dr hab. Michał Wojewoda

Prawo prywatne międzynarodowe

w praktyce

radcy prawnego

• Umowa handlowa – polska spółka z o.o. importuje tkaniny

z Włoch – duża partia towaru okazuje się wadliwa – trzeba

wystąpić z reklamacją i sformułować odpowiedzenie roszczenia;

• Wypadek drogowy Polaka na terytorium Węgier – sprawcą

Czech, pojazd sprawcy nie był ubezpieczony – poszkodowany

prosi o poradę prawną – chce wystąpić z roszczeniami

odszkodowawczymi;

• Polka - matka 3-letniego dziecka urodzonego podczas jej

zatrudnienia w Holandii prosi o poradę prawną odnośnie do

możliwości dochodzenia alimentów od ojca – obywatela

Niemiec, który w Holandii uznał dziecko;

• Polak zamieszkały w Wielkiej Brytanii przyjechał na wakacje

do Polski. Posiada duży majątek w kilku krajach. Potrzebuje

porady prawnej odnośnie do sposobu rozrządzenia majątkiem

w testamencie.

Co łączy powyższe przykłady?

• Cecha wspólna?

Co łączy powyższe przykłady?

• Cecha wspólna?

→ Dobrze widoczny element międzynarodowy

(choć sprawy z bardzo różnych zakresów)

Co łączy powyższe przykłady?

• Cecha wspólna?

→ Dobrze widoczny element międzynarodowy.

(choć sprawy z bardzo różnych zakresów)

• Kluczowe pytanie - jakie prawe jest tu właściwe?

Co łączy powyższe przykłady?

• Cecha wspólna?

→ Dobrze widoczny element międzynarodowy.

(choć sprawy z bardzo różnych zakresów)

• Kluczowe pytanie - jakie prawe jest tu właściwe?

→ Wcale nie musi to być prawo polskie.

Co łączy powyższe przykłady?

• Cecha wspólna?

→ Dobrze widoczny element międzynarodowy.

(choć sprawy z bardzo różnych zakresów)

• Kluczowe pytanie - jakie prawe jest tu właściwe?

→ Wcale nie musi to być prawo polskie.

• Jak to prawo ustalić? Czy będziemy w stanie udzielić pomocy prawnej?

Poszukiwanie prawa właściwego

Domena prawa prywatnego międzynarodowego.

Dziedzina o rosnącym znaczeniu praktycznym (rosnąca liczba spraw z elementem obcym), ale prawnicy słabo przygotowani w tym zakresie.

Na studiach prawniczych przedmiot często fakultatywny.

Brak uwzględnienia p.p.m. w ramach programu szkoleń na aplikacjach radcowskiej czy adwokackiej.

Rzadko w ramach szkoleń ustawicznych.

Intensyfikacja obrotu międzynarodowego

• Możliwe podejścia do problemu:

– Własne prawo do wszystkich na danym terytorium – trudne do przyjęcia (tzw. terytorializm prawny)

– Prawo "idzie za osobą": Polak w Anglii zawsze Polakiem, Anglik w Polsce zawsze Anglikiem itp., itd. – nierealne (personalizm prawny)

– Każdorazowe ważenie interesów w stosowaniu prawa różnych państw (jak w USA: nieefektywne i niepewne)

– Ustanowienie i stosowanie specjalnych norm prawnych, które wyznaczą sferę zastosowania prawa poszczególnych państw, szukając kompromisu pomiędzy ekstremami: terytorializmem i personalizmem.

Pojęcie prawa prywatnego międzynarodowego

Prawo prywatne międzynarodowe (sensu stricto) - zespół norm prawnych, których zadaniem jest rozgraniczenie sfer zastosowania różnych porządków prawnych poprzez wskazanie systemu prawnego właściwego dla merytorycznego rozstrzygnięcia danej kwestii prawnej z zakresu prawa prywatnego (prawa cywilnego, handlowego, rodzinnego, czy prawa pracy)

Pojęcie p.p.m. – ciąg dalszy

• Potrzeba sięgnięcia do p.p.m. gdy w sprawie element obcy – związek sprawy z więcej niż jednym państwem (por. art. 1 p.p.m. z 2011 r.)

