PROBAVNI SUSTAV

- osnovna zadaća: stalna opskrba organizma vodom, mineralima i energetski bogatim hranidenim tvaima (UH, masti i proteini)

- usko povezan s krvožilnim i dišnim sustavom

- proteže se od usta, kroz vrat, prsnu i trbušnu šupljinu do završnog crijeva i analnog otvora

- sastavljen je od niza probavnih organa koji se međusobno nadovezuju po funkciji te od probavnih žlijezda s izlučivanjem probavnih sokova (žlijezde slinovnice, žlijezdane stanice u želucu, gušterača, jetra)

- ULOGE:1. prerađivanje (probavljanje) hranidbenih tvari u tvari koje se mogu apsorbirati a da ne izazovu alergijske i druge toksične reakcije (mehanička i kemijska razgradnja))2. apsorbiranje hranjivih tvari iz probavila u cirkulacijski sustav 3. odstranjivanje (oslobađanje) neiskorištenih otpadnih i štetnih ostataka i proudutaka probavljene hrane iz tijela

USTA

- početni dio probavnog sustava

- sastoje se od:

- sljubljene, nepokretne gornje vilice (maxilla)

- donje pokretne vilice (mandibula) - ulaz: gornja i donja usna

- zub i- prednji, stražnji

- gornji svod: sprijeda – tvrdo nepce; otraga meko nepce

- jezik – jako pokretljiv mišić; pokreće hranu i potiskuje ju na dno usne šupljine -> slijedi gutanje

- 3 para žlijezda slinovnica – podušne(perotidne), podvilične(submandibularne), podjezične (sublingualne)

- dnevno izlučuju 1-1,5 l sline; ph 5.6-7.6

- ptijalin (α-amilaza) – hidrolitični enzim koji u ustima razgrađuje škrob u maltozu i glukozu

- slina - važna za podmazivanje čime olakšava žvakanje i gutanje

- lučenje sline je refleksno; djeluje po tzv. načelima uvjetovanih refleksa

JEZIK (glossum)

- na sluznici ima brojne okusne receptore -> određuju kakvoću hrane; obrambena zadaća (omogućuju otkrivanje i raspoznavanje stastojaka koji mogu biti štetni i otrovni za oganizam)

- receptori za toplinu - termoreceptori, receptori dodira i boli

- primarni okusi: kiselo, slano, slatko, gorko+umami (okus glutaminske kiseline)

ZUBI

- ukupno: 32 stalna zuba (16 na svakoj vilici)

- umnjaci – zadnja 4 zuba: razvitak oko 21.godine života

- zubna šupljina (alveola) - ležište svakog zuba

- građa - 3 djela:vanjski (kruna), srednji (vrat), unutarnji (korijen)

- slojevi zuba: caklina(najtvrđa stav u organiizmu), zubnina (dentin), cement

- unutar se nalazi srčika(pulpa) – središnji mekani dio crvene boje; u nju ulaze manji ogranci te odontoblasti – stanice koje izgrađuju i održavaju dentin

- 4 skupine zuba:

- sjekutići (incizivi)-8 zuba

- očnjaci (kanini) – 4 zuba

- pretkutnjaci (premolari)-8 zuba

- kutnjaci (molari)-12 zuba

- mliječni zubi – prvi čovjekovi zubi

- izrastu u dobi 6mjeseci-3god

- ima 20 nzuba

- ispadaju u dobi 5-7 godina

- gornja i don ja vilica+ žvaćaži mišići+mišići obraza => vuku odnju vilicu prema gore i naprijed; stvaraju tlak između gornjih i donjih zuba

GUTANJE

- zalogaj se potiskuje u ždrijelo (pharynx) -> početni dio jednjaka -> jednjak -> želudac

- refleksna reakcija

- živčani impusli podražuju skupine mišića za gutanje - > onemogućuju epiglotisom (elastičnim poklopcem) odlazak zalogaja u nosnu šupljinu

- dok hrana prolazi kroz ždrijelo, disanje je blokirano i nema dišnih pokreta

JEDNJAK (aesophagus)

- mišićna cijev; 23-25cm

- okomito između ždrijela i želuca

- kad je prazan stijeneke su mu međusobno priljubljene

- progutana hrana putuje prema želucu peristaltikom – uzasotpnim stezanjem mišićne stijenke

- sfinkter (kardijačni mišić) – na kraju jednjaka; opušta se kako bi propustio hranu u želudac tj steže se da bi spriječio povrat hrane iz želuca u jednjak

PERITONIJ – ovojnica koja obavija većinu organa trbušne šupljine

MEZENTERIJ - stražni <-> prednji

ŽELUDAC (ventriculus, gaster)

- prošireni dio probavne cijevi

- volumen: 2-5 l

- jednjak -> cardia -> fornix ->corpus -> fundus -> pylorus -> dvanaesnik

- pilorički sfinkter - na izlazi; zadržava hranu u želucu dok se ne sotavi dovoljan stupanj probave gdje se himus (djelomično probavljena hrana) otpušta u dvanaesnik

- gastričke žlijede – luče probavne sokove i sluci

- probavni želučani sokovi – probavni enzimi i kloridna kiselina

- enzimi – pepsin – luči se u inaktivnom obliku kao pepsinogen

- aktivira se uz prisutnost kloridne kiseline

- proteolitčki enzim-enzim koji probavlja bjelančevine

- najaktivniji u jako kiselom području ( ph 2 )

