POJAM I SADRAJ EKONOMSKE POLITIKEAss. Alma Zildialm.bajric@gmail.comUNIVERZITET U ZENICIEKONOMSKI FAKULTETPredmet: Ekonomska politikaPojam ekonomske politikeEkonomska politika je ekonomska disciplina koja se bavi nainom i sadrajem aktiviranja drave u privredama pojedinih zemalja.Etimoloko znaenje pojma ekonomska politika:OICONOMIA: gr., oikos = kua, gazdinstvo, grad; nomos = red, pravilo, zakonPOLITIKOS: gr. = javni dravni; POLITICA: lat. = dravni posloviUticaj drave na ekonomsku aktivnost, organiziranje i usmjeravanje tokova ekonomske aktivnosti u okviru jedne drave.

Pojam ekonomske politikeEkonomska politika je ukupnost ekonomsko politikih akcija drave u nekoj zemlji, to se moe odrediti i kao skup znanja i principa kojima se rukovodi drava (ili neki njen organ) usmjerenih na ostvarivanje odreenih ekonomskih ciljeva.Izuavanje ekonomske politike podrazumjeva razumjevanje procesa kojim vlada donosi odluke, odnosno obavlja javne ekonomske akcije, i to na tri razine:Izbora ekonomskih ciljeva (razina tekuih izbora)Razini institucionalnih (konstitucionalnih) izboraRazini identifikacije drutveno poeljnih ciljeva (drutvenih preferencija)

Zato je neophodno uplitanje drave u ekonomiju?Ekonomska stvarnost odstupa od modela savrene konkurencije, pa dolazi do ispoljavanja nedostataka trita, odnosno tzv. trinih greaka. Usljed toga privreda ulazi u stanje poremeene ravnotee i ispoljavanje suboptimalne efikasnosti u alokaciji resursa shvaene u Paretovom smislu.Da bi otklonile nedostatke trinog mehanizma (monopol, eksternalije, javna dobra), savremene drave nasuprot nevidljivoj ruci uvode vidljivu ruku drave, kojom se obezbjeuju ekonomska efikasnost, pravednija raspodjela, makroekonomska stabilizaciona politika i nacionalni interesi u meunarodnoj ekonomiji.

KOMPONENTE EKONOMSKE POLITIKEEkonomska politika se strukturira u svoje komponente koje ine:Ciljevi ekonomske politike;Nosioci (subjekti) ekonomske politike iInstrumenti (alati) ekonomske politike.Ciljevi ekonomske politikeCiljevi ekonomske politike su objetivizirano formulisana poeljna ekonomska stanja za odreeni vremenski period.

