PORADNIK PRZYGOTOWANIA

PORADNIK PRZYGOTOWANIAPRZEMYSOWYCH STUDIW FEASIBILITY

Wydanie poprawione i rozszerzone

W. BehrensP. M. Hawranek

UNITED NATIONS INDUSTRIAL DEVELOPMENT ORGANIZATIONWszelkie przykady i przedstawione w niniejszej publikacji materiay nie s w aden sposb zwizane z opini Sekretariatu Narodw Zjednoczonych na temat statusu prawnego jakiego kraju, terytorium, miasta, obszaru lub rzdu albo na temat okrelenia ich granic.

Wymienianie nazw firm i produktw nie wie si z ich popieraniem przez Organizacj Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysowego (UNIDO).

Wydanie II rozszerzone i uzupenione Warszawa, maj 1993Reprint wykonano w styczniu 2003

Poradnik nie jest oficjalnym dokumentem tumaczonym przez UNIDO.

Tumaczenie:Tomasz Gobiowski: rozdzia III czci drugiej oraz aneks VI i VIIIStanisaw Pigo: wstp, cz pierwsza i rozdziay I, II, IV, IX i X czcidrugiej oraz pozostae aneksyElbieta Puawska: rozdziay V, VI, VII, VIII czci drugiej

Opracowanie i redakcja: Stanisaw Pigo i Maciej Tekielski

Przygotowanie do drukui wersje elektroniczne (PDF, HTML):

ARTEM

20-621 Lublin, ul. Soneczna 9

tel. (81) 524-12-78

tel./fax: (81) 743-56-39

e-mail: listy@artem.plwww.artem.pl

Druk:

PRIMOOFFSET

M. Palusiski, S. Gobiowski20-407 Lublin, Al. J. Pisudskiego 24a

tel. (81) 532-22-03

tel./fax: (81) 532-22-04

PrzedmowaManual for the Preparation of Industrial Feasibility Studies by wydany przez UNIDO po raz pierwszy w 1978 roku. Jego celem byo zapewnienie krajom rozwijajcym si narzdzia dla poprawy jakoci projektw inwestycyjnych. Chodzio take o standaryzacj przemysowych studiw feasibility, czsto niekompletnych albo le opracowanych. Dziaania UNIDO w tym zakresie spotkay si z szerokim odzewem w wielu krajach, tak rozwijajcych si jak rozwinitych. Sposb opracowania studiw feasibility promowany przez UNIDO przyjy liczne ministerstwa, banki, agencje promocji inwestycji, uniwersytety i inne instytucje szkolnictwa wyszego, jak rwnie firmy konsultingowe oraz inwestorzy. Wiele z tych instytucji i firm wsppracowao z UNIDO, aby podnie swoje umiejtnoci w zakresie podejmowania decyzji inwestycyjnych przez stosowanie lub szerzenie zaawansowanych metodologii opracowania i oceny projektw inwestycyjnych.

W ostatniej dekadzie UNIDO obserwowao znaczn, jakociow popraw studiw feasibility, ktrych zwikszajca si liczba doprowadzia do korzystnych inwestycji w krajach rozwijajcych si. W tym samym czasie zauwaono jednak rne negatywne czynniki hamujce rozwj przemysowy w krajach rozwijajcych si. Dla pokonania tych ogranicze Konferencja Generalna UNIDO ustalia priorytetowe kierunki dziaania UNIDO w obecnej dekadzie, kadc nacisk na rozwj zasobw ludzkich, transfer technologii, restrukturyzacj przemysu, rozwj maych i rednich przedsibiorstw przemysowych oraz ochron rodowiska i oszczdzanie energii.

Niniejsze nowe i znacznie rozszerzone wydanie Poradnika koncentruje si na strategicznym podejciu do inwestycji. Szczegln uwag przywizuje si w nim do oceny oddziaywania na rodowisko naturalne, marketing, transfer technologii, zasoby ludzkie oraz mobilizacj rodkw finansowych. Poradnik powinien by wykorzystywany wraz z innymi publikacjami dotyczcymi analizy makroekonomicznej i programem komputerowym COMFAR opracowanymi przez UNIDO. Mam nadziej, e drugie wydanie Poradnika przycignie uwag wszystkich zainteresowanych popraw procesu rozwoju przemysowego w krajach rozwijajcych si i bdzie przydatne dla szerokiego grona odbiorcw.

D. L. Siazon, Jr. Dyrektor GeneralnyWstp

Publikacja niniejszego poprawionego i rozszerzonego wydania Poradnika Przygotowania Przemysowych Studiw Feasibility jest rezultatem dugich imudnych wysikw wszystkich osb zaangaowanych w jej opracowanie. Poprawienie tekstu wymagao szczegowej analizy obszernej korespondencji oraz komentarzy czytelnikw, zanim podjto decyzj co do zakresu i treci ksiki. Duym utrudnieniem w zarysowaniu wersji kocowej byo take uwzgldnienie nowych tematw wczonych na podstawie opracowa ekspertw.

Przy zastosowaniu takiej koncepcji i organizacji pracy, powstanie tego Poradnika byo moliwe dziki cisej wsppracy jego gwnych autorw, Wernera Behrensa i Petera Hawranka z Division of Industrial Operations Support UNIDO, ktrzy przygotowali wstpn wersj caoci i wzili na siebie odpowiedzialno za ostateczny ksztat tekstu. Wypeniajc te zadania otrzymali pomoc i rady od licznych konsultantw i pracownikw UNIDO. Autorzy s w szczeglnoci wdziczni wymienionym poniej konsultantom UNIDO za ich wkad w przygotowanie Poradnika.Wprowadzenie koncepcji orientacji strategicznej zaproponowa H. R. Arm, ktry zarysowa analiz tej koncepcji przedstawion w czci pierwszej podrozdzia B i wnis wiele cennych uwag do treci i struktury rozdziau III w czci drugiej, obejmujcego analiz rynku i koncepcje marketingowe. R.Irvine poprawi aneksy dotyczce technik prognozowania popytu, bada pierwotnych i prb statystycznych, oraz pomaga w redakcji rozdziau III. Analizy potrzeb w dziedzinie remontw i utrzymania, oraz inwestycji odtworzeniewych, jak rwnie wielu poprawek do ujcia zagadnie organizacyjnych dokona B. Knauer, ktry przejrza cay rkopis z punktu widzenia moliwoci praktycznego zastosowania Poradnika przez inynierw. Rana K. D. B. Singh, ktry bra udzia w opracowaniu pierwszego wydania, opracowa wstpn wersj rozdziau IV. zajmujcego si stron techniczn projektu. Wzrastajce zainteresowanie problemami ochrony rodowiska byo przyczyn rozszerzenia rozdziau IV. obejmujcego obecnie lokalizacj, wybr terenu i rodowisko naturalne. R. Schoenstein, G. Schoerner i D. Sussman dostarczyli cennych materiaw na ten temat, w tym informacji dotyczcych praktycznego zastosowania oceny oddziaywa na rodowisko naturalne. Redakcji tekstu rozdziaw IV, V i VIII dokona B. Andersson, a rozdzia X przejrzeli J. Bendekovi i G. Eckstein.

Odpowiedzialno za ostateczn wersj Poradnika ponosz jego autorzy, niezalenie od tego, e jest on oparty na pierwszym wydaniu i by opracowany z udziaem konsultantw. Autorzy maj nadziej, e Poradnik okae si przydatny czytelnikom, podobnie jak to miao miejsce w przypadku jego pierwszego wydania opublikowanego ponad 10 lat temu.

ObjanieniaIlekro w tekcie jest mowa o dolarach ($), dotyczy to dolarw USA, oile nie stwierdza si inaczej.

Uwagi do tablic:

Wartoci ogem czasami nie stanowi dokadnej sumy ze wzgldu na zaokrglenia.

rednik oznacza, e ten skadnik nie wystpuje.

Kreska () oznacza warto zerow albo nieistotn.

Dwie kropki (..) oznaczaj, e dane nie s dostpne, albo e nie s oddzielnie ujmowane.

W tekcie uywa si nastpujcych skrtw:

c.i.f.koszt transportu, ubezpieczenia i frachtu (cost, insurance, freight)COMFARComputer Model for Feasibility Analysis and Reporting

FAOFood and Agriculture Organisation

ILOInternational Labour Organisation

INTIBIndustrial and Technological Information Bank

IRRinternal rate of return wewntrzna stopa zwrotu

NCUnational currency unit jednostka waluty narodowej

NPVnet present value warto zaktualizowana netto

NPVRnet-present-value-ratio wskanik wartoci zaktualizowanej nettoUNDPUnited Nations Development Programme

UNEPUnited Nations Environment Programme

SPIS TRECI

Przedmowa

Wstp

Objanienia

Wprowadzenie

CZ PIERWSZASTUDIA PRZEDINWESTYCYJNEI CYKL PROJEKTU INWESTYCYJNEGOA.Cykl projektu inwestycyjnego i typy studiw przedinwestycyjnych

B.Podstawowe aspekty studiw przedinwestycyjnych

C.Projekty restrukturyzacyjne i rozbudowy

D.Rola instytucji, usug konsultingowych i systemw informacyjnych

CZ DRUGASTUDIUM FEASIBILITYOSTATECZNA WERSJA PROJEKTU

I.Podsumowanie i wnioski

II.Geneza i koncepcja projektu

III.Analiza rynku i koncepcja marketingu

A.Marketing

B.Badania marketingowe

C.Zarys strategii projektu

D.Zarys koncepcji dziaa marketingowych

E.Koszty marketingu i przychody ze sprzeday

IV.Materiay i inne nakady

A.Klasyfikacja materiaw i nakadw

B.Specyfikacja zapotrzebowania

C.Dostpno i zaopatrzenie

D.Aspekty marketingowe i program zaopatrzenia

E.Koszty materiaw i nakadw

V.Lokalizacja i rodowisko

A.Analiza lokalizacyjna

B.rodowisko naturalne

C.Ocena wpywu projektu na rodowisko

D.Polityka spoeczno-gospodarcza

E.Uwarunkowania infrastrukturalne

F.Ostateczny wybr lokalizacji

G.Wybr terenu

H.Szacunki nakadw

VI.Strona techniczna projektu

A.Program produkcji i zdolnoci produkcyjne zakadu

B.Wybr technologii

C.Zakup i transfer technologii

D.Szczegowy plan zakadu i podstawowe plany techniczne

E.Dobr maszyn i wyposaenia

F.Roboty budowlano-inynieryjne

G.Wymogi w zakresie utrzymania i odtworzenia

H.Szacunki oglnych nakadw inwestycyjnych

VII.Organizacja i koszty oglnozakadowe

A.Organizacja i zarzdzanie zakadem

B.Plan organizacyjny

C.Koszty oglnozakadowe

VIII.Zasoby ludzkie

A.Kategorie i funkcje

B.Otoczenie spoeczno-gospodarcze i kulturowe

C.Wymogi dotyczce projektu

D.Dostpno i rekrutacja

E.Plan szkolenia

F.Szacunki kosztw

IX.Planowanie i bilansowanie realizacji

A.Cele planowania realizacji

B.Etapy realizacji projektu

C.Harmonogramy realizacji

D.Prognozowanie budetu realizacji

X.Analiza finansowa i ocena projektu

A.Zakres i cele analizy finansowej

B.Podstawowe aspekty analizy finansowej i koncepcja oceny projektu inwestycyjnego

C.Szacunki nakadw i kosztw

D.Podstawowe dokumenty finansowe

E.Metody oceny projektw inwestycyjnych

F.Finansowanie projektu

G.Wskaniki finansowe i wskaniki efektywnoci

H.Ocena finansowa w warunkach niepewnoci

I.Ocena makroekonomiczna

Tablice dla analizy finansowej

ANEKSY

I.Przykadowe studium projektu

II.Zarys oglnego studium moliwoci

III.Zarys wstpnego studium przedrealizacyjnego (pre-feasibility study)

IV.Rodzaje decyzji podejmowanych w rnych etapach fazy przedinwestycyjnej

V.Opis istniejcego przedsibiorstwa przemysowego

VI.Techniki prognozowania popytu

VII.Badania prb statystycznych

VIII.Badania pierwotne

TABELE

1.Obliczanie wskanikw NPVR

2.Przykad dyskontowania przepyww pieninych

3.Porwnanie wariantw projektu

4.Przykad rnych stp zwrotu

5.Roczna stopa zwrotu kapitau zakadowego

6.Zysk netto wariantw projektu

7.Przykad struktury finansowania nakadw inwestycyjnych

8.Obliczanie wartoci waonej IRR

9.Okres pokrycia w dniach dla obliczania kapitau obrotowego

10.Pokrycie kosztw staych (tysice NCU)

11.Wykorzystanie zdolnoci produkcyjnych

12.Prognozy dochodw i popytu

13.Prognoza popytu na benzyn

RYSUNKI

I.Przedinwestycyjna, inwestycyjna i operacyjna faza cyklu projektu

II.Promocja projektu i wydatki kapitaowe

III.Firma i jej rodowisko

IV.Koordynacja strategii funkcjonalnych

V.Wspzaleno czci studium feasibility.

