PRAWO WYZNANIOWE

Rozdział I. Wiadomości wstępne

Wprowadzenie do prawa wyznaniowego

I. Pojęcie prawa wyznaniowego W wielu innych językach określane jako „prawo kościelne” , znajdując etymologię w

łacińskim rzeczowniku ecclesia (kościół) w związku z rolą jaką tradycyjnie odgrywa na kontynencie europejskim Kościół katolicki oraz inne kościoły chrześcijańskie

W j.pl prawo wyznaniowe – zespół norm dotyczących nie tylko kościołów, lecz także innych związków wyznaniowych

Nie powinno być mylone z prawem wewnętrznym wspólnot religijnych, a w szczególności z prawem kanonicznym, czyli prawem wewnętrznym Kościoła katolickiego

W języku potocznym „prawo kościelne” jako prawo kanoniczne lub prawo wyznaniowe Może być pojmowane jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie, albo jako

wolność płynąca z godności człowieka Założenia aksjologiczne, filozoficzne itp. mają odzwierciedlenie w prowadzonej przez

państwo polityce wyznaniowej, decydując o treści obowiązujących norm prawnych We współczesnych państwach demokratycznych normy prawa wyznaniowego są

podporządkowane zagwarantowaniu wolności w sprawach religijnych i światopoglądowych, w konsekwencji kościoły i inne związki wyznaniowe są często dopuszczane do udziału w tworzeniu odnoszącego się do nich prawa

Współcześnie polskie prawo wyznaniowe można określić jako zespół norm prawnych, odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych

w zakres p.w. wchodzą uregulowania dotyczące sytuacji prawnej poszczególnych ludzi (art.53KP) jak i całych grup religijnych (art.25KP)

II. Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego Odrębna dyscyplina naukowa i dydaktyczna, koncentrująca się na unormowaniach

związanych z wolnością sumienia i religii poszczególnych ludzi oraz odnoszących się do statusu grup religijnych

Unormowania te wchodzą w zakres różnych gałęzi prawa. Niemal w każdej z nich można odnaleźć normy, które dotyczą zjawisk religijnościo p. administracyjne – regulacje dotyczące zrzeszania się, kompetencje i struktura

administracji wyznaniowej, przepisy o zbiórkach publicznych itp.)o p. cywilne – dokładniej prawa rodzinnego, regulacje dot. Wyznaniowej formy

zawarcia małżeństwao p. karne – normuje przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania

o p. podatkowe – normy odnoszące się do zasad opodatkowania kościelnych osób

prawnych oraz osób duchownych

III. Kościoły, związki wyznaniowe, sekty Wspólnoty przybierają różne nazwy, jednak bez względu na nie mogą zostać zaliczone do

prawnej kategorii związków wyznaniowych – wspólnoty religijne założone w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadające własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe

Nazwa „kościół” stosowana jest zazwyczaj przez te związki wyznaniowe, które opierają się na doktrynie chrześcijańskiej, (choć są wyjątki)

Związek wyznaniowy – poprzez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych, prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych (aktualnie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji)

Szczególnym sposobem regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego jest natomiast uchwalenie osobnej ustawy o stosunku państwa do tego związku wyznaniowego -> wejście takiej ustawy w życie pociąga za sobą wykreślnie związku wyznaniowego z rejestru. Obecnie działa w ten sposób 15 kościołów i innych związków wyznaniowych:o Kościół Katolicki

o Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

o Kościół Ewangelicko-Augsburski

o Kościół Ewangelicko-Reformowany

o Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

o Kościół Chrześcijan Baptystów

o Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

o Kościół Polskokatolicki

o Gminy wyznaniowe żydowskie

o Kościół Katolicki Mariawitów

o Kościół Starokatolicki Mariawitów

o Kościół Zielonoświątkowców

o Wschodni Kościół Staroobrzędowcy

o Muzułmański związek religijny

o Karaimski związek religijny

o W rejestrze wpisanych jest natomiast ponad 140 grup religijnych

Prawnego charakteru nie ma określenie „sekta”. Nie jest ono używane w przepisach prawa polskiego. Jest to wspólnota o charakterze religijnym, mająca własny, indywidualny światopogląd, działająca w pewnych ramach organizacyjnych, izolujących się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentująca rolę przywódcy.

IV. Unormowania państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych Istnieją cztery teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego

wspólnot religijnych: Teoria pozaprawnej natury prawa wewnętrznego akcentowała, że prawo może

pochodzić jedynie od państwa. A zatem prawo kanoniczne (jako prawo wewnętrzne Kościoła katolickiego) nie jest prawem w ścisłym sensie, lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.

Teoria skuteczności prawnej zakłada, że prawo kanoniczne Kościoła katolickiego (lub prawa wewnętrzne innych związków wyznaniowych) posiada moc obowiązująco w stosunku do wszystkich ludzi, (choć wyrosła na gruncie Kościoła katolickiego nie funkcjonuje obecni w jego doktrynie)

Teoria natury statutowej norm prawa wewnętrznego powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Odmawia osobowości publicznoprawnej związkom wyznaniowym, uważając je za zrzeszenia lub organizacje prywatne, a ich prawo – za statuty tych zrzeszeń. Państwo akceptuje te normy o ile nie są one sprzeczne z prawem świeckim. W takich systemach relacje norm kanonicznych i świeckich mogą opierać się na następujących zasadach: obojętności, zbieżności, tożsamości, niezgodności lub sprzeczności

Teoria recepcji prawa wewnętrznego związków wyznaniowych przez prawo świeckie. Normy prawa wewnętrznego nie obowiązują automatycznie na forum państwowym, mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą dzięki prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich. Często np. w konsekwencji zawarcia konkordatu lub też innego rodzaju umowy między organami państwa a przedstawicielami związków wyznaniowych.

Zarys historii tolerancji wolności religijnej

Starożytności przedchrześcijańskiej idea wolności religijnej była zasadniczo obca Dopiero 313 r. edykt Mediolański, ale później również i religia chrześcijańska zaczęła być

wykorzystywana do celów politycznych, co wiązało się z brakiem należytej wolności dla wyznawców innych religii

Nietolerancja religijna cechowała również średniowiecze Św. Tomasz z Akwinu uważał, że istnienie kultów przyjmujących błędne wierzenia nie

jest rzeczą dobrą, to jednak należy je tolerować, bo to jest większe dobro niż to które wynikałoby z ich zakazu. Tych natomiast, którzy świadomie odeszli od wiary katolickiej, należy nawet siłą zmuszać do powrotu. Nie ma więc tolerancji wobec heretyków, schizmatyków i apostatów.

Marsyliusz z Padwy i Paweł Włodkowic –potrzeba tolerancji, oparta na idei miłości bliźniego

Podczas reformacji nietolerancja prowadziła do wojen i krwawych prześladowań religijnych. Dalekie od wolności religijnej były postanowienia pokoju augsburskiego 1555 r. cuius regio, eius religio

W Polsce w jednym z pierwszych państw wprowadzono urzędowo zasady tolerancji religijnej – Konfederacja Warszawska 1573 r. proklamowała tolerancje dla chrześcijańskiej szlachty i mieszczan. Jej postanowienia weszły do artykułów henrykowskich

W XVII wieku idea tolerancji i wolności religijnej uzyskują coraz więcej zwolenników. W Ameryce Północnej baptysta R. Wiliams doprowadził do prawnego zagwarantowania jej w kolonii Rhode Island. W europie J.Locke

Pod koniec XVIII w. wolność religijna zaczęła coraz silniej wpływać na ustawodawstwa poszczególnych państw

o Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1787) uniezależniała obsadę

urzędów publicznych od wyznania kandydata (art.6). o I i XIV poprawka do Konstytucji

o Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

o Twórcy socjalizmu naukowego (K.Marks, F.Engels) głosili swoją koncepcję wolności

sumienia i wyznania. Akcentowali jednak bardziej wolność głoszenia poglądów ateistycznych oraz postulowali ograniczenie wpływów religii poprzez zamknięcie jej w obrębie obiektów sakralnych. Doprowadziło to do powstania państwa ateistycznego i zaprzeczenia samej istoty wolności religijnej

Doświadczenia XX w. dowiodły, że ochrona praw człowieka powinna być zagwarantowana także w umowach międzynarodowych. o Konferencja Pokojowa w Wersalu 1919 r.

o ONZ – zadanie popierania i zachęcania do poszanowania praw człowieka i

podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. (art.18), Międzynarodowy Pakt Praw Obyatelskich i Politycznych (art.18)

o Rada Europy – Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.

Do upowszechnienia wolności religijnej w XX w. przyczynił się także Kościół katolickio Leon XIII w encyklikach „Immortale Dei” z 1885 r. i „Libertas Praestantissimum”

przyjął, że choć niedopuszczalne jest stawianie różnych kultów na tej samej płaszczyźnie, co religii prawdziwej, to jednak należy dopuścić tolerancję tych kultów przez państwo dla uniknięcia większego zła.

o Sobór Watykański II, oparł naukę o wolności religijnej na przyrodzonej godności

człowieka. Nie rezygnując z przekonania, że prawdziwa religia przechowuje się w Kościele katolickim przyjął, że samej natury człowieka wynika jego prawo do wolności religijnej. Upomniał, aby prawo do zostało zagwarantowane w ustawodawstwach poszczególnych państw.

o W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. mówi się o wolności od przymusu w

kwestii wiary. Obecnie ograniczenia w sprawach religijnych nadal istnieją w wielu państwach kultury

islamskiej

Systemy relacji państwo-kościół w ujęciu historycznym

II. Systemy powiązania

1. Monizm religijno-polityczny Panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach basenu morza śródziemnego Władza polityczna i religijna skoncentrowana była w jednym podmiocie, był nim

najczęściej monarcha, który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana, a niekiedy nawet przypisywano mu atrybuty boskie

Nie było znane pojęcie wolności religijnej

o Pewien przełom w tym zakresie dokonali cesarze rzymscy, którzy podbijając

poszczególne narody, pozostawiali im pewien zakres wolności religijnej, jednak nakazując kult cesarza. Była to, więc ograniczona wolność religijna.

W Cesarstwie Rzymskim do roku 313 r. nie było znane pojęcie wolności religijnej w aspekcie indywidualnym. Przynależność danej jednostki do grupy religijnej miała wymiar czysto publiczny. Odstępstwo jednostki od danej religii było traktowane jako zdrada i sprzeniewierzenie się wspólnocie religijno politycznej i jako takie było karane najsurowiej.

2. Cezaropapizm System zwierzchnictwa władzy świeckiej nad Kościołem w okresie Cesarstwa

Rzymskiego. Wyróżnia się jego trzy wersje: bizantyjską, frankońską i germańską. Cechą wspólną wszystkich było dążenie władców świeckich do sprawowania pełnej władzy nad kościołem: zarówno ustawodawczej, wykonawczej jak i sądowniczej.

