planovi za prakanje

7/21/2019 Planovi Za Prakanje

http://slidepdf.com/reader/full/planovi-za-prakanje 1/48

Хемиски состав на клетка (неоргански состав)

1. Хемиски елементиВо составот на клетката влегуваат влегуваат хемиските елементии хемиските соединенија .хемиски елементи

а) Поделба макроелементи (96 %) : јаглерод , водород ,кислород и

азот микроелементи (3%): сулфур , фосфор, калиум ,натриум ,

магнезиум ,калциум и хлор ултраелементи (1%) : железо , бакар , кобалт , цинк,

манган , бор, јод

Биогените елементи се значајни за животот на клетката ,-нивното име потекнува од латинскиот назив „био“ то значиживот.

2. Хемиски соединениавода

а) !еоргански соединениа : минерални соли

б) "ргански соединениа:# јаглехидрати !е"ери# -липиди !масни материи#

-протеини!белковини# -нуклеински киселини

!$"&'!* "$+*!$!*,':1.-ода: најзначајната клеточна компонентаа# застапеноста варира ме$у %&-'&(, зависно од видот, градбата,староста и функцијата на клетката и полот !мажи пове"е вода оджени# слободна !)&(#б# "блии: структурна !врзана# со молекулите на

протеините со кои градиколоидни раствори !*-%(#

+' задолжителни

+ незадолжителни



в# /на0ее на вода:-универзален растворувач-транспортер-средина за различни биохемиски реакции- учествува во различни метаболички процеси-регулира температура на клетката-ја одредува физичката состојба на клетката

!сол состојба голем ( на вода, гел состојба мал ( на вода#-одредува големина и еластичност на клетката !тургор#

2.инерални материи:

а) /астаеност: !+-+,&( од масата на организмот#.

4ие се во растворена состоба /исоцирани на јони !катјони и анјони#инералните материи органи5мот не ги ствара сам туку гивнесува со хр 7 на

б) /на0еесоставен дел на битни молекули за организмот8# 0 состојка на хемоглобинот недостиг предизвикуваслабокрвност !анемија#- во состав на хлорофил;7 и < -градат калциум фосфати -главни состојки на коските

- влегува во состав на 123= -влегува во состав на некои аминокиселини45, 6 7 89 -учествуваат во осморегулацја8 # спечува кариес-о клетката ри нормални услови со ра5ли0ни механи5ми сеодр>ува строго оределена рамноте>а во конентраиатана одделни они.



*5местувае на оваа рамноте>а (од нормалнитеконентраии) има негативно влиание вр5 активноста наклетката и органи5мот во елина .

Хемиски состав на клетка (органски состав)

"&'!* "$+*!$!*,':

:ите органски соединенија содржат јаглерод -

1.?е@ери (агленохидрати)

а#хемиски елементи од кои се градени 8, ; и < во сооднос !+=+#

б#5астаеност : ,=-=( од вкупната маса на клетката

в# оделба : срема градбата и сло>еноста на молекулите на

- прости моносахариди !+ моносахаридна единица#



оред броот на атоми (ростите) моносахаридите мо>ат да

бидат 2риози !молекул со > : атоми# 2етрози !молекул со * : атоми#?ентози !молекул со & : атоми# !рибоза и деоксирибоза во состав на 46#@ексози !молекул со A : атоми#

– Bликоза !гроздов е"ер# основен извор на C – Dруктоза !овоен е"ер# најсладок – Bалактоза !млечен е"ер# најмалку сладок

ло>ени .х олигосахариди и полисахариди- (градени од повеќе

исти или различни моносахаридни единици)

"лигосахариди (олиго, малку на број) !=-+ моносах. единици#пример : ди сахариди: - сахароза !обичен е"ер,од трска или репка# од !+гликозаE+фруктоза#

- малтоза !во скроб во семиFа то ртат# од != гликози# - лактоза !млечен е"ер# од !+гликоза E+ галактоза#Полисахариди: Без сладок вкус, нерастворливи во вода

:е добиваат со врзуваFе на G молекули моносахариди

исти хомополисахаридни единици скроб гликогенелуло5ахитинра5ли0ни-хетерополисахаридни единици

Aлога:

• "сновен и5вор на $• труктурно граде>ен материал (елуло5а)• кладиран како ре5ервна материа

:кробот служи како резерва на храна во растенијата,бидеј"иврските со кои молекулите гликоза севрзани во скроботовозможуваат долгиот молекулски синHир да се свитка изапакува во форма на зрнце !алеуронски зрна #

:кробот се нао$а во семките !пченица, ориз, пченка# и некоиподземни делови на растенијата Iизвор на храна за човекот



Jелулозата е исто така полимер на гликоза- молекулите се такаповрзани да градат цврсти долги ники, кои се организираат вопаралелни снопови Jелулозата гради памучни влакна,дрво,хартија.

