PAGE 112

UNIWERSYTET WARMISKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE

WYDZIA NAUK SPOECZNYCH

Potrzeby ludzi starszych przebywajcych si w Domu Pomocy Spoecznej w

Praca magisterska

zostaa wykonana pod kierunkiem

Olsztyn 2011

UNIVERSITY OF WARMIA AND MAZURY IN OLSZTYN

FACULTY OF SOCIAL SCIENCES

The older peoples needs staying in Social Welfare Home

in Masters of Arts thesis

has been carried out direction of

Olsztyn 2011

SPIS TRECIWSTP7ROZDZIA I. DOM POMOCY SPOECZNEJ W WIETLE LITERATURY PEDAGOGICZNEJ91. Podstawowe definicje: pojcie opieka, pomoc, kategorie i formy pomocy.92. Historia domw pomocy spoecznej...163. Warunki socjalne i bytowe bdce w domach pomocy spoecznej21ROZDZIA II. LUDZIE STARSI W UJCIU LITERATURY PEDAGOGICZNEJ.261. Ramy definicyjne dotyczce ludzi starszych..262. Charakterystyka osb starszych..313. Ludzie starsi mieszkajcy w domu pomocy spoecznej.35ROZDZIA III. POTRZEBY SENIORW OPISANE W LITERATURZE PEDAGOGICZNEJ..391. Terminologia: pojcie potrzeby, hierarchia potrzeb...392. Potrzeby ludzi starszych.423. Dziaania domu pomocy spoecznej a potrzeby ludzi starszych.50ROZDZIA IV. METODOLOGIA BADA WASNYCH581. Model badawczy.582. Cel i przedmiot bada.603. Problemy i hipotezy badawcze...634. Metody, techniki i narzdzia badawcze..665. Organizacja i teren bada...72ROZDZIA V. POTRZEBY LUDZI STARSZYCH-WYNIKI BADA WASNYCH..74ZAKOCZENIE101

BIBLIOGRAFIA103STRESZCZENIE110SUMMARY.111SPIS TABEL...113ANEKSY..113TABLE OF CONTENTS

INTRODUCTION..7CHAPTER I. SOCIAL WELFARE HOME IN THE LIGHT OF PEDAGOGICAL LITERATURE.91. Basic definitions : the concept of assistance, assistance, the categories and forms of assistance.92. The history of social welfare homes...163. Social and life conditions in social welfare homes.21CHAPTER II. OLDER PEOPLE ACCORDING TO PEDAGOGICAL LITERATURE...26

1. Definitions frame concerning older people26

2. The characteristic of older people...31 3. Older people staying in the social welfare home35CHAPTER III. SENIORS NEEDS DESCRIBED IN THE PEDAGOGICAL LITERATURE...39

1. Terminology: the concept of need, the hierarchy of needs.39

2. Older peoples needs..423. Actions in the social welfare home and the older peoples needs..50 CHAPTER IV. THE METHODOLOGY OF OWN RESEARCH......58 1. The model of research582. The aim and subject of research60

3. Problems and research hypothesis..63 4. Methods, techniques and tools of research.66 5. Organization and the area of research.72 CHAPTER V. OLDER PEOPLES NEEDS - OWN RESEARCH RESULTS..74

CONCLUSION...101SUMMARY IN POLISH.......................................................................110

SUMMARY IN ENGLISH....................................................................111BIBLIOGRAPHY...103LIST OF TABELS..................................................................................113APPENDIX..113WSTP

Proces starzenia si jest nieodcznym etapem w yciu kadego czowieka. Nie mona przed tym uciec, ani zatrzyma. Moemy jednak ustrzec si przed niemiymi konsekwencjami nieprzygotowania si do staroci. Akceptacja starzenia si, ciga aktywno fizyczna i psychiczna, dobry kontakt z rodzin i przyjacimi prowadzi do spokojnej i szczliwej staroci. Wybraam ten temat pracy, gdy chciaam pozna trudnoci jakie stojce przed czowiekiem w starszym wieku i pozna jego potrzeby.

Dziki literaturze powiconej pedagogice opiekuczej, zwaszcza ksice Zdzisawa Dbrowskiego, poznaam definicje opieki i pomocy, ich funkcje i cele. Na temat procesu staroci, potrzeb ludzi starszych, ich problemw i trudnoci czerpaam wiedz z takich pozycji jak: Wybrane problemy osb starszych, pod redakcj naukow Agnieszki Nowickiej; Zarys gerontologii, pod redakcj Katarzyny Sygit; Samotno i osamotnienie ludzi starszych w placwkach opiekuczych, Andrzeja Mielczarka. Literatura ta pozwolia mi zgbi wiedz na temat procesu starzenia si, jak przebiega i jak jest rozumiany, a take zgromadzi wiedz o problemach i potrzebach ludzi starszych. Ze wszystkimi informacjami zapoznaam si i dziki uzyskanej wiedzy miaam moliwo zbadania problemu.

Aby zbada problem badawczy, posuyam si metod indywidualnych przypadkw, ktra zostaa opisana przez Ew Kantowicz jako rozpoznanie sytuacji zewntrznych i wewntrznych osoby badanej ze wzgldu na okrelony problem. Jako technik do bada uyam wywiadu, gdy jak uwaa Tadeusz Pilch, technika wywiadu jest najbardziej uyteczn technik przy metodzie indywidualnego przypadku. Posuono si kwestionariuszem wywiadu, ktry by narzdziem badania okrelonego problemu badawczego niniejszej pracy.

Praca skada si z piciu rozdziaw. Rozdzia pierwszy przedstawia teoretyczne zagadnienia z zakresu problematyki opieki, pomocy, zarys historyczny i warunki placwek opiekuczych. Przedstawiam w nim definicje pomocy i opieki wedug rnych autorw, kategorie i podziay pomocy oraz oglne informacje zwizane z instytucj domu pomocy spoecznej. W rozdziale drugim ujta zostaa wiedza empiryczna na temat procesu staroci, cech charakteryzujcych osoby starsze oraz seniorw mieszkajcych w placwce opiekuczej. Trzeci rozdzia, teoretyczny, jest pogbieniem wiedzy na temat starszych osb, ich potrzeb i trudnoci oraz przyblieniem definicji obejmujcych potrzeby, ich podzia i hierarchie. Rozdzia czwarty podaje wiedz metodologiczn, ktra bya uyta na potrzeb bada. Ostatni rozdzia jest wynikiem przeprowadzonych bada, jest prezentacj i analiz informacji uzyskanych w czasie bada oraz opisem wnioskw z nich wypywajcych.

Zgbianie literatury, gromadzenie informacji na interesujcy mnie temat, przeprowadzenie rozmw z respondentami, byo wanym i ciekawym zadaniem. Dziki temu zadaniu zgromadziam du wiedz gerontologiczn, udoskonaliam swj warsztat badawczy i poznaam wiele ciekawych osb, z ktrymi przeprowadziam wywiady. Chciaabym, przede wszystkim, podzikowa moim rozmwcom za szczere i ciekawe odpowiedzi na zadawane pytania oraz yczliwo i cierpliwo.

ROZDZIA I.

DOM POMOCY SPOECZNEJ W WIETLE LITERATURY PEDAGOGICZNEJ

Domy pomocy spoecznej to instytucjonalna pomoc, ktra wyraa si w postaci opieki dziennej lub caodobowej nad jednostkami, ktre nie s zdolne do samodzielnego funkcjonowania w spoeczestwie, z rnych powodw, takich jak wiek, trudna sytuacja yciowa, choroby, cikie warunki mieszkaniowe czy materialne.

Temat domw pomocy spoecznej jest zwizany z rnymi pojciami, ktre zostan przyblione w niniejszym rozdziale.

1. Podstawowe definicje

Aby waciwie opisa funkcjonowanie instytucji domu pomocy spoecznej, najpierw powinno si opisa podstawowe pojcia, takie jak: pomoc, opieka.

Pojciu pomoc nadaje si wiele rnych znacze, oglnie moe oznacza czynnoci zwizane z poprawieniem komu trudnej sytuacji.

Wiesaw Ciczkowski pomoc okrela jako zorganizowan dziaalno rnych podmiotw, umoliwiajc jednostkom ludzkim i grupom spoecznym przezwycianie trudnych sytuacji yciowych. Dziaalno ta ma te na celu zapobieganie tym sytuacjom i inicjowanie samopomocy.

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku okrela termin pomoc jako zachowania spoeczne majce na celu polepszenie komu trudnej sytuacji lub zapobieganie pogorszeniu si istniejcego stanu.

Wielu pedagogw opisywao termin pomoc, a szczeglnie Helena Radliska, twrczyni pedagogiki spoecznej w Polsce. Wyrnia ona trzy formy dziaania: pomoc, opieka, ratownictwo. Zatem pomoc, wedug H. Radliskiej, to dziaanie, ktre dopomaga rozwojowi, wzrostowi wszystkiego co dobre. Jedn z najwaniejszych dziedzin pomocy jest zapobieganie skrzywdzeniem rozwoju i wytwarzanie warunkw, ktre uatwiaj rozwj.

Kontynuatorem myli H. Radliskiej dotyczcej pomocy, jest Aleksander Kamiski, ktry uwaa, i pomoc, ktra wspiera waciwy rozwj jednostki, dotyczy dziaa sucych poszczeglnym zagroonym jednostkom, ale rwnie caej spoecznoci, yjcej na danym terenie. Jego zdaniem wspomaganie rozwoju ma natur profilaktyczn, zapobiegawcz, zachcajc do uytkowania rnych placwek dla wszystkich na rwni, rwnie dla osb w trudnej sytuacji.

Zdzisaw Dbrowski pisze o pomocy: Pomoc jako rodzaj dziaania przewanie prospoecznego, altruistycznego na rzecz drugiego czowieka ma i mie powinna zastosowanie przede wszystkim, a nawet wycznie, w sytuacjach yciowych trudnych, tym bardziej, im wiksza jest w nich do pewnych granic skala trudnoci. () pomoc polega na wspdziaaniu z podmiotem sytuacji trudnej w realizacji na normalnym poziomie jego aktywnoci podstawowej, przywracaniu normalnoci tej sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej, albo te na uatwianiu lub uefektywnianiu sytuacji bdcych w granicach normy.

W kontekcie psychologicznym, podajc za Januszem Reykowskim, pomoc to dziaanie podmiotu skierowane na to, aby inne jednostki spoeczne miay z tego korzyci, natomiast podmiot pomagajcy ponosi koszty dziaania, wykorzystuje swj czas, dobra materialne.

Jerzy Modrzewski, socjolog, przez pomoc rozumie kulturowo uksztatowan form socjalizacyjnej reakcji spoecznej na sytuacje zagraajce standardowemu uczestnictwu spoecznemu jednostki/jednostek w obrbie danego ukadu spoecznego lub poza nim.

Jeli mowa jest o pomocy, nie mona opuci terminu pomoc spoeczna. Wedug Edwarda Strzeleckiego pomoc spoeczna jest pojciem szerszym, ni opieka spoeczna. Dziaa ona zazwyczaj w sposb poredni. Celem pomocy spoecznej jest uaktywnienie samego potrzebujcego i pobudzenie go do wspdziaania w zaspokajaniu jego wasnych potrzeb, a nawet jego cakowite usamodzielnienie.

Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy spoecznej, okrela pomoc spoeczn jako instytucje polityki spoecznej pastwa, majc na celu umoliwienie osobom i rodzinom przezwycianie trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one w stanie pokona, wykorzystujc wasne uprawnienia, zasoby i moliwoci.

Pedagog Ryszard Wroczyski, zajmujcy si pedagogik spoeczn, okreli charakterystyczne waciwoci pomocy spoecznej:

1. jest cile zwizana z wychowanie, pomaga w przebiegu rozwizywania problemw wychowawczych, usprawnia wychowanie;

2. reaguje, szczeglnie w trudnych sytuacjach yciowych czowieka, grup spoecznych;

3. jest dziaalnoci obejmujc ca ludno w kadym wieku;

4. ma okrelone cele, takie jak wyksztatowanie w czowieku zaradnoci, wiar we wasne siy, wyzwala dziaanie jednostek, adaptacje do zmian w yciu;

5. cech charakterystyczn jest instytucjonalizacja opieki, ktra ma oparcie w prawie;

6. wykorzystuje metody, takie jak metoda grupowa, rodowiskowa, rwnie metoda indywidualnych przypadkw;

7. metody wykorzystywane w pomocy spoecznej opieraj si na dorobku psychologii rozwojowej i na normach wyksztaconych w nauce pedagogicznej;

8. pomoc spoeczna wedug R. Wroczyskiego ma szerszy charakter i ma cechy pomocy opisane przez H. Radlisk.

Jest wiele podziaw pomocy, wedug rnych kategorii. Psychologowie uwzgldniaj kategorie biorcw pomocy i wyrniaj: prospoeczne zachowania allocentryczne, prospoeczne zachowania socjocentryczne.

Podzia pomocy ze wzgldu na instytucjonalizacj:

Pomoc drogowa

Pomoc eschatologiczna

Pomoc ekonomiczna

Pomoc medyczna

Pomoc pedagogiczna

Pomoc postpenitencjarna

Pomoc prawna

Pomoc psychologiczna

Pomoc spoeczna

Przy tym podziale, powinno si przede wszystkim wyrni pojcie pomocy spoecznej, gdy jest ona profesjonaln pomoc ludziom potrzebujcym wsparcia. Zadaniem jej jest sprzyja osigniciu okrelonych celw u podopiecznych, takich jak: zaspokajanie potrzeb yciowych, usamodzielnienie si od pomocy innych, przeciwdziaaniu pogorszenia si sytuacji osb, ktre korzystaj z pomocy spoecznej.

