prawo pracy - gandalf.com.pl · prawo pracy. orzecznictwo, wyd. 2 zbiory orzecznictwa becka l....

20
STUDIA PRAWNICZE Prawo pracy Jakub Stelina (red.) C . H . BECK

Upload: others

Post on 29-Jan-2021

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • STUDIA PRAWNICZE

    Prawo pracyJakub Stelina (red.)

    C.H.BECK

  • STUDIA PRAWNICZE

    Prawo pracy

  • W sprzedaży:

    L. FlorekPrawo Pracy. orzecznictwo, wyd. 2Zbiory Orzecznictwa Becka

    L. FlorekPrawo Pracy, wyd. 14Podręczniki Prawnicze

    M. Barzycka-BanaszczykPrawo Pracy, wyd. 14 Skrypty Becka

    W. Muszalskikodeks Pracy. komentarzDuże Komentarze Becka

    kodeks Pracy, wyd. 39Twoje Prawo

    www.ksiegarnia.beck.pl

  • Prawo pracyredaktor

    prof. UG dr hab. Jakub Stelina

    autorzy

    dr Artur Rycak, dr Magdalena Rycak, prof. UG dr hab. Jakub Stelina,

    prof. UG dr hab. Monika Tomaszewska, prof. UG dr hab. Marcin Zieleniecki

    WYDAWNICTWO C. H. BECKWARSZAWA 2013

  • Propozycja cytowania:J. Stelina (red.), Prawo pracy, Warszawa 2013

    Poszczególne części opracowali:Artur Rycak: Rozdział VI, VII, XXMagdalena Rycak: Rozdział IX, XII, XXIIJakub Stelina: Rozdział I, II § 7 (pkt XII i XIII), rozdział III (z wyjątkiem § 12), IV, V, VIII, XIXMonika Tomaszewska: Rozdział II (z wyjątkiem § 7 pkt XII i XIII), III § 12, X, XVIMarcin Zieleniecki: Rozdział XI, XIII–XV, XVII–XVIII, XXI

    Wydawca: Aneta Flisek

    © Wydawnictwo C. H. Beck 2013

    Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa

    Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław

    ISBN 978-83-255-4567-3

    ISBN 978-83-255-4568-0

  • Przedmowa

    Celem niniejszej książki jest przedstawienie systematycznego wykładu obejmu-jącego ogół zagadnień wchodzących w skład prawa pracy jako dyscypliny naukowej i dydaktycznej. A zatem głównym jej adresatem są studenci szkół wyższych, którzy w ramach programu studiów zobowiązani są nie tylko do zaznajomienia się z tym przed-miotem, ale także do weryfikacji zdobytej w toku nauczania wiedzy. Zadanie to nie należy do łatwych i to z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze prawo pracy jest co prawda stosunkowo młodą, ale bardzo rozległą i dynamicznie rozwijającą się gałęzią prawa. Po drugie przedmiotem jej regulacji są społeczne stosunki pracy podporządko-wanej i stosunki życiowo z nimi związane, a zatem materie o wyjątkowo dużej donio-słości społecznej, ściśle powiązane z polityką społeczną państwa, z natury rzeczy po-datne na częste zmiany, nie zawsze przemyślane. Jest wreszcie prawo pracy obszarem, w którym mieszają się różne metody regulacji stosunków społecznych. Po części jest prawem prywatnym (np. w zakresie zawierania umów o pracę), po części zaś prawem publicznym (np. w zakresie norm ochrony życia i zdrowia pracowników). Zdaniem nie-których oznacza to, że prawo pracy jest w istocie „zadministratywizowanym” prawem cywilnym (lub dla odmiany „ucywilnionym” prawem administracyjnym). Nie wdając się w ocenę słuszności tego typu uproszczonej wizji „naszej” gałęzi prawa można jed-nak z całą pewnością skonstatować, że wskazana specyfika nie ułatwia ani zgłębiania ani też stosowania regulacji prawa pracy w praktyce. Dlatego w ocenie autorów niniej-szego podręcznika służyć on może pomocą nie tylko studentom, ale także wszystkim tym, którzy stykają się z tymi regulacjami w swej codziennej pracy zawodowej. Oczy-wiście ostateczna ocena tego, czy cel ten został osiągnięty i czy warto było uzupełniać i tak już bogatą ofertę wydawnictw podręcznikowych z prawa pracy, należy do Czy-telników.