Kовекот не може да ја свари целулозата, нема ензими за кинеFена врските ме$у мономерите гликоза. Lа поттикнуваперисталтиката на цревата

@омополисахарид е и Хитин тој заедно со 858<> ја гради черупката наинсектите и им ги затитува меките ткива. &ликогенот е исто такаизграден од мономери на гликоза.?редставува залиха, депо наенергија за непосредна употреба во црниот дроб и мускулите



BB. Cииди не се растворливи во вода ,туку во органски

растворувачиа# 5астаеност 1#D( од вкупната маса на клетката

б# хемиски елементи од кои се градени 8, ; и < и други нелипидникомпоненти !кај сложени липиди#

в# Поделба:



EEастите имаат 5аситени а маслата не5аситени масни киселини

Aлога во клетката:1.!аконентриран и5вор на $ и енергетска ре5ерва во клетките.!кај раст. се складираат во ендоспермот на семките, а кај животните во масно

ткиво#=.труктурна-градат важни делови на клетката>.егулираат биохемиски реакции !хормони#

мастите се трошат само во недостиг на гликоза. Вишокот ј.х . во телото мое да се претвори во масти и на тој

начин дасе зачува како !"ска резерва .#атоа од храна богата со јаглехидратисе натрупуваат масти во телото и се дебелее.

ло>ени лииди : FосGолииди



2оа се градбени единици на биомембраните !кои ги обвиваатклетките и органелите#.

:е состојат од глиерол на кој се врзани 2 молекули масникиселини, а за третата MN група се врзува GосGорнакиселина

Oа фосфатот се врзуваат други хидофилни групи,2ој дел намолекулот ја привлекува водата

/елот на молекулот масно киселинските опаки нема полнежIодбива вода

Oатоа, Pолекулот има еден хидрофобен и еден хидрофилен крај

тероиди Nајважен стероид е холестерол Влегува во составот на мембраните на животинските клеткиPногу хормони по состав се стероиди !полови хормони,кортикостероиди , и витамини Q,R,S. @рана богата со заситени масти може да предизвика повиен

холестерол

BBB.Протеини ( гр. $рв, најваен)

а) 5астаеност :се со најголем (! +-=(# од вкупната тежинаб) Nе можат самите да се синтетизираат неопходна е 4.6

в)Хемиски состав Tомплексни соединенија со големимолекулиIмакромолекули

Pакромолекулите се изградени од главните биогени елементи;HIJ а кај некои и =,и <

г) хемиска градба :Mсновни единици !мономери# I се амино киселини



:екоја а.к. има + : атом за кој се врзани

$дна карбоксилна (;IIH) и една амино груа (JH2) и еденатом на водород (H)

о 0етвртата врска K мо>е да се вр5е со било каков атомили атомска груа.

4оа се радикали #L радикал (остаток) мое да има најразлична хем.структура иособини (растворливост, наелектризираност, и е специ%ичен засекоја амино киселина, по што тие и се разликуаат ме&усебе

1мино киселините имаат амGотерен двоен карактер се однесуваат икако бази (благодарение на JH2 ) и како киселини (благодарениена ""! )

Во молекулата на протеините амино киселините се поврзани со?C?2U/NU В3:TU?оврзуваFето на амино киселините !мономери# во протеини !полимери#се нарекува ?MVUPC3UO1JUL1 и се одвива во 3UWMOMPU2C

#"! груата од карбоксилна гр. на една амино киселина реагирасо ! од JH2# груата на другата а.к ри Mто се ослободува !2"

1ко ме$усебно се врзат = амино киселини I дипептид > а.кIтрипептид

G- а.к I полипептид

д) Во градбата на протеините учествуваат 2N ра5ли0ни аминокиселини



O) труктура на ротеини

- римарна структура K линеарна секвенца на амино киселини- секундарна структура K водородни мостови !X спирала#- териална структура K дисулфидни вврски !>R-конфигурација#- квартерна структура K два или пове"е полипептидни синHири

надмолекулска организација од пове"е субединици

е) воства на ротеините:- денатурација измени во протеините заради физички и хемискифактори- ренатурација вра"аFе на првобитната структура

1ко структурата на протеинот се измени со дејството на некоифизички или хемиски фактори доа$а до денатурација на протеини



>) Поделба:

/) Aлога :

#:труктурна, градежна !пр.во кл мембраниYво колаген-кожа,тетиви, Yкератин- коса, нокти,#-Wиокатализатори ! забрзувачи на хем. р-ции- ензими се протеини#-2ранспортна !хемоглобин !кислород#-3егулаторна !некои од хормоните се протеини#-Tонтрактилна !актински и миозински влакна во мускулите#-Oатитна !1нтитела, фактори на коагулација#-Cнергетска !Uзвор на C при екстремно гладуваFе#

и) !уклеински киселиниUме откриени се во јадрото !GZ[90Z\#Pакромолекули !полимериIполинуклеотиди од основни единици нуклеотиди#Видови R46, ]46 Aлога -Nосители на генетски !наследни # информации и-учествуваат во синтеза на протеини

/'П"!*:

-о ротеинскиот молекул а.к. имаат строго одреден редослед Pутврден со генетска MиGра 5аиMана во R46

:војствата и биолоката улога на протеините , зависат од бројоти видот на а.к.-те и нивниот редослед вдолж полипептидниотсинHир.



?ромените во бројот и редоследот наамино киселините I доведуваат доизмена на функцијата на протеинотпр. :рпеста анемија

* мали ромени во римарната

структура на ротеините (само 1 од1Q6#те амино киселини) силно сеодра5уваат вр5 нивната Gункиа.