Zdzisaw Dbrowski wyrnia trzy rodzaje pomocy:

1. obiektywnie uzasadnion udzielanie pomocy jednostkom w trudnych sytuacjach,

2. wskazan, chocia niekonieczn pomagamy jednostce samej znormalizowa swoj trudn sytuacj,

3. subiektywnie motywowan celem pomocy jest osiganie komfortu.

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku za Heliodorem Muszyskim podaje podzia form pomocy ze wzgldu na przekazywane wiadczenia i zasoby jednostce wspomaganej:

Pomoc majca charakter instrumentalny s to ulgi, darowizny, zasiki i tym podobne,

Pomoc o charakterze informacyjnym jest to pomoc opierajca si na ukazaniu i zrozumieniu jednostce swojej trudnej sytuacji, ukazaniu jej drg wyjcia, pomoc w rozwijaniu umiejtnoci, w gromadzeniu wiadomoci, wiedzy,

Pomoc motywujca wzmacnianie, ukazywanie szans i wiary we wasne siy jednostki

Pomoc w zakresie dowartociowywania uwalnianie osoby od braku wiary w siebie i podnoszenie wiary w siebie i we wasn warto.

Natomiast Z. Dbrowski okreli nastpujce kryteria podziau dotyczce pomocy, w jej szerokim znaczeniu, na:

podmiotowe- udzielanie pomocy w zakresie: dostarczania informacji; doradzania w sytuacjach kryzysowych, problemowych; instruowania; mediacji; wstawiania si za kogo; porczania za kogo; wsparcia psychicznego (zrozumienie, solidarno, wspczucie); wsparcia fizycznego; ochrony prawnej; opieki leczniczo pielgnacyjnej; rewalidacji; umacniania poczucia wasnej wartoci; podejmowania zabiegw kompensacyjnych i usamodzielniajcych.

przedmiotowe pomoc udzielana w zakresie rodkw materialnych, na przykad: udostpnianie, dostarczanie przedmiotw, ktre s niezbdne do zaspokojenia potrzeb jednostki, poyczki pienine, dary, a take wzbudzanie aktywnoci zaradczej, produkcyjnej.

zasadnoci jest to pomoc wzgldna od sytuacji potrzebujcego i jest: narzucona; dopuszczalna; wskazana; wzgldnie konieczna; bezwzgldnie konieczna.

znaczenia- dla obiektu pomocy.Najdokadniej i najszerzej o opiece pisa Z. Dbrowski, ktry okreli kilka okrele opieki:

Opieka w ogle to konieczno aktywno jej podmiotu wobec zalenego asymetrycznie od niego przedmiotu, polegajca na cigym i bezinteresownym zaspokajaniu jego swoistych potrzeb i kompensowaniu niezdolnoci do samosterowania lub samozachowania.

Opieka tak zwana zwierzca rodzice wobec swojego potomstwa maj rne instynktowne zachowania, ktre su do zaspokajania ponadpodmiotowych potrzeb, takich jak biologiczne, przynalenoci i bezpieczestwa.

Opieka transcendentna opieka ta ma charakter pozaempiryczny, istnieje w przekonaniach religijnych, ma cisy zwizek w wiar w opatrzno bosk.

Opieka ludzka jest dziaalnoci ludzi zdolnych do jej sprawowania, polegajca na cigym zaspokajaniu potrzeb jej obiektw niezdolnych do samozachowania ().

Opieka midzyludzka aktywna dziaalno opiekuna, grupy opiekunw, ktra ma za zadanie zaspokajania potrzeb grupy podopiecznych lub podopiecznego, ktra dokonuje si w relacjach opiekuczych i ma charakter cigy, bezinteresowny, gdzie opiekun jest odpowiedzialny za podopiecznego.

Wedug pogldw H. Radliskiej opieka w swoim zakresie obejmuje ludzi niezdolnych do samodzielnego ycia, jest za nich odpowiedzialna i istnieje midzy opiekunem a podopiecznymi rwna zaleno.

We wspczesnych sownikach socjologicznych pojawia si pojcie opieka spoeczna i jest ona definiowana jako og dziaalnoci instytucji pastwowych, kocielnych, prywatnych lub innych zajmujcych si udzielaniem pomocy jednostkom, rodzinom i grupom osb nie mogcych samodzielnie zaspokoi swoich elementarnych potrzeb yciowych.

Natomiast we wspczesnym sowniku pedagogicznym, ktry jest wydany pod redakcj Danuty Lalak i Tadeusza Pilch znajdujemy definicje opieki spoecznej wyraon jako () dziaanie ubezwasnowolniajce, ograniczajce lub uniemoliwiajce wasn zaradno podopiecznego, za ktrego opiekun przejmuje odpowiedzialno, ktry nie ma powszechnego charakteru, nie propaguje swych instytucji i ogranicza zakres podopiecznych.

2. Historia domw pomocy spoecznej

Pierwsza idea pomagania czowiekowi wyksztacia si z mitologii. Prometeusz, syn jednego z Tytanw przeciwstawi si Zeusowi i powici si dla ludzkoci. To dziki niemu czowiek zdoby umiejtno budowy domw, liczenia, obserwacji gwiazd, pisania, wydobywania z ziemi metali. Prometeusz dla czowieka wykrad ogie z Olimpu, za ktry to czyn zosta srodze ukarany. Mit prometejski mia wielkie znaczenie w idei pomocy, gdy wybiega on swym przekazem w przyszo obejmujc opiek wszystkich ludzi.

Oznaki chci pomocy widzimy take w pocztkach Cesarstwa Rzymskiego gdzie Cesarz Marcus Cocceius Nerva zainicjowa akcj pomocy dzieciom ubogich rodzicw.

W staroytnoci, nie istniay jako takie, zorganizowane czy powszechne systemy opieki spoecznej pastwa. Pomoc pastwa ograniczaa si wycznie do interwencji w sytuacjach kryzysowych lub bya skierowana na wybrane grupy czy kategorie zawodowe ludzi.

W redniowieczu chrzecijastwo uwaane byo za religi biedoty, gdy wyrastay z niej postawy opiekucze, wobec ludzi ubogich. Nauka Ojcw Kocioa bya ukierunkowana na pomoc osobom potrzebujcym, nazywano to jamunictwo, to znaczy przeznaczenie nadwyki dochodw bogatszych ludzi na poytek blinich.

Dziaania opiekucze chrzecijan miay charakter zorganizowany, zaplanowany, przemylany i zinstytucjonalizowany. Pomoc sprawoway przede wszystkim wsplnoty religijne, z ktrych z czasem rozwiny si zgromadzenia opiekucze wieckie.

Zaczy powstawa zakony, ktre byy zorganizowanymi, stacjonarnymi strukturami opieki nad jednostkami wymagajcymi pomocy spoecznej. Form opieki, ktre wiadczyy zakony bya praca, modlitwa, dobroczynno. Powstaway rwnie redniowieczne szpitale, ktre odbiegaj od wspczesnego wyobraenia tej instytucji. W szpitalach schronienie mogli znale tak chorzy, jak i osoby bezdomne, niezdolne do pracy czy zwizane ze wiatem przestpczym. W wieku XII rozwino si znacznie szpitalnictwo zakonne, ktre miao za gwny cel postawione, opiek nad chorymi. W tym i w nastpnym wieku poza szpitalnictwem zakonnym rozwina si pomoc prowadzona przez miasto. Ono sprawowao funkcje opiekucze, przejmowao i nadzorowao istniejce ju zakady, szpitale, przytuki.

W Anglii w 1601 roku zosta wydany Akt Elbietaski, czyli ustawa o ubogich, ktra nadawaa sens istnieniu domw pracy przymusowej. W Polsce rwnie istniay stacjonarne formy opieki nad ludmi potrzebujcymi pomocy socjalnej i istniay one a do okresu midzywojennego. Powstaway one dziki spoecznoci parafialnej, zapewniay prac swoim podopiecznym (dorosym, jak i dzieciom).

Zachodzce w XVII-wiecznej Europie przemiany spoeczno-ekonomiczne, zwizane z rozwojem wolnokonkurencyjnej gospodarki kapitalistycznej, przesuny na dalsze tory wspieranie ludzi biednych, niedonych i chorych. Czas ten otworzy drog rewolucji francuskiej, ktra na powrt nadaa sens pomaganiu ludziom wymagajcym opieki.

Na pocztku istnienia ludzkoci podstawow jednostk wsparcia bya rodzina wielopokoleniowa. Natomiast w XIX w. nie istniaa ju rodzina zoona z wielu pokole, istniay zamiast nich rodziny mae, mieszkajce gwnie w miecie. Rodziny te nie miay ju funkcji samopomocowych, przestay by gwn jednostk wsparcia. Dziki aktywizacji spoeczestwa w formie nowych ruchw spoecznych i politycznych zwizkw zawodowych, maa rodzina potrzebujca pomocy otrzymywaa zasiki i zapomogi.

W XIX wieku duch idei pomocy spoecznej ody wrd modziey studentw katolickich. Zaczy powstawa stowarzyszenia charytatywne, ktre niosy pomoc ubogim ludziom, poprzez prowadzenie tanich kuchni i jadalni, a take miejsc do nauki zawodu. Przykadem moe by Stowarzyszenie Zakonne Salezjanw, ktre zajmowao si ksztaceniem ludzi, co pozwalao na usamodzielnienie si i prowadzenie godnego ycia.

Inn organizacj, ktra zajmowaa si pomoc spoeczn byo stowarzyszenie Charity Organization Society zaoone w Londynie w 1869 roku. Ta organizacja stworzya podstawy wspczesnej pomocy spoecznej, organizowaa terytorialnie opiek, rejestr podopiecznych, prowadzio wywiady rodowiskowe. Nadao to nowy, instytucjonalny wymiar organizacji pomocy spoecznej i zapocztkowao profesjonalizacj dziaalnoci, z ktrej wyrosa pniej zawodowa praca socjalna.

Podobnie jak w innych pastwach Europy, w Polsce rwnie organizacj opieki potrzebujcym zapocztkoway zakony. Prowadziy one dziaalno misyjn, a bogate rody fundoway szpitale i przytuki. Pierwszy w Polsce szpital zosta zaoony w 1108 roku przy kociele Panny Marii we Wrocawiu. Polscy moni zaczli zakada fundacje charytatywne, ktre miay za zadanie usprawiedliwienie swojego bogactwa wobec Boga. Za czasw Kazimierza Wielkiego zostao wydane zarzdzenie obejmujce opiek nad osobami psychicznie chorymi. Natomiast Jan Olbracht wyda ustaw w 1496 roku, na mocy ktrej miasto, waciciele wsi oraz parafie byli zobowizani do wydania zawiadcze dla osb, ktrzy uprawiali ebractwo.

Wybitny myliciel i polityk Andrzej Frycz Modrzewski w swoim dziele O naprawie Rzeczypospolitej rwnie porusza temat pomocy ubogim. Zawar w tym dziele midzy innymi sposoby zwalczania nieobyczajnoci, opieki nad ubogimi, pisa o wprowadzeniu dozorcw ludzi ubogich, ktrzy by bronili ludzi nie mogcych samodzielnie funkcjonowa w spoeczestwie. Dwr krlewski rwnie dawa przykad pomocy osobom ubogim. To dziki Annie Jagiellonce i Zygmuntowi III powstao Bractwo w. azarza w Krakowie. Bractwo te wydzielao i rejestrowao biednych godnych jamuny. W tych take czasach wczesne szpitale miay funkcje przede wszystkim opiekucze, dopiero w Owieceniu polskim, szpitalnictwo wraz z wzrastajcymi potrzebami zmieniay si w szpitale we wspczesnym tego sowa znaczeniu.

Trzeba take wspomnie, i dziki Gabrielowi Piotrowi Baudouin zostaa unowoczeniona organizacja opieki i zostaa wprowadzona nowa funkcja opieki nad dziemi rodzina zastpcza.

W wieku XIX zostaje powoane do ycia przez Stanisawa Staszica, Towarzystwo Hrubieszowskie. Miao ono duy wpyw na form opieki w wczesnym czasie. Towarzystwo utworzyo ruch pomocowy, ktry zobowizywa wsie i miasta do opiekowania si zniedoniaymi starcami, inwalidami, finansowaniem szpitali i szk. Ponad to zajo si sierotami, ktrym szukano i umieszczano w rodzinach zastpczych. Rwnie Zofia Zamojska wpyna na popraw pomocy i opieki nad potrzebujcymi w pastwie, zakadajc Warszawskie Towarzystwo Dobroczynnoci. Instytucja ta nastawia si szczeglnie na opiek nad starcami, sierotami i kalekami, ubogim udzielano bezpatnej pomocy lekarskiej.

Na przeomie XIX i XX wieku zostaje umocnione i rozpowszechnione pojcia takie jak: praca socjalna, pracownik socjalny. Stao si to poprzez niewystarczajc, jak dotychczas, dziaalno charytatywn, ktra zostaa zastpiona dziaalnoci gminy, powiatw, wojewdztw. Dobroczynno i filantropia zostay zastpione terminem praca socjalna. Pierwsz ustaw o pomocy ubogim, potrzebujcym przyj Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 16 sierpnia 1923 roku. Dziki tej ustawie zajto si ludmi potrzebujcymi pomocy (starcami, inwalidami, osobami przewlekle i nieuleczalnie chorymi, osobami upoledzonymi umysowo), poprzez umieszczanie ich w zakadach opieki spoecznej, gdzie mieli zagwarantowan pomoc socjaln i medyczn. Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 roku bya aktualna a do 29 listopada 1990 roku.