    W książce uwzględniono stan prawny na dzień 1 grudnia 2012 r.

    Gdańsk, grudzień 2012 r. Redaktor naukowy

  • Spis treści

    Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V

    wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX

    Rozdział I. Pojęcie, przedmiot, systematyka i funkcje prawa pracy. . . . 1§ 1. Praca człowieka a prawo – uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1§ 2. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

    I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 II. Stosunki pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 III. Stosunki prawne związane ze stosunkami pracy . . . . . . . . . . . 11 IV. Systematyka prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

    § 3. Funkcje prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13§ 4. Prawo pracy w systemie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

    I. Kryterium wyodrębnienia prawa pracy w systemie prawa . . . . 16 II. Stosunek prawa pracy do innych gałęzi prawa . . . . . . . . . . . . . 17

    1. Prawo pracy a prawo konstytucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2. Prawo pracy a prawo cywilne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Prawo pracy a prawo administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 4. Prawo pracy a prawo ubezpieczenia społecznego . . . . . . . . 21 5. Prawo pracy a inne gałęzie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

    III. Cechy prawa pracy na tle innych gałęzi . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

    Rozdział II. Zasady i normy prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24§ 5. Zagadnienia ogólne (pojęcia wstępne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25§ 6. Klasyfikacja i rodzaje zasad prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

    I. Kryteria wyodrębnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 II. Funkcje zasad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

    § 7. Podstawowe zasady prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 I. Zasada wolności pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 II. Zasada poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika 30 III. Zasady: równości i niedyskryminacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 IV. Zasada prawa do godziwego wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . 36 V. Zasada prawa do wypoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 VI. Zasada prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków

    pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

  • VIII Spis treści

    VII. Zasada zaspakajania potrzeb socjalnych, bytowych i kulturalnych pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

    VIII. Zasada ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych . . . 39 IX. Zasada wolności koalicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 X. Zasada partycypacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 XI. Zasada nadzoru i kontroli nad warunkami pracy . . . . . . . . . . . 41 XII. Zasada uprzywilejowania pracownika – rodzaje norm prawa

    pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 XIII. Zasady-metanormy prawa pracy – stosowanie przepisów

    Kodeksu cywilnego do stosunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

    Rozdział III. Źródła prawa pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49§ 8. Pojęcie, rodzaje, systematyka i hierarchia źródeł prawa pracy. . . . . . 50

    I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 II. Rodzaje i systematyka źródeł prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 51 III. Hierarchia źródeł prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

    § 9. Konstytucja RP jako źródło standardów w dziedzinie zatrudnienia . 55§ 10. Źródła prawa o charakterze powszechnie obowiązującym . . . . . . . 57

    I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 II. Ogólne źródła prawa stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 III. Pragmatyki pracownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 IV. Źródła zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 V. Źródła prawa nadzoru nad warunkami pracy i prawa

    o promocji zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62§ 11. Specyficzne źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

    I. Uwagi wstępne – kontrowersje wokół normatywnego charakteru specyficznych źródeł prawa pracy . . . . . . . . . . . . . 63

    II. Układy zbiorowe pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 1. Pojęcie i rodzaje układów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2. Zakres podmiotowy układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 3. Strony układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 4. Zakres przedmiotowy (treść) układów . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5. Zawarcie i rejestracja układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 6. Utrata mocy obowiązującej, zmiany i zawieszenie układu . 71

    III. Porozumienia zbiorowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 IV. Regulaminy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

    1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 2. Treść regulaminu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3. Tryb wprowadzania regulaminu pracy i jego wejście

    w życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 4. Zmiany regulaminu pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

    V. Regulaminy wynagradzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2. Treść regulaminu wynagradzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 3. Tryb wprowadzania regulaminu wynagradzania i jego

    wejście w życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

  • IXSpis treści

    4. Zmiany regulaminu wynagradzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 VI. Inne regulaminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 VII. Statuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

    § 12. Międzynarodowe i europejskie źródła prawa pracy . . . . . . . . . . . . . 80 I. Miejsce prawa międzynarodowego i europejskiego

    w systemie źródeł prawa pracy. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . 80 II. Międzynarodowe prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 III. Europejskie prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