- lučenje HCl-a jednako važno za lučenje i aktivaciju pepsina i za probavu bjelančevina

- gastrin – hormon kojeg luče želučane stanice

- apsorbira se u krv te se prenosi do gastričkih stanicma koje potiču na lučenje HCl

- potiče stanice gastričnih žlijezda da luče pepsinogen

- lučenje HCl-a potiče i hrana u želucu te autonomni živčani sustav

- da pepsin i HCl ne razgrade stijenku želuca sporedne stanice gastričkih žlijezda luče sluz – mukozu – koja oblaže želučanu stijenku

- želučana lipaza - enzim za razdradnju masti (lipida)

- slab učinak jer nemogu optimalno djelovati u kiselom meidju

- Pirusni dio želuca - luči unutrašnji faktor koji omogućuje pravilnu i dovoljnu apsorpciju vitamina B12 u tankom crijvu – važan za proizvodnju eritrocita

TANKO CRIJEVO

- relaksacija piloričkog sfinktera -> dvanaesnik (duodenum) -> jejunum -> ileum

- unutrašnju površinu povećavaju tanke prstenaste izbočine – crijevne resice

- 2 temeljne skupine žlijezda u sluznici:

- Brunnerove žlijezde – u početnom dijelu dvanaesnika; luče sluz koja štiti crijevnu stijenku od probvavnog djelovanja želučanog soka prije neutrallizacije pH himusa u dvanaesniku

- Librtkuhnove kripte – po površini tankog crijeva (osim u dvanaesniku!); građene od različitih žljezdaih stanica koje dnevno izluče oko 2L sluzi i crijevnog sekreta

GUŠTERAČA (pancreas)

- smještena ispod želuca

- najveći proizvođeč probavnih sokova – otpušta ih izvodnim kanalima u dvanaesnik

- građena od 2 vrste tkiva:

- osnovnog žlijezdanog parenhima (acinusi) – stanice sintetiziraju probavne enzime

- Langerhansovih otočića – α-stanice luče glukago, a β-stanice luče hormon inzulin

- egzokrina i endokrina žlijezda – žlijezda s unutarnjim (lučenje hormona glukagona i inzulina) i vanjskim lučenjem (otpuštanje probavnih sokoca u crijevo)

- dnevno se proizvodi 500-1500ml gušteračina soka; ph 7,1-8,3

- sadržava vodu, natrijev karbonat (nahco3) i probavne enzime

- HCO3- -> neutralizacija sadržaja himusa iz želuca

- probavu reguliraju i živčani te hormonski mehanizmi -> sudjeluju autonomni živčani sustav i probavni hormoni

- probavni enzimi probavljaju sve 3 osnovne vrste hran tvari

- pankreasna amilaza – enzim za razlaganje UH; hidrolizira preostali škrob i glikogen do disaharida

- protolitički enzimi – razgrađuu proteine

- enzimi pankreasa – razgrađuju molekule dna i rna do sastavnica

- pankreasna lipaza – hidrolizira neutralne masti u glicerol i masne kiselina

- žuč – stvara se u jetri

- olakšava enzimsko djelovanje lipaza na masti - uzrokuje raspršivanje masti u kapljice (hilomikrone)

- iz jetrenih stanica oslobađa se u međustanične prostore i nakuplja u žučnom mjehuru

- složena otopina koja sadržava soli žučnih kiselina, žučnu boju bilirubin, kolesterol, lecitin i elektrolite

KRETANJE CRIJEVA

- himus se u crijevu miješa s probavnim enzimima i sa žuči pokretanjem tankog crijeva

- uzdužni i prstenasti mišići – djelovanjem živ sustava kontrahiraju i relaksiraju stijenku tankog crijeva, proizvode pokrete mješanja i peristaltike i time omogućuju mješanje sadržaja crijeva

- hranjive tvari prelaze kroz epitelne stanice u oblliku monosaharida i aminokiselina u krv, a masti razložene u glicerol i masne kiseline u limfu

- najveća apsorpcija je u središnjem djelu tankog crijeva jejunumu

- čovjek ne može razgraditi celulozu iz biljnih stan zbog malo simbiotskih bakterija koje luče enzim celulazu

DEBELO CRIJEVO (colon)

- nastavak tankog crijeva

- slijepo crijevo (caecum) -> crvulkjak (apendix) -> kolon (colon) -> završno crijevo (rectum) -> čmar (anus)

- ileocekalni sinkter – kružni mišić koji zatvara ulaz u debelo crijevo iz tankog crijeva

- analni sfinkter – zatvara izlaz iz zadnjeg crijeva

- aktivnost: primanje himusa, lučenje sluzi, reapsorpcija vode i minerala, bakterijsko truljenje neprobavljene hrane, inaktiviranje štetnih probavnih produkata, sinteza nekih vitamina

- formiranje i nakupljanje izmeta; refleksno i kontrolirano pražnjenje crijeva -> defekacija

- žlijezde što izlučuju sluz olakšavaju prolaženje sadržaja kroz debelo cijervo

- obavlja se upijanje hranj tvari, elektrolita i vode

- mnogo bakterija (npr Escerichia coli) – mogu probaviti manje količine celuloze, sudjeluju u sintezi vitamina K, oslobađaju s eplinovi koji formiraju flatus

- sterkoblin – daje smeđu boju fekalijama; nastaje od raspalog hemoglobina u jetri, a preko žuči se oslobodio u crijevu