W PRL powstay i rozwiny si dwie formy dziaalnoci opieki spoecznej, byy to: pomoc zamknita odbywaa si w zakadach zamknitych z oderwaniem od dotychczasowego rodowiska ycia osoby potrzebujcej, ktre zapewniay m.in. usugi bytowe, usugi medyczne, nauczanie i inne; a rwnie pomoc rodowiskowa polegaa na udzielaniu wiadcze w rodowisku zamieszkania beneficjenta. Tak powstay pierwsze domy pomocy spoecznej. Domy pomocy spoecznej dzieliy si w zalenoci od rnych kategorii potrzebujcych, na przykad domy rencistw, domy dla przewlekle chorych, domy dziecka, domy dla uzalenionych od alkoholu. Powstaway take dzienne domy pomocy spoecznej i orodki adaptacyjne.

W latach 90. XX wieku domy pomocy spoecznej podday si standaryzacji, ktra miaa na celu popraw jakoci ycia podopiecznych. Do sektora opieki stacjonarnej zostay zakwalifikowane take inne placwki zapewniajce caodobow opiek osobom przewlekle chorym, w podeszym wieku czy rodzinne domy pomocy. Nazywamy je zakadami opieki dugoterminowej.

Zgodnie z ustaw o pomocy spoecznej to gmina ma za zadanie prowadzenia i zapewnienia miejsc w domach pomocy spoecznej. Wraz z ustaw o pomocy spoecznej z dnia 12 marca 2004 roku domy pomocy spoecznej mogy zakada i prowadzi osoby fizyczne lub prawne. Jak podaje Andrzej Mielczarek w 2006 roku istniay 824 domy pomocy spoecznej, w tym 211 przeznaczone dla osb w podeszym wieku.

W historii Europy do XIX wieku pomoc potrzebujcym opieraa si gwnie na niepublicznych systemach wsparcia: rodzinie, spoecznoci lokalnych, pozarzdowych, organizacjach wieckich, kocioach i zwizkach wyznaniowych. W kadym z wymienionych podmiotw pomoc bya wiadczona nieodpatnie i opieraa si na dobrowolnych dziaaniach wobec potrzebujcych. W tym sensie moemy mwi o dominacji naturalnych systemw wsparcia opartych na wzajemnym zaufaniu i dziaaniach na zasadach wzajemnoci.

3. Warunki socjalne i bytowe bdce w domach pomocy spoecznej

Dugo trwajce i wysokie bezrobocie, doprowadzajce do ubstwa, cigle starzejce si spoeczestwo zmusza pastwo do rozwijania pomocy spoecznej i tworzenia cigle nowych instytucji opieki spoecznej.

Gwn form pomocy instytucjonalnej wspczesnej Polski jest dom pomocy spoecznej, ktry dziaa na podstawie Ustawy o pomocy spoecznej z dnia 12 marca 2004 roku.

Pomoc osobie starszej w pierwszej kolejnoci powinna zapewnia rodzina, rwnie znajomi, czy ssiedzi. Jeli ta pomoc jest ograniczona, przez utrat samodzielnoci, pogarszajcym si stanem zdrowia, wtedy senior wymaga profesjonalnej opieki. Jest ona udzielana w rodzaju wiadcze w ramach pomocy rodowiskowej, udzielanej przez orodki pomocy spoecznej. Jest to pierwsza forma pomocy, ktra gdy jest niewystarczajca moe by zmieniona na skierowanie do domu pomocy spoecznej.

Wedug Danuty Lalak i Tadeusza Pilcha dom pomocy spoecznej to tradycyjna forma instytucjonalnej pomocy spoecznej w postaci opieki caodobowej lub dziennej nad osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji, ktrych nie mona przystosowa w peni do samodzielnego ycia () z uwagi na wiek, schorzenia, sytuacj yciow oraz warunki rodzinne, mieszkaniowe i materialne, mimo zastosowania wszystkich form pomocy.

Zaoeniami organizacyjnymi tego rodzaju placwek jest przede wszystkim tworzenie jak najrniejszych typw domu pomocy spoecznej, ktre bd dostosowane do sprawnoci i stanu zdrowia podopiecznych, rwnie jak najwicej tworzonych miejsc uwzgldniajc potrzeby spoeczestwa oraz nadanie placwce cech domu rodzinnego, w celu dobrego samopoczucia mieszkacw.

Aktualnie w Polsce istnieje sze typw domw pomocy spoecznej utworzonych dla:

1. Osb w starszym wieku,

2. Osb przewlekle chorych,

3. Osb psychicznie chorych

4. Osb dorosych z niepenosprawnoci intelektualn,

5. Osb kalekich

6. Dzieci i modziey z niepenosprawnoci intelektualn.

Dom pomocy spoecznej to miejsce staego zamieszkania dla osb starszych, chorych, potrzebujcych. Zapewniaj one mieszkanie i wyywienie, ale rwnie opiek lecznicz, rehabilitacyjn, zabiegi pielgniarskie, terapeutyczne, ktre s dostosowane dla kadego indywidualnie.

Koszty utrzymania domw pomocy spoecznej ustala minister PiPS, zgodnie z Ustaw o pomocy spoecznej koszty pobytu to prawie 70% renty bd emerytury mieszkaca domu, cz pozostaa jest finansowana przez budet gminy, z ktrej pochodzi skierowany do DPS. Dzieje si tak, jeeli rodzina osoby starszej nie ma rodkw na pokrycie penych kosztw pobytu teje osoby.

Domy pomocy spoecznej zapewniaj swoim podopiecznym usugi bytowe, opiekucze i wspomagajce, ktre s dostosowane do potrzeb jednostki, w sposb indywidualny. Dom pomocy spoecznej kieruje si zasad upodmiotowienia osoby starszej, zapewnienia mu poczucie bezpieczestwa, prawo do wolnoci, godnoci i dokonywania wasnych wyborw. Celem domu pomocy spoecznej jest take stworzenie warunkw i atmosfery podobnych do tych w domu rodzinnym. Placwka tego typu zapewnia mieszkacom przede wszystkim opiek, moliwo brania udziau w rnych formach aktywizacji i rehabilitacji.

Obecnie w domach pomocy spoecznej priorytetem stao si aktywizowanie swoich mieszkacw, w myl dziaania socjoterapeutycznego, ktre ma na celu utrzymanie w jak najwyszym stopniu zaradnoci osobistej seniorw, w sferach psychofizycznej, jak i psychospoecznej.

W tym celu powinien dziaa w DPS Zesp Terapeutyczno-Opiekuczy (ZTO), zoony ze specjalistw, ktry uwzgldnia w pracy nad mieszkacami ich stopie aktywnoci, stan zdrowia. Zesp Terapeutyczno-Opiekuczy opracowuje dla kadego mieszkaca indywidualny plan wsparcia, zakres usug jaki powinien by wykonany: bytowy ( tj. miejsca zamieszkania, wyywienie, zapewnienia niezbdnej odziey i obuwia, utrzymania czystoci), opiekuczy (udzielanie pomocy mieszkacowi w podstawowych czynnociach yciowych, pielgnacja i niezbdna pomoc w zaatwianiu spraw osobistych), wspomagajcy (umoliwienie mieszkacowi udziau w terapii zajciowej, podnoszenie jego sprawnoci i aktywizowanie, umoliwienie zaspakajania potrzeb religijnych i kulturalnych). Senior przebywajcy w DPS powinien mie moliwo utrzymywania kontaktw z krewnymi i nawizywania nowych ze rodowiskiem.Przy tworzeniu indywidualnego planu wspierania bardzo wane jest, aby podopieczny bra aktywny udzia w jego planowaniu. Skonstruowanie dobrego planu sprawia, i senior czuje si potrzebny, rozbudza swoj ch do dziaania, jest to dobra aktywizacja mieszkaca. Inn now funkcj wprowadzon do domu pomocy spoecznej jest pracownik pierwszego kontaktu (PPK). Kady z mieszkacw ma moliwo wybrania sobie spord pracownikw DPS tzw. pracownika pierwszego kontaktu. Pracownik taki powinien by wraliwy na problemy swojego podopiecznego, gotowy do rozwizywania jego problemw. Winien on szanowa podopiecznego, widzie go jako indywidualn jednostk z potrzebami i nie traktowa go przedmiotowo.

Podstawowymi dziaaniami DPS jest utrzymanie, zapewnienie mieszkania, opiek, pomoc, wsparcie osobom w podeszym wieku, ktrzy z rnych przyczyn nie mog mieszka samodzielnie.

ROZDZIA II.LUDZIE STARSI W UJCIU LITERATURY PEDAGOGICZNEJ

Wspczesne dzieje charakteryzuj si wieloma postpami technicznymi, informatycznymi. Wzrasta nasza wiedza na wiele tematw. Rwnie cech charakterystyczn wspczesnego spoeczestwa jest to, i coraz wicej ludzi doywa sdziwej staroci. Symbolem wieku XX stao si starzenie si ludzi.

Dlatego te w niniejszej pracy poruszono kilka wanych kwestii dotyczcych starzenia si, ludzi starszych i problemw dotykajcych osb w podeszym wieku.

1. Ramy definicyjne dotyczce ludzi starszych

Gdy pisze si o ludziach starszych najwaniejszym pojciem wydaje si staro. Czym jest wic staro? Ot staro jest ostatnim etapem rozwoju czowieka, jest ona faz zrnicowan, ktr poprzedzaj okresy ycia, takie jak: dziecistwo, okres modzieczy i wiek dojrzay. Staro to kocowy etap procesu starzenia si, gdzie procesy psychiczne, biologiczne i spoeczne dziaaj na siebie w sposb, ktry zostaje naruszona rwnowaga biologiczna i psychiczna jednostki.

Stworzono wiele kwalifikacji staroci, jedn z nich jest podzia kijowskich naukowcw, ktrzy wyrnili:

1. wiek podeszy (60-74 lata) osoby w tym wieku ciesz si dobr sprawnoci psychiczn i fizyczn i s na og samodzielne.

2. wiek starczy (75-90 lat) nazywany rwnie staroci waciw, pogorszenie si sprawnoci fizycznej i umysowej.

3. wiek sdziwy (powyej 90 lat) nazywany take dugowiecznoci.

Natomiast wiatowa Organizacja Zdrowia podzielia staro na nastpujce etapy:

wiek przedstarczy (midzy 45.-59 rokiem ycia)

wiek starzenia si (pomidzy 60.-74.r..)-wczesna staro, modzi-starzy

wiek starczy (midzy 75.-89. rokiem ycia)-pna staro, starzy-starzy

dugowieczno powyej 90. r.) tzw. Osoby dugowieczne.

Staro ma take swoje wady i zalety. Do wad, zwanymi plagami staroci, zalicza si biologiczny proces zniedonienia, widoczny ubytek sprawnoci fizycznej, patologiczn wielochorobowo pen bolesnych i dugotrwaych cierpie. Ponadto do tych dolegliwoci dopisuje si psychiczne niedomogi, ktre uwyraniaj si w postpujcym otpieniu umysowym, poczuciu osamotnienia i rnych charakterologicznych dewiacjach. Staro ma take kilka zalet takich jak dowiadczenia, dojrzae osdy, mdro yciowa.

Wyrnia si take rne typy staroci takie jak:

staro (wiek) kalendarzowa to liczba lat, ktre si przeyo

staro (wiek) psychologiczna jest zwizana z funkcjonowaniem intelektualnym, sprawnoci i zmianami w osobowoci czowieka.

Staro (wiek) fizjologiczna(biologiczna) jest mierzona przez wskaniki biologiczne i wykazuje ywotno komrek, tkanek organizmu.

staro (wiek) spoeczna jest okrelana na podstawie odgrywanej roli spoecznej.

Powstao wiele teorii dotyczcych procesu starzenia si. Jak pisze w swoim artykule Zofia Szweda-Lewandowska, podajc za Kirkwoodem, starzenie si jest procesem postpujcym, powodujcym upoledzenia rnych funkcji organizmu, a take uniemoliwiajcym adaptacj do zmian zachodzcych w rodowisku.

Proces starzenia si to stopniowe pogarszanie si struktury i funkcji narzdw, ktrego efektem jest rosnce prawdopodobiestwo mierci organizmu.

Na wiele sposobw prbowano tumaczy proces starzenia. W ramach paradygmatu biologicznego starzenie si polega na nieodwracalnych zmianach w organizmie ludzkim. Niektrzy badacze opisali to jako uszkodzenie midzykomrkowej substancji, ktre doprowadza do obumierania komrek organizmu. Natomiast inni badacze podali za przyczyny starzenia si, problem z programem sterujcym przeobraeniami w funkcjach organizmu. Staro w paradygmacie biologicznym to stan degradacji biologicznej, psychologicznej i spoecznej czowieka().

