primjeri zadataka pisa testiranja- prirodne nauke

Document: Released PISAItems_ScienceMNE.doc

PRIMJERI ZADATAKA PISA TESTIRANJA- PRIRODNE NAUKE Decembar 2008.

Konzorcijum projekta:

Australijski savjet za istraživanja u obrazovanju (ACER)

Holandski nacionalni institut za evaluacije u obrazovanju (CITO)

Nacionalni institut za istraživanje obrazovne politike (NIER, Japan)

Westat

Ispitni centar

Dr Željko ćimović

Divna Paljević Šturm

Uroš Zeković, Vesna Rad nović, Dragan Bogojević

Dragana Nenadović

Svetlana Miličković

Ispitni centar

200 primjeraka

Izdavač:

Urednik:

Ja

Priredila:

Prevodioci:

u

Lektura:

Tehnička priprema:

Štampa:

Tiraž:

Originally published by the OECD in English under the title:

e original text is the responsibility of Examination Centre, Montenegro.

PISA Released Items – Science, December 2006 The quality of the translatation and its coherence with th

___________________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 3

Sadržaj

S126: Biodiverzitet ........................................................................................................ .5 S127: Autobusi ............................................................................................................... 8 S128: Kloniranje ........................................................................................................... 10 S129: Svjetlost dana ..................................................................................................... 13 S195: Zemelvajsov dnevnik ......................................................................................... 18 S210: Klimatske promjene ........................................................................................... 24 S212: Muve .................................................................................................................. 26 S251: Klonirana telad .................................................................................................. 30 S253: Ozon .................................................................................................................. 33 S307: Kukuruz ............................................................................................................. 39 S409: Pogodna za piće ................................................................................................ 42 S414: Propadanje zuba ............................................................................................... 47 S420: Uzavreli posao .................................................................................................... 50 S423: Mišje boginje ..................................................................................................... 52 S433: Ponašanje koljuške ........................................................................................... 55 S439: Pušenje .............................................................................................................. 61 S441: Svjetlost zvijezda ................................................................................................ 65 S448: Ultrazvuk ............................................................................................................ 66 S470: Sjaj za usne ........................................................................................................ 69 S472: Evolucija............................................................................ ................................. 71 S505: Tijesto za hljeb ................................................................................................... 74 S507: Tranzit Venere........................................................... ............ .............................78 S515: Rizik po zdravlje? ............... .................................................... ...........................81 S516: Katalitički konvertor ................................................................. ...........................84 S526: Operacija pod anestezijom ...................................................... ...........................88 S529: Energija vjetra ......................................................................... ...........................92 Izvorne publikacije objavljenih zadataka........................................................................96

Strana 5

S126: Biodiverzitet

Biodiverzitet: Tekst 1

Pročitaj sljedeći novinski članak i odgovori na pitanja koja slijede.

BIODIVERZITET JE KLJUČ ZA UPRAVLJANJE ŽIVOTNOM SREDINOM Ekosistem koji se odlikuje izraženim biodiverzitetom (tj. raznoliko mnoštvo živih bića) ima mnogo veće izglede da se prilagodi promjenama u životnoj sredini koje prouzrokuje čovjek nego onaj sa manje izraženim. Pogledaj dva lanca ishrane prikazana na dijagramu. Strelice pokazuju u smjeru od organizma koji biva pojeden prema onom koji ga jede. Ovi lanci ishrane su krajnje pojednostavljeni u poređenju sa lancima ishrane u pravim ekosistemima, ali ipak ilustruju ključnu razliku između ekosistema koji su manje ili više raznovrsni.

5

10

Lanac ishrane B predstavlja situaciju sa smanjenim biodiverzitetom, u kojem na pojedinim nivoima pravac ishrane obuhvata samo jednu vrstu organizma. Lanac ishrane A predstavlja raznovrsniji ekosistem koji, kao rezultat toga, ima mnogo više alternativnih pravaca ishrane.

Generalno, gubitak biodiverziteta treba posmatrati sa ozbiljnošću, ne samo zbog toga što nestali organizmi predstavljaju veliki gubitak i iz etničkih i iz utilitarističkih (korisna dobit) razloga već i zbog toga što su preostali organizmi izloženiji izumiranju u budućnosti.

Izvor: Prilagođeno iz teksta Stiva Malkolma: „Biodiverzitet je ključ za upravljanje životnom sredinom”, The Age, 16. avgust 1994.

_____________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke

_____________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 6

Pitanje 3: BIODIVERZITET S126Q03

U redovima 10 i 11 navodi se da „Lanac ishrane A predstavlja raznovrsniji ekosistem koji, kao rezultat toga, ima mnogo više alternativnih pravaca ishrane.”

Pogledaj LANAC ISHRANE A. Samo dvije životinje u ovom lancu ishrane imaju tri direktna (neposredna) izvora hrane. Koje su to dvije životinje? A Domaća mačka i parazitska osa. B Domaća mačka i svračak. C Parazitska osa i cvrčak. D Parazitska osa i pauk. E Domaća mačka i medovnica.

BODOVANJE: BIODIVERZITET 3

SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: ekosistemi

Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju

Maksimalan broj bodova

Kod 1: A. Domaća mačka i parazitska osa.

Bez bodova

Kod 0: Drugi odgovori.

Kod 9: Bez odgovora.

Pitanje 4: BIODIVERZITET S126Q04

Lanci ishrane A i B su na različitim lokacijama. Zamisli da cvrčak izumre na obje lokacije. Koja od sljedećih tvrdnji je najbolje predviđanje i objašnjenje za efekte koje bi to imalo na lance ishrane?

A Efekat bi bio veći u lancu ishrane A jer parazitska osa ima samo jedan izvor hrane u lancu A.

B Efekat bi bio veći u lancu ishrane A jer parazitska osa ima nekoliko izvora hrane u lancu A.

C Efekat bi bio veći u lancu ishrane B jer parazitska osa ima samo jedan izvor hrane u lancu B.

D Efekat bi bio veći u lancu ishrane B jer parazitska osa ima nekoliko izvora hrane u lancu B.

BODOVANJE: BIODIVERZITET 4

SVRHA PITANJA: Proces: donošenje/evaluacija zaključaka Tema: biodiverzitet Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju

____________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 7


Kod 1: C. Efekat bi bio veći u lancu ishrane B jer parazitska osa ima samo jedan izvor hrane u lancu B.

Bez bodova



S127: Autobusi

Pitanje 1: AUTOBUSI S 1 2 7 Q 0 1

Autobus se kreće duž pravolinijske dionice puta. Vozač autobusa po imenu Rej na tabli sa instrumentima drži čašu vode:

Iznenada, Rej mora snažno da nagazi kočnicu. Šta će se, najvjerovatnije, desiti sa vodom u čaši? A Voda će ostati u horizontalnom položaju. B Voda će se preliti preko strane 1. C Voda će se preliti preko strane 2. D Voda će se preliti, ali se ne može reći da li će se preliti preko strane 1 ili strane 2. BODOVANJE: AUTOBUSI 1 SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: sile i kretanje Oblast: prirodne nauke u tehnologijama


Kod 1: C. Voda će se preliti preko strane 2.

Bez bodova





Pitanje 4: AUTOBUSI S127Q04 - 0 1 8 9

Rejov autobus, kao i većinu autobusa, pokreće dizel motor. Ovi autobusi doprinose zagađenju životne sredine. Neki gradovi imaju trolejbuse: njih pokreće elektromotor. Napon potreban za takve eletromotore obezbjeđuje se nadzemnim vodovima (kao kod električnih vozova). Električna energija se dobija iz elektrane koja koristi fosilna goriva. Zagovornici korišćenja trolejbusa u gradu kažu da ovi autobusi ne doprinose zagađenju životne sredine.

Jesu li ovi zagovornici u pravu? Obrazloži svoj odgovor ........................................... ....

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................ BODOVANJE: AUTOBUSI 4

SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: transformacije energije Oblast: prirodne nauke o Zemlji i životnoj sredini

Maksimalan broj bodova Kod 1: Daje odgovor u kojem se navodi da elektrana takođe doprinosi zagađenju životne sredine.

• Ne, zato što elektrana takođe izaziva zagađenje životne sredine. • Da, ali to je tačno samo za sâm grad; elektrana, međutim, izaziva zagađenje

životne sredine.

Bez bodova

Kod 0: Ne ili da, bez tačnog objašnjenja.

Kod 8: Promašen odgovor.


Primjeri odgovora

Kod 1:

• Da i ne. Trolejbusi ne zagađuju grad što je dobro, ali elektrana zagađuje i to uopšte nije dobro.

• Trolejbusi zaista doprinose zagađenju životne sredine upotrebom fosilnih goriva, ali ne nanose toliko štete kao obični autobusi sa svim svojim gasovima. [Napomena: ovaj odgovor se može priznati.]

Kod 0: • Ne ispuštaju ništa pa nema štetnog dima da odlazi u vazduh, što može da

ošteti ozonski omotač, a dobijanje energije iz fosilnih goriva takođe je bolje za životnu sredinu.

• Da, jesu. Zato što električna energija nije štetna za životnu sredinu, već samo trošimo gas naše planete Zemlje.

S128: Kloniranje

Pročitaj novinski članak i odgovori na pitanja koja slijede.

Aparat za kopiranje živih bića?

5

10

Da su se 1997. održali izbori za životinju godine, Doli bi bez sumnje pobijedila! Doli je škotska ovca koju vidite na fotografiji. Ali Doli nije obična ovca. Ona je klon druge ovce. Klon znači: kopija. Kloniranje znači: kopiranje od „jednog originalnog primjerka”. Naučnici su uspjeli da stvore ovcu (Doli) koja je identična ovci koja je poslužila kao „originalan primjerak”. „Aparat za kopiranje” ovaca osmislio je škotski naučnik Ijan Vilmut. Uzeo je jedan veoma mali dio sa vimena odrasle ovce (ovca br. 1).

15

20

25

Iz tog djelića uklonio je jezgro, zatim je jezgro prebacio u jajnu ćeliju druge ovce (ovca br. 2). Prije toga je iz te jajne ćelije uklonio sav materijal koji bi odredio karakteristike ovce br. 2 u jagnjetu koje će se razviti iz jajne ćelije. Ijan Vilmut ubacio je izmijenjenu jajnu ćeliju ovce br. 2 u još jednu ovcu (ovca br. 3). Ovca br. 3 je ostala bremenita i ojagnjila je: Doli. Pojedini naučnici smatraju da će za nekoliko godina biti moguće klonirati i ljude. Ali mnoge države su već odlučile da zakonom zabrane kloniranje ljudi.

____________________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 10


Pitanje 1: KLONIRANJE S 1 2 8 Q 0 1 Sa kojom ovcom je Doli identična? A Sa ovcom br. 1. B Sa ovcom br. 2. C Sa ovcom br. 3. D Sa Dolinim ocem. BODOVANJE: KLONIRANJE 1 Maksimalan broj bodova Kod 1: A. Sa ovcom br. 1. Bez bodova Kod 0: Drugi odgovori. Kod 9: Bez odgovora.

Pitanje 2: KLONIRANJE S 1 2 8 Q 0 2

U 13. redu, dio vimena koji je upotrijebljen opisuje se kao „veoma mali dio”. Iz teksta članka možeš shvatiti šta se misli pod „veoma malim dijelom”.

Taj „veoma mali dio” je

A ćelija. B gen. C jezgro ćelije. D hromozom.

BODOVANJE: KLONIRANJE 2


Kod 1: A. ćelija.

Bez bodova




Pitanje 3: KLONIRANJE S 1 2 8 Q 0 3

U posljednjoj rečenici članka navodi se da su mnoge države već odlučile da zakonom

zabrane kloniranje ljudi.

Dva moguća razloga za ovu odluku data su niže. Jesu li ovi razlozi naučni razlozi? Zaokruži „Da” ili „Ne“ za svaku tvrdnju pojedinačno. Razlog: Naučan? Klonirani ljudi bi mogli biti osjetljiviji na određene bolesti nego normalni ljudi. Da / Ne

Ljudi ne treba da preuzimaju ulogu tvorca. Da / Ne

BODOVANJE: KLONIRANJE 3


Kod 1: Da, Ne, tim redosljedom.

Bez bodova



S129: Dnevna svjetlost

Pročitaj sljedeće informacije i odgovori na pitanja koja slijede.

DNEVNA SVJETLOST 22. JUNA 2002. GODINE

Predsjednik Astronomskog društva gdin Peei Vlahos rekao je da je postojanje promjenljivih godišnjih doba na Sjevernoj i Južnoj hemisferi povezano sa nagibom Zemlje od 23 stepena.

izaći u 5.55 ujutro, a zaći u 8.42 uveče i obezbijediti 14 sati i 47 minuta dnevne svjetlosti.

Uporedite današnji dan sa najdužim danom u Južnoj hemisferi, koji se očekuje 22. decembra, kada će sunce

U Melburnu*, Australija, sunce će izaći u 7.36 ujutru, a zaći u 5.08 poslije podne i obezbijediti devet sati i 32 minuta dnevne svjetlosti.

Danas, dok Sjeverna hemisfera slavi svoj najduži dan, Australijanci će iskusiti svoj najkraći.

*Melburn je grad u Australiji na geografskoj širini od oko 38 stepeni južno od ekvatora.

Pitanje 1: DNEVNA SVJETLOST Koja izjava objašnjava zašto se dnevna svjetlost i mrak javljaju na Zemlji?

A Zemlja se okreće oko svoje ose. B Sunce se okreće oko svoje ose. C Zemljina osa je nakrivljena.

Zemlja se okreće oko Sunca.

S 1 2 9 Q 0 1

D

BODOVANJE: DNEVNA SVJETLOST 1


Kod 1: A. Zemlja se okreće oko svoje ose.

Bez bodova


Kod 9: Bez bodova.


Pitanje 2: DNEVNA SVJETLOST S 1 2 9 Q 0 2 - 0 1 0 2 0 3 0 4 1 1 1 2 1 3 2 1 9 9

Na slici je prikazano kako zraci Sunčeve svjetlosti obasjavaju Zemlju.

Slika: zraci Sunčeve svjetlosti

Svjetlost sa Sunca

Pretpostavi da je u Melburnu najkraći dan. Pokaži Zemljinu osu, Sjevernu hemisferu, Južnu hemisferu i ekvator na slici. Označi sve djelove svog odgovora.

BODOVANJE: DNEVNA SVJETLOST 2 Napomena: važni elementi prilikom ocjenjivanja ovog pitanja su:

1. Za bodove Zemljina osa je nacrtana nakrivljena prema Suncu unutar opsega od 10° do 45° od vertikale: pogledati sljedeći dijagram:

BODOVI ZA OSU

Izvan opsega od 10° do 45° od vertikale: bez bodova.

2. Prisustvo ili odsustvo jasno označene Sjeverne i Južne hemisfere ili ako je označena samo jedna hemisfera, a druga se podrazumijeva.

3. Za bodove ekvator je nacrtan sa nagibom prema Suncu u opsegu od 10° do 45° iznad horizontale: pogledati sljedeći dijagram:


Ekvator može biti nacrtan kao eliptična ili prava linija.