• Tylko konflikty z zakresu prawa prywatnego(!)

• Co innego kwestia kolizji jurysdykcyjnych – poszukiwanie sądu kompetentnego dla rozstrzygnięcia sprawy → międzynarodowa procedura cywilna (prawo prywatne międzynarodowe sensu largissimo)

Jeżeli potrzebne rozstrzygnięcie sądowe, to problem jurysdykcyjny ma znaczenie pierwotne – trzeba ustalić, jaki sąd ma jurysdykcję.

Każdy sąd stosuje własne prawo prywatne międzynarodowe.

Prawo kolizyjne

Prawo prywatne międzynarodowe a międzynarodowa procedura cywilna

Cecha wspólna obu dyscyplin prawniczych – pojawiają się w nich tzw. normy kolizyjne:

Międzynarodowa procedura cywilna pozwala rozstrzygać konflikty jurysdykcyjne (kwestia właściwości sądu)

W przypadku p.p.m. chodzi o rozgraniczenie sfery zastosowania różnych porządków merytorycznych (kwestia właściwości prawa)

Etapy rozumowania w sprawie (sądowej) z elementem obcym

1) Jaki sąd właściwy?

2) Jakie prawo właściwe? (sąd stosuje własne normy kolizyjne) → p.p.m. sensu stricto

+ rozstrzygnięcie sprawy według prawa wskazanego przez normy kolizyjne

3) Jeżeli chcemy się powołać na to rozstrzygnięcie w innym państwie dodatkowy problem – kwestia uznania oraz wykonalności obcych orzeczeń sądowych

Każde państwo ma możliwość stosowania przymusowej egzekucji rozstrzygnięć tylko w swoich własnych granicach

→ 1+3: domena międzynarodowej procedury cywilnej

Normy prawa prywatnego międzynarodowego

Normy kolizyjne p.p.m. nie dają rozstrzygnięcia merytorycznego – wskazują jedynie system prawny, właściwy dla danej kwestii prawnej (tzw. normy drugiego stopnia, normy o innych normach) – „drogowskaz”

• Budowa normy kolizyjnej – zakres i łącznik.

• Różne normy kolizyjne dla różnych zakresów (trudna niekiedy kwestia kwalifikacji).

• Pojęcie statutu - prawo właściwe dla danego zakresu

• Rozmaite łączniki kolizyjne (kryteria, powiązania pozwalające znaleźć prawo właściwe).

• Dodatkowo subokreślnik temporalny – odpowiada na pytanie na jaką chwilę uwzględnić dane powiązanie.

Normy kolizyjne – przykłady z ustawy p.p.m. z 2011 r.

Art. 11 ust. 1 ppm: Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

Art. 41 ust. 1 ppm: Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

Art. 23 ust. 1 zd. 1 ppm: Pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę.

Art. 55 ust. 4 ppm: Uznanie dziecka poczętego lecz nienarodzonego podlega prawu ojczystemu matki z chwili uznania.

Normy prawa prywatnego międzynarodowego

Występują też normy pomocnicze – obejmują różne instytucje części ogólnej p.p.m. – np. odesłanie, prawo niejednolite, klauzula porządku publicznego, czy tzw. przepisy wymuszające swe zastosowanie.

UWAGA! Instytucje części ogólnej mogą się przedstawiać różnie w różnych aktach prawnych - w ustawie krajowej, w rozporządzeniach, w konwencjach

– np. odesłanie (kwestia stosowania norm kolizyjnych prawa wskazanego) – w ustawie p.p.m. zasadniczo odesłanie zwrotne (art. 5), w konwencji haskiej o odpowiedzialności rodzicielskiej tylko odesłanie dalsze, w rozporządzeniu spadkowym oba rodzaje odesłania, w rozporządzeniach rzymskich odesłanie wyłączone.

