

81.2

83

80.8

54

80.8

38

SST

843

80.1

912

81.6

23

80.2

213

82.2

212

81.0

68

80.6

88

80.9

16

SST

866

80.3

310

80.7

515

80.4

39

82.1

113

80.9

111

80.5

012

80.5

413

SST

875

80.9

42

81.2

97

80.6

63

82.5

36

81.3

62

80.9

63

81.1

23

SST

877

82.0

116

SST

884

79.9

616

80.2

320

80.3

610

81.4

219

80.4

913

80.1

815

80.1

017

SST

895

80.4

18

81.2

210

80.5

84

82.4

29

81.1

66

80.7

46

80.8

29

Gem

idde

ld80

.26

80

.94

80

.39

82

.23

81

.00

80

.53

80

.58

KB

Vt (0

,05)

0.65

0.

54

0.80

0.

62

0.36

0.

42

0.43


75

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i13

.26

512

.51

612

.82

212

.83

812

.86

412

.86

412

.89

5Ko

edoe

s13

.17

712

.70

512

.92

1

12

.93

2 12

.94

2Kr

okod

il12

.42

2111

.71

2212

.43

1711

.72

2012

.07

1512

.19

1812

.07

20PA

N 3

400

13.0

99

12.4

58

12.6

19

12.9

06

12.7

66

12.7

29

12.7

710

PAN

347

1 12

.77

1812

.22

1412

.56

1312

.65

1212

.55

912

.52

1312

.50

16PA

N 3

497

12.8

516

12.2

712

12.3

618

12.4

813

12.4

912

12.4

914

12.5

615

PAN

351

5

11

.96

2112

.09

2011

.97

19

PA

N 3

541

13.0

412

12.7

33

12.8

95

PAN

362

3

12

.71

412

.63

713

.42

2

PA

N 3

644

13.0

810

12.2

811

12.6

812

Reno

ster

13.6

82

12.1

816

12.7

64

12.8

73

12.9

33

Sabi

e13

.00

1312

.85

212

.74

512

.84

712

.86

312

.86

412

.93

4SS

T 80

612

.92

1512

.03

2012

.50

1412

.68

1112

.53

1012

.48

1512

.48

17SS

T 81

25

12

.32

15

SS

T 81

3513

.21

612

.30

1012

.50

1412

.71

1012

.68

812

.67

1012

.76

11SS

T 81

5413

.30

412

.43

912

.78

313

.20

312

.93

212

.84

612

.87

7SS

T 81

55

12

.26

16

SS

T 81

5613

.39

312

.16

1712

.62

8

12

.72

812

.78

9SS

T 81

7512

.84

17

SS

T 83

512

.97

1412

.21

1512

.66

612

.22

1712

.52

1112

.61

1212

.59

14SS

T 84

313

.86

113

.54

112

.57

1114

.70

113

.67

113

.32

113

.70

1SS

T 86

612

.73

1912

.13

1912

.32

1912

.15

1812

.33

1412

.39

1712

.43

18SS

T 87

512

.70

2012

.15

1812

.48

1612

.42

1412

.44

1312

.44

1612

.43

19SS

T 87

7

12

.81

9

SS

T 88

413

.05

1112

.27

1212

.61

913

.03

512

.74

712

.64

1112

.66

13SS

T 89

513

.15

812

.49

712

.57

1113

.15

412

.84

512

.74

712

.82

8G

emid

deld

13.0

7

12.3

8

12.5

8

12.7

2

12.6

8

12.6

8

12.7

3

KBV

t (0,0

5)0.

35

0.44

0.

45

0.34

0.

21

0.26

0.

29


76

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i33

713

358

2031

65

343

1833

813

337

1334

717

Koed

oes

349

537

38

300

18

34

18

361

5Kr

okod

il32

020

349

2229

720

318

2032

115

322

1833

419

PAN

340

032

019

363

1830

615

359

1133

714

330

1634

118

PAN

347

1 33

614

365

1632

02

350

1634

311

340

935

113

PAN

349

733

615

360

1931

48

351

1534

012

336

1434

816

PAN

351

5

36

317

305

1635

712

PAN

354

134

110

366

15

35

311

PAN

362

3

37

111

319

335

513

PAN

364

435

81

379

1

36

91

Reno

ster

306

2135

621

317

4

32

617

33

120

Sabi

e33

712

367

1332

31

348

1734

410

342

635

212

SST

806

346

637

55

314

737

11

351

134

52

360

6SS

T 81

25

37

12

SST

8135

335

1636

714

307

1437

04

345

833

615

351

14SS

T 81

5434

011

372

1031

46

359

1034

65

342

735

69

SST

8155

353

14

SS

T 81

5635

12

378

231

210

347

136

42

SST

8175

346

8

SS

T 83

532

718

373

831

39

368

534

56

338

1135

015

SST

843

330

1737

73

304

1736

56

344

933

712

354

10SS

T 86

635

03

374

730

913

363

934

93

345

336

23

SST

875

349

437

54

310

1237

13

351

234

54

362

4SS

T 87

7

34

019

SST

884

346

737

56

311

1136

48

349

434

45

360

7SS

T 89

534

68

370

1230

019

364

734

57

338

1035

88

Gem

idde

ld33

8

368

31

1

357

34

3

338

35

3

KBV

t (0,0

5)24

.04

10

.90

10

.60

10

.20

7.

10

8.50

12

.40


77

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i9.

678

10.3

911

9.67

39.

583

9.83

69.

918

10.0

39

Koed

oes

10.2

93

11.0

63

9.52

8

10

.29

2 10

.67

2Kr

okod

il9.

669

10.2

416

9.36

139.

514

9.69

99.

7611

9.95

12PA

N 3

400

9.94

610

.56

99.

519

9.67

29.

924

10.0

06

10.2

55

PAN

347

1 9.

3615

10.1

118

9.49

109.

475

9.61

109.

6513

9.74

16PA

N 3

497

9.14

1910

.17

179.

0318

9.43

99.

4412

9.45

169.

6618

PAN

351

5

10

.09

199.

4712

9.39

11

PA

N 3

541

9.16

1810

.68

8

9.

9213

PAN

362

3

10

.93

49.

577

9.45

6

PA

N 3

644

9.66

1010

.26

15

9.

9611

Reno

ster

9.48

1410

.91

59.

2015

9.86

1010

.19

6Sa

bie

8.75

219.

3422

9.10

168.

9117

9.03

149.

0618

9.04

20SS

T 80

69.

5013

10.2

814

9.35

149.

2214

9.59

119.

7112

9.89

14SS

T 81

25

8.

8518

SST

8135

9.98

510

.32

129.

4811

9.36

129.

798

9.93

710

.15

7SS

T 81

549.

5712

11.2

22

9.74

29.

3113

9.96

310

.18

410

.40

4SS

T 81

55

8.

8519

SST

8156

9.26

1610

.43

108.

9819

9.56

149.

8515

SST

8175

10.3

22

SST

835

9.25

1710

.08

209.

0317

9.19

159.

3913

9.45

159.

6717

SST

843

8.89

209.

7021

8.96

208.

4920

9.01

159.

1817

9.29

19SS

T 86

69.

747

10.3

013

9.67

49.

456

9.79

79.

909

10.0

210

SST

875

9.59

1110

.71

79.

741

9.45

89.

875

10.0

15

10.1

58

SST

877

9.01

16

SS

T 88

410

.53

111

.23

19.

586

9.42

1010

.19

110

.45

110

.88

1SS

T 89

510

.14

410

.91

59.

625

9.69

110

.09

210

.23

310

.53

3G

emid

deld

9.61

10

.45

9.

40

9.28

9.

68

9.81

10

.01

KB

Vt (0

,05)

0.55

0.

49

0.44

0.

33

0.22

0.

28

0.37


78

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i78

.27

1980

.35

1880

.37

682

.46

1580

.36

1479

.66

1679

.31

18Ko

edoe

s78

.41

1881

.04

1280

.53

4

79

.99

12

79.7

316

Krok

odil

78.9

214

80.6

515

79.7

112

82.6

611

80.4

912

79.7

615

79.7

915

PAN

340

079

.73

580

.98

1379

.94

1182

.49

1380

.79

1080

.22

880

.36

9PA

N 3

471

79.8

73

81.1

010

80.3

76

83.2

35

81.1

43

80.4

52

80.4

94

PAN

349

779

.86

480

.64

1679

.13

1983

.03

780

.67

1179

.88

1380

.25

10PA

N 3

515

79.6

421

79.6

513

82.7

910

PAN

354

179

.49

1280

.30

19

79

.90

14PA

N 3

623

81.0

811

80.4

95

83.4

13

PAN

364

479

.08

1381

.15

9

80

.12

13Re

nost

er76

.25

2180

.04

2079

.63

14

78

.64

1878

.15

20Sa

bie

78.5

516

79.3

622

78.9

820

81.8

719

79.6

915

78.9

617

78.9

619

SST

806

79.7

26

81.5

14

79.2

718

83.0

28

80.8

87

80.1

711

80.6

23

SST

8125

82.4

714

SST

8135

79.5

210

80.9

214

80.1

88

82.8

19

80.8

68

80.2

19

80.2

211

SST

8154

78.5

417

82.2

11

80.8

01

83.6

31

81.3

01

80.5

21

80.3

88

SST

8155

81.4

720

SST

8156

79.7

26

81.7

22

79.3

517

80.2

67

80.7

21

SST

8175

79.8

92

SST

835

79.5

111

81.4

55

79.6

314

83.1

46

80.9

35

80.2

010

80.4

86

SST

843

78.6

515

81.6

43

80.7

33

83.6

12

81.1

62

80.3

44

80.1

512

SST

866

80.1

31

81.1

88

79.6

314

82.6

312

80.8

96

80.3

15

80.6

62

SST

875

79.5

98

81.3

67

79.9

610

82.4

116

80.8

39

80.3

06

80.4

87

SST

877

82.1

618

SST

884

78.2

520

80.5

517

80.7

72

82.3

617

80.4

813

79.8

614

79.4

017

SST

895

79.5

59

81.4

26

80.1

29

83.2

54

81.0

94

80.3

63

80.4

94

Gem

idde

ld79

.12

80

.92

79

.96

82

.75

80

.77

80

.00

80

.03

KB

Vt (0

,05)

0.62

0.

62

1.01

0.

54

0.36

0.

46

0.44


79

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i14

.57

311

.89

412

.27

212

.40

312

.78

212

.91

213

.23

2Ko

edoe

s14

.54

511

.90

311

.98

8

12

.81

3 13

.22

3Kr

okod

il13

.48

2110

.85

2211

.56

2011

.44

2011

.83

1511

.96

1812

.17

20PA

N 3

400

14.4

56

11.7

19

11.9

410

12.2

77

12.5

95

12.7

06

13.0

86

PAN

347

1 14

.02

1611

.38

1611

.80

1411

.95

1512

.29

1112

.40

1412

.70

17PA

N 3

497

13.9

717

11.4

412

11.6

118

12.0

911

12.2

812

12.3

416

12.7

116

PAN

351

5

11

.13

2011

.63

1711

.69

19

PA

N 3

541

14.1

212

11.3

319

12.7

313

PAN

362

3

12

.18

212

.29

112

.95

2

PA

N 3

644

14.3

59

11.4

313

12.8

910

Reno

ster

14.5

73

11.8

75

11.9

311

12.7

94

13.2

23

Sabi

e14

.59

211

.76

611

.77

1512

.38

412

.63

312

.71

513

.18

5SS

T 80

614

.10

1311

.43

1311

.81

1312

.02

1412

.34

1012

.45

1312

.77

12SS

T 81

25

12

.13

10

SS

T 81

3514

.36

811

.55

1012

.13

312

.14

912

.55

612

.68

712

.96

9SS

T 81

5414

.37

711

.73

711

.71

1612

.28

612

.52

712

.60

913

.05

7SS

T 81

55

11

.90

16

SS

T 81

5613

.96

1811

.46

1112

.13

3

12

.52

1012

.71

15SS

T 81

7514

.10

13

SS

T 83

514

.07

1511

.37

1712

.07

712

.03

1312

.39

912

.50

1112

.72

14SS

T 84

315

.37

113

.07

112

.12

513

.65

113

.55

113

.52

114

.22

1SS

T 86

613

.54

2011

.04

2111

.59

1911

.70

1811

.97

1412

.06

1712

.29

19SS

T 87

513

.70

1911

.34

1812

.09

611

.73

1712

.22

1312

.38

1512

.52

18SS

T 87

7

12

.08

12

SS

T 88

414

.15

1111

.42

1511

.93

1112

.15

812

.41

812

.50

1212

.79

11SS

T 89

514

.34

1011

.73

711

.95

912

.37

512

.60

412

.67

813

.04

8G

emid

deld

14.2

2

11.5

9

11.9

2

12.1

7

12.4

6

12.5

8

12.9

1

KBV

t (0,0

5)0.

35

0.42

0.

50

0.30

0.

21

0.26

0.

29


80

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i32

719

347

1636

52

354

1634

813

346

1533

717

Koed

oes

339

1235

211

363

10

35

19

346

10Kr

okod

il31

320

318

2233

720

329

2032

415

323

1831

520

PAN

340

034

74

343

1836

212

351

1735

112

351

1034

512

PAN

347

1 33

813

349

1436

56

358

1335

29

351

1134

413

PAN

349

733

318

339

2035

319

358

1334

614

342

1633

618

PAN

351

5

34

417

353

1834

818

PAN

354

134

56

354

9

35

05

PAN

362

3

36

14

358

1736

37

PAN

364

434

82

373

1

36

01

Reno

ster

310

2133

321

361

14

33

517

322

19Sa

bie

343

934

219

362

1335

615

351

1134

913

343

15SS

T 80

634

91

363

336

52

373

236

21

359

235

63

SST

8125

375

1

SS

T 81

3533

715

348

1536

311

362

1035

210

349

1434

216

SST

8154

335

1735

212

365

235

912

353

835

112

343

14SS

T 81

55

36

38

SST

8156

348

336

62

365

2

36

01

357

2SS

T 81

7534

39

SST

835

344

735

57

365

737

13

359

235

53

350

4SS

T 84

333

715

354

836

71

367

535

65

352

634

511

SST

866

344

835

210

361

1536

111

354

735

27

348

8SS

T 87

534

74

349

1336

116

369

435

63

352

834

87

SST

877

339

19

SS

T 88

434

011

359

536

49

363

935

64

354

434

96

SST

895

337

1435

86

364

836

46

356

635

35

348

9G

emid

deld

338

35

0

361

35

9

352

34

9

344

KB

Vt (0

,05)

14.9

0

11.8

7

7.52

7.

30

4.90

6.

40

9.10


81

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i7.

895

8.58

168.

616

7.20

118.

078

8.36

98.

2310

Koed

oes

7.92

39.

526

7.85

11

8.

436

8.72

4Kr

okod

il7.

0217

9.85

27.

7512

8.14

18.

195

8.21

108.

438

PAN

340

07.

619

8.86

138.

722

7.29

88.

127

8.40

78.

239

PAN

347

1 7.

0616

8.57

177.

6914

6.50

207.

4613

7.77

157.

8218

PAN

349

76.

7720

7.61

227.

5515

6.90

157.

2114

7.31

177.

1919

PAN

351

5

8.

2720

6.85

206.

7818

PAN

354

17.

2715

8.80

14

8.

0313

PAN

362

3

9.

733

8.67

47.

793

PAN

364

47.

914

9.45

8

8.

685

Reno

ster

7.52

118.

9011

8.71

3

8.

38 8

8.21

11Sa

bie

6.40

217.

7521

7.40

186.

7319

7.07

157.

1818

7.08

20SS

T 80

67.

5112

8.44

187.

5017

7.21

107.

6611

7.81

137.

9715

SST

8125

7.00

14

SS

T 81

357.

807

9.11

98.

487

7.27

98.

166

8.46

58.

457

SST

8154

8.27

19.

851

7.97

97.

0912

8.29

48.

702

9.06

1SS

T 81

55

6.

9016

SST

8156

6.99

198.

8712

7.51

16

7.

7914

7.93

16SS

T 81

757.

688

SST

835

7.43

148.

3419

7.40

197.

0413

7.55

127.

7316

7.89

17SS

T 84

37.

4713

8.71

157.

9610

7.60

67.

949

8.05

118.

0912

SST

866

7.01

189.

0410

7.75

137.

684

7.87

107.

9312

8.02

14SS

T 87

57.

5410

9.52

78.

625

7.62

58.

333

8.56

48.

536

SST

877

6.85

17

SS

T 88

48.

262

9.57

58.

891

8.01

28.

681

8.90

18.

912

SST

895

7.82

69.

714

8.26

87.

577

8.34

28.

603

8.77

3G

emid

deld

7.48

8.

96

8.01

7.

26

7.93

8.

14

8.21

KB

Vt (0

,05)

0.35

0.

43

0.44

0.

33

0.19

0.

24

0.27


82

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i76

.66

1979

.31

1680

.09

1279

.15

1378

.80

1178

.69

1477

.99

15Ko

edoe

s77

.07

1379

.56

1280

.47

6

79

.03

9 78

.32

11Kr

okod

il75

.87

2079

.04

1880

.24

1179

.67

678

.71

1278

.38

1577

.46

17PA

N 3

400

77.2

210

79.1

517

80.4

47

78.8

814

78.9

210

78.9

410

78.1

914

PAN

347

1 77

.99

280

.34

680

.89

280

.27

179

.87

179

.74

179

.17

4PA

N 3

497

77.1

912

78.5

619

80.7

73

79.8

03

79.0

88

78.8

411

77.8

816

PAN

351

5

79

.54

1379

.44

1979

.37

11

PA

N 3

541

76.9

215

79.4

714

78.2

013

PAN

362

3

79

.75

1180

.57

480

.18

2

PA

N 3

644

77.0

713

80.4

84

78.7

87

Reno

ster

74.8

921

78.3

320

79.5

118

77.5

818

76

.61

20Sa

bie

76.8

916

77.3

121

78.9

720

78.8

315

78.0

015

77.7

217

77.1

018

SST

806

78.0

81

80.9

81

79.8

914

79.5

58

79.6

32

79.6

53

79.5

31

SST

8125

78.7

317

SST

8135

77.9

63

75.3

222

80.3

510

79.3

012

78.2

314

77.8

816

76.6

419

SST

8154

77.7

57

79.4

615

81.1

91

79.6

57

79.5

13

79.4

74

78.6

19

SST

8155

78.4

719

SST

8156

77.7

95

80.8

32

80.3

89

79.6

72

79.3

12

SST

8175

77.7

86

SST

835

77.8

04

80.6

63

79.5

917

79.7

74

79.4

65

79.3

57

79.2

33

SST

843

77.7

38

80.1

28

80.4

95

79.6

85

79.5

14

79.4

55

78.9

36

SST

866

76.8

017

79.8

49

79.8

515

79.5

39

79.0

19

78.8

312

78.3

210

SST

875

77.2

011

80.3

17

80.0

613

78.8

016

79.0

97

79.1

98

78.7

68

SST

877

78.7

018

SST

884

76.7

518

79.8

110

79.6

316

78.3

220

78.6

313

78.7

313

78.2

812

SST

895

77.5

39

80.3

95

80.4

18

79.4

310

79.4

46

79.4

46

78.9

65

Gem

idde

ld77

.19

79

.48

80

.16

79

.30

79

.06

78

.92

78

.31

KB

Vt (0

,05)

0.73

3.

11

0.92

1.

03

0.85

0.

96

1.30


83

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i12

.69

410

.64

611

.51

512

.09

1911

.73

811

.61

511

.67

5Ko

edoe

s12

.83

211

.42

211

.59

3

11

.95

2 12

.13

2Kr

okod

il12

.34

2010

.28

2110

.87

1912

.19

1811

.42

1511

.16

1811

.31

20PA

N 3

400

12.3

519

10.3

518

11.1

713

13.1

62

11.7

67

11.2

916

11.3

518

PAN

347

1 12

.43

1610

.42

1511

.34

812

.69

611

.72

911

.40

1011

.43

16PA

N 3

497

12.5

112

10.2

222

11.0

117

12.2

117

11.4

914

11.2

517

11.3

717

PAN

351

5

10

.38

1610

.84

2012

.34

16

PA

N 3

541

12.6

67

10.5

710

11.6

28

PAN

362

3

10

.67

511

.46

612

.48

12

PA

N 3

644

12.4

715

10.4

514

11.4

613

Reno

ster

12.6

49

10.3

319

11.1

812

11.3

813

11

.49

12Sa

bie

12.6

310

10.4

713

11.4

07

13.0

33

11.8

84

11.5

07

11.5

510

SST

806

12.4

914

10.3

816

11.3

39

12.5

910

11.7

011

11.4

09

11.4

415

SST

8125

12.4

513

SST

8135

12.6

211

10.6

46

11.1

115

12.7

25

11.7

76

11.4

68

11.6

36

SST

8154

12.6

85

10.7

74

11.7

12

12.7

64

11.9

82

11.7

23

11.7

34

SST

8155

12.4

014

SST

8156

12.5

013

10.5

710

11.1

214

11.4

010

11.5

411

SST

8175

12.4

217

SST

835

12.6

76

10.5

99

11.5

84

12.5

910

11.8

65

11.6

15

11.6

36

SST

843

13.9

61

12.1

71

12.0

81

13.9

01

13.0

31

12.7

41

13.0

71

SST

866

12.3

121

10.6

18

11.1

115

12.0

919

11.5

313

11.3

414

11.4

613

SST

875

12.4

018

10.2

920

11.2

810

12.6

58

11.6

612

11.3

215

11.3

519

SST

877

12.3

815

SST

884

12.6

67

10.5

710

10.9

518

12.6

49

11.7

110

11.3

912

11.6

28

SST

895

12.7

63

11.0

73

11.2

111

12.6

77

11.9

33

11.6

84

11.9

23

Gem

idde

ld12

.62

10

.63

11

.29

12

.60

11

.81

11

.53

11

.64

KB

Vt (0

,05)

0.48

0.

51

0.48

0.

72

0.27

0.

29

0.36


84

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i33

020

336

934

519

318

633

211

337

1633

318

Koed

oes

350

1234

08

359

9

35

08

345

8Kr

okod

il31

221

313

2130

220

274

2030

115

309

1831

320

PAN

340

034

018

335

1135

712

300

1633

310

344

1233

714

PAN

347

1 34

615

320

1935

314

307

1433

114

339

1433

317

PAN

349

734

914

323

1734

917

307

1333

212

340

1333

615

PAN

351

5

32

615

352

1530

415

PAN

354

134

417

343

7

34

310

PAN

362

3

31

920

357

1329

619

PAN

364

435

93

356

1

35

82

Reno

ster

333

1929

522

351

16

32

617

31

419

Sabi

e34

416

323

1834

618

313

1133

113

338

1533

316

SST

806

359

434

65

360

833

21

349

135

54

352

3SS

T 81

25

31

59

SST

8135

349

1333

610

365

329

618

336

935

07

342

11SS

T 81

5435

111

325

1635

811

320

533

97

345

1133

813

SST

8155

320

4

SS

T 81

5636

41

356

236

26

361

136

01

SST

8175

351

10

SS

T 83

536

22

331

1336

25

317

834

35

351

634

67

SST

843

353

834

83

367

232

42

348

235

63

351

5SS

T 86

635

66

344

636

44

323

334

74

354

535

06

SST

875

351

932

814

361

731

112

338

834

710

340

12SS

T 87

7

29

917

SST

884

354

733

412

359

1031

87

341

634

99

344

9SS

T 89

535

75

348

436

81

314

1034

73

357

235

24

Gem

idde

ld34

8

333

35

5

310

33

6

345

34

1

KBV

t (0,0

5)13

.80

22

.38

13

.00

21

.00

8.

70

9.10

11

.90


85

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i7.

6713

8.00

66.

8415

7.86

47.

598

7.50

107.

8411

Koed

oes

8.06

67.

9110

6.44

19

7.

4712

7.

986

Krok

odil

7.86

107.

7512

6.84

167.

4512

7.48

107.

4911

7.81

12PA

N 3

400

7.79

118.

135

7.32

108.

221

7.87

37.

756

7.96

8PA

N 3

471

7.37

167.

5916

7.02

137.

678

7.41

117.

3315

7.48

15PA

N 3

497

6.78

207.

0421

7.42

87.

3816

7.15

137.

0816

6.91

19PA

N 3

515

7.71

156.

7618

7.31

17

PA

N 3

541

8.11

47.

7611

7.94

9PA

N 3

623

7.99

77.

3011

8.00

3

PA

N 3

644

7.95

87.

929

7.93

10Re

nost

er7.

879

7.24

197.

3012

7.47

12

7.55

13Sa

bie

6.71

216.

8422

6.79

177.

1219

6.87

156.

7818

6.78

20SS

T 80

67.

1618

7.58

177.

963

7.39

157.

529

7.57

87.

3716

SST

8125

7.

756

SST

8135

8.05

77.

928

7.75

47.

727

7.86

47.

903

7.98

5SS

T 81

548.

213

7.75

136.

9414

7.75

57.

667

7.63

77.

987

SST

8155

7.

5511

SST

8156

7.34

177.

7314

7.63

5

7.

569

7.53

14SS

T 81

757.

5414

SST

835

7.48

157.

0820

7.45

77.

5710

7.40

127.

3414

7.28

18SS

T 84

37.

1319

7.44

186.

4020

6.94

206.

9814

6.99

177.

2817

SST

866

8.09

58.

174

7.41

97.

4214

7.77

57.

894

8.13

3SS

T 87

57.

7712

8.22

37.

496

7.45

127.

736

7.82

57.

994

SST

877

7.

2318

SST

884

8.38

18.

401

8.28

17.

639

8.17

28.

351

8.39

1SS

T 89

58.

362

8.25

28.

192

8.03

28.

211

8.27

28.

312

Gem

idde

ld7.

70

7.75

7.

28

7.57

7.

58

7.57

7.

72

KBV

t (0,0

5)0.

40

0.40

0.

42

0.35

0.

20

0.24

0.

28


86

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i79

.12

378

.88

779

.57

1681

.66

1579

.81

779

.19

679

.00

4Ko

edoe

s79

.25

279

.40

479

.32

18

79

.32

5 79

.33

2Kr

okod

il78

.62

577

.53

2079

.60

1581

.60

1779

.34

1478

.58

1478

.08

12PA

N 3

400

77.3

615

78.6

711

79.9

214

81.9

411

79.4

712

78.6

513

78.0

213

PAN

347

1 77

.89

878

.79

981

.39

182

.75

180

.21

479

.36

478

.34

7PA

N 3

497

77.2

416

78.4

316

79.5

617

82.2

07

79.3

613

78.4

116

77.8

414

PAN

351

5

77

.83

1980

.14

1380

.96

20

PA

N 3

541

77.5

913

77.9

318

77.7

616

PAN

362

3

78

.70

1080

.47

881

.94

11

PA

N 3

644

76.9

919

78.4

714

77.7

317

Reno

ster

77.7

112

76.5

922

78.6

320

77.6

417

77

.15

19Sa

bie

75.8

721

76.9

721

78.9

119

81.6

116

78.3

415

77.2

518

76.4

220

SST

806

77.2

117

78.9

56

81.2

82

82.3

06

79.9

45

79.1

57

78.0

811

SST

8125

82.2

07

SST

8135

77.7

910

78.6

711

80.4

78

82.0

110

79.7

49

78.9

89

78.2

38

SST

8154

78.9

74

79.4

23

81.0

53

82.4

65

80.4

82

79.8

12

79.2

03

SST

8155

81.3

419

SST

8156

76.7

120

78.8

28

81.0

24

78.8

511

77.7

715

SST

8175

78.1

27

SST

835

77.0

018

77.9

817

80.5

67

82.5

13

79.5

111

78.5

115

77.4

918

SST

843

79.3

41

79.7

31

80.9

25

82.7

51

80.6

91

80.0

01

79.5

41

SST

866

77.8

49

78.4

714

80.1

712

82.5

04

79.7

58

78.8

312

78.1

610

SST

875

77.5

614

79.5

82

80.2

411

81.9

411

79.8

36

79.1

38

78.5

76

SST

877

81.5

118

SST

884

77.7

910

78.5

513

80.3

010

81.8

514

79.6

210

78.8

810

78.1

79

SST

895

78.5

66

79.2

85

80.8

36

82.2

07

80.2

23

79.5

63

78.9

25

Gem

idde

ld77

.83

78

.53

80

.22

82

.01

79

.75

78

.89

78

.19

KB

Vt (0

,05)

0.71

1.

00

1.25

0.

75

0.56

0.