BODOVI ZA EKVATOR

Izvan opsega od 10° do 45° od horizontale: bez bodova. Maksimalan broj bodova

Kod 21: Dijagram sa ekvatorom nakrivljenim prema Suncu pod uglom između 10° i 45° i Zemljina osa nakrivljena prema Suncu unutar opsega od 10° do 45° od vertikale i Sjeverna i Južna hemisfera tačno označene (ili samo jedna označena, a druga se podrazumijeva).

Djelimičan broj bodova

Kod 11: Ugao nagiba ose između 10° i 45°, Sjeverna i/ili Južna hemisfera tačno označena/e (ili samo jedna označena, a druga se podrazumijeva), ali ugao nagiba ekvatora nije između 10° i 45°; ili ekvator nedostaje.


Kod 12: Ugao nagiba ekvatora između 10° i 45°, Sjeverna i/ili Južna hemisfera tačno označena/e (ili samo jedna označena, a druga se podrazumijeva), ali ugao

nagiba ose nije između 10° i 45°; ili osa nedostaje.

Kod 13: Ugao nagiba ekvatora između 10° i 45° i ugao nagiba ose između 10° i 45°, ali Sjeverna i Južna hmisfera nijesu tačno označene (ili samo je jedna

označena, a druga se podrazumijieva ili obje nedostaju).

Bez bodova

Kod 01: Sjeverna i/ili Južna hemisfera su tačno označene (ili samo jedna, a druga se podrazumijeva) jedini je tačan element.

Kod 02: Ugao nagiba ekvatora između 10° i 45° je jedini tačan element.


Kod 03: Ugao nagiba ose ozmeđu 10° i 45° je jedini tačan element.

Kod 04: Nijedan element nije tačan ili drugi odgovori.



S195: Zemelvajsov dnevnik

Zemelvajsov dnevnik: Tekst 1

„Jul 1846. Sljedeće sedmice preuzeću mjesto „Her doktora“ na Prvom odjeljenju porodilišta Opšte bolnice u Beču. Zaprepastio sam se kad sam čuo za procenat pacijenata koji umiru u na toj klinici. Ovog mjeseca najmanje 36 od 208 majki umrlo je tamo, sve od porodiljske groznice. Rađanje djeteta jednako je opasno kao i najteža upala pluća.“

Ovi redovi iz dnevnika Ignjaca Zemelvajsa (1818-1865) ilustruju razarajuće efekte porodiljske groznice, zarazne bolesti koja je ubila mnoge žene poslije porođaja. Zemelvajs je sakupio podatke o broju smrtnih slučajeva od porodiljske groznice i na prvom i na drugom odjeljenju (vidi dijagram).

Dijagram Ljekari, među njima i Zemelvajs, bili su potpuno zbunjeni u pogledu uzroka porodiljske groznice. Ponovo Zemelvajsov dnevnik:

„Decembar 1846. Zašto toliko mnogo žena umire od ove groznice poslije porođaja koji prođu bez ikakvih problema? Vjekovima nam nauka govori da je u pitanju nevidljiva epidemija koja ubija majke. Uzroci mogu biti promjene u vazduhu ili neki vanzemaljski uticaj ili pokretanje same zemlje, zemljotres.“

Danas ne bi veliki broj ljudi smatrao da su vanzemaljski uticaj ili zemljotres mogući uzroci groznice. Ali u doba kada je Zemelvajs živio, mnogi ljudi, čak i naučnici, jesu! Sada znamo da je to povezano sa higijenskim uslovima. Zemelvajs je znao da je malo vjerovatno da groznicu prouzrokuju vanzemaljski uticaj ili zemljotres. Ukazao je na podatke koje je sakupio (vidi dijagram) i koristio to da pokuša da ubijedi svoje kolege.



Pitanje 2: ZEMELVAJSOV DNEVNIK S 1 9 5 Q 0 2 - 0 1 0 2 0 3 0 4 1 1 1 2 1 3 2 1 9 9

Pretpostavi da si ti Zemelvajs. Navedi rezlog (na osnovu podataka koje je Zemelvajs prikupio) zašto je nemoguće da je zemljotres uzročnik groznice.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: ZEMELVAJSOV DNEVNIK 2 SVRHA PITANJA: Proces: donošenje/evaluacija zaključaka

Tema: ljudska biologija Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju


Kod 21: Ukazuje na razliku između broja smrtnih slučajeva (na 100 porođaja) na oba odjeljenja. • Zbog činjenice da je na prvom odjeljenju stopa smrtnosti žena bila visoka u

odnosu na žene iz drugog odjeljenja, očigledno da to nije imalo nikakve veze sa zemljotresima.

• Na odjeljenju br. 2 nije umrlo toliko mnogo ljudi pa se nije mogao desiti zemljotres a da ne prouzrokuje jednak broj smrtnih slučajeva na oba odjeljenja.

• Pošto na drugom odjeljenju nije toliko visoka, možda je nešto povezano sa odjeljenjem br. 1.

• Nije moguće da zemljotresi prouzrokuju groznicu jer se stope smrtnih slučajeva toliko razlikuju između dva odjeljenja.


Kod 11: Ukazuje na činjenicu da se zemljotresi ne dešavaju često. • Bilo bi nemoguće da su je prouzrokovali zemljotresi jer se zemljotresi ne dešavaju

stalno.

Kod 12: Ukazuje na činjenice da zemljotresi pogađaju i ljude van odjeljenja. • Kada bi bio zemljotres, i žene van bolnice bi isto tako dobile porođajnu

groznicu. • Kada bi zemljotres bio uzrok, cijeli svijet bi dobio porođajnu groznicu svaki put

kad se desi neki zemljotres (a ne samo odjeljenja 1 i 2).

Kod 13: Ukazuje na misao da kada se desi zemljotres, muškarci ne dobijaju porođajnu groznicu. • Kada bi čovjek bio u bolnici i desi se zemljotres, on ne bi dobio porođajnu

groznicu pa zemljotresi ne mogu biti uzrok. • Jer je dobijaju djevojke, a ne muškarci.

Bez bodova

Kod 01: Navodi (samo) da zemljotresi ne mogu prouzrokovati groznicu.


• Zemljotres ne može da utiče na osobu ili da učini da se ona od njega razboli. • Malo treskanja ne može biti opasno.

Kod 02: Navodi (samo) da mora postojati drugi uzrok groznice (pogrešan ili tačan). • Zemljotresi na ispuštaju otrovne gasove. Njih izazivaju Zemljine ploče koje se

zabijaju i sijeku jedna drugu. • Jer nema veze jedno sa drugim i u pitanju je samo sujevjerje. • Zemljotres nema nikakvog uticaja na trudnoću. Razlog je što ljekari nijesu bili

dovoljno specijalizovani.

Kod 03: Odgovori koji su kombinacija kodova 01 i 02. • Porođajnu groznicu ne izazivaju zemljotresi pošto mnoge žene umiru poslije

porođaja koji prođu bez problema. Nauka nam je rekla da majke ubija nevidljiva epidemija.

• Smrt izazivaju bakterije i zemljotresi ne mogu na njih uticati.

Kod 04: Drugi odgovori. • Mislim da je to bio veliki zemljotres koji je jako zatresao. • 1843. broj umrlih smanjio se na odjeljenju br. 1, a ne toliko na odjeljenju 2. • Jer nije bilo nijednog zemljotresa u blizini odjeljenja, a ipak su je dobile.

[Napomena: pretpostavka da u to vrijeme nije bilo zemljotresa nije tačna.]



Zemelvajsov dnevnik: Tekst 2

Obdukcija je bila dio istraživanja u bolnici. Tijelo pokojne osobe bi bilo otvoreno rezom da bi se utvrdio uzrok smrti. Zemelvajs je zabilježio da su studenti koji su radili na Prvom odjeljenju obično učestvovali u obdukciji žena koje bi umrle prethodnog dana, prije nego što bi pregledali žene koje samo što su se porodile. Nijesu mnogo obraćali pažnju na to da se očiste i operu poslije obdukcije. Neki su se čak i ponosili što ste po njihovom neprijatnom mirisu mogli pogoditi da su prije toga radili u mrtvačnici, jer je to govorilo koliko su bili marljivi! Jedan od Zemelvajsovih prijatelja je umro pošto se posjekao tokom jedne takve obdukcije. Obdukcija njegovog tijela pokazala je da je imao iste simptome kao i majke koje su umirale od porođajne groznice. To je dalo Zemelvajsu novu ideju.

Pitanje 4: ZEMELVAJSOV DNEVNIK S 1 9 5 Q 0 4

Zemelvajsova nova ideja bila je povezana sa visokim procentom žena koje su umirale u porodilištu i ponašanjem studenata.

Koja je to ideja bila? A Zahtjev da se studenti očiste i operu poslije obdukcije treba da dovede do smanjenja porođajne groznice. B Studenti ne treba da učestvuju u obdukciji jer mogu da se posijeku. C Studenti su neprijatno mirisali jer se nijesu prali i čistili poslije obdukcije. D Studenti žele da pokažu da su marljivi pa su nepažljivi kada pregledaju žene.

BODOVANJE: ZEMELVAJSOV DNEVNIK 4

SVRHA PITANJA: Proces: prepoznavanje pitanja Tema: ljudska biologija



Kod 1: A. Zahtjev da se studenti očiste i operu poslije obdukcije treba da dovede do smanjenja porođajne groznice.

Bez bodova



Pitanje 5: ZEMELVAJSOV DNEVNIK S 1 9 5 Q 0 5 - 0 1 0 2 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 9 9

Zemelvajs je uspio u svojim pokušajima da smanji broj smrtnih slučajeva od porođajne groznice. Ali porođajna groznica je i do danas ostala bolest koju je teško eliminisati.

Groznice koje se teško liječe i dalje su problem u bolnicama. Za kontrolu ovog problema služe mnoge rutinske mjere. U te mjere spada pranje čaršava na visokim temperaturama.

Objasni zašto visoka temperatura (prilikom pranja čaršava) pomaže u smanjenju rizika da pacijenti dobiju groznicu.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................


SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: ljudska biologija Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju


Kod 11: Ukazuje na uništavanje bakterija . • Zato što će zbog vreline mnoge bakterije uginuti. • Bakterije neće izdržati visoku temperaturu. • Bakterije će izgorjeti zbog visoke temperature. • Bakterije će biti ispečene. [Napomena: iako „izgorjeti“ i „ispečene“ nije

naučno tačno, oba posljednja odgovora mogu se kao cjeline smatrati tačnim.]

Kod 12: Ukazuje na uništavanje mikroorganizama, bacila i virusa. • Zato što velika vrelina uništava male organizme koji prouzrokuju bolest. • Prevruće je da bi bacili živjeli.

Kod 13: Ukazuje na uklanjanje (ne uništavanje) bakterija. • Bakterije će nestati. • Broj bakterija će se smanjiti. • Visokim temperaturama uklanjate bakterije.

Kod 14: Ukazuje na uklanjanje (ne uništavanje) mikroorganizama, bacila i virusa. • Zato što nećete imati bacile na vašem tijelu.

Kod 15: Ukazuje na sterilizaciju čaršava. • Čaršavi će biti sterilisani.

Bez bodova

Kod 01: Ukazuje na uništavanje bolesti. • Zato što temperatura vrele vode uništava svaku bolest koja se može prenijeti

čaršavima. • Visoka temperatura uništava najveći dio groznice koji bi se prenio preko čaršava i smanjuje mogućnost zaraze.

______________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 22


Kod 02: Drugi odgovori. • Neće se razboljeti od prehlade. • Pa kada nešto operete na taj način se speru svi bacili.


Pitanje 6: ZEMELVAJSOV DNEVNIK S 1 9 5 Q 0 6

Mnoge bolesti mogu se izliječiti upotrebom antibiotika. Međutim, uspješnost nekih antibiotika protiv porođajne groznice se smanjila posljednjih godina.

Koji je razlog tome?

A Kad se proizvedu, antibiotici postepeno gube svoju aktivnost. B Bakterije postanu otporne na antibiotike. C Ovi antibiotici pomažu samo protiv porođajne groznice, ali ne i protiv drugih

bolesti. D Potreba za ovim antibioticima se smanjila jer su uslovi zdravstvene zaštite

značajno poboljšani posljednjih godina.


SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: biodiverzitet Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju


Kod 1: B. Bakterije postanu otporne na antibiotike.

Bez bodova



S210: Klimatske promjene

Klimatske promjene: Tekst 1

Pročitaj sljedeću informaciju i odgovori na pitanja koja slijede.

KOJE LJUDSKE AKTIVNOSTI DOPRINOSE KLIMATSKIM PROMJENAMA?

Sagorijevanje uglja, nafte i prirodnog gasa, kao i sječa šuma i razni poljoprivredni i industrijski poslovi mijenjaju sastav atmosfere i doprinose klimatskim promjenama. Ove ljudske aktivnosti dovele se do povećane koncentracije čestica i gasova koji izazivaju efekat staklene bašte u atmosferi. Relativan značaj elemenata koji najviše doprinose promjeni temperature prikazan je na slici 1. Povećane koncentracije ugljen- -dioksida i metana imaju efekat zagrijavanja. Povećane koncentracije čestica imaju efekat hlađenja na dva načina, označena sa „Čestice“ i „Efekti čestica na oblake“.

Slika 1: Relativan značaj elemenata koji najviše doprinose promjeni temperature atmosfere.

Linije garfiikona koje se protežu udesno od centralne linije pokazuju efekat grijanja. Linije grafikona koje se protežu lijevo od centralne linije pokazuju efekat hlađenja. Relativan efekat „Čestica“ i „Efekti čestica na oblake“ je sasvim neizvjestan: u svakoj varijanti mogući efekat je negdje u opsegu koji pokazuje svijetlosiva linija.

Izvor: prilagođeno iz http://www.gcrio.org/ipcc/qa/04.html


http://www.gcrio.org/ipcc/qa/04.html


Pitanje 1: KLIMATSKE PROMJENE S 2 1 0 Q 0 1 - 0 1 2 8 9

Upotrijebi informacije sa slike 1 da formiraš argument u korist smanjenja emitovanja ugljen-dioksida usljed navedenih ljudskih aktivnosti. ...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: KLIMATSKE PROMJENE 1 SVRHA PITANJA: Proces: komuniciranje Tema: Zemlja i njeno mjesto u univerzumu Oblast: prirodne nauke o Zemlji i životnoj okolini


Kod 2: Ugljen-dioksid je glavni faktor koji uzrokuje povećanje temperature atmosfere/koji uzrokuje klimatske promjene, pa će smanjenje količine

koju ispuštamo imati najveći efekat na smanjenje štetnih efekata ljudskih aktivnosti.


Kod 1: Ugljen-dioksid izaziva povećanje temperature atmosfere/izaziva klimatske promjene.

Bez bodova

Kod 0: Drugi odgovori, uključujući da će povećanje temperature imati štetan efekat na Zemlju.

Kod 8: Promašen zadatak.


Primjeri odgovora

Kod 2: • Ispuštanje CO2 uzrokuje značajno zagrijavanje atmosfere pa ga stoga treba

smanjiti. [Napomena: termin „značajno“ može se smatrati ekvivalentom „najveće“. ]

• Prema slici 1, smanjenje ispuštanja ugljen-dioksida je neophodno jer značajno zagrijava Zemlju. [Napomena: termin „značajno“ može se smatrati ekvivalentom „najviše“.]