Normy MERYTORYCZNE prawa prywatnego międzynarodowego

Pojawiają się także normy merytoryczne p.p.m. (prawo prywatne międzynarodowe sensu largo)

tzw. prawo jednolite (ujednolicone) – w niektórych sferach stosunków udało się

ujednolicić regulację prawa materialnego na poziomie międzynarodowym – wtedy normy kolizyjne nie są potrzebne (w zakresie w jakim nastąpiło ujednolicenie)

np. konwencja wiedeńska z 1980 r. o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów

konwencja CMR z 1956 r. o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów

ŹRÓDŁA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

– partykularyzm prawa kolizyjnego – normy p.p.m. to normy krajowe – w różnych krajach różne regulacje prawa prywatnego międzynarodowego

Dzisiaj obserwujemy jednak postępującą harmonizację czy wręcz ujednolicenie przepisów kolizyjnych, zwłaszcza na poziomie Unii Europejskiej

→ źródła krajowe i międzynarodowe

– istnieje odpowiednia hierarchia źródeł(!)

ŹRÓDŁA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

Nie tylko ustawa ppm (!)

Pierwszeństwo konwencji międzynarodowych oraz prawa unijnego (art. 90 i 91 Konstytucji RP): - Konwencje multilateralne

- działania Konferencji haskiej prawa prywatnego międzynarodowego;

- działania ONZ (tzw. konwencje UNCITRAL);

- Duże znaczenie konwencji bilateralnych, których Polska jest stroną (ok. 30 konwencji o pomocy prawnej, gdzie występują normy kolizyjne)

- Rozporządzenia Unii Europejskiej

Konwencje multilateralne

Najważniejsze wielostronne konwencje kolizyjne:

• Konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych, sporządzona dnia 4 maja 1971 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 585)

• Konwencja haska dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona 5 października 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284)

• Konwencja haska o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w dniu 19 października 1996 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158)

• Protokół haski o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych z 23.11.2007 (Dz.U. UE z 2009 r. L 331, s.19)

Konwencje multilateralne

Prawo jednolite • Konwencja Wiedeńska z 1980 r. o umowach

międzynarodowej sprzedaży towarów (Dz.U. z 1997 r., nr 45, poz. 286)

• Konwencja Nowojorska z 1974 r. o przedawnieniu roszczeń wynikających z umów międzynarodowej sprzedaży towarów (Dz.U. z 1997 r. Nr 45, poz. 282)

• Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238)

Prawo Unii Europejskiej

Unifikacja na poziomie Unii Europejskiej – rozporządzenia kolizyjne (w zakresie p.p.m. oraz m.p.c.) wydawane od czasu rozszerzenia kompetencji unijnej na zagadnienia współpracy sądowej w sprawach cywilnych (traktat Amsterdamski z 1997 r.).

UWAGA! Nie wszystkie państwa uczestniczą – Dania wyłączona, Wlk. Brytania oraz Irlandia – opcja przystąpienia; dodatkowo możliwość podjęcia wzmocnionej współpracy między zainteresowanymi państwami → należy zwracać uwagę na znaczenie pojęcia „państwo członkowskie” w poszczególnych rozporządzeniach.

Rozporządzenia z zakresu czystego p.p.m. lub ‘mieszane’ (dotyczące także problemów m.p.c.)

Rozporządzenia unijne (p.p.m.) • Rozporządzenie Rzym II nr 864/2007, dotyczące prawa właściwego dla

zobowiązań pozaumownych – stosowane od 11 stycznia 2009 r.;

• Rozporządzenie Rzym I nr 593/2008 dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań umownych – stosowane od 17 grudnia 2009 r.;

• Rozporządzenie nr 4/2009 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (w kwestii prawa właściwego zawiera odwołanie do Protokołu haskiego z 2007 r.) – stosowane od 18.06.2011;

• Rozporządzenie nr 1259/2010 w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej - stosowane od 21 czerwca 2012 r. (nie obowiązuje w PL);

• Rozporządzenie nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia eur. poświadczenia spadkowego – stosowane od 17.08.2015 r.