68

0.64


87

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i14

.66

312

.87

412

.75

411

.93

1413

.05

413

.43

213

.77

3Ko

edoe

s14

.38

612

.40

1913

.13

2

13

.30

5 13

.39

8Kr

okod

il13

.32

2011

.95

2212

.04

2011

.48

2012

.20

1512

.44

1812

.64

20PA

N 3

400

14.1

010

12.6

013

12.5

69

12.2

55

12.8

86

13.0

98

13.3

510

PAN

347

1 13

.83

1712

.60

1312

.30

1412

.03

1212

.69

1212

.91

1513

.22

18PA

N 3

497

14.3

94

12.4

716

12.2

516

12.1

010

12.8

09

13.0

413

13.4

36

PAN

351

5

12

.08

2112

.22

1711

.71

16

PA

N 3

541

13.8

118

12.7

28

13.2

716

PAN

362

3

12

.93

312

.92

312

.45

2

PA

N 3

644

14.1

48

12.4

417

13.2

914

Reno

ster

14.3

94

12.7

67

12.5

311

13.2

36

13.5

85

Sabi

e14

.69

212

.87

412

.58

812

.39

413

.13

213

.38

313

.78

2SS

T 80

614

.02

1412

.72

812

.50

1212

.22

612

.87

713

.08

913

.37

9SS

T 81

25

11

.72

15

SS

T 81

3514

.03

1112

.63

1112

.26

1512

.09

1112

.75

1112

.97

1413

.33

11SS

T 81

5414

.11

913

.23

212

.68

512

.43

313

.11

313

.34

413

.67

4SS

T 81

55

11

.54

19

SS

T 81

5613

.91

1512

.67

1012

.62

6

13

.07

1213

.29

14SS

T 81

7513

.63

19

SS

T 83

514

.03

1112

.58

1512

.61

712

.21

712

.86

813

.07

1013

.31

13SS

T 84

315

.22

114

.16

113

.85

113

.06

114

.07

114

.41

114

.69

1SS

T 86

613

.30

2112

.17

2012

.18

1911

.70

1712

.34

1412

.55

1712

.74

19SS

T 87

513

.84

1612

.62

1212

.21

1811

.64

1812

.58

1312

.89

1613

.23

17SS

T 87

7

12

.18

8

SS

T 88

414

.22

712

.43

1812

.56

911

.94

1312

.79

1013

.07

1113

.33

12SS

T 89

514

.03

1112

.83

612

.50

1212

.18

812

.89

513

.12

713

.43

6G

emid

deld

14.1

0

12.6

7

12.5

6

12.0

6

12.8

7

13.1

3

13.4

0

KBV

t (0,0

5)0.

41

0.57

0.

42

0.43

0.

23

0.27

0.

36


88

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i39

715

300

2130

318

360

934

014

333

1634

819

Koed

oes

406

331

119

316

16

34

513

35

912

Krok

odil

374

2128

622

293

2032

320

319

1531

818

330

20PA

N 3

400

399

1333

77

325

1134

817

352

835

48

368

9PA

N 3

471

387

1931

717

327

1035

116

345

1234

415

352

17PA

N 3

497

392

1732

414

319

1536

63

350

1034

512

358

13PA

N 3

515

332

1131

517

351

15

PA

N 3

541

405

632

712

366

10PA

N 3

623

352

132

114

361

6

PA

N 3

644

410

134

32

376

1Re

nost

er39

018

306

2029

919

332

17

348

18Sa

bie

392

1632

315

322

1335

712

349

1134

611

358

14SS

T 80

640

64

338

433

63

373

136

31

360

337

23

SST

8125

369

2

SS

T 81

3540

57

338

633

19

355

1335

76

358

537

14

SST

8154

383

2032

513

324

1234

518

344

1334

414

354

16SS

T 81

55

36

25

SST

8156

410

133

58

339

2

36

11

372

2SS

T 81

7540

011

SST

835

402

1033

93

342

136

08

361

236

12

370

5SS

T 84

339

814

338

533

45

361

635

84

357

736

88

SST

866

406

433

210

336

435

414

357

535

84

369

6SS

T 87

540

38

335

933

45

366

435

93

357

636

97

SST

877

333

19

SS

T 88

440

39

312

1833

28

359

1035

19

349

1035

715

SST

895

400

1231

916

334

735

811

353

735

19

359

11G

emid

deld

398

32

6

324

35

6

351

34

8

361

KB

Vt (0

,05)

15.1

0

20.8

1

11.8

2

12.7

3

7.20

8.

90

13.0

0


89

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i7.

536

8.16

66.

8314

6.67

177.

3011

7.51

107.

854

Koed

oes

7.08

147.

7215

6.80

16

7.

20 1

47.

4016

Krok

odil

7.82

27.

5420

7.19

106.

8515

7.35

87.

529

7.68

9PA

N 3

400

7.82

17.

7414

7.70

37.

334

7.65

37.

754

7.78

5PA

N 3

471

7.55

47.

9911

7.86

17.

343

7.68

27.

803

7.77

7PA

N 3

497

7.06

167.

3721

7.52

78.

381

7.58

47.

3213

7.22

19PA

N 3

515

8.11

97.

488

7.24

6

PA

N 3

541

7.57

38.

921

8.25

1PA

N 3

623

7.96

127.

0412

6.94

12

PA

N 3

644

6.82

188.

137

7.48

14Re

nost

er7.

468

7.65

176.

0320

7.04

167.

5512

Sabi

e6.

9517

7.56

186.

9813

6.89

137.

1013

7.17

157.

2617

SST

806

7.31

118.

175

7.18

117.

177

7.46

77.

557

7.74

8SS

T 81

25

7.

315

SST

8135

7.50

78.

592

7.57

67.

109

7.69

17.

891

8.05

2SS

T 81

547.

3610

8.19

46.

8215

6.83

167.

3010

7.46

117.

786

SST

8155

7.15

8

SS

T 81

567.

2012

7.69

167.

792

7.56

67.

4515

SST

8175

6.80

19

SS

T 83

57.

439

7.55

197.

664

7.40

27.

516

7.55

87.

4913

SST

843

6.27

217.

0322

6.24

196.

6419

6.55

156.

5118

6.65

20SS

T 86

67.

1313

8.02

107.

665

6.43

207.

319

7.60

57.

5711

SST

875

6.53

207.

9613

6.59

187.

0510

7.04

147.

0317

7.25

18SS

T 87

7

6.

9911

SST

884

7.54

58.

483

7.46

96.

6618

7.53

57.

822

8.01

3SS

T 89

57.

0715

8.13

86.

8017

6.89

147.

2212

7.33

127.

6010

Gem

idde

ld7.

23

7.94

7.

16

7.06

7.

35

7.42

7.

59

KBV

t (0,0

5)0.

31

0.25

0.

34

0.36

0.

16

0.17

0.

18


90

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

hekt

olit

erm

assa

(kg/

hl) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i77

.89

1681

.34

1978

.94

1681

.28

1279

.86

1379

.39

1579

.61

17Ko

edoe

s77

.31

2081

.85

1379

.09

15

79

.42

13

79.5

818

Krok

odil

78.7

57

80.8

520

78.5

319

80.6

916

79.7

114

79.3

817

79.8

014

PAN

340

079

.00

581

.66

1779

.87

1181

.44

1080

.49

980

.18

1080

.33

10PA

N 3

471

79.2

32

83.2

21

81.0

25

82.3

12

81.4

42

81.1

62

81.2

22

PAN

349

779

.44

183

.16

281

.65

183

.33

181

.89

181

.42

181

.30

1PA

N 3

515

82.5

07

79.9

310

81.1

714

PAN

354

178

.93

682

.71

4

80

.82

4PA

N 3

623

81.8

414

78.9

317

80.1

118

PAN

364

478

.34

1381

.54

18

79

.94

12Re

nost

er76

.46

2178

.81

2277

.18

20

77

.48

1877

.64

20Sa

bie

78.0

515

80.4

821

79.7

212

81.7

86

80.0

112

79.4

214

79.2

719

SST

806

78.6

48

82.4

58

81.1

43

82.2

83

81.1

34

80.7

44

80.5

47

SST

8125

81.2

513

SST

8135

79.1

83

82.5

96

81.5

52

82.1

74

81.3

73

81.1

13

80.8

83

SST

8154

77.5

918

81.7

416

79.2

214

81.8

15

80.0

911

79.5

212

79.6

616

SST

8155

SST

8156

78.6

19

82.6

55

80.7

76

80.6

617

80.6

85

80.6

36

SST

8175

79.1

34

SST

835

78.4

012

82.2

910

81.0

84

81.5

69

80.8

35

80.5

96

80.3

59

SST

843

77.8

117

81.8

315

80.1

29

81.7

57

80.3

810

79.9

211

79.8

213

SST

866

78.4

311

82.3

99

80.2

48

81.0

915

80.5

48

80.3

58

80.4

18

SST

875

78.3

114

82.0

111

80.7

76

81.6

28

80.6

86

80.3

67

80.1

611

SST

877

79.9

119

SST

884

77.5

918

82.0

111

78.5

718

79.6

020

79.4

415

79.3

915

79.8

015

SST

895

78.4

910

82.9

63

79.4

213

81.4

011

80.5

77

80.2

99

80.7

25

Gem

idde

ld78

.36

81

.95

79

.89

81

.36

80

.56

80

.04

80

.12

KB

Vt (0

,05)

0.76

1.

25

0.61

0.

82

0.44

0.

64

0.88


91

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i14

.35

312

.25

212

.10

713

.49

1013

.05

312

.90

313

.30

3Ko

edoe

s14

.69

212

.10

312

.24

5

13

.01

213

.40

2Kr

okod

il13

.04

2111

.26

2011

.70

1812

.56

2012

.14

1512

.00

1812

.15

20PA

N 3

400

13.7

110

11.9

07

11.9

016

13.2

514

12.6

97

12.5

08

12.8

18

PAN

347

1 13

.58

1511

.55

1011

.99

1213

.23

1512

.59

1212

.37

1112

.56

11PA

N 3

497

13.3

219

11.0

421

12.0

59

12.7

918

12.3

014

12.1

417

12.1

819

PAN

351

5

11

.34

1812

.06

813

.05

17

PA

N 3

541

13.6

911

11.0

322

12.3

618

PAN

362

3

11

.95

512

.04

1113

.95

2

PA

N 3

644

13.9

18

11.3

418

12.6

39

Reno

ster

14.2

05

11.6

98

12.0

59

12.6

55

12.9

46

Sabi

e14

.09

711

.55

1011

.60

2013

.53

912

.69

612

.41

1012

.82

7SS

T 80

613

.46

1711

.56

912

.25

413

.56

812

.71

512

.42

912

.51

14SS

T 81

25

13

.42

11

SS

T 81

3513

.43

1811

.42

1612

.15

613

.36

1212

.59

1112

.33

1412

.42

16SS

T 81

5414

.27

412

.00

412

.34

313

.92

313

.13

212

.87

413

.14

4SS

T 81

55

12

.72

19

SS

T 81

5613

.68

1211

.54

1312

.39

2

12

.54

712

.61

10SS

T 81

7513

.78

9

SS

T 83

513

.61

1411

.52

1411

.94

1413

.36

1212

.61

1012

.36

1212

.56

12SS

T 84

315

.71

113

.59

112

.57

115

.07

114

.24

113

.96

114

.65

1SS

T 86

613

.53

1611

.41

1711

.92

1513

.72

512

.64

912

.29

1512

.47

15SS

T 87

513

.30

2011

.55

1011

.76

1713

.11

1612

.43

1312

.20

1612

.42

16SS

T 87

7

13

.79

4

SS

T 88

413

.64

1311

.44

1511

.98

1313

.62

612

.67

812

.35

1312

.54

13SS

T 89

514

.16

611

.91

611

.63

1913

.61

712

.83

412

.57

613

.03

5G

emid

deld

13.8

6

11.6

8

12.0

3

13.4

6

12.7

5

12.5

5

12.7

8

KBV

t (0,0

5)0.

51

0.

51

0.77

0.

43

0.30

0.

36

0.37


92

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(vro

eër p

lant

ing)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i33

019

358

1923

715

281

1830

114

308

1634

418

Koed

oes

362

837

010

244

10

32

59

366

8Kr

okod

il27

921

329

2219

918

239

1926

115

269

1830

420

PAN

340

034

415

371

927

31

320

732

75

329

735

714

PAN

347

1 35

612

360

1721

617

304

1230

913

310

1535

813

PAN

349

737

04

354

2023

814

317

832

07

320

1136

212

PAN

351

5

35

818

256

628

417

PAN

354

136

010

370

12

36

510

PAN

362

3

36

813

194

1923

820

PAN

364

439

02

377

6

38

32

Reno

ster

289

2033

921

190

20

27

317

314

19Sa

bie

362

936

415

248

830

314

319

932

410

363

11SS

T 80

636

95

379

525

37

340

133

53

334

437

45

SST

8125

315

10

SS

T 81

3534

216

366

1423

913

299

1531

211

316

1335

415

SST

8154

340

1736

016

235

1631

111

311

1231

214

350

17SS

T 81

55

30

313

SST

8156

363

738

71

267

3

33

93

375

4SS

T 81

7534

814

SST

835

355

1337

67

260

532

15

328

433

05

365

9SS

T 84

335

611

382

424

211

321

632

56

327

836

97

SST

866

368

638

52

267

432

83

337

234

02

376

3SS

T 87

533

518

370

1024

69

326

431

98

317

1235

316

SST

877

317

9

SS

T 88

437

43

373

824

012

288

1631

910

329

637

46

SST

895

393

138

33

270

233

32

345

134

91

388

1G

emid

deld

352

36

7

241

30

4

318

32

0

360

KB

Vt (0

,05)

21.1

3

12.3

3

25.7

3

26.7

3

10.7

5

10.9

9

10.8

0


93

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i8.

0913

8.31

189.

4014

7.41

168.

3012

8.60

148.

2017

Koed

oes

8.21

79.

383

9.78

7

9.

124

8.79

4Kr

okod

il8.

801

8.44

169.

826

8.57

28.

913

9.02

68.

629

PAN

340

08.

434

8.82

1110

.20

27.

7914

8.81

49.

153

8.62

8PA

N 3

471

7.83

198.

1221

9.93

38.

047

8.48

98.

6213

7.97

19PA

N 3

497

7.73

208.

2219

9.74

87.

5415

8.31

118.

5616

7.98

18PA

N 3

515

8.12

209.

2715

7.81

12

PA

N 3

541

8.14

119.

205

8.67

6PA

N 3

623

8.80

129.

4113

9.38

1

PA

N 3

644

8.13

128.

4715

8.30

13Re

nost

er8.

732

9.12

79.

2616

9.04

58.

922

Sabi

e7.

3721

7.23

228.

7620

7.85

117.

8015

7.79

187.

3020

SST

806

7.94

179.

344

9.66

98.

085

8.76

58.

988

8.64

7SS

T 81

25

8.

046

SST

8135

8.43

58.

979

9.47

127.

9010

8.69

68.

9510

8.70

5SS

T 81

548.

199

8.87

109.

825

7.79

138.

677

8.96

98.

5311

SST

8155

6.73

20

SS

T 81

567.

9418

9.15

69.

874

8.99

78.

5510

SST

8175

8.31

6

SS

T 83

57.

9715

8.48

149.

5410

8.22

48.

558

8.66

128.

2316

SST

843

7.95

169.

058

9.12

177.

0619

8.29

138.

7011

8.50

12SS

T 86

68.

0414

8.53

138.

9919

7.33

178.

2214

8.52

178.

2815

SST

875

8.20

88.

4017

9.11

187.

939

8.41

108.

5715

8.30

14SS

T 87

7

7.

2118

SST

884

8.54

39.

721

9.47

117.

948

8.92

29.

242

9.13

1SS

T 89

58.

1710

9.59

210

.22

18.

323

9.08

19.

331

8.88

3G

emid

deld

8.15

8.

74

9.54

7.

85

8.55

8.

82

8.46

KB

Vt (0

,05)

0.58

0.

41

0.50

0.

45

0.25

0.

28

0.35


94

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i77

.46

1479

.62

1977

.08

1978

.48

1278

.16

1378

.05

1678

.54

17Ko

edoe

s77

.28

1880

.91

677

.19

18

78

.46

13

79.0

912

Krok

odil

77.3

616

79.7

218

77.9

213

78.1

614

78.2

912

78.3

314

78.5

417

PAN

340

078

.39

680

.17

1777

.92

1377

.53

1778

.50

1078

.83

1079

.28

10PA

N 3

471

78.9

12

81.2

63

78.5

77

80.1

52

79.7

21

79.5

83

80.0

92

PAN

349

779

.66

180

.61

1178

.81

579

.51

679

.65

279

.69

180

.14

1PA

N 3

515

78.6

621

78.1

811

78.3

413

PAN

354

178

.26

880

.75

8

79

.51

8PA

N 3

623

80.6

69

77.4

116

79.6

44

PAN

364

477

.39

1580

.63

10

79

.01

13Re

nost

er76

.16

2179

.06

2076

.82

20

77

.35

1877

.61

19Sa

bie

77.0

019

77.7

422

77.8

215

77.2

019

77.4

415

77.5

217

77.3

720

SST

806

78.5

53

81.1

75

78.9

73

79.8

13

79.6

33

79.5

64

79.8

64

SST

8125

78.8

39

SST

8135

78.2

59

80.8

67

79.5

31

78.5

511

79.3

05

79.5

55

79.5

67

SST

8154

77.3

616

80.3

614

78.3

48

78.8

110

78.7

29

78.6

911

78.8

615

SST

8155

77.3

018

SST

8156

78.5

14

81.3

32

78.9

44

79.5

92

79.9

23

SST

8175

78.4

45

SST

835

78.2

010

80.4

313

78.9

82

79.5

45

79.2

96

79.2

07

79.3

29

SST

843

78.2

97

81.2

44

78.2

59

80.3

01

79.5

24

79.2

66

79.7

65

SST

866

77.5

912

80.2

716

78.1

910

77.9

415

78.5

011

78.6

812

78.9

314

SST

875

78.1

011

80.3

415

78.6

26

79.0

68

79.0

38

79.0

29

79.2

211

SST

877

76.4

420

SST

884

76.7

120

80.5

012

77.3

617

77.7

016

78.0

714

78.1

915

78.6

116

SST

895

77.5

813

81.8

11

78.0

912

79.3

57

79.2

17

79.1

68

79.6

96

Gem

idde

ld77

.88

80

.37

78

.15

78

.63

78

.87

78

.82

79

.14

KB

Vt (0

,05)

0.78

0.

88

0.93

0.

86

0.44

0.

51

0.58


95

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i14

.13

912

.72

410

.93

512

.62

512

.60

212

.59

313

.42

4Ko

edoe

s14

.49

212

.74

311

.00

4

12

.74

2 13

.61

2Kr

okod

il13

.02

2111

.59

2210

.29

2011

.39

2011

.57

1511

.63

1812

.30

20PA

N 3

400

14.0

010

12.2

813

10.6

411

12.5

97

12.3

86

12.3

112

13.1

411

PAN

347

1 13

.95

1212

.50

710

.41

1912

.35

1112

.30

912

.29

1413

.23

8PA

N 3

497

14.2

65

12.2

214

10.5

017

12.5

96

12.3

95

12.3

39

13.2

47

PAN

351

5

12

.08

1810

.76

611

.88

18

PA

N 3

541

14.2

06

12.1

316

13.1

610

PAN

362

3

12

.88

211

.01

313

.06

2

PA

N 3

644

13.8

216

12.1

815

13.0

016

Reno

ster

13.7

917

12.4

29

11.0

22

12.4

15

13.1

014

Sabi

e14

.47

312

.62

510

.66

1012

.58

812

.58

312

.58

413

.54

3SS

T 80

613

.97

1112

.31

1110

.69

912

.42

1012

.35

712

.32

1013

.14

12SS

T 81

25

12

.07

17

SS

T 81

3514

.18

712

.07

1910

.70

812

.16

1612

.28

1112

.32

1113

.13

13SS

T 81

5414

.31

412

.32

1010

.57

1512

.17

1512

.34

812

.40

613

.32

5SS

T 81

55

12

.69

4

SS

T 81

5614

.14

812

.31

1110

.60

13

12

.35

813

.23

9SS

T 81

7513

.90

14

SS

T 83

513

.64

1812

.49

810

.75

712

.27

1412

.29

1012

.29

1313

.07

15SS

T 84

315

.19

113

.86

111

.40

113

.45

113

.47

113

.48

114

.53

1SS

T 86

613

.43

1912

.09

1710

.52

1612

.34

1212

.09

1212

.01

1712

.76

18SS

T 87

513

.42

2012

.04

2010

.64

1111

.70

1911

.95

1412

.03

1512

.73

19SS

T 87

7

12

.75

3

SS

T 88

413

.83

1511

.84

2110

.42

1812

.28

1312

.09

1312

.03

1612

.84

17SS

T 89

513

.95

1312

.58

610

.59

1412

.55

912

.42

412

.37

713

.27

6G

emid

deld

14.0

0

12.3

8

10.7

1

12.4

0

12.3

4

12.3

6

13.1

9

KBV

t (0,0

5)0.

86

0.52

0.

56

0.40

0.

30

0.37

0.

48


96

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ede

(late

r pla

ntin

g)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i30

36

323

2027

117

319

930

414

299

1631

314

Koed

oes

298

734

012

293

13

31

010

31

910

Krok

odil

251

2128

722

234

2028

419

264

1525

718

269

20PA

N 3

400

294

934

39

298

932

48

315

731

29

318

11PA

N 3

471

281

1734

210

293

1431

910

309

1030

512

312

15PA

N 3

497

289

1534

011

300

831

712

312

831

011

315

13PA

N 3

515

340

1329

411

296

18

PA

N 3

541

278

1833

616

307

16PA

N 3

623

358

225

619

303

17

PA

N 3

644

308

435

07

329

2Re

nost

er26

320

320

2126

918

284

1729

119

Sabi

e29

311

337

1527

316

317

1230

512

301

1531

512

SST

806

289

1435

65

301

733

24

320

531

56

323

8SS

T 81

25

32

56

SST

8135

294

1035

74

288

1528

220

305

1331

38

325

6SS

T 81

5430

93

336

1730

64

315

1431

76

317

532

39

SST

8155

305

16

SS

T 81

5630

45

347

831

03

320

332

57

SST

8175

291

13

SS

T 83

529

212

359

129

412

334

232

04

315

732

65

SST

843

269

1933

518

311

231

811

308

1130

513

302

18SS

T 86

631

82

339

1430

36

326

532

22

320

232

93

SST

875

285

1632

519

296

1033

23

310

930

214

305

17SS

T 87

7

31

215

SST

884

297

835

56

304

532

47

320

331

94

326

4SS

T 89

532

91

358

231

11

336

133

31

333

134

31

Gem

idde

ld29

2

340

29

0

316

31

1

308

31

6

KBV

t (0,0

5)37

.05

19

.62

25

.50

30

.54

13

.04

14

.91

18

.60


97

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i7.

3113

7.01

167.

288

6.82

87.

106

7.20

97.

1612

Koed

oes

6.87

186.

5420

7.12

12

6.

8416

6.70

18Kr

okod

il7.

496

7.88

17.

287

6.68

127.

333

7.55

37.

691

PAN

340

07.

3211

6.70

197.

1910

7.07

47.

078

7.07

127.

0116

PAN

347

1 6.

9616

7.20

107.

0414

6.65

136.

9610

7.07

137.

0814

PAN

349

76.

5420

6.43

216.

6720

5.95

176.

4014

6.55

176.

4919

PAN

351

5

7.

0413

6.97

157.

232

PAN

354

17.

613

7.33

7

7.

473

PAN

362

3

7.

318

7.22

96.

819

PAN

364

46.

8917

7.41

5

7.

1513

Reno

ster

7.32

127.

249

7.33

4

7.

297

7.28

9Sa

bie

6.52

216.

0522

6.79

175.

5220

6.22

156.

4618

6.29

20SS

T 80

67.

662

6.82

186.

7618

6.81

107.

019

7.08

117.

2410

SST

8125

6.76

11

SS

T 81

357.

771

7.59

37.

632

7.21

37.

551

7.66

17.

682

SST

8154

7.36

87.

434

7.30

67.

351

7.36

27.

365

7.39

5SS

T 81

55

5.

8319

SST

8156

7.41

77.

1911

7.06

13

7.

228

7.30

8SS

T 81

757.

505

SST

835

7.28

146.

8317

6.75

196.

5614

6.85

126.

9514

7.06

15SS

T 84

36.

8619

7.04

146.

9316

6.20

166.

7613

6.94

156.

9517

SST

866

7.55

47.

1012

7.31

55.

8918

6.96

117.

326

7.32

7SS

T 87

57.

2315

7.63

27.

861

6.26

157.

245

7.57

27.

434

SST

877

6.85

7

SS

T 88

47.

349

7.39

67.

373

6.90

57.

254

7.37

47.

376

SST

895

7.34

97.

0315

7.13

116.

866

7.09

77.

1710

7.18

11G

emid

deld

7.24

7.

10

7.15

6.

61

7.01

7.

15

7.16

KB

Vt (0

,05)

0.25

0.

23

0.20

0.

35

0.13

0.

13

0.17


98

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e he

ktol

iter

mas

sa (k

g/hl

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i79

.68

1880

.89

2082

.45

1579

.35

1280

.59

1481

.01

1680

.29

18Ko

edoe

s80

.36

1281

.42

1983

.14

6

81

.64

1280

.89

14Kr

okod

il79

.81

1781

.43

1882

.11

1679

.66

880

.75

1181

.12

1580

.62

16PA

N 3

400

79.9

016

81.5

316

82.8

19

78.3

416

80.6

513

81.4

113

80.7

215

PAN

347

1 80

.54

1182

.75

483

.36

380

.74

281

.85

382

.22

581

.65

8PA

N 3

497

81.1

53

82.6

15

81.8

82

81.8

810

81.8

84

PAN

351

5

81

.45

1781

.47

1879

.99

5

PA

N 3

541

80.8

08

82.5

86

81.6

96

PAN

362

3

81

.92

1483

.40

280

.03

4

PA

N 3

644

80.0

915

82.2

610

81.1

813

Reno

ster

78.3

521

79.9

721

81.2

419

79.8

518

79.1

620

Sabi

e79

.38

2079

.71

2281

.48

1778

.45

1579

.76

1580

.19

1779

.55

19SS

T 80

681

.00

683

.04

282

.80

1080

.10

381

.74

482

.28

482

.02

2SS

T 81

25

79

.62

10

SS

T 81

3581

.27

182

.57

783

.07

776

.84

1980

.94

1082

.30

381

.92

3SS

T 81

5480

.36

1282

.20

1182

.97

879

.85

781

.35

881

.84

1181

.28

12SS

T 81

55

78

.34

16

SS

T 81

5681

.11

483

.07

183

.18

5

82

.45

182

.09

1SS

T 81

7581

.24

2

SS

T 83

580

.79

982

.83

382

.57

1479

.59

1181

.45

682

.06

681

.81

5SS

T 84

380

.70

1082

.12

1284

.12

180

.91

181

.96

182

.31

281

.41

10SS

T 86

680

.85

782

.51

882

.61

1379

.22

1381

.30

981

.99

781

.68

7SS

T 87

581

.03

582

.02

1382

.78

1179

.65

981

.37

781

.94

981

.53

9SS

T 87

7

78

.23

18

SS

T 88

479

.43

1981

.69

1582

.73

1278

.82

1480

.67

1281

.28

1480

.56

17SS

T 89

580

.29

1482

.32

983

.31

479

.96

681

.47

581

.97

881

.31

11G

emid

deld

80.3

9

81.9

5

82.7

2

79.3

5

81.1

8

81.6

5

81.1

6

KBV

t (0,0

5)1.

01

0.63

0.

68

2.23

0.

61

0.47

0.