Kod 1: • Sagorijevanje fosilnih goriva kao što su nafta, gas i ugalj doprinosi gomilanju

gasova u atmosferi, od kojih je jedan i ugljen-dioksid (CO2). Ovaj gas utiče na temperaturu na Zemlji što povećava izazivanje efekta staklene bašte.

Kod 0: • Način na koji bi ljudi mogli da pomognu u kontroli da se nivoi ugljen-dioksida

smanje bio bi da ne voze kola, ne loži ugalj i ne sijeku šume. [Napomena: nije razmatran efekat ugljen-dioksida na temperaturu.]


S212: Muve

Muve: Tekst 1

Pročitaj sljedeću informaciju i odgovori na pitanja koja slijede.

MUVE

Farmer je radio oko stoke na jednoj poljoprivrednoj eksperimentalnoj stanici. Populacija muva u štali u kojoj je živjela stoka bila je toliko velika da je uticala na zdravlje životinja. Stoga je farmer isprskao štalu i stoku rastvorom insekticida A. Insekticid je pobio skoro sve muve. Poslije izvjesnog vremena, međutim, broj muva opet je bio veliki. Farmer je ponovo sve isprskao insekticidom. Rezultat je bio sličan onom prilikom prvog prskanja. Uništio je većinu, ali ne i sve muve. U kratkom roku se populacija muva ponovo povećala i opet ih je isprskao insekticidom. Ovakav redosljed događaja ponovljen je pet puta: onda je postalo jasno da je insekticid A bivao sve manje efikasan u uništavanju muva. Farmer je primijetio da je napravljena i za sva prskanja korišćena jedna velika količina insekticida. Stoga je sugerisao mogućnost da se rastvor insekticida vremenom razložio.

Izvor: Teaching About Evolution and the Nature of Science, National Academy Press, Washington, DC, 1998, str. 75.

Pitanje 1: MUVE S 2 1 2 Q 0 1 - 0 1 2 3 4 5 8 9

Farmerova sugestija je da se insekticid vremenom razložio. Objasni ukratko kako bi se ova sugestija mogla testirati.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: MUVE 1 SVRHA PITANJA: Proces: identifikacija dokaza Tema: hemijske i fizičke promjene Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju


Kod 5: Primjenjuje se na odgovore u kojima su tri varijable (vrsta muva, starost insekticida i izloženost) kontrolisani primjeri. Uporediti rezultate iz nove količine insekticida sa rezultatima iz stare količine insekticida na dvije grupe muva iste vrste koje prethodno nijesu izlagane insekticidu.



Kod 4: Primjenjuje se na odgovore u kojima su dvije od tri varijable (vrsta muva, starost insekticida i izloženost) kontrolisani primjeri. Uporediti rezultate iz

nove količine insekticida sa rezultatima iz stare količine na muve u štali.

Kod 3: Primjenjuje se na odgovore u kojima je jedna varijabla (vrsta muva, starost insekticida i izloženost) kontrolisani primjer. (Hemijski) analizirati uzorke

insekticida u redovnim intervalima da se vidi da li se vremenom mijenja.

Kod 2: Isprskati muve novom količinom insekticida, ali bez pominjanja poređenja sa starom količinom.

Kod 1: (Hemijski) analizirati uzorke insekticida, ali bez pominjanja poređenja analiza poslije određenog vremena. Napomena: Kod 1 ako se spominje slanje uzoraka insekticida u

laboratoriju.

Bez bodova Kod 0: Drugi odgovori. Kod 8: Promašen zadatak. Kod 9: Bez odgovora.

Primjeri odgovora

Kod 5: • Može se uzeti nekoliko muva. Ako bi obje bile stavljene u odvojenu kutiju, mogli bi

koristiti novi sprej i stari sprej i vidjeti koji su rezultati. [Napomena: iako se ne navode iste vrste, sugeriše da su muve iste vrste kao i da muve nijesu prethodno izlagane.]

• Napraviti veliku količinu spreja. Uzeti 2 grupe muva i prskati svaku grupu svakih

šest mjeseci. Prvu grupu prskati velikom količinom, a grupu 2 novom količinom svaki put. [Napomena:iako se ne navode iste vrste, sugeriše da su muve iste vrste kao i da muve nijesu prethodno izlagane.]

Kod 4: • Probati novu flašu toga, a onda čekati dok malo ne zastari i muve se vrate i opet

probati. [Napomena: reprodukcija onog što je iskusio farmer, kontrolišući starost insekticida i vrstu muva („muve ” se tumači da znači iste muve).]

Kod 3:

Kod 2:

Kod 1:

Kod 0:

• Odnijeti količine insekticida u laboratoriju svakih nekoliko mjeseci da se testira njegova jačina.

• Uraditi istu stvar, ali svaki put kupiti novi insekticid i na taj način dokazati da li je njegova teorija tačna ili ne.

• Kad bi poslao svježu količinu otrova u laboratoriju zajedno sa količinom starog i

da se ponovo testiraju, možda bi rezultati potvrdili njegovu teoriju.

• Mogao bi ga testirati svake godine da vidi da nije star i da li i dalje djeluje. [Napomena: ne ukazuje kako bi insekticid bio testiran.]

• Uzeti muvu iz njegove staje i drugu iz druge staje i isprskati ih obje insekticidom.


Pitanje 2: Muve S 2 1 2 Q 0 2 - 0 1 2 8 9

Farmerova sugestija je da se insekticid vremenom razložio. Navedi dva naizmjenična objašnjenja zašto je „insekticid A bivao sve manje efikasan...“

Objašnjenje 1: .........................................................................................................

....................................................................................................................................

Objašnjenje 2: .........................................................................................................

....................................................................................................................................

BODOVANJE: MUVE 2

SVRHA PITANJA: Proces: prepoznavanje pitanja Tema: a. fiziološke promjene

b. hemijske/fizičke promjene Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju Maksimalan broj bodova

Kod 2: Daje kao jedno objašnjenje a) da muve koje su otporne na insekticid preživljavaju i prenose otpornost na kasnije generacije (takođe bod za „imunitet“ iako je prihvaćeno da nije u potpunosti analogno sa „otpornost“), kao i jedno od sljedećih b): promjena u uslovima i sredini (kao što je temperatura) ili promjena u načinu na koji se primjenjuje insekticid.


Kod1: Daje jedno objašnjenje: primjer tipa a) ili jedno objašnjenje iz b). Ne primjenjivati kod 2 za dva primjera tipa b).

Bez bodova

Kod 0: Drugi odgovori, uključujući i da nove muve dolete u štalu iz obližnjeg (nepoprskanog) područja.



Primjeri odgovora

Kod 2: • Objašnjenje 1: uz ponovljenu upotrebu istog insekticida, muve su postajale

imune na tu formulu. • Objašnjenje 2: vremenom hemikalije u insekticidu su prešle u gornji dio prskalice

dok je voda razblažena (neefikasna) ostala na dnu. [Napomena: imunitet je dozvoljeno kao alternativa za otpornost.] • Objašnjenje 1: muve su postajale imune na sprej. Objašnjenje 2: vrućina može da učini da se razloži i temperatura promijeni.

.


• Objašnjenje 1: možda su muve razvile odbrambeni gen tako da insekticid ne djeluje.

• Objašnjenje 2: On (farmer) je svaki put koristio sve manje. [Napomena: odbrambeni gen dozvoljeno kao alternativa za otpornost.]

Kod 1:

• Možda nije prskao kako treba. • Muve su možda izgradile imunitet. • Svaki put su bile različite vrste muva. [Napomena: u ovom primjeru napravljena je

jasna razlika između različitih vrsta muva; ne ukazuje na nove muve koje su doletjele u to područje.]

• Objašnjenje 1: temperatura je puno porasla i to je uticalo na insekticid. Objašnjenje 2: farmer nije muve prskao insekticidom kako treba [Napomena: data su dva objašnjenja tipa b), boduje se samo na osnovu koda 1.]

Kod 0:

• Muve su se možda izlegle. • Zato što je bivao sve manje efikasan svaki put kad je prskao. • Što ga ima više u prskalici, to je jači. [Napomena: nije dat jasan odnos između

količine i koncentracije.]

S251: Klonirana telad

Klonirana telad: Tekst

Pročitaj sljedeći članak o rođenju petoro teladi.

Februara 1993. istraživački tim Nacionalnog instituta za istraživanja u poljoprivredi u Breson Vilersu (Francuska) uspio je da dobije petoro kloniranih teladi. Dobijanje klonova (životinja sa istim genetskim materijalom, iako ih je otelilo pet različitih krava) bio je komplikovan proces.

5 Prvo su istraživači uzeli oko trideset jajnih ćelija iz jedne krave (recimo da se ta krava zvala Blanš 1). Istraživači su iz svake jajne ćelije uzete iz Blanš 1 uklonili jedro.

Istraživači su zatim uzeli embrion iz druge krave (recimo Blanš 2). Ovaj embrion sadržavao je oko trideset ćelija.

10 Istraživači su razdvojili skup ćelija iz Blanš 2 u pojedinačne ćelije. Zatim su uklonili jedro iz svake od ovih pojedinačnih ćelija. Svako jedro je

zasebno ubačeno u svaku od trideset ćelija koje su bile iz Blanš 1 (ćelije iz kojih su jedra ranije uklonjena).

15 Na kraju, trideset jajnih ćelija sa ubačenim jedrima je ubrizgano u trideset surogat krava. Devet mjeseci kasnije, pet tih surogat krava otelilo je telad klonove.

Jedan od istraživača rekao je da bi široka primjena ove tehnike kloniranja mogla biti od finansijske koristi za uzgajivače stoke.

Izvor: Corinne Bensimon, LIBÉRATION, March 1993



Pitanje 1: KLONIRANA TELAD S 2 5 1 Q 0 1 - 0 1 8 9

Glavna ideja koja je testirana francuskim eksperimentom na kravama potvrđena je rezultatima. Koja glavna ideja je mogla biti testirana francuskim eksperimentom?

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: KLONIRANA TELAD 1

SVRHA PITANJA: Proces: prepoznavanje pitanja Tema: genetska kontrola



Kod 1: Daje prihvatljivu glavnu ideju. • Ideja da li je kloniranje teladi moguće. • Utvrđivanje broja kloniranih teladi koji se može stvoriti.

Bez bodova

Kod 0: Daje odgovor a da ne spominje telad ili kloniranje ILI ponavlja „široka primjena ove tehnike kloniranja mogla bi biti od finansijske koristi za uzgajivače stoke”.



Primjeri odgovora

Kod 1: • Da je kloniranje moguće. [Napomena: činjenicu da telad/krave nijesu spomenute treba zanemariti.]

Kod 0: • Da su sve ćelije krava iste. • Masovno kloniranje moguće je ostvariti. [Napomena: riječ „masovno“ u ovom kontekstu nije tačna.]


Pitanje 4: KLONIRANA TELAD S 2 5 1 Q 0 4

Koje od sljedećih izjava su tačne? Zaokruži Da ili Ne za svaku od njih.

Izjava: Svih pet teladi ima isti tip gena. Da / Ne

Svih pet teladi su istog pola. Da / Ne

Dlaka svih pet teladi je iste boje. Da / Ne

BODOVANJE: KLONIRANA TELAD 4 SVRHA PITANJA: Proces: donošenje/evaluacija zaključaka

Tema: genetska kontrola Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju


Kod 1: Da, Da, Da.

Bez bodova




S253: Ozon

Ozon: Tekst

Pročitaj sljedeći odlomak iz članka o ozonskom omotaču.

Atmosfera je okean vazduha i dragocjen prirodan izvor za održivi život na Zemlji. Nažalost, ljudske aktivnosti bazirane na nacionalnim/ličnim interesima nanose štetu zajedničkom resursu, posebno putem slabljenja osjetljivog ozonskog omotača, koji djeluje kao zaštitni štit za život na Zemlji.

5 Molekuli ozona sastoje se od tri atoma kiseonika, za razliku od molekula kiseonika koji se sastoje od dva atoma kiseonika. Molekuli ozona su izuzetno rijetki: manje od deset u svakih milion molekula vazduha. Međutim, već skoro milijardu godina, njihovo prisustvo u atmosferi je imalo suštinsku ulogu u očuvanju života na Zemlji. U zavisnosti od toga gdje se nalazi, ozon može ili da zaštiti ili da nanese štetu životu na Zemlji.

10 Ozon u troposferi (do 10 kilometara iznad površine zemlje) „loš“ je ozon koji može da ošteti plućno tkivo i biljke. Ali oko 90 odsto ozona koji se nalazi u stratosferi (između 10 i 40 kilometara iznad površine Zemlje) „dobar“ je ozon koji ima korisnu ulogu na način što apsorbuje opasnu ultravioletnu (UV-B) radijaciju od Sunca.

Bez ovog korisnog ozonskog omotača, ljudska bića bila bi podložnija određenim 15 bolestima zbog povećanog prisustva ultraljubičastih zraka od Sunca. U posljednjih

nekoliko decenija količina ozona se smanjila. Tokom 1974. godine iznesena je pretpostavka da bi hloroflorougljenici (HFU) mogli biti uzrok toga. Do 1987. godine naučna procjena odnosa uzroka i posljedice nije bila dovoljno ubjedljiva da bi ukazala na HFU. Međutim, u septembru 1987, diplomate iz cijelog svijeta sastale su se u

20 Montrealu (Kanada) i dogovorile da utvrde oštra ograničenja na upotrebu HFU.

Izvor: Connect, UNESCO-ov Bilten za međunarodnu nauku, tehnologiju i obrazovanje iz životne sredine, odlomak iz članka pod naslovom „Hemija atmosferske politike“, Sv. XXII, br. 2, 1997. (pisanje riječi prilagođeno)

Pitanje 1: OZON S 2 5 3 Q 0 1 - 0 1 1 1 1 2 1 3 2 1 2 2 2 3 3 1 9 9

U gornjem tekstu ništa se ne kaže o tome kako se ozon formira u atmosferi. U suštini, svakog dana određena količina ozona se formira, a određena količina nestane. Način na koji se ozon formira prikazan je na sljedećoj karikaturi.

Pretpostavi da imaš strica koji pokušava da shvati značenje ove karikature. On, međutim, nije stekao nimalo obrazovanja iz prirodnih nauka u školi i ne shvata šta to autor karikature objašnjava. On zna da ne postoje mala stvorenja u atmosferi, ali se pita šta ta mala stvorenja na karikaturi predstavljaju, šta te čudne oznake O2 i O3 znače i kojj procese karikatura opisuje. Pita te da mu objasniš karikaturu. Pretpostavi da tvoj stric zna:

da je O simbol za kiseonik; šta su atomi i molekuli.

Napiši objašnjenje karikature za svog strica.

U svom objašnjenju koristi riječi atomi i molekuli na način na koji su one upotrijebljene u redovima 5 i 6.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: OZON 1 SVRHA PITANJA: Proces: komuniciranje

Tema: hemijske i fizičke promjene Oblast: prirodne nauke o Zemlji i životnoj sredini


Kod 31: Daje odgovor u kojem se navode sljedeća tri aspekta: Prvi aspekt: molekul kiseonika ili nekoliko molekula kiseonika (pri čemu se svaki sastoji od dva atoma kiseonika) razdvajaju se na atome kiseonika (slika 1).