VI.Diagram przepywu informacji w trakcie opracowania studium feasibility

VII.Wiarygodno rnych typw studiw przedinwestycyjnych

VIII.Fazy projektw restrukturyzacyjnych

IX.Badania marketingowe i przygotowanie koncepcji dziaa marketingowych

X.Marketing-mix

XI.Badania marketingowe i system marketingowy

XII.Klasyfikacja problemw

XIII.Chonno rynku i udzia w rynku

XIV.Budowa profilu moliwych reakcji konkurentw

XV.Cykl ycia brany

XVI.Intensywno konkurencji

XVII.Zarys strategii projektu i koncepcji dziaa marketingowych

XVIII.Typy strategii projektu ze wzgldu na zasig geograficzny operacji

XIX.Zyskowno a udzia w rynku

XX.Podstawowe warianty strategii

XXI.Relacje produkt-rynek a strategie przedsibiorstwa

XXII.Strategie konkurowania i rozszerzania rynku

XXIII.Gwne elementy skadowe procesu formuowania strategii projektu

XXIV.Ocena znaczenia poszczeglnych cech produktu dla rnych grup odbiorcw

XXV.Formuowanie koncepcji dziaa marketingowych

XXVI.Fazy oceny oddziaywania na rodowisko naturalne

XXVII.Przykad schematu organizacyjnego przedsibiorstwa przemysowego

XXVIII.Struktura bilansu

XXIX.Dane dla obliczania efektywnoci (stopy zwrotu kapitau zakadowego)

XXX.Metoda NPV i problem rankingu

XXXI.Okrelenie progu rentownoci

WYKAZY

Wykaz celw i strategii operacyjnych

III-l.Okrelenie rynku i analiza struktury rynku

III-2.Analiza systemu marketingowego

III-3.Analiza cech opisujcych rynek

III-4.Analiza konkurentw

III-5.Analiza otoczenia

III-6.Analiza przedsibiorstwa (wewntrzna)

V-l.Dziedziny rodowiska naturalnego naraone na i generujce wpywy rodowiskowe

V-2.Dziedziny rodowiska spoecznego naraone na i generujce wpywy rodowiskowe

V-3.Wpywy i czynniki rodowiskowe

V-4.Matryca oddziaywania na rodowisko

VI-1.Aspekty techniczne i technologia

VI-2.Podzia szacunkw nakadw

VII-1.Orodki kosztw

VII-2.Koszty oglnozakadowe

VIII-1.Planowanie zasobw ludzkich

VIII-2.Obliczanie narzutw od pac i wynagrodze

IX-1.Przykadowy podzia wydatkw na realizacj projektu

TABLICE

II.Wydatki na studia i badania przedinwestycyjne.

III-l.Przewidywany program sprzeday

III-2.Szacunek cakowitych kosztw marketingu

III-3.Projekcja kosztw cakowitych marketingu

IV-1.Szacunki kosztw surowcw i materiaw oraz innych nakadw

IV-2.Szacunki kosztw surowcw i materiaw oraz innych nakadw

IV-3.Prognozy cakowitych kosztw surowcw i materiaw

V-l.Szacunki nakadw inwestycyjnych: ziemia i przygotowanie terenu

V-2.Szacunki nakadw inwestycyjnych: nakady na ochron rodowiska

V-3.Szacunki kosztw operacyjnych zwizanych z utrzymaniem terenu

V-4.Szacunki kosztw operacyjnych zwizanych z ochron rodowiska

VI-1.Szacunek nakadw na technologi

VI-2/l.Szacunek nakadw inwestycyjnych: wyposaenie zakadu

VI-2/2.Szacunek nakadw inwestycyjnych: maszyny i urzdzenia

VI-3/1.Szacunek nakadw inwestycyjnych: prace inynieryjno-budowlane

VI-3/2.Podsumowanie nakadw inwestycyjnych: prace inynieryjno-budowlane

VI-4/1.Szacunek kosztw fabrycznych

VI-4/2.Prognozy kosztw fabrycznych

VII-1.Szacunek kosztw oglnozakadowych (porednich)

VII-2.Prognozy kosztw oglnozakadowych (porednich)

VIII-1.Tablica zatrudnienia

VIII-2.Szacunek kosztw osobowych

IX-1.Harmonogramy realizacji

IX-2.Szacunki nakadw inwestycyjnych: realizacja projektu

X-l/l.Cakowite nakady inwestycyjne na rodki trwae

X-l/2.Cakowite nakady inwestycyjne na rodki trwae: zagraniczne lub krajowe

X-2/l.Cakowite kapitaowe wydatki przedprodukcyjne

X-2/2.Cakowite kapitaowe wydatki przedprodukcyjne: zagraniczne lub krajowe

X-3/l.Cakowite koszty roczne produkcji sprzedanej

X-3/2.Cakowite koszty roczne produkcji sprzedanej: zagraniczne lub krajowe

X-3/3.Cakowite koszty roczne produkcji sprzedanej: zmienne lub stae

X-4/l.Zapotrzebowanie na kapita obrotowy

X-4/2.Zapotrzebowanie na kapita obrotowy: nakady zagraniczne lub krajowe

X-5/l.Kalkulacja zapotrzebowania na kapita obrotowy stosownie do waha sezonowych

X-5/2.Obliczanie pynnoci krtkookresowej

X-6/l.Cakowite nakady inwestycyjne

X-6/2.Cakowite nakady inwestycyjne: zagraniczne lub krajowe

X-7/l.rda finansowania

X-7/2.Przepyw zasobw finansowych

X-7/3.Przepyw zasobw finansowych: zagranicznych lub krajowych

X-7/4.Obsuga zaduenia ogem

X-7/5.Obsuga zaduenia: cz zagraniczna lub krajowa

X-7/6.Obsuga zaduenia: cz w walucie zagranicznej lub krajowej

X-8/l.Tablica przepyww pieninych dla planowania finansowego

X-8/2.Tablica przepyww pieninych dla planowania finansowego: cz zagraniczna lub krajowa

X-9/l.Wewntrzna stopa zwrotu cakowite nakady inwestycyjne

X-9/2.Wewntrzna stopa zwrotu dla kapitau zakadowego

X-10.Rachunek wynikw

X-11.Prognoza bilansu

WprowadzenieOd czasu pierwszej publikacji Manual for the Preparation of lndustrial Feasibility Studies w 1978 roku przydatno przyjtego w nim podejcia metodologicznego znalaza potwierdzenie w tumaczeniu go na 18 jzykw oraz 11 wznowieniach w jzyku angielskim i 4 w jzyku francuskim.[1] Wostatnich latach wiele krajw rozwijajcych si dokonao standaryzacji planowania projektw zgodnie z metodologi UNIDO. Firmy konsultingowe, przedsibiorstwa przemysowe, banki i agencje promocji inwestycji w krajach rozwinitych take wprowadziy procedury UNIDO albo zaadaptoway je do swoich potrzeb.

Wiele nowych problemw pojawio si w latach osiemdziesitych. Wszczeglnoci nastpiy zmiany w oglnej sytuacji ekonomicznej. Due zaduenie zagraniczne, niskie ceny surowcw i powszechny brak walut wymienialnych spowodoway trudnoci w gromadzeniu zasobw inwestycyjnych w krajach rozwijajcych si. Ponadto, wiele projektw ukoczonych w latach siedemdziesitych nie generowao nadwyek pieninych potrzebnych do obsugi zaduenia i finansowania projektw nowych, modernizacyjnych irestrukturyzacyjnych, oraz innych. Brak kapitau midzynarodowego i dochodw w walutach zagranicznych, przy niedostatecznym poziomie akumulacji krajowej, stworzyy potrzeb bardziej efektywnego planowania projektw iich orientacji strategicznej na podstawie zintegrowanej analizy finansowej iekonomicznej.

UNIDO zgromadzio w cigu 10 lat due dowiadczenie w stosowaniu metodologii Poradnika w olbrzymiej liczbie studiw feasibility opracowanych w ramach oferowanej przez t organizacj programw pomocy technicznej. Poradnik by take wykorzystywany w programach szkoleniowych iw tworzeniu bazy instytucjonalnej. Sukces identyfikacji, formuowania, opracowania, oceny i promocji projektw inwestycyjnych zaley w duej mierze od tego, czy funkcjonuje dostateczna liczba krajowych instytucji iorganizacji zdolnych do podjcia si tych zada. Program pomocy technicznej UNIDO, koncentrujcy si na zakadaniu iumacnianiu firm konsultingowych, agencji promocji inwestycji, dziaw oceny inwestycji winstytucjach finansujcych rozwj i orodkach rozwoju przemysowego, przyczynia si do podnoszenia stanu wiedzy i umiejtnoci w krajach rozwijajcych si w zakresie opracowania studiw przedinwestycyjnych ioceny projektw inwestycyjnych. Znaczne rozszerzenie tej dziaalnoci doprowadzio do cisej wsppracy midzy uniwersytetami zudziaem krajw rozwinitych irozwijajcych si, zwykorzystaniem poradnikw i publikacji UNIDO jako podrcznikw akademickich w ramach wsplnych programw szkoleniowych i badawczych.

Eksperci z caego wiata pracujcy w dziedzinie studiw przedinwestycyjnych dostarczyli UNIDO wiele cennych sugestii odnonie tego, jak przystosowa Poradnik do potrzeb wspczesnego doradztwa inwestycyjnego. Ich rozmowy z czytelnikami oraz wasne dowiadczenia ukierunkoway przygotowanie obecnego wydania Poradnika.Wrd nowo wprowadzonych tematw znajduj si m.in.: orientacja strategiczna planowania biznesu jako podstawa opracowania projektw inwestycyjnych oraz ocena oddziaywania na rodowisko naturalne jako cz problematyki wyboru lokalizacji i terenu budowy oraz technologii. Rozdzia dotyczcy analizy rynku zosta kompletnie zmieniony, aby uwzgldni rosnce znaczenie koncepcji marketingowych w rozwaaniach na temat zasadnoci inwestycji. Kilka rozdziaw oryginalnego tekstu przeredagowano oraz dodano studium przypadku, aby zapewni spjno Poradnika i jeszcze wiksz jego przydatno w programach szkoleniowych. Tablice i schematy robocze uwzgldniaj te zmiany i zapewniaj pen zgodno z trzeci generacj programu komputerowego COMFAR opracowanego przez UNIDO.[2]Poradnik skada si z trzech czci. Cz pierwsza omawia kategorie ipodstawowe aspekty studiw przedinwestycyjnych. Cz druga zasadnicza obejmuje rne komponenty studium feasibility, a cz trzecia zawiera materia uzupeniajcy wraz ze studium przypadku oraz opisami technik stosowanych w ocenie i projekcjach danych.

Nowoci w czci pierwszej jest wprowadzenie koncepcji orientacji strategicznej w planowaniu biznesu jako uytecznego narzdzia opracowania studiw przedinwestycyjnych. Zarysowano rne fazy cyklu projektu przemysowego i opisano ich wspzalenoci oraz etapy fazy przedinwestycyjnej i dziaania, ktre musz by podejmowane rwnolegle, takie jak promocja inwestycji oraz planowanie finansowania i realizacji projektu. Cz pierwsza pokazuje take, e metodologi Poradnika mona stosowa nie tylko przy zakadaniu nowych przedsibiorstw (fabryk) przemysowych, ale take w projektach restrukturyzacyjnych i rozbudowy dla istniejcych przedsibiorstw. Koczy si ona krtkim opisem struktur instytucjonalnych iwykorzystania w fazie przedinwestycyjnej elektronicznego przetwarzania danych.

Cz druga stanowi trzon Poradnika, a jej ukad odpowiada ukadowi studium feasibility. W porwnaniu z wydaniem pierwszym wprowadzono wniej szereg wanych zmian. S one opisane poniej.

Rozdzia III zosta praktycznie napisany od nowa i jest zatytuowany Analiza rynku i koncepcje marketingowe. Ujty zosta w szerszym zakresie i przedstawia badania marketingowe jako podstawowy sposb okrelenia koncepcji marketingowej projektu. Koczy si okreleniem programu sprzeday i przewidywaniami przychodw ze sprzeday. Okrelenie programu produkcji i zdolnoci produkcyjnych zostao przeniesione do rozdziau VI.

Rozdzia IV Materiay i inne nakady zajmuje si klasyfikacj i specyfikacj rnego rodzaju potrzebnych nakadw, przeciwstawiajc je istniejcej poday.

Rozdzia V Lokalizacja i rodowisko zosta w znacznym stopniu zmieniony, niezalenie od dodania nowej czci dotyczcej oceny oddziaywania projektw inwestycyjnych na rodowisko naturalne oraz wyboru lokalizacji i miejsca budowy projektu. Aneks do rozdziau V zawiera wykazy, zestawienia i klasyfikacj rnego rodzaju oddziaywania na rodowisko naturalne. Zagadnienia zwizane ze rodowiskiem naturalnym uwzgldnione s we wszystkich czciach Poradnika.Rozdzia VI Strona techniczna projektu rozpoczyna si w wersji obecnej od okrelenia programu produkcji i zdolnoci produkcyjnych, ktre poprzednio zamieszczone byy w rozdziale III. Zadaniem zespou technicznego jest zaprojektowanie funkcjonalnego i przestrzennego ukadu fabryki odpowiadajcego jej celom produkcyjnym. W nowym wydaniu podkrela si, e strona techniczna projektu obejmuje nie tylko projektowanie techniczne, kalkulacje nakadw inwestycyjnych oraz okrelenie dla fazy operacyjnej zasobw ludzkich i materialnych oraz ich kosztu, ale take szeroki zakres wspzalenych dziaa, takich jak wybr, zakup i transfer technologii, ktre musz by starannie zaplanowane, ocenione i skoordynowane.