Cezaropapizm w wersji bizantyjskiej:o Ukształtował się w IV w. bezpośredni następcy Konstantyna Wielkiego (edykt

mediolański 313 r.) dokonują coraz ściślejszego powiązania imperium rzymskiego z religią chrześcijańską.

o W roku 341 Konstancjusz wydał pierwsze Katy nietolerancji wobec niechrześcijan, w

380 r. Teodozjusz Wielki nadał religii chrześcijańskiej charakter religii oficjalnejo Szczyt za czasów Justyniana, który swoim ustawodawstwem interweniował w materie

dogmatów wiary i groził surowymi sankcjami za przestępstwa apostazji i herezji.o Cesarze bizantyjscy w praktyce doprowadzili do powstania kościoła państwowego.

Został on faktycznie włączony w struktury polityczne państwa i podporządkowany celom państwowym.

o Przy użyciu środków przymusu, dążyli do osiągnięcia jedności między kościołem i

państwem o Respektowali odrębność struktury kościelnej i traktowali ją jako instrument służący

interesom państwa Cezaropapizm frankoński

o Od koronacji Karola Wielkiego (800 r.) na cesarza rzymskiego.

o Król postawił sobie dwa cele: niesienie pomocy kościołowi od wewnątrz (zaoferował

swoją władzę, jako instrument kościoła) i wspomaganie go na zewnątrz przed aktami ze strony pogan i heretyków

o Uznawał się za obrońcę i wiernego sługę kościoła, nie poniżał papieża (w

przeciwieństwie o bizantyjskich) respektował jego władzę prymacjalną, choć faktycznie zawężał jej zakres do minimum.

o Wyróżniał się decydującym wpływem duchowieństwa nie tylko na życie religijne ale i

polityczne (była to niemal jedyna warstwa ludzi wykształconych) Cezaropapizm germański

o Od X w. cesarze niemieccy podjęli politykę supremacji nad kościołem w szerszym

jeszcze zakresie niż cesarze frankońscy.o Sprzyjał temu system feudalny, wg którego władcy świeccy nadawali urzędy

kościelne z powierzeniem majątku beneficjalnego, z pominięciem władzy papieskiejo Spór o inwestyturę

3. Papocezaryzm (Teokracja papieska) XI-XIII wiek system podporządkowania państwa kościołowi (Stolicy Apostolskiej) Idea jednej społeczności chrześcijańskiej Osoba papieża i wszystkie rzeczy, które podlegają jego władzy, zostały wyjęte spod

władzy świeckiej Władza świecka nie tylko nie mogła ingerować w wewnętrzne sprawy kościoła lecz była

obowiązana do użyczenia pomocy w postaci środków przymusu dla osiągnięcia celów kościelnych i zachowania jedności społeczności kościelnej

Prawo kanoniczne uznano za wyższe od jakiejkolwiek ustawy świeckiej, której każdy poddany mógł odmówić posłuszeństwa, jeśli była sprzeczna z prawem Bożym

W razie popełnienia przez cesarza ciężkiego grzechu zewnętrznego papież mógł ukarać go ekskomunika i tym samym zwolnić jego poddanych z obowiązku posłuchu

4. Jurysdykcjonalizm w wyniku reformacji w swej istocie stanowił powrót do zasad cezaropapizmu, różnica polegała na innych

przyczynach ich powstania pierwotnie ukształtował się w państwach protestanckich (jurysdykcjonalizm protestancki) kościoły protestanckie odrzuciły m.in. prymat papieża i poddały się jurysdykcji świeckiej władcy weszli w uprawnienia papieża wg zasady Dux Cliwiae Est papa in suis terris w państwach katolickich (j. katolicki) sprzyjała temu absolutystyczna forma rządów najostrzejszą formą był francuskie gallikanizm, wprowadzony konkordatem z 1516 r.

Dawał on Kościołowi katolickiemu uprzywilejowaną pozycję w stosunku do innych wyznań, jednakże za cenę znacznych koncesji monarchy w zakresie spraw wewnętrznych, przede wszystkim wpływu na obsadę stanowisk kościelnych we Francji

III. Systemy rozdziału kościoła od państwa

1. Model francuski Początek od rewolucji francuskiej, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26.8.1789 r.

proklamowała gwarancję wolności sumienia i wolności religijnej, żaden obywatel francuskie nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania ich na zewnątrz, wyznanie obywatele nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w państwie

Władze rewolucyjnie nie tylko nie podjęły realizacji, lecz doprowadziły do daleko większego uzależnienia kościoła, niż to miało miejsce w systemach powiązania

Rozwiązały wszystkie zakony o uroczystych ślubach zakonnych, jednostronnie bez porozumienia ze Stolicą Apostolską wprowadziły nowy podział administracyjny Kościoła katolickiego, zarządziły obsadzanie stanowisk biskupów i proboszczów w drodze wyboru

W ustawie „o rozdziale kościoła od państwa”, zabroniono duchownym występowania publicznie w stroju duchownym, zakazano umieszczania symboli religijnych, zakazano sprawowania kultu poza miejscami do tego celu przeznaczonymi

Do zamachu stanu Napoleona, potem za Komuny Paryskiej Współczesny system rozdziału ukształtowany w ustawie z 9.12.1905 r. o rozdziale

Kościoła od państwa, miała ona za zadanie dokonanie laicyzacji życia publicznego i

ograniczenie wolności religijnej, a nie wprowadzenie faktycznego rozdziału kościoła od państwa i państwa od kościoła

Ustawa ta:o Wprowadzała na nowo proklamowaną podczas wielkiej rewolucji zasadę wolności

sumienia i wyznania, rozumianą jako prywatyzację religiio Pozbawiała kościół osobowości prawnej

o Przestała uznawać kościół we Francji, jako legalną instytucję prawną

o Jedyną legalną formą działalności kościoła – prywatne stowarzyszenia kultu.

Zarządzały majątkiem kościelnym oraz sprawowały opiekę nad miejscami kultu, poddane państwowej rejestracji, gdy nie uzyskały aprobaty, ich majątek przejmowało państwo

o Złagodzenie po II wojnie światowej, zezwolono diecezjom na rozporządzanie dobrami

materialnymi, uznano zdolność cywilnoprawną stowarzyszeń kultowycho Nadal rygorystyczna zasada sekularyzacji szkolnictwa państwowego

o Na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych system ten

powoli zatraca charakter rozdziału wrogiegoo Nieprzychylny jest nadal we Francji stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów

i uczuć religijnych w sferze publicznej2. Model sowiecki

W dekrecie Komisarzy Ludowych z 23.1.1918 r. o oddzieleniu kościoła od państwa i szkoły od kościoła

Potwierdziły konstytucję (1918, 1925,1936) Gwarantowały ponadto wolność sumienia wszystkim obywatelom oraz równość wobec

prawa wszystkich bez względu na rasę, narodowość, płeć i wyznanie (w praktyce nie miały jednak żadnego znaczenia)

ZSRR było państwem ideologicznym (ideologia marksistowsko-leninowska), która zakładała całkowity upadek wszelkich religii, których miejsce miał zastąpić światopogląd ateistyczny

Działalność kościołów sparaliżowano poprzez:o Zaliczenie wszystkich duchownych do liszeńców, tj. osob pozbawionych praw

politycznycho Zakazując organizowania stowarzyszeń religijnych, zgromadzeń, kongresów i

wszelkiej aktywności duszpasterskiejo W sposób wolny można było prowadzić tylko propagandę antyreligijną

Postanowienie Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego i rady Komisarzy Ludowych RRFRS z 8.4.1929 r. o Ograniczało zakres podmiotowości prawnej związków wyznaniowych zakazując m.in.

tworzenia kas samopomocy, spółdzielni, przedsiębiorstwo Okazywania pomocy materialnej członkom swojego wyznania

o Organizowania dla dzieci i kobiet spotkań modlitewnych, biblijnych, literackich

o Organizowania wycieczek

o Otwierania czytelni

o Tworzenia sanatoriów

o Prowadzenia pomocy medycznej

o Nauczania religii we wszystkich zakładach naukowych, domach wychowawczych,

domach opiekio Dokument ten uległ złagodzeniu dopiero w 1975 r. a przestał obowiązywać w 1990

W 1932 r. ogłoszono pięcioletni plan antyreligijny, który zakładał, że na terytorium nie będą już potrzebne domu modlitwy

Po II wojnie światowej system rozdziału sowieckiego wprowadzono w krajach demokracji ludowej

IV. System wzajemnej niezależności państwa i kościoła1. Model amerykański (separacja czysta) Powstał w warunkach pokojowych i w imię zachowania pokoju w tworzącej się

wielowyznaniowej społeczności amerykańskiej Postanowienia Konstytucji Federalnej (art.6) oraz Pierwszej Poprawki do konstytucji z

1789 r. Zakazuje praktyki uzależniania obejmowania stanowisk od określonego wyznania wiary W pierwszej poprawce mamy dwie klauzule:

o Pierwsza: zakazuje Kongresowi ustanawiania takiego prawa, które by sankcjonowało

religię państwową, czyli oficjalną przez co inne religie byłyby dyskryminowane. Zakaz ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych religii i wyznań

o Druga: zabrania ograniczenia wolności religijnej, nie tylko wolności sumienia

poszczególnych obywateli, lecz także gwarantuje wolność spełniania praktyk religijnych w życiu prywatnym i publicznym, przysługuje zarówno poszczególnym obywatelom jak i związkom wyznaniowym

Użyto sformułowania „ściana separacji” między państwem a związkami wyznaniowymi, której istotą jest zakaz ustanawiania takich praw, które by świadczyły pomoc jednej religii lub wszystkim, albo preferowałyby jedną religie nad innymi, lub wpływały na osobą i jej wyznanie

Amerykański model pojmowany jest jako eliminacja wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne związków wyznaniowych oraz zapewnienie kościołom i związkom całkowitej niezależności od państwa w kierowaniu się swoimi prawami

Nie jest to system areligijny, religia jest obecna w życiu państwa i jest pojmowana jako wspólne dziedzictwo narodu, państwo jednak unika utożsamiania się z jakimkolwiek określonym wyznaniem