Źródła krajowe

Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (zastąpiła p.p.m. z 1965 r.) -ustawa weszła w życie 16 maja 2011 r. (vacatio legis 30 dni)

Akt prawny znacznie bardziej rozbudowany niż poprzednia ustawa z 1965 r. - ponad dwa razy więcej artykułów (81/38);

Przepisy ogólne (1-10), część szczególna (11-67), przepisy przejściowe i końcowe (68-81).

Duża szczegółowość norm kolizyjnych ustawy.

Źródła krajowe

Polska ustawa p.p.m. z 2011 r. przypomina wyraźnie o źródłach międzynarodowych, kierując do aktów unijnych lub konwencji multilateralnych:

- zobowiązania umowne (art. 28), zobowiązania pozaumowne (art. 33), wypadki drogowe (art. 34), władza rodzicielska (art. 56), opieka i kuratela nad małoletnimi (art. 59), alimentacja (art. 63), sprawy spadkowe (art. 66a).

Dodatkowo trzeba jednak pamiętać o pierwszeństwie konwencji bilateralnych oraz o aktach prawa jednolitego(!)

Źródła krajowe c.d.

Pojedyncze normy kolizyjne także w innych aktach krajowych:

• ustawa z 18 września 2001 r. – Kodeks morski (art. 355–357);

• ustawa z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (art. 3a);

• ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (art.13);

• ustawa z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (art. 77–84);

• ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (art. 62–68).

Rola profesjonalnego pełnomocnika w sprawie z elementem obcym - współczesny p.p.m. elastyczny

→ miejsce na dużą aktywność pełnomocników

Na etapie przedprocesowym - kwestia wyboru prawa (ew. wyboru sądu) w różnych sferach stosunków - kwestia przewidzenia, jakie prawo właściwe dla danej kwestii prawnej

Na etapie procesowym • argumentacja, jaka norma kolizyjna podlega zastosowaniu (konkurencja

źródeł prawa, kwalifikacja) • wykazywanie występowania danego powiązania (np. dowodzenie miejsca

zwykłego pobytu) • powoływanie się na tzw. klauzule korekcyjne • wykazywanie najściślejszego związku sprawy (w różnych przypadkach) • odwołanie do norm koniecznego stosowania lub do klauzuli ordre public • dowodzenie treści prawa obcego • przedstawianie koncepcji rozstrzygnięcia opartej na prawie obcym

Wybór prawa – łącznik subiektywny gdy na wybór pozwala norma kolizyjna

Akty międzynarodowe: - art. 3 rozporządzenia Rzym I – zobowiązania umowne - art. 14 rozporządzenia Rzym II - zobowiązania pozaumowne - art. 22 rozporządzenia spadkowego – sprawy spadkowe - art. 7-8 protokołu haskiego - zobowiązania alimentacyjne

Ustawa p.p.m.: - art. 23.1 – pełnomocnictwo - art. 32.1 – zobowiązania z jednostronnych czynn. pr. - art. 39.1 – umowa o arbitraż - art. 52 – stosunki majątkowe małżeńskie (w tym intercyza) + art. 4 p.p.m. – przepis ogólny

Wybór swobodny lub ograniczony.

W ‘zapasie’ zawsze łączniki obiektywne(!)

Wybór prawa w toku procesu Wyrok SA Poz z 24 stycznia 2006 r., I ACa 795/05: W sytuacji, kiedy strony umowy mogły swobodnie wybrać

prawo, według którego ułożą swoje stosunki, a pozwany podniósł zarzut przedawnienia powołując się na prawo polskie i powód nie zaoponował przeciwko zastosowaniu tego prawa - przyjąć należy, że takie prawo strony wybrały.

Glosy zdecydowanie krytyczne: Ł. Żarnowiec, M. Zachariasiewicz, PS 2009/2/51-72 M. Pilich, St.Iur. 2008/49/294-300 U podstaw wyboru prawa leży zawsze rzeczywista wola stron. Dlatego też zasada qui tacet consentit najczęściej nie powinna być stosowana przez sąd do określenia, czy nastąpił wybór prawa. Z samego milczenia nie sposób wysnuwać konkluzji, że strony doszły do porozumienia w sprawie statutu.