    Rozdział IV. Charakterystyka stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90§ 13. Pojęcie i charakter prawny stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

    I. Uwagi wstępne – od najmu pracy do najmu pracownika . . . . . 90 II. Pojęcie i rodzaje stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 III. Charakter prawny stosunku pracy – istota pracowniczego

    podporządkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94§ 14. Usługi, praca, służba – stosunek pracy a niepracownicze stosunki

    zatrudnienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97§ 15. Strony stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

    I. Pracownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 II. Pracodawca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

    1. Uwagi wstępne – koncepcje teoretyczne pracodawcy . . . . . 104 2. Pojęcie pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 3. Problem państwa jako pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 4. Osoba lub organ reprezentujący pracodawcę . . . . . . . . . . . . 110 5. Pracodawca a zakład pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 6. Zmiana pracodawcy przy zachowaniu tożsamości stosunku

    pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

    Rozdział V. Nawiązanie umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 115§ 16. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115§ 17. Pojęcie i rodzaje umów o pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116§ 18. Forma umowy o pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119§ 19. Treść umowy o pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120§ 20. Zawarcie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

    Rozdział VI. Ustanie umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124§ 21. Wprowadzenie. Zagadnienia problemowe i pojęciowe . . . . . . . . . . 124

    I. Uwagi ogólne i rys historyczny ochrony trwałości umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

    II. Ochrona trwałości stosunku pracy w Europie i Stanach Zjednoczonych. Zagadnienie powszechnej ochrony trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

    III. Zakaz arbitralnego rozwiązania stosunku pracy jako ogólna zasada europejskiego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

    IV. Podstawy aksjologiczne ochrony trwałości stosunku pracy . . . 130 V. Zagadnienia pojęciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

  • X Spis treści

    § 22. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron. . . . . . . . . . . 134§ 23. Forma, sposób i tryb rozwiązania umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . 136

    I. Forma czynności prawnych skutkujących rozwiązaniem umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

    II. Skutki niezachowania formy pisemnej wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . . . . 137

    III. Sposób i data złożenia wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

    IV. Konsultacja rozwiązania umowy o pracę ze związkiem zawodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

    § 24. Wypowiedzenie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 I. Pojęcie i treść wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 II. Okres i termin wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 III. Wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę zawartej

    na czas nieokreślony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 1. Obowiązek uzasadnienia wypowiedzenia. Konstrukcja

    prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 2. Relacje pomiędzy klauzulą „wypowiedzenia

    nieuzasadnionego” a klauzulami „zasad współżycia społecznego” oraz „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

    3. Kryteria i przyczyny wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1503.1. Zasada ultima ratio wypowiedzenia umowy o pracę . . 1553.2. Przyczyny wyłączające wypowiedzenie . . . . . . . . . . . 156

    IV. Wypowiedzenie przez pracodawcę terminowych umów o pracę . . 157 1. Wypowiedzenie umowy zawartej na okres próbny . . . . . . . 157 2. Wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony 157 3. Wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas

    wykonania określonej pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 V. Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracownika . . . . . . . . . 159

    § 25. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . 160 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 II. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia

    przez pracodawcę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 1. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy

    pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1611.1. Rozwiązanie umowy z powodu ciężkiego naruszenia

    podstawowych obowiązków pracowniczych . . . . . . . . 1621.2. Rozwiązanie umowy z powodu popełnienia

    przestępstwa przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1661.3. Rozwiązanie umowy z powodu utraty przez

    pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku . . . . . . . . . . . . . . . . 167

    1.4. Termin na bezzwłoczne rozwiązanie umowy . . . . . . . . 168

  • XISpis treści

    2. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

    3. Obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika po powrocie do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

    III. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

    1. Rozwiązanie umowy z powodu szkodliwego wpływu na zdrowie pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

    2. Rozwiązanie umowy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . 172

    § 26. Prawo pracownika do odwołania się od rozwiązania umowy o pracę i ciężar dowodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

    § 27. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 176§ 28. Zwolnienia grupowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