Związki wyznaniowe pełnią ponadto szereg funkcji publicznych Ponadto państwo nie łamie zasady rozdziału jeśli wychodzi życzliwie naprzeciw

potrzebom środowisk religijnych2. Model niemiecki (separacja skoordynowana) Wprowadzony Konstytucją Republiki Weimarskiej art. 137 – „nie istnieje kościół

państwowy” Model ten dopuszcza m.in.:

o Nauczanie religii w szkołach publicznych

o Możliwość erygowania fakultetów teologicznych na uczelniach państwowych

o Możliwość pobierania podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych

o Możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku, zakładach karnych i

szpitalach Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej w Niemczech jest uznanie

autonomii związków wyznaniowych:o Związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem

o Wewnętrzna sfera prawa związków wyznaniowych nie jest w jakikolwiek sposób

uzależniona od prawodawstwa państwowegoo Zakłada potrzebę współdziałania, szczególnie w dziedzinie socjalnej

o Związki wyznaniowe mają status korporacji prawa publicznego

Model ten ukształtował się po II WŚ także we Włoszech i Hiszpanii

Historia relacji państwo-kościół w Polsce

I. Stosunki wyznaniowe w I Rzeczypospolitej Chrzest Mieszka I

o Powiązanie państwa z kościołem bardzo mocne, wpływ władców świeckich na obsadę

stanowisk kościelnych, o kościół konsekwentnie dążył do uniezależnienia się w tej kwestii od wpływów

zewnętrznych, wprowadzenie w XIII w. zasady wyboru biskupa przez kapituły o prawo rezerwacji – prawo nominacji biskupich zastrzegali sobie papieże

o jednak ze względu na rolę, jaką odgrywali biskupi w państwie, jako członkowie rady

królewskiej, władcy nie rezygnowali z wpływu na obsadę tych stanowisk, działania królów doprowadziły do wykształcenia się przywileju nominacyjnego królów polskich

o decydowali również w znacznym stopniu o obsadzie niższych stanowisk kościelnych

w Polsce rozwijała się silnie zasada tolerancji religijnej, duże terytorium, wielość wyznańo Paweł Włodkowic na soborze w Konstancji (1414-1418) – wiara nie może być

narzucana siłąo 1573 r. Konfederacja Warszawska

o w późniejszym czasie zanik polskiej tolerancji, czego znakiem była tzw. sprawa

toruńska Sejm Czteroletni – Konstytucja

o Swoboda wyznań religijnych z przyznaniem pierwszeństwa religii katolickiej jako

najliczniej wyznawanej przez Polakówo Religia katolicka została nazwana „narodową, panującą ze wszystkimi jej prawami”

o Zakaz apostazja i traktowała ją jako przestępstwo

o Innym wyznaniom zapewniła „pokój w wierze i opiekę rządową

II. Sytuacja kościołów w okresie rozbiorów We wszystkich zaborach ograniczali kontakty duchowieństwa z Rzymem, przejęli prawa

królów polskich do obsady stanowisk biskupich, przedstawiali papieżowi walki powstańcze w Polsce, jako rewolucje oraz stosowali zsyłki niezależnych biskupów i innych duchownych. Kościół katolicki stał się ważną ostoją polskości

Zabór rosyjskio Najtrudniejsza sytuacja kościoła unickiego, chcieli całkowitej eksterminacji

grekokatolików, ponieważ porzucili kiedyś prawosławieo W odniesieniu do Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego zmierzano do

podporządkowania wszystkich spraw kościelnych państwuo Nadzór nad nominacjami duchownych, uniemożliwienie kontaktu z Rzymem,

o Utworzenie Świętego Kolegium w Petersburgu jako organu nadzorującego działalność

religijną, o Ignorowanie protestów i decyzji Stolicy Apostolskiej

o Lekceważenie zawartych konkordatów

o Zamknięcie klasztorów żeńskich (po styczniowym niemal wszystkich)

o Kontrola kazań i publikacji religijnych, seminariów duchownych,

o Konfiskata majątków kościelnych

o Próby wprowadzenia języka rosyjskiego do liturgii

Zabór pruskio Supremacja państwa nad kościołem

o Duchowieństwo poddano nadzorowi protestanckiego konsystorza

o W 1816 r. rozpoczęto stopniową likwidacją majątków kościelnych

o Kulturkampf, apogeum za czasów Bimarcka

o Poparciem władz pruskich cieszyły się wyznania ewangelicko-augsburskie

(luterańskie) i ewangelicko-reformowane (kalwińskie) Zabór austriacki

o Supremacja państwa, inne warunki społeczno-polityczne (Austria była państwem

katolickim)o W sprawy religii ingerował zwłaszcza Jozef II, stąd józefinizm

o Veto kardynała Puzyny w imieniu Franciszka Jozefa I przeciwko wyborowi na

papieża kardynała Pampolli

III. Relacje państwo-kościół w II Rzeczypospolitej Konstytucja z 17.3.1921 r. gwarantowała wolność religijną w zakresie indywidualnym

oraz określała stosunek państwa do wspólnot religijnych (rozdział V prawa i obowiązki obywatelskie)

Postanowienia te przejęła konstytucja kwietniowa Wszystkim obywatelom poręczono wolność sumienia i wyznania, przyjmując

jednocześnie, że wyznanie lub przekonania religijne nie mogą być powodem ograniczenia obywatela w przysługujących mu prawach

Prawo wolnego wyznania swej wiary i wykonywania przepisów swej religii, zarówno w formach publicznych jak i prywatnych

Granica wolności religijnej – o ile nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu bądź obyczajowości publicznej

Nikt nie może być zmuszany do udziału w czynnościach bądź obrzędach religijnych, chyba że podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej

Konstytucja odróżniła związki religijne prawnie uznane oraz prawnie nie uznane, uznane:

o Miały prawo urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw

o Wyposażone w osobowość prawa cywilnego, mogły posiadać majątek ruchomy i

nieruchomy, zarządzać nimo Mogły samodzielnie prowadzić swoje sprawy wewnętrzne, rządzić się własnym

prawem w granicach określonych przez ustawodawstwo państwoweo Uznawane miały być takie związki, których urządzenia, nauka i ustrój nie były

przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajowości publicznej Osobno unormowano sytuację Kościoła rzymskokatolickiego

o Przysługuje mu naczelne stanowisko wśród równoprawnych wyznań, zagwarantowano

prawo rządzenia się własnymi prawami oraz przewidziano zawarcie układu ze Stolicą Apostolską

Konkordat zawarty 10.2.1925 r. 27 artykułów Zasady ogólne:

o Zapewnienie Kościołowi pełnej wolności, swobodę kontaktowania się ze Stolicą

Apostolską, obecność nuncjatury w Warszawie oraz ambasady RP przy Stolicy Apostolskiej

Uprawnienia Kościołao Pomoc władz cywilnych przy wykonywaniu wyroków kościelnych

o Ochrona prawna duchownych, zwolnienie ich ze służby wojskowej oraz od czynności

obywatelskich niezgodnych z powołaniemo Nienaruszalność kościołów, kaplic i cmentarzy

o Obowiązkowość nauczania we wszystkich szkołach powszechnych, z wyjątkiem szkół

wyższycho Zabezpieczenie własności majątków kościelnych

o Prawo administrowania i dysponowania majątkiem ruchomym i nieruchomym

o Prawo zakładania i posiadania cmentarzy oraz zarządzania nimi

o Udogodnienia w odbywaniu kary przysługujące duchownym i zakonnikom w razie

kolizji z prawemo Wypłacanie kościołowi corocznych dotacji do czasu zawarcia osobnego układu

regulującego kwestie majątków utraconych przez niego na rzecz zaborców i pozostających we władaniu polskim

Ochrona dobra państwa polskiegoo Obowiązek odmawiania w świątyniach modlitw o pomyślność Rzeczpospolitej i jej

prezydentao Ograniczono swobodę władz kościelnych w określaniu struktury administracyjnej

Kościoła oraz w obsadzaniu stanowisk kościelnycho Budowa, przebudowa i odnowienie kościołów i kaplic wymaga zachowania ustaw

państwowych i uzgodnienia w ramach dwustronnej komisji artystycznejo Zasada zrównania pod względem podatkowym majątku kościelnych osób prawnych i

dochodów osobistych duchowieństwa Uzgodnienia końcowe

o Klauzula derogacyjna – traciły moc prawną wszystkie ustawy i dekrety sprzeczne z

postanowieniami Konkordatu o Postanowienia dotyczące wejścia umowy w życie w dwa miesiące od wymiany

dokumentów ratyfikacyjnych

IV. Stosunek władz okupacyjnych do wspólnot religijnych Okupacja niemiecka

o Nazizm posiadał wyraźne rysy ideologii antyreligijnej

o Eksterminacja polskiego duchowieństwa katolickiego, niszczenie i grabież miejsc

kultu oraz ograniczenia działalności kościelnej, rozpad dotychczasowej struktury kościelnej

Okupacja radzieckao Ideologia marksistowsko-leninowska

o Wrogość do kościoła unickiego z racji historycznych, do katolickiego przez

świadomość jego związków z narodem polskimo Osoby duchowne zaliczano do kategorii osób przeznaczonych do deportacji, a wielu

kapelanów podzieliło los polskich oficerów, straconych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie

V. Stosunki państwo-kościół w okresie Polski Ludowej Polityka wyznaniowa została oparta na ideologii marksistowsko-leninowskiej 12.9.1945 r. TRJN wydał uchwałę, w której uznano za nieobowiązujący Konkordat z 1925

oświadczono, że konkordat został jednostronnie zerwany przez Stolicę Apostolską, na skutek działań dokonanych przez nią podczas okupacji, rzekomo sprzecznych z jego postanowieniami

Władze nie przestrzegały również wyznaniowych przepisów konstytucji marcowej, choć formalnie nadal obowiązywały

Prowadząc politykę faktów dokonanych, eliminowały religię ze szkół, likwidowano szkolnictwo wyznaniowe, upaństwowiono szpitale kościelne, dokonano zaboru mienia kościelnego na Ziemiach Odzyskanych, przejęto „Caritas”

5.8.1949 r. wydano dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania – faktycznie zaprzeczenie, nie określał istoty wolności, a liczne przepisy, w których penalizowano jej „nadużycie”

Ustawa z 20.3.1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnegoo Nieruchomości ziemskie Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych

zostały bez odszkodowania przejęte na własność państwa Porozumienie między przedstawicielami Rządu RP i Episkopatu Polski z 14.4.1950 r.

(utrzymanie dotychczasowego stanu nauczania religii w szkołach, zachowanie dotychczas działających szkół katolickich z prawami równymi szkołom państwowym, zapewnienie korzystania przez prasę katolicką i wydawnictwa z uprawnień równych innym) – władze państwowe nie zamierzały respektować

Powołano Urząd do Spraw Wyznań, podległy Prezesowi Rady Ministrów – ograniczenie i nadzorowanie działalności kościołów i innych związków wyznaniowych z uwzględnieniem bieżącej polityki wyznaniowej państwa oraz sterowanie tą działalnością zgodnie z zasadami ideologii marksistowsko-leninowskiejo Związki nie mogły podjąć żadnej działalności pozakultowej bez zgody Urzędu

Konstytucja PRL z 22.7.1952 r.o Zasada wolności sumienia i wyznania oraz równouprawnienia obywateli bez względu

na wyznanieo Stosunek państwa do wspólnot religijnych określono za pomocą następujących zasad:

rozdział kościoła od państwa, swobody wypełniania funkcji religijnych przez związki wyznaniowe oraz ustawowej formy regulacji sytuacji prawnej związków wyznaniowych – nie przestrzegane

Ateizm został podniesiony do rangi ideologii państwowej Rozdział okazał się systemem zwierzchnictwa państwa nad kościołem 1953 r. aresztowanie prymasa Wyszyńskiego (Non possumus) Do chwilowego złagodzenia doszło w 1956 r. nowe porozumienie z Episkopatem w ustawie 1961 r. ostatecznie zdecydowano o nieobecności religii w szkołach publicznych represyjne dla kościołów przepisy podatkowe

Rozdział II. Źródła prawa wyznaniowego Rzeczypospolitej Polskiej

I. Uwagi wprowadzające Akty , których zasadniczym celem jest zagwarantowanie wolności wyznania wiary w

wymiarze indywidualnym i kolektywnym A także takie źródła, w których kwestie natury wyznaniowej poruszane są jedynie

incydentalnie Każdy akt normatywny, który czy to całościowo, czy tez fragmentarycznie określa

prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary Uchwalenie tzw. pakietu ustaw wyznaniowych z 17.5. 1989 r. (ustawy o stosunku Państwa

do Kościoła Katolickiego w RP, o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, o ubezpieczeniu społecznym duchownych)

Podpisanie (28.7.1993 r.) Konkordatu (23.31998 r.- ratyfikacja) Konstytucja, w której zawarto rozbudowane gwarancje wolności sumienia i religii w

wymiarze indywidualnym oraz należycie dowartościowano pozycje kościołów i innych związków wyznaniowych.