Wybór prawa w toku procesu

Wyrok SN z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 48/12:

Sam fakt, że strony odwołują się do tego samego prawa nie musi oznaczać, iż dokonały zgodnego wyboru prawa, gdyż może się to wiązać jedynie ze sporem o kwestie merytoryczne, bez związku z aspektem kolizyjnoprawnym, a także może być wynikiem błędu co do prawa właściwego.

Łączniki obiektywne

– Łączniki personalne (oparte na cesze osoby)

• obywatelstwo, miejsca zamieszkania, miejsce zwykłego pobytu osoby fizycznej;

• siedziba lub miejsce utworzenia osoby prawnej

– Łączniki przedmiotowe

• miejsce położenia rzeczy, miejsce dokonania czynności, miejsce wykonania zobowiązania, miejsce powstania szkody, siedziba sądu i inne…

Łączniki personalne Ustawa p.p.m. vs. źródła międzynarodowe

Obywatelstwo - Konflikty obywatelstw (pozytywne i negatywne) → uprzywilejowanie obywatelstwa polskiego w art. 2.1 p.p.m.

(w aktach międzynarodowych może być inaczej!)

Miejsce zamieszkania a zwykły pobyt – element obiektywny (faktyczne przebywanie) – element subiektywny (zamiar – różne natężenie) Zwykły pobyt coraz bardziej popularnym łącznikiem personalnym – teoria centrum życiowego.

Siedziba - zasadniczo siedziba głównego organu zarządzającego (zob. art. 19.1 Rzym I oraz art. 23.1 Rzym II)

Łącznik (naj)ściślejszego związku Samodzielnie – art. 67 p.p.m. W ramach kaskady łączników – art. 51 p.p.m. Zastępczo – art. 10 §1 p.p.m. Korekcyjnie – art. 32.2, art. 43 p.p.m. - rozporządzenie Rzym I (art. 4.3, 5.3, 7.2 in fine, 8.4) - rozporządzenie Rzym II (art. 4.3, 10.4, 11.4, 12.2.c) „Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że zobowiązanie pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane podstawowo, stosuje się prawo tego innego państwa.” Nie ma jednak ogólnej klauzuli korekcyjnej. Przy łączniku ścisłego (najściślejszego) związku potrzebna szczegółowa ocena całokształtu okoliczności sprawy i uwzględnienie powiązań z poszczególnymi porządkami prawnymi.

Sprawy sądowe z elementem obcym

Dwa etapy rozstrzygania sprawy:

1) Analiza kolizyjna → jakie prawo jest właściwe?!

2) Analiza merytoryczna na gruncie prawa właściwego

Problem, gdy trzeba zastosować prawo obce – jak dotrzeć do jego treści? Kogo obciąża obowiązek stwierdzenia treści właściwego prawa obcego? Jakie są obowiązki strony?

Art. 1143 §1 zd. 1 k.p.c. - sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce. Można jednak pomóc sądowi.

Stwierdzenie treści prawa obcego

Otwarty katalog środków stwierdzenia treści prawa obcego:

Art. 1143 §1 zd. 2 k.p.c. - Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej.

§3. Celem ustalenia treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej (…) sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych.

Najczęściej biegły ad hoc – także instytut naukowy, ew. osoba, która na zlecenie sądu jest w stanie poznać i przeanalizować prawo obce.

Kwestia czasu, kosztów.

Stwierdzenie treści prawa obcego

Formy zinstytucjonalizowane (wszędzie istotny udział Min. Sprawiedliwości):

• Konwencja londyńska z 1968 r. o informacji o prawie obcym (Dz.U. z 1994 r. Nr 64, poz. 272);

• Europejska Sieć Sądowa (decyzja Parl. Eur. i Rady z 18.06.2009 r. zmieniająca decyzję Rady UE z 2001 r. Dz.U. UE L-168/35);

• Konwencje bilateralne o pomocy prawnej;

• Umowa z Królestwem Belgii o informacji prawnej z 1986 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 46, poz.267).