!еклето0ни облии # -ируси

1. "Mти карактеристики на вирусите^неклеточна градба - ацелуларни^откриени се во +')=г. од рускиот биолог /имитриј Uвановски^Mпиана е градбата на вирусите со пронао$аFето на електронскиотмикроскоп +)>& г^форма !најразлична# ,симетрија^големина ! субмикроскопска # Nајголемите вируси се нето поголемиод најситните бактерии, =-> G_

2. &радба на слободната вирусна 0ести0ка (вирион) 2 дела :Eротеинска обвивка (касид) изградена од протеински единици

!капсомери#Eнаследна материа (нуклеарна киселина ) Секоја клетка на секое

живо суштество на планетава содржи две нуклеински киселини (DNK и RNK! а

вирусот само една од нив (или DNK или RNK

E-ирусите немаат кл. мембрана адро итола5ма ниорганели RRRRRRR

3. БиолоMки карактеристики^ги манифестира само `дкако "е навлезат во клетката дома"ин5# исхрана ! паразитски , бидеј"и паразитира во клетката дома"ин#б# размножуваFе !во живата клетка#в# наследуваFе и

г# менливост (мутабилност)"многу брзо се менуваат Q. а5мно>увае # во Gа5и

' %аза прикрепуваFе за клетката дома"ин %аза навлегуваFе или внесуваFе на нуклеинската киселина воклетката* %аза програмираFе на клетката дома"ин со својата нуклеинскакиселина



+ %аза создаваFе на нови молекули од нукл. кисел. и протеини одстрана наTлетката дома"ин. %аза создаваFе на нови вирусни честички- %аза напутаFе на клетката дома"ин од страна на новите вируси

D. БактериоGаги

# се вируси кои живеат во бактерии ^фаги !лат. „јадам , голтам“#- глава ! протеинска обвивка , нуклеинска киселина# и опка!протеини# -базална плоча со влакна !пипала#-имаат ензими со кои го разложуваат !клеточниот aид#на дома"инот -бактеријата.

6. -ирусни 5аболуваа (виро5и) ка 0овекот растениата и>ивотните:^ грип , сипаница , зауки , :ида , детска парализа , ап кај добитокот ,беснило , менингитис , хепатит и др

%. -ирусите во многуклето0ниот органи5ам ока>уваатсеиGи0ност

во рео5наваето и вр5уваето 5а клетката дома@ин.

Nа ова се должи нивната особина да инфицираат одредени клеткиили органи5ми то се нарекува "#$%&').- нимални вируси напа$аат само >ивотни-#астителни вируси - напа$аат само растениа- *умани вируси+ напа$аат само луSе $рема тропизмот вирусите се делат и на еспираторни !зафа"аат дини органи#/евротропни !:о афинитет кон нервни кл.-детска парализа#!нтеровируси !Nапа$аат дигестивен тракт#...0ируси на сипаници !Nапа$аат епителни клетки#...



"&'!*/'T*,' !' C$4"U!* "БC*T*

:поред својата структурна организација ,сите клетки можат да бидат

поделени

на две основни груи:

• ?рокариотска клетка -организмите-Прокариоти• Cукариотска клетка организмите- $укариоти•

+."&'!*/'T*,' !' П"'*"4' C$4' # "!$*

а# Прокариоти едноклеточни се, еволутивно постари и имаат клеточнаградба,

2ука спа$аат десетици илјади видови архебактерии, вистински бактерии,цијанобактерии !или модрозелени алги #и др .припадници на царство

PоG0b5.

в# &радба на клетката:

клеточен aид, мембрана, цитоплазма само со рибо5оми !%c#, јадрена !нуклеинска киселина#-



без организирано јадро гола R46 молекула потопена во цитоплазмата т.ннуклеоид

г# асространетост: dирока, во безкислородни !анаеробни# и кислородни!аеробни# средини

д) *схрана 1етеротро%на !сапрофити и паразити#

2втотро%на ! некои бактерии и модрозелени алги#

S) а5мно>увае Nајчесто со проста делба !формираат колонии#

д) ласиGикаиа на Прокариоти:

• 1рхебактерии• Jијанобактерии ( модрозелени алги)• Вистински бактерии

Бактерии (гр. V7WXYZ[\P ста0е)

+.Fорма > основни топчести !коки#, спирални !спирили и спирохети#, стапчести!бацили#

=. &олемина микроскопска

>. &радба

а) Tлеточен aид !над кл. мембрана, од јагл.хидрати , амини кис. и масти !никогаод целулоза# б) Tлеточна мембранав) Jитоплазма = региона периферен !процитоплазма# и

централен !прокарион# I еквивалент на јадро !нуклеоид# ,кој е вонепосреден допир со цитоплазмата

г) само рибозоми и мезозоми !мембрански структури# , рез. хранл. материи,



- кај фотосинтетските бактерии E пигменти - кај некои бактерии E капсула !додатна обвивка над кл.aид# - кај некои бактерии E флагелуми! камичиFа# и цилии !трепки#