61


99

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an 2

016

tot 2

019

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i14

.41

611

.73

1712

.75

512

.46

1012

.84

512

.96

613

.07

8Ko

edoe

s14

.62

311

.77

1512

.78

4

13

.06

413

.20

5Kr

okod

il13

.74

1911

.06

2211

.76

2011

.67

2012

.06

1512

.19

1812

.40

20PA

N 3

400

14.0

812

11.8

812

12.2

713

12.8

05

12.7

68

12.7

411

12.9

812

PAN

347

1 14

.00

1311

.72

1812

.24

1412

.45

1212

.60

1112

.65

1412

.86

15PA

N 3

497

14.1

99

11.6

519

12.1

118

12.2

617

12.5

512

12.6

515

12.9

213

PAN

351

5

11

.96

1012

.14

1711

.95

19

PA

N 3

541

13.8

216

11.7

914

12.8

118

PAN

362

3

12

.46

212

.93

213

.15

3

PA

N 3

644

14.2

98

11.7

616

13.0

39

Reno

ster

14.1

510

11.5

221

12.4

88

12.7

212

12.8

416

Sabi

e14

.38

711

.97

912

.34

1112

.86

412

.89

412

.90

813

.18

7SS

T 80

614

.09

1112

.28

412

.62

612

.30

1612

.82

613

.00

513

.19

6SS

T 81

25

12

.39

14

SS

T 81

3513

.74

1912

.00

812

.32

1212

.56

712

.66

1012

.69

1312

.87

14SS

T 81

5414

.63

212

.18

712

.87

312

.66

613

.09

313

.23

213

.41

3SS

T 81

55

12

.07

18

SS

T 81

5613

.71

2112

.28

412

.47

9

12

.82

1013

.00

11SS

T 81

7513

.83

14

SS

T 83

513

.81

1712

.23

612

.44

1012

.55

812

.76

812

.83

913

.02

10SS

T 84

315

.50

113

.95

113

.65

114

.29

114

.35

114

.37

114

.73

1SS

T 86

613

.83

1411

.62

2011

.99

1912

.41

1312

.46

1412

.48

1712

.73

19SS

T 87

513

.79

1811

.88

1212

.18

1612

.33

1512

.55

1312

.62

1612

.84

16SS

T 87

7

12

.52

9

SS

T 88

414

.53

411

.93

1112

.24

1412

.46

1012

.79

712

.90

713

.23

4SS

T 89

514

.42

512

.41

312

.49

713

.39

213

.18

213

.11

313

.42

2G

emid

deld

14.1

7

12.0

0

12.4

5

12.5

8

12.8

2

12.8

8

13.0

8

KBV

t (0,0

5)0.

47

0.41

0.

45

0.60

0.

24

0.26

0.

31


100

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

201

6 to

t 201

9

Cult

ivar

2019

R20

18R

2017

R20

16R

4 ja

ar g

emid

deld

2016

-201

9R

3 ja

ar g

emid

deld

2017

-201

9R

2 ja

ar g

emid

deld

2018

-201

9R

Duz

i36

911

344

1733

911

331

1434

610

351

1335

715

Koed

oes

383

235

510

340

9

35

95

369

4Kr

okod

il31

621

313

2129

819

290

2030

415

309

1831

520

PAN

340

037

38

347

1433

712

349

235

27

353

1136

013

PAN

347

1 36

713

341

1934

010

335

1134

610

349

1435

416

PAN

349

737

110

344

1833

315

330

1534

413

349

1535

714

PAN

351

5

35

113

327

1733

213

PAN

354

136

615

364

3

36

56

PAN

362

3

33

220

327

1832

019

PAN

364

437

96

371

1

37

52

Reno

ster

322

2031

022

298

20

31

017

316

19Sa

bie

380

534

615

335

1433

312

348

835

49

363

10SS

T 80

638

91

366

236

02

336

936

31

372

137

71

SST

8125

344

4

SS

T 81

3536

217

362

633

713

324

1834

69

354

936

212

SST

8154

361

1834

416

332

1633

87

344

1434

616

353

18SS

T 81

55

32

916

SST

8156

371

935

411

354

3

36

04

363

11SS

T 81

7537

57

SST

835

367

1436

34

348

834

06

354

535

96

365

7SS

T 84

336

812

359

834

95

349

135

64

359

836

39

SST

866

380

435

312

352

434

53

358

336

23

367

5SS

T 87

534

819

359

934

97

327

1734

612

352

1235

417

SST

877

335

10

SS

T 88

436

615

363

434

96

336

835

36

359

636

48

SST

895

380

336

17

360

134

05

360

236

72

371

3G

emid

deld

366

35

0

338

33

3

348

35

1

358

KB

Vt (0

,05)

20.7

0

13.7

7

9.72

12

.90

7.

00

8.30

12

.50


101

BEMESTINGRIGLYNE VIR KORINGVERBOUING Bemesting maak ‘n groot deel van totale produksiekoste uit en daarom is dit dus belangrik om hierdie produksie-inset op ‘n optimale vlak te hou. Daar het oor die afgelope paar jaar ‘n groot verandering in die beskikbaarheid van cultivars, wat geskik is vir verskillende verbouingstoestande, plaasgevind en hierdie ontwikkeling noodsaak afsonderlike bemestingsbeplanning vir elke land. Hierdie beplanning moet soos cultivarkeuse, ook gedoen word op ‘n basis van ‘n haalbare beplanningsopbrengs. Die riglyne wat hier gegee word, is ‘n verwysingsraamwerk wat gebruik kan word vir die beplanning van ‘n bemestingsprogram in ‘n spesifieke situasie.

Omdat die opbrengsreaksies wat met bemesting verkry word direk afhanklik is van die grondvrugbaarheidstatus, is dit belangrik om op ‘n gereelde basis grondontledings te laat doen. Sulke ontledings help ook om probleemsituasies vinnig te identifiseer.

Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling

Grondontledings word gedoen om te bepaal wat die grond se vermoë is om die nodige plantvoedingstowwe aan die betrokke gewas te voorsien. Die grondontledings word in verband gebring met die voedingstofopname van die gewas, die aanvulling van plantvoedingstowwe deur bemesting en die beplanningsopbrengs. Uit plantvoedingsprogramme, wat hierdie faktore in ag neem, word dan riglyne neergelê wat in ’n gegewe situasie geldig sal wees.

Ten einde dus ten volle gebruik te maak van hierdie riglyne, is dit noodsaaklik dat grondmonsters wat geïnterpreteer word, verteenwoordigend van die betrokke land sal wees. Om dit te bereik, word die volgende standaardprosedures vereis by die hantering van grondmonsters:

• Homogene eenhede, wat ook prakties vir gewasverbouingsdoeleindes is, moet gemonster word. (Homogeniteit word bepaal deur vorige gewasprestasie, gronddiepte, grondkleur, grondtekstuur en topografie);

• ’n Grondmonster moet ’n homogene eenheid van nie meer as 50 ha verteenwoordig nie;

• Homogene eenhede moet duidelik en afsonderlik genommer word;

• Probleemkolle moet apart aangedui en gemonster word;

• By die neem van die monster moet alle vreemde materiaal (gras, stokke, los klippe) by die monsterpunt verwyder word. In die geval van baie klipperige gronde moet ’n skatting van die klippersentasie per volume gemaak word;

• Op elke homogene eenheid moet 20-40 monsters eweredig oor die volle oppervlakte van die land geneem word. Opvallende swak kolle, wenakkers, vergaderplekke van diere, ensovoorts moet vermy word;


102

• Die aanbevole diepte vir monsterneming van die bogrond is ongeveer 200 mm, dit wil sê die 0-200 mm gedeelte van die bogrond word gemonster. Ondergrondmonsters word in die 200-600 mm laag van die profiel geneem in droëlandproduksie en in die 600-1200 mm profiellaag in besproeiingsproduksie;

• Indien die land geploeg is, moet monsters lukraak oor die hele oppervlakte geneem word. Indien die rye van die vorige oes nog sigbaar is, moet die submonsters lukraak tussen en in die rye geneem word;

• Om resultate te kan vergelyk, moet elke keer op ongeveer dieselfde tyd van die jaar, of tydens dieselfde fase van die verbouingsprogram gemonster word, maar minstens een keer elke drie jaar;

• Die 20-40 monsters waaruit ’n finale monster saamgestel word, moet op ’n skoon sak saamgevoeg word. Klonte word stukkend gemaak, vreemde materiaal verwyder en die grond deeglik gemeng. Nadat dit oopgesprei is in ’n dun lagie, word klein skeppies eweredig oor die volle diepte en oppervlakte geneem en in ’n skoon plastieksakkie of kartonhouer geplaas. Hierdie finale monster, verteenwoordigend van ’n homogene eenheid, moet ’n massa van 0.5-1.0 kg hê;

• Bykomende gegewens oor die eienskappe van die grond, klimaat en oor die produksie- en bemestingsgeskiedenis moet ook voorsien word, aangesien aanbevelings nie bloot op grondontledings gebaseer kan word nie.

Grondsuurheid

Een van die groot knelpunte in die verbouing van koring in die somerreëngebied is grondsuurheid. Wanneer daar na die gegewens van produsente se grondontledings gekyk word, is dit duidelik dat die probleem ernstige afmetings begin aanneem. Suur gronde kom reeds wydverspreid voor, veral in die hoë reënvalgebiede.

Die nadelige effek van suur grond is as gevolg van die hoë vlakke van aluminium, in verhouding met ander katione, in die grond. As gevolg hiervan word oormatige hoeveelhede aluminium opgeneem, wat dan toksies vir die koringplant is. Alhoewel ontkieming en plantestand nie nadelig deur suur grond met hoë aluminium beïnvloed word nie, word aluminiumtoksisiteit reeds in die vroeë ontwikkelingstadium waargeneem, gewoonlik in September, wanneer warmer temperature groei en ontwikkeling bevorder. Soos die plant se wortelstelsel ontwikkel en aan die hoë aluminium blootgestel word, kom tipiese droogte- en voedingstekortsimptome voor en vind algehele plantafsterwing mettertyd plaas. Baie kenmerkend is chlorose (dooie plantweefsel) van die blaarpunte. Die plant se wortelstelsel toon baie duidelik die invloed van aluminiumtoksisiteit. Tipiese simptome is die verdikking van wortelpunte, bros laterale wortels en die wortels toon ’n bruin verkleuring. Hierdie inhibering van wortelgroei verlaag die opname van water en plantvoedingstowwe.


103

Riglyne

Die pH (KCl) en die tekstuurklas van die grond word gebruik om ’n aanduiding te gee van die kalkbehoefte vir grondsuurheid regstelling. Indien die pH (KCl) laer is as 4.5, pH (CaCl₂) laer as 5.0 of pH (H₂O) laer as 5.5, moet volledige ontledings gedoen word om die kalkbehoefte te bepaal. In Tabel 1 word die kalkbehoeftes (ton per hektaar), wat deur middel van navorsing bepaal is, weergegee. Aangesien die verhouding van aluminium teenoor die ander katione in die grond deurslaggewend vir die plant se reaksie is, is dit belangrik om daarop te let dat, indien pH-waardes laer is as 4.5 en/of persentasie suurversadiging groter as 8% is, bekalk behoort te word.

Tabel 1. Kalkbehoeftebepaling (ton/ha) vir wisselende suurheidsvlakke en klei-inhoude

% Klei∆ pH > 0.5∆ SV > 32

∆ pH : 0.5-0.4∆ SV : 32-25

∆ pH : 0.4-0.3∆ SV : 25-15

∆ pH : 0.3-0.2∆ SV : 15-10

∆ pH < 0,2-0,1∆ SV < 10

5-10 3.9 3.0 2.2 1.4 0.5

10-15 4.1 3.3 2.5 1.6 0.8

15-20 4.4 3.5 2.7 1.9 1.0

20-25 4.6 3.8 2.9 2.1 1.3

25-30 4.8 4.0 3.2 2.3 1.5

30-35 5.1 4.2 3.4 2.6 1.7 Δ pH-Verandering in pH (KCl)

Δ SV-Verandering in % suurversadiging

Kalkbehoefte = Δ pH* 8.324+0.0459*Klei-1.037

Die minimum aanvaarde pH-vlak is 4.5 (KCl). Daar moet dus bekalk word om minstens dié pH-vlak te bereik. Dit beteken dat indien die grond se pH 4 is, die verandering wat bewerkstellig moet word 0.5 pH eenhede is. ’n Grond met 9% klei sal dan in dié geval 3 ton kalk per hektaar benodig om ’n pH van 4.5 te bewerkstellig. Indien die kalkbehoefte hoër as 4 ton/ha is, moet bekalking verkieslik in twee produksie-seisoene toegedien word en nie alles gelyktydig nie. Die vergelyking onder Tabel 1 kan ook gebruik word vir kalkbehoeftebepaling, deur bloot die verandering in pH wat verlang word en die klei-inhoud in die vergelyking te stel.

Die kalkbehoefte in Tabel 1 is gebaseer op ’n kalkbron met ’n KKE (Hars) van 75.30. Indien die KKE (Hars) hoër of laer waardes het, kan ’n aanpassing as volg gemaak word vir byvoorbeeld ’n grond met ’n 3.5 ton/ha kalkbehoefte.


104

Veronderstel ’n KKE (Hars) van 90% dan geld die volgende:

75.3/90 = 0.843.5*0.84 = 2.93 ton kalk/ha, dus ±3 ton/ha

Indien die KKE (Hars) laer is, bv. 60%, dan geld die volgende:

75.3/60 = 1.263.5*1.26 = 4.4 ton kalk/ha, dus ±4.5 ton/ha

Tipe kalkbron

Dit is belangrik dat die tipe kalkbron (kalsities of dolomities) wat aangewend gaan word, reg gekies moet word. Hierdie keuse word bepaal deur die Ca:Mg-verhouding en die Mg-inhoud van die grond. Indien die Ca:Mg-verhouding groter as 10:1 is, word dolomitiese kalk aanbeveel. Wanneer die Ca:Mg-verhouding kleiner as 10:1 is, word die keuse van kalkbron bepaal deur die Mg-inhoud van die grond. Indien dit hoër as 40 mg/kg (d.p.m.) is, word kalsitiese kalk aanbeveel, terwyl dolomitiese kalk die aangewese bron is indien die Mg-inhoud van die grond laer as 40 mg/kg is.

Toediening van kalk

Bekalkingsmateriaal moet aan sekere vereistes van fynheid en reaktiwiteit voldoen om effektiewe neutralisering van grondsuurheid te verseker. Dolomitiese landboukalk moet meer as 20% magnesiumkarbonaat (MgCO3) en kalsitiese landboukalk meer as 70% kalsiumkarbonaat (CaCO3) bevat. Die fynheid van die kalkbron moet van so ’n aard wees dat meer as 80% van die produk deur ŉ 60 maas sif sal val, met ander woorde fyner as 250 mikron.

Dit is belangrik dat kalk reeds met die primêre bewerking drie tot vier maande voor planttyd toegedien moet word. Indien die grond droog is, sal baie min of geen reaksie plaasvind nie en kan die plant reeds op ’n vroeë stadium grondsuurheidskade opdoen.

Faktore soos grondtekstuur, stikstofbemesting en die hoeveelheid kalk wat toegedien word, sal bepaal hoe gereeld kalk toegedien moet word. Grondtekstuur is hier die belangrikste faktor. Herversuring vind baie vinniger plaas in liggetekstuurde sandgronde as in swaarder, kleierige gronde as gevolg van die verskil in bufferkapasiteit. In sandgronde word heelwat minder kalk benodig om ’n spesifieke grondsuurheidsvlak daar te stel.

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat ’n goeie reaksie met bekalking slegs verkry kan word, indien die kalk behoorlik vermeng word in die grondlaag waar die probleem voorkom. Die


105

kalkdeeltjies moet in noue kontak met die slik- en kleideeltjies gebring word, ten einde die waterstof- en aluminiumione te verplaas. In die praktyk word die uitgestrooide kalk gewoonlik eers ingewerk met ’n tweerigtingskottelsny-eg, waarna dit tot op ’n diepte van 200 mm tot 400 mm ingeploeg word.

Cultivarkeuse as hulpmiddel

Ter ondersteuning van die bekalkingsprogram kan cultivars met verskillende vlakke van aluminiumverdraagsaamheid ook gebruik word om opbrengsverliese op suurgronde te beperk. Dit is bekend dat daar verskeie cultivars bestaan wat by hoë aluminiumvlakke relatief goed presteer. Cultivars kan in verskillende klasse ingedeel word op grond van hulle aluminiumverdraagsaamheid. Die klasse waarna hier verwys word is soos volg:

• goeie verdraagsaamheid (tolerant)

• redelike verdraagsaamheid (matig tolerant)

• swak verdraagsaamheid (sensitief )

Die cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraagsaamheid word in Tabel 2 aangedui.

Tabel 2. Cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraagsaamheid

Tolerant Matig tolerant Sensitief

Koonap Matlabas Elands

PAN 3161 PAN 3111 Gariep

SST 316 PAN 3368

SST 356 Senqu

SST 3149

SST 317

SST 347

SST 374

SST 387

Gebaseer op die teenwoordigheid van die ALMT1 merker en saailing-evaluering van cultivars

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat cultivarkeuse nie alleen op grond van aluminiumverdraagsaamheid geneem kan word nie. Graanopbrengs en -kwaliteit bly een van die belangrikste fokuspunte tydens die uitoefening van cultivarkeuse. Cultivarkeuse in terme


106

van aluminiumverdraagsaamheid is slegs ‘n korttermyn oplossing met ‘n bepaalde risiko daaraan gekoppel. Dit is ‘n hulpmiddel om die tydperk wat nodig is vir neutralisering van suur gronde te oorbrug. ‘n Korrekte bekalkingsprogram bly die aangewese, lae risiko oplossing om in die toekoms volhoubare opbrengste te verseker.

Stikstofbemesting onder droëlandtoestande

Die stikstofbemestingsriglyne, op streekbasis vir die verskillende opbrengsmikpunte, word in Tabel 3 aangedui. By die gebruik van die riglyne moet die volgende belangrike aspekte in gedagte gehou word:

• Alle riglyne geld vir die verbouing van koring-na-koring en alle strooi word tydig teruggewerk in die grond.

• Alle stikstofbemesting moet reeds met planttyd toegedien wees en geen bobemesting word normaalweg aanbeveel nie.

• Hoë stikstoftoedienings by die saad kan ontkieming en dus plantestand, benadeel.

• Om hierdie rede word aanbeveel dat nie meer as 20 kg N/ha by die saad geplaas word nie. Toedienings van hoër as 20 kg N/ha moet kort voor planttyd toegedien word, of met plant weg van die saad gebandplaas word. Weens verliese aan opgegaarde grondwater, wat gewoonlik met grondbewerking gepaard gaan, word verkies om hoër stikstoftoedienings met plant te bandplaas.

Proteïeninhoud van die graan kan verhoog word met hoër toedienings van stikstof en die aanpassings in die bemestingsprogram vir hierdie doel is reeds gemaak.

• Hoë opbrengste en gepaardgaande hoë volumes oesresidue kan lei tot onverrotte residue in die grond met planttyd as gevolg van laat bewerkings en/of nat toestande tydens die bewerkingstyd.

• Stikstofnegatiewe periodes en gepaardgaande verswakte groei kan voorkom wat tot laer opbrengste en ook verlaagde kwaliteit lei. Waar dié situasie voorkom of verwag word, moet aanpassings in die bemestingstrategie gemaak word deur verhoogde stikstoftoedienings met plant, of toedienings van stikstof (15 kg N/ha) en kalk (0.5 ton/ha) tydens die laat bewerking van gronde om die ontbindingsproses te versnel.

• Verwydering van oesreste (baal, brand of beweiding) noodsaak ook aanpassings in die bemestingsbeplanning om vir verliese aan voedingstowwe uit die grond te kompenseer.

• Die voordele van geskikte wisselboupraktyke in oesresidue-hantering kan uit bogenoemde besef word, omdat voldoende tyd vir bewerking en residue-hantering/ontbinding beskikbaar is. Verdigte lae in gronde lei tot verminderde vogopgaring, voorkoms van versuipte kolle in lande en beperk hierdeur die wortelontwikkeling van die gewas wat vog- en voedingstofopnames beperk, gevoeligheid vir stremmingstoestande verhoog en sodoende die risiko vir verlaagde opbrengs en kwaliteit verder verhoog.


107

Tabel 3. Stikstofbemesting (kg N/ha) onder droëlandtoestande volgens produksiegebied en beplanningsopbrengs in die somerreëngebied

ProduksiestreekBeplanningsopbrengs

(ton/ha)Stikstofbemesting

(kg N/ha)

Suid-Vrystaat 1.01.52.0

101525

Noordwes-Vrystaat 1.01.52.0

2.5 *3.0 *

>3.5 *

1020304555

65+

Sentraal-Vrystaat 1.01.5

>2.0

1525

35+

Oos-Vrystaat 1.01.52.02.5

>2.5

15304050

60+

Noordwes 1.01.52.0

51525

Mpumalanga 1.01.52.02.5

10203040

* Geldig vir die gebied rondom Wesselsbron-Viljoenskroon waar ‘n hoë watertafel en goeie vogvoorsiening

‘n hoër beplanningsopbrengs begunstig


108

Stikstofbemesting onder besproeiing

Die stikstofbemestingsriglyne vir besproeiingskoring word in Tabel 4(a) weergegee.

Tabel 4(a). Stikstofbemesting (kg N/ha) onder besproeiing volgens beplanningsopbrengste

Beplanningsopbrengs (ton/ha) Stikstofbemesting (kg N/ha)

4-5 80-130

5-6 130-160

6-7 160-180

7-8 180-200

8+ 200+

• Die riglyne in Tabel 4(a) maak nie voorsiening vir die wisselboupraktyk met koring ná peulgewasse nie. In so ‘n geval sal dit nodig wees om die stikstofriglyne aan te pas, aangesien peulgewasse stikstof in die grond kan agterlaat. Dan behoort die produsent ‘n kundige te raadpleeg; óók as hy groot hoeveelhede oesreste inwerk, aangesien dit ook die residuele stikstofvlak in die grond beïnvloed en aanpassings in stikstofbestuur noodsaak.

• Die praktyk om stikstof onder besproeiing te verdeel, het deur die jare baie aandag geniet. Daar is bevind dat effektiewe stikstofbestuur deur die groeiseisoen produsente in staat stel om hoë graanopbrengste met aanvaarbare proteïeninhoud te produseer. Verder kan aanpassings in opbrengspotensiaalverhogings as gevolg van koeler winters, gepaardgaande met verhoogde halmvorming, ook gemaklik bestuur word. Die gedagterigting agter die verdeling van N deur die groeiseisoen is eerstens om die effektiwiteit van gebruik deur die plant te verhoog deur te verseker dat voldoende voedingstowwe beskikbaar is wanneer dit benodig word vir groei en ontwikkeling en tweedens om graankwaliteit te optimaliseer.

• ‘n Verdelingskedule van stikstofbemesting by verskillende opbrengsmikpunte op ‘n grond met 15-25% klei-inhoud word in Tabel 4(b) weergegee. Op gronde met laer kleipersentasies kan die plant toedieningshoeveelhede en die toedienings op stoelstadium verder onderverdeel word na gelang van die praktiese situasie (besproeiingstoerusting) vir die voorkoming van verliese. Op gronde met hoër kleipersentasies (>25%) kan dieselfde verdelings as in Tabel 4(b) gevolg word. Die belangrikste punt hier is om op die onderskeie stadia vir opbrengs en proteïenontwikkeling te konsentreer. Die belangrikheid van effektiewe besproeiingskedulering en waterbestuur kan nie genoeg beklemtoon word nie, aangesien dit die effektiwiteit van stikstofbemesting en verdelingspraktyke direk beïnvloed. Die pyp- tot vlagblaarstadia is ‘n kritieke tyd waartydens stikstofbestuur en opbrengspotensiaaltoestande geëvalueer moet word. Effektiewe stikstofbestuur in dié tyd kan u opbrengspotensiaal verseker, maar meer belangrik ook verseker dat proteïeninhoud van die graan tot aanvaarbare vlakke verhoog word. Navorsing het bewys dat verhoogde


109

en laat toedienings van stikstof hoër proteïenwaardes van die graan lewer wat daarop dui dat dit ‘n werkbare bestuursopsie is in situasies waar stikstof die beperkende faktor is. Hiermee saam is die toediening van stikstofbemesting in die vlagblaar- tot blomstadium van plantontwikkeling ook belangrik om te verseker dat voldoende stikstof beskikbaar is vir korrelgroei en ontwikkeling en vir aanvaarbare vlakke van proteïen in die graan.

• Afhangende van die opbrengspotensiaal moet tussen 0 en 60 kg N/ha toegedien word om proteïeninhoud van die graan bo 11% te verhoog. Toedienings van stikstof word in bogenoemde periode gemaak om voldoende tyd toe te laat vir plantopname en benutting tydens ontwikkeling.

• Stikstof- en waterbestuur gaan hand aan hand in besproeiingsboerdery. Dit is dus belangrik om te verseker dat daar voldoende water in die grondprofiel is om vogstremmings te voorkom en om effektiewe opname van voedingstowwe te verseker. Wateronttrekking moet slegs gebeur wanneer die aarsteel van die plante verkleur het. Voor hierdie stadium van die groeiseisoen is die plant steeds besig met vervoer van voedingstowwe na die ontwikkelende graan en waterstremming sal korrelontwikkeling benadeel en lae hektolitermassa tot gevolg hê.

Tabel 4(b). Verdeling van stikstof deur die groeiseisoen by verskillende opbrengsvlakke

Opbrengs (ton/ha)Stikstofverdeling (kg N/ha)

Plant tot stoelStoel- tot

pypstadiumVlagblaar- tot blomstadium

4-5 80-100 30 0

5-6 100 30 30

6-7 100-130 30 30

7-8 130-160 30 30

>8 160 30-60 30-60

Fosfaatbemesting

Daar word gebruik gemaak van ‘n verskeidenheid van fosforontledingsmetodes. Omdat die ontledingswaardes wat met die verskillende metodes verkry word drasties van mekaar kan verskil, is dit nodig om ‘n vergelyking te kan tref tussen die verskillende metodes. Hoewel die verskillende metodes op kleierige gronde (soos die swart turfgrond), sterk suur of alkaliese toestande, nie konstante verhoudings teenoor mekaar handhaaf nie, word benaderde verhoudelike verwantskappe in Tabel 5 aangedui, wat geldig sal wees vir die meeste gronde. By die interpretasie van die fosforbemestingsriglyne vir beide droëland- en besproeiingskoring moet die volgende in gedagte gehou word:


110

• Wanneer na fosforbemesting verwys word, word sitroensuuroplosbare of wateroplosbare fosforbronne bedoel.

Tabel 5. Verhoudelike verwantskappe vir fosfor in grond (mg P/kg) bepaal volgens verskillende ontledingsmetodes

Ambic 1 Bray 1 Bray 2Sitroensuur

(1:20)Olsen

6 6 9 10 4

8 10 13 15 6

11 14 18 20 8

13 17 22 25 10

16 20 26 30 12

20 24 31 35 14

23 28 36 40 16

26 31 40 45 18

30 34 45 50 20 • Ekonomiese beginsels is toegepas in die opstel van die riglyne en die hoeveelheid

fosforbemesting, soos vervat in die riglyne, dui die hoeveelheid aan waar maksimum bruto wins gemaak word.

• Die riglyne maak voorsiening vir ‘n matige opbou van grondfosforstatus by lae vlakke van grondfosfor indien die koringstrooi nie van die land af verwyder word nie. ‘n Geleidelike, eerder as ‘n summiere opbouproses, word ondersteun met bandplasing van fosfor (P) bemesting tydens die plantproses.

• Die hoër fosforbemestingshoeveelhede in die riglyne het betrekking op die laer ontledingsyfer en omgekeerd. Vir ontledingswaardes tussen hierdie grense moet die korrekte fosforbemesting binne die gegewe hoeveelhede afgelei word.

• Suurgrondtoestande kan plantreaksie op toegediende P-bemesting by hoë grondfosforstatus tot gevolg hê as gevolg van die relatiewe laer beskikbaarheid van residuele grond P.


111

Fosfaatbemesting onder droëlandtoestande

In Tabel 6 word die fosforbemestingsriglyne vir verbouing onder droëlandtoestande volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte aangedui.

Tabel 6. Fosfaatbemesting (kg P/ha) onder droëlandtoestande volgens beplannings-opbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1-ontledingsmetode

Beplanningsopbrengs(ton/ha)

Grondfosforgehalte (mg/kg)

<5 5-18 19-30 >30

kg P/ha

1.0 6 5 4 4

1.5 9 8 6 5

2.0 12 12 8 7

2.5+ 18 15 12 10 Fosforbemesting onder besproeiing

In Tabel 7 word die fosforbemesting (kg P/ha) vir besproeiingskoring volgens beplan-ningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1-ontledingsmetode aangegee.

Tabel 7. Fosfaatbemesting (kg P/ha) onder besproeiing volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1-ontledingsmetode


Grondfosforgehalte (mg/kg)

<5 5-18 19-30 >30

kg P/ha

4-5 36 28 18 12

5-6 44 34 22 15

6-7 52 40 26 18

7+ >56 >42 >28 21


112

Kaliumbemesting

Kaliumtekorte kom selde voor onder koringverbouing, aangesien gronde in Suid-Afrika redelik ryk is aan kalium. Gevolglik word daar selde ‘n verhoging in graanopbrengste as gevolg van kaliumbemesting waargeneem. Enkele toestande waaronder kaliumtekorte moontlik kan voorkom, is as volg:

• hooggeloogde sanderige gronde met lae inherente grondkalium;

• koue en/of nat en/of droë grondtoestande;

• baie hoë magnesium- en/of kalsiuminhoud van gronde.

Daar is min verskil tussen die hoeveelhede kalium wat volgens die Ambic 1- en ammoniumasetaatmetode ontleed word. In die tabelle sal daar dus net na grondkalium verwys word sonder verdere vermelding van die ontledingsmetode.