Stwierdzenie treści prawa obcego Wyrok SN z 11 stycznia 2008 r. (V CSK 372/07): Art. 1143 k.p.c. nie zobowiązuje sądu (…) do zwracania się o opinię biegłego lub stanowisko Ministra Sprawiedliwości. Źródłem stwierdzenia prawa obcego mogą być także inne środki, których nie wymienia wspomniany przepis. Tylko więc jeżeli sąd (…) we własnym zakresie nie jest w stanie ustalić treści prawa obcego powinien skorzystać z zagwarantowanej tym przepisem możliwości. Wyrok SN z 23.05.2013, II CSK 250/12 W celu stwierdzenia treści obcego prawa dopuszczalne jest korzystanie z dzienników ustaw państw obcych, innych zbiorów tekstów prawnych, publikacji naukowych oraz stron internetowych, na których publikowane są teksty ustaw.

Portal Komisji Europejskiej „e-sprawiedliwość”: https://e-justice.europa.eu/content_member_state_law-6-pl.do

Możliwe także wykorzystanie pomocy placówek konsularnych.

Problem taktyki procesowej

1. Etap kolizyjny - próba rozstrzygnięcia sprawy według prawa polskiego bez

poruszania problematyki prawa kolizyjnego - pozostawienie sobie argumentacji kolizyjnej ‘w odwodzie’ -

twierdzenia i zarzuty dotyczące właściwości prawa obcego nie są ograniczone terminami prekluzyjnymi

Wyrok SN z 9.05.2007 (II CSK 60/07): W sprawie, w której zachodzi potrzeba stosowania prawa

materialnego zagranicznego, sąd drugiej instancji stosuje prawo obce niezależnie od podniesienia tej kwestii po raz pierwszy w apelacji oraz niezależnie od wykazania przez stronę skarżącą treści prawa obcego.

Zarzut niezastosowania normy kolizyjnej i właściwego prawa możliwy w przemówieniu końcowym w II instancji.

Problem taktyki procesowej 2. Etap rozstrzygania sprawy, w której właściwe prawo obce

Wyroki SN z 3.03.2011, II PK 268/10 oraz z 14.07.2010, VCSK 7/10 Obowiązkiem sądu, a nie strony jest podejmowanie wszystkich czynności - w tym uzyskanie dostępu do tekstu i do przyjętej interpretacji prawa zagranicznego - umożliwiających należyte zorientowanie się w stanie normatywnym stanowiącym podstawę orzekania. Aktywność stron w tym zakresie może być oczywiście pomocna, ale jej braku nie można negatywnie sankcjonować.

a) przygotowanie spójnej koncepcji rozstrzygnięcia opartej na prawie obcym i konsekwentne prezentowanie przyjętej koncepcji, ewentualnie

b) podnoszenie, że nie uda się ustalić treści prawa właściwego w rozsądnym terminie (kwestia przewlekłości postępowania) – forsowanie właściwości prawa polskiego jako statutu zastępczego.

Statut zastępczy

Nie zawsze możliwe ustalenie treści właściwego prawa obcego.

Zasada ogólna: Art. 10 ust. 2 p.p.m. - Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

Przypadki szczególne: Art. 3 ust. 1 p.p.m. - Jeżeli ustawa przewiduje właściwość

prawa ojczystego, a (…) nie można ustalić treści prawa ojczystego [danej osoby], stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.

Sąd musi jednak zawsze podjąć konkretne starania zmierzającego do ustalenia treści prawa obcego.

Środki zaskarżenia

Najczęstsze zarzuty: - niezastosowanie normy kolizyjnej - niewłaściwe zastosowanie normy kolizyjnej - błędne zastosowanie właściwego prawa obcego * teoretycznie także zarzut naruszenie procedury ustalania

prawa obcego Są to wszystko zarzuty naruszenia prawa – dopuszczalna

zatem nie tylko apelacja, ale także skarga kasacyjna (w sprawach kasacyjnych).