Сим,ионтски ,актерии : eивеат во заедници од кои и двата партнериимаат корист

- 3456789569 5;<9 - живее во дигестивниот тракт на човекот и животните со

своите ензими учествува во вареFе на храната и синтеза на некои витамини-1зотофиксатори Wактерии кои го собираат азотот !хетеротрофно ,сапрофитски#



полово размножува-е (ко-угаија

%.ори : !безживотна состојба# ,ги формираат стапчести бактерии !бацили#

Nуклеинска киселина E цитоплазма !без вода#, заживуваат кога "е имаповолни услови

]./на0ее на бактериите во риродата:

• 1зотофиксаторите имаат способност 4 од атмосферата да гопретвораат во амоFак!4;>#

• 3азградувачи на органски материи од растително и животинско потекло во почвата и

ги минерали5ираат.-кружно движеFе на материја

• дел од нормалната флора во организмот на животните и човекот. /01234145 06774

помага во вареFето на храната .и спречува иреFе на патогените бактерии.

• незаменливи организми за експерименти на полето на генетското инжеFерство.

!производство на лекови и хормони

• ферментација во производството на храна !млечна индустрија јогурт,сиреFе,оцет...

!арта:



"&'!*/'T*,' !' C$4"U!* "БC*T*

летка како основна едниниа на >ивите суMтеств7

1. Tитологиа K наука за клетката ![7f`\ I клетка , 9`g`\ I наука # [09975 затворен простор "елија

2. MткриваFето на клетката е тесно поврзано со откриваFето намикроскопот !3оберт @ук +AA& год #

3. Mткриено е јадрото од 3.Wраун !+'>+#

Q. Oаслужни за клеточната теорија dвајден и dван ! +'>' >) #

D. Tлетка е основна градбена и функционална единица на сите живиорганизми

6. eивите организми , живите системи , живата материја се дел одприродата

^. eивата материја е организирана во = основни облици !форми# а# неклеточни вируси !ацелуларни#

б# клеточни ! целуларни #во однос на степенот на организацијата на клетката поделени се на

• прокариота !прокариотска клетка !нема организирано јадро# #• еукариота !еукариотска клетка #

_7YZ[\ K адро `Y[ K рвобитни a # вистинско

• 8+те основни постулати на клеточната теорија 9• '. =ите организми се изградени од една или од повеќе клетки. (>56<79?7@ A >56B@@)

('C*C"*D)• . Eлеткта е основна структурна и %ункционална единица на сите иви организми.

(>56<79?7@ A >56B@@)('C*C"*D)• *. (<F. GH@94 57<<I< 7 57<<I<) секоја клетка потекнува од клетка (со нејзина предходна

делба) (J9856;B) ('CC)



"&'!*/'T*,' !' $A'*"4'C$4'

Pожат да постојат како

• Cдноклеточни царство- hb`f7\f5• 2ие се и основни %ункционални и структурни единици на

многуклеточните 3астенија, eивотни и Bаби

+.Uмето Cукариотски !7I I “вистинскиi к8K;@ I јадро#=. Cволутивно се помлади од прокариоти , но со повисок степен наорганизација>. Uмаат организирано јадро со ј. мембрана во него, јадренце и делбен апарат*. Bенетската информација ја носат = или пове"е хромозоми сместени во

јадрото&. @ромозомите- од R46 коFугирана со протеини-хистони.A.Во цитоплазмата, освен јадрото имаат органели%.Uмаат кл. мембрана !учествува во транспорт на материи# не формирамезозоми.'.Cукариоти растенија !имаат кл. aид од целулоза, хемицелулоза и пектин#).а еукариотските клетки со тек на еволуиата се ра5вивасособност 5а интегрирае(соединувае) со други клетки PGормирае многуклето0ен органи5ам во рамки на ко тие седиGеренираат и сеиали5ираат о Gорма и 5а одредена Gункиа

&радба и Gункиа на еукариотска клетка:

1.орGолоMка градба

а# &олемина !микроскопска# ,

-со мали исклучоци !макроскопска#јајце кај влечуги и птици, лимон, нервнакл, влакна кај лен...- ------j3астенијата во просек имаат поголеми клетки одживотните- :тадиумот во кој клетката се нао$а влијае на нејзината големина !таанепосредно пред делба може да се удвостручи#.

б# Fорма

топчеста !крвни и јајце клетка#плочеста !епителни клетки#издолжена !прозенхимски клетки # кај растенијавретеновидна !мазно мускулно ткиво#цилиндрични !напречно пругасти муск. клетки#разгранета !aвездеста# нервни клетки



непостојана !леукоцити, едноклеточни организми##.....в# Броот на клетките зависи од видот на организмот

г# оставни делови на клетката

лето0на мембрана: !плазмалема#



2.4е0но#мо5аи0ен модел 5а градба на клето0намембрана

• Lос%олипидниот двослој ја чини основата на мембраната ја обезбедуванејзината улога на бариера,

• 2 протеините се одговорни за селективната пропустливост и другиспеци%ични %ункции (рецептори)

&радба:

а) основна маса K (матрикс) ја даваат GосGолиидите одбимолекуларниот слој - тие се одединии на клеточната мембрана

б) ротеини K не се структурни подединици слободно се движат низ липидниот двослој ! некои го премостуваат , други сеповрински#

ХидроGилните глави на GосGолииди се каат во те0ност од дветестрани на двослоот.