Zgodnie z paradygmatem aktywacyjnym nie ma uzasadnienia okrelenia staroci jako stan specyficzny ycia czowieka pojawiajcy si w konkretnym okresie ycia. Ujcie to ukazuje, i czowiek koczc 65. rok ycia jest uznawany za czowieka starszego, ale nie oznacza to, e proces starzenia si intensyfikuje si. Czowiek starszy moe w tym i starszym wieku nadal zachowywa dobr sprawno psychiczn i fizyczn. Sprawno t ujawnia tylko w inny sposb ni dawniej. Paradygmat aktywacyjny wyodrbni dwa kierunki mylenia o procesie starzenia si, mianowicie jest to orientacja socjalna i orientacja historyczna.

Adam A. Zych i Magorzata Kaleta-Witusiak opisali w swoim artykule wielowymiarowo procesu starzenia si. Okrelili wymiar biologiczny (lub fizjologiczny), psychospoeczny, spoeczny. Przez wymiar biologiczny rozumie proces starzenia si jako nieodwracalne, naturalne, cigle nasilajce si zmiany metaboliczne i zmian waciwoci fizykochemicznych komrek. Natomiast w wymiarze psychospoecznym starzenie si to dynamiczny proces zmian, ktry obejmuje nie tylko fizjologiczne przemiany organizmu, ale rwnie psychiczne i spoeczne zmiany w yciu czowieka. Z kolei wymiar spoeczny okrela starzenie si czowieka jako proces przechodzenia osoby przez stadia cyklu ycia, z ktrymi zwizane s zmiany ycia spoecznego czowieka, jak rwnie specyficzne choroby.

Z biegiem czasu ciao czowieka, w procesie starzenia si, zmienia si, wystpuj problemy z podstawowymi ukadami, zmniejsza si poziom percepcji zmysowej, maleje wydolno oddechowa, krenia, wystpuj zaburzenia w komunikacji midzy komrkami nerwowymi. W procesie starzenia si wystpuj charakterystyczne choroby i schorzenia takie jak: utrata rwnowagi, otpienie, zniedonienie. Ludzie starsi najczciej choruj na choroby ukadu sercowo-naczyniowego, oddechowego, trawiennego, uszkodzenia narzdu ruchu.

Wyrniono pi teorii procesu starzenia si:

1. Teoria zegarowa wedug tej teorii organizm posiada swj wasny program rozwoju.

2. Teoria bdw L. Orgela

3. Teoria immunologiczna ukad odpornociowy w wieku senioralnym jest mniej sprawny, przez co wystpuj rne choroby, schorzenia i mog wystpi choroby autoagresywne.

4. Teoria wolnych rodnikw najbardziej popularna teoria na temat starzenia si.

5. Teoria wiza krzyowych w czasie starzenia si wizania krzyowe w kolagenie zmniejszaj swoj elastyczno, przez co i tkanki skry i naczy maj mniejsz elastyczno-starzej si.

Dlaczego czowiek starzeje si? Uwzgldnia si nastpujce przyczyny:

Przyczyny biologiczne spada aktywno czowieka, powstaje przecienie ukadu nerwowego, a take naduywanie uywek, lekw, ze odywianie.

Przyczyny spoeczne moe wystpi izolacja spoeczna, za sytuacja materialna.

Przyczyny psychologiczne zaburzenia funkcji: suchowej, wzrokowej, sytuacje zaniku pamici, sabnca wraliwo zmysowa.

Wanym, a moe i najwaniejszym pojciem w tym podrozdziale jest termin okrelajcy osoby starsze. Czowiek w starszym wieku to osoba, ktra wesza w trzeci faz ycia (staro). W ujciu sownikowym starzec to jednostka starsza wiekiem w stosunku do innej jednostki, z ktr si j porwnuje.

Adam A. Zych wyznaczy kategorie, wedug ktrych seniorami s:

Osoby, ktre przekroczyy okrelony wiek

Jednostki, ktre wkroczyy w wiek emerytalny i s nieaktywne zawodowo.

Osoby, ktre maj niszy poziom sprawnoci fizycznej i psychicznej.

2. Charakterystyka osb starszych

Osoby, ktre weszy w trzeci wymiar ycia, zwany staroci, nazywane s ludmi w starszym wieku, starymi, seniorami czy starcami.

Seniorzy nie s jednolit homogeniczn grup, gdy kady z nich z osobna ma inn sytuacj yciow, spoeczn czy ekonomiczn, jak i rni si stanem zdrowia, poziomem moliwoci fizycznych i psychicznych. Ludzie starzy yj w rnych spoecznociach rodowiskowych, kulturowych, maj take inne predyspozycje genetyczne, rozrniaj si poziomem i stylem ycia, dlatego te jeli s w tym samym wieku kalendarzowym to mog rni si od siebie wiekiem funkcjonalnym nawet o kilkadziesit lat.

Przede wszystkim czowieka starszego mona pozna po wygldzie zewntrznym. W wygldzie najistotniejsze zmiany zachodz w obrbie motoryki, w sylwetce ciaa (nadwaga), w tempie pracy (spowolnienie), a niekiedy dbania o siebie, o swj wygld.

Inne cechy szczeglne w wygldzie seniorw to na przykad zmiana wygldu skry (uszczenie, wysuszenie), brzowawe plamki na ciele, skra staje si obwisa, pojawiaj si zmarszczki.

Zmienia si take poziom aktywnoci i sprawnoci fizycznej. Osoby w starszym wieku zapadaj na coraz wicej chorb zwizanych z ukadem oddechowym, ukadem krenia, ukadem trawiennym, zmniejszaj si moliwoci percepcji, nastpi moe uszkodzenie narzdu ruchu. Wystpuj choroby serca, nadcinienie, cukrzyca. Szczegln cech staroci s zachorowanie na rne schorzenia, takie jak: utrata rwnowagi, otpienie, zniedonienie. Czsto nastpuje pogorszenie si pamici, szczeglnie krtkoterminowej. Powstaje nowy typ pamici pami serca jest to pami emocjonalna, natomiast za inteligencj pynn pojawia si inna, inteligencja skrystalizowana. Osoby w starszym wieku czciej dotyka niepenosprawno.

Stan psychiczny osb starszych przedstawia si rnie, przede wszystkim zaley to od prowadzonego przez osob starsz trybu ycia. Staro moe przyspieszy i pogbi poczucie smutku, samotnoci. Czowiek staje si bardziej lkliwy, czuje, w coraz czstszych sytuacjach, poczucie bezsilnoci i bezradnoci. Nastpuj trudnoci z przystosowaniem si do nowych sytuacji yciowych, co jest dziwnym zjawiskiem, zwracajc uwag na to, i czowiek starszy ma wiele dowiadczenia i mdroci yciowej, ale co nie uatwia mu przystosowana si. Czciej narzeka, jego nastrj jest ponury, pesymistyczny, jest zrzdliwy, nerwowy, sfrustrowany. Nastpuje ochodzenie emocjonalnoci, jest to spowodowane tym, e u osoby starszej zmniejszaj si czynnoci ukadu hormonalnego.

Okres staroci ma take swoje zalety. Starszy czowiek jest o wiele mdrzejszy od modszych siebie osb. Posiada wiele wspomnie, dowiadczenia co za tym idzie mdro yciow. W okresie staroci senior ma moliwo zebrania plonw swojego dotychczasowego ycia. Bdc zdrowym, osoba starsza, przechodzc na emerytur, ma moliwo rozwijania swoich zainteresowa, moe cieszy si spokojem, zacz podrowa, organizowa rne spotkania towarzyskie, pomaga dzieciom w opiece nad wnukami, cieszy si z czasu spdzonego z rodzin. Czowiek w okresie staroci jest bardziej skonny do refleksji, do wracania mylami w przeszo, powinien pozytywnie spojrze na swoje dotychczasowe ycie i pogodzi si z yciem, ktre powoli dobiega koca.

Kady z seniorw zachowuje si inaczej i kady traktuje staro na swj sposb. Mona wyrni kilka podstawowych postaw osoby starszej:

Postawa konstruktywna zachowanie pogodne, waciwe do swojego wieku, mie usposobienie, otwarto, towarzysko, dobrze radzcy z problemami i zmieniajc si cywilizacj,

Postawa zalena zachowanie przypominajce mae dziecko, nie radzce sobie z problemami, due trudnoci w przystosowaniu si do zmian, bezbronno, nieufno, wymagana opieka, pomoc, ochrona.

Postawa obronna bronica si od staroci, styl bycia, strj, zachowanie przypominajce nadal czowieka modego, a nie w podeszym wieku, maskowanie swojej mijajcej modoci, lekkomylno, nieodpowiedzialno, moe doprowadzi do naraenia swojego i innych zdrowia i bezpieczestwa.

Postawa agresywna brak zdolnoci do radzenia sobie ze swoimi problemami zdrowotnymi, yciowymi, spoecznymi, win obarczaj innych ludzi, wykazuje du wrogo do innych osb.

Postawa autoagresywna osoby z t postaw obarczaj siebie za wszystkie yciowe klski, a take za nadchodzc staro, wykazuj wobec siebie agresje w taki sposb, i nie dbaj o siebie, izoluj si od innych ludzi, podejmuj prby samobjcze.

Zasadniczo zmienia si sytuacja yciowa czowieka, ktry wchodzi w okres staroci. Zmiana polega na zaprzestaniu pracy zawodowej, przez co zmniejsza si czstotliwo kontaktw spoecznych. Moe to spowodowa samotno i poczucie izolacji u ludzi w starszym wieku.

W okresie staroci zmieniaj si role, ktre ludzie starsi wczeniej odgrywali w spoeczestwie. Gdy w Polsce byo wicej rodzin wielopokoleniowych, czowiek starszy by dla rodziny mdrc, patriarch posiadajcym wadz absolutn w rodzinie, czonkowie rodziny odczuwali wielki szacunek do najstarszych w rodzinie. Teraz, gdy wikszo rodzin jest maych, rola mdrcy przestaa mie prawo bytu, odepchnito seniorw na margines ycia rodzinnego, jak i spoecznego, ludzie zaczli uwaa, e osoba starsza nic ju nie bdzie potrafia si nauczy, e nie nada za postpem wspczesnej cywilizacji. Bywa, i osoby na emeryturze s przez modych ludzi traktowane z wrogoci czy niechci.

Ludzi starszych mona podzieli ze wzgldu na ich funkcjonowanie w spoeczestwie na:

modzi starzy s to osoby w wieku od 65 do 74 lat i charakteryzuj si tym, i mog samodzielnie funkcjonowa.

starzy starzy s to osoby w wieku od 75 do 85 lat i maj trudnoci w samodzielnym funkcjonowaniu.

najstarsi starzy to grupa osb w wiek 85 lat i wicej.

Jak kady czowiek, czy w wieku modzieczym czy dorosym, tak i w wieku emerytalnym, ma wiele problemw. Lecz te problemy zmieniaj si z wiekiem. Najwaniejszym problemem ludzi starszych jest utrata sprawnoci psychicznej, jak i fizycznej. Przez utrat zdrowia, monoci przemieszczania si senior zaczyna wycofywa si i zapada w nastpny problem wieku starczego, mianowicie w samotno. Czowiek pozbawiony kontaktu z innymi odczuwa dyskomfort psychiczny, czuje si niepotrzebny, co tworzy problem poczucia niepenowartociowoci czowieka. Czowiek starszy jest wycofany, czasami agresywny bo boi si tego co nastpuje po okresie dorosoci. Ale kady czowiek moe zmieni swoje pooenie, potrzebn s tylko chci.

3. Ludzie starsi mieszkajcy w domu pomocy spoecznejProces starzenie si ma wiele cech. Przede wszystkim, cech wan jest to, e czowiek w podeszym wieku odczuwa obnienie poziomu swojej sprawnoci fizycznej i psychicznej. Bywa tak, e senior pod wpywem pogbiajcej si staroci nie potrafi samodzielnie funkcjonowa. Wtedy albo rodzina zajmuje si osob starsz, albo taka osoba umieszczana zostaje w domu pomocy spoecznej.

Dom pomocy spoecznej dy do upodobnienia si do zwykego, rodzinnego domu, gdzie wszyscy yj w zgodzie. Czas w domu pomocy mija podobnie, jak w zwykych domach. Osoby tam przebywajce wykonuj codzienne czynnoci takie jak np. sprztanie swoich pokoi, przygotowuj sobie posiki, robi zakupy, przyjmuj swoje rodziny przyjedajce z wizyt. Dom pomocy spoecznej stara si zaspokaja potrzeby biologiczne, ale take daje moliwo wyboru, prawo do wolnoci.

Losy seniora mieszkajcego w domu pomocy spoecznej zale od rnych czynnikw: od cech charakteru, stanu zdrowia, stylu ycia, poziomu sprawnoci fizycznej, a przede wszystkim od postaw personelu wobec osb starszych. Personel winien traktowa mieszkacw domu pomocy podmiotowo, jako penowartociowych ludzi, udziela im pomocy w sprawach samoobsugi, ale take w rozmowie.