    I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o zwolnieniach

    grupowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 III. Pojęcie zwolnienia grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 IV. Przyczyny niedotyczące pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 V. Procedura zwolnienia grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 VI. Porozumienie (regulamin) w sprawie zwolnień grupowych . . 184 VII. Uchylenie szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy . . . 185 VIII. Zwolnienia z powodu upadłości i likwidacji pracodawcy . . . . 186 IX. Świadczenia należne pracownikom z tytułu zwolnień

    grupowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 X. Roszczenie o ponowne nawiązanie stosunku pracy . . . . . . . . . 187

    § 29. Sankcje i roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

    I. Ogólnie o skutkach wadliwych czynności stron . . . . . . . . . . . . 187 II. Roszczenia pracownika z tytułu wadliwego wypowiedzenia

    umowy o pracę przez pracodawcę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 1. Roszczenia z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy

    o pracę zawartej na czas niekreślony . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891.1. Roszczenie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia,

    przywrócenie do pracy oraz o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

    1.2. Roszczenie o odszkodowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1921.3. Odszkodowanie zastępcze (facultas alternativa) . . . . . 193

    2. Roszczenia z tytułu wadliwego wypowiedzenia umów terminowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

    III. Roszczenia pracownika z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia . . . . . . 195

    1. Roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umowy zawartej na czas nieokreślony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

  • XII Spis treści

    2. Roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania umów terminowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

    IV. Roszczenia pracownika z tyłu naruszenia przez pracodawcę przepisów regulujących wygaśnięcie umowy o pracę . . . . . . . 196

    V. Roszczenia pracodawcy z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę przez pracownika . . . . . . . . . . . . 196

    § 30. Wygaśnięcie umowy o pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

    Rozdział VII. Zmiany stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199§ 31. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199§ 32. Zmiana podstawy prawnej stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200§ 33. Zmiana pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

    I. Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę . . . . . . . . . . . . 201 1. Regulacje prawne i ich ratio legis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 2. Pojęcie zakładu pracy, części zakładu pracy oraz przejścia

    w rozumieniu art. 231 KP i dyrektywy 2001/23/WE . . . . . . 202 3. Podstawy prawne i data przejścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 4. Ogólne skutki prawne przejścia i odpowiedzialność

    pracodawców za zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 5. Rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika

    za uprzedzeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 6. Skutki prawne przejścia wobec pracowników

    zatrudnionych na podstawie pozaumownych stosunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

    7. Obowiązki informacyjne i negocjacyjne pracodawców . . . . 211 II. Zmiana pracodawcy w wyniku zmian normatywnych oraz

    na podstawie jednostronnych decyzji pracodawcy . . . . . . . . . . 211§ 34. Zmiana treści umownego stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

    I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 II. Porozumienie zmieniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 III. Wypowiedzenie zmieniające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

    1. Konstrukcja prawna i zakres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 2. Warunki braku wadliwości i skutki wypowiedzenia

    zmieniającego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 3. Przedmiot wypowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 4. Ochrona przed zmianą treści stosunku pracy

    i roszczenia pracownika z tytułu wadliwego wypowiedzenia zmieniającego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

    IV. Zmiany normatywne treści umownego stosunku pracy . . . . . . 220 V. Zmiana treści umownego stosunku pracy na podstawie

    jednostronnych czynności pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 1. Czasowe powierzenie innej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 2. Przeniesienie do innej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

    § 35. Zmiana treści pozaumownych stosunków pracy. . . . . . . . . . . . . . . . 225§ 36. Zawieszenie stosunku pracy i stan nieczynny. . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

  • XIIISpis treści

    Rozdział VIII. Pozaumowne stosunki pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229§ 37. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229§ 38. Stosunki pracy z powołania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

    I. Zakres podmiotowy stosunków pracy z powołania . . . . . . . . . 230 II. Charakter prawny aktu powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 III. Cechy charakterystyczne stosunków pracy z powołania . . . . . 232

    § 39. Stosunki pracy z mianowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 II. Zakres podmiotowy stosunków pracy z mianowania . . . . . . . . 234 III. Charakter prawny aktu mianowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 IV. Cechy charakterystyczne stosunków pracy z mianowania . . . . 235

    § 40. Stosunki pracy z wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236§ 41. Spółdzielcze stosunki pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

    Rozdział IX. Elastyczne i nietypowe formy zatrudnienia pracowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

    § 42. Pojęcie elastycznych i nietypowych form zatrudnienia pracowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

    § 43. Koncepcja flexicurity. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243§ 44. Praca tymczasowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