II. Konstytucja Art. 25 sytuacja prawna związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem. Zasada

równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych Art. 53 wolność sumienia i religii w wymiarze indywidualnym Art. 30 pośrednio wskazuje źródło wolności sumienia – „przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka” Art. 32 generalna zasada równości wobec prawa i związany z nią zakaz dyskryminacji

Art. 233 szczególne znaczenie wolności sumienia i religii wśród wolności i praw niepodlegających ograniczeniom w czasie stanów nadzwyczajnych

Art. 48 prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami Art. 85 możliwość zobowiązania obywatela do służby zastępczej, jeśli jego przekonania

religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają mu na odbywanie służby wojskowej

Art. 191 Kościoły i inne związki wyznaniowe są uprawnione do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego

Ważne dla prawa wyznaniowego są również inne przepisy konstytucyjne, niedotyczące bezpośrednio wolności religijnej

Art. 54 wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji Art. 57 wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich Art. 58 wolność zrzeszania się Odniesienia światopoglądowe znajdują się również w Preambule – aksjologiczne

podstawy

III. Umowy międzynarodowe Konkordat – sytuacja prawna Kościoła katolickiego i katolików, gwarantując im

możliwość realizacji wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym Multilateralne umowy międzynarodowe, poświęcone ochronie praw człowieka Europejska Konwencja Praw Człowieka – art. 9 poświecony ochronie prawa do

wolności myśli, sumienia i religii. Konwencja przyjęta przez Radę Europy w 1950 r. i ratyfikowana przez Polskę w 1992 r.o Daje możliwość wystąpienia do Europejskiego Trybunały Praw Człowieka z

indywidualną skargą dotyczącą naruszenia przez państwo członkowskie któregoś z praw chronionych przepisami tej umowy

o Korzystanie ze wszystkich uwzględnionych w konwencji praw i wolności powinno

odbywać się bez jakiejkolwiek dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak religia czy przekonania (art.14)

o Prawo rodziców do określenia kierunku wychowania dzieci zgodnie z wlasnymi

przekonaniami religijnymi i filozoficznymi Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politcznych

o Art. 18 – wolność myśli, sumienia i religii

o Art.24 i 26 – zasady równouprawnienia i zakazu dyskryminacji

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnycho Zagwarantowano wolność rodziców (opiekunów prawnych) do zapewnienia swym

dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami System ONZ

o Karta Narodów Zjednoczonych 1945

o Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu

1958o Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty 1960

o Konwencja o prawach dziecka

Umowy międzynarodowe, będące postawą funkcjonowania Unii Europejskiejo Unia opiera się na zasadach poszanowania praw człowieka i podstawowych

wolności, a ciężkie i trwałe naruszenie tych zasad przez państwo członkowskie może być powodem zawieszenia w stosunku do takiego państwa niektórych praw wynikających z Traktatu Akcesyjnego z Aten

Akty niepodlegające ratyfikacji – deklaracje i rezolucje organizacje międzynarodowycho Nie mogą być traktowane jako źródło prawa powszechnie obowiązującego

o Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Zgromadzenie Ogólne ONZ 1948) –art.18

o Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji

opartych na religii lub przekonaniach 1981o Deklaracja w sprawie praw osób należących do mniejszości narodowych lub

etnicznych, religijnych i językowych 1992o Deklaracja Praw Dziecka 1959

Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1.8.1975 r. Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji z 1990 r. Paryska Karta Nowej Europy z 1990 r.

IV. Akty pochodne prawa wspólnotowego Art.91 Konstytucji – „(…)prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając

pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami” Pochodne prawo wspólnotowe może dotyczyć podmiotów wyznaniowych bądź

przynależności do wspólnot religijnych tylko wówczas, gdy problematyka ta może być postrzegana jako część życia gospodarczego

Rozporządzenie rady z 1983 r. ustanawiające wspólnotowy system zwolnień celnych, do którego odsyłają ustawy normujące status związków wyznaniowych w RP

V. Ustawy Ustawa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

o Charakter ustawy generalnej, odnosząc się do wierzących wszystkich wyznań oraz

związków wyznaniowych in genereo Zawiera także osobne przepisy dotyczące rejestrowania kościołów i innych związków

wyznaniowych oraz regulacji spraw majątkowych tych związków, w odniesieniu do których kwestia ta nie została unormowana w osobnym akcie normatywnym

Ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych (tzw. ustawy indywidualne)o Uwzględnienie specyfiki wynikającej z reguł przyjmowanych przez konkretną grupę

religijną, z zachowaniem fundamentalnej zasady równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

o Jeśli sytuacja prawna związku wyznaniowego została określona w ustawie

indywidualnej nie stosuje się do niego części przepisów ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Szczególnie przepisów działu III (Rejestrowanie kościołów i innych z.w.) a także rozdziału 2, działu II (Działalność kościołów i innych

z.w.) chyba że ustawa indywidualna nie przewiduje uprawnień zawartych w tej części ustawy ogólnej

o 17.5.1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP

1.) Ustawa o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 1991

2.) Do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego 19943.) Do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego 19944.) Do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego 19955.) Do Kościoła Chrześcijan Baptystów 19956.) Do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego 19957.) Do Kościoła Polskokatolickiego 19958.) Do gmin wyznaniowych żydowskich 19979.) Do Kościoła Katolickiego Mariawitów 199710.) Do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów 199711.) Do Kościoła Zielonoświątkowego 1997

Oraz trzy inne akty rangi ustawowej pochodzące jeszcze z okresu II RP1.) Rozporządzenie prezydenta z 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła

Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej2.) Ustawa z 1936 r. o stosunku państwa polskiego do Muzułmańskiego Związku

Religijnego w RP3.) Ustawa z 1936 r. o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w RP

Szczególny tryb ustanawiani – mają one być uchwalone na podstawie umów, zawartych przez Radę Ministrów z właściwymi przedstawicielami związków wyznaniowych

o Umowy nie są traktowane jako samoistne źródło prawa powszechnie

obowiązującego Ponadto ustawy normujące jedynie określone kwestie, związane z działalnością grup

religijnych oraz niektóre prawa i obowiązki poszczególnych osób, mające związek z wyznaniem wiary, w całości odnoszą się one do jakiejś innej określonej dziedziny aktywności ludzkiej:1.) Ustawa z 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu

proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego2.) Ustawa z 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych3.) Ustawa z 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz z 1964 r. Prawo o aktach stanu

cywilnego4.) z 1964 r. Kodeks cywilny5.) z 1982 r. Karta Nauczyciela oraz z 1991 r. o systemie oświaty6.) ustawa z 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich i z 1997 r. Kodeks karny

wykonawczy7.) ustawa z 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych i z 1991 r. od osób

fizycznych8.) ustawa z 1992 r. o radiofonii i telewizji9.) z 1997 r. Kodeks karny10.) ustawa z 1997 r. o ochronie danych osobowych11.) ustawa z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

12.) ustawa z 2003 r. o służbie zastępczej13.) ustawa z 2004 r. o pomocy społecznej

ustawy dotyczące działalności osób duchownych1.) Kodeks postępowania administracyjnego, 1960 r., Kodeks postępowania cywilnego,

1964 r., Kodeks postępowania karnego, 1997 r., Ordynacja podatkowa, 1997 r., ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli z 1994 r. (sytuacja duchownego jako świadka w odniesieniu do faktów o których dowiedział się na spowiedzi)

2.) Ustawa z 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, (decydujące o zasadach opodatkowania przychodów osób duchownych podatkiem dochodzowym)

3.) Ustawa z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz z 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (określające m.in. status ubezpieczeniowy osób duchownych)

VI. Rozporządzenia Wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego

upoważnienia zawartego w ustawie Większość dotyczy sytuacji prawnej związków wyznaniowych w ogólności Są one aktami wykonawczymi do ustawy o gwarancjach wolności i sumienia i wyznania

bądź do ustaw regulujących różne kwestie szczegółowe, 1.) Rozporządzenie RM z 1990 r. w sprawie rozszerzenia zakresu celów Funduszu

Kościelnego2.) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 1992 r. w sprawie warunków i

sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach3.) Roz. Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z 1999 r. w

sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych, niebędących dniami ustawowymi wolnymi od pracy

4.) Roz. MSWiA z 1999 r. w sprawie rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych

5.) Roz. Ministra Sprawiedliwości z 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uczestniczenia w lekcjach religii i praktykach religijnych, korzystania z posług religijnych i organizacji pracy duszpasterskiej w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich

6.) Roz. Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach karnych i aresztach śledczych

Rozporządzenia dotyczące sytuacji prawnej poszczególnych związków wyznaniowych, wydawane na podstawie ustaw o stosunku państwa o konkretnych wspólnot religijnycho Tzw. postępowania regulacyjne – tryb przywracania kościelnym osobom prawnym

mienia przejętego przez państwo w okresie PRL.o W sprawie zasad nauczania kościelnego, nabożeństw dla dzieci i młodzieży

o MSWiA w sprawach nadania osobowości prawnej organizacjom tworzonym w

ramach kościołów i innych związków wyznaniowych

VII. Akty prawa miejscowego Uprawnione organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej,

działające na podstawie i w granicach upoważnień zawartych Z ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi

o Do rady gminy należy wydawanie uchwał określających zasady usytuowania na

terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych -> nie w okolicy kościołów bądź innych obiektów kultu religijnego

VIII. Akty prawa wewnętrznego Obowiązują jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu dany akt Zachowano moc obowiązującą aktów normatywnych, wydanych uprzednio na podstawie

ustaw o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych, jako akty prawa wewnętrznego zachowują one moc do czasu zawarcia przez RM umów z przedstawicielami tych kościołów i związków wyznaniowych oraz uchwalenia na tej podstawie ustaw zgodnie z trybem określonym w art.25 Konst.