Kaliumbemesting onder droëlandtoestande

Kalium grondontledingswaarde, die tekstuurklas van die grond (kleipersentasie) en die beplanningsopbrengs word aangedui in die aanbevelings in Tabel 8, om te besluit of kaliumbemesting nodig is of nie.

Die hoeveelheid kalium kan as ’n mengsel saam met stikstof en fosfor gebandplaas word. Indien die kaliumbehoefte so hoog is dat dit nie in die band geplaas kan word nie, moet die kalium voor plant uitgestrooi en ingewerk word. Hier moet egter gewaak word teen onnodige vogverliese. Navorsingsresultate het aangetoon dat bandplaas wel die mees effektiewe metode van toediening is.

Tabel 8. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder droëlandtoestande volgens tekstuurklasse, grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs


Grondkaliumgehalte (mg/kg)

<60 61-80 81-120* >120

Kalium kg/ha

1-2 20 15 15 0

2-3 30 20 20 0

3+ 40 25 25 0

* By gronde met >35% klei word geen K aanbeveel nie, alhoewel onderhoudskaliumbemesting wel toegedien kan word om grond K vlakke in stand te hou


113

Kaliumbemesting onder besproeiing

Kaliumbemestingsriglyne vir besproeiingskoring volgens grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs word in Tabel 9 aangedui. Die kaliumbemesting kan as ‘n mengsel saam met stikstof en fosfor voor planttyd breedwerpig uitgestrooi en ingewerk word.

Tabel 9. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder besproeiing volgens grondkalium-status en beplanningsopbrengs


Grondkaliumgehalte (mg/kg)

<60 61-80 81-120* >120

4-5 50 25 25 0

5-6 60 30 30 0

6-7 70 35 35 0

7+ 80 40 40 0

* By gronde met >35% klei word geen K aanbeveel nie

* Op <35% kleigronde kan K toediening verdeel word deur die seisoen om deurlopende beskikbaarheid in die bogrond te verseker

Mikro-elemente

Alhoewel mikro-elemente in lae hoeveelhede deur plante benodig word, kan die waarde en belang daarvan nie onderskat word nie. Elkeen van die mikro-elemente vervul ’n onontbeerlike rol in die fisiologie van die plant. Yster, mangaan, sink, koper en boor is belangrik vir normale ontwikkeling en groei van koring. Indien een of meer van die elemente in gebrekkige hoeveelhede teenwoordig is, kan sigbare tekortsimptome op plantorgane verskyn. Wanneer die simptome sigbaar is, het skade (opbrengsverlies) ongelukkig reeds plaasgevind. Hierdie tekorte kan vroegtydig reggestel word en sodoende kan verdere opbrengsverliese beperk word.

Op dié stadium word mikro-elemente nie algemeen aanbeveel onder droëlandtoestande nie, aangesien die risiko op kosteverhaling te groot is. In gevalle waar mikro-elemente wel die opbrengsbeperkende faktor is, veral onder besproeiing en die spesifieke tekort deur middel van ’n plantontleding bevestig is (Tabel 10), kan die regstelling van die probleem oorweeg word.

Regstelling van matige tekorte kan met ’n enkele blaarbespuiting tussen stoel- en vlagblaarstadium geskied. Waar ernstige tekorte voorkom, kan ’n tweede bespuiting op vlagblaarstadium uitgevoer word.


114

Plantontledingwaardes

Tabel 10. Plantontledingswaardes van koring op vlagblaarstadium

Elemente Laag (tekort) Marginaal Hoog (voldoende)

N % <3.4 3.7-4.2 >4.2

P % <0.2 0.2-0.5 >0.5

K % <1.3 1.5 >1.6

S % <0.15 0.15 >0.4

Ca % <0.15 0.2 >0.2

Mg % <0.1 0.15 0.15-0.3

Cu (mg/kg) <5 5-10 10

Zn (mg/kg) <20 20-70 >70

Mn (mg/kg) <30 35-100 >100

Fe (mg/kg) <25 50-180 >180

Mo (mg/kg) <0.05 0.05-01 >0.1

B (mg/kg) <6 6-10 10


115

ONKRUIDBEHEER IN KORING

Onkruidbeheer in enige kleingraanproduksiesisteem kan kompleks wees, veral met die ontwikkeling van onkruiddoderweerstandbiedende onkruide. Daar is gevind dat die teenwoordigheid van onkruid in koring die opbrengs met tot 33% kan verminder. Gedurende die afgelope seisoene het dit duidelik geword dat verskeie na-opkoms onkruiddoders nie meer grasonkruide voldoende beheer nie. Baie produsente moes beweeg na ‘n geïntegreerde onkruidbestuurstelsel en fokus nou op voor-opkoms beheerstrategieë.

Voor enige beheerstrategieë geïmplimenteer kan word, is dit baie belangrik om die onkruid wat beheer moet word, korrek te identifiseer. Dit is veral belangrik, omdat verskillende onkruiddoders benodig word vir verskillende onkruide en verskillende dosisse word ook gebruik. Deur die verkeerde onkruiddoder en/of dosis te gebruik, kan geselekteer word vir onkruiddoderweerstandbiedende onkruide.

Party van die mees problematiese onkruide in die somerreënvalgebiede sal bespreek word. Die geregistreerde onkruiddoderlys is saamgestel uit die boek: “A Guide for the Chemical Control of Weeds in South Africa”. Dit is ‘n CropLife/AVCASA Suid-Afrika samevatting en is saamgestel deur Kathy van Zyl (http://www.efekto. co.za/wp-content/uploads/mixing_labels/Herbicide%20guide.pdf ).

Fallopia convolvulus (Wilde bokwiet)

Figuur 1. Wilde bokwiet saailing

Figuur 2. Wilde bokwiet in ‘nhawerland

Wilde bokwiet is ‘n slanke, rankende eenjarige plant met ‘n diep penwortelstelsel. Die stingels is rond en haarloos en het skurwe strepe. Die blare is enkelvoudig en afwisselend gerangskik. Dit is ook driehoekig met gespitste punte en hartvormige basisse (Fig. 1). Blare van wilde bokwiet is gaafrandig, haarloos en skurwerig en kan tot 5.5 cm lank en 4.5 cm breed word. Die klein blomme is groen of wit en kom in bondels op okselstandige asse voor. Sade is swart en skerp en lyk soos driehoekige neutjies. Die sade is ook haarloos en blink en kom gewoonlik in blywende, bruin blomdekke voor. Die sade kan tot 3 mm lank en 2.5 mm breed word.

Wilde bokwiet kom wydverspreid in suidelike Afrika voor en kan ‘n strawwe mededinger met gewasse wees. Die onkruid kan oprank teen gewasse en tot so mate kompeteer met die gewas dat die gewas doodgaan (Fig. 2). Dit is veral ‘n problematiese onkruid in die oostelike Vrystaat.


116

Hierdie onkruid kan redelike toleransie toon teen sommige onkruiddoders, veral die hormoon-tipe onkruiddoders. Verskeie onkruiddoders is geregistreer vir die gebruik op wilde bokwiet (Tabel 1). Soos met alle onkruiddoders, moet die instruksies en dosis aanbevelings van die etikette streng nagekom word.

Tabel 1. Breëblaar onkruiddoders geregistreer vir die beheer van wilde bokwiet in koring

Aktiewe bestanddeel Formulasie Tyd van toediening

2,4-D480 g/ℓ Dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

500 g/ℓ SLEGS in die somerreënvalgebiede (nie KZN). Dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

aminopyralid 240 g/ℓ Onkruid voor blaarstadium 4

bromoxynil

225 g/ℓ Onkruide moet ten volle ontkiem wees, maar nie ouer as blaarstadium 6 nie

400 g/ℓ Dien toe wanneer gewas tussen blaarstadium 3 en voor die einde van stoelstadium is

450 g/ℓ Onkruide moet ontkiem wees, maar nie ouer as blaarstadium 6 nie

500 g/ℓ Koring moet tussen 3-blaar en einde van “booting”stadium wees

chlorsulfuron 750 g/kg Koring in blaarstadium 2-5

chlorsulfuron/metsulfuron-methyl 375/300 g/kg Onkruid in blaarstadium 3-4

chlorsulfuron/metsulfuron-methyl/tribenuron-methyl

119/79/222 g/kg

Wes-, Suid- en Oos-Kaap. Koring moet in blaarstadium 4-6 wees

dicamba 700 g/kg Gebruik slegs in tenkmengsels met Enhancer(10-12 g) + Reaper (10 g) + hulpmiddel

MCPA400 g/ℓ Dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

700 g/kg In droëland, dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

metsulfuron-methyl/thifensulfuron-methyl 68/680 g/kg Dien toe voor blaarstadium 4-5 van die onkruid

prosulfuron 750 g/kg Dien toe voor blaarstadium 4-5 van die onkruid

thifensulfuron-methyl 750 g/kg

Wes-, Suid- en Oos-Kaap. Gebruik slegs in tenk-mengsels met Enhancer + hulpmiddel, koring moet in blaarstadium 2-5 wees, maar nie later as 4 weke na opkoms nie

tribenuron-methyl 750 g/kg SLEGS besproeiingskoring, Koring in blaarstadium 3-5


117

Chenopodium album (Withondebossie)

Figuur 3. Jong Chenopodium plant

Figuur 4. Chenopodium saad

Hondebossie is ‘n eenjarige, veelvertakte, regop onkruid wat tot 1.5 m hoog kan groei. Hierdie onkruid het stewige penwortels en die stingel is gerib, groen-gelerig, dikwels rooierig gestreep en haarloos. Die blare is enkelvoudig, afwisselend gerangskik en varieër van lanset- tot eiervormig (Fig. 3). Blaarrande kan wissel van glad tot onreëlmatige getande rande. Blare is gewoonlik donkergroen aan die bokant en melerig wit aan die onderkant. Saailinge kan ook “wollerig” vertoon as gevolg van die wit verkleuring op die jong blare. Blare kan tot 5 cm lank en 3 cm breed wees. Hondebossie se blomme is groen, in digte eindstandige en okselstandige pluime, sonder ‘n kroon, met vyf gekielde kelkblare. Die sade is lensvormig, blink-swart en tot 1.5 mm in deursnee (Fig. 4).

Daar word ook algemeen na die onkruid as ‘n misbredie verwys, maar dit moet nie verwar word met Amaranthus spesies wat ook eetbaar is nie. Dit kom wydverspreid in Suid-Afrika voor en is ook rypbestand en kom algemeen voor in

wintergewasse. Withondebossie kan beheer word deur middel van ‘n vlak bewerking in die saailingstadium.

Die doeltreffendste manier van beheer is deur middel van onkruiddoders. Verskeie onkruiddoders is geregistreer vir die beheer van withondebossie in koring (Tabel 2). Volg die spesifieke aanduidings en dosis aanwysings slaafs na op elke produk se etiket. Groenhondebossie is ook ‘n Chenopodium spp. (C. carinatum) en alhoewel meeste onkruiddoders in Tabel 2 ook groenhondebossie kan beheer, moet nogsteeds seker gemaak word watter Chenopodium spp. op elke produk se etiket aangedui word.


118

Tabel 2. Breëblaar onkruiddoders geregistreer op koring vir die beheer van withondebossie

Aktiewe bestanddeel Formulasie Tyd van toediening2,4-D 480 g/ℓ Dien toe tussen groeistadium 7-13 van koring

500 g/ℓ Slegs in somerreënvalgebiede (nie KZN). Dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

2,4-DB 400 g/ℓOndergesaaide lusern in graangewasse, koring moet tussen blaarstadium 5 en volle halmvorming wees, LEES ETIKET

aminopyralid 240 g/ℓ Onkruid voor blaarstadium 4bendioxide 480 g/ℓ Dien toe op jong, aktief-groeiende onkruide

bromoxynil

225 g/ℓ Onkruide moet ten volle ontkiem wees, nie ouer as blaarstadium 6

400 g/ℓ Dien toe wanneer gewas tussen 3-blaar en einde van stoelstadium is

450 g/ℓ Onkruide moet ten volle ontkiem wees, nie ouer as blaarstadium 6

500 g/ℓ Koring moet tussen 3-blaar en einde van “booting” stadium wees

carfentrazone-ethyl/metsulfuron-methyl 400/100 g/kg Oos-Kaap, koring in blaarstadium 3-5

chlorsulfuron 750 g/kg Koring in blaarstadium 2-5chlorsulfuron/metsulfuron-methyl 375/300 g/kg Onkruid in blaarstadium 3-4

chlorsulfuron/metsulfuron-methyl/tribenuron-methyl

119/79/222g/kg Wes-, Suid- en Oos-Kaap, koring in blaarstadium 4-6

dicamba 700 g/kg Slegs in tenkmengsel met Enhancer (10-12 g) + Reaper (10 g) + hulpmiddel

fluroxypyr/triclopyr 240/120 g/ℓ Onkruid in blaarstadium 2-10

MCPA

400 g/ℓ Dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

700 g/kgHoofsaaklik eenjarige breëblaar onkruide in droëlandkoring, dien toe tussen groeistadium 7-13 van die koring

metsulfuron-methyl/thifensulfuron-methyl 68/680 g/kg Dien toe voor blaarstadium 4-5 van onkruid

metsulfuron-methyl/tribenuron-methyl 120/600 g/kg Slegs in tenkmengsel met 2,4-D Ester of Voloxynil B

225 ECprosulfuron 750 g/kg Dien toe voor blaarstadium 4-5 van onkruid

thifensulfuron-methyl 750 g/kgOos-Kaap, Slegs in tenkmengsel met Enhancer+ hulpmiddel, koring in blaarstadium 2-5, nie later as 4 weke na onkruid opkoms nie

triasulfuron 750 g/kg Oos-Kaap, dien toe tydens plant


119


tribenuron-methyl 750 g/kg Slegs in besproeiingskoring in somerreënvalgebiede, koring in blaarstadium 3-5

trifluralin 480 g/ℓ Gebruik slegs in geplante lande, LEES ETIKET

Avena fatua (Wildehawer)

Wildehawer is ‘n eenjarige gras (eenjarig = gaan deur hele lewenssiklus in een jaar). Dit kan tussen 60-90 cm hoog word en groei of regop of in polle (Fig. 5). Die halms van wildehawer groei regop en is haarloos, dit het ook twee tot vyf knope. Blaarskedes is ook haarloos en kan tot 20 cm lank raak. Die blare is haarloos, lynvormig en skerppuntig en kan tot 24 cm lank en 8 mm breed word. Die blaartongetjie is membraanagtig en tot 6 mm lank. Bloeiwyses is oop, los pluime wat tot 40 cm lank word, terwyl die blompakkies langwerpig, smal en gapend is. Twee tot drie blomme kom voor. Die kroonkaffies het elk een naald wat gebuig en gedraai is, met ‘n donkerbruin onderkant. Sade lyk soos tipiese hawersaad en is strooikleurig, behaard en gerond aan die een kant (Fig. 6), met ‘n spleet aan die ander kant. Sade kan tot 9 mm lank en 2 mm breed word.

Hierdie onkruid is ‘n strawwe mededinger en kom algemeen in die Suid-Kaap Provinsie en die graanproduserende dele van die Vrystaat voor, veral waar monokultuur koringverbouing plaasvind. Wildehawer saad word gewoonlik versprei deur besmette koringsaad en met masjinerie (soos byvoorbeeld stropers).

Na-opkoms onkruiddoders word toegedien nadat die onkruid en/of gewas reeds op is. Verskeie onkruiddoders is geregistreer vir die beheer van wildehawer in mielies en koring (Tabel 3). Volg die spesifieke aanduidings en dosis aanwysings slaafs na op elke produk se etiket. Sien altyd die etiket vir aanwysings.

Figuur 5. Avena plant

Figuur 6. Avena kroonkaffies


120

Tabel 3. Onkruiddoders geregistreer op koring vir die beheer van wildehawer


clodinafop-propargyl 240 g/ℓNa-opkoms, blaarstadium 2-4, dosis hang af van die onkruidspesie en metode van toediening

diclofop-methyl 378 g/ℓNa-opkoms, slegs in besproeiingskoring in diesomerreënvalgebiede, voor blaarstadium 5 van die gewas

fenoxaprop-P-ethyl 120 g/ℓDien toe wanneer onkruid in blaarstadium 3-5 is.Dosis hang af van spesie, groeistadium en metode van toediening

flucarbazone-sodium 700 g/kg Koring in blaarstadium 3-5

pinoxaden 45 g/ℓ Dosis hang af van die grasspesie

pyroxsulam 45 g/ℓNa-opkoms, blaarstadium 2-3 van die koring tot die 2de node stadium, wanneer die wildehawer in saailingstadium is

tralkoxydim 100 g/ℓNa-opkoms, blaarstadium 2-4 van die onkruid (somerreënval - besproeiing)

triallate 480 g/ℓVoor-opkoms, dien toe op goed voorbereide saadbed net voor plant en werk in met ‘n planter binne 4 ure

triasulfuron 750 g/kg Dien toe tydens plant

Onkruiddoder weerstand in wildehawer kom reeds algemeen in Suid-Afrika voor. Produsente en chemiese adviseurs moet dus altyd weerstandbiedendheid in ag neem en nie onkruiddoders gebruik waarteen weerstand reeds voorkom nie. Kontak altyd ‘n betroubare chemiese adviseur voor die gebruik van enige chemikalieë om die korrekte dosis en spesifikasies op die etiket na te kom. Alle onkruiddoders wat geregistreer is vir die beheer van onkruide is saamgevat in die publikasie: “A guide to the chemical control of weeds in South Africa. A CropLife South Africa Compendium”.

(http://www.efekto.co.za/wp-content/uploads/mixing_labels/Herbicide%20guide.pdf ).


121

Amaranthus hybridus (gewone misbredie, Kaapse misbredie, hanekam)

Figuur 7. Gewone misbredie plant

Figuur 8. Gewone misbredie saad

Gewone misbredie is ‘n eenjarige kruidagtige onkruid wat so hoog as 90 cm kan groei, maar kan nog langer groei onder warm, subtropiese toestande. Stingels is groen tot bruin en soms rooi getint, met helder diep-groen, enkelvoudige teenoorstaande blare (Fig. 7). Blare is breed lansetvormig, 6 cm lank en 3 cm breed. Blaarare is duideliker gedefinieërd aan die onderkant van die blare. Blomme kom aan die bo-punt van stingels voor en is eenslagtig en vertoon soos ‘n “blom-aar”. Die manlike blomme kom meer aan die bokant van die blom-aar voor, met talryke vroulike blomme aan die onderkant. Blink, donkerbruin tot swart lensvormige sade word gehuisves in klein blaasvruggies (Fig. 8).

Dit is een van die mees algemeenste en volopste onkruide wat in bewerkte lande in suidelike Afrika voorkom. In Suid-Afrika word gewone misbredie in beide somer- en winterreënval areas aangetref. Gewone misbredie word maklik beheer deur vlakbewerking

wanneer onkruide nog in die saailingstadium is. Verskeie voor- en na-opkoms breëblaar onkruiddoders kan gebruik word om gewone misbredies effektief te beheer (Tabel 4).


122

Tabel 4. Onkruiddoders geregistreer op koring vir die beheer van gewone misbredie


2,4-D 480 g/ℓNa-opkoms wanneer gewas tussen groeistadium 7-13 is

2,4-DB 400 g/ℓOndergesaaide lusern in graangewasse, koring moet tussen blaarstadium 5 en volle halmvorming wees, LEES ETIKET

2,4-D/dicamba 240/80 g/ℓNa-opkoms, wanneer gewas tussen groeistadium 7-13 is

bendioxide 480 g/ℓNa-opkoms toediening, wanneer onkruid aktief groei

bromoxynil

225 g/ℓNa-opkoms voor blaarstadium 6 van onkruid en tussen 3-blaar en stoel-fase van gewas

400 g/ℓ450 g/ℓ500 g/ℓ

chlorsulfuron/metsulfuron-methyl

375/300 g/kg Onkruid in blaarstadium 3-4

dicamba 700 g/kgNa-opkoms, slegs toegedien in tenkmengsel met Enhancer (10-12 g) en Reaper (10 g)

halosulfuron 750 g/kg Na-opkoms toedieningfluroxypyr/triclopyr 240/120 g/ℓ Onkruid in blaarstadium 2-8

MCPA400 g/ℓ Na-opkoms wanneer gewas tussen groeistadium

7-13 is700 g/kgtrifluralin 480 g/ℓ Voor-plant toegedien

Baie dankie aan:

• Dr Elbé Hugo (Syngenta) vir haar hulp met die samestelling van meeste van die onkruid inligting.

• Clive Bromilow (Problem Plants and Alien Weeds of South Africa) en

• Chris Botha (Algemene Onkruide in Gewasse en Tuine in Suidelike Afrika) vir die gebruik van hulle boeke as verwysings van die nodige inligting rakende die bogenoemde onkruide.

Dankie ook aan Dr Mike Ferreira vir die gebruik van sommige van sy foto’s.


123

INSEKBEHEER ’n Verskeidenheid plae met verskillende voedingsvoorkeure kom op die gewas voor deur die loop van ’n koringseisoen. Nie al die plae is ewe skadelik nie en daarom is dit nodig om elke plaag en die riglyne vir die beheer daarvan afsonderlik te beskou as daar besluit moet word om beheer uit te oefen. Die beheermaatreël moet so gekies word, dat beheer effektief, ekonomies en omgewingsverantwoordelik is. Die korrekte identifikasie van plae is dus van uiterste belang om te verseker dat die gepaste beheer uitgeoefen word. ’n Veldgids vir die Identifikasie van Insekte in Koring is beskikbaar by LNR-Kleingraan teen ’n koste van R50 (+ R20 posgeld). Die volkleurgids bevat ’n kort omskrywing asook ’n foto van elke insek en sluit beide plae en voordelige insekte in. Insekte is oor die algemeen redelik klein, daarom kan die gebruik van ’n vergrootglas die taak van insek-identifikasie aansienlik vergemaklik. Dr’s Goddy Prinsloo, Justin Hatting, Vicki Tolmay en Astrid Jankielsohn kan vir meer inligting geskakel word. Riglyne vir die beheer van die verskillende plae word hieronder bespreek. Die meeste van die plae is sporadies van aard. Plantluise en bolwurms kom egter jaarliks voor.

Plantluise

In die somerreënvalgebied word daar vyf plantluisspesies algemeen op koring aangetref. Die Russiese koringluis (Diuraphis noxia) is die belangrikste en neem jaarliks plaagafmetings aan, terwyl die ander luise, naamlik gewone koringluis (Schizaphis graminum), hawerluis (Rhopalosiphum padi), die bruin aarluis (Sitobion avenae) en die graanroosluis (Metopolophium dirhodum) sporadies voorkom. Oor die algemeen kom Russiese koringluis en die gewone koringluis in droër, laer potensiaal toestande voor, terwyl die hawerluis, bruin aarluis en die graanroosluis in natter, hoër potensiaal toestande floreer.

Russiese koringluis

Figuur 1. Russiese koringluis

Russiese koringluis is ’n klein (<2.0 mm), spoelvormige, liggeel-groen tot grys-groen luis met baie kort antenna en ’n “dubbel stert” (Fig. 1).

Tot in 2005 het net een biotipe van die luis, naamlik RWASA1, in die Vrystaat voorgekom. ’n Meer skadelike Russiese koringluis biotipe is egter gedurende 2005 geïdentifiseer en cultivars met weerstand teen die oorspronlike RWASA1 (gelys in Tabel 1 op bladsy 130) is erg beskadig deur die nuwe Russiese koringluis biotipe, RWASA2. RWASA3 is in 2009 geïdentifiseer. Sedert 2009 het RWASA2 en RWASA3 elke jaar in die


124

koringverbouingsgebiede in Suid-Afrika voorgekom en in 2011 is RWASA4 in die Oos-Vrystaat aangeteken (Fig. 2).

Vir die afgelope 12 jaar was gasheerplant-weerstand die beste beheermaatreël vir Russiese koringluis en cultivars met weerstand teen RWASA1 word nogsteeds aanbeveel. Dit is nie moontlik om met die blote oog die biotipes uit te ken nie, maar die vatbare en weerstandsreaksie van plante kan maklik onderskei word. Blare van jong plante wat ’n vatbare reaksie toon, rol baie styf op en lê plat op die grond en gee ’n neergedrukte voorkoms. Op meer volwasse plante kom die kenmerkende wit tot witgeel strepe voor wat soms pers verkleur in koue weer. Die blare is styf toegerol, en are kan binne blare vasgeknyp word. In kontras kom slegs klein wit en geel blertse en kolle op weerstandbiedende plante voor en die blare rol nie styf toe nie, soos die geval met vatbare plante. Produsente behoort lande gereeld te ondersoek en moet bewus wees daarvan dat dit moontlik nodig sal wees om chemiese beheer toe te pas as luisgetalle toeneem.

Figuur 2. Verspreiding van Russiese koringluis biotipes in die somerreënvalgebied gedurende 2019


125

Tabel 1. Russiese koringluis weerstand of vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word

Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4 RWASA5

Elands (PTR) W V V V V

Gariep W V V V V

Koonap (PTR) W V V V V

Matlabas (PTR) W V V W V

PAN 3111 (PTR) V V V V V

PAN 3161 (PTR) W W W W MV

PAN 3368 (PTR) W W W W V

Senqu (PTR) W V V V V




SST 347 (PTR) W V W V V


SST 374 (PTR) W W W W V


W-Weerstand V-Vatbaar MV-Matig vatbaar

Weerstand teen RWASA1 en RWASA2 is slegs in die glashuis getoets

Weerstand teen RWASA3 en RWASA4 is in die glashuis, sowel as in die veld getoets

RWASA5 is in die 2018 seisoen die eerste keer in die veld waargeneem. Weerstand teen RWASA5 is slegs in die glashuis getoets

Koring word die ergste beskadig deur Russiese koringluis besmetting tussen vlagblaarverskyning (GS14*) tot en met volledige aarverskyning (GS18*). Ten einde opbrengsverlies te voorkom, moet die boonste twee blare teen besmetting beskerm word. Dit word gedoen deur ’n bespuiting op GS12* toe te dien. Bespuiting voor GS12* word slegs aanbeveel in gevalle van strawwe besmetting >30%, wat kan voorkom op laat/lente aanplantings in die Oos-Vrystaat of onder baie droë toestande in die westelike gedeeltes van die Vrystaat. Herbesmetting van koring wat vroeg gespuit is kan plaasvind gedurende die vatbare periode wat dan ’n opvolgbespuiting vereis, terwyl ’n bespuiting na GS12* skade slegs gedeeltelik voorkom. Die besmettingsvlakke by spesifieke opbrengspotensiale wat bespuiting regverdig word in Tabel 2 aangedui. Daar is saadbehandelings en grondsistemiese middels geregistreer vir die beheer


126

van vroeë populasies van die plaag en van hierdie middels is vir ’n periode van ongeveer 100 dae effektief.

* (Groeistadiums volgens Joubert bl 11)

Tabel 2. Die minimum besmettingsvlakke by verskillende opbrengspotensiale van ’n land, wat bespuiting teen Russiese koringluis regverdig

Opbrengspotensiaal (ton/ha)Minimum % luisbesmetting per land tydens

GS12 (Joubert se skaal)

2.0-2.5 7

1.5-2.0 10

1.0-1.5 14 Bepaling van persentasie besmetting in ‘n land

Deur die persentasie besmetting in ’n koringland vas te stel kan ’n boer bepaal of die luise chemies bespuit moet word of nie. Indien die persentasie luisbesmetting vir ’n land gelyk of hoër word as die aanbeveling vir die spesifieke opbrengspotensiaal van hierdie land, sal die uiteindelike opbrengs as gevolg van Russiese koringluisskade, nie die opbrengspotensiaal haal nie.

Die volgende riglyne kan gebruik word in die bepaling van persentasie besmetting in ’n land:

• Besluit vooraf hoeveel treë as ’n standaard gebruik gaan word en watter voet as merker gaan dien.

• Stap ’n ent in die land in en tel die vasgestelde hoeveelheid treë af. Op die vasgestelde aantal treë word die koringplant naaste aan die voorpunt van die merkerskoen, geïnspekteer vir luise. Die plant word dan as sonder luise of met luise, aangeteken.

• Hierdie prosedure word tien of meer maal regdeur die land herhaal. Onthou om ’n roete verteenwoordigend van die hele land te stap aangesien luisbesmettings in kolle voorkom en meer herhalings ’n veel akkurater besmettingsyfer gaan gee.

• Byvoorbeeld: Drie besmette plante uit ’n totaal van ses herhalings dui op ’n besmettingspersentasie van 50% (3 deel deur 6 x 100).


127

Ander luise

Plantluise wat sporadies in somerreëngebiede voorkom is die hawerluis, bruin aarluis en graanroosluis. Hierdie luise floreer gewoonlik onder die vogtige toestande en digte plantestand van besproeiingsgebiede, maar kan ook gedurende nat jare onder droëland omstandighede voorkom.