    I. Ogólna charakterystyka pracy tymczasowej i najważniejsze definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

    II. Zasady zatrudniania pracowników tymczasowych i kierowania tych pracowników do wykonywania pracy tymczasowej. . . . . 247

    III. Realizacja zatrudnienia tymczasowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250§ 45. Telepraca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

    I. Uwagi wprowadzające i kluczowe pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . 251 II. Warunki stosowania telepracy przez pracodawcę. . . . . . . . . . . 253

    Rozdział X. Wynagrodzenie za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256§ 46. Pojęcie i charakter prawny wynagrodzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

    I. Cechy i definicja wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . 256 II. Przedmiot wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

    § 47. Podstawy prawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261§ 48. Metody ustalania wynagrodzenia i systemy wynagradzania . . . . . . 264§ 49. Składniki wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

    I. Składniki wynagrodzenia jako element polityki kadrowej . . . . 266 II. Wynagrodzenie minimalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 III. Wynagrodzenie zasadnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 IV. Dodatki, premie i nagroda jubileuszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

    § 50. Ochrona wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 I. Środki ochrony wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 II. Wyłączenie zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia . . . . . . . 270 III. Termin, miejsce i czas wypłaty wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . 271 IV. Pieniężna forma wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

  • XIV Spis treści

    V. Odliczenia i potrącenia z wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . 273 VI. Kwota wolna od potrąceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

    § 51. Świadczenia majątkowe związane z pracą niestanowiące wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

    § 52. Ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

    Rozdział XI. Obowiązki pracodawcy i pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . 280§ 53. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281§ 54. Obowiązki pracodawcy określone w art. 94 KP . . . . . . . . . . . . . . . . 282§ 55. Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291§ 56. Obowiązek pracodawcy wydania świadectwa pracy . . . . . . . . . . . . 296§ 57. Obowiązki pracownika określone w art. 100 KP . . . . . . . . . . . . . . . 300§ 58. Zakaz konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

    Rozdział XII. Czas pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310§ 59. Źródła regulacji czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

    I. Polskie regulacje czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 II. Międzynarodowe i unijne regulacje czasu pracy . . . . . . . . . . 312

    § 60. Pojęcia i instytucje dotyczące czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 I. Czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 II. Wymiar czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 III. Norma czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 IV. Niepełny wymiar czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 V. Pięciodniowy tydzień pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 VI. Okres rozliczeniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 VII. Doba pracownicza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 VIII. Okres odpoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 IX. Praca zmianowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 X. Rozkład czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 XI. System czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 XII. Praca w nocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 XIII. Przestój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 XIV. Dyżur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 XV. Podróż służbowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

    § 61. Odpoczynek dobowy i tygodniowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 II. Odpoczynek dobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 III. Odpoczynek tygodniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

    § 62. Systemy czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 II. Podstawowy czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 III. Równoważny czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 IV. Skrócony czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 V. Zadaniowy czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 VI. Czas pracy w ruchu ciągłym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

  • XVSpis treści

    § 63. Praca w dni wolne od pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 II. Praca w dzień wolny od pracy z tytułu przeciętnie

    pięciodniowego tygodnia pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 III. Praca w niedziele i święta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

    § 64. Rekompensowanie pracy w nocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352§ 65. Praca w godzinach nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

    I. Pojęcie i przesłanki zlecania pracy w godzinach nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

    II. Limity godzin nadliczbowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 III. Praca w godzinach nadliczbowych w niepełnym wymiarze

    czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 IV. Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych . . . . . . 358

    § 66. Czas pracy osób na stanowiskach kierowniczych. . . . . . . . . . . . . . . 360§ 67. Ewidencja czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

    Rozdział XIII. Urlopy pracownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365§ 68. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365§ 69. Urlopy wypoczynkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

    I. Pojęcie i charakter prawny urlopu wypoczynkowego . . . . . . . 366 II. Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego. Wymiar urlopu

    wypoczynkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 III. Sposób realizacji prawa do urlopu wypoczynkowego . . . . . . . 377 IV. Świadczenia przysługujące z tytułu urlopu wypoczynkowego 387