Drugi aspekt: razdvajanje (molekula kiseonika) dešava se pod dejstvom sunčeve svjetlosti (slika 1). Treći aspekt: atomi kiseonika povezuju se se drugim molekulima kiseonika kako bi formirali molekule ozona (slike 2 i 3).

Komentar o svakom od tri aspekta:

Prvi aspekt:

Razdvanje treba da bude opisano upotrebom tačnih riječi (vidi redove 5 i 6) za O (atom ili atomi) i O2 (molekul ili molekuli).

Ako su O i/ili O2 opisani samo kao „čestice“ ili „mali djelovi“ za ovaj aspekt ne treba dodjeljivati bodove.

Drugi aspekt:

Djelovanje sunca treba da bude povezano sa razdvajanjem O2 (molekulom kiseonika ili molekulima kiseonika).

Ako je djelovanje sunca povezano sa formiranjem molekula ozona iz atoma kiseonika i molekula kiseonika (slike 2 i 3), za ovaj drugi aspekt ne treba dodjeljivati bodove.

Napomena: aspekti 1 i 2 mogu se uobičajeno dati u formi jedne rečenice.

Treći aspekt:

Za ovaj aspekt treba dodijeliti bodove (jedan bod) ako odgovor sadrži bilo kakav opis jednog O koji se povezuje sa O2.

Ako je formiranje O3 opisano kao povezivanje (tri, zasebna) O atoma, za ovaj treći aspekt ne treba dodjeljivati bodove.

Ako O3 nije opisan kao molekul ili molekuli, već kao npr. „gupa atoma“, to se može tolerisati za treći aspekt.

Primjeri koda 31:

• Kada sunce sija na O2 molekule, dva atoma se razdvoje. Ta dva O atoma traže druge O2 molekule da im se pridruže. Kada su O1 i O2 spojeni, formiraju O3, odnosno ozon.

• Karikatura ilustruje nastajanje ozona. Ako na jedan molekul kiseonika djeluje sunce, on se razdvaja na dva zasebna atoma. Ovi zasebni atomi, O, lebde okolo tražeći molekul sa kojim bi se povezali; oni se priključe postojećim O2 molekulima i formiraju O3 molekule, pošto su se tri atoma sada spojila; O3 čini ozon.

• Mala stvorenja su O ili atomi kiseonika. Kada se dva spoje dobija se O2 ili molekul kiseonika. Sunce čini da se ovi razlože na kiseonik ponovo. Atomi O2 se potom vezuju sa jednim O2 molekulom i na taj način stvaraju O3, odnosno ozone. [Napomena: ovaj odgovor se može smatrati tačnim. Postoji samo jedna greška u pisanju („O2 atomi” poslije spominjanja „atoma kiseonika“ prije toga).]


Kod 21: Tačni su samo prvi i drugi aspekt. • Sunce razlaže molekule kiseonika na pojedinačne atome. Atomi se stapaju u

grupe. Ovi atomi formiraju grupe od po 3 atoma zajedno.


Kod 22: Tačni su samo prvi i treći aspekt.

• Svako od malih stvorenja predstavlja jedan atom kiseonika. O je jedan atom kiseonika, O2 je molekul kiseonika, a O3 je grupa atoma koji su se sjedinili. Prikazani procesi su razdvajanje jednog para atoma kiseonika (O2), a zatim spajanje svakog od njih sa 2 druga para pri čemu se formiraju dvije grupe od po 3 (O3).

• Mala stvorenja su atomi kiseonika. O2 znači jedan molekul kiseonika (kao par malih stvorenja koji se drži za ruke), a O3 znači tri atoma kiseonika. Dva atoma kiseonika jednog para se razdvajaju i po jedan se priključuju drugim parovima i od tri para formiraju se dva kompleta od tri molekula kiseonika (O3).

Kod 23: Tačni su samo drugi i treći aspekt. • Kiseonik se raspada pod dejstvom sunčeve radijacije. Dijeli se na pola. Dvije

strane odlaze i pridružuju se drugim „česticama“ kiseonika formirajući ozon. • Najčešće u sredinama sa čistim kiseonikom (O2) on se javlja u parovima od 2 pa,

dakle, postoje 3 para od po 2. Jednom paru postaje prevruće i oni se razdvajaju jedno od drugog i spajaju sa drugim parom stvarajući O3 umjesto O2. [Napomena: Iako „jednom paru postaje prevruće“, nije baš dobar opis dejstva Sunca, treba dodijeliti bodove za drugi aspekt; treći aspekt se takođe može smatrati tačnim.]

Kod 11: Tačan samo prvi aspekt. • Molekuli kiseonika se raspadaju na djelove. Oni formiraju O atome. I ponekad

postoje molekuli ozona. Ozonski omotač ostaje isti zato što se formiraju novi molekuli, a drugi umiru.

Kod 12: Tačan samo drugi aspekt. • O predstavlja molekul kiseonika, O2 = kiseonik, O3 = ozon. Ponekad oba

molekula kiseonika, kada se spoje, razdvaja sunce. Pojedinačni molekuli pridružuju se drugom paru i formiraju ozone (O3).

Kod 13: Tačan samo treći aspekt. • Molekuli „O“ (kiseonik) su primorani da se povežu sa O2 (2 x molekuli kiseonika) da

bi formirali O3 (3 x molekuli kiseonika), zbog vreline Sunca. [Napomena: podvučeni dio odgovora trećem aspektu. Za drugi aspekt ne mogu se dodijeliti bodovi jer Sunce nije uključeno u formiranje ozona O + O2 već samo u prekidanju veza u O2.]

Bez bodova

Kod 01: Nijedan od tri aspekta nije tačan. • Sunce (ultraljubičasti zraci) sagorijeva ozonski omotač i istovremeno ga uništava.

Ovi čovječuljci su ozonski omotači i bježe od sunca jer je strašno vruće. [Napomena: ne može se dodijeliti nijedan bod, čak ni zbog spominjanja nečega u vezi sa dejstvom sunca.]

• Sunce sagorijeva ozon na prvom crtežu. Na drugom bježe sa suzama u očima i na trećem crtežu se grle sa suzama u očima.

• Pa, striče Herb, ovo ti je jednostavno. „O“ je jedna čestica kiseonika, dok brojevi pored „O“ povećavaju broj čestica u grupi.


Pitanje 2: OZON S 2 5 3 Q 0 2

Ozon se takođe formira tokom oluja sa grmljavinom. Kao rezultat nastaje onaj karakterističan miris poslije takve oluje. U redovima 10–13 autor teksta pravi razliku između „lošeg ozona“ i „dobrog ozona“.

Imajući u vidu članak, da li je ozon koji se formira tokom oluje sa grmljavinom „loš ozon“ ili „dobar ozon“?

Izaberi odgovor i objašnjenje koje ima potporu u tekstu.

Loš ozon ili dobar ozon?

Objašnjenje

A Loš Formira se tokom lošeg vremena. B Loš Formira se u troposferi. C Dobar Formira se u stratosferi. D Dobar Lijepo miriše.

BODOVANJE: OZON 2

SVRHA PITANJA: Proces: donošenje/evaluacija zaključka Tema: atmosferske promjene

Oblast: prirodne nauke o Zemlji i životnoj sredini


Kod 1: B. Loš. Formira se u troposferi.

Bez bodova



Pitanje 5: OZON S 2 5 3 Q 0 5 - 0 1 9

U redovima 14 i 15 kaže se: „Bez ovog korisnog ozonskog omotača, ljudska bića bila bi podložnija određenim bolestima zbog povećanog prisustva ultraljubičastih zraka od Sunca.”

Navedi jednu od ovih konkretnih bolesti.

...................................................................................................................................

BODOVANJE: OZON 5 SVRHA PITANJA: Proces: pokazivanje znanja i razumijevanja Tema: fiziološka promjena Oblast: prirodne nauke u životu i zdravlju

Kod 1: Ukazuje na rak kože ili druge bolesti povezane sa Suncem.

• Rak kože.



• Melanoma [Napomena: ovaj odgovor može se smatrati tačnim, uprkos činjenici da postoji greška u pisanju.]

• Katarakta.

Bez bodova

Kod 0: Ukazuje na druge konkretne vrste raka. • Rak pluća.

ILI: Ukazuje samo na rak • Rak.

ILi: Drugi odgovori.


Pitanje 3: OZON S 2 7 0 Q 0 3

Na kraju teksta spominje se međunarodni sastanak u Montrealu. Na tom sastanku raspravljano je o brojnim pitanjima u vezi sa mogućim smanjenjem ozonskog omotača. Dva od tih pitanja data su u donjoj tabeli.

Može li se na pitanja data niže odgovor dati naučnim istraživanjem?

Zaokruži Da ili Ne za svako pitanje.

Pitanje: Može se odgovoriti naučnim istraživanjem?

Da li treba naučna neizvjesnost u vezi sa uticajem HFU na ozonski omotač da bude razlog za države da ne preduzimaju ništa?

Da / Ne

Kolika bi koncentracija HFU u atmosferi bila 2002. godine ako bi se ispuštanje HFU odvijalo u istom obimu kao što je sada?

Da / Ne

BODOVANJE: OZON 3 SVRHA PITANJA: Proces: prepoznavanje pitanja Tema: atmosferska promjena Oblast: prirodne nauke o Zemlji i životnoj sredini


Kod 1: Ne i Da, ovim redoslijedom.

Bez bodova



S307: Kukuruz

Proč i ta j s l jedeć i novinski izv ještaj .

HOLANĐANIN KORISTI KUKURUZ KAO GORIVO

Peć Auka Ferverde sadrži nekoliko komada drveta koji tiho gore na malom plamenu. Iz papirne kese pored peći uzima punu šaku kukuruza i stavlja je u plamen. Vatra se odmah razbukti uz puno svjetlosti. „Pogledaj,“ Ferverda kaže: „Stakleni otvor na peći ostaje čist i proziran. Sagorijevanje je završeno.” Ferverda govori o činjenici da se kukuruz može koristiti i kao gorivo i kao stočna hrana. Što se njega tiče, ovo je budućnost.

-dioksid se smatra glavnim uzročnikompovećanja efekta staklene bašte. Zapovećanje efekta staklene bašte setvrdi da je uzrok povećanja prosječnetemperature Zemljine atmosfere.

Ferverda ističe da je kukuruz, u oblikustočne hrane, takođe i vrsta goriva.Krave jedu kukuruz da bi od njegadobile energiju. Ali, objašnjavaFerverda, prodaja kukuruza kao gorivaumjesto kao hrane za stoku mogla bibiti mnogo isplativija za farmere. Po Ferverdinom mišljenju, međutim,

nema ništa loše u vezi sa ugljen-dioksidom. Naprotiv, tvrdi on, biljke gaapsorbuju i pretvaraju u kiseonik zaljudska bića.

Ferverda je ubijeđen da će se kukuruz,dugoročno posmatrano, naširokokoristiti kao gorivo. Zamišlja kako ćebiti žnjeti, skladištiti, sušiti i pakovatizrnevlje u vreće za prodaju. Međutim, Ferverdini planovi mogu doći

u sukob sa planovima vlade, koja ustvari pokušava da smanji emisijuugljen-dioksida. Feverda kaže:„Postoje brojni naučnici koji kažu daugljen-dioksid nije glavni uzročnikefekta staklene bašte.”

Ferverda trenutno ispituje može li secijela biljka kukuruza koristiti kaogorivo, ali ovo istraživanje još nijezavršeno.

Ono što Ferverda takođe treba dauzme u obzir je pažnja koja seposvećuje ugljen-dioksidu. Ugljen-


Pitanje 2: KUKURUZ S 3 0 7 Q 0 2

Ferverda upoređuje kukuruz koji se koristi kao gorivo sa onim koji se koristi kao hrana.

Prva kolona tabele date niže sadrži listu stvari koje se dešavaju kada kukuruz gori.

Da li se ove stvari takođe dešavaju kada kukuruz djeluje kao gorivo u tijelu životinje?

Zaokruži Da ili Ne za svaku stvar.

Kada kukuruz gori: Da li se ovo dešava kada kukuruz djeluje kao gorivo u tijelu životinje?

Troši se kiseonik. Da / Ne

Proizvodi se ugljen-dioksid. Da / Ne

Proizvodi se energija. Da / Ne

BODOVANJE: KUKURUZ 2


Kod 1: Da, Da, Da.

Bez bodova



Pitanje 5: KUKURUZ S 3 0 7 Q 0 5 - 0 1 9

U članku se opisuje pretvaranje ugljen-dioksida: „…biljke ga apsorbuju i pretvaraju u kiseonik …”.

U ovo pretvaranje učestvuje više supstanci, a ne samo ugljen-dioksid i kiseonik. Pretvaranje se može prikazati na sljedeći način:

ugljen-dioksid + voda → kiseonik +

Napiši u polju naziv supstance koja nedostaje.



Kod 1: Jedan od sljedećih naziva: • glukoza


• šećer(i) • ugljeni hidrat(i) • saharid(i) • skrob

Bez bodova



Pitanje 7: KUKURUZ S 3 0 7 Q 0 7

Na kraju članka Ferverda ukazuje na naučnike koji kažu da ugljen-dioksid nije glavni uzročnik efekta staklene bašte.

Karin nalazi sljedeću tabelu koja pokazuje relativan efekat staklene bašte koji izazivaju četiri gasa:

Relativni efekat staklene bašte po molekulu gasa

Ugljen-dioksid Metan Azot oksid Hloroflorougljenici

1 30 160 17.000

Iz ove tabele Karin ne može da zaključi koji gas je glavni uzrok povećanja efekta staklene bašte. Podatke iz tabele treba kombinovati sa drugim podacima da bi Karin zaključila koji gas je glavni uzrok povećanja efekta staklene bašte.

Koje još podatke Karin treba da prikupi?

A Podatke o porijeklu četiri gasa. B Podatke o apsorbovanju četiri gasa koje vrše biljke. C Podatke o veličini svake od četiri vrste molekula. D Podatke o količini svakog od četiri vrste gasa u atmosferi.



Kod 1: D. Podatke o količini svakog od četiri vrste gasa u atmosferi.

Bez bodova




S409: Pogodna za piće

Gornja slika pokazuje kako se voda kojom se snabdijevaju kuće u gradovima pretvara u vodu pogodnu za piće.

Pitanje 1: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 0 1 – 0 1 0 2 0 3 1 1 1 2 1 3 9 9

Važno je imati izvor dobre vode za piće. Voda koju nalazimo ispod zemlje naziva se podzemna voda.

Navedi jedan razlog zašto u podzemnoj vodi ima manje bakterija i zagađenja česticama nego u vodi sa površinskih izvora, kao što su jezera i rijeke.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................



BODOVANJE: POGODNA ZA PIĆE 1


Kod 11: Odgovori koji ukazuju da se podzemne vode filtriraju kroz zemlju. • Kada prolazi kroz pijesak i prašinu voda se čisti. • Prirodno se filtrira. • Zato što kada voda prolazi kroz zemlju kamenje i pijesak je procijede.

Kod 12: Odgovori koji ukazuju da su podzemne vode zatvorene sa svih strana i stoga zaštićene od mogućeg zagađenja; ILI da se površinske vode lakše zagađuju.