W rozdziale VII Organizacja i koszty oglnozakadowe uwzgldniono w wikszym stopniu zagadnienia projektowania organizacyjnego, a w rozdziale VIII Zasoby ludzkie wikszy nacisk pooono na konieczno, ju w etapie planowania projektu, okrelenia potrzeb szkoleniowych i szacunek zwizanych z tym kosztw w fazie inwestycyjnej i operacyjnej. W rozdziale IX Planowanie i bilansowanie realizacji przedstawia si w spjny sposb etapy planowania realizacji projektu. Umoliwia to sporzdzanie bilansw w fazie realizacji i okrelenie wydatkw w okresie budowy.

Rozdzia X Analiza finansowa i ocena projektu posiada zmienion struktur i jest rozszerzony. Po przedstawieniu celw i zakresu analizy finansowej wprowadzono podstawowe kryteria decyzji inwestycyjnych i finansowych. Wrd nich omawiane s indywidualne i spoeczne kryteria wyboru, ceny nakadw i produktw, horyzont planowania oraz zagadnienia ryzyka i podejmowania decyzji w warunkach niepewnoci. Struktura nakadw inwestycyjnych, kosztw produkcji i sprzeday jest analizowana przy uwzgldnieniu wiarygodnoci danych i potrzeby okrelenia zmiennych krytycznych. Stanowi to bowiem warunek wstpny oceny projektw inwestycyjnych przez inwestorw i instytucje finansujce. Szczegowo omawia si podstawowe metody oceny inwestycji, w tym sposoby obliczania zdyskontowanych przepyww pieninych (wewntrznej stopy zwrotu, wartoci zaktualizowanej netto) i metody tradycyjne, a take sposoby interpretacji danych liczbowych. Rozwaania zawarte w tym rozdziale oparte s o przyjt definicj pojcia inwestycji okrelajc je jako dugookresowe zaangaowanie zasobw ekonomicznych w celu wytwarzania i odnoszenia korzyci netto w przyszoci, zwizane z transformacj pynnych zasobw finansowych w aktywa produkcyjne. Po omwieniu finansowania projektu i rnych aspektw ryzyka i niepewnoci rozdzia X zamyka krtka prezentacja celw analizy makroekonomicznej i wykaz publikacji zalecanych do praktycznego stosowania.

W trosce o klarowno i uatwienie korzystania z Poradnika kady rozdzia w czci drugiej posiada tak sam struktur i obejmuje: wprowadzenie; szczegowe omwienie tematu od zaoe i poj po przedstawienie odpowiadajcej danemu rozdziaowi czci studium feasibility; bibliografi; wykazy, zestawienia i tablice.

Szczegowy opis zawarty w kadym rozdziale ma na celu zaznajomienie czytelnika z problemami metodologicznymi, jakie moe napotka przy opracowaniu studium. Opisy te zawieraj szczegy na tyle, na ile jest to moliwe w poradniku dotyczce sposobw pokonywania multidyscyplinarnych problemw studium feasibility. Wykazy bibliografii wskazuj rda do dalszego studiowania tematw przedstawianych w Poradniku.Taki ukad pozwala na etapow analiz rnych czci studium tworzc obrazy poszczeglnych czci, ktre stopniowo uzupeniaj si i przeksztacaj w waniejsze caoci. Metoda taka pozwala te na zapoznanie si z poszczeglnymi czciami studium oddzielnie, w ramach jego oglnej logiki. Prawidowej oceny projektu inwestycyjnego mona dokona tylko na podstawie odpowiednich danych zebranych w fazie przygotowawczej, co zadecydowao o formie Poradnika.Kady rozdzia Poradnika zawiera kilka tablic pro-forma dla zbierania danych.[3] S one zaprojektowane w sposb zapewniajcy rozkad czasowy potrzebny dla analizy przepyww pieninych. Co wicej, ukad tablic jest sekwencyjny i umoliwia ksigowanie gwnych wpyww i wydatkw ujmowanych w ocenie i planowaniu finansowym.

Z kilku przyczyn Poradnik nie obejmuje analizy makroekonomicznej. Po pierwsze, temat ten wymagaby o wiele wicej miejsca na jego dokadne omwienie. Po drugie, podczas opracowania projektu inwestycyjnego inwestor lub promotor nie rozwaaj problemw zwizanych z korzyciami ikosztami projektu z punktu widzenia caej gospodarki narodowej. Ich zainteresowanie koncentruje si na stronie komercyjnej, tj. oczekiwanej stopie zwrotu inwestycji obliczanej przy zastosowaniu cen rynkowych produktw, jakie zostan uzyskane oraz cen materiaw i innych nakadw, robocizny, maszyn i urzdze itd., jakie bd pacone.

Inn przyczyn, dla ktrej Poradnik nie obejmuje analizy makroekonomicznej jest fakt, e istniej liczne publikacje[4] dogbnie analizujce ten temat i wszystkie czynniki spoeczno-ekonomiczne majce wpyw na wybr projektu. Tylko w kocowym rozdziale Poradnika omawia si konieczno poddawania analizie ekonomicznej wszystkich waniejszych, rentownych projektw inwestycyjnych. Ma to na celu pokazanie prywatnym i publicznym inwestorom znaczenia oceny makroekonomicznej.

Opracowanie studium feasibility w rnych jego czciach, w tym najwaniejszych, tj. dotyczcych rynku i marketingu, lokalizacji i rodowiska naturalnego, strony technicznej i analizy finansowej, jeli ma by wykonane waciwie, musi obj wiele dyscyplin. Dlatego te niniejszy Poradnik adresowany jest do specjalistw od marketingu, finansistw, ekonomistw, inynierw i socjologw. Obejmujc tak szerok rzesz czytelnikw Poradnik moe zajmowa si kadym z wyej wymienionych tematw dostatecznie szczegowo dla przedstawienia podstawowych koncepcji izaoe metodologicznych potrzebnych przy opracowaniu studium feasibility. Kady zuwzgldnionych tematw mgby by przedmiotem oddzielnej publikacji. Pewnym kompromisem jest podanie szczegowej bibliografii w kocu kadego rozdziau czci drugiej.

CZ PIERWSZA

STUDIAPRZEDINWESTYCYJNEICYKL PROJEKTU INWESTYCYJNEGO

A. Cykl projektu inwestycyjnego itypy studiw przedinwestycyjnych

Rozwj projektu inwestycyjnego od wstpnego pomysu do jego eksploatacji moe by przedstawiony w formie cyklu zawierajcego trzy fazy: przedinwestycyjn, inwestycyjn i operacyjn. Kada z tych faz dzieli si na etapy, z ktrych kady obejmuje wane dziaania konsultingowe, inynieryjne i przemysowe. Celem niniejszego Poradnika jest zbadanie rnego rodzaju problemw, jakie pojawiaj si przy opracowywaniu studiw wymaganych wfazie przedinwestycyjnej. Krtki opis fazy inwestycyjnej i operacyjnej (eksploatacyjnej) ma jedynie na celu pokazania wspzalenoci midzy wszystkimi trzema fazami.

W ramach fazy przedinwestycyjnej rne rodzaje dziaalnoci podejmowane s rwnolegle, a cz z nich zachodzi nawet na nastpn faz inwestycyjn. Tak wic, gdy studia moliwoci dostarcz dostatecznie wiarygodne informacje o moliwoci realizacji projektu, zaczyna si etap jego promowania iplanowania jego realizacji. Jednake najwaniejsze dziaania pozostaj do wykonania podczas etapu ostatecznej oceny projektu i fazy inwestycyjnej (rysunek I). Jasne zrozumienie kolejnoci dziaa podczas opracowywania projektu, od koncepcji przez aktywne promowanie po faz operacyjn, jest niezbdne, aby unikn zmarnotrawienia ograniczonych zasobw. Wane jest take zrozumienie roli odgrywanej przez uczestnikw tego procesu: inwestorw, agencje promocyjne, banki komercyjne, instytucje finansuje rozwj, dostawcw wyposaenia, agencje ubezpieczajce dostawy eksportowe i firmy konsultingowe.

Wszystkie fazy cyklu projektu obejmuj wane prace konsultingowe i inynieryjne wykonywane przez wyej wymienione podmioty. Gwny nacisk naley jednak pooy na faz przedinwestycyjn, poniewa sukces lub poraka projektu inwestycyjnego zaley przede wszystkim od bada marketingowych, technicznych, finansowych i ekonomicznych, zwaszcza przeprowadzonych w studium feasibility. Zwizane z tym koszty nie powinny zniechca do dokonania odpowiednich bada i oceny projektu w fazie przedinwestycyjnej, jako e mog one zaoszczdzi znacznie wikszych wydatkw na eksploatacj le ukierunkowanych projektw, ju po rozpoczciu produkcji.[5]

1. Faza przedinwestycyjna

Faza przedinwestycyjna (rysunek I) obejmuje kilka etapw: identyfikacj moliwoci inwestycyjnych (studium moliwoci), analiz wariantw i ich wstpn selekcj, okrelenie projektu[6] we wstpnym

Rysunek I. Przedinwestycyjna, inwestycyjna i operacyjna faza cyklu projektustudium przedrealizacyjnym (pre-feasibility) i w ostatecznej wersji projektu (studium feasibility), anastpnie ocen projektu i podjcie decyzji inwestycyjnych (raport oceniajcy). Studia pomocnicze i uzupeniajce s take czci opracowania projektu. S one dokonywane osobno, a nastpnie wczone do studiw wstpnych lub ostatecznych. Etapowy sposb przedstawiania rozwoju projektu czyni ten proces przejrzystym, uatwia promowanie projektu, podejmowanie decyzji oraz jego pniejsz realizacj.

Przedstawienie zakresu studium moliwoci nie nastrcza wikszych trudnoci, ale rozrnienie midzy studiami wstpnymi (pre-feasibility) aostatecznymi (feasibility) jest nieco trudniejsze, gdy czsto uywane s one dla okrelenia rnego rodzaju studiw. Definicje przyjte w niniejszym Poradniku s na tyle oglne, e mog by szeroko akceptowane i stosowane w krajach rozwijajcych si.

Dziki podziaowi fazy przedinwestycyjnej na etapy unika si bezporedniego przechodzenia od samej koncepcji do ostatecznego studium projektu bez uprzedniego stopniowego zbadania projektu i prezentacji rozwiza alternatywnych. Eliminuje to take wiele zbytecznych studiw projektw, ktre najpewniej miayby niewielk szans osignicia fazy realizacyjnej. Wreszcie, zapewnia to, e ocena projektu dokonywana przez krajowe lub midzynarodowe instytucje finansowe jest atwiejsza, poniewa jest dokonywana w oparciu o waciwie opracowane studia. Zbyt czsto bowiem ocena projektu ogranicza si do jego sformuowania, co jest nastpstwem niskiej jakoci przedstawianego studium feasibility.

Studia moliwoci

Identyfikacja moliwoci inwestycyjnych jest punktem wyjcia do serii dziaa zwizanych z inwestycj (rysunek I). Moe si ona nawet okaza pocztkiem gromadzenia odpowiednich rodkw finansowych. Potencjalni inwestorzy, prywatni lub publiczni, z krajw rozwijajcych si i krajw rozwinitych, s zainteresowani uzyskaniem informacji na temat nowych, zidentyfikowanych moliwoci inwestycyjnych. Takich informacji mog dostarczy studia sektorowe, jak i studia poszczeglnych przedsiwzi. Obywszydwa podejcia wymagaj analizy z dwch punktw widzenia. Przy podejciu sektorowym potrzebna jest nie tylko analiza oglnych moliwoci inwestycyjnych w krajach rozwijajcych si, ale take analiza zainteresowania krajw rozwinitych inwestycjami zagranicznymi, tj. inwestowaniem wkrajach rozwijajcych si. Przy analizie na poziomie konkretnych przedsiwzi niezbdne jest okrelenie wymaga promotorw projektu, zarwno w krajach rozwijajcych si jak i rozwinitych.

Podejcie sektorowe do identyfikacji moliwoci inwestycyjnych wkrajach rozwijajcych si jest czsto wizane z kompilacj studiw regionalnych, sektorowych oraz studiw wykorzystania zasobw i opracowywaniem przemysowych master planw. Analiza zainteresowania krajw rozwinitych inwestycjami w krajach rozwijajcych si wymaga dokonania przegldu biecej sytuacji ekonomicznej w tych ostatnich, wcznie ze studiami problemw strukturalnych, na jakie napotyka rozwj przemysu przetwrczego. Podejcie mikroekonomiczne dotyczy gwnie przegldu koncepcji projektw poszczeglnych przemysowcw, agencji zajmujcych si promowaniem projektw i instytucji finansowych tak w krajach rozwijajcych si jak i rozwinitych.