IX. Znaczenie krajowych umów i porozumień między organami państwa i reprezentantami związków wyznaniowych Umowa – konieczny element procedury przygotowywania ustaw określających stosunki

między RP a niekatolickimi związkami wyznaniowymi (art.25 ust. 5 Konstytucji) Osobną umowę przewiduje również Konkordato Zawarta 1.7.1999 r. między Rządem RP a Konferencją Episkopatu Polski w sprawie

statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół katolickim w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych

o Oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów nadawanych

przez te szkoły wyższeo Konkordat przewiduje również możliwość regulowania spraw wymagających nowych

lub dodatkowych rozwiązań nie tylko przez nowe umowy, lecz również w drodze uzgodnień między Rządem RP i Konferencją Episkopatu Polski

Porozumienia między ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania z władzami niektórych związków wyznaniowych w celu określenia kwalifikacji wymaganych od nauczyciele religii1.) z Zarządem Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego z 19952.) z Konferencją Episkopatu Polski z 2000 r.3.) z Polską Radą Ekumeniczną z 2001 r.

Konstytucja nie przewiduje samoistnego funkcjonowania umów czy porozumień, wiążą one jedynie umawiające się strony

X. Rola prawa własnego związków wyznaniowych

Z gwarantowanej konstytucyjnie autonomii i niezależności kościołów i związków wyznaniowych wynika ich prawo do rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem

Nie może ono być traktowane na równi z prawem państwowym, nie obowiązuje automatycznie w państwowym porządku prawnym

Wyjątkowo może wywoływać skutki w określonych sferach państwowego porządku prawnegoo Wyraźne odesłanie w przepisach państwowych (np. „osobę duchowną, przed którą

składa się oświadczenia o zawarciu małżeństwa określa prawo kanoniczne”)o Z samej konstrukcji przepisów państwowych

Konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i religii

I. Uwagi wprowadzające Fundamentem unormowań wyznaniowych jest konstytucyjnie gwarantowana wolność sumienia i

religii (art. 53 Konstytucji)

II. Zakres podmiotowy

Wolność sumienia i religii zagwarantowana każdemu człowiekowi – art. 53 ust.1 K

„Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka“ źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela – art. 30 K

Nie ma dziś mowy o ograniczaniu wolności sumienia i religii w oparciu o kryteria podmiotowe (należna każdemu człowiekowi bez względu na narodowość czy obywatelstwo

○ Obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych zapewniono m.in. prawo do tworzenia własnych instytucji służących ochronie tożsamości religijnej

Prawo rodziców do decydowania o kierunku wychowania religijnego

○ Dziecko nie jest jednak pozbawione wolności w sprawach religijnych (która winna być uszanowana w procesie wychowania

Podmiotowy zakres omawianej wolności obejmuje również grupy utworzone z inspiracji religijnej, tj. kościoły i inne związki wyznaniowe

III.Zakres przedmiotowy  

Zakres wolności religii określa Konstytucja – art. 53 ust. 2 K

○ „wyznawanie”

○ „przyjmowanie”

Wolność jej zmiany według własnego wyboru

○ „uzewnętrznianie”, rozumiane przez ustawodawcę w sposób szeroki; w sensie pozytywnym:

Uprawianie kultu

Modlitwa

Uczestniczenie w obrzędach

Praktykowanie

Nauczanie

Posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących

Korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania

Nie normuje wolności sumienia

Wolność człowieka w zakresie wewnętrznym, niemożliwym do skutecznego uregulowania za pomocą norm prawnych

W aspekcie negatywnym (wolność od przymusu)

○ Zmuszanie do udziału jak i zabranianie do brania udziału w praktykach religijnych

○ W odniesieniu do warunków szkolnych – nauczanie religii w szkołach ma być zorganizowane w taki sposób, aby nie naruszano wolności sumienia i religii

○ Nikt nie może być obowiązany przez organy religijne do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania

IV. Dopuszczalne ograniczenie wolności religii

Jedynie w odniesieniu do wolności uzewnętrzniania religii (art. 53 ust.5 K)

Dopuszczalność ograniczeń uzależniona od spełnienia warunków natury formalnej

Wprowadzenie wyłącznie w drodze ustawy; „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób

Ograniczeń nie usprawiedliwia wprowadzenie któregokolwiek ze stanów nadzwyczajnych

○ Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie tych stanów nie może limitować wolności sumienia i religii – art. 233 K

V. Równouprawnienie bez względu na religię lub światopogląd

Konstytucyjne przepisy dot. równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji, zgodnie z art. 32 K wszyscy są równi wobec prawa

Wszyscy ludzie, bez względu na wyznawaną religię lub przyjęty światopogląd, powinni być równo traktowani zarówno w procesie stanowienia, jak stosowania prawa

Naczelne zasady instytucjonalnych relacji państwo-kościół

I. Charakterystyka ogólna Model relacji był jednym z większych problemów dyskutowanych w trakcie debaty na

przygotowywaną K III RP

Dominowały propozycje ustanowienia państwa świeckiego

Do dyskusji nad przygotowanymi unormowaniami włączył się Kościół katolicki oraz inne związki wyznaniowe i organizacje o charakterze światopoglądowym

Przyjęte unormowania są wynikiem kompromisu, co tłumaczy ich wyraźną niejednorodność

Ustrojodawca opowiedział się za formą separacji skoordynowanej (przyjaznej)

Przepisy dot. instytucjonalnych relacji między państwem a związkami wyznaniowymi zostały zawarte w art. 25 K, można je ująć w pięć zasad :

II. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

Art. 25 ust. 1 K: „Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione”

Uzasadnienie: przyrodzona godność człowieka – art. 30 K

Klarowny wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego

Egzemplifikacja ogólnej zasady równości – art. 32 K

Zgodnie z orzecznictwem TK podmiotu odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą istotną powinny być traktowane równo

Z tej zasady wynika uznanie ich jednakowej swobody w takich kwestiach, jak:

○ Określanie własnej doktryny religijnej

○ Organizowanie kultu

○ Udzielanie posług religijnych

○ Rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem

○ Kształcenie i zatrudnianie duchownych

Z drugiej strony jednak istniejące między związkami wyznaniowymi różnice uzasadniają – w określonych sytuacjach – ich niejednakowe traktowanie

○ Sytuacja prawna Kk została unormowana w drodze umowy międzynarodowej (Konkordatu) – art. 25 ust. 4 K

○ Jedynie Kk reprezentowany jest przez organ (Stolicę Apostolską) posiadający przymiot podmiotowości prawnomiędzynarodowej

○ Natomiast relacje dotyczące stosunków państwa z niekatolickimi związkami wyznaniowymi mają być wypracowywane w drodze dwustronnych umów

III.Zasada bezstronności

„Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym” – art. 25 ust. 2 K

○ Określenie „władze publiczne” w równej mierze odnosi się do wykonywania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej oraz niekiedy osobno wyróżnianej tzw. władzy kontrolującej (administracji rządowej i samorządowej)

Cecha bezstronności władz publicznych została odniesiona do przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych

Władze są zobowiązane do zapewnienia swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym

Oznacza postawę zobiektywizowaną, wolną od uprzedzeń, zakładającą jednakowe odniesienie do wszystkich przekonań

○ Zakaz promowania jednego tylko przekonania lub też określonego ich zespołu

Winna być analizowana w kontekście unormowań dotyczących wolności sumienia i religii – art. 53 K

IV. Zasada autonomii i niezależności

„stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie” – art. 25 ust. 3 K

○ Gwarancja wzajemnej nieingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania

○ Gwarancja niezależności państwa od związków wyznaniowych

Uznana autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych oznacza, iż podmioty te mają prawo do samoorganizacji i samorządności

○ Mogą niezależnie stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej

Uprawnienia przysługujące kościołom i innym związkom wyznaniowym w związku z należną im swobodą wypełniania funkcji religijnych ( zgodnie z U z 17.05.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - GwWolSU) mogą zostać zebrane w grupy, obejmujące kolejno następujące kwestie:

○ Sprawy dogmatyczne, doktrynalne i kultowe

○ Zarząd i organizacja związków wyznaniowych – rządzenie się własnym prawem

○ Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej – inwestycje sakralne i inne inwestycje kościelne

○ Propagowanie wyznawanej wiary – nauczanie religii i głoszenie jej

○ Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny – działalność oświatowo-wychowawcza oraz charytatywno-opiekuńcza

V. Zasada współdziałania

„współdziałanie dla dobra człowieka i dla dobra wspólnego” – art.25 ust. 3 K

Działalność skoordynowana, podejmowana wspólnie, skoncentrowana na dążeniu do osiągnięcia tych samych celów

Wspólne działanie dwóch instytucji od siebie niezależnych

Istotne znaczenie dla zasady zawartej w art.25 ust. 3 K posiadają racje współdziałania:

○ Dobro człowieka – nienaruszalność przyrodzonej godności człowieka

○ Dobro wspólne – zespół wartości służących całemu społeczeństwu

Niektóre z obowiązujących aktów normatywnych konkretnie wskazują sfery współdziałania państwa ze związkami wyznaniowymi – GwWolSU przewiduje ich współdziałanie „w zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju kraju oraz zwalczaniu patologii społecznych”

VI. Zasada bilateralności

„stosunki między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy” – zgodnie z art. 25 ust. 4 i 5 K

„stosunki między Rzeczpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami

Stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi powinny się opierać na dwustronnych umowach (bilateralnych) ich właściwych przedstawicieli

Posiadanie przez Stolicę Apostolską podmiotowości prawnomiędzynarodowej uzasadnia szczególny tryb regulacji sytuacji prawnej Kk

○ Realizacja zasady bilateralności w oparciu o Konkordat

Kk i inne związki wyznaniowe otrzymały gwarancję udziału w tworzeniu prawa określającego ich status prawny

Zawarcie umowy między RM i reprezentantami dane związku wyznaniowego stanowi warunek sine qua non uchwalenia ustawy

Rozdział III. Zarys statusu jednostki w zakresie wolności sumienia i religii

Samookreślanie siebie

I. Uwagi wprowadzające Swoboda przyjęcia dowolnej koncepcji świata, celu życia człowieka oraz systemu wartości

Wolność pozostająca poza oddziaływaniem ustawodawcy, ponieważ poglądy, które nie są uzewnętrznione, nie mogą być normowane za pomocą przepisów prawa

○ Samookreślenie siebie posiada jednak swój wyraz zewnętrzny (przystąpienie do wspólnoty, sposób życia) i jest przedmiotem unormowań

II. Swoboda wyboru religii lub światopoglądu areligijnego

Zasada zgodna z art. 1 ust. 2 z GwWolSU

Zgodnie z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych nie można nikogo poddawać przymusowi

Na terytorium RP każdy może swobodnie należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych, może tworzyć wspólnoty religijne – art. 2 GwWolSU

Światopogląd może mieć charakter indywidualny, nowo – wypracowany

Istnieje możliwość zmiany raz przyjętego światopoglądu

III.Swoboda wyboru stanu duchownego i zakonnego

Zapewnione w art. 2 pkt. 10 GwWolSU

Niedopuszczalnym jest uniemożliwienie lub utrudnienie jakiejś osobie realizacji świadomie podjętej decyzji o poświęceniu się służbie kapłańskiej albo o dążeniu do doskonałości na drodze życia zakonnego