• Podzemne vode se nalaze u zemlji pa ih zagađenje vazduha ne može isprljati. • Zato što podzemne vode nijesu otvorene, već se nalaze ispod nečeg. • Jezera i rijeke može da zagadi vazduh i u njima možete da plivate i tako dalje. • Zato što jezera i rijeke zagađuju ljudi i životinje.

Kod 13: Drugi tačni odgovori. • Podzemne vode su vode sa malo hrane za bakterije tako da tamo neće

preživjeti. • Podzemne vode nijesu na suncu. Ima plavo-zelenih algi.

Bez bodova

Kod 01: Odgovori koji ukazuju na to da su podzemne vode veoma čiste (već data informacija). • Zato što su čiste. • Zato što u jezerima i rijekama ima smeća. [Napomena: ne objašnjava zašto.] • Zato što ima manje bakterija.

Kod 02: Odgovori koji jasno ukazuju na proces pročišćavanja dat na slici u uvodnoj informaciji. • Zato što podzemne vode prolaze kroz filter i dodaje se hlor. • Podzemne vode prolaze kroz filtere koje ih potpuno pročiste.

Kod 03: Drugi odgovori. • Zato što stalno teku. • Zato što se ne pomjera pa se mulj sa dna ne podiže.


Pitanje 2: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 0 2

Pročišćavanje vode se često odvija u nekoliko koraka i obuhvata različite tehnike. Proces pročišćavanja prikazan na slici obuhvata četiri koraka (numerisani 1–4). Kod drugog koraka voda se sakuplja u bazenu za taloženje.

Na koji način ovaj korak čini vodu čistijom?

A Bakterije u vodi umiru. B Vodi se dodaje kiseonik. C Šljunak i pijesak tonu na dno. D Toksične supstance se razlažu.



Kod 1: C. Šljunak i pijesak tonu na dno.

Bez bodova



Pitanje 4: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 0 4 – 0 1 9

Kod četvrtog koraka u procesu pročišćavanja, vodi se dodaje hlor.

Zašto se vodi dodaje hlor?

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................



Kod 1: Odgovori koji ukazuju na uklanjanje, uništavanje ili razlaganje bakterija (ili mikroba ili virusa ili bacila). • Da bi se očistila od bakterija. • Hlor ubija bakterije. • Da bi se uništile sve alge.

Bez bodova Kod 0: Drugi odgovori.

• Voda postaje manje kisela i neće biti algi. • To je kao fluor.



• Da bi se voda još malo pročistila i uništile preostale stvari. [Napomena: „Stvari” nije dovoljno konkretno.]

• Da bi bila čista i pitka.


Pitanje 6: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 0 6 – 0 1 0 2 1 1 1 2 9 9

Pretpostavi da naučnici koji su uključeni u testiranje vode na postrojenju za vodosnabdijevanje otkriju da se u vodi nalaze neke opasne bakterije pošto je proces pročišćenja završen.

Šta ljudi kod kuće treba da rade sa ovom vodom prije nego što je popiju?

.......................................................................................................................................

...................................................................................................................................



Kod 11: Odgovori koji ukazuju na prokuvavanje vode. • Da je prokuvaju.

Kod 12: Odgovori koji ukazuju na druge metode pročišćavanja koje je moguće bezbjedno primijeniti kod kuće. • Obrade vodu tabletama hlora (npr. puratabs). • Koriste filter sa mikroporama.

Bez bodova

Kod 01: Odgovori koji ukazuju na „profesionalne“ metode pročišćenja koje nije moguće bezbjedno sprovesti kod kuće ili ih je nepraktično sprovoditi kod kuće. • Da je pomiješaju sa hlorom u kofi a zatim popiju. • Još hlora, hemikalija i bioloških sredstava. • Destiluju vodu.

Kod 02: Drugi odgovori. • Da je ponovo pročiste. • Da upotrijebe filter za kafu. • Da kupuju flaširanu vodu dok proces pročišćavanja ne poprave. [Napomena:

izbjegava postavljeno pitanje.]


Pitanje 7: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 0 7

Može li upotreba zagađene vode za piće izazvati sljedeće zdravstvene probleme? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaki od navedenih slučajeva.

Može li upotreba zagađene vode za piće izazvati ove zdravstvene probleme?

Da ili Ne?

Dijabetes Da/ Ne

Dijareja Da / Ne

HIV / SIDA Da / Ne



Kod 1: Sva tri tačna: Ne, Da, Ne, ovim redoslijedom.

Bez odgovora

Kod 0: Drugi odgovori


Pitanje 10N: POGODNA ZA PIĆE S 4 0 9 Q 1 0 N

Kol iko s i za interesovan za s l jedeće informaci je?

Označ i samo jedno polje u svakom redu.

Veoma Srednje Malo Ne- zainteres. zainteres. zainteres. zainteres.

Da znaš kako se voda testira na bakteriološko zagađenje.

1 2 3 4

Da naučiš više o hemijskoj obradi prilikom vodosnabdijevanja.

Da saznaš koje se bolesti prenose pitkom vodom.

1 2 3 4

1

2

3

4


S414: Propadanje zuba

Bakterije koje žive u našim ustima izazivaju zubni karijes (propadanje zuba). Karijes je problem još od 18. vijeka kada je šećer postao dostupan zahvaljujući industriji šećerne trske koja se razvijala.

Danas znamo sve o karijesu. Na primjer:

• Bakterije koje izazivaju karijes hrane se šećerom.

• Šećer se pretvara u kiselinu.

• Kiselina nanosi štetu površini zuba.

• Pranje zuba pomaže u sprečavanju karijesa.

Pitanje 1: PROPADANJE ZUBA S 4 1 4 Q 0 1

Koja je uloga bakterija u zubnom karijesu?

A Bakterije proizvode gleđ. B Bakterije proizvode šećer. C Bakterije proizvode minerale. D Bakterije proizvode kiselinu.

BODOVANJE: PROPADANJE ZUBA 1


Kod1: D. Bakterije proizvode kiselinu.

Bez bodova





Sljedeći grafikon prikazuje potrošnju šećera i količinu karijesa u različitim zemljama. Svaka zemlja predstavljena je tačkom na grafikonu.

Koja od sljedećih izjava je potkrijepljena podacima datim u grafikonu?

A U nekim zemljama ljudi peru svoje zube češće nego u drugim zemljama. B Što ljudi jedu više šećera, veće su šanse da će dobiti karijes. C Posljednjih godina stopa prisutnosti karijesa se u mnogim zemljama povećala. D Posljednjih godina potrošnja šećera se u mnogim zemljama povećala.



Kod 1: B. Što ljudi jedu više šećera, veće su šanse da će dobiti karijes.

Bez bodova





Jedna zemlja ima veliki broj propalih zuba po osobi.

Može li se na sljedeća pitanja o propadanju zuba u toj zemlji odgovoriti naučnim eksperimentima? Zaokruži „Da“ ili „Ne” za svako pitanje.

Može li se na ova pitanja o propadanju zuba u datoj zemlji odgovoriti naučnim eksperimentima?

Da ili Ne?

Koji bi efekat na propadanje zuba imalo stavljanje fluora u vodovod?

Da / Ne

Koliko posjeta zubaru treba da košta? Da / Ne



Kod 1: Oba tačna: Da, Ne, ovim redosljedom.

Bez bodova



1 2 3 4

1

3

4

2 c) Da shvatiš kako proizvodi bez šećera mogu da izazovu propadanje zuba.

Pitanje 10N: PROPADANJE ZUBA S 4 1 4 Q 1 0 N


Označ i samo jedno polje u svakom redu. Veoma Srednje Malo Ne-

zainteres. zainteres. zainteres. zainteres.

b) Da naučiš više o razvoju vakcine koja sprečava propadanje zuba.

a) Da znaš kako bakterija koja izaziva propadanje zuba izgleda pod mikroskopom.

4 2 3 1



S420: Uzavreli posao

Pitanje 1: UZAVRELI POSAO S 4 2 0 Q 0 1

Piter radi na opravci jedne stare kuće. U prtljažniku svog automobila ostavio je flašu vode, nekoliko gvozdenih eksera i komad drveta. Pošto je automobil proveo vani na suncu tri sata, temperatura unutar automobila dostiže 40 ºC.

Šta se dešava sa predmetima u automobilu? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaku uzjavu.

Da li se ovo dešava objektu/objektima? Da ili Ne?

Svi imaju istu temperaturu. Da / Ne

Poslije izvjesnog vremena voda počinje da ključa. Da / Ne

Poslije izvjesnog vremena gvozdeni ekseri se užare. Da / Ne

BODOVANJE: UZAVRELI POSAO 1


Kod 1: Sva tri tačna: Da, Ne, Ne, ovim redoslijedom.

Bez bodova



Pitanje 3: UZAVRELI POSAO S 4 2 0 Q 0 3

Za piće tokom dana Piter popije čašu vrele kafe, pri temperaturi od oko 90 ºC, i čašu hladne kisele vode, sa temperaturom od oko 5 ºC. Čaše su identične vrste i veličine i količina oba pića je ista. Piter ostavlja čaše da stoje u sobi u kojoj je temperatura oko 20 ºC.

Kolika će temperatura kafe i kisele vode vjerovatno biti poslije 10 minuta? A 70 ºC i 10 ºC B 90 ºC i 5 ºC C 70 ºC i 25 ºC D 20 ºC i 20 ºC

BODOVANJE: UZAVRELI POSAO 3


Kod1: A. 70 ºC i 10 ºC

Bez bodova



Pitanje 10N: UZAVRELI POSAO S 4 2 0 Q 1 0 N


Označ i samo jedno polje u svakom redu.


a) Da razumiješ kako oblik čaše utiče na brzinu kojom se kafa hladi.

b) Da naučiš više o različitim rasporedima atoma u drvetu, vodi i čeliku.

c) Da saznaš zašto različita čvrsta tijela provode toplotu različito.

2 3 4 1

2 3 4 1

2

3

4 1



S423: Mišje boginje

Postoji veliki broj virusa boginja koji izazivaju bolest boginja kod životinja. Svaki tip virusa obično napada samo jednu vrstu životinja. Jedan časopis je objavio da je jedan naučnik koristio genetički inžinjering da bi modifikovao DNK mišjih boginja. Izmijenjeni virus ubija sve miševe koji se njime zaraze.

Naučnik kaže da je istraživanje o modifikovanju virusa neophodno da bi se kontrolisale štetočine koje uništavaju hranu za ljude. Kritičari istraživanja kažu da bi virusi mogli pobjeći iz laboratorija i zaraziti druge životinje. Takođe su zabrinuti da bi modifikovani virus boginja za jednu vrstu mogao zaraziti druge vrste, naročito ljudsku.

Ljudi se zaraze virusom boginja koji se zove velike boginje. Velike boginje ubijaju većinu ljudi koji se njima zaraze. Iako se smatra da je ova bolest eliminisana među stanovništvom, uzorci virusa velikih boginja se čuvaju u laboratorijama širom svijeta.

Pitanje 1: MIŠJE BOGINJE S 4 2 3 Q 0 1

Kritičari su izrazili zabrinutost da bi virus mišjih boginja mogao zaraziti i druge vrste osim miševa. Koji od sljedećih razloga je najbolje objašnjenje ove zabrinutosti?

A Geni virusa velikih boginja i geni modifikovanog virusa mišjih boginja su identični.

B Mutacija DNK mišjih boginja mogla bi omogućiti da virus zarazi druge životinje. C Mutacija bi mogla učiniti DNK mišjih boginja identičnim sa DNK velikih boginja. D Broj gena u virusu mišjih boginja je isti kao i kod drugih virusa boginja.

BODOVANJE: MIŠJE BOGINJE 1


Kod 1: B. Mutacija DNK mišjih boginja mogla bi omogućiti da virus zarazi druge životinje.

Bez bodova




Osoba koja je kritikovala istraživanje bila je zabrinuta da bi modifikovani virus mišjih boginja mogao pobjeći iz laboratorije. Ovaj virus bi mogao izazvati izumiranje nekih vrsta miševa.

Da li su sljedeći ishodi vjerovatni ako bi neke vrste miševa izumrle? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaki od navedenih slučajeva.

Da li je sljedeći ishod vjerovatan ako bi neke vrste miševa izumrle?

Da ili Ne?

To bi moglo uticati na neke lance ishrane. Da / Ne

Domaće mačke bi mogle uginuti zbog nedostatka hrane. Da / Ne

Broj biljki čijim sjemenjem se miševi hrane mogao bi privremeno da se poveća.

Da / Ne



Kod 1: Sva tri tačna: Da, Ne, Da, ovim redosljedom.

Bez bodova




Jedna kompanija pokušava da razvije virus koji će miševe učiniti sterilnima (tj. nesposobnim da imaju mladunce). Takav virus bi mogao da pomogne da se kontroliše broj miševa.

Pretpostavi da je kompanija uspjela. Da li prije oslobađanja virusa treba odgovoriti na sljedeća pitanja putem istraživanja? Zaokruži „Da” ili „Ne” za svako pitanje.

Da li treba prije oslobađanja virusa odgovoriti na ova pitanja? Da ili Ne?

Koji je najbolji metod širenja virusa? Da / Ne

Koliko brzo će miševi izgraditi imunost na virus? Da / Ne

Da li će virus pogoditi i druge životinjske vrste? Da / Ne




Kod 1: Sva tri tačna: Da, Da, Da.

Bez bodova



Pitanje 10N: MIŠJE BOGINJE S 4 2 3 Q 1 0 N


Označ i samo jedno polje u svakom redu. Veoma Srednje Malo Ne-

zainteres. zainteres. zainteres. zainteres.

a) Da naučiš više o strukturi virusa. 1 2 3 4

1 b) Da saznaš kako virusi mutiraju

(kako se mijenjaju). 2 3 4

1 c) Da bolje razumiješ kako se tijelo samo

brani od virusa.

3

4 2


S433: Ponašanje koljuške (gregorca)

Koljuška (gregorac) je riba koju je lako čuvati u akvarijumu.

• Tokom sezone razmnožavanja boja mužjaka koljuške mijenja se iz srebrne u crvenu.

• Mužjak koljuške će napasti svakog mužjaka konkurenta koji uđe u njegovu teritoriju i pokušaće da ga otjera.

• Ako se približi ženka srebrne boje, pokušaće da je vodi do svog skrovišta, gdje će ona položiti jaja.

U jednom eksperimentu učenik želi da ispita šta će mužjaka koljuške natjerati da pokaže agresivno ponašanje.

Mužjak koljuške je sâm u učenikovom akvarijumu. Učenik je napravio tri voštana modela i zakačio ih na komade žice. Spušta ih zasebno u akvarijum na isti vremenski period. Zatim učenik broji koliko puta koljuška reaguje agresivno tako što gura voštanu figuru.

Rezultati ovog eksperimenta prikazani su niže.



Pitanje 1: PONAŠANJE KOLJUŠKE S 4 3 3 Q 0 1 – 0 1

9

Na koje pitanje ovaj eksperiment pokušava da odgovori?