Die hawerluis is ’n donkergroen peervormige plantluis met die rooierige kleur om die heuningbuise op die agterpunt van die lyf (Fig. 3). Die bruin aarluis (Fig. 4) daarenteen, kom in twee vorme voor, naamlik in ’n bruin en groen vorm. Die uitstaande kenmerk hier is dat die heuningbuise op die agterpunt lank en pikswart van kleur is. Die graanroosluis (Fig. 5) is liggroen van kleur, met ’n donkergroen streep op die rug. Die heuningbuise is lank en dieselfde kleur as die lyf.

Die graanroosluis voed gewoonlik op die onderkant van die boonste blare en skei baie heuningdou af wat plante taai maak, as groot getalle voorkom. Hierdie plantluise is minder skadelik as Russiese koringluis en kom gesamentlik op die plante voor. Hulle infesteer gewoonlik die plante vanaf die vlagblaarstadium,

Figuur 3. Hawerluis

Figuur 4. Bruin aarluis

Figuur 5. Graanroosluis

maar hawerluis kan alreeds vanaf die saailingstadium voorkom. Wanneer hierdie plantluise egter plantvirusse oordra, soos Gars Geel Dwerg Virus (Engels: BYDV), kan hulle baie groter verliese veroorsaak as net deur gewoonweg te voed. Die virus kan oesopbrengs met tussen 30 en 50% verlaag as dit vroeg in die seisoen na die plante oorgedra word. Hierdie virus kan ook net deur plantluise oorgedra word en kom net in die floeëm van die plant voor waar die plantluise voed.

Wanneer bespuitings vir voedingskade oorweeg word moet dit plaasvind tussen vlagblaar verskyning (GS14) en volle aarverskyning (GS17), indien meer as 20-30% van die halms besmet is met 5-10 luise op ’n halm.

Wanneer virusoordraging beperk moet word, word daar gewoonlik voorkomend opgetree op ‘n baie vroeë stadium, veral as gevleuelde luise reeds vroeg in die seisoen in die gebied inbeweeg. Tans is daar in meeste van die besproeiingsgebiede 12 m hoë suigvalle waarmee


128

luisgetalle gemonitor word en luisgetalle word op ‘n weeklikse basis op die LNR-KG webtuiste op datum gebring sodat boere daarvolgens kan besluit of hulle moet bespuit of nie.

http://www.arc.agric.za/arc-sgi/Pages/2017-Aphid-numbers.aspx

Waar chemiese beheer toegepas word, moet daar gelet word op die regte toediening van die middels - lees die etiket en werk daarvolgens. Wees versigtig dat die verkeerde dosis nie toegedien word nie. Dit kan lei tot herbespuitings wat kostes verhoog en weerstand by luise kan veroorsaak. Onnodige bespuitings moet vermy word, aangesien natuurlike vyande ook doodgemaak word. Hierdie natuurlike vyande speel beslis ’n rol in die onderdrukking van die luispopulasie. Wanneer die balans in die omgewing rondom die lande begin herstel kan natuurlike vyande in die omgewing opbou wat die luise sal beheer en bring dit kostebesparing mee.

Ander insekplae

Benewens plantluise kom Bruin koringmyt (Petrobia latens), Valsdraadwurm (Somaticus spp., Gonocephalum spp.), Bolwurm (Helicoverpa armigera), Swartmieliekewer (Heteronychus arator) en Bladspringers as sekondêre plae sporadies op kleingrane in die somerreëngebied voor. Blaarmyners en valskommandowurm kom ook onder besproeiing voor.

Bruin koringmyt

Dit is klein donkerbruin, effens ovaalvormige myte, waarvan die voorste paar pote duidelik langer is as die ander. Aangesien myte in die nag en gedurende baie warm en winderige toestande onder kluite in die grond skuil, is die beste tyd om inspeksies te doen tussen 9 en 11 soggens. Wit rustende eiers word in die grond gelê en bly rustend totdat ligte reën gedurende Julie/Augustus voorkom. Droë toestande, nadat die eiers uitgebroei het, is gunstig vir die opbou van hoë mytgetalle. Fyn wit stippels en spikkels op blare is ‘n aanduiding van besmetting, aangesien myte sappe uit boonste sellae van die blare suig. Tydens swaar besmetting kan die blare vergeel of verbruin en indien geel of bruin kolle in die land sigbaar is kan chemiese beheer oorweeg word. Alhoewel skade wat deur die bruin koringmyt veroorsaak word duideliker is wanneer die plant onder stremming verkeer, moet produsente daarop let dat hierdie toestande gewoonlik die opneem en translokasie van sistemiese insekdoders inhibeer. Produsente moet ook daarop let dat reënbuie van 12 mm of meer die mytpopulasie effektief kan verlaag, wat chemiese beheer dan onnodig maak.


129

Valsdraadwurm

Die valsdraadwurm behoort aan die familie Tenebrionidae en is die larwale stadium van swartkleurige kewers, ongeveer 5-10 mm groot. Die larwe is die skadelikste stadium en voed op die saad, wortels en saailingstamme bo of net onder die grondoppervlakte. Volwasse kewers kan jong saailinge beskadig. Die larf kan tot 20 mm lank wees en word gekenmerk deur ’n harde, gladde liggaam met ’n goud-bruin tot donkerbruin kleur en gepunte stert wat opwaarts wys. Verrottende plantmateriaal dien ook as voedsel vir die larwes en indien daarvan teenwoordig is tydens plant, moet voorsorg getref word deur saadbehandeling.

Bolwurm

Die volwasse motte is ligbruin tot grys met ’n vlerkspan van ongeveer 20 mm. Die motte vlieg met sonopkoms en -ondergang en lê hul eiers direk op die plant. Die jong larwes van vroeë generasies voed aanvanklik op die chlorofil van die blare en migreer later na die are om op die ontwikkelende korrels te voed. Die finale instar larf se kleur kan wissel van helder groen tot bruin en het ’n kenmerkende laterale wit streep aan elke kant. Die larf kan tot 40 mm lank word en aansienlike skade aanrig, veral in terme van kwaliteitsverlies en daaropvolgende afgradering van die oes.

Die teenwoordigheid van die bolwurm word gewoonlik eers in die aar waargeneem wanneer die larf in die mid-instar stadium is. Produsente moet hulle lande gereeld inspekteer vir jong larwes aangesien die groter, ouer larwes, gewoonlik minder vatbaar is vir insekdoders en ook meer skade kan aanrig. Onder droëlandtoestande kan chemiese beheer oorweeg word as 3-4 larwes per lopende meter waargeneem word. ’n Effe hoër drempel van 6-7 larwes per meter is van toepassing onder besproeïingstoestande met ’n hoër saaidigtheid. Produsente moet egter sorg dat die korrekte middel teen die geregistreerde dosis toegedien word onder toestande wat bevorderlik is vir insekbeheer.

Swartmieliekewer

Die volwasse kewer is swart, ongeveer 12-15 mm lank met sterk ontwikkelde vlerke wat die kewer in staat stel om lang afstande af te lê. Wyfies lê ongeveer 7-10 eiers in die grond en die larwes ontwikkel deur drie instars gevolg deur ’n papiestadium. Die volwasse kewers is die skadelikste stadium, terwyl die larwes op organiese materiaal in die grond oorleef. Kewers kou aan die basis van die saailingstam wat swak stand tot gevolg het. Gegewe die migrerende aard van die volwasse kewer, is saadbehandelingsmiddels geregistreer as voorplant behandeling om die volwasse kewer te teiken.


130

Bladspringers en mieliestreepvirus

Die plaagstatus van die bladspringer Cicadulina mbila op koring word grootliks daaraan toegeskryf dat hulle mieliestreepvirus kan oordra van besmette mielies of sommige gras spesies. Virus oordraging vind gewoonlik plaas op vroeë koringaanplantings wat naby mielies teenwoordig is waar die bladspringers vanaf die mielies na die koring kan beweeg. Jong koringplante wat met die virus besmet is, het ’n verdwergde voorkoms met gekrulde blare wat dun lengteverlopende strepe vertoon. Die toestand staan bekend as kroeskoring. Geen chemiese middels is geregistreer vir die beheer van bladspringer op koring nie. Besmetting kan voorkom word deur later aanplantings in areas weg van mielies.

Figuur 6. Volwasse blaarmyner vlieg

Figuur 7. Gemynde blaarpunte wat bruin vertoon

Figuur 8. Papie van blaarmyner

Blaarmyner

Die blaarmyner, Agromyza ocularis, is ‘n klein swart vliegie (Fig. 6) wat koring en gars onder besproeiing in die Noord-Kaap en Noordwes asook in Wes-Vrystaat aanval. Die verspreiding het egter in die afgelope twee jaar uitgebrei na die Wes-Kaap waar een baie vroeë siklus op koring en gars voorkom. Sover bekend, voltooi hulle net die een siklus en verskyn nie weer later in die seisoen in groot getalle nie. Aangesien hierdie eerste besmetting op die eerste blare plaasvind het dit nie ‘n nadelige effek op die koring nie. Verder het die verspreiding van blaarmyner ook uitgebrei na lande waar produksie, veral onder besproeiing, in die Wes-Vrystaat en Noordwes provinsies plaasvind, maar ook soms op droëlandproduksie.

Die wyfie druk gaatjies met haar lêboor in die blaar en eiers word in sommige van die gaatjies gelê, terwyl ander gaatjies (waaruit plantsappe lek) gebruik word vir voeding. Die larwe broei uit en begin dan binne die blaar af te tonnel en vernietig alle bladgroen sover dit vreet. Dit los net die twee buitenste sellae oor en skep so ‘n veilige omgewing om te oorleef. Die gemynde gedeelte van die blaar is dood en verbruin later (Fig. 7) en ‘n bespuiting kan dus nie die skade-teken verlig nie. Die volgroeide larwe breek uit die blaar en val in die grond waar dit dan ‘n papie vorm (Fig. 8). Uit hierdie papie verskyn die volwasse vlieg dan na ‘n sekere


131

tydperk. Die opbrengsverliese wat deur die insek veroorsaak word is nog onseker. Hoewel die skade aan die plante indrukwekkend voorkom, kon geen betekenisvolle opbrengsverliese in proewe aangeteken word nie.

Valskommandowurm

Figuur 9. Valskommandowurm larwes

Valskommandowurm, Leucania loreyi, kom as sporadiese plaag op koring en gars in die besproeiingsgebiede van die Noord-Kaap en Wes-Vrystaat voor. Die larwes (Fig. 9) vreet tydens graanvulling die blare van koring, terwyl die baard van sommige cultivars afgevreet word. By gars word die meeste skade aangerig deurdat die larwes blare, stamme en are afvreet. Skade word aangerig in die laaste twee weke voor stroop. Die larwes en motte is onaktief en nie baie sigbaar gedurende die dag nie. Larwes vorm papies onder die grond. Hierdie is ’n sporadiese plaag en kom ook op mielies onder besproeiing voor. Geen insekdoders is geregistreer vir die beheer van valskommandowurm nie.


132

SIEKTES VAN KLEINGRANE Kleingraansiektes verlaag graanopbrengs en kwaliteit. Om so winsgewend as moontlik te boer, moet die produsent die effek wat siektes op die opbrengspotensiaal kan hê, verstaan. Die doel van die afdeling is om die produsent by te staan met die identifikasie van algemene kleingraansiektes wat in die produksiegebiede van die somerreënvalstreek mag voorkom. Met die inligting byderhand, kan die produsent die siektes wat op die land voorkom beter verstaan en dit so optimaal beheer.

Dieselfde siekte kan verskeie kleingraangashere aanval, of ‘n siekte kan gespesialiseerd wees, sodat dit slegs een van die kleingraangashere aanval. Sekere cultivars is ook meer vatbaar vir siektes as wat ander cultivars is. In hierdie afdeling word die belangrikste kleingraansiektes van die somerreënvalstreek bespreek. Na die wetenskaplike naam van die siekte word die kleingraangashere wat deur die siekte aangeval word gelys. Strategieë vir die beheer van die siekte word aanbeveel. Indien dit chemies beheerbaar is, word die geregistreerde aktiewe bestanddele teen ‘n spesifieke siekte in Tabelle 5 tot 7 aan die einde van hierdie hoofstuk gelys.

Blaar- en Stamsiektes

Variasie by roessiektes

Al drie tipes roes (stam-, streep- en blaarroes) (Fig. 3-9) kan effektief beheer word deur gebruik te maak van weerstandbiedende cultivars. Tog moet daarop gelet word, dat ‘n hoë mate van genetiese variasie (ook bekend as rasse) by hierdie swamme voorkom, wat onderling verskil t.o.v. hul virulensie op verskillende koringcultivars. Nuwe virulente rasse ontwikkel hoofsaaklik a.g.v. mutasies by plaaslike rasse en/of deur die binnekoms van rasse uit ander lande. Hierdie nuwe rasse kan weerstand by ‘n cultivar oorkom om die plant dan vatbaar te laat vir roesinfeksie. Daar is voldoende bewyse in Suid-Afrika en ander lande dat nuwe rasse verantwoordelik kan wees vir epidemies en aansienlike skade. Die komplekse biologie van roessiektes veroorsaak baie variasie t.o.v. hul frekwensie en verspreiding oor seisoene en tussen die verskillende produksiegebiede (Fig. 1 en 2). Byvoorbeeld, Figuur 1 dui daarop dat TTKSF die mees wydverspreide stamroesras in Suid-Afrika is en in alle produksiegebiede voorkom. Daarteenoor, is TTKSP slegs in die Wes-Kaap, PTKST slegs in die Vrystaat en KwaZulu-Natal en PTKSK slegs in die Vrystaat teenwoordig.

Net soos met stamroes, word differensiële blaarroesverspreiding ook in Suid-Afrika waargeneem (Fig. 2). Byvoorbeeld, ras CBMS is slegs in die Wes-Kaap en Oos-Kaap teenwoordig, terwyl MCDS in die Vrystaat, Oos-Kaap en KwaZulu-Natal voorkom. Bykomend, word meeste van die blaarroesrasse in Figuur 2 as ‘nuut’ beskou, wat vir die eerste keer in 2009 en later, in Suid-Afrika aangeteken is. Hierdie verskynsel beteken dat die identiteit van die rasse in die verskillende gebiede oor tyd mag verander.


133

Figuur 1. Verspreiding van algemene stamroesrasse in die hoof koringproduksiegebiede van Suid-Afrika

BFBSCBNGSC + Sr27BPGSC + Sr27BPCSC + Sr27 + KiewietBPGSC +Sr27 = KiewieT SatuPTKSTTTKSFTTKSF + Sr9TTKSPPTKSK

Stamroesrasse

Streeproes (ook bekend as geelroes) is vir die eerste keer in 1996 in Suid-Afrika aangeteken. Die swam het geleidelik deur die verskillende produksiegebiede versprei en is tans ‘n beperkende faktor in die koel produksiegebied van die Oos-Vrystaat. Net soos stam- en blaarroes, het streeproes ook in verskillende rasse ontwikkel. Huidiglik, word vier rasse (6E16A-, 6E22A-, 6E22A+ en 7E22A-) in Suid-Afrika erken, waarvan 6E22A+ die mees algemeenste en wydverspreidste ras is.

Samewerking tussen LNR-Kleingraan en die Universiteit van die Vrystaat dui daarop dat sommige van die stam- en blaarroesrasse wat onlangs in Suid-Afrika aangeteken is, van eksotiese oorsprong is eerder as plaaslik-aangepaste rasse. Verskeie rasse is ook in ander lande in suidelike Afrika, soos Zimbabwe, Zambia, Mosambiek en Malawi aangeteken, wat daarop dui dat hulle heelwaarskynlik as spore op windstrome en/of ander wyse Suid-Afrika binnegekom het.

Aangesien mutasies en migrasie van nuwe rasse nie gekeer kan word nie, sal roesmonitering deur LNR-Kleingraan voortgaan om die negatiewe impak van veranderende swamrasse tee te werk. Deur middel van hierdie monitering, word die frekwensie en verspreiding van roesrasse in die hoof produksiegebiede bepaal (Fig. 1 en 2). Dit help ook met vroeë bespeuring en

Noord-Kaap

Vrystaat

Oos-Kaap

Wes-Kaap


134

beheer van nuwe roesrasse, wat ‘n risiko vir kommersiële aanplantings inhou. Bykomend, word die identifikasie van effektiewe weerstandsgene deur monitering moontlik gemaak wat in teeltprogramme gebruik kan word om weerstandbiedende cultivars te ontwikkel.

Figuur 2. Verspreiding van algemene blaarroesrasse in die hoof koringproduksiegebiede van Suid-Afrika

Roespatogene sal aanhou verander om nuwe rasse tot gevolg te hê wat ekonomiese skade kan aanrig. Om hierdie rede sal monitering deur LNR-Kleingraan voortgaan om vroegtydig nuwe rasse op te spoor en inligting te genereer ter ondersteuning van weerstandbiedende cultivarontwikkeling. Dit is egter belangrik dat produsente ook self hul lande ondersoek vir die teenwoordigheid van roessiektes. Indien swaar infeksies op ‘n weerstandbiedende cultivar opgemerk word, kan dit dui op ‘n nuwe ras se teenwoordigheid. In so geval, word die produsent aanbeveel om geïnfekteerde blaar- en/of stammateriaal na LNR-Kleingraan, Bethlehem, te stuur vir ras-identifikasie.

Blaarroesrasse

CBMS

CCPS

MCDS

FBPT

SDDN

SDDS

PDRS

SFDS

SCDS

SBDS

CFPS

CDPS

Noord-Kaap

Vrystaat

Oos-Kaap

Wes-Kaap

Noord-Wes


135

Fig. 3 Uredinia van stamroes op ‘n koringaar

Fig. 4 Uredinia van stamroesop ‘n hawerstam

Fig. 5 Uredinia- enteliospore (swart) van stamroes op ‘n koringstam

Fig. 6 Uredinia van blaarroes op koringblare

Fig. 7 Uredinia van streeproes op ‘nkoringblaar

Fig. 8 Urediniaspore van streeproes op dieblompakkies van koring

Fig. 9 Geel “strepe” op‘n koringaar agv streep- of geelroes-besmetting

Fig. 10 Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n garsblaar

Simptome van kleingraansiektes (foto’s deur Dr Ida Paul)


136

Fig. 11 Donsagtige wit swam-groei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar

Fig. 12 ‘n Koringaar wat metlosbrand besmet is

Fig. 13 ‘n Haweraar wat met losbrand besmet is

Fig. 14 Swart krone vankoring wat metvrotpootjie besmet is

Simptome van kleingraansiektes (foto’s deur Dr Ida Paul)

Meeldou

Poeieragtige meeldou

Erysiphe [Blumeria] graminis f. sp. tritici - koringErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. hordei - garsErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. avenae - hawerErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. secalis - rog

Poeieragtige meeldou (Fig. 10 en 11) is wêreldwyd ‘n baie algemene siekte van kleingrane. Die simptome, wit donsige puisies, word eerste op die blare gesien. Met hoë vlakke van infeksie kan die hele plant deur die wit swamliggaam oorgroei word. Soos die puisies verouder word dit minder donsig en word dit gryskleurig. Die infeksie op die plant is oppervlakkig en die wit donsige puisies kan maklik van die plant afgevee word. Later in die seisoen vorm die vrugliggame van die swam, wat as klein swart kolletjies voorkom, binne-in die puisies. Tussen seisoene oorleef die swam as ‘n rustende swamliggaam in stoppels of op opslagplante. Die swam sporuleer vanaf die infeksie op opslagplante en die spore dien as die hoofbron van inokulum van die siekte. Die siekte kom meer algemeen voor in lande met hoë saaidigthede, asook op lande waar te veel kunsmis toegedien is. In die Verenigde Koningkryk is verliese van 25% in opbrengs gemeet, maar in Suid-Afrika is die presiese verlies in opbrengs as gevolg


137

van hierdie siekte nie bekend nie. Produsente moet dus in ag neem dat die siekte verliese in opbrengs te weeg kan bring, indien dit nie beheer word nie. Blaartoedienings van swamdoders is ‘n betroubare metode vir die beheer van die siekte.

Virus siekte

Mieliestreepvirus/kroeskoring

Mieliestreepvirus (MSV) - koring, gars, hawer

Die mieliestreepvirus (MSV) veroorsaak ‘n siekte in mielies, maar die virus kan ook suikerriet, hawer, gars, koring en sommige wilde grasse besmet. Die siekteveroorsakende organisme behoort aan die Gemini virus-groep. Koring wat met die siekte besmet is, ontwikkel baie fyn, reguit, geel, chlorotiese strepe oor die lengte van die blare. Die halms, blare en are kan verkort en verklein wees, of die siekte kan die hele plant verdwerg. Die punte van die blare is ook soms opgerol. Kroeskoring se simptome kan verwar word met die strepe wat gevorm word wanneer Russiese koringluis op ‘n plant voed. Die siekte word deur bladspringers oorgedra vanaf besmette mielies na gesonde koring. Warm temperature moedig hoër populasiedigthede van die bladspringers aan, wat gewoonlik beteken dat daar hoër vlakke van siektebesmetting voorkom. Kroeskoring kom veral in die koringproduksiegebiede van die Vaalharts omgewing en in die Limpopo Provinsie en KwaZulu-Natal voor. Die siekte kan beheer word deur besmette mielies en gras in die omgewing te vernietig voordat koring geplant word. Die plant van bestande cultivars is egter die beste manier om die siekte te beheer, maar sulke cultivars is nie tans kommersieël in Suid-Afrika beskikbaar nie. Omdat die siekte deur bladspringers oorgedra word, sal die beheer van bladspringers ook die siektevoorkoms kan verlaag.

Aar- en graansiektes

Fusarium aarskroei (Gert van Coller, Departement Landbou, Elsenburg) Fusarium graminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 2) - koring, gars, korog

Fusarium aarskroei is een van die belangrikste siektes van koring, gars en korog in die meeste graanproduserende streke van die land. Die siekte is waarskynlik minder belangrik in die Wes-Kaap, alhoewel dit daar voorkom. Die siekte is veral belangrik in streke waar kleingrane onder besproeiing verbou word. Die siekte word gekenmerk deur die verkleuring van besmette blompakkies in die are omtrent 2-3 weke na blom. Die besmette blompakkies raak ligkleurig en lyk of dit geskroei is. Onder toestande van hoë infeksie kan die hele aar besmet word en verkleur. Die simptome raak minder sigbaar soos die are ryper word. Besmette korrels raak verrimpeld en bevat heelwat minder stysel en proteïene as gesonde korrels. Fusarium aarskroei kan onderskei word van vrotpootjie (wat ook onder besproeiing voorkom) deurdat vrotpootjie


138

die hele aar en halm laat afsterf en wit verkleur, terwyl die halms steeds groen bly en daar slegs kolle gevorm word op die are by Fusarium aarskoei. Die swam oorleef primêr op stoppels. Dit is belangrik om daarop te let dat die swam ook mielies kan besmet en produksiestelsels waar koring en gars in wisselbou met mielies is, kan die siekte laat vererger oor tyd. Chemiese bespuitings met swamdoders kan die siekte tot ŉ mate beheer, maar huidiglik is daar nog geen swamdoders geregistreer in Suid-Afrika teen Fusarium aarskroei nie. Navorsing om verskillende middels asook bespuitingstegnieke te toets sal binnekort begin. Weerstandbiedende cultivars is nie kommersieël beskikbaar nie.

Brandsiektes

Die brandsiektes besmet verskeie kleingraan- en ook grasspesies. Die swamme vervorm gedeeltes van die aar of die hele aar na ‘n swart massa spore. In Suid-Afrika word die siektes beheer deur die toediening van saadbehandelings deur kommersiële saadmaatskappye. Produsente wat saad terughou om weer te plant, moet saadbehandelings teen brandsiektes toedien. Versuim om saad te behandel, om insetkostes te bespaar, lei tot die verhoogde voorkoms van hierdie siektes.

Losbrand

Ustilago tritici - koringUstilago nuda - garsUstilago avenae - hawer

Losbrand (Fig. 12 en 13) is ‘n algemene siekte van kleingrane en kom voor in gebiede waar koring, hawer en gars geproduseer word. Die simptome van die siekte kan eers na aarverskying waargeneem word. Besmette are verskyn vroeër, het ‘n donkerder kleur en is soms ietwat langer as die are van gesonde plante. Sy-blompakkies word vervorm na ‘n poeieragtige massa spore. Die spore staan bekend as teliospore. Binne ‘n paar dae word hierdie spore deur die wind weggewaai en dikwels bly net die ragis agter. Wanneer hierdie spore op die blommetjie van ‘n vatbare kleingraanplant beland, besmet dit die reproduktiewe organe en weefsels van die graan, so word die embrio ook besmet. Die swam oorleef dan as ‘n rustende hife (of swamliggaam) in die besmette saad. Nadat die saad ontkiem het, vorm die swam ‘n sistemiese infeksie in die plant en later, soos wat die plant die proses van aarverskyning nader, penetreer die swam die weefsel van die aar en word die weefsel vervorm na ‘n massa swart spore. Opbrengsverliese is ongeveer eweredig aan die persentasie van die are wat besmet is. Losbrand beïnvloed nie, soos stinkbrand (Tilletia spp.), die kwaliteit van die saad nie. Die siekte kan effektief beheer word deur die toediening van saadbehandelings. Sommige saadbehandelings kan egter die kiemkragtigheid van die saad beïnvloed. Die plant van hoë kwaliteit, siektevrye saad sal ook die siekte bekamp, aangesien besmette saad die enigste bron van infeksie is.


139

Bedekte brand

Ustilago hordei - gars, hawer, rog

Bedekte brand is ‘n algemene siekte van hoofsaaklik hawer en gars, maar dit kan ook rog en ander wilde grasse besmet. Die simptome is eers na aarverskyning waarneembaar. Besmette are verskyn later as gesonde are en kan soms vasgevang word in die vlagblaarskede sodat dit glad nie te voorskyn kom nie. Met hoë vlakke van infeksie kan die plante verdwerg word. Gedeeltes van die besmette aar, of die hele aar, word vervorm na ‘n donker bruin massa spore, bekend as teliospore. Die spore word omring deur ‘n membraan. Die patogeen oorleef op saad of in die grond en besmet dan die ontkiemende koleoptiel. Die swam vorm dan ‘n sistemiese infeksie in die plant en wanneer die plant gereed maak vir aarverskyning, penetreer die swam die aarweefsel en vervorm die swam hierdie weefsel in ‘n bruin teliospoormassa wat met ‘n membraan omhul is. Hierdie membraan skeur tydens die oesproses en die spore word dan vrygestel. Die donkerkleurige poeier van die teliospore verkleur die graan en dit beïnvloed die kwaliteit en bemarkbaarheid daarvan. Bedekte brand kom veral voor wanneer saad geplant word wat nie met saadbehandelingsmiddels behandel is nie. Saadbehandelings is effektief vir die beheer van die siekte. In Suid-Afrika is verskeie sistemiese en beskermende saadbehandelingsmiddels geregistreer vir die beheer van bedekte brand (Tabel 7).

Karnal Brand

Tilletia indica - koring, korog

Karnal brand is die eerste keer in Desember 2000 in die Douglas area aangemeld. Die siekte is ’n kwarantynsiekte en volgens Suid-Afrikaanse wetgewing moet die voorkoms van die siekte by die Nasionale Departement van Landbou aangemeld word. Verskeie maatreëls is in plek om die verspreiding van die siekte deur die koringproduksiegebiede van die land te beperk. Die maatreëls sluit onder andere in dat alle kommersiële saad vir die teenwoordigheid van teliospore ondersoek word. Ander kwarantynmaatreëls bepaal dat die vervoer en toegang van grane by meulens en ander afleweringspunte ondersoek moet word. Dit is ook belangrik dat fitosanitêre voorskrifte in kwarantyngebiede toegepas word, om die verspreiding van die patogeen vanuit ’n besmette area te beperk.

Die hoofbron van inokulum van die siekte is grond en/of saad wat met teliospore besmet is. Die teliospore ontkiem en vorm ’n ander tipe spoor, bekend as basidiospore. Een teliospoor kan oorsprong gee aan tot 200 van hierdie tipe spore. As die basidiospore op vatbare aarweefsel beland, ontkiem en infekteer dit die weefsel. Die infeksie is lokaal en nie sistemies soos met losbrand of bedekte brand besmetting nie. Individuele swamselle in die korrels word dan omgeskakel na teliospore en dele van die siek korrels, of die hele korrel word deur massas


140

teliospore vervang soos wat die korrels ryp word. Karnal brand besmette saad het ’n swart voorkoms en ruik na vis. Besmette blompakkies se graankaffies staan uit en ontbloot die besmette saad. Are van besmette plante is gewoonlik kleiner en bevat minder blompakkies. Soms is net ’n paar blompakkies per aar besmet en dit maak dit moeilik om die infeksie waar te neem. ’n Mikroskopiese ondersoek, vir die teenwoordigheid van die maklik uitkenbare teliospore op die saad, is ’n betroubare metode vir die identifikasie van die patogeen.