Określenia użyte przez ustawodawcę określenie „stan duchowny lub zakonny” obejmuje szeroką gamę funkcji, urzędów i sposobów życia

○ Stan duchowny – wspólną cechą tych osób jest publiczne wykonywanie funkcji sakralnych

○ Stan zakonny – tworzą zakonnicy i zakonnice

Uzewnętrznienie przekonań religijnych

I. Uwagi wstępne Gwarancje prawne zawarte są m.in. w K, Europejskiej Ustawie o Ochronie Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności, GwWolSU oraz ustawach regulujących w sposób indywidualny status prawny poszczególnych związków wyznaniowych

Dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie oraz wykonywanie praktyk religijnych

II. Nauczanie

Człowiek ma prawo do nieujawniania swoich przekonań, również do ich ujawniania i prezentowania na zewnątrz, czyli nauczania

Prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty

Nauczanie na płaszczyźnie wewnętrznej dokonuje się poprzez określoną aktywność jednostki w ramach wspólnoty religijnej, której jest członkiem

Możliwość publicznego przedstawiania swoich poglądów i przekonań religijnych na forum szerszym niż wspólnota religijna, której członkiem jest dany człowiek

III.Praktyki religijne

Uczestniczenie w sprawowaniu kultu publicznego

Sprawowanie kultu prywatnego

Podejmowanie innych czynności nakazanych bądź zalecanych przez doktrynę danej wspólnoty religijnej

Dokonywanie czynności rytualnych

Wykonywanie praktyk religijnych może być dokonywane:

○ Indywidualnie bądź wspólnie z innymi

○ Publicznie bądź prywatnie

Zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd

I. Powszechność obowiązywania Równe traktowanie podstawowym standardem demokratycznego państwa prawnego

O fundamentalnym znaczeniu tych zasad świadczą unormowania K

Gwarancje realizacji tych zasad wynikają z umów międzynarodowych poświęconych ochronie praw człowieka

Zakaz dyskryminacji opartej na religii lub światopoglądzie obejmuje wszystkie dziedziny życia

○ Potwierdzone w art. 6 ust. 1 GwWolSU, zgodnie z którym „nikt nie może być dyskryminowany bądź uprzywilejowany z powodu religii lub przekonań w sprawach religii

II. Przepisy prawa pracy

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy z 25.6.1958r. – dotyczy dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu

Przepisy prawa polskiego zostały w poważnym stopniu zdeterminowane przez prawo wspólnotowe – zwłaszcza przez dyrektywę 27.11.2000r.

Zakaz dyskryminacji jedną z podstawowych zasad prawa pracy, określonych w Kodeksie Pracy – art. 11 KP (niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, czy to bezpośrednia czy też pośrednia)

Przeciwdziałanie dyskryminacji obowiązkiem pracodawcy – art. 94 pkt 2b KP

Różnicowanie sytuacji pracowników w oparciu o kryterium przekonań religijnych jest naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu

W przypadku naruszenia przez pracodawcę zasady równego traktowania pracownik ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej od minimalnego wynagrodzenia za pracę

Zachowaniem, które nie narusza zasady równego traktowania w zatrudnieniu jest niezatrudnieni pracownika ze względu na jego religię lub światopogląd, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy, warunkami jej wykonywania lub wymaganiami zawodowymi, które są stawiane przed pracownikami (nauczyciele religii)

Zakaz dyskryminacji jedną z podstawowych zasad działalności w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywacji zawodowej

Prawo do zrzeszania się w celach religijnych

I. Uwagi ogólne Prawo wolnościowe przysługujące nie tylko obywatelom polskim, ale także cudzoziemcom i

bezpaństwowcom

Gwarancje w K, aktach prawa międzynarodowego i wspólnotowego oraz w ustawach

Zapewnienie każdemu obywatelowi wolności zrzeszania się – art. 58 ust. 1 K

Gwarancja wolności tworzenia i działania organizacji społecznych – art. 12 K

GwWolSu gwarantuje prawo do zrzeszania się w celach religijnych i wyszczególnia następujące sposoby:

○ Prawo do kontaktowania się ze współwyznawcami, w tym uczestniczenie w pracach organizacji religijnej o zasięgu międzynarodowym

○ Prawo do zrzeszania się w organizacjach świeckich, może być realizowane przez:

Inicjowanie założenia organizacji o celach religijnych

Przystępowanie do tych organizacji

Ograniczenia w zakładaniu tego typu organizacji mogą wynikać jedynie z przepisów K oraz obowiązujących ustaw

○ Art. 13 K – zakaz istnienia na terytorium RP organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu o komunizmu oraz zakładających nienawiść rasową i narodowościową

○ U z 07.04.1989r. prawo o stowarzyszeniach – głównie z niej wynikają ograniczenia ustawowe

Organizację religijną może założyć grupa co najmniej 15 osób posiadających obywatelstwo polskie lub zamieszkanie na terytorium RP oraz pełną zdolność do czynności prawnych

Obowiązujące przepisy przewidują istnienie różnorodnych organizacji religijnych; można wyróżnić następujące ich typy:

○ Ze względu na podstawę prawną

Działające na podstawie GwWolSu

Działające na podstawie ustaw regulujących w sposób indywidualny status prawny poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych

○ Ze względu na uprawnienia jednostki do ich tworzenia

Powstałe z inicjatywy jednostek

Powstałe z inicjatywy jednostek, ale za aprobatą władzy kościelnej

Powstałe z inicjatywy władz związków wyznaniowych

○ Ze względu na stosunek do przepisów ustawy – prawo o stowarzyszeniach

Podlegające prawu o stowarzyszeniach

Podlegające prawu o stowarzyszeniach z wyłączeniami określonymi w ustawie

Niepodlegające prawu o stowarzyszeniach

○ Ze względu na samodzielność organizacyjną

Posiadające osobowość prawną

Działające w ramach kościelnych osób prawnych

II. Organizacje działające poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych

Prawo do zakładania organizacji świeckich zagwarantowane zostało w art. 2 pkt. 11 GwWolSU

Organizacje świeckie podlegają przepisom prawa o stowarzyszeniach

Organizacje, które zostały zarejestrowane w KRS posiadają osobowość prawną

Realizują statutowe cele religijne

Organizacje o cechach niezarobkowych, jednak mogą prowadzić działalność gospodarczą, a także gromadzić środki majątkowe

Nadzór nad ich działalnością sprawują właściwi miejscowo starostowie powiatowi

Organizacje zrzeszające katolików – art. 37 StKKatU (ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego) – realizują ideały chrześcijańskie według własnych programów i działają na podstawie przepisów prawa o stowarzyszeniach

III.Stowarzyszenia wyznaniowe

Istota stowarzyszeń wyznaniowych

○ Ich istnienie przewidziane w siedmiu ustawach regulujących w sposób indywidualny stosunek państwa do poszczególnych związków wyznaniowych

Organizacje katolickie

Organizacje ewangelickie

Organizacje zielonoświątkowe

Organizacje adwentystyczne

Organizacje baptystyczne

Organizacje wyznaniowe żydowskie

Bractwa prawosławne

○ Cele stowarzyszeń wyznaniowych określone są w ustawach indywidualnych

○ Wszystkie tego rodzaju organizacje podejmują działalność zgodną z nauką danego związku wyznaniowego w zakresie społeczno-kulturalnym, oświatowo-wychowawczym i charytatywno-opiekuńczym

○ Inicjatywa w zakresie tworzenia stowarzyszeń wyznaniowych przysługuje jednostkom oraz władzom związków wyznaniowych

○ Do stowarzyszeń wyznaniowych stosuje się przepisy Prawa o stowarzyszeniach, z wyjątkiem uregulowań odrębnych, które wskazane są w ustawach indywidualnych. Odrębności te dotyczą:

Cofnięcia aprobaty kościelnej

Przysługuje władzom związków wyznaniowych

W przypadku organizacji ewangelickich oraz żydowskich cofnięcie aprobaty może nastąpić jedynie z jednoczesnym wystąpieniem do sądu o rozwiązanie stowarzyszenia

W przypadku organizacji innych wyznań uprawnienie do cofnięcia aprobaty sformułowane zostało jako prawo samoistne

Nie skutkuje bezpośrednio wygaśnięciem organizacji

Oznacza zakaz używania przez tę organizację określenia „katolicki” etc.

Rozwiązania stowarzyszenia, przewidziane w trybach przewidzianych przepisami Prawa o stowarzyszeniach, czyli:

Na podstawie uchwały własnej

Na podstawie decyzji sądu rejestrowego

Sąd podejmuje decyzję o rozwiązaniu organizacji na wniosek prokuratora, organu sprawującego nadzór (starosty)(te dwa wymagają zaopiniowania go przez właściwą władzę związku wyznaniowego), bądź właściwych władz kościelnych

Majątku po zlikwidowanym stowarzyszeniu

W przypadku organizacji katolickich majątek przechodzi na kościelną osobę prawną hierarchicznie nadrzędną

W przypadku organizacji ewangelickich majątek przechodzi na własność tego kościoła w całości

W przypadku organizacji wyznaniowych żydowskich majątek przechodzi na własność Związku Gmin lub właściwej gminy wyznaniowej

W przypadku organizacji zielonoświątkowych stosuje się odpowiednio przepisy prawa wewnętrznego tego kościoła

W przypadku organizacji adwentystycznych stosuje się odpowiednio przepisy prawa wewnętrznego tego kościoła

W przypadku organizacji baptystycznych stosuje się odpowiednio przepisy prawa wewnętrznego tego kościoła

IV. Organizacje kościelne

Tworzenie organizacji kościelnych przewidują ustawy regulujące w sposób indywidualny status prawny sześciu kościołów

Do organizacji kościelnych nie stosuje się przepisów Prawa o stowarzyszeniach

Nie podlegają rejestracji sądowej i nie mogą w tym trybie uzyskiwać osobowości prawnej

Oprócz organizacji kościelnych katolickich i prawosławnych, które założone zostały z inicjatywy wiernych – pozostałe organizacje, o których mowa w ustawach, mogą uzyskiwać osobowość prawną w trybie rozporządzenia Ministra SWiA

Klauzula sumienia

I. Zasady ogólne Prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a w konsekwencji także wolność od

przymusu postępowania wbrew swemu sumieniu

Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne określana jest jako „klauzula sumienia” lub „sprzeciw sumienia”

○ W orzecznictwie konstytucyjnym uważana jest za prawo fundamentalne

II. Prawo powołania się na klauzulę sumienia przez lekarzy i pomocniczy personel medyczny

Lekarz, pielęgniarka, położna mają prawo do uchylenia się od wydania orzeczenia o dopuszczalności przerwania ciąży, od przeprowadzenia takiego zabiegu i uczestnictwa w nim

Lekarze oraz pomocniczy personel medyczny mają prawo powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z zasadami, które przyjęli w sumieniu