.......................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: PONAŠANJE KOLJUŠKE 1


Kod 1: Koja boja izaziva najagresivnije ponašanje mužjaka koljuške? • Da li mužjak koljuške reaguje agresivnije na crveni model nego na onaj srebrne

boje? • Postoji li veza između boje i agresivnog ponašanja? • Da li boja ribe prouzrokuje da mužjak bude agresivan? • Koju boju ribe koljuška doživljava kao najviše prijeteću?

Bez bodova

Kod 0: Drugi odgovori, uključujući sve odgovore koji ne ukazuju na boju stimulusa/modela/ribe. • Koja boja će izazvati agresivno ponašanje kod mužjaka koljuške. [Napomena:

nema uporednog aspekta.] • Da li boja ženke koljuške određuje agresivnost mužjaka? [Napomena: za prvi

eksperiment pol ribe nije bitan.] • Na koji model mužjak koljuške reaguje najagresivnije? [Napomena: mora biti dato

konkretno ukazivanje na boju ribe/modela.]



Pitanje 2: PONAŠANJE KOLJUŠKE S 4 3 3 Q 0 2

Tokom perioda razmnožavanja, ako mužjak koljuške ugleda ženku, pokušaće tu ženku da privuče udvaračkim ponašanjem koje liči na mali ples. U drugom eksperimentu istražuje se ovo udvaračko ponašanje.

Ponovo se koriste tri voštana modela na komadu žice. Jedan je crvene boje, a dva su srebrne boje pri čemu je jedan sa ravnim trbuhom a drugi sa okruglim. Učenik broji koliko puta (za određeni vremenski period) mužjak koljuške reaguje na svaki model pokazivanjem udvaračkog ponašanja.

Rezultati ovog eksperimenta prikazani su niže.

Tri učenika zasebno donose zaključak na osnovu rezultata ovog drugog eksperimenta.

Jesu li njihovi zaključci tačni prema informacijama datim na grafičkom prikazu? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaki zaključak.

Da li je ovaj zaključak tačan prema informacijama iz grafičkog prikaza?

Da ili Ne?

Crvena boja izaziva udvaračko ponašanje mužjaka koljuške. Da / Ne

Ženka koljuške sa ravnim trbuhom izaziva najviše udvaračkog ponašanja mužjaka koljuške.

Da / Ne

Mužjak koljuške pokazuje udvaračko ponašanje češće prema ženki sa okruglim trbuhom nego prema ženki sa ravnim trbuhom.

Da / Ne



Kod 1: Sva tri tačna: Ne, Ne, Da, ovim redosljedom.

Bez bodova





Pitanje 3: PONAŠANJE KOLJUŠKE S 4 3 3 Q 0 3 – 0 1 2 9

Eksperimenti su pokazali da mužjaci koljuške reaguju agresivno na modele sa crvenim trbuhom, a udvarački na modele sa srebrnim trbuhom.

U trećem eksperimentu, naizmjenično su korišćena sljedeća četiri modela:

Donja tri dijagrama pokazuju moguće reakcije mužjaka koljuške na svaki od gornjih modela.

Koju od sljedećih reakcija predviđaš na svaki od četiri modela?

Upiši A, B ili C kao rezultat za svaki model.

Reakcija

Model 1

Model 2

Model 3

Model 4




Kod 2: Sva četiri tačna: C, A, C, B, ovim redosljedom.


Kod 1: Tri tačna odgovora od četiri.

Bez bodova




S439: Pušenje

Duvan se puši u cigaretama, cigarama i lulama. Istraživanja pokazuju da bolesti povezane sa duvanom svakog dana usmrte blizu 13.500 ljudi širom svijeta. Predviđa se da će do 2020. godine bolesti povezane sa duvanom globalno posmatrano prouzrokovati 12% svih smrtnih slučajeva.

Duvanski dim sadrži brojne štetne supstance. Najštetnije supstance su katran, nikotin i ugljen-monoksid.

Pitanje 1: PUŠENJE S 4 3 9 Q 0 1

Duvanski dim se udiše u pluća. Katran iz dima taloži se u plućima i to sprečava pluća da pravilno rade.

Koja od sljedećih je funkcija pluća?

A Da pumpaju kiseonikom obogaćenu krv u sve djelove tvog tijela. B Da prenesu dio kiseonika koji udišeš iz vazduha u tvoju krv. C Da pročiste tvoju krv tako što smanjuju sadržaj ugljen-dioksida na nulu. D Da pretvore molekule ugljen-dioksida u molekule kiseonika.

BODOVANJE: PUŠENJE 1


Kod 1: B. Da prenesu dio kiseonika koji udišeš iz vazduha u tvoju krv.

Bez bodova





Pušenje povećava rizik od dobijanja raka pluća i nekih drugih bolesti.

Da li se rizik od dobijanja sljedećih bolesti povećava pušenjem? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaki od navedenih slučajeva.

Da li se rizik od dobijanja sljedećih bolesti povećava pušenjem?

Da ili Ne?

Bronhitis Da / Ne

HIV/SIDA Da / Ne

Male boginje Da / Ne

PUŠENJE BODOVANJE 2


Kod 1: Sva tri tačna: Da, Ne, Ne, ovim redosljedom.

Bez bodova




Pojedini ljudi koriste nikotinske flastere kako bi im pomogli da ostave pušenje. Flasteri se stavljaju na kožu i oslobađaju nikotin u krv. To pomaže da se umanji želja i simptomi povlaćenja kada ljudi prestanu sa pušenjem.

Da bi se proučila djelotvornost nikotinskih flastera nasumice je izabrana grupa od 100 pušača koji žele da ostave pušenje. Grupa će se proučavati šest mjeseci. Djelotvornost nikotinskih flastera će se mjeriti utvrđivanjem koliko ljudi u grupi nije ponovo počelo da puši do kraja ispitivanja.

Koji je od sljedećih najbolji pristup eksperimentu?

A Svi ljudi u grupi nose flastere. B Svi nose flastere, osim jedne osobe koja pokušava da ostavi pušenje bez njih. C Ljudi biraju da li će ili ne koristiti flastere da im pomognu da ostave pušenje. D Polovina ih je nasumice izabrana da koristi flastere, a druga polovina ih ne koristi.




Kod 1: D. Polovina ih je nasumice izabrana da koristi flastere, a druga polovina ih ne koristi.

Bez bodova




Da bi se uticalo na ljude da prestanu da puše, koriste se razne metode.

Da li su sljedeći načini rješavanja problema zasnovani na tehnologiji? Zaokruži „Da“ ili „Ne“ za svaki od navedenih slučajeva.

Da li je ovaj metod smanjenja pušenja zasnovan na tehnologiji?

Da ili Ne?

Povećati cijene cigareta. Da / Ne

Proizvesti nikotinske flastere da ljudima pomognu da ostave cigarete.

Da / Ne

Zabraniti pušenje u javnim prostorijama. Da / Ne



Kod 1: Sva tri tačna: Ne, Da, Ne, ovim redosljedom.

Bez bodova


Kod 9: Bez bodova.

Pitanje 10N: PUŠENJE S 4 3 9 Q 1 0 N

Koliko si zainteresovan za sljedeće informacije? Označ i samo jedno polje u svakom redu.


a) Da znaš kako katran u duvanu smanjuje efikasnost pluća. 1 2 3 4

1 b) Da razumiješ zašto nikotin tjera na zavisnost.

2 3 4

1 c) Da saznaš kako se tijelo oporavlja pošto se

prestane sa pušenjem.

3

4 2


S441: Svjetlost zvijezda

Tošio voli da gleda u zvijezde. Međutim, uveče ne može dobro da posmatra zvijezde zato što živi u velikom gradu.

Prošle godine Tošio je išao na selo gdje je posmatrao veliki broj zvijezda koje ne može da vidi kada je u gradu.

Pitanje 1: SVJETLOST ZVIJEZDA S 4 4 1 Q 0 1

Zašto se mnogo više zvijezda može posmatrati na selu nego u velikim gradovima?

A Mjesec je svjetliji u gradovima i blokira svjetlost mnogih zvijezda. B U seoskom vazduhu ima više prašine koja reflektuje svjetlost nego u gradskom. C Jačina gradske svjetlosti otežava da se vide mnoge zvijezde. D Vazduh u gradovima je topliji zbog vreline koju ispuštaju auta, mašine i kuće.

BODOVANJE: SVJETLOST ZVIJEZDA 1


Kod 1: C. Jačina gradske svjetlosti otežava da se vide mnoge zvijezde.

Bez bodova



Pitanje 2: SVJETLOST ZVIJEZDA S 4 4 1 Q 0 2

Tošio koristi teleskop sa sočivima velikog prečnika da bi posmatrao zvijezde koje slabije svijetle.

Zašto korišćenje teleskopa sa sočivima velikog prečnika omogućava posmatranje zvijezda koje slabije svijetle?

A Što je veće sočivo više se svjetlosti sakuplja. B Što je veće sočivo to više uveličava. C Veća sočiva omogućavaju da se vidi više neba. D Veća sočiva mogu da detektuju tamne boje kod zvijezda.

BODOVANJE: SVJETLOST ZVIJEZDA 2


Kod 1: A. Što je veće sočivo više se svjetlosti sakuplja.

Bez bodova


Kod 9: Bez odgovora.___________________________________________________________________________ Primjeri zadataka PISA testiranja – Prirodne nauke Strana 65


S448: Ultrazvuk U mnogim zemljama, fetus, beba u razvoju, može da se fotografiše putem ultrazvuka (ehografija). Ultrazvuk se smatra bezbjednim i za majku i za fetus.

Doktor drži sondu i pomjera je preko majčinog stomaka. Ultrazvučni talasi prenose se u abdomen. Unutar abdomena oni se odbijaju od površine fetusa. Sonda zatim ponovo sakuplja reflektovane talase i prenosi ih u mašinu koja može da proizvede sliku.

Pitanje 3: ULTRAZVUK S 4 4 8 Q 0 3 – 0 1 9

Da bi se formirala slika, mašina za ultrazvučni pregled treba da izračuna udaljenost između fetusa i sonde.

Ultrazvučni talasi kreću se kroz abdomen brzinom od 1540 m/s. Koje mjerenje mora mašina da izvrši da bi mogla da izračuna tu udaljenost?

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: ULTRAZVUK 3


Kod 1: Ona mora da izmjeri vrijeme koje je ultrazvučnom talasu potrebno da bi prevalio put od sonde do površine fetusa i da se odrazi nazad. • Vrijeme puta talasa. • Vrijeme. • Vrijeme. Udaljenost = brzina/vrijeme. (Napomena: iako je formula netačna, učenik je

pravilno identifikovao “vrijeme” kao varijablu koja nedostaje.) • Mora odrediti kada je ultrazvuk došao do bebe.


Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori. • Udaljenost.


Pitanje 4: ULTRAZVUK S448Q04 – 0 1 9

Slika fetusa može se dobiti i uz pomoć rendgenskih zraka. Međutim, ženama se savjetuje da izbjegavaju ove zrake u toku trudnoće.

Zašto žena treba da izbjegava izlaganje stomaka rendgen zracima naročito u toku trudnoće?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................



Kod 1: Rendgenski zraci su štetni za fetus. • Rendgenski zraci povređuju fetus. • Rendgenski zraci mogu dovesti do mutacije u fetusu. • Rendgenski zraci mogu dovesti do defekata fetusa pri rođenju. • Zato što beba može biti izložena radijaciji.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori. • Rendgenski zraci ne daju jasnu sliku ploda. • Rendgenski zraci emituju radijaciju. • Dijete može dobit Daunov sindrom. • Radijacija je škodljiva. (Napomena: To nije dovoljno. Potencijalna šteta po fetus

(bebu) mora biti izričito pomenuta). • To bi joj moglo otežati da dobije drugu bebu. (Napomena: To je razlog zbog kojega

izbjegavamo pretjerano izlaganje rendgenskim zracima uopšte.)



Pitanje 5: ULTRAZVUK S448Q05

Mogu li ultrazvučna ispitivanja trudnica pružiti odgovore na sljedeća pitanja? Zaokruži “Da” ili “Ne” za svako pitanje.

Može li ultrazvučno ispitivanje odgovoriti na ovo pitanje?

Da li Ne?

Postoji li više od jedne bebe? Da / Ne

Koja je boja očiju bebe? Da / Ne

Da li je beba dobrog rasta? Da / Ne



Kod 1: Sva tri odgovora tačna: Da, Ne, Da, ovim redosljedom.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori.


Pitanje 10N: ULTRAZVUK S448Q10N

Koliko te interesuje sljedeće?

Precrtaj samo jedan kvadratić u svakom redu. Veoma Ne previše Malo Nimalo

a) Da razumiješ kako ultrazvuk prodire u tijelo, a da ga ne povrijedi. 1 2 3 4

b) Da saznaš po čemu su razlikuju rendgenski zraci i ultrazvuk. 1 2 3 4

c) Da znaš kako se još ultrazvuk može koristiti u medicini. 1 2 3 4


S470: Sjaj za usne U donjoj tabeli data su dva različita recepta za kozmetička sredstva koja možeš sama da napraviš.

Ruž je tvrđi od sjaja za usne, koji je mekan i kremast.

Sjaj za usne

Sastojci : 5 g ricinusovog ulja 0.2 g pčelinjeg voska 0.2 g voska od palminog drveta 1 kafena kašičica boje 1 kapljica aromatskog dodatka Uputstva: Zagrij ulje i vosak u posebnoj posudi dok se ne dobije ravnomjerna masa. Potom dodaj boju i aromu i pomiješaj zajedno.

Ruž za usne

Sastojci: 5 g ricinusovog ulja 1 g pčelinjeg voska 1 g voska od palminog drveta 1 kafena kašičica boje 1 kapljica aromatskog dodatka Uputstva: Zagrij ulje i vosak u posebnoj posudi dok se ne dobije ravnomjerna masa. Potom dodaj boju i aromu i pomiješaj zajedno.

Pitanje 1: SJAJ ZA USNE S470Q01 – 019

Prilikom pravljenja sjaja i ruža za usne, miješaju se ulje i dvije vrste voska. Potom se dodaje boja i aroma.

Ruž napravljen pomoću ovog recepta je tvrd i nije lak za upotrebu. Kako bi promijenio/la srazmjeru sastojaka da bi ruž postao mekši?

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: SJAJ ZA USNE 1


Kod 1: Odgovori koji ukazuju na to da biste dodali manje voska, I/ILI više ulja. • Možete uzeti malo manje pčelinjeg voska i voska od palminog drveta. • Dodati malo više ricinusovog ulja. • Dodati 7g ulja.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori. • Zagrijavati smjesu malo duže da bi omekšala. • Tako da manje zagrijavam vosak. (Napomena: U pitanju se traži da odgovoriš kako

bi promijenio/la srazmjeru sastojaka.)



Pitanje 2: SJAJ ZA USNE S470Q02

Ulje i vosak su supstance koje se dobro sjedinjuju. Voda se ne može sjediniti sa uljem, a vosak se ne rastvara u vodi.

Što će se, najvjerovatnije, desiti ukoliko se na smjesu za dobijanje ruža prospe mnogo vode dok se ona zagrijava?

A Dobiće se kremastija i mekanija smjesa. B Smjesa će postati čvršća. C Smjesa se gotovo nimalo neće promijeniti. D Po vodi će plutati masni ugrušci smjese.