3.Fункии на клето0ната мембрана:

-дава форма на клетка-има затитна улога-учествува во транспорт на материи !ври селекција при транспортот#семиермеабилна е !полупропустлива#-kчествува во ме$усебно препознаваFе на сродните кл. и нивноповрзуваFе во ткива- ?рима и оддава сигнали !информации, дразби#од и кон средината ,овозможувај"и и на клетката соодветно на нив да реагира

+еGинииа:

$лазмалемата е една динамична вискозна средина составена од%ос%олипиден двослој во кој се потопени протеини кои низ него

слободно се двиат давајќи и одредена еластичност на мембраната

(свиваMе, олабавуваMе, растеMе на клетката)



-Mсвен липиди и протеини кл.мембрана содржи имали коли0ини аглени хидрати.Pал ( ,но значајна биолока улога Во процеси на препознаваFе !рецептори# и клеточна адхезија !поврзуваFе# .

Tлеточен aидл. bид е: ?родукт на активноста на протоплазматаJврста, безбојна, проaирна, обвивка,?ропустлива !пермеабилна# за ;=< и растворливи материиTарактеристичен е за растителни клетки , некои габи и за бактериите

&радба на клето0ен bид:

- остав :органски материи кои ги синтетизира самата клетка!протоплазмата#

- Uзграден е од основна материја

• P123UT: низ кој минуваат ники!фибрили# од целулоза кои севкрстуваат во различни правци

• Bрадбата личи на армиран бетон !Pатриксот-бетон, железнатаарматура- ники целулоза

•

• Tеточниот aид не ја прекинува врската ме$у соседните клетки



• има отвори !пори# низ кои поминуваат протоплазматични никиПC'/"+$/*

• :о нив се остварува комуникација ме$у соседни кл.•

Pладите кл. ме$у целулозните ники имаат и молекули на хемиелуло5а иектин -кои овозможуваат доволна еластичност за растеFе на клеткатаlll

инте5а на клето0ен bид: Во процес итокине5а !делба на цитоплазма#

• ?рво се создава клеточна плоча- која цитоплазмата на кл. јадели на две нови клетки.

• :о растеFе на кл. aид во дебелина !задебелуваFе# се формира• секундарен клеточен :ид.

• /руги секундарни промени на клеточен aид со затитна улога /рвосуваFе !лигнифицираFе#, ВкоркуваFе !суберинизација #,Tутинизација

Fункиа на клето0ен bид:-механичка затита



- дава цврстина, ја одредува формата на клетка-?орозен е - овозможува транспорт на ;=< и раст.мат-?роaирен е - овозможува продор на светлина за фото с-за

П"4"ПC'/'# ,а со0инуваат (Tитола5ма и адро)

•

Внатрешната содржина на клеткатакоја елосно го исполнувапросторот заграден со клеточната мем,рана е 9%ротоплазма

• Tитола5ма K '.хијалоплазма !основна цитоплазма или матрикс# Б.цитоплазматични органели

'. Хиалола5ма (течна или полутечна %аза на цитоплазма)

• -Mсновна маса на клетката која го исполнува просторот ме$у клеточнитеорганели

• -хидрофилна , колоидна средина во која се одвиваат сложени хемискипроцеси !с-за на протеини, липиди,ензимски реакци#

• :труктурна организација на хијалоплазмата !матриксот# ре>а од ротеински влакна кои а исрелетуваат

итола5мата IT*4"$C$4

Fункии на итоскелет:

1. Tитоскелетот и дава механи0ка отора на клетка2. ,а одредува Gормата на клетката

3. &о утврдува местото и расоредот на кл. органели

(внатреклеточната организаија

Q.A0ествува во клето0но дви>ее (леукоити Gлагелуми)



D.A0ествува во дви>ее на хромо5оми 5а време на делба

6. онтракиа на мускулни клетки

^.!иMки на итоскелет PMини 5а трансорт на ве5икули

Б.Tитола5мати0ни органели Поделба :

- според град,ата :

мембрански и

немембрански

-според застапеноста во клетките9

Aнивер5ални !ги има и во раст. и во животински клетки#

;.#!<ол=и !ри,озоми!митохондрии...

еиGи0ни !присутни само кај одреден тип кл.,

пр.трепки! камшичи-а

Mрганели карактеристи0ни само 5а растителна или само 5а

>ивотинска кл. пластиди! с>ерозоми!вакуоли

(ентриоли! лизозоми+?