Podstawowym instrumentem umoliwiajcym prezentacj informacji, parametrw ilociowych i danych niezbdnych do zmiany pomysu w projekt jest studium moliwoci, ktre powinno obejmowa analiz nastpujcych problemw:

zasoby naturalne, cznie z moliwociami ich przetwarzania iwykorzystania w produkcji, jak na przykad drewno dla przemysu drzewnego,

istniejcy model rolnictwa bdcy podstaw dla przemysu przetwrstwa rolnego,

przyszy popyt na niektre dobra konsumpcyjne, ktre mog si okaza artykuami rozwojowymi w wyniku przyrostu ludnoci lub jej siy nabywczej oraz popyt na nowe artykuy, jak tkaniny syntetyczne lub sprzt elektryczny dla gospodarstw domowych,

wielko i struktura importu, aby okreli moliwoci jego substytucji,

oddziaywanie na rodowisko naturalne,

sektory przemysu rozwijajce si pomylnie w innych krajach ozblionym poziomie rozwoju, o podobnym wyposaeniu w kapita, si robocz, zasoby naturalne,

moliwe powizania z innymi sektorami przemysu w kraju i zagranic,

moliwoci rozbudowy istniejcych linii produkcyjnych w drodze integracji pionowej, jak na przykad przemysu petrochemicznego i rafinerii albo hut z walcowniami,

moliwoci dywersyfikacji produkcji, jak na przykad rozwj przemysu farmaceutycznego na bazie kompleksu petrochemicznego,

moliwoci zwikszenia mocy wytwrczych dla uzyskania korzyci skali, oglny klimat inwestycyjny,

polityka przemysowa,

dostpno i koszty czynnikw produkcji,

moliwoci eksportu.

Studia moliwoci maj raczej charakter oglny i opieraj si gwnie na danych zagregowanych, a nie na szczegowych analizach. Wysoko kosztw oparta jest zwykle na porwnywalnych danych z istniejcych obiektw, a nie na cenach podanych przez dostawcw maszyn i urzdze. W zalenoci od konkretnych warunkw opracowywane s albo oglne studia moliwoci (podejcie sektorowe) albo studia konkretnych projektw (podejcie mikroekonomiczne) albo te oba rodzaje studiw cznie.

Oglne studia moliwociOglne studia moliwoci (aneks II) mona podzieli na trzy nastpujce kategorie:

studia regionalne, ktrych celem jest identyfikacja moliwoci inwestycyjnych na okrelonym obszarze, jak np. prowincja, region zacofany gospodarczo lub zaplecze portu,

studia branowe, ktre przedstawiaj moliwoci inwestowania wokrelonych branach, jak np. brana materiaw budowlanych lub przetwrstwo rolno-spoywcze,

studia powicone wykorzystaniu zasobw, ktre podaj moliwoci inwestycyjne zwizane z wykorzystaniem zasobw naturalnych, produktw rolniczych i przemysowych, jak np. przetwrstwo drewna, przemys petrochemiczny czy przemys metalurgiczny.

Szczegowe studia moliwociSzczegowe studia moliwoci powinny by kontynuacj studiw oglnych i powinny przedstawia moliwoci inwestowania poprzez okrelanie produktw, ktre mog by wytwarzane w kraju. Propozycje inwestycyjne powinny by zaprezentowane potencjalnym inwestorom. W wielu krajach rozwijajcych si zajmuj si tym agencje rzdowe, czsto jednak inicjatorami s grupy przedsibiorcw i potencjalnych inwestorw.

Szczegowe studium moliwoci, ktre jest sporzdzane czciej ni studium oglne, mona okreli jako przeksztacenie pomysu projektu wprojekt inwestycyjny. Poniewa jego celem jest wywoanie oddwiku inwestorw, musi ono zawiera pewne podstawowe informacje; nie wystarczy samo wyliczenie produktw, ktre potencjalnie mog by produkowane wkraju. Taka lista opracowana na podstawie oglnych wskanikw ekonomicznych, obrazujcych np. dotychczasowy import czy rosncy popyt konsumentw lub te na podstawie jednego z oglnych studiw moliwoci powiconych regionom, branom lub zasobom jest dobrym punktem wyjcia. Konieczne jest jednak krytyczne podejcie do zidentyfikowanych w ten sposb produktw. Konieczne jest take takie zestawienie informacji dotyczcych kadego produktu, aby potencjalny inwestor, krajowy lub zagraniczny, mg stwierdzi, czy perspektywy inwestowania s na tyle atrakcyjne, aby przej do nastpnego etapu przygotowania projektu. Dane te mona uzupeni informacjami co do zaoe polityki i przepisw, ktre mog by istotne dla wytwarzania okrelonego produktu. W ten sposb powstanie oglny obraz sytuacji inwestycyjnej (profil inwestycji), ktry obejmie odpowiednie informacje mogce wzbudzi zainteresowanie potencjalnych inwestorw.

Zebranie informacji potrzebnych do przygotowania studium moliwoci inwestycyjnych nie powinno pociga za sob znacznych kosztw, gdy podstawowym celem studium jest pokazanie zasadniczych aspektw ewentualnego projektu. Chodzi o okrelenie w sposb szybki i niekosztowny gwnych faktw zwizanych z projektem inwestycyjnym. Gdy studium moliwoci, podejmowane przez krajowe lub midzynarodowe instytucje promocji inwestycji lub finansowania rozwoju dla wzbudzenia zainteresowania inwestorw, osignie swj cel, nastpnym krokiem jest opracowanie studium przedrealizacyjnego.

Wstpne studia przedrealizacyjne (pre-feasibility)

Pomys projektu trzeba rozway w bardziej szczegowym studium. Sformuowanie ostatecznej wersji techniczno-ekonomicznej (studium feasibility), ktra pozwaaby na podjcie ostatecznej decyzji inwestycyjnej jest jednak zadaniem kosztownym i czasochonnym. Dlatego te przed poniesieniem tych kosztw dobrze jest dokona wstpnej oceny pomysu inwestycji w formie wstpnego studium przedrealizacyjnego (aneks III). Jego zasadniczym celem jest pokazanie, czy:

zbadane zostay wszystkie warianty projektu,

koncepcja projektu uzasadnia przeprowadzenie analizy szczegowej wformie studium feasibility,

ktry aspekt projektu ma decydujce znaczenie dla jego realizacji iwymaga w zwizku z tym pogbionej analizy w formie studium funkcjonalnego lub pomocniczego, jak np. badania rynku, testw laboratoryjnych, podjcia produkcji prbnej,

na podstawie dostpnych informacji mona uzna projekt albo za niemoliwy do realizacji albo za do atrakcyjny dla okrelonego inwestora lub grupy inwestorw,

projekt nie zagraa rodowisku naturalnemu w miejscu lokalizacji, ajego potencjalne oddziaywanie na rodowisko nie narusza krajowych norm wtym zakresie.

Wstpne studium przedrealizacyjne powinno by traktowane jako etap poredni midzy studium moliwoci a ostateczn wersj projektu (studium feasibility). Rni si one gwnie szczegowoci informacji idokadnoci analiz wariantw.[7] Struktura studium przedrealizacyjnego (aneks III) powinna by taka sama jak studium ostatecznego.

Szczegowy przegld wariantw trzeba przeprowadzi na etapie wstpnego studium przedrealizacyjnego, gdy byoby zbyt kosztowne i czasochonne dokonywanie tego na etapie opracowania studium feasibility. Wszczeglnoci trzeba porwna alternatywne rozwizania w zakresie:

strategii projektu i jego zakresu,

rynku i koncepcji marketingowych,

nakadw materiaowych,

lokalizacji i rodowiska naturalnego,

strony technicznej projektu,

kosztw oglnych,

zasobw i kosztw siy roboczej, zwaszcza kadry kierowniczej oraz potrzeb i kosztw szkolenia,

harmonogramu realizacji i budetu projektu.

Trzeba oszacowa skutki finansowe i ekonomiczne kadego z wyej wymienionych czynnikw. Dobrze opracowane i wszechstronne studium moliwoci moe niekiedy uzasadnia pominicie etapu studium przedrealizacyjnego. Dotyczy to sytuacji, gdy inwestorzy znaj warunki projektu. Gdy zaoenia ekonomiczne projektu nasuwaj wtpliwoci, wstpne studium przedrealizacyjne jest jednak opracowywane. Dla mniej wanych elementw projektu inwestycyjnego moe by zastosowana analiza uproszczona, ale nie moe to dotyczy wanych elementw kosztw, ktre musz by okrelone na podstawie wiarygodnych danych rdowych.

Studia pomocnicze (funkcjonalne)

Studia pomocnicze albo funkcjonalne (rysunek I) dotycz wybranych aspektw projektu. S one warunkiem wstpnym studiw przedrealizacyjnych i ostatecznych, a sporzdza si je zwaszcza w przypadku duych projektw inwestycyjnych. Poniej wymienione s przykady takich studiw.

Analizy rynkowe dla produktw, ktre maj by wytwarzane, cznie zprognozami popytu traktowanymi jako cz planowanej strategii penetracji rynku.

Analiza zaopatrzenia w surowce i materiay do produkcji, oparta na aktualnej i prognozowanej dostpnoci oraz na aktualnych i prognozowanych trendach cen tych surowcw i materiaw.

Testy laboratoryjne i testy produkcji prbnej, prowadzone na skal niezbdn do okrelenia przydatnoci poszczeglnych surowcw lub produktw.

Analiza lokalizacji, szczeglnie dla projektw, w ktrych koszty transportu stanowi czynnik decydujcy.

Ocena oddziaywania na rodowisko naturalne, ktra obejmuje aktualne warunki rodowiskowe w rejonie wok przewidywanego miejsca lokalizacji projektu (aktualny poziom emisji i przemieszczania si zanieczyszcze), moliwo zastosowania technologii o niskim poziomie emisji albo technologii zapewniajcych ochron rodowiska naturalnego, warianty lokalizacji i wykorzystanie alternatywnych surowcw i materiaw. Analiza oddziaywania na rodowisko naturalne musi by dokonywana szczeglnie dla projektw takich jak fabryki chemiczne, papiernicze i celulozowe, rafinerie, huty, elektrownie atomowe, termiczne iwodne.

Analiza skali produkcji, ktra generalnie prowadzona jest jako cz prac dotyczcych wyboru technologii. Gdy w gr wchodzi kilka technologii i rne rozmiary rynku zaleca si przeprowadzenie ich oddzielnie, chocia analiza ta ogranicza si do wyboru skali produkcji inie wchodzi w zawioci technologiczne. Podstawowym celem tej analizy jest okrelenie najbardziej opacalnej skali przedsibiorstwa, po rozwaeniu alternatywnych technologii, nakadw inwestycyjnych, kosztw produkcji i cen. Zwykle rozwaa si kilka wielkoci zdolnoci produkcyjnych przedsibiorstwa i dokonuje oglnej charakterystyki projektu wraz z obliczeniami dla kadej z nich.

Analiza doboru wyposaenia (maszyn i urzdze) jest niezbdna wprzypadku duych fabryk podzielonych na wiele wydziaw oraz wwczas, gdy rda zaopatrzenia oraz warunki dostaw s zrnicowane. Organizowanie zakupw wyposaenia, cznie zprzygotowaniem przetargw, zbieraniem ofert, ich ocen i organizowaniem dostaw, jest zwykle czci fazy inwestycyjnej lub fazy realizacji. Wprzypadku bardzo duych inwestycji struktura i rentowno projektu zale w duym stopniu od rodzaju wyposaenia oraz jego ceny i wydajnoci, natomiast caa eksploatacyjna efektywno projektu jest bezporednio uzaleniona od doboru maszyn iurzdze.

Tre studiw pomocniczych jest rna w zalenoci od ich rodzaju oraz od rozwaanego projektu. Poniewa studia pomocnicze dotycz istotnych aspektw projektu, konkluzje powinny by dostatecznie klarowne, aby ukierunkowa prace w kolejnym etapie przygotowania projektu. W wikszoci przypadkw wyniki studium pomocniczego, niezalenie od tego czy opracowano je przed czy cznie z ostateczn wersj projektu, staj si integraln czci wersji ostatecznej, obniajc jej koszt.