Karnal brandinfeksie in graan verlaag die kwaliteit van die meel. Die meel het ’n visserige reuk en afhangende van die graad van infeksie, verkleur dit selfs effens donkerder as gevolg van die teenwoordigheid van die teliospore. Die siekte veroorsaak nie werklik direkte opbrengsverliese nie.

Karnal brand is baie moeilik om te beheer. Dit is daarom belangrik om die verspreiding van die patogeen sover moontlik te beperk. Kwarantynmaatreëls moet ten alle tye gevolg word en net siektevrye saad moet geplant word. Swamdoders kan net voor aarverskyning toegedien word om die algemene voorkoms van die siekte te verlaag, maar dit is onwaarskynlik dat dit die infeksie sal uitwis.

Kroon- en wortelsiektes

Fusarium kroonvrot (Dr Sandra Lamprecht, LNR-Plantgesondheid en beskerming) Fusarium pseudograminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 1) - koring, gars, korog

Fusarium kroonvrot is een van die belangrikste grondgedraagte siektes van koring, gars en korog in die Wes-Kaap, maar dit kom ook in ander kleingraanproduserende streke van die land voor. Die siekte is veral belangrik in streke waar koring onder droëlandtoestande verbou word. Hawer is ook vatbaar, maar is ŉ simptoomlose gasheer. Die siekte word gekenmerk deur die heuning-bruin verkleuring van die onderste gedeeltes van die halms en nekrose van die kroonweefsel en subkroon internodes. ŉ Pienk verkleuring kan soms ook onder die onderste blaarskedes waargeneem word. Die mees kenmerkende simptoom is egter die verskyning van wit are, maar dit is afhanklik van vogstremming tydens aarvulling. Aangesien vrotpootjie ook wit are veroorsaak, kan die simptome van Fusarium kroonvrot met die van vrotpootjie verwar word. Die swam benodig vog vir infeksie, maar daarna word die ontwikkeling van die siekte deur vogstremming bevoordeel. Die swam oorleef primêr op stoppels en bewaring van stoppels is dus belangrik vir die oorlewing van die swam. Die siekte word bevoordeel deur bewaringsbewerking wat toenemend deur kleingraanboere toegepas word, veral waar kleingrane in monokultuur verbou word. Fusarium kroonvrot inokulum kan verminder word deur ‘n geïntegreerde siektebestuurstrategie wat praktyke soos wisselbou met nie-gasheer gewasse (breëblaar gewasse soos canola, lupiene, medics, lusern ens.), beheer


141

van grasonkruide (meeste grasonkruide is gashere), opheffing van sinktekorte en praktyke wat vog bewaar (bewaringsbewerking) insluit. Navorsing in die Wes-Kaap het getoon dat die laagste voorkoms van die siekte aangemeld is waar koring aangeplant is na 3 jaar van breëblaar gewasse. Weerstandbiedende cultivars is nie beskikbaar nie, maar tolerante cultivars met gedeeltelike weerstand is in lande soos Australië geïdentifiseer.

Vrotpootjie

Gaeumannomyces graminis var. graminis - koring, gars, rog, korogGaeumannomyces graminis var. tritici - koring, gars, rogGaeumannomyces graminis var. avenae - hawer

Vrotpootjie (Fig. 14) tas die wortels, kroon en basis van die stam van kleingraanplante, veral koring en grasse, aan. Dit is ‘n belangrike siekte in gebiede waar daar intensief met koring geboer word. Grond met ‘n alkaliese of neutrale pH, ‘n hoë voginhoud en wat arm is aan mangaan of stikstof, bevoordeel die siekte. Plante met lae vlakke van infeksie wys soms geen simptome van die siekte nie, maar plante wat erger besmet is, word vroeër as ander plante ryp en is soms verdwerg. Die simptome van vrotpootjie is duideliker na aarverskyning. Besmette plante kan oneweredige hoogtes hê en die plante verkleur na die kleur van ryp plante. As mens na die land kyk, verklap die kol-kol verskyning van plante wat ryp voorkom tussen gesonde groen plante die teenwoordigheid van die siekte. Die are wat voortydig ryp word is dikwels steriel en die graan is verkrimp. Siek plante kan maklik uit die grond getrek word. Die wortels en die kroon van die stam verkleur swart. Die siekteveroorsakende swam oorleef in besmette gasheerstoppels van waar askospore kan dien as ‘n bron van inokulum van die siekte. Wortels wat in die nabyheid van besmette stoppels groei, word besmet en die infeksie kan dan na die kroon van die plant versprei. Die siekte kom veral voor by hoë saaidigthede, in swak gedreineerde organiese grond en in nat omgewingstoestande. Vrotpootjie kom dus meer dikwels in nat jare of in lande onder besproeïing voor. In droë omstandighede word die patogeen onaktief. Wisselbou, sal die inokulum onderdruk. Opslagplante, grasse en stoppels wat moontlik bronne van inokulum kan wees, moet vernietig word. Vrotpootjie kan ook tot ‘n mate beheer word deur die plante se gesondheid te bevorder deur bv. die toediening van voedingstowwe. ŉ Nuut geregistreerde saadbehandeling, Galmano Plus®, kan ook die wortels versterk en beskerming teen vrotpootjie verleen.


142

Koringsiekte vooruitskouing

“Wheat blast”: ‘n opkomende risiko vir globale koringverbouing

Die swam Magnaporthe oryzae veroorsaak die siekte “wheat blast” by koring wat vir die eerste keer in 1985 in Brasilië aangeteken is. Tydens (gunstige) warm en vogtige toestande, kan hierdie siekte meer as 70% oesverlies by vatbare cultivars tot gevolg hê. Die swam infekteer blare en/of are by koring. By laasgenoemde, begin infeksie as bruin tot swart kolle wat stelselmatig die hele aar, bo die punt van infeksie, laat uitdroog en ‘n tipiese strooikleur laat aanneem (Fig. 15). Afhangend van die mate van infeksie, kan besmette are geen pitte produseer nie of slegs ‘n paar pitte van swak kwaliteit en verimpelde voorkoms. Alhoewel hierdie siekte tekens soortgelyk aan Fusarium aarskroei (Fusarium head blight of FHB) mag veroorsaak, word die tipiese pienk kleur wat met Fusarium gepaard gaan, nie by ‘wheat blast’ gesien nie. Op blare, veroorsaak M. oryzae ronde tot langwerpige letsels van verskillende groottes met grys binnegedeeltes omring deur rooi-bruin grense (Fig. 16).

“Wheat blast” word as een van die mees gevreesde en hardnekkige koringsiektes van die huidige tyd beskou (sien www.cimmyt.org/wheat-blast/), nie net a.g.v. infeksie en vinnige verspreiding binne die koringaar nie, maar ook die potensiaal om wêreldwyd oor grense heen te beweeg en oesverliese te veroorsaak.

Hierdie swam produseer spore wat oor lang afstande deur windstrome versprei kan word. Die siekte is ook saadgedraagd en daarom kan besmette saad ook as meganisme vir oordraging dien. Binne ‘n paar jaar nadat die swamepidemie in Brasilië in 1985 aangeteken is, het die swam ook na ander Suid-Amerikaanse lande versprei soos Bolivia (in 1996), Paraguay (2002) en Argentinië (2007). Dit het egter binne die Suid-Amerikaanse kontinent gebly tot dit in Februarie 2016 vir die eerste keer in Asië (Bangladesh) ‘n epidemie veroorsaak het. Meer as 15 000 ha se koring is geïnfekteer en tot 90% oesverliese het by sommige lande voorgekom (www.cimmyt.org/wheat-blast/). Hierdie siekte-uitbraak het die bestaan van miljoene mense in Asië negatief beïnvloed, waar meer as 100 miljoen ton koring jaarliks verbruik word. Gegewe hierdie interkontinentale beweging, is dit moontlik dat die siekte ook na Afrika kan versprei. In Suid-Afrika is streeproes vir die eerste keer in 1996 op koring aangeteken, waarna dit na verskillende produksiegebiede versprei het. Net so, het nuwe rasse van stam- en blaarroes ook na Suid-Afrika beweeg vanuit ander lande. Hierdie migrasie onderskraag die moontlikheid dat “wheat blast”, net soos die roese, ook na Suid-Afrika kan beweeg.

‘n Beperkte aantal cultivars met toleransie teenoor M. oryzae is in Suid-Amerika geïdentifiseer. In ‘n beperkte mate, kan chemiese swamdoders ook gebruik word om plante teen die siekte te beskerm. As proaktiewe aksie, behoort weerstandbiedende materiaal bekom te word vir insluiting in ŉ teeltprogram in Suid-Afrika. Bykomend, behoort monitering vir die siekte te


143

help om vroegtydig enige beheermaatreëls in plek te stel waar die siekte wel manifesteer. Vroegtydige optrede sal help om die ontwikkeling van ‘n epidemie/s tee te werk. LNR-Kleingraan se roesmoniteringsprojek word nou ook ingespan om op die uitkyk te wees vir hierdie siekte in Suid-Afrika. Dit is egter ook belangrik vir produsente en ander rolspelers in die koringbedryf om kommersiële koringlande te inspekteer vir “wheat blast”. Indien verdagte plante opgemerk word, kan materiaal na LNR-Kleingraan gestuur word vir verdere ondersoek.

Beheer van swamsiektes

Genetiese beheer van swamsiektes

Die teling van kleingrane om weerstandbiedend teen siektes te wees is ‘n koste-effektiewe en omgewingsvriendelike metode vir die beheer van siektes. Teeltprogramme teel gewoonlik goed aangepaste cultivars sodat dit weerstand teen sekere siektes sal hê. Die weerstandbiedendheid of vatbaarheid van koringcultivars teen sommige siektes word in Tabelle 1 en 3 aangedui. Dit is egter onwaarskynlik dat een cultivar teen alle siektes bestand sal wees. Die risiko van die voorkoms van sekere siektes in die somerreënvalproduksiegebiede word aangedui in Tabelle 2 en 4. Daarom bly die toediening van swamdoders vir die beheer van swamsiektes belangrik vir die volhoubare produksie van kleingrane in Suid-Afrika.

Figuur 16. Strooikleurige are as gevolg van ‘wheat blast’ by koring (Bron: Compendium of wheat diseases and pests, 2010)

Figuur 15. Teken van ‘wheat blast’ op ‘n koringblaar in Bangladesh versamel (Bron: http:// phys.org/ news/2016-04-scientists-issue-rallying-wheat-blast.html)


144

Tabel 1. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word


Elands (PTR) MW V MV

Gariep W V V

Koonap (PTR) W V W

Matlabas (PTR) V V V

PAN 3111 (PTR) W V MW

PAN 3161 (PTR) W MV MW

PAN 3368 (PTR) MW MV MW

Senqu (PTR) W MV W

SST 3149 (PTR) MW MV W



SST 347 (PTR) MW MV MV


SST 374 (PTR) MV V MV

SST 387 (PTR) W V W



PTR: Cultivars beskerm deur planttelersregte

Tabel 2. Die risiko van siektevoorkoms van die roessiektes in areas waar koring onder droëlandtoestande in die somerreënvalgebied verbou word

Produksiegebied Stamroes Blaarroes Streeproes

Wes-Vrystaat LR LR LRSentraal-Vrystaat LR LR LROos-Vrystaat LR LR HRMpumalanga LR LR LRGauteng LR LR LRLimpopo LR LR LRNoord-Kaap LR LR LR

LR-lae risiko HR-hoë risiko


145

Tabel 3. Siekte eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing


Duzi (PTR) V V W

Kariega V MV W

Koedoes (PTR) MV V V

Krokodil (PTR) MV V V


PAN 3471 (PTR) V MV W

PAN 3497 (PTR) V V W

PAN 3541 (PTR) MV MV W


Renoster (PTR) V V MV





SST 835 (PTR) MV MV MW



SST 884 (PTR) MW V W






146

Tabel 4. Die risiko van siektevoorkoms van roessiektes in areas waar koring onder besproeiing in die somerreënvalgebied verbou word

Produksiegebied Stamroes Blaarroes Streeproes Aarskroei

Koeler sentralea LR LR HR HR

Warmer noordelikeb LR HR LR HR

KwaZulu-Natal LR HR HR HR

Visrivier HR HR HR HR

a: Besproeïingsgebiede sluit gebiede rondom Vaalharts, Sandvet, die Rietrivier en die Oranjerivier in

b: Besproeïingsgebiede sluit gebiede in Magaliesburg, Limpopo Provinsie, Mpumalanga Provinsie en die Laeveld in

LR-lae risiko HR-hoë risiko

Chemiese beheer van swamsiektes

Swamdoders word algemeen gebruik vir die beheer van siektes wat deur swamme veroorsaak word. In Suid-Afrika is daar heelwat aktiewe bestanddele geregistreer vir die beheer van die siektes van kleingrane (Tabelle 5 en 6). Sommige aktiewe bestanddele is ook spesifiek geregistreer vir die beheer van saad en/of grondgedraagde siektes (Tabel 7).

Om siektes so suksesvol as moontlik te beheer moet die volgende faktore in ag geneem word wanneer swamdoders toegedien word:

• Die siekte en siekteveroorsakende organisme moet reg geïdentifiseer word, sodat die mees geskikte swamdoder vir die beheer daarvan gebruik kan word.

• Die effektiwiteit van swamdoders verskil en ‘n swamdoder spesifiek geregistreer teen ‘n sekere siekte, moet gebruik word.

• Die vatbaarheid van die cultivar moet in ag geneem word. Indien ‘n cultivar bestand is teen ‘n sekere siekte sal dit oor die algemeen nie nodig wees om swamdoder op daardie cultivar toe te dien vir die beheer van die bepaalde siekte nie. Dit kan egter gebeur dat ‘n nuwe patotipe van die siekteveroorsakende organisme ontwikkel en dan sal swamdoders gebruik moet word.

• Tydsberekening met swamdodertoediening is baie belangrik. Een effektiewe toediening op die regte tyd kan meer beskerming aan die plante bied as verskeie toedienings op die verkeerde tyd.

• Die beskerming van die vlagblaar, wat ‘n belangrike bydra lewer tot die produktiwiteit van die plant, is veral belangrik.

• Met die toediening van swamdoders is daar soms ‘n wagperiode na die laaste toediening,


147

voordat die gewas aan mens of diere as voeding gegee kan word. Hierdie wagperiode moet ook in ag geneem word.

• Gebruik die korrekte hoeveelheid water om die swamdoder aan te maak, sodat die plante goed bedek word wanneer dit gespuit word.

Tabel 5. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide koringsiektes*

Aktiewe bestandeel/dele

Koringsiekte

Stamroes Blaarroes Streeproes Poeieragtige meeldou Vrotpootjie

Carbendazim/Epoxiconazole x

Carbendazim/Flusilazole x x x

Carbendazim/Propiconazole x x x

Carbendazim/Cyproconazole x x x

Carbendazim/Tebuconazole x x x

Carbendazim/Triadimefon x x

Epoxiconazole x

Flusilazole x

Fluquinconazole/Prochloraz x x

Propiconazole x x x x

Propiconazole/Cyproconazole x x x x

Prothioconazole/Tebuconazole x x

Tebuconazole x x x x * Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die

Nasionale Departement van Landbou http://www.nda.agric.za/act36/AR/AR%20Lists.htm. Let asb. daarop dat sommige swamdoder formulasies teen ‘n wye reeks siektes geregistreer is, terwyl ander slegs op een siekte geregistreer is. Raadpleeg altyd die etiket van ‘n middel vir ‘n presiese aanduiding van die siektes waarteen dit effektief sal wees.


148

Tabel 6. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide garssiektes*

Aktiewe bestandeel/deleGarssiekte

Blaarroes Poeieragtige meeldouCarbendazim/Flusilazole x xCarbendazim/Propiconazole x xCarbendazim/Tebuconazole x xCarbendazim/Triadimefon x xCyproconazole/Propiconazole x xFlusilazole x xPicoxystrobin + Carbendazim/Flusilazole (tenkmengsel)

x x

Propiconazole x xProthioconazole/Tebuconazole x xTebuconazole x x

* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die


Tabel 7. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir beheer van die aangeduide saadgedraagte siektes*

Aktiewebestandeel/dele

Saadgedraagte siekteLosbrand

koringLosbrand

garsLosbrand

hawerBedekte brand

garsBedekte brand

hawerBenomyl xCarboxin/Thiram x x xDifenoconazole xMancozeb x xProthiokonazole x x xTebuconazole x x xThiram x x xTriticonazole x x x

* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die



149

RIGLYNE VIR DIE PRODUKSIE VAN MOUTGARS ONDER BESPROEIING

G J Kotzé

ABInBev, Ettienne Rosseauwstraat 13, KIMBERLEY, 8300Tel: (053) 840-0417 / Sel: 082 921 7966

Die effek van verskillende produksiefaktore, waarvan cultivarkeuse, plantdatum, plantdigtheid, stikstofbemesting en besproeiingskedulering die belangrikste is, word gereflekteer in die opbrengs en kwaliteit van die graanoes. Die resultate van die navorsingsprogram sedert 1991 in die besproeiingsgebiede, asook ondervinding onder kommersiële toestande die afgelope aantal jare, stel ons in staat om die volgende aanbevelings daar te stel wat kan dien as produksieriglyne vir moutgarsverbouing

Planttelersregte (Wet 15 van 1976)

Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, uniform en stabiel moet wees. Beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder, voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer, invoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van die reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ‘n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van planttelersreg in geval van die skending van sy regte.

Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet

Die hoofdoel van saadsertifisering is om cultivars in stand te hou. Saadwette en regulasies skryf die minimum vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad hoë genetiese standaarde en kwaliteitsvereistes nastreef. Saadsertifisering is ‘n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ‘n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdeur word cultivaregtheid en goeie saadkwaliteit gewaarborg en verskaf dus aan die koper (boer) beskerming en gemoedsrus, asook ‘n beter beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde is sekerlik ‘n minimale prys vir hierdie gemoedsrus vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad.

Grondvoorbereiding

Grondvoorbereiding vir moutgarsverbouing is dieselfde as vir koring. Dit moet beklemtoon word dat ‘n fyn, onkruidvrye en gelyk saadbed voorberei moet word. ‘n Ongelyke saadbed


150

lei tot onegalige ontwikkeling van die gewas en dus ook tot ongelyke rypwording en swak kwaliteit.

Cultivars

Tans is Overture en Genie die enigste aanbevole cultivars vir kommersiële produksie van moutgars onder besproeiing. Die verhouding in produksie tussen hierdie twee cultivars word op ’n jaarlikse basis hersien.

Die vermoutingseienskappe van hierdie cultivars verskil en om hierdie rede moet die vermenging van cultivars ten alle koste voorkom word. Dit is dus noodsaaklik dat die verskillende cultivars afsonderlik vervoer, hanteer en opgeberg word. Saad van albei kommersiële cultivars sal beskikbaar wees by die plaaslike koöperasie en die cultivars mag slegs by die depots soos gestipuleer in die kontrak, of anders vooraf gekommunikeer, gelewer word. Alle saad sal met ‘n saadbehandelingsmiddel, sowel as ‘n insekdoder behandel wees. Dit is vir voorkoming van poeieragtige meeldou gedurende die vroeë ontwikkelingstadia (±10 weke) van die saailinge, asook om bedekte brand en losbrand te voorkom, terwyl die insekdoder die garssaad sal beskerm teen enige moontlike insekbeskadiging vir die tydperk vanaf behandeling totdat dit geplant word.

Agronomiese eienskappe

Cultivarkeuse is vir die produsent ‘n ekonomies belangrike besluit, omdat dit een van die maklikste metodes is om die hoogste inkomste te verkry met die minste risiko. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Net die belangrikste faktore word kortliks bespreek en om dié rede is Tabel 1 wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hulle agronomiese en kwaliteitseienskappe, ingesluit.

Groeiperiode

Met groeiperiode van ‘n cultivar word verwys na die gemiddelde aantal dae wat dit neem vanaf opkoms tot fisiologiese rypheid. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aangepas is by klimaatsomstandighede, soos groeiseisoenlengte, reënvalpatroon en temperatuur van die verbouingsgebied.

Strooisterkte

Strooisterkte is die vermoë van ‘n cultivar om staande te bly onder uiterste toestande en word hoofsaaklik bepaal deur strooidikte en -lengte (Tabel 1). Die omval van gars het dikwels groot oesverliese tot gevolg, wat hoofsaaklik toegeskryf kan word aan die verlaging in


151

vetkorrelpersentasie. Dit is merendeels ‘n probleem waar kritiese potensiaaltoestande oorskry word, maar onoordeelkundige besproeïing met gepaardgaande sterk wind en oormatige stikstofbemesting en/of te hoë plantdigtheid speel hier ook ‘n rol.

Pedunkelsterkte

Dié eienskap verwys na hoe sterk die strooigedeelte tussen die vlagblaar en die aar is en dus hoe maklik ‘n spesifieke cultivar se are afgewaai kan word deur sterk wind (Tabel 1). Die grootste risiko vir laasgenoemde is net voor oes.

Vetkorrelpersentasie

Die persentasie vetkorrels bepaal die graad van die graan. Dié eienskap is redelik sterk gekoppel aan ‘n cultivar (Tabel 1). In omstandighede waar versuiping en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom of waar omval voorkom, kan groot verliese gely word met die afgradering van die oes weens ‘n lae vetkorrelpersentasie.

Tabel 1. Agronomiese en kwaliteitseienskappe van garscultivars

Cultivars Groeiperiode Strooilengte StrooisterktePedunkel-

sterkteVetkorrel

(%)

Genie M M G M G

Overture M M G M G

M-Medium G-Goed


152

Plantpraktyke

Die planttoerusting wat gebruik word vir die plant van koring is ook geskik vir die plant van gars. Dit is belangrik om gars nie te diep te plant nie, aangesien dit die opkoms van die saailinge en die stoelvermoë nadelig beïnvloed.

Die optimum planttyd (week) vir die verskillende areas is soos volg:

AreaMei Junie Julie

4 1 2 3 4 1 2 3

Vaalharts/Taung

Rietrivier/Douglas

Luckhoff/Hopetown

Barkley West

Noordelike besproeiingsgebiede Noordelike besproeiingsgebiede: Brits, Atlanta, Beestekraal, Koedoeskop, Thabazimbi en Skuinsdrift

Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie slegs ‘n optimum plantdatumspektrum is en impliseer nie dat daar sekere kleiner areas (verskillende mikro-klimate) in die genoemde areas is waar ‘n vroeër of later plantdatum nie suksesvol sal wees nie.

Plantdigtheid kan wissel van 60 kg/ha tot 90 kg/ha afhangende van die toestand van die saadbed, plantdatum, besproeiingsmetode en die planttoerusting wat gebruik word. Die gemiddelde aanbevole plantdigtheid is 70 kg/ha as saad ‘n 100% ontkiemingskapasiteit het en ‘n duisendkorrelmassa van ongeveer 40 gram. Daar behoort gepoog te word om ongeveer 130–140 plante/m² tydens oes te verseker. Om hierdie rede behoort 60 tot 80 kg saad per hektaar voldoende te wees onder spilpunt toestande waar grondvoorbereiding optimaal toegepas is. Dit is belangrik om daarop te let dat saadbedvoorbereiding ’n kritiese rol speel waar laer plantdigthede gebruik word. Onder vloedbesproeiing moet die plantdigtheid verkieslik opwaarts aangepas word. Die produsent moet bedag wees op die feit dat duisendkorrelmassa en ontkiemingskapasiteit van die saad van jaar tot jaar kan wissel en dat plantdigtheid ooreenkomstig aangepas moet word.

Die meegaande tabel toon die plantdigtheid in kg/ha aan by verskillende 1000 korrelmassas van saad, om ’n verlangde aantal plante/m² tydens oes te realiseer, met ’n verwagte oorlewing van 80%.


153

Plantdigtheid in kg/ha 80% Oorlewing

1000 Korrel

massa (g) van saad

Teiken aantal plante/m2 met oes

100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250

35 44 48 53 57 61 66 70 74 79 83 88 92 96 101 105 109

36 45 50 54 59 63 68 72 77 81 86 90 95 99 104 108 113

37 46 51 56 60 65 69 74 79 83 88 93 97 102 106 111 116

38 48 52 57 62 67 71 76 81 86 90 95 100 105 109 114 119

39 49 54 59 63 68 73 78 83 88 93 98 102 107 112 117 122

40 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125

41 51 56 62 67 72 77 82 87 92 97 103 108 113 118 123 128

42 53 58 63 68 74 79 84 89 95 100 105 110 116 121 126 131

43 54 59 65 70 75 81 86 91 97 102 108 113 118 124 129 134

44 55 61 66 72 77 83 88 94 99 105 110 116 121 127 132 138

45 56 62 68 73 79 84 90 96 101 107 113 118 124 129 135 141

46 58 63 69 75 81 86 92 98 104 109 115 121 127 132 138 144

47 59 65 71 76 82 88 94 100 106 112 118 123 129 135 141 147

Data van die vorige vyf seisoene word in die volgende tabelle aangetoon.

Tabel 2. Gemiddelde opbrengs (ton/ha) van garscultivars in die Noordelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Beestekraal, Koedoeskop, Skuinsdrift)

Cultivar 2015 2016 2017 2018 2019 Gemiddeld

Overture Geen data 8.33 7.09 6.56 8.66 7.66

Genie Geen data 7.84 6.87 7.10 8.25 7.51

Gemiddeld Geen data 8.09 6.98 6.83 8.45 7.59

Tabel 3. Gemiddelde opbrengs (ton/ha) van garscultivars in die Sentrale besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Taung, Hartswater, Jan Kempdorp)


Overture 5.90 10.25 8.82 9.03 8.89 8.58

Genie 6.18 10.22 8.90 9.45 8.62 8.67

Gemiddeld 6.04 10.23 8.86 9.24 8.76 8.63


154

Tabel 4. Gemiddelde opbrengs (ton/ha) van garscultivars in die Suidelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Rietrivier, Douglas-Oos, Douglas-Wes, Luckhoff)



Genie Geen data 7.84 6.87 7.10 8.25 7.51


Tabel 5. Gemiddelde vetkorrel (%) van garscultivars in die Noordelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Beestekraal, Koedoeskop, Skuinsdrift)



Genie Geen data 96.74 95.18 89.40 94.74 94.01


Tabel 6. Gemiddelde vetkorrel (%) van garscultivars in die Sentrale besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Taung, Hartswater, Jan Kempdorp)


Overture 87.20 97.16 94.76 92.97 93.64 93.15

Genie 82.00 96.96 95.18 88.20 94.36 91.34

Gemiddeld 84.60 97.06 94.97 90.58 94.00 92.24

Tabel 7. Gemiddelde vetkorrel (%) van garscultivars in die Suidelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Rietrivier, Douglas-Oos, Douglas-Wes, Luckhoff)


Overture 91.80 95.11 98.20 92.88 93.36 94.27

Genie 90.40 92.23 96.66 88.20 90.92 91.68

Gemiddeld 91.10 93.67 97.43 90.54 92.14 92.98


155

Tabel 8. Gemiddelde korrelstikstof (%) van garscultivars in die Noordelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Beestekraal, Koedoeskop, Skuinsdrift)



Genie Geen data 1.60 1.89 2.01 1.87 1.84


Tabel 9. Gemiddelde korrelstikstof (%) van garscultivars in die Sentrale besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Taung, Hartswater, Jan Kempdorp)


Overture 2.10 1.75 1.83 1.92 1.86 1.89

Genie 2.01 1.79 1.81 1.95 1.85 1.88

Gemiddeld 2.06 1.77 1.82 1.94 1.85 1.89

Tabel 10. Gemiddelde korrelstikstof (%) van garscultivars in die Suidelike besproeiingsgebiede vir die periode 2015 – 2019 (Rietrivier, Douglas-Oos, Douglas-Wes, Luckhoff)


Overture 1.93 2.02 1.69 1.91 1.89 1.89

Genie 1.88 2.03 1.61 1.94 1.85 1.86

Gemiddeld 1.90 2.02 1.65 1.92 1.87 1.87


156

BEMESTING

Grondsuurheid

Die bestuur van ‘n effektiewe bemestingsprogram is afhanklik van grondontledings net voor die aanvang van die seisoen. ‘n Bemestingsprogram kan slegs suksesvol wees indien die minimum vereistes ten opsigte van grondsuurheid nagekom word. Vir gars is dit vasgestel op ‘n pH (KCl) van 5.5 en alle bekalkingsprogramme moet daarop gemik wees om ‘n pH van 5.5 tot 6.0 te bewerkstellig. Opbrengsverliese kan voorkom met beide ‘n te hoë of te lae pH. Onoordeelkundige verhogings in pH kan tot sink- en mangaantekorte lei, waarvoor gars besonder sensitief is.