Najtrudniejszym zadaniem, ktre stoi przed osob starsz, jest zaakceptowanie swojego stanu zdrowia. Czsto w trakcie procesu starzenia si pojawiaj si choroby przewleke, czy nabyta niepenosprawno, taka jak niedosyszenie, guchota, utrata w rnym stopniu wzroku czy cakowita utrata. Ludzie starsi, niepenosprawni, ktrzy utracili mono poruszania si bez pomocy innych, czy tacy, ktrzy utracili samodzielno odczuwaj wielk bezradno, poczucie lku czy brak bezpieczestwa, odczuwaj pustk, uczucie izolacji, a co za tym idzie osamotnienie. Ludzie w starszym wieku, przebywajcy w domu pomocy spoecznej odczuwaj o wiele wicej brakw ni Ci, ktrzy mieszkaj w swoim domu, z rodzin. Wielu seniorw odczuwa brak bliskoci z drug osob, z rodzin. Czuj samotno, przede wszystkim spowodowan brakiem kontaktw z rodzin. Inn przyczyn samotnoci, czy osamotnienia jest utrata wiary w siebie, niemono kontaktw z kolegami, ssiadami, ktrzy zostali tam, gdzie senior wczeniej mieszka. Czsto, mieszkajc w domu pomocy spoecznej, starszy czowiek odczuwa nud, jest bezczynny, niechtny do poznania wspmieszkacw, odczuwa brak zaufania do otoczenia, czuje si bezuyteczny, tskni za prac zawodow. Czsto zdarza si tak, i osoba starsza nie moe nawiza nowych kontaktw, czy odwiedza rodziny, gdy ma problemy ze zdrowiem, sprawnoci fizyczn. Prowadzi to do izolacji spoecznej, a co za tym idzie do pogbiania si samotnoci. Bywa, i senior wiadomie dugotrwale pogbia swj stan osamotnienia, co prowadzi do braku wsppracy z pracownikami domu pomocy, wycofaniem si z ycia osoby starszej. Wpywa to bardzo niekorzystnie na ycie starszej osoby w domu pomocy.

Osoby zamieszkujce domy pomocy spoecznej to jednostki, ktre zostay oderwane od tego, co znay, od warunkw, w ktrych yy wiele lat, od przyjaci i swoich bliskich, gdy wskutek nieprzewidzialnych trudnoci musiay opuci je i zamieszka w cakiem nowym miejscu. Jest to dla starszej osoby bardzo cikie przeycie. W nowym otoczeniu senior musi znale spokj, poczucie bezpieczestwa, aby w domu pomocy poczu si chocia troch jak w swoim wasnym domu. Zamieszkanie w domu pomocy spoecznej to uwiadomienie sobie przez starsz osob, e to jest pobyt na stae. Przynosi to wiele problemw, w zwizku z nieprzystosowaniem si pensjonariusza do nowego rodowiska. Dlatego te pensjonariusz musi przystosowa si do nowych regu i warunkw ycia, a z drugiej strony take placwka powinna przystosowa warunki do potrzeb nowego mieszkaca.

Seniorzy zamieszkujcy domy pomocy spoecznej, tworz specyficzn grup osb, ktra ma wiele bogatych dowiadcze, swoje przyzwyczajenia, przemylenia dotyczce wiata. Umieszczenie w DPS jest dla osoby starszej sytuacj traumatyzujc, co moe doprowadza czsto do pogarszania si stanu zdrowia, apatii, biernoci, niekiedy wrogoci, buntu, znienie poziomu procesw psychicznych pensjonariusza. ycie starszej osoby w placwce zinstytucjonalizowanej jest trudne do przystosowania si, gdy bardzo odbiega od ycia, ktre kiedy wiedli. Ludzie starzy przyjmuj wiele rnych strategii przystosowania si wobec utraty rl spoecznych, w ktrych dotychczas byli, do utraty niezalenoci, podejmowania za siebie decyzji, do koniecznoci dostosowania si do nowego, innego rytmu ycia w placwce. Nie zawsze senior potrafi zaadoptowa si do warunkw ycia w domu pomocy spoecznej. Jednostki stosunkowo modsze buntuj si wobec zmieniajcych si warunkw ycia, wykazuj wrogo wobec innych mieszkacw, natomiast starsze, sdziwe ju osoby uciekaj we wspomnienia, odczuwaj apati, s bierne, obojtne i zdane cakowicie na instytucj, w ktrej aktualnie mieszkaj. W domu pomocy spoecznej mona take spotka osoby, ktre wykazuj du aktywno, poszukuj cigle kontaktu z otoczeniem, innymi ludmi, bior udzia w rnych formach aktywnoci, odczuwaj potrzeb bycia przydatnym.

ycie w domu pomocy spoecznej jest specyficzne, gdy mieszkacy odczuwaj jednoczenie i zadowolenie i rado z uzyskanej opieki, ale take i samotno, i nieustajc tsknot za bliskimi osobami. Codzienno w placwce mieni si monotonnoci i nud, jest to warunkowane chorobami i niemoc fizyczn starszych ludzi, a take i specyficzn atmosfer w domu, ktra wyzwala niech do podejmowania jakichkolwiek form aktywnoci. Niestety, take kontakty midzy mieszkacami nie wygldaj na prawidowe, ze wzgldu na ch izolacji siebie od otoczenia.

ROZDZIA III.

POTRZEBY SENIORW OPISANE W LITERATURZE PEDAGOGICZNEJ

Kady czowiek odczuwa pewne potrzeby, tak fizjologiczne, dotyczce swojego organizmu, jak i potrzeby dotyczce sfery psychologicznej i spoecznej. Potrzeby zmieniaj si wraz z wiekiem i rolami, ktre odgrywamy w yciu spoecznym. Mae dziecko odczuwa potrzeb bycia kochanym przez swoich bliskich, nastolatek potrzebuje by akceptowany w grupie rwieniczej, osoba dorosa ma potrzeb znalezienia dobrej pracy, zaoenia rodziny, bycia ojcem lub matk. Na staro czowiek potrzebuje, przede wszystkim, bycia potrzebnym, akceptowanym w rodzinie, pragnie ogrywa rol dziadka lub babci.

1. Terminologia

Pierwszym i podstawowym, w tym rozdziale, terminem, ktry chciaabym przybliy jest pojcie potrzeba. Wedug Wincentego Okonia potrzeba to stan, w ktrym jednostka odczuwa ch zaspokojenia jakiego braku .

Inne ujcie pojcia potrzeby znajdujemy w Encyklopedii socjologii, gdzie potrzeba to termin psychologiczny stosowany jako synonim pragnie, de, popdw, instynktw, motyww, ktrych zaspokojenie lub realizacja s niezbdne do utrzymania okrelonego standardu funkcjonowania jednostki .

Natomiast Sownik Psychologii pod redakcj naukow Jerzego Siuta, podaje wiele wyjanie terminu potrzeby: 1. poczucie niespenienia, niezaspokojenia lub stan deprywacji systemu biologicznego wywoany przez brak rwnowagi w organizmie lub midzy organizmem a otoczeniem fizycznym, 2. jest to subiektywnie odczuwany proces, ktry motywuje do podania pewnej rzeczy lub ch zdobycia pewnego celu, 3. wewntrzne napicie wywoane przez niezaspokojony popd, podanie, pragnienie lub stan deprywacji w organizmie .

Sownik Socjologii i nauk spoecznych podaje, e potrzeba to co, co wydaje si konieczne, w szczeglnoci konieczne do przetrwania danej osoby, organizacji lub czegokolwiek innego .

Adam Lisowski uwaa, i potrzeba to specyficzna reakcja organizmu ywego na dysfunkcj systemu oddziaujcego na funkcjonowanie tego organizmu. Istot tej reakcji jest gotowo do przeciwdziaania powstaej dysfunkcji.

Joanna Gborek w swojej pracy podaje pojcie potrzeby za T. Kocowskim, ktry uwaa, i potrzeba to pewien konkretny, obecnie wystpujcy stan osobnika (organizmu), przy czym jest to stan niedoboru (lub nadmiaru) bd inne zakcenia w zakresie wanych dla osobnika waciwoci organizmu lub otoczenia. Potrzeba jest procesem motywacyjnym, utosamianym z dowolnym elementem zbioru pragnie, de, popdw i okrelana treci tych pragnie jest to subiektywne odczucie braku .

T. Kocowski wyrni pi kategorii potrzeb, s one nastpujce:

1. egzystencjalne w ich skad wchodz potrzeby pokarmowe, mieszkaniowe, bezpieczestwa, ekologiczne, zdrowotne, rekreacyjne, odzieowe;

2. prokreacji s to potrzeby reprodukcji, rodzinne, dydaktyczne i wychowawcze, opieki i samorealizacji;

3. funkcjonalne w tym potrzeby instrumentalne, informacyjne, lokomocyjne, sprawnociowe, swobody;

4. spoeczne obejmuj warunki wspycia i wspdziaania, cznoci, wizi emocjonalnej przynalenoci, organizacji;

5. psychiczne ta potrzeba ma na celu realizacj i zaspokojenie wszystkich pragnie i wymienionych wyej potrzeb.

Wan teori dotyczc hierarchii potrzeb stworzy Maslow, w ktrej take wyrni 5 podstawowych potrzeb:

Fizjologiczne (obejmuj potrzeby godu, wypoczynku, unikania blu, wyprniania, pragnienia, redukcja popdu seksualnego);

Bezpieczestwa (porzdek, stabilizacja, ochrona);

Przynalenoci i mioci (stosunek uczuciowy, przyja, mio, akceptacja, utrzymywanie intymnych zwizkw, grupy spoeczne);

Szacunku i dowartociowania (presti, zaufanie do siebie samego, aprobata ze strony innych, wysoka samoocena);

Samourzeczywistnienia (rozwijanie samego siebie w rnych kierunkach).

Diagram nr 1. Piramida obrazujca hierarchi potrzeb Maslowa

rdo: Spencer A. Rathus, Psychologia wspczesna, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2004, s. 445

Maslow uwaa, i w miar zaspokojenia potrzeb z niszych poziomw mona z czasem realizowa potrzeby z wyszych poziomw hierarchii.

2. Potrzeby ludzi starszychGdy czowiek starzeje si jego sytuacja yciowa zmienia si. Zmiany dotycz przede wszystkim ogranicze w kontaktach spoecznych i zmian w pracy zawodowej. Odbija si to w sposobie zaspokajania swoich potrzeb lub ich ogranicze zaspokajania.

Badacze zajmujcy si procesem staroci podkrelaj, i w yciu czowieka starszego nastpuj istotne zmiany w potrzebach spoecznych i psychicznych. Zmiany przebiegaj w sposb indywidualny i polegaj na tym, e pewne potrzeby trac na wartoci i schodz na dalszy plan, a inne potrzeby nabieraj wikszej wartoci. Poniej przedstawiono grupy potrzeb, ktre s w wieku starczym najwaniejsze:

przynalenoci to jedna z najwaniejszych potrzeb, ktra nasila si wraz ze staroci, gdy ta potrzeba jest niezaspokojona, moe doprowadzi do poczucia osamotnienia, nawet opuszczenia, a moe przerodzi si w pniejszej staroci w chorob sieroc;

poczucia bezpieczestwa wraz z obawami o zdrowie i byt ta potrzeba wzrasta ponownie do potrzeb fundamentalnych starszych osb;

kontaktu emocjonalnego ludzie starsi ograniczaj swoje kontakty do kilkuosobowych, nie czuj potrzeby szerszych kontaktw;

poczucia uytecznoci i przydatnoci jest to potrzeba, ktra nadaje sens ycia i napd do aktywnoci starszym ludziom, bardzo potrzebuj by dla kogo uytecznym;

uznania nasila si i nadaje sens ycia dla starszego czowieka. Gdy ta potrzeba nie jest zaspokojona, czowiek starszy powraca do swoich dokona z minionych lat.

Aby proces starzenia si przebiega w sposb waciwy i pomylny, te wszystkie wyej wymienione potrzeby powinny by zaspokajane. Niestety nie zawsze jest to moliwe. Czowiek starszy z biegiem lat traci na znaczeniu dla spoeczestwa, staje si nieprzydatny. Senior powoli, lecz w sposb ustawiczny wychodzi z rl spoecznych, w ktrych dotychczas by, traci kontakty towarzyskie. Czsto taki stan rzeczy doprowadza osob starsz do poczucia osamotnienia, czy samotnoci.

Samotno i osamotnienie s czsto uywane zamiennie, cho te dwa pojcia maj podobne, lecz nie te same znaczenia. Samotno to stan, gdy czowiek yje w pojedynk, nie nawizuje kontaktw towarzyskich, nie rozwija wizi rodzinnych, czy nie wchodzi w role spoeczne. To przebywanie z samym sob, koncentrowanie si tylko na swoim yciu wewntrznym, jednoczenie zaniedbujc kontakt z innymi ludmi.

Natomiast osamotnienie jest stanem wyobcowania, poczuciem, e inni nie rozumiej drugiej osoby. Poczucie osamotnienia przede wszystkim pojawia si, gdy jako relacji z innymi jest niewaciwa, nie daje dla czowieka satysfakcji. Moe by te powizany z izolacj spoeczn, gdy czowiek nie jest dobrze lub w ogle zintegrowany z grup, rodowiskiem spoecznym.

Osoby starsze s szczeglnie naraone na samotno. Spowodowane jest to tym, i czuj si nieprzydatne, nie maj oparcia wrd najbliszych czy, przez zy stan zdrowia, nie mog by aktywne w taki sposb, w jaki by chciay, przez to trac sens swojej egzystencji. Wiksza liczba ludzi nie potrzebuje i nie chce by samym. Czowiek boi si samotnoci i nie jest zdolny do przyzwyczajenia si do takiego stanu rzeczy. Ludzie starsi take odczuwaj lk przed samotnoci, zwaszcza gdy w przeszoci senior mia wiele kontaktw midzyludzkich. Samotno w takim momencie doprowadza czsto do obnienia energii yciowej, czy nastpnie do nerwicy depresyjnej. Lk i samotno to dwa stany, ktre nierzadko nkaj czowieka starego. cz si one w boja nad samotnoci w przyszoci. Przez ten lk senior nie ma poczucia zaspokojenia potrzeby bezpieczestwa, gdy boi si, e zostanie sam, gdy jego stan zdrowia lub stan finansowy pogorsz si i nikt mu nie pomoe.