Studia pomocnicze podejmowane s przed studium przedinwestycyjnym lub ostateczn wersj projektu wwczas, gdy na przykad podstawowy skadnik procesu produkcyjnego moe by czynnikiem decydujcym o realizacji projektu. Studia pomocnicze s natomiast opracowywane oddzielnie, ale rwnolegle ze wstpnym studium przedrealizacyjnym lub ostateczn wersj projektu wwczas, gdy szczegowa analiza jakiego elementu projektu jest zbyt zawia, aby stanowi cz jego wersji ostatecznej. Studium pomocnicze robione jest po zakoczeniu ostatecznej wersji projektu wwczas, gdy wtrakcie jego opracowania okazuje si, e bezpieczniej bdzie przeanalizowa bardziej dokadnie jaki szczegowy aspekt projektu, nawet po rozpoczciu wstpnej oceny tego projektu, bdcej czci procesu podejmowania decyzji.Ostateczna wersja projektu (studium feasibility)

Studium feasibility musi dostarczy wszelkich danych niezbdnych do podjcia decyzji inwestycyjnej (rysunek I). Wszelkie handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne i zwizane ze rodowiskiem naturalnym uwarunkowania projektu inwestycyjnego musz by w nim okrelone i krytycznie przeanalizowane na podstawie oceny wariantw dokonanej we wstpnym studium przedrealizacyjnym. Wynikiem tych wysikw jest projekt z jasnym uzasadnieniem celu i moliwych strategii rynkowych, dla ktrego okrelony zosta take moliwy do osignicia udzia w rynku i odpowiadajce mu zdolnoci produkcyjne, lokalizacja projektu, istniejce zaopatrzenie materiaowe, odpowiednia technologia i wyposaenie oraz, jeli to niezbdne, wpyw na rodowisko naturalne. Cz finansowa studium okrela wielko nakadw inwestycyjnych, cznie z potrzebnym kapitaem obrotowym, koszty produkcji i sprzeday oraz dochody ze sprzeday i stop zwrotu zainwestowanego kapitau.

Ostateczne szacunki nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji oraz wynikajce z nich obliczenia finansowej i ekonomicznej rentownoci projektu maj sens tylko wtedy, gdy zakres projektu okrelony jest w sposb jednoznaczny i nie pominito jakiego wanego elementu projektu i kosztw znim zwizanych. Zakres projektu powinien by przedstawiony w formie wykresw i schematw, ktre wykorzystane s jako materiay pomocnicze wtrakcie dalszych prac na projektem.

Nie ma uniwersalnego rozwizania lub modelu studium odpowiedniego dla wszelkich projektw inwestycyjnych, niezalenie od ich typu, rozmiaru ikategorii. Co wicej, relatywne znaczenie poszczeglnych skadnikw jest w kadym projekcie inne. Oglny wzr studium opisany w niniejszym Poradniku znajduje zastosowanie dla wikszoci projektw przemysowych, naley jednak pamita o tym, e im wikszy projekt, tym bardziej kompleksowe informacje naley zebra.

Mimo e zakres studium ostatecznego jest podobny do studium wstpnego, to jego opracowanie wymaga zastosowania optymalizacyjnego procesu iteracyjnego, zapewniajcego wiksz dokadno i uwzgldniajcego sprzenia zwrotne oraz powizania wzajemne alternatywnych rozwiza, zuwzgldnieniem ryzyka handlowego i finansowego przedsiwzicia. Jeeli ujawnione zostan sabe punkty projektu lub jego rentowno jest zbyt niska, to naley dokona wnikliwej analizy wraliwych elementw projektu, takich jak rozmiary rynku, program produkcyjny lub wyposaenie techniczne projektu, a nastpnie poszuka alternatywnych rozwiza przywracajcych rentowno. Wszelkie przyjte zaoenia, zastosowane dane i uzyskane wyniki powinny by szczegowo uzasadnione i opisane, by stanowiy solidn podstaw wasnej oceny projektu przez promotorw i inwestorw. Jeli nawet po rozwaeniu wszelkich alternatywnych rozwiza projekt nie nadaje si do realizacji, naley to stwierdzi wraz z podaniem przyczyn. Innymi sowy, studium feasibility, ktre nie rekomenduje projektu inwestycyjnego, posiada take bardzo du warto, gdy zapobiega zej alokacji ograniczonych zasobw.

Termin ostateczna wersja projektu (studium feasibility) jest czsto bdnie rozumiany i celowo mylnie stosowany przez dostawcw sprztu itechnologii. Bywa, e ostateczn wersj projektu jest nazywany jej zarys, nastawiony na zakup okrelonego wyposaenia lub wybr okrelonej technologii, bdcy tylko studium technicznym i pomocniczym, ktre nie obejmuje wszelkich aspektw wymaganych w ostatecznej wersji projektu dla dokonania obiektywnej oceny. Czasami szacunki wielkoci produkcji isprzeday oparte s na dowiadczeniach krajw rozwinitych i maj niewiele wsplnego z warunkami w krajach rozwijajcych si. Opracowania te nie maj odniesienia lub nie s przystosowane do warunkw lokalnych mog okaza si zwodnicze i doprowadzi do bdnej alokacji zasobw. Ostateczna wersja projektu musi opiera si na dostpnych czynnikach produkcji oraz lokalnych warunkach rynkowych i produkcyjnych, a to wymaga analizy kosztw, przychodw i zyskw netto.

Studium feasibility powinno by opracowywane jedynie wtedy, gdy moliwe jest okrelenie ze znacznym prawdopodobiestwem rde finansowania projektu. Nie ma bowiem sensu opracowywanie studium, jeli nie istnieje uzasadnione przekonanie, e znajd si fundusze na realizacj projektu, gdy studium wykae jego zasadno. Z tego te powodu finansowanie projektu powinno by okrelone ju na etapie studiw wstpnych, gdy warunki finansowania maj bezporedni wpyw na poziom kosztw, a wic i na wyniki finansowe projektu.

Raport oceniajcy

Po ukoczeniu studium feasibility strony zainteresowane projektem dokonuj jego oceny zgodnie ze swoimi wasnymi celami, szacunkami ryzyka, kosztw i korzyci. Due instytucje finansowe posiadaj sformalizowane procedury takiej oceny i zazwyczaj opracowuj raport oceniajcy. Z tego powodu ocena projektu jest uwaana za niezaleny etap fazy przedinwestycyjnej (rysunek I), w ktrym promotorzy podejmuj ostateczne decyzje inwestycyjne i finansowe.

Im lepsze jest studium feasibility, tym atwiejsza jest praca oceniajcych. Od zainicjowania projektu do momentu jego oceny zainwestowano ju wiele czasu i pienidzy (rysunek II). Raport oceniajcy wykae, czy te wydatki przedprodukcyjne byy celowe. Ocena projektu przez instytucje finansowe koncentruje si na kondycji przedsibiorstwa, ocenie zwrotu kapitau wasnego i zabezpiecze dla kredytodawcw. Techniki stosowane do oceny projektu zgodnie z tymi kryteriami koncentruj si na aspektach technicznych, handlowych, rynkowych, zarzdzania i organizacji, finansowych iekonomicznych. Wszystkie rezultaty trafiaj do raportu oceniajcego.

Poradnik zaprojektowany zosta w taki sposb, eby uatwi ocen projektu. Dlatego wystarczy w tym miejscu zwrci uwag na odpowiednie rozdziay czci drugiej, w ktrej obszernie omwione s rne aspekty oceny. W szczeglnoci rozdzia X pokazuje, jak naley prognozowa tablice strumieni pieninych, rachunek wynikw i bilans, a take jak oblicza zapotrzebowanie na kapita obrotowy, sporzdza plany finansowania i obsugi zaduenia przedsibiorstwa. Kady projekt podlega szczegowej analizie wraliwoci w celu przebadania wielu wariantw nakadw i wynikw. Podobnie analiza ryzyka jest stosowana dla oceny stopnia niepewnoci zwizanej z poszczeglnymi wariantami projektu.

Raporty oceniajce obejmuj nie tylko sam projekt, ale take sytuacj wdanej gazi przemysu i jego implikacje dla caej gospodarki jako caoci. Tak wic, jeli oceniana jest fabryka samochodw, to raport musi zawiera ocen przemysw j zaopatrujcych, sektora transportu, sieci drg i autostrad oraz rde energii. Dla duych projektw, sporzdzanie raportu oceniajcego wymaga wysania zespou ekspertw weryfikujcych na miejscu zamieszczone w studium dane[8] i oceniajcych wszelkie czynniki okrelajce sytuacj strategiczn, lokalizacj, rynki oraz dostpno zasobw.

Promocja inwestycyjnych projektw przemysowych

Proces promowania projektu inwestycyjnego rozciga si na ca faz przedinwestycyjn, a nawet moe wkroczy w faz inwestycyjn (rysunek II). Obejmuje on szereg powizanych ze sob czynnoci, takich jak identyfikacja potencjalnych sponsorw, negocjacje i zawarcie umw owsppracy dla caego projektu inwestycyjnego lub pewnych jego czci (np. marketingu eksportowego, transferu know-how w dziedzinie techniki lub zarzdzania, dostaw krytycznych itd.) oraz okrelenie potencjalnych rde finansowania. Waciwa wsppraca wszystkich zainteresowanych stron jest niezbdna, aby promocja projektu zakoczya si sukcesem.

Sukces promocji projektu zaley w duej mierze od otoczenia gospodarczego (panujcego klimatu inwestycyjnego), celw rozwojowych, strategii ipolityki rozwoju przemysu, infrastruktury instytucjonalnej[9] i mechanizmw podejmowania decyzji. Rzdowe cele rozwojowe i polityka promocji inwestycji powinna by jasno okrelona, zwaszcza w aspekcie roli, jak maj odegra prywatni krajowi i zagraniczni inwestorzy. Udziau zagranicznego poszukuje si zazwyczaj ze wzgldu na moliwo pozyskania know-how (technicznego lub w dziedzinie zarzdzania imarketingu), arzadko tylko ogranicza si do dopywu kapitau i kredytw. Struktura skadnikw zagranicznych rni si oczywicie zalenie od typu projektu, a take od kraju. Innym wanym czynnikiem jest waciwa proporcja midzy kapitaem prywatnym i publicznym. O ile do poowy lat osiemdziesitych sektor publiczny odgrywa w wielu krajach rozwijajcych si rol dominujc, o tyle obecnie jego rola zmienia si i wicej miejsca pozostawia si sektorowi prywatnemu.

Studium moliwoci[10], obrazujce faz identyfikacji projektu, umoliwia rozpoczcie jego promocji. Szczegowe studia moliwoci mog by wykorzystywane dla przycignicia potencjalnych inwestorw albo poszukiwania krajowych i zagranicznych sponsorw.

Aby odnie sukces w promocji inwestycji, wszystkie zainteresowane strony musz szczegowo przestudiowa zidentyfikowane projekty. Oznacza to, e gwny promotor lokalny danego projektu inwestycyjnego i jego partnerzy musz by jak najwczeniej wczani w opracowanie ostatecznej wersji projektu, a nawet o ile to jest moliwe w opracowanie studiw wstpnych. Jeli potrzebni s take promotorzy zagraniczni, musz zosta nawizane odpowiednie kontakty midzynarodowe. Z drugiej strony, zagraniczni inwestorzy mog sami poszukiwa partnerw w krajach rozwijajcych si. W obydwu przypadkach proces promocji inwestycji moe zosta uruchomiony poprzez szereg przedsiwzi, takich jak specjalne spotkania promocyjne w kraju i zagranic, uczestnictwo w targach czy upowszechnianie publikacji informacyjnych dla inwestorw. W przypadku midzynarodowych joint ventures naley zwraca szczegln uwag na wsplne opracowywanie studiw feasibility przez zainteresowane strony, tak aby mie pewno, e wsplne decyzje inwestycyjne s oparte na rezultatach studiw uzgodnionych przez wszystkich partnerw. Rwnie koszty tych studiw s ponoszone wsplnie.

Rysunek II pokazuje take rozkad wydatkw kapitaowych w rnych fazach rozwoju i promocji projektu. Wydatki kapitaowe wzrastaj i osigaj swj szczyt w fazie budowy, podczas gdy dziaalno promocyjna jest najbardziej natona w czasie opracowywania studium feasibility i oceny projektu.Pod wzgldem rde finansowania inwestycje w krajach rozwijajcych si s cigle w duym stopniu zalene od rodkw zagranicznych, a to ze wzgldu na relatywnie niski poziom akumulacji w tych krajach. Promowanie finansowania inwestycji staje si jednak bardzo trudne w rezultacie niekorzystnej kumulacji zaduenia zagranicznego (kryzys zadueniowy) w wielu krajach rozwijajcych si. Dlatego s niewtpliwie potrzebne dobrze przygotowane studia projektu przy jego promocji i szukaniu rde finansowania.Jak ju wspomniano, efektywne wsparcie administracyjne jest niezbdne dla sukcesu promocji projektu. Dlatego w wikszoci krajw rozwijajcych si, ale take i w krajach rozwinitych, utworzone zostay wtym celu krajowe agencje promocji. Gwnym celem takich agencji jest nie tylko identyfikacja moliwoci inwestycyjnych i opracowywanie studiw moliwoci, ale co nie mniej wane poszukiwanie krajowych izagranicznych partnerw zainteresowanych inwestowaniem w takie przedsiwzicia. Wskali midzynarodowej dziaa Program Promocji Przemysowej UNIDO, ktry skada si ztrzech gwnych elementw: Systemu Konsultacyjnego jako midzynarodowego forum dla nawizywania kontaktw midzy instytucjami midzynarodowymi, regionalnymi ipozarzdowymi idla identyfikacji moliwoci inwestycyjnych imoliwoci wsppracy, Program Rozwoju iTransferu Technologii pomagajcy krajom rozwijajcym si wnabywaniu technologii, know-how i prowadzeniu negocjacji iPrzemysowy Program Inwestycyjny, ktry posiada swoje biura w kilku krajach uprzemysowionych.[11]2. Faza inwestycyjna

Faza inwestycyjna albo inaczej faza realizacji projektu (rysunek I) obejmuje szeroki zakres dziaa konsultingowych i inynieryjnych, przede wszystkim w dziedzinie zarzdzania projektem. Faza inwestycyjna moe by podzielona na nastpujce etapy[12]:

stworzenie prawnej, finansowej i organizacyjnej bazy dla realizacji projektu,

nabycie i transfer technologii oraz podstawowe projektowanie techniczne,szczegowe projektowanie techniczne i kontraktacja, wczajc przetargi, ocen ofert i negocjacje,

nabycie ziemi, prace budowlane i instalacyjne,

marketing przedprodukcyjny wraz z zapewnieniem dostaw i utworzeniem struktury administracyjnej przedsibiorstwa,

rekrutacja i szkolenie pracownikw,

odbir fabryki i rozruch.