    § 70. Urlop bezpłatny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

    Rozdział XIV. Uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem . . . 395§ 71. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395§ 72. Zakaz zatrudniania przy pracach szczególnie uciążliwych lub

    szkodliwych dla zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399§ 73. Uprawnienia przysługujące w okresie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401§ 74. Uprawnienia przysługujące w związku z wychowywaniem dziecka 408

    Rozdział XV. Zatrudnianie młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421§ 75. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421§ 76. Pojęcie młodocianego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426§ 77. Warunki dopuszczalności zatrudniania młodocianych . . . . . . . . . . . 428§ 78. Przygotowanie zawodowe młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429§ 79. Obowiązek dokształcania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432§ 80. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie

    zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433§ 81. Szczególna ochrona zdrowia młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434§ 82. Urlopy wypoczynkowe młodocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

  • XVI Spis treści

    Rozdział XVI. Powszechna ochrona pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438§ 83. Pojęcie ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438§ 84. Podstawy prawne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440§ 85. Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . . 442

    I. Charakterystyka obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . 442 II. Rodzaje obowiązków pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

    § 86. Obowiązki innych podmiotów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

    § 87. Środki realizacji prawa pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

    § 88. Wewnętrzne (zakładowe) instytucje ochrony pracy . . . . . . . . . . . . . 452 I. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 II. Konsultacje oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . 455

    § 89. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 I. Pojęcie wypadku przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 II. Tryb ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 460 III. Pojęcie choroby zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462 IV. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób

    zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 1. Prawo do świadczeń i ich rodzaje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 2. Utrata prawa do świadczeń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466 3. Zbieg tytułów do świadczeń wypadkowych z innymi

    tytułami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 4. Świadczenia uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 5. Odszkodowanie za przedmioty utracone . . . . . . . . . . . . . . . 469

    Rozdział XVII. Nadzór nad warunkami zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . 470§ 90. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470§ 90a. Państwowa Inspekcja Pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472§ 91. Społeczna inspekcja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478

    Rozdział XVIII. Odpowiedzialność pracownicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481§ 92. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481§ 93. Odpowiedzialność porządkowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482§ 94. Odpowiedzialność dyscyplinarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489§ 95. Odpowiedzialność materialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

    Rozdział XIX. Zbiorowe prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508§ 96. Ogólna charakterystyka zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . 509

    I. Przedmiot zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509 II. Podmioty zbiorowego prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511

    § 97. Związki zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 II. Wolności związkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512 III. Struktury związków zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 IV. Utworzenie związku zawodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

  • XVIISpis treści

    V. Cele, zadania i uprawnienia związków zawodowych . . . . . . . . 515 VI. Status prawny zakładowej (międzyzakładowej) organizacji

    związkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517§ 98. Pozazwiązkowe przedstawicielstwo pracowników. . . . . . . . . . . . . . 519

    I. Przedstawicielstwa zinstytucjonalizowane . . . . . . . . . . . . . . . . 519 1. Rady pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 2. Europejskie rady zakładowe i inni przedstawiciele załóg

    w przedsiębiorstwach ponadnarodowych . . . . . . . . . . . . . . 520 3. Rady pracownicze w przedsiębiorstwach państwowych . . . 523

    II. Przedstawicielstwo niezinstytucjonalizowane . . . . . . . . . . . . . 523§ 99. Organizacje pracodawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524§ 100. Rozwiązywanie sporów zbiorowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

    I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 II. Pojęcie, przedmiot i strony sporu zbiorowego . . . . . . . . . . . . . 526 III. Procedura rozwiązywania sporu zbiorowego – rokowania,

    mediacje i arbitraż społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 IV. Strajk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528

    § 101. Dialog trójstronny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530

    Rozdział XX. Rozwiązywanie sporów i przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532

    § 102. Uwagi wstępne i terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532§ 103. Polubowne rozwiązywanie sporów ze stosunku pracy . . . . . . . . . . 534§ 104. Ugoda w sporze ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535§ 105. Komisje pojednawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538§ 106. Sąd polubowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542§ 107. Rozstrzyganie spraw z zakresu prawa pracy przez sądy pracy . . . . 542