Osoby zamierzające powstrzymać się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem są zobowiązane do uprzedniego powiadomienia o tym na piśmie odpowiedniego przełożonego

Lekarz zobowiązany jest w takiej sytuacji do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej

Powinien wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej

Sytuacja szczególna ma miejsce wówczas, gdy zwłoka powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub/i życia pacjenta – powołanie się na klauzulę sumienia doznaje wówczas ograniczeń

○ Lekarze i pomocniczy personel medyczny nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielenia pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

III.Możliwość wypełnienia obowiązku wojskowego w formie zastępczej K w odniesieniu do służby wojskowej stanowi: „obywatel, któremu przekonania religijne lub

wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie

Odbycie służby zastępczej oznacza spełnienie powszechnego obowiązku obrony RP

Istotą pracy zastępczej jest wykonywanie prac na rzecz:

○ ochrony środowiska

○ ochrony przeciwpożarowej

○ ochrony zdrowia

○ pomocy społecznej

○ opieki nad osobami niepełnosprawnymi albo bezdomnymi

○ administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości

Trwa 18 m-cy, w przypadku absolwentów szkół wyższych 6 m-cy, po odbyciu służby zastępczej poborowi przenoszeni są do rezerwy

Przyjmowanie poborowych do odbywania służby zastępczej przez dany podmiot jest uwarunkowana zgodą ministra właściwego do spraw pracy

Wniosek o skierowanie do służby zastępczej może zostać złożony przez poborowego na piśmie do właściwej komisji wojewódzkiej do spraw służby zastępczej, za pośrednictwem komendanta uzupełnień, najpóźniej w dniu doręczenia karty powołania do odbycia służby wojskowej

Podstawą do skierowania do służby zastępczej jest orzeczenie komisji wojewódzkiej do spraw służby zastępczej

W razie skierowania do odbycia służby zastępczej poborowy otrzymuje od marszałka województwa kartę skierowania do odbycia służby zastępczej

Podpisywana jest umowa o wykonywanie pracy przez poborowego, jednak nie pozostaje on w stosunku pracy z podmiotem, do którego został skierowany w celu odbycia tej służby

Podmiot, u którego odbywana jest służba zobowiązany jest do zapewnienia poborowemu szeregu świadczeń

Środki ochrony wolności sumienia i religii

I. Uwagi ogólne Każdemu przysługuje prawo do sądu, czyli prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy

przez niezawisły sąd

Każdemu przysługuje prawo do wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw, które zostały naruszone przez organy władzy publicznej

Po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych przez prawo krajowe można zwrócić się ze skargą do ETPCz

II. Ochrona przed naruszeniami dokonanymi przez prawodawcę

Najważniejsza działalność TK, który orzeka w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

○ Postępowanie wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów

○ Wśród podmiotów uprawnionych do inicjowania takiej kontroli znajdują się również kościoły i inne związki wyznaniowe

Mogą występować z wnioskiem pod warunkiem, że akt normatywny w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola, dotyczy spraw objętych ich zakresem działania

○ Prawo wniesienia skargi konstytucyjnej posiada każdy, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone w konsekwencji ostatecznego orzeczenia, wydanego przez sąd lub organ administracji publicznej, na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego

Przedmiotem takiej skargi może być również naruszenie wolności sumienia i religii

Prawo zainicjowania procedury posiada każdy, a więc nie tylko obywatel RP, także osoby prawne

○ Wadliwe przepisy tracą moc obowiązującą

III. Ochrona o charakterze prawnokarnym

Przestępstwa naruszające wolność zagwarantowaną w art. 53 K zostały zgrupowane w rozdziale XXIV KK pt.,, Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”

○ Mają charakter występków

○ Sankcje łagodne i obejmują grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do lat 2

○ Ścigane z oskarżenia publicznego

○ Popełnione tylko umyślnie

○ Tylko przestępstwa powszechne

Dyskryminacja religijna

○ „kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość” – art. 194 KK

○ Tylko działanie w zamiarze bezpośrednim

○ Polega na działaniu lub zaniechaniu, którego skutkiem jest ograniczenie innej osoby w przysługujących jej prawach

Złośliwe przeszkadzanie w wykonaniu aktu religijnego

○ „kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej” – art. 195 par. 1 KK

○ Przedmiotem ochrony w tym przypadku jest prawo ludzi wierzących do niezakłóconego uczestniczenia w obrzędach religijnych, realizowanych zgodnie z zasadami ich wyznania

○ Tylko działanie w zamiarze bezpośrednim

Złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym – art. 195 par. 2 KK

○ Brak wymogu by czynności były sprawowane w formie religijnej

○ Najistotniejsze znaczenie praktyczne ma znaczenie obraza uczuć religijnych

○ Wystąpienie skutku w postaci obrażenia uczuć religijnych innych osób

Art. 196 KK kryminalizuje jedynie obrazę uczuć religijnych dokonaną poprzez publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej bądź miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych

○ Istotą znieważenia jest publiczne okazanie pogardy

○ Przede wszystkim poprzez wypowiedź (w formie ustnej bądź pisemnej) lub w inny sposób, np. z wykorzystaniem gestu bądź rysunku

○ Przedmiotem czci religijnej jest każdy przedmiot materialny, który jest ściśle związany z oddawaniem takiej czci (obrazy i wizerunki świętych bądź przedmioty służące do sprawowania kultu religijnego)

○ Zniewaga może być również skierowana przeciwko miejscom przeznaczonym do publicznego wykonywania obrzędów religijnych (miejsca trwale lub przejściowo przeznaczone do publicznego wykonywania kultu religijnego

○ Zamiar bezpośredni bądź zamiar ewentualny

○ Art. 196 nie zabrania dokonywania rzeczowej i merytorycznej krytyki zasad przyjętych w doktrynie jakiejś grupy religijnej

Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu – rozdział XXXII KK

○ Przestępstwo publicznego znieważenia grupy ludności lub poszczególnej osoby z powodu m.in. przynależności wyznaniowej albo bezwyznaniowości – art. 257 KK

○ Przestępstwo znieważenia zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego – art. 262 KK

Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne – rozdział XVI

○ Stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy ludności lub poszczególnej osoby z powodu m.in. jej przynależności wyznaniowej lub bezwyznaniowości – art. 119 par. 1 KK

○ Publiczne nawoływanie do popełnienia takiego czynu – art. 119 par. 2 KK

Przestępstwa przeciwko RP – rozdział XVII

○ Przestępstwo znieważenia głowy obcego państwa – art. 136 par. 3 KK

m.in. papież

IV. Ochrona cywilnoprawna

Szeroką ochronę swobody sumienia oraz uczuć religijnych w ramach ochrony dóbr osobistych zapewnia również prawo cywilne

Ochrona skuteczniejsza niż prawnokarna

Swoboda sumienia i uczucia religijne zaliczane są do dóbr osobistych – art. 23 KC

○ W razie naruszenia dobra osobistego uprawnionemu służą środki ochronne określone w art. 24 KC

Żądanie zaniechania

Żądanie dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków

Żądanie do zadośćuczynienia pieniężnego

Żądnie zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

Rozdział IV. Związki wyznaniowe i ich jednostki organizacyjne jako podmioty prawa

1. Stolica Apostolska.a) realizuje prawo legacji:

- czynnej; akredytując swoich przedstawicieli przy rządach państw- biernej; akredytując u siebie przedstawicieli innych państwa (placówki dyplomatyczne znajdują się na terenie Republiki Włoskiej)

b) zawiera konkordaty:- są to umowy bilateralne regulujące sytuację Kościoła Katolickiego i jego członków w danym państwie- są to specyficzne umowy międzynarodowe: nie stosuje się zasady arbitrażu dla ustalania ich wykładni; Stolica Apostolska nie dysponuje żadnymi środkami przymusu dla egzekwowania postanowień konkordatowych

c) ratyfikuje umowy międzynarodowe:- ratyfikacji dokonuje papież- jego decyzja nie wymaga zgody jakiegokolwiek innego organu

2. Państwo Watykańskie:- Państwo Watykańskie powstało w 1929 r. na mocy Traktatów Laterańskich- Republika Włoch jest zobowiązana do zabezpieczenia jego funkcjonowania poprzez pomoc policyjną, stworzenie połączeń komunikacyjnych, zapewnienie dostępu do wody itp.- posiada własny ustrój i władzę- stanowi byt odrębny od Stolicy Apostolskiej, również na arenie prawa międzynarodowego- na jego terytorium mieści się siedziba Papieża i centralne instytucja Kościoła Katolickiego- obywatelstwo posiadają osoby pełniące funkcje w państwie (zarzut braku elementu państwowości – ludności powiązanej wspólną historią)

władza ustawodawcza: Komisja ds. Państwa Watykańskiegowładza wykonawcza: Przewodniczący Komisji ds. Państwa Watykańskiegowładza sądownicza: organy sądowe w imieniu Papieża

a) Cele Stolicy Apostolskiej:- realizacja misji religijnej- administracja i zarządzanie Kościołem na skalę ogólnoświatową

b) Cele Państwa Watykańskiego:- zabezpieczenie wolności Stolicy Apostolskiej

- zapewnienie niezależności Biskupowi Rzymu- ochrona zabytków, działanie komunikacji

Te dwa podmioty nie korzystają jednocześnie ze swojej podmiotowości międzynarodowo-prawnej na forum jednej organizacji lub komisji. Wynikać to może z powstałego zwyczaju międzynarodowego lub z faktycznego ograniczenia ich swobody w tej materii.