I Dugoroni (strukturni) ciljeviKratkoroni (konjukturni) ciljeviGLAVNI CILJEVI:Poveanje proizvodnje (ekonomski rast)Poboljanje alokacije i iskoritenost faktora proizvodnjeZadovoljavanje kolektivnih potrebaRavnomjernija raspodjela bogatstva i dohotkaZatita i stimuliranje razvoja pojedinih sektora i grana privredeRegionalni razvojPuna zaposlenostStabilnost cijenaPoboljanje izvozaSPOREDNI CILJEVI:Poboljanje line potronjePoveanje veliine i poboljanje strukture populacijeSkraivanje radnog vremenaCiljevi ekonomske politikeKao najei ciljevi ekonomske politike, koji ujedno slue i za mjerenje makroekonomske aktivnosti, pojavljuju se:Visok nivo nacionalne proizvodnjeVisoka zaposlenostStabilnost cijenaMeunarodna razmjenaProizvodnjaBruto domai proizvod (GDP Gross Domestic Product) je mjerilo trine vrijednosti svih roba i usluga finalne tranje proizvedenih u jednoj zemlji tokom jedne godine.Nominalni GDP je mjeren u tekuim trinim (promjenjivim) cijenama.Realni GDP je mjeren u stalnim (nepromjenjivim) cijenama.Rast realnog GDP-a izraava ekonomski rast. Ekonomski rast je dugorono poveanje proizvodnje, odnosno uveanje realnog bruto drutvenog proizvoda.ProizvodnjaPostojanje ekonomskog rasta je pretpostavka zadovoljavanja stalno rastuih potreba ljudi, pa je ekonomski rast osnovni ekonomski i politiki cilj svake zemlje.ProizvodnjaPotencijalni GDP je dugoroni trend realnog GDP-a i predstavlja dugorone proizvodne mogunosti, koje makroekonomija jedne zemlje moe ostvariti uz odravanje stabilnih cijena.Potencijalni GDP je odreen:raspoloivou faktora proizvodnje iefikasnou kojom se faktori kombinirajuGDP jaz razlika izmeu potencijalnog i stvarnog GDP-a.ZaposlenostZaposlenost kao cilj makroekonomske politike se izraava kao ostvarenje visoke zaposlenosti, odnosno niske nezaposlenosti.Stopa nezaposlenosti procenat radne snage koja je nezaposlena (udio nezaposlenih u ukupnoj radnoj snazi).Radna snaga svi radno sposobni ljudi u jednoj zemlji (zbir zaposlenih i nezaposlenih).Stabilne cijeneOdrati stabilne cijene unutar slobodnih trita.Stabilnost cijena mjeri se stopom inflacije koja predstavlja promjene opeg nivoa cijena u toku jedne godine.Meunarodna razmjenaOtvorena privreda je ona koja slobodno uspostavlja odnose sa drugim ekonomijama irom svijeta.Zatvorena privreda je ona koja ne sarauje sa drugim ekonomijama u svijetu.Protekcionizam ekonomska politika koja ograniavanjem slobode razmjene izmeu zemalja nastoji zatititi domau ekonomiju, a provodi se tzv. trgovinskim restrikcijama ili barijerama.Izvoz; uvoz; neto izvoz (trgovinski bilans); trgovinski suficit; trgovinski deficit; uravnoteen trgovinski bilans.Makroekonomski instrumentiInstrumenti ekonomske politike su alati kojima dravna vlada ostvaruje makroekonomske ciljeve.U instrumente ekonomske politike spadaju:Fiskalna politikaMonetarna politkaPolitika dohodakaMeunarodna ekonomska politikaFiskalna politikaFiskalna politika predstavlja skup mjera usmjerenih na primjenu javnih (budetskih) prihoda i javnih rashoda radi ostvarivanja ravnomjernog ekonomskog rasta i stabilnosti cijena. Fiskalna politika se sastoji od:Poreske politike (ubiranje prihoda: poreza i drugih dadbina)Politike javnih rashoda (trokovi dravne administracije, vojske i policije, izgradnja puteva, kola i bolnica, i sl.)Fiskalna politikaPostoje dvije vrste fiskalne politike:Ekspanzivna fiskalna politika se primjenjuje u doba ekonomske depresije i odnosi se na smanjivanje poreza kako bi se poveale potronja stanovnitva i investicija u preduzeima.Restriktivna fiskalna politika se primjenjuje u uslovima prekomjerne ekspanzije i opasnosti od inflacije u zemlji, pa se poveanjem poreza smanjuje potronja stanovnitva i obim investicija preduzea.Monetarna politikaMonetarna politika odreuje koliinu novca u opticaju, visinu kamatnih stopa i opseg kredita, ime drava utiui na kamate i investicije, moe osiguravati: visoku stopu zaposlenosti, nisku inflaciju, platnobilansnu ravnoteu i rast GDP-a.Monetarnu politiku provodi CB, a sastoji se od kontrole novane ponude od strane CB, zavisno od faze poslovnog ciklusa, i to:Ako u privredi djeluje poviena inflacija: CB ograniava novanu ponudu rastu kamatne stope i opadaju investicije smanjuje se inflacija, ali i GDP.U razdoblju recesije i depresije: CB poveava ponudu novca smanjuju se kamatne stope i poveavaju investicije raste GDP.

Politika dohodakaPolitika dohodaka se primjenjuje u uslovima suprostavljenog djelovanja inflacije i nezaposlenosti.Politika dohodaka (nadnica i cijena) podrazumjeva smanjivanje dohodaka, to e umanjiti platenu tranju i time smanjiti poticaje inflacije.Ovaj instrument je manje rigidan i jeftiniji od prethodna dva, ali:ne moe dugo da traje,neefikasan je i esto tetan jer dovodi do deformiranja cijena i protivrijei trinom odreivanju cijena (ne uspijevajui smanjiti inflaciju)Meunarodna ekonomska politikaCilj meunarodne ekonomske politike je usklaivanje ekonomskih politika zemalja kako inflacija i nezaposlenost ne bi prelazili iz jedne zemlje u drugu.Glavni instrumenti uticaja na koordinaciju ekonomskih politika zemalja i meunarodnu razmjenu su:Politike razmjene koje se sastoje od protekcionistikih mjera kao to su: carine, kvote i ostale mjere koje ograniavaju ili potiu uvoz ili izvozUpravljanje tritem deviznih kurseva neke zemlje doputaju da devizni kursevi budu odreeni samo ponudom i tranjom, dok druge zemlje uspostavljaju fiksne kurseve u odnosu na druge valute.Odnos ekonomskih ciljeva