Jeżeli zarzut apelacyjny wskazuje na rozstrzygnięcie sprawy według niewłaściwego prawa → nierozpoznanie istoty sprawy (powinno zapaść orzeczenie kasatoryjne – art. 386 §4 k.p.c.)

• Umowa handlowa – polska spółka z o.o. importuje tkaniny z Włoch – duża partia towaru okazuje się wadliwa – trzeba wystąpić z reklamacją i sformułować roszczenia

Jurysdykcja: rozporządzenie Bruksela I - wersja przekształcona 1215/2012 (art. 4 – sąd miejsca zamieszkania pozwanego, art. 7.1 – sąd miejsca wykonania zobowiązania, miejsca dostawy) Prawo właściwe- SPRZEDAŻ - Roszczenia dotyczące wad: - prawo jednolite - Konwencja Wiedeńska z 1980 r. (Polska oraz Włochy są stroną) – art. 45 i nast. - środki ochrony w razie naruszenia umowy przez sprzedającego Przedawnienie: - Konwencja Nowojorska 1974(?)

- Przepisy p.p.m. – rozporządzenie Rzym I – art. 4 (prawo miejsca zwykłego pobytu sprzedawcy)

Ł. Żarnowiec, M. Zachariasiewicz, PS 2009/2/51-72

• Wypadek drogowy Polaka na terytorium Węgier – sprawcą Czech, pojazd sprawcy nie był ubezpieczony – poszkodowany prosi o poradę prawną – chce wystąpić z roszczeniami odszkodowawczymi (szkoda na osobie).

Jurysdykcja - rozporządzenie Bruksela I - wersja przekształcona 1215/2012 (art. 4 – właściwość sądu pozwanego, art. 7.1.2 – właściwość miejsca zdarzenia)

Prawo właściwe Konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 r. - art. 3 – właściwe prawo państwa, w którym wystąpił wypadek –Węgry nie są jednak stroną konwencji(!) Rozporządzenie Rzym II – art. 4 - prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę.

• Polka - matka 3-letniego dziecka urodzonego podczas jej zatrudnienia w Holandii prosi o poradę prawną odnośnie do możliwości dochodzenia alimentów od ojca – obywatela Niemiec, który w Holandii uznał dziecko.

Jurysdykcja - rozporządzenie alimentacyjne 4/2009 Zasady ogólne:

- art. 3 – właściwość sądu zwykłego miejsca pobytu wierzyciela lub pozwanego, ewentualnie właściwość związana ze sprawą główną (rozwód, separacja, władza rodzicielska).

Prawo właściwe - rozporządzenie alimentacyjne 4/2009 wskazuje na Protokół haski z 2007 r.

Zasada ogólna: - art. 3.1 – właściwe prawo państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu

• Polak zamieszkały w Wielkiej Brytanii przyjechał na wakacje do Polski. Posiada duży majątek w kilku krajach. Potrzebuje porady prawnej odnośnie do sposobu rozrządzenia majątkiem w testamencie.

Prawo właściwe - Rozporządzenie spadkowe 650/2012 Art. 21. 1. Jeżeli przepisy niniejszego rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. 2. W przypadku gdy wyjątkowo, ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo, którego prawo byłoby właściwe na mocy ust. 1, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa Art. 22. 1. Każdy może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku. Każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. 2. Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia.

Jurysdykcja - rozporządzenie spadkowe 650/2012

Zasada ogólna: Art. 4 - Sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku. Możliwość przeprowadzenia sprawy w Polsce – różne podstawy: art. 5.1 – umowa prorogacyjna; art. 7 – jurysdykcja sądu, którego prawo wybrał spadkodawca; art. 10.1 – jurysdykcja sądu państwa członkowskiego, w którym składniki majątku, jeśli miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w państwie innym niż członkowskie.

PODSUMOWANIE: - zagadnienia trudne… Max Gutzwiller – szwajcarski prawnik, kolizjonista (1889 – 1989) i jego alegoria dotycząca prawa prywatnego międzynarodowego.