3. Osobowość cywilnoprawna kościołów i innych związków wyznaniowych. - unormowana w osobnych ustawach lub w GwWolSU (jeśli chodzi o kościoły i inne związki wyznaniowe działające na podstawie wpisu do rejestru)

a) Katalog osób prawnych Kościoła Katolickiego (zawarty w StKKatU): Osoby o charakterze ogólnopolskim

- Konferencja Episkopatu Polski (Prezydium, Rada Główna, Sekretariat)

Osoby o charakterze terytorialnym:- metropolie (rep. metropolita)- archidiecezje (rep. arcybiskup lub administrator archidiecezji)- diecezje (rep. biskup diecezjalny lub administrator diecezji)- administratury apostolskie (nie istnieją - rep. administrator apostolski)- parafie (rep. proboszcz lub administrator parafii)

Osoby mieszane:- kościoły rektoralne (rep. rektor) - Caritas Polska (rep. dyrektor)- Caritas Diecezji (rep. dyrektor)- Papieskie Dzieła Misyjne (rep. dyrektor krajowy)

Osoby o charakterze personalnym:- Ordynariat Polowy (rep. ordynariusz polowy)- kapituły (rep. prepozyt lub dziekan)- parafie personalne (rep. proboszcz lub administrator parafii)- Konferencje Wyższych Przełożonych Zakonnych Męskich i Żeńskich (rep. przewodniczący Konsulty)- zakony (rep. przełożony prowincji)- opactwa, zakony niezależne, domy zakonne (reprezentują opaci lub przełożeni)- wyższe i niższe seminaria diecezjalne (rep. rektor lub dyrektor)- wyższe i niższe seminaria zakonne (rep. rektor lub dyrektor)

Kościelne zakłady naukowe:- Katolicki Uniwersytet Lubelski- Papieskie Akademie Teologiczne w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie- inne instytucje kościelne

b) Tryb nadawanie osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne K. Katolickiego (zawarte w Konkordacie i StKKatU)

Jednostki organizacyjne istniejące w dniu wejścia w życie ww. ustawy:- jeśli zostały w niej wymienione to uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy

Jednostki organizacyjne tworzone po wejściu ww. ustawy w życie:- jeśli zostały w niej wymienione to uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy- nabywają ją w momencie ich utworzenia przez władze kościelne

a) - władze kościelne powiadamiają o nabyciu osobowości prawnej przez jednostkę MSWiA lub wojewodę

Inne jednostki organizacyjne:- są to te niewymienione w ustawie- otrzymują osobowość prawną w drodze rozporządzenia ministra SWiA

Fundacje kościelne:- nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji według Ustawy o fundacjach

Organizacje katolickie:- są zakładane z inicjatywy wiernych za aprobatą Kościoła- prowadzą działalność społeczno-kulturową, oświatowo-wychowawczą, opiekuńczo-charytatywną- nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji według Ustawy o stowarzyszeniach

c) Osoby prawne związków wyznaniowych.- kościoły i inne związki wyznaniowe których sytuacja została uregulowana w odrębnych aktach normatywnych- ich osobowość prawna została określona we właściwych im aktach

Rozdział V. Funkcje publiczne związków wyznaniowych

Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego

Małżeństwo:a) Zawierane według prawa wewnętrznego poszczególnych związków wyznaniowych określane

mianem małżeństw wyznaniowychb) Małżeństwo kanoniczne – zawierane według przepisów prawa kanonicznego, czyli prawa

wewnętrznego Kkc) Małżeństwo konkordatowe – zawierane w trybie art. 10 Konkordatu i art. 1 par. 2 i 3 KRO

a. Małżeństwa o podwójnych skutkach: kanonicznych i cywilnychd) Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego – najbardziej adekwatny termin dla

małżeństw zawieranych w trybie art. 1 par. 2 i 3 KRO

Duchowny:a) Osoba przyjmująca oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa:

- określona przez prawo wewnętrzne związku wyznaniowego,- może nią być: każdy duchowny; duchowny ze specjalnym oświadczeniem; osoba nie będąca duchownym, ale upoważniona do asystowania przy zawieraniu małżeństwa

b) Osoba upoważniona do sporządzenia zaświadczenia o zawarciu małżeństwa:- określona przez prawo państwowe RP,- zawarta w wyliczeniu zawartym w urzędowym wykazie

Praktycznie przyjmować oświadczenia i sporządzać zaświadczenia może ta sama osoba.

1. Czynności poprzedzające zawarcie małżeństwa.

a) Nupturienci:- przekazanie wymaganych dokumentów (dokumenty tożsamości, skrócone odpisy aktów urodzenia, dowód ustania lub unieważnienia poprzedniego małżeństwa)- pisemne zapewnienie braku wiedzy o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia związku małżeńskiego- pisemne oświadczenie wyboru nazwiska

b) Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego:- stwierdzenie tożsamości nupturientów- odebranie zapewnień- sporządzenie zaświadczenia o braku przeszkód zawarcia związku

c) Duchowny:- pouczenie o przepisach prawnych na tym etapie

2. Oświadczenie o zawarciu małżeństwa.- stanowi podstawę zawarcia związku- najpierw składa się oświadczenie zawarcia związku wyznaniowego i cywilnego - potem składa się oświadczenie zawarcia związku wyznaniowego zgodnie z obrządkiem

- przyjmuje osoba uprawniona przez kościół

3. Sporządzenie treści zaświadczenia.- połączone z zaświadczeniem o braku okoliczności uniemożliwiających zawarcie związku,- bierze udział dwóch duchownych: pierwszy asystuje przy składaniu oświadczeń i stwierdza zawarcie związku; drugi poświadcza wszystkie dokumenty

4. Przekazanie zaświadczenia do USC.a) Podmiot przekazujący – duchownyb) Termin przekazania:

- 5 dni od zawarcia małżeństwa wyznaniowego- ryzyko przedawnienia - bieg przedawnienia zawiesza działanie „siły wyższej”

Termin wiąże duchownego, w razie przedawnienia małżonkowie mają prawo żądania sporządzenia aktu małżeństwa pomimo naruszenia terminu.

c) Sposób przekazania:- bezpośrednio (osobiście)- pośrednio (list polecony Poczty Polskiej – zaświadczenie wysłania)

5. Sporządzenie aktu małżeństwa.- dokonuje kierownik USC lub jego zastępca

- podstawą jest zaświadczenie wykonane przez duchownego które spełnia wymogi formalne

W razie niebezpieczeństwa śmierci zawiera się związek małżeński bez konieczności składania zaświadczeń o braku okoliczności uniemożliwiających zawarcie związku.

Ustanie małżeństwa – związek cywilny jest niezależny od związku wyznaniowego i vice versa. Ustanie jednego nie powoduje ustania drugiego.

Rozdział VIII. Administracja wyznaniowa i komisje państwowo-kościelne

1. Struktura i zadania wyznaniowej administracji rządowej

a) Naczelny organ wyznaniowej administracji rządowej- jest nim minister MSWiA, którego właściwym organem jest Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Wyznaniowych i Etnicznych- w jego ramach funkcjonują:

1) Wydział Dokumentacji i Rejestru- rejestracje i papierkowa robota

2) Wydział Funduszu Kościelnego- przygotowanie propozycji dotacji- preliminarze budżetowe

3) Zespół Prawny- przygotowanie rozwiązań prawnych stosunków z kościołami i innymi związałam wyznaniowymi- przygotowanie decyzji MSWiA w sprawach majątkowych kościelnych osób prawnych- reprezentacja ministra przed sądami administracyjnymi we właściwych sprawach- odpowiedzi i wyjaśnienia na pytania prawne dotyczące właściwych zagadnień

4) Zespół Obsługi- obsługa organizacyjno-technicza i kancelaryjno-biurowa - obsługuje Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu i Episkopatu oraz innych komisji wspólnych- obsługuje komisje regulacyjne ds. rewindykacji majątkowych dóbr kościelnych

b) Wyznaniowa administracja rządowa w województwie.- zwierzchnikiem jest wojewoda- wykonują ją Wydziały Spraw Obywatelskich i Migracji realizując:

1) Zadania ustawowe2) Potwierdzając posiadanie osobowości prawnej przez kościelne jednostki

organizacyjne3) Prowadząc kościołów i innych związków wyznaniowych4) Uzgadniając trasy procesji i pielgrzymek wykraczających poza gminę

2. Rejestrowanie związków wyznaniowych.

a) Legitymizacja do złożenia wniosku o wpis do rejestru.- grupa 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych- powinni oni być wyznawcami danej religii (doktryna tak mówi)

- art. 31 ust. 1 GwWolSU

b) Wymogi formalne wniosku.- lista podpisów poświadczona notarialnie- info o formach życia religijnego i metodach działania- info o celach, źródłach doktryny, zasadach i obrzędach- adres siedziby i dane osób wchodzących w skład organów kierowniczych- statut

Statut powinien zawierać:

Nazwę związku, teren działania, cele działalności i jej formy, organy i sposób ich powołania i odwołania, źródła finansowania, tryb zmiany statutu, sposób reprezentacji zewnętrznej, sposób nabywania i utraty członkostwa, sposób powołania i odwołania osób duchownych, sposób rozwiązania związku.

c) Postępowanie rejestrowe.

MSWiA może:- zażądać wyjaśnienia treści wniosku od wnioskodawców- w przypadku uchybień wyznaczyć termin 2 mies. na uzupełnienie

WPIS DO REJESTRU- podstawą są dostarczone dokumenty- MSWiA może zwrócić się do odpowiednich organów państwowych o weryfikację danych

- kościół lub inny związek wyznaniowy otrzymuje osobowość prawną- korzysta on teraz z pełni praw ustawowych i podlega obowiązkom

ODMOWA WPISU- wnioskodawcy nie poprawili błędów w wyznaczonym terminie- statut zawiera postanowienia sprzeczne z przepisami ustaw- organizacja nie jest w istocie wspólnotą religijną, lecz tylko się za taką podaje

Postępowanie jest jednoinstancyjne. Można powtórzyć procedurę z nowymi dokumentami lub złożyć skargę do sądu administracyjnego.

d) Prowadzenie rejestru.- dwa działy: A (wpis kościołów i innych związków wyznaniowych) i B (wpis organizacji międzykościelnych)- prowadzenie ksiąg rejestrowych- każdy kościół posiada własne akta zawierające:

Akta postępowanie rejestrowego Akta postępowań o dokonanie kolejnych rejestrów Dokumenty będące podstawą wpisów

Dane wpisywane do rejestru:- liczba wpisów i daty- nazwa związku i adres siedziby- teren działania i członkostwo związku w innych organizacjach- info o celach działalności i źródłach oraz zasadach doktryny- rodzaje organów i tryby ich modyfikacji- info o osobach duchownych - info o sposobie reprezentacji - dane i spisy jednostek organizacyjnych posiadających lub nie posiadających osobowości prawnej- info o wystąpieniach odpowiednich organów z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności działania związku zgodnie z prawem lub statutem- decyzje o wykreśleniu z rejestru i powołaniu likwidatora- wszelkie uwagi

e) Wykreślenie z rejestru.

Decyduje organ rejestrowy gdy:- status związku został uregulowany w odrębnej ustawie (zastępuje ona wpis do rejestru)- właściwy organ związku poinformował o zakończeniu działalności związku- związek utracił cechy będące podstawą do wpisu go do rejestru- w ciągu 3 lat związek nie odpowiadał na żądania organu rejestrowego o aktualizację danych- sąd prawomocnym wyrokiem stwierdził sprzeczność działalności z prawem lub statutem

Likwidacja:- następuje przed wykreśleniem z rejestru- jeśli statut nie stanowi inaczej, likwidatorem są członkowie wchodzący w skład organu upoważnionego do reprezentacji związku na zewnątrz- jeśli nie można ustalić likwidatora, organ rejestracyjny wyznacza go w drodze decyzji- jeśli statut nie stanowi inaczej, majątek związku pozostały po likwidacji przeznaczany jest na cele charytatywno-opiekuńcze

3. Komisje państwowo-kościelne.

a) Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu i Episkopatu- w skład wchodzą podzieleni parytetowo przedstawiciele Rządu i Episkopatu- rozpatruje problemy rozwoju stosunków państwo-kościół oraz interpretacji StKKatU

b) Komisje konkordatowe - Rządowa Komisja Konkordatowa i Kościelna Komisja Konkordatowa- powołane do wprowadzenia zmian prawa w zakresie spraw finansowych dotyczących Kościoła Katolickiego i do realizacji postanowień Konkordatu