Szczegowe projektowanie techniczne obejmuje prace przygotowawcze na miejscu budowy, ostateczny wybr technologii i wyposaenia, cay zakres planowania budowy i sporzdzanie harmonogramu prac budowlanych, jak rwnie wykresw i planw (procesw, urzdze i budynkw oraz schematw organizacyjnych).

Podczas etapu przetargu na dostawy i oceny ofert bardzo wane jest otrzymanie wyczerpujcych ofert na dostawy towarw i usug dla projektu od odpowiednio duej grupy efektywnych i posiadajcych zdolnoci dostawcze firm krajowych i zagranicznych. Negocjacje i podpisane umowy okrelaj zobowizania prawne co do finansowania projektu, nabycia technologii, konstrukcji budynkw i zakupu usug oraz dostaw maszyn i urzdze. Etap ten obejmuje podpisywanie kontraktw midzy inwestorem zjednej strony ainstytucjami finansowymi, konsultantami, architektami iwykonawcami, dostawcami sprztu, wacicielami patentw i licencjodawcami, kooperantami oraz dostawcami usug i materiaw do produkcji. Wtrakcie negocjacji kraje rozwijajce si napotykaj powane problemy, ktre wymagaj korzystania zusug dowiadczonych firm konsultingowych. Ale nawet wybr odpowiedniej firmy konsultingowej jest czsto trudny i wymaga odpowiedniej, fachowej wiedzy i zaufania.

Etap budowy obejmuje przygotowanie terenu, prace budowlane i inne prace inynieryjne wraz z instalacj wyposaenia zgodnie z odpowiednimi programami i harmonogramami.

Etap rekrutacji i szkolenia pracownikw, ktry powinien trwa rwnolegle z etapem budowy, moe mie zasadnicze znaczenie dla oczekiwanego wzrostu wydajnoci pracy i efektywnoci dziaa operacyjnych. Istotne znaczenie ma take rozpoczcie we waciwym momencie dziaa marketingowych przygotowujcych rynki dla nowych produktw (marketing przedprodukcyjny) i zapewniajcych dostaw najwaniejszych materiaw (marketing zaopatrzeniowy).

Oddanie obiektu do eksploatacji i rozruch jest zazwyczaj krtkim, ale technicznie krytycznym etapem realizacji projektu. Jest to etap czcy poprzedni faz inwestycyjn z faz eksploatacji. Sukces osignity w tym punkcie jest dowodem efektywnoci planowania i wykonania projektu, azarazem stanowi zapowied jego dobrego funkcjonowania w przyszoci.

Odpowiednie planowanie i efektywne zarzdzanie projektem musi zapewni, e wszelkie niezbdne dla uruchomienia fabryki dziaania, takie jak budowa, dostawy urzdze i monta wyposaenia, rekrutacja i szkolenie pracownikw produkcyjnych i dostawa wszelkich materiaw do produkcji, nastpuj w odpowiednim momencie przed rozruchem fabryki. Jakiekolwiek opnienia lub luki w planowaniu ktrego z wymienionych wyej etapw mogyby wywrze negatywny wpyw na realizacj projektu, zwaszcza w fazie rozruchu. W celu uniknicia takiej sytuacji potrzebna jest waciwa organizacja dziaa, ktr mona osign przez opracowanie dokadnych harmonogramw. Opracowano w tym celu wiele metod, takich jak metody analiz sieciowych PERT i cieki krytycznej CPM. Niezalenie od tego, konieczne jest regularne weryfikowanie harmonogramw w trakcie realizacji projektu dla wykrycia rozbienoci, jakie mog powsta w toku prac budowlanych i okrelenia ich wpywu na koszty. Dlatego te w studium feasibility naley okreli wszystkie krytyczne przedsiwzicia, ktre bd cenn wskazwk przy badaniu realizacji harmonogramw.

Stae ledzenie zgodnoci przewidywa zawartych w studiach z rzeczywistymi danymi na temat nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji potrzebne jest dla okrelenia zmian w rentownoci projektu. Ich stwierdzenie moe wymaga podjcia dziaa przystosowawczych, np. dodatkowych kredytw krtkookresowych lub zwikszenia kapitau zakadowego.

Podsumowujc naley stwierdzi, e o ile w fazie przedinwestycyjnej jako i wiarygodno studiw projektu jest waniejsza ni czynnik czasu, to w fazie inwestycyjnej czynnik czasu staje si elementem krytycznym dla dotrzymania warunkw przewidzianych w ostatecznej wersji projektu. Bdnie postpuj wic inwestorzy, ktrzy narzekajc na kosztowne i czasochonne opracowanie projektu pomijaj cae jego etapy i przechodz na skrty bezporednio od identyfikacji projektu do wniosku kredytowego. Inwestycje przemysowe zwykle wi si z koniecznoci zacigania dugookresowych zobowiza finansowych i dlatego nakady zuyte na studiowanie wszystkich strategicznych, rynkowych, lokalizacyjnych, technicznych, organizacyjnych i finansowych wariantw projektu, umoliwiajcych znalezienie rozwizania optymalnego, zazwyczaj zwracaj si wielokrotnie.[13]3. Faza operacyjna

Problemy fazy operacyjnej naley rozpatrywa z punktu widzenia krtkiego i dugiego okresu. Spojrzenie krtkookresowe dotyczy pocztkowego okresu rozpoczcia produkcji, kiedy moe si pojawi wiele problemw dotyczcych takich spraw, jak zastosowanie technik produkcyjnych, uytkowanie sprztu, niska wydajno pracy wynikajca z braku wykwalifikowanej kadry i siy roboczej. Wikszo tych problemw ma swoje rdo wfazie realizacji inwestycji. Spojrzenie dugookresowe odnosi si do wybranej strategii i zwizanych z tym kosztw produkcji i marketingu oraz przychodw ze sprzeday. One z kolei powizane s bezporednio z prognozami dokonanymi w fazie przedinwestycyjnej. Jeeli prognozy te oka si bdne i braki te zostan zidentyfikowane dopiero w fazie eksploatacji, to rodki zaradcze mog okaza si nie tylko trudne, ale rwnie bardzo kosztowne.

Powyszy zarys fazy inwestycyjnej i operacyjnej projektu inwestycyjnego stanowi niewtpliwie uproszczenie dla wielu projektw iwpraktyce moe pojawi si wiele aspektw, ktrych wpyw krtko- idugookresowy na projekt bdzie nawet wikszy. Szeroki zakres problemw, ktre naley uwzgldni w obydwu fazach, zwraca uwag na stopie skomplikowania fazy przedinwestycyjnej, stanowicej baz dla faz nastpnych. Trafno przedinwestycyjnych opracowa i analiz determinuje w duym stopniu ostateczny sukces lub niepowodzenie dziaalnoci produkcyjnej (zakadajc, e nie wystpi istotne braki w fazie realizacji i eksploatacji projektu). Jeeli opracowania przedinwestycyjne oparte s na niepenych informacjach i waciwych zaoeniach, techniczno-ekonomiczne poprawienie projektu bdzie bardzo trudne, niezalenie od tego, jak dobrze bdzie on wykonany.

Projekty modernizacyjne i rozwojowe s dyskutowane poniej w podrozdziale C.

B. Podstawowe aspekty studiw przedinwestycyjnych

1. Orientacja strategiczna

Strategiczne ukierunkowanie planowania biznesu nie jest niczym nowym. Jako sformalizowana koncepcja i metodologia jednak dopiero od niedawna staje si atrakcyjnym i uytecznym narzdziem nowoczesnego zarzdzania. Jedn z przyczyn jego rozwoju jest zapotrzebowanie na narzdzia zarzdzania pozwalajce sprosta ryzyku zwizanemu z decyzjami w szybko zmieniajcym si wiecie biznesu. Decyzje inwestycyjne mog przesdzi osukcesie, a nawet o przetrwaniu posiadajcego znaczne zobowizania finansowe przedsibiorstwa.

Charakterystyka orientacji strategicznej

Strategiczn orientacj w planowaniu biznesu mona najlepiej scharakteryzowa nastpujcymi stwierdzeniami.

Waciwe kroki: poszukiwanie waciwych inwestycji

W czasach dramatycznych i nasilajcych si zmian ekonomicznych, technologicznych, ekologicznych i politycznych, przetrwanie i sukces wwiecie biznesu zale od czego wicej ni od podejmowania waciwych decyzji. Decyzja inwestycyjna jest jedn z najbardziej krytycznych inicjatyw podejmowanych przez przedsibiorcw lub menederw, poniewa inwestycje angauj zasoby finansowe na relatywnie dugi okres czasu w warunkach stale dokonujcych si zmian. W jaki sposb mona zidentyfikowa waciwe inwestycje? Z ekonomicznego punktu widzenia kada inwestycja, ktra gwarantuje osignicie zaoonych celw w okresie jej ycia ekonomicznego, moe by uwaana za waciw. Wane jest przy tym zrozumienie, e podstawowym celem projektw inwestycyjnych nie jest maksymalizacja produkcji, minimalizacja kosztw, czy te wydajno technologiczna lub maksymalizacja zysku. Celem dugookresowego planowania biznesu jest optymalna kombinacja wszystkich elementw technicznych i ekonomicznych. Ukierunkowanie zarzdzania na t optymaln kombinacj wymaga, aby podstawowy cel minimalizacji ryzyka decydowa o wyborze odpowiedniej strategii w niestabilnym otoczeniu. W jaki sposb mog menederowie i inwestorzy obra najlepszy kierunek dziaania? Koncepcja orientacji strategicznej wymaga od planujcych i podejmujcych decyzj, aby rozumieli, co powoduje procesy zmian oraz identyfikowali i rozwijali umiejtnoci niezbdne do przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu.

Zrozumienie zmian

Kade przedsiwzicie lub projekt inwestycyjny jest integraln czci systemu spoeczno-ekonomicznego i ekologicznego. Istniej wspzalenoci midzy tymi systemami i danym przedsiwziciem. Chocia projekt, wszczeglnoci jego cele i ograniczenia, zale od systemu, ktry jest nadrzdny w stosunku do niego, to sam projekt take ma wpyw na istniejcy system. Ten nadrzdny system jest najczciej definiowany jako oglne otoczenie inwestycyjne, skadajce si z dwch wzajemnie oddziaywujcych na siebie rodowisk: spoeczno-ekonomicznego i naturalnego (albo ekologicznego), jak to zostao przedstawione na rysunku III.

W ramach oglnego otoczenia inwestycyjnego rozwaany projekt inwestycyjny moe by pojmowany jako podmiot spoeczny i ekonomiczny penicy rol porednika midzy konsumentami i zasobami. Jako cz otoczenia konkuruje on na rynku z innymi producentami, walczc o zasoby (dostawcw) i konsumentw. Wspzaleno midzy otoczeniem aprojektem ma dwie konsekwencje: po pierwsze, przedsiwzicie musi by dostosowywane do otoczenia, gdy zajdzie taka potrzeba, a po drugie, musi ono stara si oddziaywa i kontrolowa otoczenie. Projekty inwestycyjne powinny by wic tak opracowane, aby mogy dziaa w warunkach przyszych zmian otoczenia. Std, w studium feasibility, nie wystarczy ocena aktualnie istniejcego otoczenia. Niezbdne jest dokonanie analizy izrozumienie si wywoujcych procesy zmian. W tym celu przed podjciem decyzji inwestycyjnej naley okreli imonitorowa wszystkie potencjalnie wane czynniki rodowiskowe.

Rozwj umiejtnoci

Aby przetrwa w konkurencyjnym rodowisku, przedsibiorstwo musi posiada pewne umiejtnoci wyrniajce je od konkurentw, ktre pozwalaj mu zapewni sobie przewag konkurencyjn i, w dugim okresie, osiga lepsze rezultaty ni konkurenci. Firmy powinny utrzymywa irozwija swoje umiejtnoci koncentrujc si na rozwoju nowych produktw, obnice kosztw, kontroli kanaw dystrybucji, skracaniu czasu krytycznego dziaania itd. W studium feasibility powinno si okreli wymagany zakres umiejtnoci, ktrych nie potrafiliby naladowa konkurenci, dla wykorzystywania istniejcych i przyszych si rynkowych w moliwie najlepszy sposb i dla zapewnienie dugookresowego sukcesu projektu.