    I. Ustrój sądów pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542 II. Sprawy z zakresu prawa pracy rozpoznawane przez sądy

    pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545 1. Sprawy o roszczenia ze stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 545 2. Sprawy o roszczenia związane ze stosunkiem pracy . . . . . . 548 3. Sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy . . . . . . . . . . . . 550 4. Sprawy o roszczenia z innych stosunków prawnych . . . . . . 550 5. Sprawy o odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy

    i chorób zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550 6. Sprawy niemieszczące się w definicji „spraw z zakresu

    prawa pracy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551 7. Sprawy niepodlegające właściwości sądów pracy . . . . . . . . 551

    III. Katalog spraw rozpoznawanych przez sądy pracy . . . . . . . . . . 552 1. Sprawy z powództwa pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552 2. Sprawy z powództwa pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554 3. Sprawy z powództwa związków zawodowych . . . . . . . . . . 554 4. Sprawy z odwołania stron układu zbiorowego pracy . . . . . 554

    IV. Właściwość rzeczowa i miejscowa sądów pracy . . . . . . . . . . . 555 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555

  • XVIII Spis treści

    2. Właściwość rzeczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555 3. Właściwość miejscowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556 4. Przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu . . . . . 556

    V. Zdolność sądowa i procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557 1. Zdolność sądowa i procesowa pracownika . . . . . . . . . . . . . 557 2. Zdolność sądowa i procesowa pracodawcy . . . . . . . . . . . . . 558

    VI. Pełnomocnicy procesowi i inspektorzy pracy . . . . . . . . . . . . . 560 VII. Postępowanie przed sądami pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560

    1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560 2. Zasady postępowania odrębnego w sprawach z zakresu

    prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5612.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5612.2. Zasada szczególnej ochrony uzasadnionych interesów

    pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5622.3. Zasada ograniczonego formalizmu procesowego . . . . . 5632.4. Zasada szybkości postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5632.5. Zasada ugodowego załatwiania sporów . . . . . . . . . . . . 5642.6. Zasada ograniczonej odpłatności . . . . . . . . . . . . . . . . . 564

    3. Koszty procesu w sprawach z zakresu prawa pracy . . . . . . . . . . . 564§ 108. Wybrane zagadnienia egzekucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566§ 109. Przedawnienie roszczeń, terminy zawite i terminy podobne

    do terminów zawitych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 I. Przedawnienie roszczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 II. Terminy zawite i terminy podobne do terminów zawitych . . . 570

    Rozdział XXI. Odpowiedzialność pracodawców za naruszenie przepisów prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572

    § 110. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572§ 111. Odpowiedzialność majątkowa (odszkodowawcza) pracodawcy . . 573§ 112. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom

    pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574§ 113. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę

    zarobkową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578

    Rozdział XXII. Promocja zatrudnienia i przeciwdziałanie bezrobociu 581§ 114. Problematyka społeczno-ekonomiczna bezrobocia. . . . . . . . . . . . . 581§ 115. Problematyka prawna bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587

    I. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587 II. Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia

    i przeciwdziałania bezrobociu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588 III. Pojęcie bezrobotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 IV. Świadczenia dla bezrobotnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596 V. Działania na rzecz osób pozostających w szczególnej sytuacji

    na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599

    indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603

  • wykaz skrótów1. Źródła prawaBHPR .................... rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.9.1997 r.

    w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.)

    EKPC ..................... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolno-ści sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)

    EKS ....................... Europejska Karta Społeczna z 18.10.1961 r. (Dz.U. 1999, Nr 8, poz. 67 ze zm.)

    InfPracU ................ ustawa z 7.4.2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowa-dzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550 ze zm.)

    KC ........................ Kodeks cywilny KK ......................... Kodeks karnyKonstytucja RP ..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,

    poz. 483 ze zm.)KP .......................... Kodeks pracyKPC ....................... Kodeks postępowania cywilnego KPP ....................... Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 83

    z 30.3.2010 r., s. 389)KPW ....................... Kodeks postępowania w sprawach o wykroczeniaKRO ....................... Kodeks rodzinny i opiekuńczyKW ......................... Kodeks wykroczeń MinWynagrU ......... ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę

    (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.)OchrRoszczPracU .. ustawa z 13.7.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie

    niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.)PIPU ....................... ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn.

    Dz.U. z 2012 r. poz. 404 ze zm.)PPGSiK .................. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kul-

    turalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169)

    PracSamU .............. ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)

    PracTymczasU ....... ustawa z 9.7.2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.)

    PracUrzPańU .......... ustawa z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.)