Kod 1: D. Po vodi će plutati masni ugrušci smjese.

Bez bodova



Pitanje 3: SJAJ ZA USNE S470Q03

Kada se dodaju supstance koje zovemo “emulgatori”, ulje i vosak se zahvaljujući njima dobro miješaju sa vodom.

Zašto sapun i voda uklanjaju ruž?

A Voda sadrži emulgator koji omogućava miješanje sapuna i ruža za usne. B Sapun djeluje kao emulgator i omogućava miješanje vode i ruža za usne. C Emulgatori u ružu za usne omogućavaju da se sapun i voda miješaju. D Sapun i ruž zajednički formiraju emulgator koji se miješa sa vodom.



Kod 1: B. Sapun djeluje kao emulgator i omogućava miješanje vode i ruža za usne.

Bez bodova



S472: Evolucija

Većina konja danas ima aerodinamični oblik tijela i mogu da trče brzo.

Naučnici su pronašli fosilne skelete životinja koje su slične konjima. Oni smatraju da su to preci današnjih konja. Naučnici su, takođe, mogli da utvrde period u kome su te fosilne vrste živjele.

Tabela ispod pruža informacije o tri takve fosilne vrste i o današnjem konju.

NAZIV HIRAKOTERIUM MEZOHIPUS MERIHIPUS EKVUS (današnji konj)

Period postojanja

Prije 55 do 50 miliona godina



Prije 2 miliona godina do danas

Skelet noge (u istoj razmjeri)



Pitanje 1: EVOLUCIJA S472Q01 – 0 1 9

Koje informacije u tabeli ukazuju na to da je današnji konj vremenom evoluirao od tri opisane fosilne vrste? Navedi detalje.

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

BODOVANJE: EVOLUCIJA 1


Kod 1: Odgovori koji ukazuju na postepenu promjenu (progresiju) strukture skeleta noge tokom vremena. • Skelet noge je uglavnom isti, ali se postepeno mijenjao. • Prsti/kopita su se spojila tokom perioda od prije 55 do prije 2 miliona godina. • Broj prstiju se smanjio.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori • Noga se promijenila. (Napomena: nije dovoljno konkretno.) • Oni nose naziv Hipus. • Genetske mutacije su dovele do transformacija. [Napomena: tačno, ali ne daje

odgovor na pitanje.] • Kosti nogu su slične. [Napomena:Treba da pomene ili ukaže na „postepenu

promjenu”.)


Pitanje 2: EVOLUCIJA S 4 7 2 Q 0 2

Koja još istraživanja mogu naučnici da preuzmu da bi otkrili kako su konji evoluirali tokom vremena?

Zaokruži „Da" ili „Ne" za svaku od ovih tvrdnji.

Da li bi ovo istraživanje pomoglo da se otkrije kako su konji evoluirali tokom vremena? Da ili Ne?

Poređenje broja konja koji su živjeli u različitim periodima. Da / Ne

Potraga za skeletima koji su pripadali precima konja i koji su živjeli prije 50 do 40 miliona godina. Da / Ne



Kod 1: Oba odgovora tačna: Ne, Da, ovim redosljedom.


Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori


Pitanje 3: EVOLUCIJA S472Q03

Koja se od sljedećih tvrdnji najbolje primjenjuje na naučnu teoriju o evoluciji?

A Teoriji se ne može vjerovati zato što nije moguće vidjeti kako se vrste mijenjaju. B Teorija evolucije je moguća za životinje, ali se ne može primijeniti na ljude. C Evolucija je naučna teorija koja se trenutno zasniva na brojnim zapažanjima. D Evolucija je teorija koja je dokazana kao tačna putem naučnih eksperimenata.



Kod 1: C. Evolucija je naučna teorija koja se trenutno zasniva na brojnim zapažanjima.

Bez bodova



Pitanje 10N: EVOLUCIJA S472Q10N

Koliko te interesuje sljedeće?


a) Da znaš kako se fosili mogu identifikovati. 1 2 3 4

b) Da saznaš više o razvitku teorije evolucije. 1 2 3 4

c) Da bolje razumiješ evoluciju današnjeg konja. 1 2 3 4


S505: Tijesto za hljeb

Da bi napravio tijesto za hljeb, kuvar miješa brašno, vodu, so i kvasac. Kada se smješa sjedini, tijesto se stavlja u posudu da odleži nekoliko sati dok se proces fermentacije ne pokrene. U toku fermentacije u tijestu se odvija hemijska reakcija: kvasac (jednoćelijska gljiva) transformiše skrob i šećer iz brašna u ugljen-dioksid i alkohol.

Pitanje 1: TIJESTO ZA HLJEB S505Q01

Fermentacija dovodi do nadolaženja tijesta. Zašto tijesto nadolazi?

A Tijesto nadolazi jer se proizvodi alkohol koji se transformiše u gas. B Tijesto nadolazi jer se jednoćelijske gljive razmnožavaju u njemu. C Tijesto nadolazi jer se proizvodi gas, ugljen-dioksid. D Tijesto nadolazi jer se voda pretvara u paru tokom fermentacije.

BODOVANJE: TIJESTO ZA HLJEB 1


Kod 1: C. Tijesto nadolazi jer se proizvodi gas, ugljen-dioksid.

Bez bodova




Nekoliko sati nakon što je umijesio tijesto, kuvar ga mjeri i primjećuje da mu se težina smanjila. Težina tijesta je ista na početku svakog od četiri eksperimenta na slici ispod. Koja dva eksperimenta kuvar treba da uporedi da bi odredio da li kvasac uzrokuje gubitak težine?

A Kuvar treba da uporedi eksperimente 1 i 2. B Kuvar treba da uporedi eksperimente 1 i 3. C Kuvar treba da uporedi eksperimente 2 i 4. D Kuvar treba da uporedi eksperimente 3 i 4.



Kod 1: D. Kuvar treba da uporedi eksperimente 3 i 4.

Bez bodova






U tijestu, kvasac transformiše skrob i šećer iz brašna kroz hemijsku rekciju tokom koje se stvara ugljen-dioksid i alkohol.

Odakle potiču atomi ugljenika sadržani u ugljen-dioksidu i alkoholu? Zaokruži „Da" ili „Ne" za svako objašnjenje.

Da li je ovo objašnjenje o porijeklu atoma ugljenika tačno? Da ili Ne ?

Neki atomi ugljenika dolaze iz šećera. Da / Ne

Neki atomi ugljenika sadržani su u molekulima soli. Da / Ne

Neki atomi ugljenika dolaze iz vode. Da / Ne



Kod 1: Sva tri odgovora tačna: Da, Ne, Ne, ovim redosljedom.

Bez bodova




Kada se nadošlo (uskvaslo) tijesto stavi u pećnicu da se peče, kroz njega se šire šupljine od gasa i pare.

Zašto se gas i para šire kad se zagrijavaju?

A Njihovi molekuli postaju krupniji. B Njihovi molekuli se brže kreću. C Broj molekula im se poveća. D Sudari između njihovih molekula su rjeđi.



Kod 1: B. Njihovi molekuli se brže kreću.


Bez bodova



Pitanje 10N: TIJESTO ZA HLJEB S505Q10S

Koliko se slažeš sa sljedećim tvrdnjama?

Precrtaj samo jedan kvadratić u svakom redu. Potpuno se

slažem Slažem se Ne slažem

se Uopšte se ne

slažem

a) Više bih vjerovao naučnom izvještaju nego pekarovom objašnjenju o tome zašto tijesto gubi na težini.

1 2 3 4

b) Hemijska analiza je najbolji način za identifikovanje proizvoda fermentacije. 1 2 3 4

c) Istraživanja o promjenama koje se dešavaju tokom pripreme hrane su važna.

1 2 3 4


S507: Tranzit Venere Dana 8. juna 2004. moglo se vidjeti kako planeta Venera prolazi ispred Sunca, posmatrano sa mnogih mjesta na Zemlji. To se naziva „tranzit” Venere i dešava se kada se Venera u kretanju svojom orbitom nađe između Sunca i Zemlje. Prethodni tranzit Venere desio se 1882, a naredni se predviđa za 2012.

Ovo je slika tranzita Venere u 2004. godini. Teleskop je usmjeren ka Suncu i slika je projektovana na čvrsti bijeli papir.

Površina Sunca

Venera

Pitanje 1: TRANZIT VENERE S507Q01

Zašto je tranzit primijećen tako što je slika projektovana na čvrsti bijeli papir, a ne direktnim posmatranjem kroz teleskop?

A Sunčeva svjetlost bila je isuviše jaka da bi se Venera mogla vidjeti. B Sunce je dovoljno veliko da se može posmatrati bez uveličavanja. C Posmatranje Sunca kroz teleskop može izazvati oštećenje očiju. D Slika je morala da se umanji projektovanjem na papir.

TRANZIT VENERE: BODOVANJE 1


Kod 1: C. Posmatranje Sunca kroz teleskop može izazvati oštećenje očiju.

Bez bodova


Kod 9: Bez odgovora


Pitanje 2: TRANZIT VENERE S507Q02

Posmatrano sa Zemlje, koja od sljedećih planeta može da se vidi u tranzitu naspram Sunca u određenim periodima?

A Merkur. B Mars. C Jupiter. D Saturn.

TRANZIT VENERE: BODOVANJE 2


Kod 1: A. Merkur.

Bez bodova



Pitanje 4: TRANZIT VENERE S507Q04 – 0 1 9

U sljedećoj tvrdnji podvučeno je više riječi.

Astronomi predviđaju da će se, posmatrano sa Neptuna, desiti jedan tranzit Saturna naspram Sunca krajem ovog vijeka.

Koje su tri od podvučenih riječi najkorisnije u traženju informacija putem interneta ili u biblioteci o tome kada bi se mogao desiti sljedeći tranzit?

................................................................

................................................................

................................................................


TRANZIT VENERE: BODOVANJE 4 Maksimalan broj bodova Kod 1: Odgovori koji pominju samo tranzit /Saturn/Neptun.

• Saturn/Neptun/Tranzit. Bez bodova Kod 0: Ostali odgovori uključujući one od 4 riječi.

• Tranzit/Saturn/Sunce/Neptun. • Astronomi/Tranzit/Saturn/Neptun.


S515: Rizik po zdravlje? Zamisli da živiš u blizini velike hemijske fabrike koja proizvodi đubriva za poljoprivredu. Posljednjih godina bilo je nekoliko ozbiljnih slučajeva da su ljudi u toj oblasti imali dugotrajne probleme sa disanjem. Veliki dio lokalnog stanovništva smatra da su ti simptomi prouzrokovani ispuštanjem otrovnog dima iz obližnje fabrike hemijskog đubriva.

Održan je javni sastanak na kojem se razgovaralo o potencijalnim opasnostima hemijske fabrike po zdravlje lokalnih stanovnika. Naučnici su na sastanku dali sljedeće izjave.

Izjava naučnika koji rade za hemijsku kompaniju

„Mi smo ispitali toksičnost zemljišta u lokalnoj oblasti. Nijesmo našli dokaza o postojanju toksičnih hemikalija u uzorcima koje smo uzeli.”

Izjava naučnika koji zastupaju zabrinute građane u lokalnoj zajednici

„Posmatrali smo više slučajeva dugotrajnih problema sa disanjem u lokalnoj oblasti i to uporedili sa brojem slučajeva u oblastima koje su udaljene od hemijske fabrike. U oblasti koja je bliža hemijskoj fabrici ima više pojava problema.”

Pitanje 1: RIZIK PO ZDRAVLJE? S515Q01 – 0 1 9

Vlasnik hemijske fabrike iskoristio je izjavu naučnika koji rade za kompaniju da bi tvrdio da „dim koji se oslobađa iz fabrike ne predstavlja rizik po zdravlje lokalnih stanovnika”.

Navedi jedan razlog zbog čega se može posumnjati da izjava naučnika koji rade za kompaniju zaista potkrepljuje vlasnikovu tvrdnju.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

BODOVANJE: RIZIK PO ZDRAVLJE? 1


Kod 1: Navođenje odgovarajućeg razloga da se može posumnjati u to da izjava naučnika potkrepljuje vlasnikovu tvrdnju. • Supstance koje prouzrokuju probleme sa disanjem ne moraju biti prepoznate kao

toksične. • Problemi sa disanjem možda su prouzrokovani samo od hemikalija u vazduhu, a ne

u zemljištu. • Toksične supstance mogu da se promijene /razlože tokom vremena i da se u

zemljištu pokažu kao netoksične. • Mi ne znamo da li su uzorci reprezentativni za cijelu oblast. • Naučnici su se bojali da ne izgube posao.



Bez bodova



Pitanje 3: RIZIK PO ZDRAVLJE? S515Q03 – 0 1 9

Naučnici koji zastupaju zabrinute građane uporedili su broj ljudi sa dugotrajnim problemima u disanju u blizini fabrike sa onima koji žive u oblasti udaljenoj od fabrike.

Opiši jednu moguću razliku između te dvije oblasti zbog koje bi mogao/la smatrati da poređenje nije validno.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

BODOVANJE: RIZIK PO ZDRAVLJE? 3


Kod 1: Odgovori treba da budu orijentisani na moguće razlike između ispitivanih oblasti. • Broj ljudi koji žive u tim oblastima može biti različit. • Jedna oblast mogla bi imati bolje medicinske službe od druge. • Vremenski uslovi možda nijesu isti. • Možda je udio starijih ljudi različit u svakoj oblasti. • Možda u drugoj oblasti postoje neki drugi zagađivači vazduha.

Bez bodova




Pitanje 10N: RIZIK PO ZDRAVLJE? S515Q10N

Koliko te zanima sljedeće?

Precrtaj samo jedna kvadratić u svakom redu. Veoma Ne previše Malo Nimalo

a) Da znaš više o hemijskom sastavu poljoprivrednih đubriva. 1 2 3 4

b) Da razumiješ što se dešava sa toksičnim dimom koji se ispušta u atmosferu. 1 2 3 4

c) Da saznaš koje respiratorne bolesti mogu biti prouzrokovane ispuštanjem hemikalija. 1 2 3 4


S516: Katalitički konvertor Većina modernih automobila ima ugrađen katalitički konvertor koji izduvne gasove čini manje škodljivim po čovjeka i okolinu.

Oko 90% štetnih gasova se pretvara u manje štetne gasove. Evo nekoliko gasova koji u konvertor uđu kao jedna vrsta, a izlaze kao druga vrsta gasa.

Pitanje 1: KATALITIČKI KONVERTOR S516Q01 – 0 1 9

Koristeći se informacijama sa gornje slike, navedi primjer kako katalitički konvertor čini izduvne gasove manje štetnim.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

BODOVANJE: KATALITIČKI KONVERTOR 1


Kod 1: Pretvaranje ugljen-monoksida ili oksida azota u druge komponente. • Ugljen-monoksid je transformisan u ugljen-dioksid. • Oksidi azota su transformisani u azot. • Pretvara štetne gasove u one koji nijesu štetni: Npr. CO u CO2 (90%). • Ugljen-dioksid i azot nijesu tako štetni kao ugljen-monoksid i azot.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori. • Gasovi postaju manje štetni. • Pročišćava ugljen-monoksid i okside azota.