Име структура Вид на клетка градба Функција Други карактеристики

Митохондри

Грчки зборови

Mitos ни!ка

"o#$%os & зрно

мембранска

'астителна и

(ивотинска

)универзална*

Двојна мембранска

структура

)надворе!на и

внатре!на* и

oсновна маса&

+еробно разградува,е

на органските

материи и

ослободува,е на -&

./01 )клеточно

2одр(ат со3ствена

456 и 756 и рибозоми

с3особни се да

синтетизираат со3ствени

3ротеини и да се

само3родуцираат8



9атрикс )кристи

внатре!ни набори

со :; 3артикули

ди!е,е* биле 3раорганизми

Микротубули

Mi<%os&мал/=>=?@&цевче

немембранска универзална

Долго и тенко

цевче чиј Aид е

изграден од

то3чести

)глобуларни*

молекули

на 3ротеинот

тубулинB3оредениво ;C надол(ни

редови

Го градат

внатре!ниот скелет

на клеткатаB

учествуваат

во кл8дви(е,а

)Dромозоми*B

учествуват

во градба на тре3ки

и кам!ичи,а и во

дви(е,е на некои

органели во

кл8 )3р8митоDондрии*

9о(ат да се видат

во гру3а

3ри делба на

клетката со 2898

и 3оединечно со

-лектронски

микроско3

Центриоли

немембранска Eивотинска

клетка

Fилиндрични

структуриB чиј Aид

е изграден од

G гру3и 3о C

микротубули

Hчествуваат во

создава,е на

делбено вретено

3ри делба на

клетка

2местени до јадроB

се 3ретвораат во

базални телца

во о3а!ката на

с3ерматозоиди

Трепки

)цилии*и

Камшичиња):лагелуми*

мембранска

Iдделни

видови

растит8и(ивотински

клетки

Fилиндрични

структури

изградени од ;J

гру3и од 3о K

микротубули )G3ери:ерно и една

централно*

Дви(е,е на

едноклеточни

организми и

3оловите кл8с3ерматозоиди

Имаат сродна градба

со центрилте

Сферозоми мамбранска 'астителна

клетка

Lи3о3ротеинска

мембрана и

внатре!ност&строма

со зрнест изглед

3олна со масти и

ензими

2интеза на масни

материи

2е одделуваат од -8'

како везикули8ие се

3редDодници

(прекурсори)на масни

капки

Ендоплазмат

ичен

ретикулум)внатреклеточе

н циркулаторен

с&м*

мамбранска растит8и

(ивотински

клетки

9ре(а од

мембрански

структури

ранс3орт на

материиB синтеза

и доработка на

истите)!еNериB

ли3идиB3ротеини*

Арануларен!мазен

"рануларен!зрнест

Oодобро развиен во

клетки со 3оголема

+ктивност &мускулни

#ибозоми немембранска растит8и

(ивотински

клетки

Изградени од K

субединици

голема и

мала B кои 3о

Dемиски состав

се

нуклео3ротеини)%756 P3ротеини*

2интеза на

3ротеини

Во 3рокариотска и

во еукариотска клетка&

слободни или врзани за

-O'B се созда$аат $о

%адрен&ето на %адрото

Име структура Вид на клетка градба Функција Други карактеристики

"ол'и

систем(Камилио


(ивотински

клетки

Голем број

нееднакво дебели

и делумно свиткани

мембрански

Доработка и

3акува,е на

3родуктите

Добро развиен во

(лездести клетки

)секреторни



Голџи * структури&

диктиозомиQ

сакули и везикули

создадени во

клетката во

везикули

везикули*

изозоми

гр8?iRis&

разградува,

е и soS@&

тело


(ивотински

клетки

9ембрана и

внатре!на

содр(ина 3олна

со ензими

)Dидролази*

'азградува,е на

материи во

клетката B кои се

наоTаат како

нерастворливи

честички или како

ка3киU

Дигестивна вакуола

идролазите им сесинтетизираат во г-'B а

се 3акуваат во ГолVи

с&м како лизозомни

меурчи,а

Цитозоми

(микротела)


(ивотински

клетки

-динечна

мембрана и

матрикс со

ензими

Искористува,е на

ли3иди 3ри рте,е

на семи,атаB

'азградува,е на

"KWK)Xo$o%o$ YZ%o[si$*

Два типа:*ероксизоми и

"лиоксизоми

Или мо(еби се еден ист

ти3 во две :орми

ПластидиГр8 0?@sti<osB

0?@stos\образу

ваB обликува

а#лоропласти

мамбранска растит8клетка Двојна

мембрана

)надворе!на и

внатре!на *и

стромаU3игмент

и и ензими

Фотосинтеза 2одр(ат со3ствена 456B

756 и рибозоми&

саморе3родукција

б)ромопласти

мамбранска растит8клетка -динечна

мембрана и

внатре!на

содр(ина со

3игменти

)каротин и

ксанто:ил*

]а даваат бојата на

3лодовитеB цветовите

и вегетатините

органи )корен наморков*

Фотосинтетски

неактивниU

се образуваат со

3реобразува,е на

Dлоро3ластие

В*еукопласти мамбранска растит8клетка -динечна

мембрана и

внатре!насодр(ина со

ензими без

пименти

2екундарна

синтеза на

органски

соединенија

ВидовиQ

Амило3ласти

)за скроб*

Ела%о3ласти

)за ли3иди*

*ротеино3ласти

)за 3ротеини*

Вакуоли

)лат8X@<==s

\

3разнина*

мембрански растит8клетка -динечна

мембрана&

тоно3ласт и

клеточен

)вакуоларен*сок

високо

концентран

воден раствор

Iдр(ува,е на

тургорот во

клетката

2итниB

9ногубројниB

Во млади клеткиB; или

неколку вакуоли во

трајни клетки8

2окот содр(иQ

IксалатиB9оносаDаридиB

+лкалоиди)а:ион*B

)Гликозиди Pаглукон*

Oигменти)антоцијани*888

P инклузии Q)гранули &скробB кристали или ка3ки& )во кл8 на масно ткиво*



,'+" (лат. JaWcad гр. e7Yf[\)