Nosioci ekonomske politikeNosioci ekonomske politike su institucije koje proiciraju poeljne i objektivizirane ekonomske ciljeve u jednoj dravi i na bazi ekonomsko-politike ovlasti u ostvarenju javnih interesa poduzimaju odreene aktivnosti, odluke i mjere u ostvarivanju tih ciljeva.S jedne strane trade off izmeu ciljeva, s druge strane biraju odgovarajue instrumente za njihovu realizaciju.Nocioci ekonomske politike imaju legalitet i legitimitet u zastupanju javnih interesa, s obzirom da:Imaju mogunost prisileImaju zakonsku zadau da brinu o opem stanju i zadovoljavanju zajednikih potreba drutvaImaju odgovornost

Nosioci ekonomske politikeSvi nosioci ekonomske politike se grupiu u etiri kategorije:Dravna tijelaJavno-pravna tijelaPolitike i drutvene organizacijeMeunarodne institucijePrema karakteru njihovih odluka, nosioci se dijele u dvije grupe:Nosioci koji neposredno primijenjuju instrumenteNosioci koji posredno primijenjuju instrumente

Nosioci ekonomske politikeDravna tijelaU strukturi dravnih institucija kao nosioci ekonomske politike pojavljuju se:ParlamentVladaCentralna banka

Nosioci ekonomske politikeParlamentParlament je najvii nivo vlasti u dravi i uspostavlja opi okvir ekonomske politike tako to:Usvaja zakone i podzakonske akte i propiseUsvaja budetUsvaja ekonomsku politiku za tekuu godinuBUDET najzanajaniji akt finansijske aktivnosti drave

Nosioci ekonomske politikeVladaVlada ima sljedee ingerencije u ekonomskoj politici:Kreira i donosi zakone, mjere i propise o ekonosmkom funcionisanju dravePredlae ih parlamentu na usvajanjeVodi i unapreuje fiskalnu politiku

Nosioci ekonomske politikeCentralna bankaCentralna banka je glavna monetarna institucija u dravi i vodi monetarnu politiku.U djelokrugu centralnih banaka uglavnom se govori o tri glavna sektora poslova:Reguliranje novane maseOdravanje likvidnosti u zemljiKreditna kontrola poslovnih banaka i ostali poslovi.CB BiH posluje u angamanu Valutnog odbora i ima znatno reducirane ovlasti.

Nosioci ekonomske politikeJavno-pravne institucijeBrojne organizacije ili asocijacije koje donose i predlau makroekonomske mjere, i to to:su ovlateni od strane nosilaca dravnih institucija, ili to proizilazi iz mogunosti koje pruaju zakoni i propisito su ovlateni od strane ekonomskih subjekata da ih predstavljaju

Nosioci ekonomske politikeJavno-pravne institucijePrivredne komore se javljaju kao udruenja poslodavaca, koja tite interese poslodavaca u odnosu na Vladu i Sindikat.Djelokrug rada komore:Saradnja sa dravnim organimaOrganizovanje informacionog sistemaOrganizovanje aktivnosti na podruju ekonomskih odnosa sa inostranstvomObavljanje poslova javno-pravnog karakteraUnapreenje tehnikih i tehnolokih inovacija, normativnih standarda proizvoda te zatite domaih proizvodaOrganizovanje edukacijeFormiranje arbitrae za lanove komora i pokuaj rjeavanja sporova izmeu lanicaZastupanje interesa poslodavaca pri donoenju propisa u oblasti rada i pri zakljuivanja ugovora o kolektivnom radu sa sindikatima.

Nosioci ekonomske politikeJavno-pravne institucijeBerza je stalno i organizovano trite (normativno ureeno) na kome se trguje robama, vrijednosnim papirima, novcem i devizama. To je mjesto (naziv za zgradu) u kojoj se odravaju berzanske transakcije na kojem se sastaju kupci, prodavci i posrednici radi sklapanja psolova po strogo utvrenim pravilima.Prema predmetu trgovanja berze se dijele na:Robne ili produktneEfektne ili berze vrijednosnim papirima trite kapitalaNovane i devizne berze trite novcaBerze usluga

Nosioci ekonomske politikePolitike i drutvene organizacijePolitike stranke predstavljaju skupinu ljudi koji se udruuju i organizuju radi zajednikih ciljeva osvajanju politike vlasti ili participiranju u vlasti.Sindikati predstavljaju organizaciju radnika i slubenika iji je glavni cilj zatita njihovog socijalnog i ekonomskog poloaja.Meunarodne organizacije: ope (GATT, IMF, Svjetska banka), regionalne (EU, EFTA, OECD).