Znaczenie i uyteczno strategii

Charakterystyczn cech decyzji strategicznych jest ich ukierunkowanie na osiganie i utrzymywanie optymalnej pozycji konkurencyjnej w istniejcym otoczeniu. W tym celu naley waciwie sformuowa cele planowania krtko- i redniookresowego, jak rwnie sposoby ich realizacji. Strategia nadrzdna[14] (strategia przedsibiorstwa) wyznacza jego dziaania wtakich sferach, jak marketing, produkcja, badania i rozwj, inwestycje ilikwidowanie dziaalnoci oraz wszelkie dziaania operacyjne z nimi powizane. Warunkiem osignicia najlepszych rezultatw jest centralna koordynacja wszystkich przedsiwzi firmy. Dlatego te przy opracowaniu ostatecznej wersji projektu przeznaczonej dla jego inwestorw i promotorw wane jest sformuowanie najpierw jego wizji strategicznej i celw oglnych, a nastpnie celw porednich, aby umoliwi wybr waciwej strategii nadrzdnej, ktra bdzie decydowa o przygotowaniu projektu inwestycyjnego. Zarys procedury i planowania strategicznego jest przedstawiony poniej w podrozdziale opisujcym tworzenie strategii.

Podstawowe zasady strategiczne

Opracowanie skutecznej strategii powinno si opiera na trzech oglnie przyjtych zasadach omwionych poniej. Zasady te obowizuj niezalenie od rodzaju przemysu oraz typu i rozmiarw projektu.

Koncentracja si

Koncentracja si jest prawdopodobnie najwaniejsz zasad tworzenia planu strategicznego. W planowaniu inwestycyjnym oznacza to, e projekty s planowane przy unikaniu wszelkich sabych stron i koncentracji si na obszarach, ktre mog przynie sukces. Siy koncentrowane s na wybranej kombinacji produktw i rynkw oraz na rozwijaniu kluczowych umiejtnoci przyutrzymywaniu niezbdnych zasobw finansowych, materialnych i ludzkich. Zapewniajca sukces strategia charakteryzuje si waciwym poczeniem celw i rodkw. Kiedy stawiamy zbyt wysokie cele, firma moe napotka brak zasobw, zanim zostan one osignite. Jeli natomiast zaoono cele zbyt niskie, potencja firmy nie jest wykorzystywany w peni, co w rezultacie uniemoliwia osignicie najlepszej moliwej pozycji konkurencyjnej.Rozoenie ryzyka

Kada strategia niesie ze sob ryzyko i powinno by ono okrelone wstudium feasibility. Identyfikacja czynnikw ryzyka umoliwia okrelenie sposobu ich minimalizacji. Jeli nie jest to moliwe, decyzja inwestycyjna nie powinna by podejmowana. Rozoenie ryzyka oznacza, e zasoby nie s w caoci koncentrowane na jednym rodzaju dziaalnoci, a projekt wymaga dokonania solidnego bilansu skutkw rnych czynnikw ryzyka, wczajc ryzyko rynkowe zwizane z dostawami oraz czynnikami technologicznymi ipolitycznymi.

Kooperacja

Zebranie wszelkich rodkw i umiejtnoci niezbdnych dla realizacji projektu jest spraw kosztown i czasochonn. Nawizywanie wsppracy zinnymi poprzez tworzenie strategicznych koalicji przynosi korzyci wszystkim partnerom. Istnieje wiele form wspdziaania: od umw partnerskich poprzez joint ventures, holdingi a po nabywanie udziaw iczenie si firm. W studium feasibility naley przeanalizowa moliwoci i potencjalne korzyci takiej wsppracy.

Opracowanie strategii

Opracowanie strategii projektu i powizanych z ni strategii operacyjnych naley do wycznej odpowiedzialnoci zarzdzajcych projektem i nie moe by delegowane na nisze szczeble zarzdzania. Strategie powinny jednak powstawa w wyniku systematycznej pracy zespoowej, przy wczesnym angaowaniu szczebli odpowiedzialnych za realizacj projektu. Wstudiach przedinwestycyjnych opracowywanie strategii powinno by przeprowadzone zgodnie z zaprezentowan poniej procedur planowania strategicznego.

1. Formuowanie oglnych celw projektu inwestycyjnego

Jaka jest idea przewodnia (wizja projektu)?

Jakie s opcje i preferencje odnonie podstawowych zasad strategicznych?

2. Okrelenie porednich celw projektu (rozdzia III)

Jakie produkty i usugi maj by oferowane?

Na jakich rynkach?

Jaka pozycja rynkowa i stopy wzrostu maj by osignite?

Jakie s cele dla poszczeglnych dziaw funkcjonalnych firmy (marketingu, produkcji, zaopatrzenia, finansw, kadr i organizacji)?

Jak ryzykowna powinna by polityka firmy?

Jaki zakres wsppracy naley podj (partnerstwo, wykupienie udziaw, poczenie firm)?

3. Wybr strategii projektu

Jaka strategia najbardziej odpowiada zaoonym celom (obszar geograficzny, udzia w rynku, poziom kosztw itd.)?

Jaki jest zakres projektu?

Jakie s gwne (krytyczne) potrzebne zasoby i nakady?

Jaka jest lokalizacja?

4. Okrelanie celw i strategii operacyjnych

Marketing (koncepcje marketingu, rozdzia III; patrz take wykaz poniej)

Zaopatrzenie (materiay i nakady, dostawy, rozdzia IV)

Produkcja (rozdzia VI)

Technologia (badania i rozwj, rozdzia VI)

Finanse (rozdzia X)

Zasoby ludzkie, aspekty spoeczne (rozdzia VIII)

5. Opracowanie waciwej (konkurencyjnej) kombinacji celw i strategii operacyjnych (porwnaj take rysunek IV)

6. Planowanie strategii realizacji

Planowanie optymalnej kombinacji potrzebnych zasobw (rozdzia IX)

7. Sprawdzanie i dostosowywanie strategii podczas jej realizacji i funkcjonowania projektu

Wykaz celw i strategii operacyjnychStrategieCele strategiczneStrategie podporzdkowane

MarketingRynki Produkty Sprzeda i wydajno Rezultaty rynkowe Cena Oddziaywanie na rynek Dystrybucja

Produkcja i zaopatrzenieProdukcja Wydajno Zaopatrzenie Metody produkcji Lokalizacja Automatyzacja Inwestycje Dostawcy, zasoby, zapasy

Badania i rozwjBadania i rozwjRozwj wewntrzny izewntrzny Patenty i licencje

FinansowanieZyski Pynno ZabezpieczenieFinansowanie Zyski Efektywno Pynno Ryzyko

Zasoby ludzkieCele pracownicze Zewntrzne cele spoeczneZatrudnienie, nabr Szkolenie Pace iwynagrodzenia Usugi socjalne izdrowotne Zewntrzne strategie spoeczne

Organizacja i zarzdzanieZarzdzanie firm Organizacja Systemy zarzdzania rodki zarzdzania Metody zarzdzania Organizacja Informacja Wspuczestnictwo

Kooperacja, nabywanie udziaw, czenie firmWspuczestnictwo Nabywanie udziaw KooperacjaNabywanie udziaw Kooperacja Koalicje

Struktura czci drugiej niniejszego Poradnika w zasadzie odpowiada etapom opracowywania strategii, cho proces ten podobnie jak proces przygotowania studium feasibility nie jest cile sekwencyjny, ale iteracyjny, co oznaczone zostao przy pomocy dwukierunkowych strzaek na rysunku V.Optymalna dugookresowa pozycja strategiczna projektu powinna by przeanalizowana i okrelona w studium feasibility niezalenie od tego, czy dotyczy to przedsibiorstwa nowego czy znacznych inwestycji w istniejcym przedsibiorstwie. Okrelenie nadrzdnych celw projektu oraz opracowanie iwybr strategii s opisane szczegowo w czci drugiej, w rozdziale III. Warto zaznaczy, e strategia projektu przesdza o wielkoci produkcji, potrzebnych zasobach i technologii, jak rwnie o lokalizacji projektu. Rysunek V pokazuje wspzalenoci midzy gwnymi elementami studiw przedinwestycyjnych.

2. Zakres projektu

Zakres projektu musi zosta jasno okrelony, aby mona byo sporzdzi rzetelne prognozy nakadw inwestycyjnych oraz kosztw produkcji i marketingu. Poniewa projekty inwestycyjne czsto rozrastaj si poza granice wyznaczone przez lokalizacj obiektu produkcyjnego, konieczne jest szerokie definiowanie projektu, aby moliwe byo uwzgldnienie tego rodzaju rozbudowy, jak rwnie nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji zwizanych z dostawami materiaw, wysyaniem gotowych produktw ibudow obiektw pomocniczych. W okreleniu zakres projektu powinny si zawiera, wstopniu potrzebnym do osignicia celw projektu, wszystkie rodzaje dziaa, ktre maj by podejmowane w miejscu budowy: operacje pomocnicze zwizane z produkcj, wydobyciem, odprowadzaniem ciekw i neutralizacj zanieczyszcze, transportem zewntrznym imagazynowaniem materiaw do produkcji, produktw finalnych, pproduktw, odpadw i produktw ubocznych, jak rwnie takie zewntrzne dziaania towarzyszce, jak budowa mieszka i obiektw przeznaczonych na nauk, szkolenie i rekreacj.

Gwnym celem takiego formuowania zakresu projektu jest zmuszenie autora projektu inwestycyjnego do zaprojektowania przepyww materiaw iproduktw nie tylko w fazie opracowywania projektu, ale take w fazie poprzedzajcej i nastpnej. Ponadto, pomaga to w podjciu decyzji, czy magazynowanie i transport zewntrzny materiaw i produktw oraz zwizane ztym inwestycje bd zapewnione w ramach projektu, czy przez stron trzeci, np. dostawc materiaw do produkcji lub dystrybutora produktw gotowych.

W celu lepszego zrozumienia struktury projektu i uatwienia oblicze wielkoci nakadw inwestycyjnych oraz kosztw produkcji autor projektu powinien nastpnie podzieli cay projekt na elementy funkcjonalne, dla ktrych atwo dokonywa kalkulacji, takie jak hale produkcyjne, magazyny ibudynki administracyjne oraz takie urzdzenia pomocnicze, jak dostawa wody, gazu i elektrycznoci, sie kanalizacyjna, telefoniczna, wewntrzne drogi transportowe, laboratoria, jednostki utrzymania ruchu i warsztaty. Jako elementy projektu mog nawet by traktowane podstawowe urzdzenia produkcyjne, np. piec obrotowy dla cementowni lub tokarka karuzelowa dla fabryki cikiego sprztu inwestycyjnego.

Dla uatwienia kalkulacji nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji moe si okaza konieczne dokonanie kolejnego podziau tego rodzaju elementw, gdy mog by one wsplne dla kilku wydziaw i orodkw powstawania kosztw. Podzia ten powinien opiera si na fizycznym rozmieszczeniu elementw projektu i ich rozmiarach. Kalkulacja kosztw projektu moe by dodatkowo uatwiona przez traktowanie poszczeglnych elementw projektu jako podprojektw, ktrych koszty produkcji isprzeday skadaj si na cakowite koszty projektu. Definiujc zakres projektu naley take pamita o jego oddziaywaniu na rodowisko naturalne. Std zastosowanie technologii czystych (takich jak procesy o zamknitym obiegu) itechnologii zgodnych z przepisami ochrony rodowiska naturalnego wdanym kraju oraz standardami wiatowymi (np. posiadajcych filtry lub systemy unieszkodliwiania tlenkw azotu) wymaga odpowiedniego rozszerzenia zakresu projektu.

3. Zbieranie danych do studiw przedinwestycyjnych

Wielkoci nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji oraz sprzeday powinny by szacowane moliwie najdokadniej, ale brak czasu i niezbdnych funduszy powoduj niekiedy, e zesp projektowy musi dokona zaoe i oprze si na danych przyblionych. Wystpienie takiej sytuacji powinno by zaznaczone w studium.[15] Szacunki nakadw inwestycyjnych, ktre mona uszeregowa wedug dokadnoci i kosztw oraz czasochonnoci ich uzyskania, dokonywane s na podstawie:[16]zgosze ofertowych skadanych na przetargi, opartych na specyfikacjach ilociowych; jest to metoda najdokadniejsza, ale rwnie najbardziej kosztowna i czasochonna,

przyjcia poziomu cen z podobnych projektw i obliczenia nakadw na podstawie specyfikacji i faktur ilociowych,

wykorzystywania kosztw jednostkowych z porwnywalnych, ju eksploatowanych obiektw, np. kosztw metra szeciennego przestrzeni lub metra kwadratowego powierzchni,

szacowania nakadw cakowitych na partie sprztu lub funkcjonalne czci projektu na podstawie nakadw poniesionych w ju istniejcych, porwnywalnych obiektach inwestycyjnych (stopie dokadnoci szacunkw obnia si, a niebezpieczestwo przeoczenia istotnych elementw projektu wzrasta w miar poszerzania zakresu oblicze robionych na podstawie danych zryczatowanych).

