presentatie romke postma nmi

Nutriënten Management Instituut B.V.

Postbus 250, 6700 AG Wageningen

T: 088 8761280

E: [email protected]

I: www.nmi-agro.nl

Perspectieven voor

fosfaatuitmijnen voor

natuurontwikkeling

Romke Postma Norg, 15 december 2014

Perspectieven van uitmijning

Vragen uit de uitnodiging centraal

• Technisch – inhoudelijk

– Welke perspectieven biedt uitmijnen op basis van dit én andere experimenten?

– Wanneer werkt het wel en wanneer niet?

– Hoe lang duurt het?

– Wat zijn de mogelijkheden om het op grotere schaal toe te passen?

• Beleidsmatig

– Past uitmijnen in het natuur- en bodembeleid van de Provincie?

• Organisatie en financiering

– Financiering

– Samenwerkingsmogelijkheden er natuur - landbouw

Norg, 15 december 2014

Welke kaders biedt het beleid?

Alex Scheper van Provincie Drenthe geeft een toelichting


Uitmijnen voor natuur

Waarom?

• Effectiever dan verschraling door hogere P-onttrekking

• Goedkoper dan afgraven

• Met behoud van aardkundige waarden,

organische stof, bodemleven, etc.

Hoe?

• Bemesten in natuurterreinen met N en K

• Samenwerking tussen landbouw en natuur

• Varianten met begrazing en met grasklaver

Effectief en haalbaar?

• Nog veel vragen daarom onderzoek

• Naast studie Drenthe in verleden ook studie Brabant


Keuze: uitmijnen of afgraven

Schema Chardon


Chardon, 2008Alterra-rapport

Cruciaal• Hoe lang duurt

het?• Wat is aanvaard-

baar? 10 jaar?

Uitmijnen: wat is het en hoe werkt het?


• Wat: Gerichte P-onttrekking door gewas

• Doel: daling beschikbaar P in bodem

• Uitvoering:

− Gericht op maximalisatie groei, opbrengst en P-opname door gewas

− Bemesting met N, K, … en eventueel bekalking

− Geen P-toediening, dus geen dierlijke mest/beweiding

− Gewassen afvoeren van het veld

− In geval van gras: maaien en afvoeren

• Effect: versnelde daling P-toestand

• Gunstig voor natuurontwikkeling op voormalige landbouwgrond

• Verlaging P-uitspoeling naar gronden oppervlaktewater

Hoe snel daalt beschikbaar P bodem?


• P zit in verschillende vormen in bodem:

gebonden aan bodemdeeltjes en in bodemvocht

• Verhouding tussen direct beschikbaar P en P-

voorraad niet constant: bij hoge P-toestand daalt

beschikbaarheid sneller dan bij lage P-toestand

• Gedrag beschreven met

desorptiecurve

Monsters uit gebieds-

inventarisatie Neede;

120 monsters0

20

40

60

80

100

120

0 2 4 6 8 10 12

Fosfaatvoorraad

Direct beschikbaar fosfaat

Hoe snel daalt beschikbaar P?

Verschil tussen gronden


• P-desorptiecurves verschillen

tussen gronden

• gehalte aan Fe- en Al-

(hydr)oxiden zijn bepalend

zorgt voor buffering

P-beschikbaarheid daalt in

grond met lage buffering

sneller dan in grond met

hoge buffering

Grondonderzoek nodig

Hoeveelh

eid

P

Concentratie in bodemvocht

1

2

3

4

Van Rotterdam et al., 2009

Pilot Roeghoorn – Noord Drenthe

Conclusies op basis van 5 jaar onderzoek in Drents beekdal

Presentatie Debby van Rotterdam

Omstandigheden binnen gebied van 75 ha varieerden sterk:

• Grondsoort (zand en veen)

• Bodemsamenstelling (o.a. P-toestand)

• Grondwaterstand

• Wel/niet geplagd

Uitmijning leidt tot versnelde daling P-beschikbaarheid (P-AL) bij

• Hogere uitgangstoestand P en

• Bij relatief diepe grondwaterstand / lage P-AL in ondergrond

• Kwantitatief: Δ P-AL / jaar = ~ 2 (voor locatie 1 en 2)

• Kwam niet helemaal overeen met theorie buffering


Pilot Roeghoorn – Noord Drenthe

P-onttrekking

Gewas:

P-toestand

Bodem:


Referenties:- Heischraal- Dotterbloem- Kamgras- Kleine zeggen- P-AL ~ 5

Pilot Noord Brabant

Project Evenwichtige Verschraling: gericht op verlaging P-

toestand via uitmijnen met grasklaver (N wordt gebonden

door Rhizobium in wortelknolletjes; alleen K-gift nodig)

Projectpartners:

Provincie Noord-Brabant, Dienst Landelijk Gebied, Stuurgroep LIB,

ZLTO, LBI en DLV

Drie studiegebieden, o.a. Hengstven

Uitvoering in periode 2002 – 2009

Uitgangssituatie:

• Grondsoort: zand – lemig (uiteenlopend)

• P-toestand: P-AL 20-70

• Hydrologie: droog - vochtig


Effect uitmijnen op P-toestand bodem

Effecten op P-totaal en P-AL (beschikbaar) gevolgd

Bij uitgangstoestand van P-AL 30 na 7 jaar nog iets boven

streefwaarde (P-AL 5).

Bron: Timmermans et al., 2010.