Fosfaat

Dit word algemeen aanvaar dat die fosfaatvereistes van gars hoër is as dié van koring en dat grondontledings noodsaaklik is om bemestingsbehoeftes te bepaal. Die mikpunt moet wees om 30 mg/kg sitroensuur-oplosbare fosfaat of 20 mg/kg Bray 1 oplosbare fosfaat in die grond teenwoordig te hê. Om dit te behaal moet 4 kg P/ha toegedien word vir elke 1 mg/kg wat die ontleding onder 30 mg/kg (sitroensuur), of 6 kg/ha vir elke 1 mg/kg wat die analise onder 20 mg/kg (Bray 1) is. Met ‘n ontleding hoër as bogenoemde word 12 tot 15 kg P/ha toegedien, wat voldoende is om grondvrugbaarheid te onderhou.

Kalium

Kaliumtekorte is moontlik in ligte tekstuurgronde in die besproeiingsgebiede en waar tekorte voorkom, geld die volgende riglyne:

Tabel 11. Kaliumbemesting volgens grondontledings

Sitroensuur-oplosbare of ammonium-asetaatoplosbare kalium (mg/kg)

Kaliumbemesting (kg K/ha)

20-30 40-30

30-50 30-15

50-70 15-0

Bo 70 0

In grondontledings onder 50 mg/kg moet 15 kg K/ha bykomend bygevoeg word vir elke ton strooi wat verwyder word. Ondervinding toon dat verdeelde kaliumbemesting (met plant en ±8 weke na plant) die risiko van omval kan verminder.


157

Stikstof

Stikstofbemesting kan toegedien word op verskillende groeistadia tydens die ontwikkeling van die garsplant. Onder droëlandtoestande word reënval beskou as die belangrikste faktor vir die bepaling van die stikstofbehoefte van die gars. Onder besproeiing is dit egter nie so ‘n bepalende faktor nie en is die produksiesisteem en grondtipe van groter belang.

Die eerste stikstoftoediening is net voor of tydens die plantproses. Bo-bemesting van stikstof is volgens navorsingsresultate voordelig vir hoër opbrengste en meer so onder oorhoofse besproeiing as vloedbesproeiing. Verdeelde stikstof toedienings is ook meer voordelig op ligter sandgronde as op swaarder kleigronde.

Met die verhoging in opbrengs wat oor die laaste paar jaar gerealiseer het, hoofsaaklik as gevolg van genetiese vordering, verbeterde produksiepraktyke en optimale besproeiingskedulering, wil dit voorkom of ‘n totale stikstofbemesting van 170 kg/ha, afhangende van die grondtekstuur en rotasiestelsel, blyk voldoende vir optimale opbrengs te wees.

Op ‘n katoenwisselboustelsel en waar daar baie mielie-oesreste nét voor plant teenwoordig is, moet ‘n hoër stikstofpeil toegedien word (ongeveer 20 kg N/ha) en moet dit verkieslik verdeel word om sodoende ‘n stikstof-negatiewe periode teen te werk. Op baie sanderige gronde waar loging van stikstof ‘n wesenlike probleem is, word daar ook meer stikstof aanbeveel (20 kg N/ha). Alhoewel dit nie aanbeveel word om gars op ‘n uitgeploegde lusernland te plant nie, word die praktyk wel op ’n redelike skaal toegepas, in welke geval die stikstofbemesting afgeskaal moet word na 120-130 kg/ha en alles toegedien binne twee weke na opkoms. Verdeelde stikstofbemesting blyk ook meer voordelig te wees onder oorhoofse besproeiing (spesifiek spilpunte) en ligte sanderige gronde as onder vloedbesproeiing en swaarder kleigronde. ‘n Verdeelde stikstoftoediening van 60% van die totale stikstof met plant, ‘n verdere 20% teen 4 tot 6 weke na opkoms en die laaste 20% tussen vlagblaar en 100% aarverskyning blyk die beste resultate te lewer. Ondervinding in die praktyk, het geleer dat gars negatief in opbrengs reageer, as slegs ‘n klein hoeveelheid stikstof met plant toegedien word en die oorgrote meerderheid in verskillende opeenvolgende kopbemestings toegedien word. Gars se opbrengspotensiaal word grotendeels bepaal gedurende die eerste 6 weke na opkoms tot en met eerste node bo die grondoppervlak verskyn. Kalksteen ammoniumnitraat (KAN) het geblyk die beste stikstofbron te wees vir kopbemesting en waar kopbemesting deur die besproeiingstelsel toegedien word, word ‘n ammoniumnitraat gebaseerde produk aanbeveel. Dit word ook ten sterkste aanbeveel dat ten minste ‘n gedeelte van die stikstof wat met plant toegedien word, ammoniumnitraat gebaseerd moet wees. Addisionele stikstofbemesting, tot so laat as die sagtedeegstadium, na buitengewone reën, kan ekonomies regverdigbaar wees. Op die sanderige gronde met hoë opbrengspotensiaal in die Douglas omgewing kan ‘n addisionele stikstofkopbemesting van ±20 kg/ha ernstig oorweeg word.


158

NA-PLANT PRAKTYKE

Onkruidbeheer

Tesame met bemesting, is goeie onkruidbeheer die belangrikste praktyk. Gars is gevoelig vir onkruidkompetisie en veral in die vroeë groeistadia. Vroeë beheer is dus noodsaaklik en moet verkieslik so spoedig moontlik na die meeste onkruide ontkiem het, gedoen word as onkruidinfestasie dit regverdig. Dieselfde riglyne as vir onkruidbeheer in koring geld vir gars. Onkruide moet korrek geïdentifiseer word aangesien verskillende onkruiddoders gebruik word vir die beheer van gras- en breëblaaronkruide. Die enigste geregistreerde onkruiddoders vir die beheer van grasse in gars is Hoelon/Ravenger, Axial en Grasp. Onder geen omstandighede moet onkruiddoders soos Topik of Puma op gars gespuit word nie. Onkruiddoders moet streng volgens etiket registrasies hanteer en toegedien word. Die korrekte dosis onkruiddoder soos op die etiket aangedui moet toegedien word, aangesien ‘n te hoë dosis nadelig vir die garsplante kan wees terwyl te lae dosisse oneffektief sal wees en weerstand kan bevorder. Slegs onkruiddoders wat spesifiek op gars geregistreer is en op die garspaspoort verskyn, mag op gars toegedien word.

Insekbeheer

Gars is ‘n natuurlike gasheer vir Russiese koringluis en ander plantluise. Met vroeë luisinfestasie kan ‘n insekdoder saam met die onkruiddoder gebruik word. Met ‘n laat luisbesmetting kan ‘n insekdoder op sy eie toegedien word. Net soos met koring, is gars vatbaar vir bolwurmskade en dieselfde riglyne vir bolwurmbeheer geld, soos vir koring. Huidiglik blyk bladmyners ook ‘n probleem te wees oor die hele produksiegebied.

Gedurende die 2010 seisoen het die valsbolwurm groot skade aangerig aan aanplantings, veral in die Vaalharts area. Dit het egter oor die hele garsproduksie area voorgekom en produsente moet op die uitkyk wees vir hierdie insek. In Australië word hierdie plaag sporadies aangemeld en is nie ’n jaar tot jaar verskynsel nie. LNR-Kleingraan is tans hard aan die werk om ’n teenvoeter vir hierdie plaag te ontwikkel. Alhoewel daar nog geen middel geregistreer in teen hierdie insek nie, is die algemene gevoel dat middels wat teen bolwurm gebruik word ook suksesvol kan wees teen die valsbolwurm. Verder het LNR-Kleingraan ook motvalle in die produksiegebiede, om sodoende die motvlugte van die valsbolwurm te monitor. Op die manier kan landboukundiges produsente vroegtydig waarsku oor moontlike infestering.

Groeiregulering

Alhoewel die huidige cultivars meer bestand is teen omval as die ou generasie cultivars, is dit ook onderhewig aan omval onder hoë potensiaaltoestande en veral onder oorhoofse


159

besproeiing. Die probleem kan beperk word deur die gewas nie oormatig te besproei tydens die vroeë ontwikkelingstadia van die plant nie. Indien die produsent van mening is dat sy gars te geil groei gedurende die vroeë groeistadia van die plante en voel dat omval ‘n wesenlike probleem kan raak, kan hy die gewas beheerd strem deur minder water toe te dien gedurende die periode van 8-12 weke na opkoms. Gedurende hierdie spesifieke tydperk is die gars die minste gevoelig vir droogte en is die invloed op opbrengs dus die minste.

Laer plantdigthede (<140 plant/m²) kan ook ‘n beduidende rol speel by die vermindering van omval met die voorbehoud dat saadbedvoorbereiding optimaal moet wees. Hoër plantdigthede (>140 plante/m²) kan langer plante met verswakte halms veroorsaak as gevolg van kompetisie deur plante vir lug en lig.

Omval kan ook beheer word deur die toediening van ‘n groeireguleerder en gedurende die 2018 seisoen is ‘n plantgroeireguleerder vir die eerste keer in Suid-Afrika vir gebruik op moutgars geregistreer. Syngenta Moddus® is huidiglik die enigste plantgroeireguleerder wat geregistreer is vir gebruik op gars om omval teen te werk. Dit is belangrik dat die etiket tot die letter gevolg word ten opsigte van dosis en tyd van toediening.

Indien Moddus® nie toegedien word nie is die enigste manier om omval te verminder om nie:• te veel stikstofbemesting toe te dien nie;

• te hoë plantdigtheid te gebruik nie;

• oor te besproei gedurende die vroeë ontwikkelingstadia van die gewas nie;

• te swaar besproeiing toe te dien gedurende die rypwordingstadium nie en

• water toe te dien tydens die voorkoms van sterk wind nie.

Swambeheer

Swamsiektes het nog nooit ‘n probleem blyk te wees sedert die infasering van gars in die besproeiingsgebiede nie. Dit kan grotendeels toegeskryf word aan die warm droë klimaat wat in die gebied heers. Indien enige siektes wel op gars voorkom, moet ‘n verteenwoordiger van ABInBev onmiddellik ingelig word vir die nodige aanbevelings.

Swambesmetting van garskorrels in die besproeiingsgebiede kan egter sporadies voorkom. Sommige van hierdie swamme kan toksiene produseer (DON) wat skadelik kan wees vir mens en dier. Dit is verder ook belangrik dat die graan geoes moet word sodra dit gereed is om sodoende die risiko van besmetting te verlaag. Wanneer gars aan aanhoudende nat toestande blootgestel word, nadat dit reeds oesgereed is, kan swambesmetting van die graan voorkom. Dit kan veroorsaak dat graan afgegradeer word.


160

Besproeiing

Besproeiingskedulering moet volgens verdamping en behoefte per groeistadium geskied. Hierdie inligting is beskikbaar by u ABInBev landboukundige. Dit is egter belangrik dat besproeiing nie te gou gestaak word nie en dat die laaste besproeiing toegedien word wanneer die hele plant bykans verkleur het. Dit is om egalige rypwording te verseker en om graan met ‘n hoë vetkorrelpersentasie en aanvaarbare stikstofvlakke te realiseer. Soos genoem, kan oordeelkundige besproeiingspraktyke die risiko van omval grotendeels verminder en bevorder dit ook verder optimale opbrengs en kwaliteit (verwys na seksie onder groeiregulering).


161

OES VAN GRAAN

In die tradisionele garsproduksiegebied word die gars platgesny en in windrye gelos alvorens dit gedors word. Dit word hoofsaaklik gedoen om die risiko van windskade te beperk. Garsare buig afwaarts wanneer dit ryp word en wanneer blootgestel aan sterk wind, kan groot skade aangerig word. Produsente in die besproeiingsgebiede is egter nie ingerig vir hierdie praktyk nie en windskade kom ook nie so geredelik voor in hierdie gebiede nie. Dit is egter belangrik dat gars so gou as moontlik geoes moet word nadat ‘n vogpersentasie van 13% in die graan bereik word, om sodoende die risiko van ryp gars wat blootgestel is aan wind-, hael- en ander skade, te beperk. Gars kan met dieselfde toerusting gestroop word as koring, met slegs klein verstellings aan dromspoed en wind. Aangesien daar kontrakte vir die voorsiening van moutgars is, is dit noodsaaklik dat die saadhuid nie beskadig word in die oesproses nie. Skade aan die graan kan ontkieming benadeel en dit veroorsaak groot probleme tydens vermouting. Dus moet die oesproses nie so aggresief as vir koring wees nie en ‘n té hoë dromspoed moet vermy word, asook ‘n te klein konkaafopening. Die gars moet in massa gestroop word (behalwe waar ander reëlings vooraf getref is) en by die depot gelewer word, soos op die kontrak gestipuleer of soos gekommunikeer tydens die seisoen. Hiér sal dit gemonster, geklassifiseer en gradeer word en die produsent word dan volgens kwantiteit en kwaliteit vergoed. Produsente sal op ‘n glyskaalsisteem vir kwaliteit vergoed word, soos wat in die kontrak gestipuleer is.

Kwaliteit

Vanaf die 2018 seisoen is die glyskaal en gevolglike vergoeding vir kwaliteit van gars aangepas. ‘n Wisselende kwaliteitspremie sal betaal word vir korrelstikstof tussen 1.61% en 1.90%, sowel as vir sifsels van minder as 2.4%. Dit is belangrik dat produsente met hulle naaste ABInBev landboukundige, landboubesigheid of Garsbedryfskomitee verteenwoordiger skakel om hulself van die nuwe standaarde te vergewis.

Vermouters verlang gars wat homogeen vermout, min of geen skoonmaak benodig nie en wat aan brouers ‘n mout met ‘n aanvaarbare en konstante kwaliteit verskaf. Gevolglik stel vermouters sekere kwaliteitsnorme vir moutgars om te verseker dat die eindproduk op die mees ekonomiese manier moontlik geproduseer kan word.

Nege eienskappe, naamlik cultivaregtheid, ontkieming, stikstofinhoud, vetkorrelpersentasie, sifsels, vreemde materiaal, meganiese skade, swambesmetting en vog-inhoud is van uiterste belang by gradering en word kortliks bespreek.


162

Ontkieming/cultivaregtheid

Moutgars verskil van dié van die meeste graangewasse in die sin dat dit tydens verwerking weer moet groei. Ontkieming verwys na die persentasie garskorrels wat kiemkragtig is. Dit is die belangrikste eienskap van moutgars en moet na die verstryking van die rusperiode hoër as 98% wees. Verskillende cultivars het verskillende dormansieperiodes (rusperiodes) en daarom is dit belangrik dat cultivars apart geberg word en nie vermeng mag word nie.

Die ontkiemingsvermoë kan erg benadeel word deur reën voor en gedurende oestyd. Indien gars natreën as dit oesryp is, vind biochemiese prosesse in die korrel plaas wat ontkieming voorafgaan. Gevolglik ontkiem die gars ongelyk of swak tydens die moutproses en ‘n swak eindproduk word gelewer.

Stikstofinhoud

Gars met ‘n te hoë (>2.00%) of té lae stikstofinhoud (<1.50%) lewer nie mout van die verlangde gehalte vir broudoeleindes nie en sal gevolglik afgradeer word na voergraad. Die glyskaal waarvolgens die prys van gars bepaal word, is gebaseer op ‘n basisprys waarby premies gevoeg word vir sekere stikstofvlakke in die graan (1.61%-1.90%).

Die stikstofinhoud van gars is geneties van aard, maar word ook deur die omgewing beïnvloed. Sekere cultivars produseer graan met laer stikstofvlakke ten spyte van verhoogde stikstof bemesting. So ‘n cultivar eienskap kan baie waardevol wees vir die produsent, aangesien dit nie nét hoë stikstofbemesting is wat hoë stikstofvlakke in die graan veroorsaak nie, maar ook onbeheerbare faktore soos hitte en droogtestremmings tydens die korrelvulperiode en die stikstofleweringsvermoë van die grond. Die produsent moet te alle tye die stikstofleweringsvermoë van sy grond in ag neem en hier is veral bewerkingspraktyke en die voorafgaande gewas van groot belang.

Vetkorrelpersentasie

Vetkorrelpersentasie is belangrik om homogeniteit tydens die moutproses te verseker. Maer korrels absorbeer water vinniger as vetkorrels. Maer korrels het ook ‘n relatief hoër persentasie kaf, wat bier ‘n bitter smaak kan gee. ‘n Meer eenvormige vetkorrelpersentasie sal ‘n beter moutkwaliteit verseker. Gars kwalifiseer as moutgars wanneer die vetkorrelpersentasie vanaf 70% en beter is, soos gemeet met ‘n 2.5 mm gleufsif.

Dit is ook belangrik om daarop te let dat vetter korrels mout met ‘n hoër ekstraksie lewer as maer korrels, wat ‘n belangrike aspek in die brouproses is. ‘n Lae vetkorrelpersentasie is die gevolg van ongunstige toestande tydens die korrelvulperiode, soos laat are wat te vinnig ryp


163

word, of as ‘n hoër opbrengspotensiaal aanvanklik aangelê word, as wat die omgewing op die einde van die seisoen kan hanteer. Omval gedurende hierdie periode kan ook ‘n wesenlike probleem wees. Sekere cultivars is egter geneig om deurgaans ‘n laer vetkorrelpersentasie te produseer en daarom word telerslyne met ‘n hoë vetkorrelpersentasie doelbewus geselekteer. Die vetkorrelpersentasie van die huidige garscultivars kan almal as goed tot baie goed beskryf word.

Sifsels, vreemde materiaal en meganiese skade

Sifsels is daardie materiaal wat so fyn is dat dit deur ‘n 2.2 mm gleufsif val. Hierdie materiaal bestaan hoofsaaklik uit baie maer korrels, gebreekte korrels, klein onkruidsade, kaffies, stukkies angels, dooie kalanders en stof. Daar is ‘n basisprys vir vragte gars wat gelewer word binne ’n sekere spesifikasie en ‘n toenemende premie vir vragte met minder sifsels. Hierdie limiete moet weereens met die graanhandelaars bevestig word. Maer korrels kan toegeskryf word aan faktore soos hierbo uiteengesit, terwyl te veel gebreekte korrels, kaffies, stukkies angels en stof hoofsaaklik herlei kan word na stroperverstellings. Dit is dus uiters belangrik dat die produsent sy stroper reg verstel om ‘n goeie kwaliteit, ‘n goeie gradering en dus ‘n goeie prys te verseker.

Dooie kalanders in die sifsels gee ‘n aanduiding dat daar iewers ‘n bron van besmetting kan wees wat ‘n nadere ondersoek regverdig. Die teenwoordigheid van kalanders kan lei tot afgradering van die oes as gevolg van lewendige insekte enersyds of insekbeskadigde garskorrels, andersyds.

Die afsnypunt vir vreemde materiaal is 2% en ‘n voergraadprys is van toepassing vir gars met ‘n vreemde materiaal inhoud van meer as 2%.

Meganiese skade deur stropers verlaag die persentasie bruikbare garskorrels. Wanneer embrio’s beskadig word of die kaffies oor die embrio’s word verwyder, kan dit tot probleme in die moutproses lei. ‘n Te hoë persentasie endosperm wat blootgestel word, het verskeie verwerkingsprobleme in die moutproses tot gevolg (swamgroei, skuim in weektenks, ens.)

Die afsnypunt vir meganiese beskadigde korrels is 4%.

Swambesmetting

Moutgars wat met swamme besmet is, is nie geskik vir menslike gebruik nie en word afgradeer na ondergraad. Sommige swamme produseer mikotoksiene (DON) onder toestande van stres. Swambesmetting vind normaalweg plaas wanneer graan wat reeds oesgereed is, aan voortdurende vogtige toestande blootgestel word of wanneer gars met ‘n te hoë voginhoud geoes word en in ongunstige omstandighede op die plaas geberg word. Gars cultivars beskik nie oor genetiese weerstand teen hierdie swamme wat op die graan kan ontwikkel nie.


164

Voginhoud

Moutgars wat met ‘n te hoë voginhoud ingeneem en gestoor word, is baie vatbaar vir swamontwikkeling sowel as vir verlies aan ontkiemingsvermoë. Om hierdie rede word geen moutgars met ‘n voginhoud van hoër as 13% ingeneem nie.

GARSPASPOORT

Vanaf die 2005 seisoen is ‘n sisteem geïmplementeer wat die produsent verplig om ‘n garspaspoort in te dien alvorens hy sy eerste vrag gars kan lewer. Hierdie garspaspoort behels ‘n skedule wat deur die produsent, in samewerking met sy chemiese agent, ingevul moet word en duidelik moet stipuleer watter chemikalieë op die gars toegedien is, sowel as wanneer, hoe en hoeveel. Dit is van uiterste belang dat hierdie paspoort volledig ingevul moet word en by die leweringsdepot ingehandig moet word, alvorens enige graan ontvang sal word. Verder is dit ook baie belangrik om daarop te let dat geen gars ingeneem sal word indien dit met ‘n ongeregistreerde middel, ongeregistreerde dosis of ongeregistreerde toedieningsmetode behandel is nie. Die onthoudingsperiode van enige middel moet ten alle tye eerbiedig word. Vir meer inligting kan u skakel met u plaaslike ABInBev landboukundige.

OPSOMMING

Die produksie van goeie kwaliteit gars, met optimum opbrengste, begin en eindig by die produsent en die volgende punte is die belangrikste:

• pH van grond moet hoër as 5.5 (KCl) wees en verkieslik tussen 5.5 en 6.0 (KCl).

• Fosfaatstatus van die grond moet voldoende wees (30 mg/kg sitroensuur oplosbare P) of van so ‘n aard dat dit met ‘n eenmalige toediening reggestel kan word.

• Cultivars mag nooit vermeng word nie, hetsy tydens die plantproses of tydens oes, vervoer of opberging.

• Plantdatum is krities belangrik en gars moet gedurende optimale aanbevole plantdatum vir ‘n spesifieke gebied aangeplant word.

• Plantdigtheid behoort tussen 60 en 90 kg/ha te varieer, afhangende van saadbedtoestande, besproeiingsmetode en planttoerusting wat gebruik word, nadat ontkiemingskapasiteit en duisendkorrelmassa in berekening gebring is.

• ’n Totale stikstoftoediening van ±170 kg/ha (afhangende van die rotasie en grondtipe) is optimaal vir opbrengs en kwaliteit. Op ‘n uitgeploegde lusernland moet die toedieningspeil afgeskaal word na 125 kg N/ha en verkieslik nie verdeel word nie.

• Verdeelde toediening van stikstofbemesting is belangriker onder oorhoofse besproeiing as onder vloedbesproeiing en ook op ligter sanderige gronde. ‘n Verdeling van 60% van die


165

totale stikstof met plant, ‘n verdere 20% op 4-6 weke na opkoms en die laaste 20% tussen vlagblaar en 100% aarverskyning blyk die beste resultate te gee.

• Oordeelkundige plant-, besproeiings- en bemestingspraktyke moet gebruik word om die probleem van omval te beperk. Syngenta Moddus® plant groei reguleerder is nou vir die gebruik op gars geregistreer om omval te beperk.

• Besproeiingskedulering moet volgens verdampingsaanvraag en behoefte per groeistadium gedoen word. Besproeiing moet nie te vroeg onttrek word nie en die laaste besproeiing moet toegedien word wanneer die plante bykans totaal verkleur het.

• Graan moet dadelik geoes word sodra dit gereed is vir dors (13% voginhoud) om sodoende potensiële wind- en haelskade te voorkom, asook weerbeskadiging van die graan (swambesmetting).

• Die stroopproses moet nie so aggresief wees soos vir koring nie om sodoende skade aan die graan te voorkom.

• Maak slegs gebruik van geregistreerde chemiese middels, teen die geregistreerde dosis en volgens die geregistreerde toedieningsmetode. Die onthoudingsperiode moet eerbiedig word.

Wanneer bogenoemde kriteria toegepas word en klimaatstoestande wyk nie noemenswaardig af van langtermyngemiddeldes nie, kan gars baie goed ten opsigte van opbrengste en kwaliteit met koring in die sentrale besproeiingsgebied kompeteer.

Vir enige verdere navrae kan u skakel met een van die volgende ABInBev landboukundiges:

Burrie Erasmus (Sentrale gebiede) 082 921 7967Johannes Kokome (Taung) 082 921 7981Hennie Cloete (Suidelike gebiede) 083 795 8587Willie Jonker (Noordelike gebiede) 083 326 7198


166

HAWERPRODUKSIE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED

Hawer word hoofsaaklik as voergewas (groenvoer of hooiproduksie) aangeplant. Graanproduksie voorsien op ‘n beperkte skaal aan die ontwikkelende hawer-graanmark (hoofsaaklik ontbytgrane), terwyl die oorgrote meerderheid van die graanproduksie na die veevoermark gekanaliseer word. Die mark vir menslike gebruik van hawer is die enigste georganiseerde vraag na die produk en die bedryfstak beding kompeterende graanpryse, maar verlang ook ‘n produk wat voldoen aan sekere kwaliteitstandaarde.

Daar is egter ook ander situasies waarin hawer sy regmatige plek kan volstaan. Die uitbreiding en beweging na verminderde bewerkingstelsels noodsaak die gebruik van geskikte dekgewasse om voldoende grondbedekking te verkry. Hiervoor is hawer met sy wye plantspektrum aanpassing en hoë biomassa-ontwikkeling die ideale gewas wat met bestaande planttoerusting suksesvol aangeplant kan word. Hierby kan die onderdrukkende effek van hawer op grondgedraagde siektes, soos vrotpootjie, in wisselboustelsels nie misken word nie.

Weiding, kuilvoer en hooiproduksie

Hawergraan word reeds al geruime tyd deur veral perdeboere en ander produsente gebruik in veevoermengsels. Goed bemeste hawer lewer hoë hoeveelhede hooi en graan met ‘n hoë voedingswaarde. Hawergraan wat nie aan die kwaliteitsvereistes (hoë hektolitermassa) voldoen nie, word ook in die veevoermark benut.

Hawer kan ‘n regmatige plek in ‘n gebalanseerde voervloeiprogram vervul en verskeie cultivars is beskikbaar vir die doel. Die wye planttydspektrum, voedingswaarde en hergroei-eienskappe maak dit moontlik om oor ‘n lang periode voldoende benutbare beskikbare weiding te voorsien. Aanplantings word vanaf Februarie tot in Julie gedoen. Kontak kundiges vir die beplanning van ‘n groenvoer vloeiprogram.

Vir hooiproduksie onder besproeiing kan die cultivars Maluti, Witteberg, Drakensberg en SWK 001 van Maart tot Junie teen ‘n saaidigtheid van 40-50 kg saad/ha aangeplant word. Kompasberg, SSH 421, SSH 405 en SSH 491 kan van Mei tot Junie teen 70-100 kg saad/ha aangeplant word.

Graanproduksie

Die plaaslike behoefte aan geskikte hawergraan vir prosessering in die ontbytgraan-mark word op 40 000 tot 50 000 ton geraam. Weens die laer kwaliteit van die meerderheid van die plaaslik


167

geproduseerde hawergraan (hektolitermassa onder aanvaarbare vlakke) word hoofsaaklik deur invoere aan die behoefte van die mark voorsien. Plaaslike hawercultivars het egter die potensiaal om hoë opbrengste met die vereiste kwaliteit te produseer.

Kwaliteit

Die kwaliteitsvereistes wat gestel word, het hoofsaaklik te doen met die verwer kingsproses. Om begrip vir hierdie norme te ontwikkel, is dit noodsaaklik om in breë trekke te let op die belangrikste prosesse waardeur hawer gaan gedurende verwerking. Eerstens word alle onsuiwerhede soos kaf, klippe, onkruid, koring en gars verwyder. Daarna word die saad in drie groottes gesif, waarna die blomkaffies (“hulls”) van die pitte (“groats”) verwyder word. Die pit is die ekonomies waardevolle deel van die saad, terwyl die blomkaffies geen waarde het nie. Die kaffies word verwyder deur twee roterende meulstene wat ‘n rapsie nader aan mekaar gestel is as die dikte van die hawersaad wat sodoende die kaffies afvryf. Dit is dus verstaanbaar dat ‘n dubbelhawer (“twin oats”) se kaffies nie verwyder sal word nie en ‘n kaalhawer beskadig sal word in hierdie proses. Na hierdie proses, ondergaan die hawer spesifieke verwerking vir die produk waarvoor dit gebruik gaan word.