,'+" (лат. JaWcad гр. e7Yf[\)

1. +ел од ротола5мата

Nа :.P на5абеле>ителна, а по значеFе насуMтествена структура во клетата, бидеј"и

-учествува во процесите !размножуваFе и раст0Fе# -остваруваFе на наследните заложби !инструкции# на кл.!с-за напротеини#

1.2 Бро -најчесто +, Cритроцити без, има и кл. со пове"е јадра !мускули,хепатоцити....#1.3 Fорма K најчесто сферична !има и сегментирани јадра со неправилна ф-ма леукоцити#1.Q &олемина# Nајчесто пропорционална со големина на кл.!зависи од функц.состојба на кл#1.D естооло>ба K(Nа местото на најголема активност во клетката во моментот#

=. &радба на адро ( се анализира во интер>аза @ период ме&у две делби) #адрена мембрана #адрена ла5ма (нуклеола5ма Pкариола5ма)

2.1 ,адрена мембрана (липопротеинска! двослојна! надв. слој поврзан со ;.#

- на поврината има П"* (отвори 5а ра5мена на материи и инG. адро Kитола5ма) ,адрена ла5ма :опфа"а@роматин, јадренца, јадрени рибозоми, ]46, ферменти

Хроматин !Tомплекс на R46 E ?ротеини# I NkTVCM?3M2CUNU

Хроматин P тенки, долги, деспирализирани ники, за време на неделбен ериод наклетка. Хромо5оми P спирализирани !кратки, задебелени# хроматински ники во тек на кл.делба



Хроматинот g Хромо5омите се на5на0аната структура на адрото во коа сенаоSа наследниот материал т.е инGормаиата K коа се редава :

• "д една на друга клетка K ри растее• "д една на друга генераиа K ри ра5мно>увае

,адрена (JaWc[cad#и)

• DkNTJUL1 :интеза на b]46 и создаваFе рибозомални субединици кои потоаниз порите на јадрената мембрана преминуваат во цитоплазма и при синтезана протеини се спојуваат ме$усебе и со 7]46



'/$!' !' '4$** $OA C$4'4' * h*-"4!'4'$+*!'

B.летка е :отворен динами0ен систем

клетка m средина

3азмената се ври на 2 на0ина :

5# ?ренесуваFе на растворените материи реку клето0на мембрана(со асивен и активен трансорт )

б# :о ито5а

(-несувае и и5несувае на врсти 0ести0ки или каки те0ност:

$ндоито5а и ег5оито5а) со омоM на клето0на мембрана

а) л. мембрана различно се однесува кон материите од екстра иинтрацелуларниот простор.Nекои матрии пропута лесно, други потеко, а за

трети е комплетно непропусна (селективна е).

"ваа селективност на мембраната се дол>и на не5ината :

• 1.сеиGи0на градба



• 2.на своствата на материите Mто а минуваат (нивната големина!град,а на молекули!растворливост во липидниот двослој!електриченполнеж...

• 3. моменталните отреби на клетката

BB. -*+"-* 4'!П"4 П$A C. $Б'!'!асивен и активен трансорт )

о Пасивен трансорт минува : #вода #мали молекули на органски соединениа

:о овој транспорт се пренесуваат материи од средина каде ги има ове@е !во поголемо количество#, кон средина каде ги има омалку !помалоколичество# низ клеточната мембрана.?ри овој транспорт не се трои Cнергијаlll

а) -идови асивен трансорт :а.1#диGу5иаа.2#осмо5аа.3-олеснета диGу5иа

а.1 .+*FA/*,'



#+иGу5иата не обарува $

• олекулите се дви>ат со насока од оголема кон омалаконентраиа се до нивно и5една0увае

• е користи кинети0ката $ на молекулите

#+иGу5иата се одвива реку орите на клето0ната мембрана (молекули H2I)или ни5 клето0ната мембрана (со растварае ни5 GосGолиидниот двосло)

#Простата диGу5иа се одвива континуирано од о0еток до кра на>ивотниот иклус во двете насоки (од и во клетка) на елата оврMина намембраната)

• о се трансортира на ваков на0инi

"на Mто на клетката наве@е и треба I најлесно ја минува мембраната- со простадифузија. Oа !<=,4=,8<=#-мембраната не е бариера. !<= ,постојано влегува воклетката , а 8<= продукт на метаболичките процеси несметано излегува.#

• !и5 GосGолиидниот мембрански двосло не мо>ат да оминатхидроGилни (нерастворливи) во масти молекули ни налектри5ирани0ести0ки колку и да се ситниRRR

• Aоните (честички со електричен полнеж иако по димензии се мали! заради наелектризираноста тешко ја минуваат клеточната мем,рана(,идејBи и самата мем,рана е поларизирана .