Benodigde uitmijn-periode afhankelijk van uitgangstoestand van P (hoeveelheid P op verschillende diepten in bodem) en P-afvoer

Effect uitmijnen op P-afvoer

Maaibeheer: 4-5 maaisneden

Kali-toediening leidt tot hogere opbrengsten (7-12 ton ds/ha/jr)

Jaarlijkse P-afvoer: 70 – 110 kg P2O5 per ha

Bron: Timmermans et al., 2010


K-gift verhoogt opbrengst en P-afvoer.

P-toestand in bodem zal sneller dalen

Natuurontwikkeling Geeserstroom

Vooral op graslanden die overkomen uit de landbouw is vaak

sprake van een hoge bedekking met pitrus. Dit is ongewenst.

Doel Alterra-onderzoek (Sival, Kemmers et al. 2011): effect

van maatregelen op de ontwikkeling van pitrus bij natuur-

ontwikkeling op voormalige landbouwgrond

Pitrusontwikkeling lijkt samen te hangen met vernatting en een

hoge P-toestand. Daarom proef met aantal behandelingen:

• Maaien en afvoeren

• Maaien en afvoeren + N- en K-bemesting

• Maaien en afvoeren en bekalken

• Begrazen

• Begrazen en bekalken


Resultaten beekdal Geeserstroom

Verschraling en uitmijning leiden tussen 2005 en 2010 tot

verlaging van direct beschikbaar P; begrazing niet altijd

Bron: Sival, Kemmers et al., 2011

Pitrus-ontwikkeling gaat gewoon door. Niet alleen P is van

belang, maar ook N, vocht en beheer.

Nog geen oplossing voor pitrus-problematiek


IA. Maaien en afvoerenIB. Maaien, afvoeren + N- en K-bemestingIC. Maaien, afvoeren en bekalkenID. BegrazenIE. Begrazen en bekalken

Samenvatting uitmijn-studies

Uitmijning leidt tot hogere P-onttrekking dan verschraling

• Uitmijning: 60-110 kg P2O5/ha/jaar (m.u.v. locatie 3)

• Verschraling: 30-80 Kg P2O5/ha/jaar

Daling P-beschikbaarheid bodem afhankelijk van:

• Uitgangssituatie: hoe hoger, hoe sneller

• Buffering: hoe hoger de buffering, hoe langzamer

• hoge P-toestand ondergrond / vernatting langzame daling

– Voorbeeld Brabant: P-AL 30 6 (in 7 jaar)

– Voorbeeld Drenthe: P-AL 23 15 (in 4 jaar)

P-AL 16 10 (in 4 jaar)

Beoogd natuurdoel gewenste P-toestand hoe lager hoe

moeilijker


Perspectief uitmijning schematisch


Samenwerking natuur - landbouw

Uitmijnen: potentiële win-win

• Natuurbeheerder: P-toestand versneld verlaagd; beheer

uitbesteed

• Landbouwer gebruikt maaisel als veevoer en voert

werkzaamheden uit: meststoftoediening en maaien

Aandachtspunten:

• Zo snel mogelijk starten na uit productie nemen grond

• Goede afspraken rolverdeling en financiering

• Bruikbaarheid maaisel als veevoer verloop in tijd

• Bij pitrus, ridderzuring, Jacobskruiskruid, … composteren

• Wat gebeurt er als P-toestand voldoende is gedaald?

• Regelmatig evalueren zijn gemaakte afspraken nog OK?


Kosten – baten uitmijning

Kostenposten:

• Maken plan / grondonderzoek, incl. evaluatie

• Aanschaf en toediening meststoffen (300 – 600 € / ha)

• Maaien (2-3 x) ca. 250 € / ha per maaibeurt

• Eventueel afvoeren maaisel: zeer variabel (200 – 400 € / ha).

Baten:

• Gebruik maaisel als veevoer (tot ca 1.000 € / ha)

Twee zeer uiteenlopende resultaten (indicatief)

• Gunstig: klein positief saldo (150 € / ha)

• Ongunstig: zeer negatief saldo (- 2.000 € / ha)


Conclusie: perspectief uitmijnen

Kansen afhankelijk van:

• Uitgangstoestand P-beschikbaarheid bodem

• P-voorraad en buffering van P in de bodem

• Vernatting P-beschikbaarheid

• Eisen natuurdoel aan P-beschikbaarheid

Inschatten door vooronderzoek en monitoring

Het lijkt interessant voor relatief voedselrijke, “drogere” gronden

– Ca. 4.000 – 6.000 ha grasland in Noord Nederland

– Ca. 1.500 ha grasland in gebied Roden – Norg

Samenwerking landbouw en natuur ligt voor de hand

• Vooral als maaisel als veevoer kan worden gebruikt

• Goede afspraken en regelmatig evalueren

Financiering en kosten / baten

• Kosten-baten vooral afhankelijk van kwaliteit maaisel

• Financiering van uitmijning nog onzeker


Slotverklaring

De vertegenwoordigers van de consortiumpartners in het

project zijn van mening dat uitmijning onder bepaalde

omstandigheden een goede maatregel is om voormalige

landbouwgrond geschikt te maken voor natuurontwikkeling en

dat het dan ook breder toegepast kan worden.

Omdat de ervaringen nog beperkt zijn, is het van belang de

effecten op de fosfaattoestand van de bodem te monitoren.

Bij de uitvoering ligt een samenwerking tussen partijen uit

natuurbeheer, bodemdeskundigen en landbouw voor de hand.


Intentieverklaring

De vertegenwoordigers van de consortiumpartners in het

project willen de samenwerking bij het beheer van het gebied

Roeghoorn na 2014 graag voortzetten.

De beheersmaatregelen en afspraken tussen de betrokken

partijen zullen daartoe worden geëvalueerd en verwerkt in een

nieuw plan


presentatie romke postma nmi

Presentations & Public Speaking