Hektolitermassa

Groot en vet pitte is baie gesog by die bedryf en hektolitermassa is ‘n goeie maatstaf daarvan. In die onderstaande tabel word die minimum hektolitermassa na gelang van die graad aangedui (Tabel 1). Net soos by koring word hektolitermassa in die korrelvulperiode bepaal. Blare wat voor of tydens blom abnormaal vinnig afsterf as gevolg van wanvoeding, siektes of stremmings, veroorsaak lae hektolitermassas. Hierdie gebreke moet reeds voor die vlagblaarstadium reggestel word om ‘n positiewe effek op hektolitermassa te verkry.

Tabel 1. Graderingsvereistes vir hawergraan

Grade Minimum hektolitermassa (kg/hl)

Graad 1 53

Graad 2 48

Voergraad 38 Kaf:pit verhouding

Die hawerpit word omsluit deur twee blomkaffies wat waardeloos vir die bedryf is. Baie pit en min kaf word dus verlang en verwerkers vereis nie meer as 30% blomkaffies teenoor 70% pit nie. Hierdie eienskap word tot ‘n mate in hektolitermassa weerspieël en is omgewing-, asook


168

geneties gebonde. By maer hawer maak die kaf ‘n groter persentasie van die saad uit en die verhouding tussen kaf en pit is in hierdie geval ongewens.

Saadgrootte

In die verwerkingsaanleg word die hawergraan in verskillende klasgroottes gesif. Hierdie proses word baie akkuraat gedoen, omdat ‘n belangrike kwaliteitskomponent van die eindproduk op die effektiwiteit van die sifproses berus. Die groot sade is meer gesog, terwyl klein sade feitlik waardeloos is. Eenvormige groot sade is dus ideaal. Omdat die grootste sade eerste ryp word en geneig is om eerste uit te val, is dit belangrik om nie die oesproses te vertraag nie.

Dubbelpitte kom dikwels voor. Hierdie eienskap is cultivargebonde, maar kan ook as gevolg van omgewingstoestande en die dorsproses vererger word. Dubbelpitte is ongewens omdat dit in die sifproses deurgaan as ‘n groot saad en later in twee klein saadjies skei wat nie gedop kan word nie. Die stroper moet dus so gestel wees dat die minimum dubbelpitte gedors word.

Kaalhawer is hawer waarvan die blomkaffies in die dorsproses afgeslaan is en is totaal ongewens, omdat dit in die sifproses in die stroom van medium tot klein sade na die “dehullers” gaan waar dit gemaal in plaas van gedop word. Daar moet dus spesiale aandag aan die verstelling van die stroper gegee word om kaalhawer te voorkom.

Net soos by koring is planttyd, bemesting, siektebeheer, onkruidbeheer, tydige oes en korrekte instelling van die stroper van uiterste belang om graan van ‘n hoë kwaliteit te produseer. Die potensiaal om hawergraan met aanvaarbare kwaliteitsvereistes plaaslik te produseer bestaan egter en die moontlikhede moet ontgin word.

Die beginsels van hawerproduksie in die somerreëngebied is grotendeels dieselfde as by koringaanplantings.

Bewerkings

Ongeag die bewerkingstelsel wat gevolg word, is die einddoel om maksimaal grondwater op te gaar, verdigtings op te hef en om met ‘n geskikte saadbed/plantaksie maksimale ontkieming en vestiging te verseker. Die plantproses van hawer is soortgelyk aan dié vir koringaanplantings wat plantdiepte en rywydtes betref.

Saadbehandelings vir hawersaad

Standaard saadbehandelings teen saadgedraagde swamsiektes kan gedoen word, veral vir graanproduksies, terwyl dit opsioneel is vir weidings en hooiproduksie-aanplantings.


169

Cultivarkeuse, planttydspektrum en saaidigtheid

Eerstens moet op die einddoel en mark besluit word, naamlik hooiproduksie, beweiding of graanproduksie (Tabel 2). Die weidings- en graanproduksie cultivars het verskillende eienskappe, verbouingsvereistes en planttye (Tabelle 3, 4 en 5). ‘n Cultivar moet gekies word wat aan die vereistes/standaarde van die koper/kontrak voldoen, wat die hoogste netto inkomste genereer en wat by die produksiestelsel van die boer inpas. Plant dan die beste cultivar vir die gekose doel en optimaliseer alle produksiepraktyke. Gebruik gesertifiseerde saad, wat verseker dat die regte cultivar geplant word wat die koper/kontrak vereis, en dat die saad ‘n hoë ontkiemingspersentasie het.

Tabel 2. Eienskappe van hawercultivars

Cultivars Graanop-brengs

Hektoliter-massa

Staanver-moë

Strooi-lengte

(cm)

Kroonroes-weerstand

Stamroes-weerstand Doel

Simonsberg Hoog Goed Goed 85 MW MW Graan/Weiding

Towerberg Goed Hoog Goed 85 MW MW Graan/Weiding

Overberg Goed Goed Goed 80 MV MW Graan/Weiding

Sederberg Gem Gem Redelik 90 MV MV Graan/Weiding

Kompasberg Hoog Hoog Hoog 75 MW MV Graan/Weiding

Heros Gem Gem Redelik 85 V V Graan

Witteberg Goed Gem Gem 100+ V V Weiding

Pallinup Hoog Hoog Goed 80 MV MV Graan

Potoroo Goed Hoog Goed 80 MW MW Graan

SSH 491 Gem Hoog Goed 90 MW V Graan/Hooi

SSH 405 Gem Goed Redelik 85 V V Graan

SSH 421 Goed Gem Gem 90+ - - Weiding

Drakensberg Hoog Gem Redelik 100+ W MV Weiding/Hooi

Maluti Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding

SSH 39W Gem Gem Gem 100+ - - Weiding

SWK 001 Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding

Le Tucana Hoër weidingopbrengs en beter koueverdraagsaamheid as Drakensberg

Weiding

MV-Matig vatbaar MW-Matig weerstandbiedend V-Vatbaar W-Weerstandbiedend


170

Tabel 3. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die koeler besproeiingsgebiede

Cultivar

Planttyd (weke)

Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2

Kompasberg

Sederberg

Overberg

Heros

SSH 405

SSH 491

Pallinup Tabel 4. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die warmer besproeiingsgebiede

Cultivar Planttyd (weke)

Mei Junie

1 2 3 4 1 2 3 4

Kompasberg

Sederberg

Overberg

Heros

SSH 405

SSH 491

Pallinup

Onder besproeiing is die teikenpopulasie (plante/m2) vir vroeë plantings 175-200, vir planttye in die middel van die spektrum 200-275 en vir laat planttye 275-350. Afhangende van die saadlot se duisendkorrelmassa is die saaidigtheid 60-100 kg saad/ha.


171

Tabel 5. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie onder droëlandtoestande in die Oostelike Hoëveld

Cultivar

Planttyd (weke)

Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4

Kompasberg

Sederberg

Overberg

Heros

SSH 405

SSH 491

Pallinup

Die saaidigtheid van die cultivars vir droëland plantings is 20-25 kg saad/ha. Die planttydspektrum van die cultivars is gebaseer op beskikbare data. Aanplantings buite die aangeduide spektrum sal op eie oorweging van risiko’s gedoen word.

Bemestingsbehoeftes

Hawer het oor die algemeen soortgelyke grondbehoeftes en voedingsvereistes as koring, met al die makro- en mikro-elemente (Fe, Cu, Zn, Mn en Mo) wat ‘n belangrike impak op produksie het. Grondsuurheidsvlakke van pH 4.8 tot 5.5 (KCI) word as optimaal beskou. Oor die algemeen is hawer meer suurverdraagsaam as koring (tot 15% suurversadiging), maar minder sout- en braktolerant as gars en koring.

Stikstofbestuur word beïnvloed deur grond- en bemestingsbestuuropsies soos die vorige gewas, grondwaterbeskikbaarheid, grondstikstoflewering, opbrengs potensiaal, mate van omvalrisiko, die tyd van N-toedienings en die N-bron wat gebruik word. Vir hooiproduksie/beweiding onder besproeiing word 100 kg N/ha aanbeveel, met 25-50 kg N/ha na elke beweiding of snysel afhangende van die vlak van produksie.

Vir graanproduksie onder besproeiing is die algemene aanbeveling 90 kg N/ha, 25 kg P/ha en 20 kg K/ha (opbrengsvlak van 4.5 t/ha). By gronde met lae organiese materiaalinhoud (<3%) is die algemene riglyn 20 kg N/ton graanproduksie en indien goeie kwaliteit oesreste ook benut wil word, dien 30 kg N/ton toe. Fosfaat is belangrik vroeg in die groeiseisoen vir plantvestiging, terwyl voldoende kaliumbeskikbaarheid omvalprobleme kan verlaag en eenvormige rypwording bevorder.


172

Onder droëlandtoestande in die hoër reënvalgebiede is die algemene aanbeveling 40 kg N/ha, 10 kg P/ha en 10 kg K/ha (opsioneel). ‘n Maksimum van 20 kg N/ha of ‘n totaal van 50 kg N+K/ha kan met veiligheid by die saad geplaas word onder droëland planttoestande, terwyl hoër toedienings gebandplaas moet word. Die fosfaatbemestingsriglyne (kg P/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grond fosforontleding (mg/kg P - Bray 1), asook die kaliumbemestingsriglyne (kg K/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grondkaliumwaardes (mg/kg K) soos vir droëland koringverbouing kan ook vir hawerbemestingsbeplanning gebruik word. Hou net in gedagte dat graanproduksiepotensiaal van hawer onder droëland en besproeiingstoestande laer is as die van koring. Dieselfde bemestingsriglyn kan vir weidingsaanplantings gebruik word, met die opsie van addisionele N toedienings ná beweidings as die klimaatsomstandighede (reënval) dit toelaat.

Siektevoorkoms en -beheer

Hawer word aangeval deur kroonroes, stamroes en “Barley yellow dwarf virus” wat deur luisbesmetting oorgedra word. Dit is ekonomies regverdigbaar om geskikte siektebeheer toe te pas by opbrengspotensiaalvlakke bo 4 ton/ha. Siektes verlaag die korrelgewig, verkleur die graankorrels en benadeel die hektolitermassa, wat lei tot afgradering van die graan met ‘n gepaardgaande laer graanprys.

Besproeiingsbehoefte

Onder verskuifbare stelsels en aanvullende besproeiing word vyf besproeiings in die groeiseisoen aanbeveel vir die optimum opbrengs wanneer met ‘n vol grondprofiel begin word. Die besproeiings word op 5 blaar-, vroeë pyp-, blom- en tydens die korrelvulstadia toegedien. Onder spilpuntbesproeiing word die skeduleringsmetodiek soos vir koringverbouing gebruik. Laat besproeiings vertraag egalige rypwording wat die oesproses vertraag. Hawer is, soos ander kleingrane, gevoelig vir hitte en hoë temperature laat in die groeiseisoen en tydens korrelvul, wat vroegtydige en effektiewe grondwaterbestuur noodsaak om stremmings te voorkom.

Oes, opberging en bemarking

Hawergraan kan geoes word wanneer graanvog onder 20% is, maar kan slegs veilig opgeberg word by ‘n graanvog onder 12.5%. Uitval van graan voor oes kom voor en reën tydens rypwording verkleur ook die graankorrels wat tot afgradering lei. Daar is verskeie moontlikhede wat sif en skoonmaakopsies insluit, om die kwaliteit van geoeste graan te verbeter, veral hektolitermassa, om sodoende ‘n beter prys per ton graan te verseker.


173

Probleme in hawerproduksie

Grasonkruide in hawerlande skep probleme, omdat dit nie chemies beheer kan word nie. Indien grondgedraagde siektebeheer een van die oogmerke met haweraanplantings is, moet grasse en koringopslagplante vooraf effektief beheer word. Omval by hawer is ‘n opbrengsbeperkende faktor, omdat dit oesverliese tot gevolg het, onegalige rypwording veroorsaak en tot verlaagde graankwaliteit lei. Daar is cultivars wat beter staanvermoë het, terwyl hoë saaidigthede en bemestingsbestuur ook bydraende faktore tot omval is. Veral saaidigtheid is ‘n belangrike faktor. Die laer duisendkorrelmassa van hawersaad lei tot laer saaidigthede (kg saad/ha) om teiken plantpopulasies (plante/m2) te bereik. Cultivars verskil ook in stoelvermoë wat saaidigtheid vir ‘n opbrengspotensiaal sal beïnvloed. Voëlskade tydens rypwording bly ook steeds ‘n produksierisiko in hawerverbouing.

Hawer proefresultate

Daar bestaan tans nie ‘n duidelike befondsingsmodel vir navorsing op hawer vir graanproduksie nie. LNR-Kleingraan het oor die laaste paar jaar die program befonds, maar kon dit ongelukkig nie volhou in die 2019 seisoen nie. Alles wat moontlik is word tans gedoen om weer die beskikbare cultivars in die 2020 seisoen in veldproewe te toets.

Die opbrengs en hektolitermassa data wat oor die vier-jaar tydperk van 2015 tot 2018 verkry is in veldproewe in die Noord-Kaap (Vaalharts en Rietrivier) en die Vrystaat (Bethlehem) word in die volgende tabelle opgesom.


174

Gra

anop

bren

gs (t

on/h

a) v

an h

awer

cult

ivar

s on

der d

roël

andt

oest

ande

in d

ie O

os-V

ryst

aat g

edur

ende

die

to

tale

of g

edee

ltel

ike

peri

ode

van

2014

- 20

17

Cult

ivar

2017

**R

2016

*R

2015

*R

2014

*R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

14-2

017

R3

jaar

ge

mid

deld

2015

-201

7R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

017

R

Dun

nart

2.24

11.

858

1.85

8H

06/

152.

129

3.61

7H

07/

042.

805

2.94

9H

013

/09

1.80

52.

285

2.28

7H

013

/71.

4910

2.49

22.

493

KKSH

301

1.71

11Ko

mpa

sber

g1.

873

1.48

113.

193

3.66

62.

554

2.78

42.

335

Mag

nific

o1.

4313

Mai

nda

3.22

1M

ajor

is2.

786

5.03

1M

itik

a1.

578

1.46

121.

4611

Ove

rber

g1.

5310

3.30

24.

622

Palli

nup

1.51

91.

599

1.59

9Pi

ketb

erg

1.70

72.

314

2.31

6Si

mon

sber

g1.

874

2.38

32.

587

3.70

52.

633

2.89

32.

484

SSH

405

1.39

111.

1514

1.15

12SS

H 4

211.

1012

0.98

152.

0910

1.54

51.

5410

SSH

423

2.45

83.

784

SSH

491

1.72

61.

947

3.47

13.

853

2.75

13.

091

2.70

1To

wer

berg

1.95

22.

226

3.17

43.

508

2.71

22.

962

2.69

2G

emid

deld

1.68

1.89

2.70

3.85

2.66

2.65

2.07

KBV

t (0,0

5)0.

240.

350.

270.

280.

160.

180.

21

As

gevo

lg v

an d

roog

teto

esta

nde

is g

een

resu

ltat

e vi

r die

201

8 se

isoe

n be

skik

baar

nie

* S l

egs

Beth

lehe

m d

ata

**

Sleg

s Cl

aren

s da

ta


175

Hek

tolit

erm

assa

(kg/

hl) v

an h

awer

cult

ivar

s on

der d

roël

andt

oest

ande

in d

ie O

os-V

ryst

aat g

edur

ende

die

to

tale

of g

edee

ltel

ike

peri

ode

van

2014

- 20

17

Cult

ivar

2017

**R

2016

*R

2015

*R

2014

*R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

14-2

017

R3

jaar

ge

mid

deld

2015

-201

7R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

16-2

017

R

Dun

nart

39.7

012

51.7

82

51.7

82

H 0

6/15

51.6

06

48.3

78

H 0

7/04

50.7

38

48.7

57

H 0

13/0

942

.00

746

.33

1546

.33

12H

013

/739

.90

1146

.75

1446

.75

11KK

SH 3

0152

.49

2Ko

mpa

sber

g41

.30

851

.73

350

.98

748

.97

548

.25

250

.56

351

.36

4M

agni

fico

47.9

811

Mai

nda

51.5

5M

arjo

ris

46.5

811

50.2

52

Mit

ika

43.8

74

47.2

813

47.2

810

Ove

rber

g51

.25

651

.80

450

.02

3Pa

llinu

p42

.55

651

.53

451

.53

3Pi

ketb

erg

44.3

03

47.5

812

47.5

89

Sim

onsb

erg

40.9

09

48.1

510

51.9

03

49.0

54

47.5

03

49.7

04

50.0

37

SSH

405

46.3

51

49.1

58

49.1

58

SSH

421

42.7

55

50.8

87

50.6

39

50.7

62

50.7

65

SSH

423

48.7

310

47.8

59

SSH

491

46.0

02

56.5

51

58.4

51

52.9

21

53.4

81

55.9

71

57.5

01

Tow

erbe

rg40

.35

1048

.55

951

.73

548

.82

647

.36

449

.70

450

.14

6G

emid

deld

42.5

049

.80

51.4

249

.44

49.1

551

.34

50.0

1KB

V t (0,0

5)1.

572.

551.

121.

470.

770.

871.

67

As

gevo

lg v

an d

roog

teto

esta

nde

is g

een

resu

ltat

e vi

r die

201

8 se

isoe

n be

skik

baar

nie

* Sl

egs

Beth

lehe

m d

ata

**

Sleg

s Cl

aren

s da

ta


176

Gra

anop

bren

gs (t

on/h

a) v

an h

awer

cult

ivar

s on

der b

espr

oeiin

g ge

dure

nde

die

tota

le o

f ge

deel

telik

e pe

riod

e va

n 20

15 -

2018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16*

R20

15R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

15-2

018

R3

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

018

R

Dun

nart

5.73

65.

181

5.12

105.

344

5.46

3

H13

/09

3.85

115.

796

H13

/74.

139

6.17

3

Kom

pasb

erg

6.06

34.

715

6.98

13.

852

5.40

15.

921

5.39

4

Mag

nific

o4.

6113

Mai

nda

5.91

5

Mit

ika

4.94

35.

509

Ove

rber

g4.

8910

5.61

8

Palli

nup

5.62

84.

148

4.29

154.

689

4.88

8

Pike

tber

g5.

825

5.11

26.

242

5.72

25.

472

Sim

onsb

erg

5.67

74.

794

4.30

144.

927

5.23

5

SSH

405

6.26

23.

9010

4.99

115.

056

5.08

7

SSH

421

5.08

93.

1912

5.93

42.

335

4.13

44.

738

4.14

9

SSH

423

4.00

1

SSH

491

6.47

14.

576

5.62

73.

134

4.95

25.

553

5.52

1

Tow

erbe

rg5.

874

4.32

74.

9812

3.26

34.

613

5.06

55.

106

Gem

idde

ld5.

754.

405.

473.

314.

775.

225.

14

KBV

t (0,0

5)0.

240.

600.

600.

260.

320.

300.

35

* Sl

egs V

aalh

arts

dat

a


177

Hek

tolit

erm

assa

(kg/

hl) v

an h

awer

cult

ivar

s on

der b

espr

oeiin

g ge

dure

nde

die

tota

le o

f ge

deel

telik

e pe

riod

e va

n 20

15 -

2018

Cult

ivar

2018

R20

17*

R20

16*

R20

15R

4 ja

ar

gem

idde

ld20

15-2

018

R3

jaar

ge

mid

deld

2016

-201

8R

2 ja

ar

gem

idde

ld20

17-2

018

R

Dun

nart

47.1

19

51.0

110

48.3

07

48.8

19

49.0

69

H13

/09

53.6

65

49.5

04

H13

/750

.99

1146

.95

13

Kom

pasb

erg

46.1

610

52.7

68

49.6

53

50.0

94

49.6

74

49.5

27

49.4

68

Mag

nific

o45

.30

14

Mai

nda

50.7

01

Mit

ika

55.7

42

49.3

55

Ove

rber

g48

.54

847

.80

9

Palli

nup

50.0

46

55.0

83

44.0

015

49.7

16

52.5

62

Pike

tber

g50

.01

753

.49

647

.40

1150

.30

551

.75

6

Sim

onsb

erg

52.0

31

52.4

89

48.2

58

50.9

23

52.2

64

SSH

405

51.3

52

49.7

912

47.3

012

49.4

88

50.5

77

SSH

421

51.0

14

53.8

04

47.6

510

51.4

53

50.9

83

50.8

24

52.4

13

SSH

423

48.6

05

SSH

491

50.1

95

55.8

81

49.0

06

54.2

51

52.3

31

51.6

91

53.0

41

Tow

erbe

rg51

.06

352

.88

749

.80

251

.58

251

.33

251

.25

251

.97

5

Gem

idde

ld49

.75

53.1

348

.06

51.1

951

.08

50.2

851

.45

KBV t (0

,05)

2.86

1.88

3.09

1.71

1.18

1.33

1.38

* Sl

egs V

aalh

arts

dat

a


178

LNR-KLEINGRAANDIENSTE

LNR-Kleingraan beskik oor verskeie laboratoriums wat bekend is vir hul vinnige, akkurate en betroubare diens aan u as produsent.

Saadtoetslaboratorium

Die Saadtoetslaboratorium, waar die kwaliteitseienskappe van saad bepaal kan word, is geregistreer by die Departement van Landbou. Die laboratorium pas ISTA (”International Seed Testing Association”) -reëls streng toe en verseker daardeur dat aan internasionale standaarde voldoen word. Die volgende toetse kan gedoen word:

Ontkiemingstoets en fisiese suiwerheidsontledingspakket

Die toets gee ’n aanduiding van die persentasie saad wat onder gunstige omstandighede normale saailinge sal lewer. Die persentasie van ander gewasse en onkruidsaad wat teenwoordig mag wees in saad word wetlik voorgeskryf en hierdie toetsresultate gee ook ’n aanduiding daarvan. Dit is belangrik om elke saadlot wat geplant word, te toets. Daarmee kan u as produsent verseker dat u slegs saad met ’n ontkiemingspersentasie van hoër as 80%, wat die minimum vereiste is om koring winsgewend te produseer, aanplant.

Bepaling van Koleoptiellengte

Koleoptiellengte is die lengte van die skede wat die eerste blaar met ontkieming en opkoms omsluit. Die koleoptiel verleen die krag wat die blaar na die grondoppervlak stoot. Hierdie bepaling word aanbeveel om opkomsprobleme onder droëlandtoestande te voorkom. Dit is belangrik om te onthou dat plantdiepte krities is wanneer cultivars met ’n kort koleoptiel aangeplant word.

Toets van Saadbehandelingsmiddels

’n Saadbehandelingsmiddel kan getoets word om die invloed daarvan op die Suid-Afrikaanse kleingraancultivars te bepaal en selfs om die verenigbaarheid met ander middels te toets.Hierdie diens word egter net op kontrakbasis gelewer.

Kontakpersoon: Hesta HattingTel: (058) 307-3417E-pos: [email protected]


179

Koringkwaliteitlaboratorium

Die Koringkwaliteitlaboratorium neem aan twee eksterne koring- en meelringtoetse deel. Die maandelikse ringtoets word deur Premier Foods uitgestuur en ‘n kwartaallikse ringtoets word deur die Suid-Afrikaanse Graanlaboratorium (SAGL) uitgestuur. Ontledings wat op heelgraan gedoen kan word, sluit in:

• Hektolitermassa

• Korrelkleur

• Meelekstraksie-potensiaal

Analises wat op meel uitgevoer kan word, sluit in:

• Meelkleur

• Proteïeninhoud

• Valgetal

• “Sodium Dodecyl Sulphate” (SDS) sedimentasie volume

• Nat gluten-inhoud

• Vog-inhoud

Analises wat ‘n aanduiding van deegeienskappe asook eindproduk kwaliteit gee, sluit in:

• Mixograaf analise

• Farinograaf analise

• Mixolab analise

• Broodvolume

Kontakpersoon: Dr Chrissie MilesTel: (058) 307-3414E-pos: [email protected]


180

Grondontledingslaboratorium

Die laboratorium spesialiseer in grondontledings en is ’n aktiewe lid van die Agri-LASA (Agri Laboratorium Assosiasie van Afrika) kontroleskema.

Grondontledings

• pH (KCl)

• Ca, Mg, Na, K (Ammonium Asetaat)

• Fosfaat (Bray 1)

• % Suurversadiging

Ander ontledings:

• Kalkbehoefte

• Sink (HCl)

• Totale Koolstof (TOC)

• Kleipersentasie (Hidrometer Metode)

• Deeltjiegrootte

Kontakpersoon: Lientjie VisserTel: (058) 307-3501E-pos: [email protected]


181

Alleel-Profieldiens vir Onkruiddoderweerstandbiedendheid (WRAPs)

Hierdie innoverende diens om onkruiddoderweerstand te toets, is nuwe gereedskap in die gereedskapskis van weerstandsbestuur, wat aangebied word aan produsente om ondersteuning te bied in die effektiewe beheer van weerstandbiedende onkruide. Tot op hede, is verskeie teiken-area weerstandsmutasies op produsente se lande in die Wes-Kaap, Oos-Kaap en Noord-Kaap geïdentifiseer. Huidiglik is die diens spesifiek gerat vir raaigras monsters.

Vir watter onkruiddodergroepe kan monsters getoets word?

Huidiglik kan raaigras biotipes ingestuur word om getoets te word vir teiken-area weerstand teen onkruiddoders van die ACCase inhibeerder groep onkruiddoders (Groep A) en ALS inhibeerder groep onkruiddoders (Groep B). Die teiken-area mutasie merkers kan gebruik word om weerstand teen ‘n enkele groep of verskeie groepe onkruiddoders op te spoor. Alle grasonkruide kan getoets word.

Hoe om jou grasonkruid getoets te kry vir teiken-area weerstand?

Produsente/agente van chemiese maatskappye is meer as welkom om raaigras saailinge/vars blaarmateriaal of sade, wat verteenwoordigend is van die hele land, te stuur na LNR-Kleingraan vir toetsing. Hierdie monsters kan geneem word gedurende enige tyd van die plant se lewenssiklus, verkieslik van jonger plante. Maak asseblief seker dat die verteenwoordigende monster geneem is van plante wat regoor die hele land voorkom. Dit sal verseker dat ‘n ware verteenwoordigende monster van die land geneem is. Saailinge/blaarmateriaal moet klam gehou word, in ‘n “Ziplock” geplaas word, gemerk word en verkieslik oornag gekoerier word na LNR-Kleingraan in Bethlehem. Dit sal verseker dat vars saailinge/blaarmateriaal ontvang word vir prosessering. Dit is van kritiese belang om te verseker dat hoë kwaliteit DNA geisoleer kan word vir suksesvolle weerstand identifikasie. Sade moet gestoor word in bruin papiersakke om mikrobiese besmetting te voorkom. Dui asseblief die GPS-koördinate en die naam van die plaas/land waar die monster geneem is aan. Moet asseblief nie plante stuur met hulle wortels aan nie, want die wortels en grond dra onnodige gewig by tot die pakkie. ‘n Voldoende hoeveelheid saad/saailinge moet gestuur word vir die suksesvolle toetsing van die monsters.

‘n Volledige gedetailleerde verslag sal geskryf word per land/plaas, met die nodige aanbevelings. Hierdie verslag sal elektronies via epos en telefonies gekommunikeer word aan die produsent/chemiese adviseur wat die monster ingestuur het. Dit sal binne vyf tot sewe dae plaasvind nadat die monster in goeie toestand ontvang is.

Nota: Hierdie molekulêre genotiperingsdiens kan slegs die teenwoordigheid van onkruiddoderweerstand wat veroorsaak word deur die mees algemene teiken-area mutasies identifiseer. Ander meganismes van weerstand, soos metaboliese of kompartementalisasie weerstand, verg addisionele toetse.

Kontakpersoon: Hestia NienaberTel: (058) 307-3400E-pos: [email protected]


182

NAVRAE

Vir meer volledige inligting word u aangeraai om die volgende spesialiste te nader:

Cultivarkeuse, Plantvoeding Grondontledingsen Grondbewerking Lientjie VisserWillem Kilian KwaliteitsontledingsPlantfisiologie Dr Chrissie MilesDr Annelie Barnard SaaddienstePlantsiektes Hesta HattingDr Tarekegn Terefe Onkruid WeerstandOnkruidbeheer Aleel-ProfieldiensHestia Nienaber Hestia Nienaber Insekbeheer PlanttelingDr Goddy Prinsloo Dr Robbie LindequeDr Vicki Tolmay Dr Justin Hatting Dr Astrid Jankielsohn Rig korrespondensie aan: LNR-Kleingraan LNR-KleingraanPrivaatsak X29 Posbus 3507Bethlehem Matieland9700 7602Tel: (058) 307-3400 Tel: (021) 809-3554 Webtuiste: www.arc.agric.za/arc-sgi

K O N T A K :LNR-Kleingraan

www.arc.agric.za/arc-sgi/

Excellence in Research and Development

production... · droëlandverbouingstreke mpumalanga / gauteng limpopo (springbokvlakte) oos-kaapse...

Documents