Pitanje 2: KATALITIČKI KONVERTOR S516Q02 – 0 1 2 9

Unutar katalitičkog konvertora odvijaju se promjene u gasovima. Objasni što se dešava na nivou atoma i molekula.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................



Kod 2: Objašnjava glavnu ideju da se atomi reorganizuju gradeći različite molekule, koristeći obje riječi. • Molekuli se cijepaju i atomi se prekombinuju da bi formirali različite molekule. • Atomi se reorganizuju i formiraju različite molekule.


Kod 1: Izražava ispravnu ideju o reorganizaciji, ali ne upotrebljava oba izraza – i „atome” i „molekule« ILI ne razlikuje u dovoljnoj mjeri ulogu atoma i molekula. • Atomi se reorganizuju da bi formirali različite supstance. • Molekuli se pretvaraju u druge molekule. • Atomi i molekuli se kombinuju i cijepaju da bi nastali manje štetni gasovi.

(Napomena: Različite uloge atoma i molekula se ne razlikuju dovoljno.) • 2(NO2) = N2 + 2O2.

Bez bodova

Kod 0: Ostali odgovori, računajući i one koji se ograničavaju na ponavljanje informacija iz postavke zadatka. • Ugljen-dioksid se pretvara u ugljen-monoksid. • Molekuli se cijepaju na manje atome. (Napomena: Ne ukazuje na reorganizaciju

atoma).



Pitanje 4: KATALITIČKI KONVERTOR S516Q04 – 0 1 9

Razmisli o gasovima koje izbacuje/emituje? katalitički konvertor. Navedi jedan problem koji bi inženjeri i naučnici koji rade na katalitičkom konvertoru trebalo da pokušaju da riješe kako bi se proizvodili manje štetni izduvni gasovi.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................



Kod 1: Prihvatljivi su oni odgovori koji se odnose na smanjenje štetnih gasova koji se ispuštaju u atmosferu. • Ugljen-monoksid nije potpuno transformisan u ugljen-dioksid. • Pretvaranje oksida azota u azot ne odvija se u dovoljnoj mjeri. • Povećati procenat ugljen-monoksida pretvorenog u ugljen-dioksid i procenat oksida

azota pretvorenih u azot. • Trebalo bi zadržati proizvedeni ugljen-dioksid i spriječiti njegovo oslobađanje u

atmosferu.

Bez bodova




Pitanje 10N: KATALITIČKI KONVERTOR S516Q10N

Da li te zanima sljedeće?


a) Da znaš kako se vrste goriva za automobile razlikuju po količini izduvnih toksičnih gasova koje proizvode.

1 2 3 4

b) Da bolje razumiješ šta se dešava unutar katalitičkog konvertora. 1 2 3 4

c) Da saznaš više o vozilima koja ne ispuštaju toksične gasove. 1 2 3 4


S526: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM

Hirurške intervencije koje se izvode nad pacijentima pod anestezijom u specijalno opremljenim salama, postale su neophodne za liječenje mnogih bolesti.

Pitanje 1: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM S526Q01

Tokom hirurške intervencije, pacijenti primaju anesteziju da ne bi osjećali nikakav bol. Anestezija se često daje u formi gasa, stavljanjem maske na lice, koja pokriva nos i usta.

Na koje sisteme u ljudskom organizmu djeluju ti anesteziološki gasovi? Zaokruži „Da” ili „Ne” za svaki od navedenih sistema.

Da li anesteziološki gasovi djeluju na ove sisteme?

Da ili Ne?

Sistem varenja Da / Ne

Nervni sistem Da / Ne

Respiratorni sistem Da / Ne

BODOVANJE: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM 1


Kod 1: Sva tri odgovora tačna: Ne, Da, Da, ovim redosljedom.

Bez bodova




Pitanje 2: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM S526Q02 – 01 11 12 21 99

Objasni zašto se sterilišu hirurški instrumenti koji se koriste u operacionim salama.

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................



Kod 21: Učenik/ca istovremeno navodi neophodnost da se eliminišu bakterije sa instrumenata KAO I da to sprečava širenje bolesti. • Da bi se spriječio prodor bakterija u tijelo i inficiranje pacijenta. • Da bacili ne bi ušli u tijelo druge osobe koja će biti operisana.


Kod 12: Učenik/ca navodi neophodnost da se eliminišu bakterije, ALI ne i činjenicu da to sprečava širenje bolesti. • Da bi se uništili mikrobi na instrumentima.

Kod 11: Učenik/ca navodi činjenicu da to sprečava širenje bolesti, ALI ne i neophodnost da se eliminišu bakterije sa instrumenata. • Da se pacijent ne bi inficirao. • Da se spriječi prenošenje bolesti.

Bez bodova

Kod 01: Ostali odgovori. • Da bi ostali čisti. • Zato što su pacijenti osjetljivi za vrijeme operacije.


Pitanje 3: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM S 5 2 6 Q 0 3 Dešava se da pacijanti nijesu u stanju da jedu i piju nakon operacije i da se moraju prikopčati na aparat (infuzija) iz kojeg u kapljicama dobijaju rastvor vode, šećera i mineralnih soli. Ponekad se rastvoru dodaju antibiotici ili sredstva za umirenje. Zašto je šećer koji se stavlja u infuziju važan za pacijenta tokom njegovog post-operativnog oporavka? A Da bi se izbjeglo dehidriranje. B Da bi se umirili postoperacioni bolovi. C Da bi se izliječile postoperativne infekcije. D Da bi se obezbijedila neophodna ishrana.




Kod 1: D. Da bi se obezbijedila neophodna ishrana.

Bez bodova



Pitanje 4: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM S526Q04

Transplantacija organa zahtijeva operaciju pod anestezijom i postaje sve uobičajenija. Na grafikonu ispod predstavljen je broj operacija transplantacije organa u jednoj bolnici tokom 2003. godine.

Srce Jetra Bubrezi Pluća

9 2 2

0 10 20 30 40 50 60

Zamijenjeni organi

Bro

j tra

nspl

anta

cija

49

Mogu li se na osnovu grafikona izvući sljedeći zaključci? Zaokruži „Da” ili „Ne” za svaki od zaključaka.

Može li se na osnovu grafikona izvući sljedeći zaključak? Da ili Ne?

Ako se izvrši transplantacija pluća, mora se uraditi i transplantacija srca. Da / Ne

Bubrezi su najvažniji organ u čovjekovom organizmu. Da / Ne

Većina pacijenata koji su se podvrgli transplantaciji bolovali su od bubrega.

Da / Ne



Kod 2: Sva četiri odgovora tačna: Ne, Ne, Da, ovim redosljedom.

Bez bodova




Pitanje 10N: OPERACIJE POD ANESTEZIJOM S526Q10N

Da li te zanima sljedeće?


a) Da naučiš kako se sterilišu hiruški instrumenti. 1 2 3 4

b) Da znaš koje se različite vrste anestetika koriste. 1 2 3 4

c) Da razumiješ kako se kontroliše stepen svjesnosti pacijenta tokom operacije.

1 2 3 4


S529: Energija vjetra

Mnogi ljudi smatraju da dobijanje struje pomoću vjetra može da bude izvor električne energije koji će zamijeniti elektrane na naftu ili ugalj. Ono što se vidi na ovim fotografijama su vjetrenjače sa lopaticama koje okreće vjetar. Njihova rotacija omogućava generatoru u vjetrenjači da proizvodi struju.

Vjetrenjače

Pitanje 1: ENERGIJA VJETRA S529Q01

Na grafikonima ispod predstavljena je srednja brzina vjetra na četiri različita mjesta u toku godine. Na kom mjestu je najbolje napraviti vjetrenjaču za proizvodnju električne struje?

BODOVANJE: ENERGIJA VJETRA 1


Kod 1: C

Bez bodova




Što vjetar jače duva, lopatice vjetrenjače se brže okreću i proizvedi se više električne energije. Međutim, u realnoj situaciji, ne postoji direktna veza između brzine vjetra i proizvedene energije. Slijede četiri «uslova za rad» neke vjetrenjače u realnoj situaciji.

• Lopatice počnu da se okreću kada vjetar dostigne brzinu V1.

• Proizvodnja električne energije dostiže maksimum (W) kada vjetar dostigne brzinu V2.

• Iz bezbjednosnih razloga, brzina okretanja lopatica prestaje da se povećava kada je brzina vjetra veća od V2.

• Lopatice prestaju da se okreću kada vjetar dostigne brzinu V3.

Koji od sljedećih grafikona najbolje predstavlja vezu između brzine vjetra i proizvedene struje prema pomenutim uslovima rada?

B. A.




Kod 1: B

Bez bodova



C. W

0 V1 V2 V3

0

Stru

ja

Brzina vjetra

W

0 V2 V3

0

Stru

ja

Brzina vjetra

V1

D. W

0 V1 V2 V3

W

0 V1 V2 V3

0

Stru

ja

Brzina vjetra

0

Stru

ja

Brzina vjetra



Pri istoj brzini vjetra, što je veća nadmorska visina, rotacije lopatica su sporije.

Koji od navedenih razloga najviše odgovara objašnjenju zašto se lopatice vjetrenjača okreću sporije u zonama na većim nadmorskim visinama, iako je brzina vjetra ista?

A Vazduh je manje gust na većim visinama. B Temperatura je niža na većim visinama. C Gravitaciona sila opada na većim visinama. D Na većim visinama kiša češće pada.



Kod 1: A. Vazduh je manje gust na većim visinama.

Bez bodova



Pitanje 4: ENERGIJA VJETRA S529Q04 – 0 1 2 9

Opiši jednu specifičnu prednost i jedan specifičan nedostatak proizvodnje energije putem vjetrenjača u odnosu na proizvodnju energije na bazi fosilnih goriva poput nafte ili uglja.

Prednost ....................................................................................................................

...................................................................................................................................

Nedostatak .................................................................................................................

...................................................................................................................................



Kod 2: Odgovor sadrži opis jedne specifične prednosti i jednog specifičnog nedostatka.

Komentar: Proizvodnja energije putem vjetrenjača može se vidjeti kao prednost ili kao nedostatak, u zavisnosti od toga iz kojeg ugla ih posmatramo (npr. troškovi instaliranja ili troškovi održavanja). Ipak, pominjanje „troškova” bez daljeg objašnjenja nije dovoljno za davanje bodova bilo da se radi o prednosti ili o nedostatku.


[Prednost] • Ne emituje ugljen-dioksid (CO2). • Ne troši fosilna goriva. • Vjetar je neiscrpan izvor energije. • Nakon postavljanja vjetrenjače, troškovi proizvodnje električne energije nijesu veliki. • Ne proizvodi otpatke i/ili ne emituje toksične supstance. • Koristi prirodne sile ili čiste izvore energije. • Ne ugrožava životnu sredinu i trajaće veoma dugo.

[Nedostatak] • Nije moguće proizvoditi energiju na osnovu potreba. (Zato što se brzina vjetra ne

može kontrolisati). • Nema mnogo mjesta pogodnih za izgradnju vjetrenjača. • Suviše jaki vjetrovi mogu oštetiti vjetrenjaču. • Količina energije koju proizvodi jedna vjetrenjača je relativno mala. • U nekim slučajevima dolazi do zvučnog zagađenja. • Dešava se da rotor uhvati i usmrti ptice. • One narušavaju izgled pejzaža (vizuelno zagađenje). • Instalacija i održavanje su skupi.


Kod 1: Odgovor sadrži odgovarajući primjer za prednost ili odgovarajući primjer za nedostatak (vidjeti primjere navedene za maksimalan broj bodova), ali ne oba primjera.

Bez bodova

Kod 0: Odgovor ne sadrži odgovarajući opis ni prednosti ni nedostatka. Pojedini neprihvatljivi primjeri za prednosti i nedostatke navedeni su dolje. • To je dobro za okolinu ili prirodu. [Radi se o odgovoru koji je opšti vrednosni stav]. • To je loše za okolinu ili prirodu. • Izgradnja vjetrenjače košta manje od izgradnje elektrane na fosilna goriva. (Tu se

previđa činjenica da će biti potreban veliki broj vjetrenjača da bi se proizvela ista količina energije kao u elektrani na fosilna goriva.)

• Neće toliko koštati.



Izvorne publikacije za objavljene zadatke OECD izvori (dostupni na www.pisa.oecd.org) Pitanja za testiranje (1) Interaktivni primjeri na Internetu: http://pisa-sq.acer.edu.au (2) Primjeri zadataka iz PISA testiranja 2003. godine: http://www.pisa.oecd.org Link: What PISA produces > PISA 2003 > Test questions

Publikacije (3) OECD (Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj) (2002), Primjeri zadataka iz PISA testiranja 2000. godine: čitalačka, matematička i prirodnonaučna pismenost, OECD, Pariz. (4) OECD (2000), Mjerenje znanja i vještina kod učenika - PISA testiranje 2000. godine: čitalačka, matematička i prirodnonaučna pismenost, OECD, Pariz. (5) OECD (2006), Testiranje čitalačke, matematičke i prirodnonaučne pismenosti – Okvir za testiranje PISA, OECD, Pariz. *** OECD (2003), Okvir za testiranje PISA 2003 – znanja i vještine iz matematike, čitanja, prirodnih nauka i rješavanja problema, OECD, Pariz. Zadatak Izvor Kod Naslov

(1)Interaktivni primjeri sa interneta

(2)PISA 2003 primjeri sa interneta

(3)PISA 2000

primjeri zadataka

(4) PISA 2000 mjerenje znanja i vještina učenika

(5) PISA 2006 okvir za

testiranje

S126 Biodiverzitet

S127 Autobusi

S128 Kloniranje

S129 Svjetlost dana

S195 Zemelvajsov dnevnik

S210 Klimatske promjene

S212 Muve

S251 Klonirana telad

S253 Ozon

S307 Kukuruz***

S409 Pogodna za piće

S414 Propadanje zuba

S420 Uzavreli posao

S423 Mišje boginje

S433 Ponašanje koljuške

S439 Pušenje

S441 Svjetlost zvijezda

S448 Ultrazvuk

http://www.pisa.oecd.org/

http://pisa-sq.acer.edu.au/

http://www.pisa.oecd.org/

Kod Naslov

(1)Interaktivni primjeri sa interneta

(2)PISA 2003 primjeri sa interneta

(3)PISA 2000

primjeri zadataka

(4) PISA 2000 mjerenje znanja i vještina učenika

(5) PISA 2006 okvir za

testiranje

S470 Sjaj za usne

S472 Evolucija

S505 Tijesto za hljeb

S507 Tranzit Venere

S515 Rizik po zdravlje?

S516 Katalitički konvertor

S526 Operacija pod anestezijom

S529 Energija vjetra



CIP – Katalogizacija u publikaciji Centralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetinje 371.275:373.5-052] : 5 PRIMJERI PISA zadataka – Prirodne nauke / [ priredila Divna Paljević Šturm ; prevodilac Uroš Zeković]. – Podgorica : Ispitni centar, 2008 (Podgorica : Ispitni centar). – 97 str. : graf. prikazi, tabele ; 30 cm Tiraž 200. – Bibliografija: str. 96-97. ISBN 978-86-909421-5-2 a) Učenje – Srednjoškolci – Prirodne nauke – Testiranje COBISS.CG-ID 13399056

primjeri zadataka pisa testiranja- prirodne nauke

Documents