Szacunki nakadw inwestycyjnych oparte o nakady i o wielkoci zryczatowane powinny by przystosowane do aktualnych warunkw, midzy innymi na podstawie:

rocznych stp inflacji i zmian kursw walutowych,

rnic w warunkach lokalnych, takich jak klimat, ktry moe spowodowa dodatkowe nakady na klimatyzacj pomieszcze,

rnych systemw i regulacji prawnych, np. w zakresie bezpieczestwa,

dostpnoci miejsca lokalizacji projektu,

moliwych bdw wynikajcych z braku wiarygodnych danych, wstpnych projektw, bdw metodologicznych, rezerw fizycznych dla rnych pozycji nakadw itd.

Wiarygodno szacunkw kosztw produkcji zaley od dostpnoci danych na temat niezbdnych materiaw, siy roboczej i kosztw oglnozakadowych. Te ostatnie s szczeglnie trudne do oszacowania, zwaszcza na etapie studiw moliwoci i wstpnych studiw przedinwestycyjnych.

Wysoko kosztw materiaw i siy roboczej mona okreli na podstawie rde lokalnych lub w przypadku importu na podstawie ofert dostawcw zagranicznych. W odniesieniu do kosztw robocizny trzeba rwnie bra pod uwag istniejce ustawodawstwo pracy, lokaln wydajno itd. Wszacowaniu wysokoci nakadw musz zosta wzite pod uwag nastpujce parametry: koncepcje marketingowe, program produkcyjny, organizacja pracy (liczba zmian, liczba dni roboczych w cigu roku itd.), rodzaj technologii i wyposaenia, kwalifikacje zaogi i kadry kierowniczej, jako materiaw i wymagania w zakresie ochrony rodowiska.Wanym rdem informacji dla studiw przedinwestycyjnych s informatory publikowane przez wyspecjalizowane instytucje przemysowe, banki danych, dostawcw sprztu, banki rozwoju i organizacje midzynarodowe. Naley zachowa pewn ostrono przy korzystaniu z tych informacji; zwrci uwag na okres, kiedy dane zostay zebrane, wielko fabryki imoliwo wystpienia korzyci skali, kraj z ktrego pochodz i zastosowane przeliczniki techniczne i ekonomiczne. Informacje o miejscu lokalizacji, panujcych tam warunkach i niezbdnych pracach inynieryjnych czsto zbierane s w terenie, dlatego zaleca si, aby zidentyfikowa rda i jako informacji w celu ich uzupenienia i zweryfikowania. Powinny by przy tym znane: data zbierania informacji, osoba lub zesp odpowiedzialny, prbki iwykorzystywane metody. Jeli konieczne byo przeprowadzenie testw laboratoryjnych lub uruchomienie produkcji prbnej, naley je krtko opisa i przedstawi wyniki.

4. Wybr i weryfikacja wariantw

Przygotowanie ostatecznej wersji projektu jest czsto utrudnione przez wystpowanie szeregu wariantw (odnonie wyboru technologii, wyposaenia, zdolnoci produkcyjnych, lokalizacji, finansowania itd.) izaoe, ktre s uwzgldniane w procesie podejmowania decyzji. W zasadzie wszystkie warianty powinny by rozpatrzone i uporzdkowane ju we wstpnym studium przedrealizacyjnym. Czasami jednak na etapie studium feasibility moe okaza si konieczne opracowanie kilku wariantw kosztowo-dochodowych, np. w przypadku dwch lub trzech moliwych lokalizacji projektu albo dwch programw produkcyjnych o rnych technologiach. Naley zawsze poda szczegowe uzasadnienie konkretnego wariantu wraz z opisem metod i formu zastosowanych przy jego wyborze.

5. Terminologia ksigowa i zagadnienia z tym zwizane

W analizie finansowej wane jest rozrnienie midzy przepywami pieninymi a zmianami w pozycji finansowej w projekcjach bilansu.

Wydatki i nakady

Wydatki oznaczaj odpyw pieniny w cigu danego okresu. Nakady nie s jednoznaczne z przepywem pieninym w danym okresie, ale reprezentuj wszystkie wydatki potrzebne na wytworzenie pewnego produktu lub usugi. Rozrnia trzeba wydatki inwestycyjne, produkcyjne i marketingowe (przedstawiajce rzeczywisty odpyw pienidza) od kosztw (potrzebnych do obliczenia dochodu netto).

Wpywy i przychody

Termin wpywy czsto zastpowany terminem wpywy ze sprzeday lub sprzeda jest stosowany w Poradniku dla okrelenia wpywu pienidzy, w przeciwiestwie do wydatkw, ktre oznaczaj ich wypyw. Terminu dochd netto uywa si natomiast w kontekcie rachunku wynikw. Dochd jest oglnie definiowany jako otrzymane wynagrodzenie, np. za sprzedane produkty lub usugi. Po odjciu od przychodw zwizanych z nimi kosztw (bezporednich i porednich) i podatkw bezporednich (dochodowych) otrzymuje si dochd netto albo inaczej zysk netto. Terminy wpywy i dochd brutto (przychd) ze sprzeday s czsto uywane jako synonimy i dla celw analizy finansowej przyjmuje si, e dochd brutto pokazywany wrachunku wynikw rwna si wpywom ze sprzedanych produktw.[17] Termin dochd obejmuje jednak take otrzymane odsetki iwszelkie dochody nadzwyczajne (takie jak np. pochodzce ze sprzeday aktyww). Dla celw analizy finansowej brane s tylko dochody wynikajce z produkcyjnego zastosowania inwestycji.

Rnica midzy wydatkami i nakadami oraz midzy wpywami i przychodami staje si janiejsza, jeli porwna si wydatki i zuyte na produkt nakady (np. koszt surowca) w cigu pewnego okresu (np. roku). W odniesieniu do surowcw jest to rnica midzy zakupem a przetworzeniem, ktre maj miejsce w pewnym odstpie czasu lub te zachodz na siebie; wodniesieniu do wyposaenia rnica midzy wydatkami i nakadami (kosztami) wyraa si w amortyzowaniu rodkw trwaych w cigu pewnego okresu (w zalenoci przede wszystkim od prawa podatkowego[18]). Nakady inwestycyjne s wic rozoone na roczne odpisy amortyzacyjne zgodnie ze stopniem zuycia urzdze, tj. rodkw trwaych. Zastosowanie tego rozrnienia wyjanione jest poniej.Do kalkulacji finansowych dotyczcych np. finansowania projektu lub okrelania jego pynnoci naley uywa terminw wydatki i wpywy. To samo odnosi si do analizy przepyww pieninych i zwizanych z ni metod dyskontowych (metoda wewntrznej stopy zwrotu IRR i wartoci zaktualizowanej netto NPV). Odpisy amortyzacyjne s czci kosztw rocznych,[19] ale nie stanowi wydatkw w tym samym roku, poniewa cakowita suma nakadw inwestycyjnych zostaa ju wprowadzona jako wydatek w momencie, gdy inwestycja miaa miejsce. Termin koszt powinien by uywany jedynie w kontekcie rachunkowoci, kiedy obliczane s koszty jednostkowe lub koszty produkcji sprzedanej. Przy obliczaniu wewntrznej stopy zwrotu iwartoci zaktualizowanej netto stosuje si uproszczenie dotyczce wydatkw i wpyww, jak rwnie kosztw i dochodw, zakadajce e rnica midzy rocznymi wydatkami i wpywami jest przecitnie rzecz biorc rwna rocznym zyskom netto (dochd minus koszty) powikszonym o roczny odpis amortyzacyjny. Jednake to uproszczenie moe mie zastosowanie tylko wtedy, gdy nie wystpuj wiksze zmiany stanu rodkw trwaych i aktyww biecych.

Cakowite nakady inwestycyjne

Jak wspomniano wyej, nakady inwestycyjne[20] na ziemi i przygotowanie terenu, na przedprodukcyjne wydatki kapitaowe i kapita obrotowy dotycz caego projektu i nie musz by obliczane oddzielnie dla kadego jego elementu. Z drugiej strony, nakady na technologi, maszyny i urzdzenia oraz prace inynieryjne powinny by obliczane w podziale na czci skadowe projektu albo na miejsca powstawania kosztw.

Skadniki nakadw inwestycyjnych omawiane s w czci drugiej Poradnika w nastpujcych rozdziaach:

Rodzaj nakadwRozdzia

Nakady kapitaowe

ziemia i przygotowanie terenuV i VI

technologia (nakady pocztkowe)VI

Wyposaenie

produkcyjneVI

pomocniczeVI

nakady na technologie ochrony rodowiska, wykorzystanie odpadw iinfrastrukturV i VI

czci zamienne, czci zuywajce si, narzdziaVI

Prace inynieryjno-budowlane

przygotowanie terenuV i VI

budynkiVI

prace wok budynkwVI

nakady na projektowanie (jeli nie wczone w nakady na wyposaenie)VI

wartoci niematerialneVI i IX

transport

ubezpieczenia

ca i podatki

Przedprodukcyjne wydatki kapitaowe

studiaII

koszty gromadzenia kapitau, opaty prawneIX i X

zarzdzanie budowIX

marketing przedprodukcyjnyIII

koszty realizacji projektuIX

nabr personelu, szkolenie, wydatki administracyjneVII i IX

rozruch i oddanie do eksploatacjiIX

odsetki od kredytw w okresie budowyX

Kapita obrotowyX

Cakowite nakady inwestycyjneX

Cakowite koszty produkcji sprzedanej

Cakowite koszty produkcji sprzedanej skadaj si z dwch zasadniczych czci: cakowitych kosztw produkcji lub wytwarzania produktw i usug sprzedanych (omwionych w rozdziale VI) oraz kosztw marketingu i sprzeday (omwionych w rozdziale III), niekiedy nazywanych kosztami marketingu.Koszty produkcji

Szacunki kosztw produkcji powinny by oparte na wielkociach wynikajcych z zakadanych normalnych zdolnoci produkcyjnych, ktre mona osign w normalnych warunkach pracy przy uwzgldnieniu wydajnoci zainstalowanego sprztu i warunkw technicznych fabryki, takich jak normalne przestoje, okresy niskiej produkcji, urlopy, remonty, wymiana narzdzi, podana liczba zmian roboczych i niepodzielno gwnych maszyn oraz odrzuty produkcji. Zakadane normalne zdolnoci produkcyjne to wielko produkcji wyraona w jednostkach fizycznych w opisanych powyej warunkach.

Nominalne zdolnoci produkcyjne oznaczaj natomiast zdolnoci technicznie moliwe do osignicia i zazwyczaj odpowiadajce zainstalowanym mocom produkcyjnym gwarantowanym przez dostawcw maszyn i urzdze. Wysze zdolnoci produkcyjne maksymalne nominalne zdolnoci produkcyjne mog by osigane, ale przy godzinach nadliczbowych, zwikszonym zuyciu materiaw do produkcji i nakadw porednich, czci zamiennych i czci zuywajcych si, co z kolei podnosi normalny poziom kosztw produkcji.

Koszty produkcji i marketingu omwione s w drugiej czci Poradnika, w nastpujcych rozdziaach:

Rodzaje kosztwRozdzia

A. Koszty fabryczne

materiay (zazwyczaj bezporednie koszty zmienne), w tym surowce i nakady porednieIV

koszty zasobw ludzkich (wynagrodzenia, pace, wwikszoci koszty bezporednie, zmienne lub stae, wzalenoci od rodzaju)VIII

produkcja odrzucona lub zwrcona (braki)III i VI

koszty ochrony rodowiska i unieszkodliwiania odpadw V i VI

B. Koszty oglnozakadowe (bezporednie i porednie stae koszty produkcji)

usugi (nadzr, kontrola jakoci, klimatyzacja, transport wewntrzny, doradztwo techniczne itp.)VI i VII

opaty licencyjne (koszty stae i zmienne)VI

czynsze, opaty leasingowe za budynki produkcyjne, maszyny i urzdzenia (koszty stae lub zmienne)VI

koszty bada rozwojowychVI i VII

koszty magazynowania (bezporednie i porednie)VI i VII

C. Oglnozakadowe koszty administracyjne (zazwyczaj koszty porednie, w zasadzie stae)

wynagrodzenia i pace (kierownictwo, personel administracyjny itp.)VII i VIII

materiay biuroweVII

czynsze i opaty leasingowe za budynki administracyjne iwyposaenieVI i VII

usugi (telekomunikacja, transport itd.)VI, VII i VIII

D. Koszty operacyjne (A + B + C)X

E. Amortyzacja(zazwyczaj porednie koszty stae)VI i X

F. Koszty finansoweX

G. Koszty wytwarzania (D + E + F)X

H. Koszty marketinguIII i X

Bezporednie koszty marketinguIII

pakowanie i magazynowanie

koszty sprzeday (osobowe, rabaty, zwroty, opaty itd.)

koszty promocji (reklamy, prbki)

koszty dystrybucji (transport, magazynowanie, ubezpieczenie)

Porednie koszty marketinguIII

koszty oglne dz