Samotno w yciu czowieka starszego nastpuje w chwili obumierania kontaktw z innymi, gdy senior przestaje pracowa zawodowo i przebywa z ludmi na co dzie. Redukcja penionych rl spoecznych doprowadza do powolnej niechci do nawizywania relacji z innymi, gdy senior uwaa si za niepotrzebnego i niezrozumiaego przez innych ludzi. Czowiek starszy czuje, i jego warto jako czowieka zmniejsza si. To powoduje, e senior wycofuje si z kontaktw z innymi, poniewa uwaa, e nic nowego nie moe wnie w te relacje.

U czowieka starszego mona take zaobserwowa stan osamotnienia w spoeczestwie. Spowodowane jest to tym, e senior dostrzega cige zmiany i aktywno spoeczn, a on sam nie potrafi si ju z tym spoeczestwem zintegrowa, czuje si niepotrzebny, odczuwa brak miejsca we wsplnocie ludzi.

Senior nieraz ma poczucie spoecznej nieprzydatnoci, samotnoci i izolacji. S one spowodowane takimi problemami jak:

Utrat sprawnoci fizycznej;

Koniecznoci korzystania z pomocy innych;

Trudn sytuacj materialn;

Brakiem szacunku do staroci i seniorw;

Bezczynnoci, tsknot za prac zawodow;

Nud, brakiem kontaktw towarzyskich.

Samotno wrd ludzi starszych moe by take spowodowana tym, i jako relacji midzy czowiekiem starym a najbliszymi jest nie satysfakcjonujca lub w ogle jej brak. Senior moe mieszka z rodzin, ale czuje si w niej niepotrzebny, czasem niepodany.

Poczucie samotnoci dotyka czowieka starszego, gdy ten nie jest dostatecznie przygotowany do ostatniego etapu ycia i przejcia na emerytur, gdy jego wiedza na ten temat nie pokrywa si z rzeczywistoci. Osamotnienie dosiga osob starsz, gdy jego rola spoeczna zmienia si, dzieci wyprowadzaj si z domu, tworz wasne rodziny, gdy jego siy fizyczne i psychiczne nie s ju na wysokim poziomie, a take do stanu osamotnienia doprowadzaj dolegliwoci zdrowotne, choroby.

Starsza osoba lepiej jednak czuje si we wasnym domu, wrd osb najbliszych, przyjaci, ssiadw. Mniej dotyka j poczucia osamotnienia, ni osoby, ktre byy zmuszone, przez brak osb do opieki czy zego stanu zdrowia, do przeniesienia si do domu pomocy spoecznej. Samotno nie musi wystpi u seniora mieszkajcego w placwce opiekuczej. Dom pomocy spoecznej stara si zapewni osobom starszym dobre warunki i moliwo rozwijania si, take w sferze towarzyskiej. Aby senior czu si dobrze w takiej placwce, jest zalene midzy innymi od osb, ktre zajmuj si opiek nad star osob, jakie podejcie ma kadra, jakie postawy i jakie s interakcje midzy opiekunami a mieszkacami. Niestety czsto bywa tak, e osoba starsza, wbrew staraniom kadry, czuje si samotna, dzieje si to wtedy, gdy wizi z najbliszymi zostay zerwane i nie s utrzymywane.

Wanym czynnikiem w yciu starszej osoby jest utrzymywanie jak najduej aktywno umysow i ruchow. Im czstsz aktywno przejawia osoba stara, tym lepsze posiada zdrowie fizyczne i psychiczne. Organizm ludzki jest stworzony do dziaania i aktywnoci. Psychiczna i fizyczna aktywno i harmonia midzy tymi dwoma skadnikami jest wana do intensywniejszego ycia staruszka. Pomaga mu w przejciu bezbolenie przez proces starzenia, a jego relacje midzy rodowiskiem spoecznym a nim samym s dobre, co przeciwdziaa osamotnieniu czy wykluczeniu osoby starszej z ycia spoecznego.

ycie aktywne, to ycie samodzielne. Czsto ludzie starsi czuj dyskomfort tego, e musz prosi o pomoc, o opiek innych ludzi. Dziki aktywnoci fizycznej i psychicznej senior moe sam zaspokaja swoje potrzeby. Brak samodzielnoci i aktywnoci fizycznej moe wywoa lk, bezradno i brak poczucia bezpieczestwa u osoby starszej. Senior, ktry nie moe samodzielnie porusza si odczuwa izolacj, odrzucenie i w kocu osamotnienie. Jego zaspokajanie potrzeb zostaje ograniczone, w zwizku z tym jego rwnowaga psychiczna oraz relacje midzy otoczeniem i innymi ludmi zostaj przerwane.

Oczywiste jest, e im czowiek starszy, tym jest mniej aktywny, co wie si take ze zmniejszeniem znaczenia potrzeb funkcjonalnych dla czowieka starszego. Natomiast na znaczeniu przybieraj takie potrzeby, jak: potrzeba akceptacji, wizi emocjonalnej czy uytecznoci spoecznej.

Wanym czynnikiem do dobrego przejcia przez proces starzenia si i zaspokojenia potrzeby wizi emocjonalnej, s relacje midzy dziadkami a najbliszymi. Niestety, relacje midzypokoleniowe s zagroone w zinformatyzowanym wiecie, wnukowie nie umiej lub nie chc rozmawia z dziadkami, a dziadkowie nie rozumiej modszego pokolenia. Starsze pokolenie ma ograniczon zdolno uzyskiwania informacji i ich przetwarzania, gdy z wiekiem mechanizmy adaptacyjne seniorw s sabsze, natomiast styl i przebieg komunikowania si w spoeczestwie staje si coraz szybszy. Ludzie starsi czuj si niepotrzebni, nieproduktywni, odizolowani, natomiast dzieci i modzie bardzo szybko przystosowuje si do cigych zachodzcych zmian. Kontakty seniora z wnukiem pozwol mu pozna i zrozumie wspczesny wiat i znale w nim swoje miejsce.

Czste rozmowy z wnukami pomagaj starszym ludziom zrozumie dzisiejszy wiat, a rwnie w spokojny sposb zaakceptowa okres staroci. Dziki kontaktom z najmodszym pokoleniem seniorzy maj szans na sprawniejsze posugiwanie si nowoczesnymi sprztami elektronicznymi i informatycznymi. Rozmowa z dziemi daje im moliwo poznania nowych, wspczesnych trendw spoecznych i sprbowa si w nich znale.

Przejcie na emerytur to ciki czas dla osb, ktre cae ycie pracoway zawodowo. Emerytura przynosi ze sob wiele czasu wolnego, co przysparza osobie starszej wiele problemw, gdy nie potrafi zagospodarowa tego czasu. Dziki zabawom, wsplnemu odpoczywaniu, rozmowom z wnukami osoba starsza czuje si potrzebna, rozwija si mio do wnukw, zostaje zredukowane poczucie osamotnienia, zyskuje suchacza, a take czas wolny zostaje zagospodarowany. Wsplne wypoczywanie nie tylko suy do przeciwdziaania nudzie, ale take daje moliwo poszerzania czy zdobywania nowych sposobw spdzania czasu wolnego. Rwnie zabawa z wnukami utrzymuje, u dziadka czy babci, wysoki poziom intelektualny i fizyczny, a take umoliwia nabywanie nowych kompetencji intelektualnych, psychicznych czy fizycznych. Poszerza ich wiadomoci w rnych dziedzinach i rozwija ich zdolnoci do uczenia si.

Penienie opieki nad wnukami, wikszoci seniorom, daje wiele satysfakcji i samozadowolenia. Jak uwaa B. Z. Maecka w miar dorastania wnuka i czstego z nim kontaktu, relacje midzy babci czy dziadkiem a wnukiem przeistaczaj si w relacj partnersk: W kontaktach dziadkw z wnukami realizuj si przyjanie, partnerstwo, dialog. Aby wzajemne relacje miay wany i gboki sens potrzeba jest cigego denia obu stron do prawdziwego dialogu, co wie si z duym zaangaowaniem dziadkw i wnukw.

Wanym etapem w procesie staroci jest dokonanie przez seniora bilansu yciowego. Wiele czynnikw wpywa na podsumowanie przebiegu ycia, wrd nich jest aktualna sytuacja yciowa, jako i ilo kontaktw spoecznych, w tym wspycie z wnukami i dziemi. Podsumowanie swojego dotychczasowego ycia ma wpyw na ocen relacji z wnukami. Osoby starsze mieszkajce we wasnych domach, mieszkaniach, spenione zawodowo i rodzinnie, rozwijajce swoje pasje i zainteresowania podkrelaj, e maj bardzo dobry kontakt z wnukami i s z tych relacji bardzo zadowolone. Jest te grupa seniorw przebywajcych w domach pomocy spoecznej. Oni natomiast przyznaj si do sabych, rzadkich kontaktw z rodzin, z wnukami. Pierwsza grupa dziadkw i bab jest zadowolona ze swojego ycia, druga grupa natomiast nie, co wpywa w duym stopniu na komunikacj i relacj ze swoimi wnukami. Mona zatem przypuszcza, e relacje starszego czowieka z wnukami s w znacznym stopniu zalene od zadowolenia z ycia, czyli od znaku bilansu yciowego.

Duym problemem wspczesnego spoeczestwa jest bariera komunikacji midzypokoleniowej, ktrej przyczyn jest ograniczenie wsplnoty dowiadcze nadawcy i odbiorcy. rdem tej wsplnoty jest kultura. Kultura podlega jednak przemianom w czasie. Std czsto osoby starsze maj poczucie, e za ich czasw byo inaczej. Oznacza to, i byo inaczej za czasw, w ktrych ksztatowa si ich obraz wiata (dziecistwo i modo) i z pewnoci inaczej bya wtedy zbudowana rzeczywisto. Pewne elementy wspczesnej rzeczywistoci byy nieobecne. Trudnoci dostosowania si do zmian powoduj, ze otoczenie staje si dla seniorw coraz bardziej obce, niezrozumiae, dranice, a niekiedy wrcz zowrogie. Dlatego proces wychowania do staroci, przygotowujcy do przystosowania si do zmieniajcych si w miar upywu lat moliwoci psychofizycznych, wymaga odpowiedniego przygotowania, ktre powinno sta si elementem systemu edukacji. Dziaania w tym zakresie powinny obj cae spoeczestwo. Zwaszcza dobra komunikacja z rodzin i z wnukami jest nieoceniona, aby wspczesny wiat sta si przyjazny dla seniorw. 3. Dziaania domu pomocy spoecznej a potrzeby ludzi starszych

Proces starzenia si powoduje u czowieka pogorszenie si stanu zdrowia, obnienie sprawnoci w zaspokajaniu swoich potrzeb. W zwizku z tym wzrasta potrzeba opieki i wsparcia osoby starszej przez rodzin, rodowisko lokalne oraz organizacje pomocy spoecznej.

Wraz z obnieniem si poziomu samodzielnoci i aktywnoci czowieka w podeszym wieku jest on zmuszony do uzalenienia si od dziaa, ktre podtrzymuj jego sprawno, aktywno, samodzielno. Dziaania te s podejmowane przez rodzin lub instytucje spoeczne. Zadaniem wspomagania osoby starszej jest zapewnienie mu godnych warunkw ycia i zaspokajanie jego potrzeb natury biologicznej, psychicznej, materialnej i spoecznej. Boena Bobe podaje za Astridem Tokaj, trzy gwne modele wspomagania czowieka starego:

naturalne realizowane na podstawie wszelkich kontaktw midzyludzkich;

instytucjonalne realizowane przez pastwo i jego polityk spoeczn, poprzez agendy rzdowe i samorzdowe;

spoeczne realizowane poprzez zaspokajanie rnorakich potrzeb osb starszych.

W pomocy dla osb starszych wane jest przede wszystkim wsparcie spoeczne. Wedug Zofii Kawczyskiej-Butrym wsparcie spoeczne jest szczeglnym sposobem i rodzajem pomocy udzielanej poszczeglnym osobom i grupom gwnie w celu realizowania ich si, potencjau i zasobw, ktre zachowali, aby mogli sami sobie radzi ze swoimi problemami. Mona wyrni dwa wymiary wsparcia:

To najblisi, dzieci, czonkowie rodziny wspieraj;

Instytucje, organizacje, placwki zajmujce si opiek i pomoc wspieraj ludzi starszych.

Opieka nad osobami w zaawansowanym wieku moe przybra rne formy. Wspomaganie i opieka nad seniorem, we wspczesnych czasach, nie obcia ju tylko rodziny, ale take moe by wykonywana przez fachowy personel w rnych placwkach pomocy spoecznej. W takich domach czy orodkach osoba w podeszym wieku ma zapewnione dobre warunki ycia, prawidow pielgnacj ciaa, wsparcie duchowe. Pielgniarze oraz inne osoby pomagajce ludziom starszym, wiadcz takie usugi i czynnoci, jak:

Opieka i pielgnacja nad pensjonariuszami orodkw dla osb w podeszym wieku;

Opieka ambulatoryjna nad seniorami przebywajcymi we wasnych mieszkaniach;

Caodobowa pielgnacja obonie chorych;

Organizacja spotka towarzyskich, zaj rehabilitacyjnych, organizowanie zaj, na ktrych senior tworzy wasne dziea plastyczne.

Celem dziaa opiekunw jest denie do odzyskania dawnej witalnoci i zdrowia, poprawy jakoci ycia podopiecznego i wspieranie jego samodzielnoci w zaspokajaniu wasnych potrzeb. Oraz stymulowania osoby starszej do akceptacji swojej staroci i zrozumienia tego, i pomimo uomnoci, gorszego stanu zdrowia, powinien nadal prowadzi ycie jako penowartociowy czowiek.

Dziaania wspomagajce seniorw powinny powstrzymywa osob starsz od uzalenienia si od korzystania z pomocy. Uzalenienie od pomocy prowadzi moe do niewaciwego postrzegania siebie i w rezultacie przyczynia si do pogbiania si bezradnoci osoby w podeszym wieku. Dlatego dziaania, pomagajcych maj za zadanie utrzymywanie u seniora jak najduej samodzielnoci.

Dziaania wspomagajce osoby starsze to przede wszystkim ich aktywizacja. Oznacza to dziaania socjoterapeutyczne, ktre maj za zadanie utrzymywanie zaradnoci psychofizycznej i psychospoecznej osoby starszej. Aktywno jak przedstawiono we wczeniejszym podrozdziale jest wanym czynnikiem w yciu kadego czowieka, nawet czowieka w zaawansowanym wieku. Gdy brakuje aktywnoci w yciu czowieka moe rozwin si nieporadno osobista, ktra moe doprowadzi do samotnoci i izolacji. Dziaaniem przeciwko tym zjawiskom jest terapia zajciowa, ktra ma charakter dziaania wielokierunkowego. Jest podstawowym dziaaniem wspomagajcym, stosowanym w domach pomocy spoecznej. Terapia jest gwnym narzdziem, ktre wspomaga proces integracji pensjonariuszy i ich rozwj, ktry ma na celu wzbudzanie motywacji do chci i dziaania. Terapia zajciowa umoliwia uczestnictwo ludzi starszych w rnych zajciach, na ktrych techniki pracy s dostosowane do aktualnego stanu zdrowia, moliwoci i wieku mieszkaca, jest take przestrzegana zasada dobrowolnoci uczestnictwa. Celem podstawowym terapii jest leczenie, realizowane w DPS poprzez rnego rodzaju terapie: arteterapia, biblioterapia, ergoterapia, kinezyterapia, muzykoterapia i socjoterapia. Prowadzone w tych formach zajcia, maj na celu pobudzenie wiary w sens wasnego ycia, rozwijanie zainteresowa, osobowoci, likwidowanie monotonnoci w yciu mieszkacw, wpajanie starszym osobom poczucia spoecznej uytecznoci, nauczenie wspycia w grupie, zmniejszanie napi psychofizycznych.

Dziaaniem na rzecz utrzymywania jak najduej sprawnoci fizycznej i psychicznej u czowieka starszego, organizowanej w domach pomocy spoecznej, jest zagospodarowanie czasu wolnego seniora i zachcanie go do aktywnoci. Nie powinno si od starszej osoby wymaga intensywnego angaowania si fizycznych czy nadmiernego popiechu. Dziaania wspierajce aktywno seniora s skierowane w stron aktywnoci intelektualnej, ktra polega na odkrywaniu i rozwijaniu zainteresowa, nawizywaniu nowych kontaktw czy te zwykej zabawie. Aktywno zabawowa jest walk ze zmczeniem psychicznym i fizycznym, umoliwia przeciwdziaanie monotonnoci ycia codziennego i nudzie, ktre doskwieraj ludziom starszym. Zabawa powinna odgrywa du rol w yciu seniora, poniewa dziki zabawom ruchowym osoba starsza zachowuje dobr kondycj fizyczn, jak i psychiczn. Aktywno ta wpywa na wyduenie si okresu, w ktrym senior jest samodzielny, czuje si zdrowszy, weselszy, nie odczuwa samotnoci czy przygnbienia. Dobra zabawa jest form terapii, moe by pomostem porozumienia midzypokoleniowego oraz moe sta si dobrym rodzajem rehabilitacji. Dziaania nawizujce wanie do aktywnoci zabawowej istniej w instytucjach i placwkach pomocy spoecznej w formach terapii, zwaszcza muzykoterapii, zabaw i wicze przy muzyce i organizowaniu wystpw artystycznych na specjalne okazje przez mieszkacw domu pomocy spoecznej.

Jedn z terapii, ktra odgrywa wan rol w dziaaniach, na rzecz mieszkacw domu pomocy spoecznej, jest socjoterapia. Ma ona za zadanie eliminacj, obnienie, agodzenie negatywnych obyczajw i norm bdcych w okrelonym rodowisku spoecznym. Ta forma pomocy ma take na celu wspomc osoby z problemami osobistymi, pomc otworzy si na innych ludzi i na siebie samego. Przystpujc do socjoterapii naley przeprowadzi wstpn diagnoz, ktra polega na analizie dokumentacji oraz obserwacji mieszkacw. Nastpnie naley okreli trudnoci ludzi w podjciu terapii i zakreli obszar zaburze. Socjoterapia stosowana w domach pomocy spoecznej, okrela jakie s braki w zaspokojeniu potrzeb emocjonalnych mieszkacw, ich samoocen, ktra czsto jest zaniona na skutek staroci. Forma pomocy jak jest socjoterapia, dostarcza uczestnikom dowiadcze korekcyjno-kompensacyjnych, umoliwia odreagowanie napi emocjonalnych w sposb adekwatny do sytuacji i kulturalny. Daje moliwo zdobycia nowych umiejtnoci, takich jak: mediacja, wsppraca, dialog, rozpoznanie i nazywanie emocji, kultura wypowiedzi, wraliwo, otwarto.

Nastpn form dziaania, stosowan do DPS, jest arteterapia. Jest to wykorzystywanie twrczoci w celach leczniczych. Jest to terapia, ktra wykorzystuje muzyk, rysunek, literatur, teatr. Ma za zadanie uwolnienie czowieka z przykrych dowiadcze, pokazuje to co niedoskonae i ze w yciu czowieka, ale take odkrywa ukryte talenty. Arteterapia powinna by oparta na swobodnych, nieprzymuszonych ekspresjach twrczych. W terapii liczy si przede wszystkim to, co dane dzieo ma do przekazania w treci i ile informacji odkrywa o jego twrcy. W wieku starczym ta terapia umoliwia rozrnienie zaburze spoecznych od tego, co jest biologiczne, genetyczne.

Muzykoterapia ma due znaczenie terapeutyczne. Pozwala na poprawienie kontaktw z innymi i zgodnego przebywania w tym samym domu. Muzyka wyzwala w ludziach pozytywne uczucia, taniec przy muzyce, daje okazj do podania sobie rki, przekazaniu umiechu, poczucia si czonkiem jakiej grupy, wsplnoty. Wartociowe jest wykonywanie, przy muzyce, pewnych wicze ruchowych, co urozmaica codzienno dnia, uspokaja, wzbudza rado i motywacj do wspdziaania z grup.

Dom pomocy spoecznej umoliwia mieszkacom kontakt z innymi ludmi. Dziaania placwki maj na celu zadbanie o to, eby seniorzy nie czuli si osamotnieni. Pensjonariusze mieszkaj obok siebie, nawizuj znajomoci, przyjanie. wiadomo tego, i ma si blisk osob obok siebie, daje poczucie zaspokojenia potrzeby bezpieczestwa, akceptacji. Dom stwarza warunki do nawizywania nowych i utrzymywania starych kontaktw midzyludzkich, poprzez organizacj spotka wietlicy, pokoju terapii grupowej. Mieszkacy mog zaprasza take swoich starych znajomych na rnego rodzaju organizowane uroczystoci w domu pomocy spoecznej.

Trudne zadanie stoi przed pracownikami domu pomocy spoecznej, gdy ludzie starsi nie czuj potrzeby uczestniczenia w proponowanych zajciach terapeutycznych, przez co brak im motywacji do jakichkolwiek dziaa. Dziki motywacji do dziaania i wypywajcej z niej energii, starszy czowiek zaczyna odkrywa, i staro nie jest za i moe przynie jeszcze wiele nowych, ciekawych dowiadcze. Aby senior chcia dalej by aktywny, czynnoci, ktre s zlecane przez terapeut, musz by dla niego samego uyteczne i podobne do tych zaj, ktre dotychczas wykonywa przed przyjciem do DPS. Trzeba pamita o tym, e zajcia terapeutyczne nie powinny mie tylko charakteru zabawowego, ale musz mie przede wszystkim aspekt leczniczy.

Na koniec niniejszego podrozdziau, przedstawiono postulaty Anny Leszczyskiej-Rejchert, dotyczce dziaa, ktre powinny by realizowane w ramach pomocy spoecznej. Maj one przeciwdziaa niezaspokojeniu potrzeb, trudnociom yciowym oraz reintegracji spoecznej osb starszych:

Naley realizowa dziaania z zakresu przygotowania do staroci. Zwikszy pomoc ludziom starszym w utrzymywaniu i rozwijaniu wizi midzyludzkich, zapewni warunki do zachowania samodzielnoci i aktywnoci czowieka starego;

Formy pomocy dla osb starszych powinny by zrnicowane, nie tylko udzielanie wiadcze pieninych, ale take wiadcze naturalnych i usug. Pomoc powinna by realizowana w ramach pomocy rodowiskowej, ni instytucjonalnej. Placwki stacjonarne powinny by ostatecznoci. Powinno si zwikszy liczb dziennych domw pomocy, utworzy grupy samopomocowe wrd seniorw, odciy rodziny finansowo i usugowo z opieki nad osob starsz. Zwikszy liczb rodzinnych domw pomocy spoecznej;

Naley stworzy takie warunki ycia w placwkach stacjonarnych, aby byy bliskie warunkom ycia w rodowisku. Powinny by tworzone domy o maej liczbie mieszkacw, z dobr atmosfer, z dobrymi relacjami midzy pensjonariuszami a pracownikami. Zapewnienie wszelakich form opieki i zaj terapeutycznych;

Tworzenie placwek pastwowych, jak i prywatnych, podnoszenie jakoci wiadczonych usug;

Naleaoby zapewni osobie starszej skorzystanie z rnych form mieszkalnictwa. Powinno si rozwin sie komunikacji, zlikwidowa bariery architektoniczne, rozwin infrastruktur socjaln, owiatow, kulturaln, rekreacyjn, medyczn;

atwy dostp do wiadcze medycznych, socjalnych, rehabilitacyjnych w miejscu zamieszkania, prowadzenie profilaktyk;

Naley tworzy warunki do powstawania nowych form pomocy ludziom starszym;

Uaktywni sie organizacji rzdowych, pozarzdowych i wolontariat na rzecz pomocy osobom starszym dotyczc integracji i wsparcia spoecznego;

Pracownicy placwek i dziaacze spoeczni pracujcy z osobami starszymi powinni posiada wiedz z zakresu gerontologii i geragogiki. ROZDZIA IV.

METODOLOGIA BADA WASNYCHBadania naukowe to proces rnych dziaa, majcy na celu dokadnie, wyczerpujco, z obiektywizmem pozna pewien wycinek rzeczywistoci. Badania pedagogiczne polegaj na tym samym, jednoczenie zmierzajc do okrelenia zoonoci procesw edukacyjnych, przez co zbadanie ich prawidowoci. Zatem badania pedagogiczne s zespoem umiejtnie stosowanych przedsiwzi, majcych na celu gruntowne poznanie, ocen oraz zaprojektowanie modyfikacji () w zakresie zagadnie dydaktycznych, opiekuczo wychowawczych, pedentologicznych oraz zagadnie wpywu rnorodnych rodowisk wychowawczych i grup spoecznych na ksztatowanie si osobowoci czowieka na rnych etapach jego ycia .

1. Model badawczyPedagogika jako nauka, oraz inne nauki spoeczne, wyrnia 3 podstawowe modele bada, s nimi:

Model jakociowy

Model pozytywistyczny (ilociowy)

Model eklektyczny.

Najbardziej popularnym modelem bada, jest model ilociowy, chod wielu pedagogw i ludzi uczonych podwaa suszno bada ilociowych w naukach spoecznych. Natomiast model jakociowy, zdaniem pedagogw, jest bardziej efektywny i pozwala dostrzec wicej zjawisk, ktre zachodz w rzeczywistoci spoecznej. Dlatego te, kierujc si tymi przesankami, zdecydo-waam si posuy w moich badaniach, modelem jakociowym.

Model jakociowy obejmuje w swoich granicach:

Synonimy bada jakociowych badania ycia codziennego jednostek i tym podobne

Szczeglny sposb poznania wiata tak zwane badania w dziaaniu

Ciekawy sposb gromadzenia materiaw badawczych na przykad etnometodologia

Badania jakociowe maj swoje rdo z wielu innych bada, takich jak etnografii komunikacji, bada socjolingwistycznych, bada feministycznych i innych. Jednak model jakociowy przede wszystkim bazuje na filozoficznych podstawach fenomenologii Edmunda Husserla, hermeneutyce oraz na interakcjonizmie symbolicznym H. Blumera.

Badacz w badaniach jakociowych prbuje stworzy relacj, ktra ma charakter partnerski. Nie narzuca respondentowi swojej siatki pojciowej oraz nie przygotowuje narzdzi badawczych. Relacja, ktra zostaje nawizana midzy badaczem a respondentem daje podstaw do stworzenia wspodpowiedzialnoci za wynik bada obu biorcych w nim udzia podmiotw oraz do wsptworzenia spoecznej zmiany w rodowisku badajcym terenem poszukiwa badawczych.

Metodologiczne badania jakociowe maj charakter podwjnie subiektywny. Badajcy obserwuje, poznaje i rozumie rzeczywisto majc na uwadze swoj wiedz, dowiadczenie, jzyk, jednoczenie stara si zbada to co jej wewntrz, w gbi zjawiska, ktre bada .

2. Cel i przedmiot badaPodstawowym i wanym warunkiem, w rozpoczciu bada naukowych, jest wyznaczenie przez badacza celu i przedmiotu swoich bada. Aby w cel i przedmiot bada okreli trzeba posiada wiedz teoretyczn dotyczc tyche poj. W literaturze znajduje si wiele wyjanie tych poj.

Wadysaw Zaczyski okrela cel jako blisze okrelenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osign w swoim dziaaniu () Podany w koncepcji cel musi legitymowa si konkretnoci, jasnoci i realnoci.Zdaniem Marty Guziuk celem bada jest denie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach, bdcych przedmiotem badawczych docieka. Celem bada jest wic poznanie naukowe istniejcej realnie rzeczywistoci spoecznej oraz opis wybranego problemu, faktu czy zjawiska.

Natomiast Tadeusz Pilch wyjani, i zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie cisej, maksymalnie pewnej, maksymalnie oglnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartoci informacji.

Wedug Haliny Greckiej cel bada mona okreli w trzech podstawowych pytaniach:

1. Co to jest? Jak to jest?

2. Dlaczego jest jak jest?

3. Jak ma by lub moe by?.

Cele bada mona podzieli na nastpujce kategorie:

a) teoretyczno poznawcze, praktyczno wdroeniowe

b) Poznawcze, teoretyczne, praktyczne.

Najczciej, w pracach badawczych, opisuje si cel teoretyczny, ktry suy budowaniu teorii naukowej, ktra pozwala zrozumie zwizki midzy zjawiskami. Jak take cel praktyczny, ktry suy dostarczeniu impulsw do rozwoju pewnej dziedziny praktyki spoecznej.

Ciekawy podzia celw badawczych poda W. L. Neuman:

Tabela nr 1. Cele bada wedug W. L. NeumanEksploracyjneOpisoweWyjaniajce

Denie do rozpoznania podstawowych faktw, zbiorowoci i kwestiiWytwarzanie szczegowych, bardzo dokadnych opisw.Testowanie przesanek i zaoe teorii.

Tworzenie oglnych intelektualnych obrazw badanych warunkw.Odnoszenie nowych danych do znanych uprzednio.Wypracowywanie i wzbogacanie wyjanie teoretycznych.

Formuowanie i koncentrowanie si na problemach przyszych bada.Tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typw. Poszerzanie teorii nowych kwestii i problemw.

Generowanie nowych idei, przypuszcze i hipotez. Przejrzysta kolejno stopni czy stadiw badania. Wspieranie albo odrzucanie wyjanie poszczeglnych przesanek.

Okrelanie wykonalnoci prowadzonych bada.Dokumentowanie procesw czy mechanizmw przyczynowych.Wizanie kwestii i tematw z oglnymi zasadami.

Rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszych danych.Opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego bada.Okrelanie, ktre z kilku wyjanie jest najlepsze.

rdo: W. L. Neuman, Social research methods. Qualitative and quantitative approaches, Boston 2000, Allyn and Bacon, s. 22, tum. Z. Kwieciski, W: T. Pilch, T. Bauman, Zasady bada pedagogicznych, Strategie ilociowe i jakociowe, Wyd.Akad.ak, Warszawa 2001, s. 22Celem teoretycznym niniejszej pracy badawczej jest zgromadzenie i uporzdkowanie materiau wyszukanego z literatury na temat ludzi starszych i poj z tym tematem zwizanych, potrzebach starszych osb i oglne terminy dotyczce domw pomocy spoecznej. Gwnym celem teoretycznym byo zebranie informacji o problemach i potrzebach ludzi starszych przebywajcych w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach. Natomiast celem praktycznym jest zebranie opinii ludzi starszych na temat ich potrzeb i Domu Pomocy Spoecznej, w ktrym teraz mieszkaj.

Aby rozpocz badania naley wyranie ustali przedmiot bada. Wedug M. Guziuk przedmiotem bada jest to, co skupia na sobie uwag () lub stanowi obiekt poznania i dziaalnoci czowieka ().

Natomiast H. Grecka, za Teres Bauman, pisze, e () w przypadku stosowania metod ilociowych przedmiot bada musi poddawa si pomiarowi, w przypadku stosowania metod jakociowych moe wykracza .Z kolei Stefan Nowak uwaa, i przedmiotem bada s obiekty i zjawiska, o ktrych w odpowiedzi na postawione pytania chcemy formuowa twierdzenia.

Kolejn definicj przedmiotu bada podaje Janusz Sztumski i twierdzi on, e przedmiot bada () jest bardzo zoony. Obejmuje bowiem rozmaite twory ycia spoecznego, zarwno materialne (np. rne zbiorowoci spoeczne) jak rwnie idealne, do ktrych zaliczamy np. idee, przesady, czy te wierzenia ludzi. () Przedmiotem bada jest wszystko to, co skada si na rzeczywisto spoeczn.

Luba Sooma natomiast twierdzi, i uywajc zwrotu przedmiotu bada mamy na myli obiekty czy zjawiska w odniesieniu, do ktrych chcemy prowadzi badania.

W zwizku powyszym przedmiotem niniejszych bada byli starsi mieszkacy mieszkajcy w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach.3. Problem badawczy i hipotezy robocze

Aby waciwie podej do kwestii bada, po ustaleniu celu i przedmiotu swoich bada, naley okreli problemy badawcze.

Ciekawe pojcie problemu badawczego podaa, w swojej ksice, M. Gu-ziuk, podajc za Jzefem Pieterem. Problem badawczy to swoiste pytanie, okrelajce jakoci rozmiaru pewnej niewiedzy () oraz cel i granice pracy naukowej () .

Wedug S. Nowak, problem badawczy to pewne pytanie lub zesp pyta, na ktre odpowiedzi ma dostarczy badanie.

Podobne zdanie na temat problemu badawczego ma Mieczysaw obocki, ktry pisze, i problemy badawcze s to pytania, na ktre szukamy odpowiedzi na drodze bada naukowych.

T. Pilch twierdzi, e problem badawczy to pytanie o natur badanego zjawiska, o istot zwizkw midzy zdarzeniami lub istotami i cechami procesw, cechami zjawiska, to mwic inaczej uwiadomienie sobie trudnoci z wyjanie-niem i zrozumieniem okrelonego fragmentu rzeczywistoci, to mwic jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytani.

Metodolodzy spoeczni, stworzyli wiele podziaw problemw. Ciekawy podzia poda Janusz Sztumski, ktry wyrni problemy:

1. teoretyczne i praktyczne,

2. podstawowe i czstkowe,

3. oglne i szczegowe.

Inny podzia, ze wzgldu na rodzaje pyta, podaje M. Guziuk:

1. Pytania rozstrzygajce s to jedne z najprostszych pyta, gdy na te pytanie odpowied moe brzmie tylko tak lub nie, rozpoczyna si partyku czy?.

2. Pytania typu dopenienia s to pytania wymagajce szerszych odpowiedzi, s one bardziej zoone i szczegowe, rozpoczynaj si partyku jaki?(-a, -ie); ktry (-a, -e); gdzie? .

Istniej take pewne kryteria formuowania problemw badawczych, wymienia je M. obocki, s nimi:

1. precyzyjno w sposobie formuowania problemw badawczych,

2. usytuowanie tych problemw na tle dotychczasowych osigni naukowych,

3. ich empiryczna sprawdzalno.

Kolejnym etapem w badaniach jest okrelenie hipotez. Wedug Earle Babbiego hipoteza to okrelone, weryfikowalne oczekiwanie co do rzeczowi-stoci, sformuowane na bazie oglniejszego twierdzenia; szerzej przewidywanie dotyczce natury rzeczy wyprowadzone z teorii ().

Z kolei Zbigniew Skorny twierdzi, i () hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowied na pytanie zawarte w problemie bada. Moe ona przy tym dotyczy zwizkw zachodzcych w danej dziedzinie rzeczywistoci, kierujcych ni prawidowoci, mechanizmw funkcjonowania badanych zjawisk lub istotnych waciwoci.

Jak podaje T. Pilch, za T. Kotarbiskim Hipotez nazywa si wszelkie twierdzenia czciowo tylko uzasadnione, przeto take wszelki domys, za pomoc ktrego tumaczymy dane faktyczne, a wic te i domys w postaci uoglnienia, osignitego () na podstawie danych wyjciowych.

Wedug Krzysztofa Konarzewskiego hipoteza robocza to nie jest domys lub przypuszczenie badacza, lecz wniosek logiczny z teorii, ktry odnosi si do dajcego si zaobserwowa stanu rzeczy. Gdy nie ma teorii nie ma i hipotezy. Rol za hipotezy nie jest bynajmniej ukierunkowanie procesu mylowego, lecz umoliwienie weryfikacji teorii.

Gwnym problemem badawczym niniejszej pracy jest pytanie Jakie potrzeby odczuwaj ludzie starsi przebywajcy w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach. Natomiast nie przedstawiono hipotez roboczych, gdy decydujc si na model jakociowy wybrano metod indywidualnych przypadkw, co wie si z brakiem formuowania przypuszcze, domysw czyli hipotez roboczych.

Problemy szczegowe:

1. Jakie byy przyczyny zamieszkania starszych osb w Domu Pomocy Spoecznej?2. Jak ludzie starsi postrzegaj siebie w zwizku z zamieszkaniem w Domu Pomocy Spoecznej?3. Czy respondenci chcieliby wrci do wasnych domw?4. Jakie cechy charakteryzuj ludzi starszych?5. Jakie potrzeby odczuwaj respondenci?6. Jak emeryci radz sobie na co dzie, mieszkajc z innymi, obcymi ludmi pod jednym dachem?7. Czy osoby starsze maj dobry kontakt z rodzin?8. Czy starsi ludzie tskni za prac zawodow?9. Czy respondenci prowadz ycie towarzyskie?10. Jak emeryci spdzaj wolny czas?4. Metody, techniki i narzdzia badawcze

Po ustaleniu celu, przedmiotu, problemw badawczych, nastpnym krokiem w badaniu naukowym jest wybr metody, techniki i narzdzia badawczego. Jest to bardzo wany etap w badaniach, gdy wanie od doboru prawidowej metody, techniki i narzdzia badawczego zaley prawidowy przebieg bada i osignicia zamierzonych celw.

Zatem metoda, jak uwaa T. Pilch jest zespoem czynnoci i zabiegw zmierzajcych do poznania okrelonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter dziaania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujcych nas danych i rwnie () zawiera w sobie szereg dziaa o rnym charakterze, zarwno koncepcyjnym, jak i rzeczowym, zjednoczonym celem generalnym i ogln koncepcj bada.

A. Kamiski pisze, i metoda to zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych najoglniej cao postpowania badacza, zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu badawczego.

Natomiast W. Oko podaje, i metoda to systematycznie stosowany sposb postpowania prowadzcy do zaoonego wyniku. Na dany sposb postpowania skadaj si czynnoci mylowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejnoci.

J. Sztumski uwaa, i przez metod bowiem rozumie si na og system zaoe i regu pozwalajcych na uporzdkowanie praktycznej lub teoretycznej dziaalnoci, aby mona byo osign cel, do ktrego si wiadomie zmierza.

Przedstawiono definicj metody badawczej, naley teraz przej do zdefiniowania terminu technika badawcza. Zdaniem M. obockiego techniki badawcze s bliej skonkretyzowanymi sposobami realizowania zamierzonych bada. Podporzdkowane s one metodom badawczym, penic wobec nich suebn rol. S jakby ostatnim akordem zastosowanej metody bada, ktra obejmuje z reguy kilka technik badawczych. Przeto waciwy ich wybr zaley od dobrej znajomoci metody bada, do ktrej one przynale.

Wedug T. Pilcha techniki bada s czynnociami okrelonymi przez dobr odpowiedniej metody i przez ni uwarunkowane. Czynnoci te w sensie logicznym s pojciami podrzdnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacznie wszym zakresie ni metoda.

Natomiast M. Guziuk pisze, i technika badawcza jest jednym ze sposobw realizacji wybranej przez badacza metody badawczej. W odrnieniu jednak od metody i narzdzia badawczego jest ona czynnoci poznawcz, angaujc badacza lub grup badaczy oraz respondenta lub grup respondentw. W takim czynnociowym ujciu technika badawcza jest sposobem uzyskiwania, otrzymywania i zbierania materiaw lub informacji bezporednio pochodzcych z bada.

Nastpn definicj, ktra powinna by okrelona to narzdzie badawcze, ktre czsto mylone jest z technik badawcz. Zatem jak uwaaj T. Pilch i Tadeusz Wujek narzdzie badawcze jest przedmiotem sucym do realizacji wybranej techniki bada. O ile technika badawcza ma znaczenie czasownikowe i oznacza czynno, np.: obserwowanie, prowadzenie wywiadu, to narzdzie badawcze ma znaczenie rzec