?то е осмо5аiii

• ?осебен вид на дифузија на водени молекули• /ифузија на молекули H 2 I ни5 полупропустлива мембрана:

Mсмоза е вид асивен трансорт-пренесуваFе или движеFе на молекулите наводата од хипотоничен раствор !раствор со помала концентрација# кон

хипертоничен раствор !раствор со поголема концентрација I се до изедначуваFе наконцентрациите на растворите од двете страни на мембраната т.е додекараствворите од двете страни не станат изотонични !со еднаква концентрација #.



а5ликата во конентраиите доведува до /ифузија на молекули вода!мембраната за нив е пропусна# како би ја изедначиле концентрацијата оддвете страни на мембраната

• ?ри ова движеFето на молекулите вода е во насока од раствор со понискаконцентрација растворена супстанца !поголема за вода# кон раствор соповисока концентрација !помалку вода# се до израмнуваFе наконцентрациите .

• -одата го ра5бла>ува растворот.

Tако резултат на овој процес доаSа до ораст на нивото на те0носта одедната страна на мембраната (во која навлегле молекули вода#, инамалуваFе

на нивото на течност од одделот од кој излегуваат.

?орастот на нивото на течност на едната страна создава хидростатскиритисок, кој му се спротивставува на осмотскиот ритисок кој дејствуваврз мембраната

Tога овие два притисоци "е се изедначат се воспоставува рамнотежа, процесотзавруваNивото на течноста престанува да расте. "смотски ритисок е всуMност

вредноста на хидростатскиот ритисок отребна 5а да се соре осмо5ата. Cе>.Притисокот Mто се со5дава со реминуваето на материите рекуолуроустливи мембрани # до нивно и5рамнувае во конентраиите сенарекува осмотски ритисок



летки и осмо5а

• Mсмозата е за клетките од исклучителна важност , бидеј"и големи промени воколичеството вода доведуваат до пореметуваFе на нормалнотофункционираFе на клетките збрчкуваFе или бабреFе

• астворена сустана j растворува0 P раствор

jjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjj



jjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjj

-" '4*4$C!' C$4'



Во вакуолите се растворени осмотски активни супстанци минерални соли ие"ери.

2ие теко ја минуваат мембраната на вакуолата !тонопластот#, па молекулите навода се

тие кои влегуваат или излегуваат од клетката , за да ја изедначат концентрацијатаме$у надворената средина и внатреноста на клетката.

Tога во @U?C32MNUKCN раствор ставиме растителна клетка - од неа "е излегуваводата I Вакуолата се намалува , а исто така и протоплазмата !Nа цртежот обоенажолто# "ваква @елиа е ла5моли5ирана

?роцесот плазмолиза е на0есто ревер5ибилен1ко ваква клетка се стави во разреден хипотоничен раствор или чиста вода,nе започне обратен процес Водата "е навлегува во клетката, вакуолата "е се

зголемува и "е ја потисне протоплазмата и клеточниот aид т.н дела5моли5а , со кој клетката

се вра"а во првобитната состојба.



?ритисокот кој внареноста на клетката го ври врз клеточниот aид е т.нтургорен ритисок .Nему му се спротивставува притисокот на клеточниот aид .Mвој притисок е еднаков на тургорниот , но во спротивна насока

"C$!$4' +*FA/*,'

2ранспорт со кој клето0ната мембрана со свои структури го потпомага

дифундираFето на молекулите.Mвие с труктури се

П$T*,'C!* П"4$*!* !"'U* или П"4$*!* '!'C* затранспорт на јони, кои посредуваат при транспортот, но не обаруваат$нергиа ('4)



• :о ваков транспорт во клетката се внесуваат молекули глико5а и аминокиселини

• Mвие молекули се вр5уваат 5а носа0ите од мембраната , носачот ведна го реадатира своот облик !конформациски се менува# втурнува@и го со тоа врзаниот молекул и втурнувај"и го од другата страна на мембарната.

При тоа ротеинскиот носа0 не а науMта мембраната туку само гиреGрла вр5аните молекули во раве на нивниот конентраискиградиент

• Пр. Пове@ето клетки вклу0ува@и ги и еритроитите остоано сеи5ло>ени на конентраии на глико5а оголеми од оние во клеткитеа сеак гико5ата остоано влегува во нив.

• Mва го овозможува исклучително едноставната градба на гликозниотмолекул,па тој ведна по влегуваFето во клетката се разложува



.:о тоа концентрацијата на гликоза во клетката се одржува речиси секоганиска, па таа со олеснета дифузија продолжува да се транспортира одвонклеточната течност во клетката

'4*-$! 4'!П"4

• '4*-$! 4'!П"4 пренесуваFе материи од средина со ониска консредина со овисока концентрација.

• ?ри осмоза, дифузија и олеснета дифузија движеFето на молекулите и јоните е во насока од средина со поголема-кон средина со помалаконцентрација.

• ?ри '4*-$! 4'!П"4 движеFето на молекулите и јоните е во насокаод средина со омала кон средина со оголема конентраиа

• ?ример Nекои алги имаат = милиони пати пове"е јод во клетките воспоредеба со морската вода !нивната околина#, па сепак молекули Lодпостојано навлегуваат во нив.

• Tога некоја материја се внесува во клетката без оглед то истата во неа јаима во далеку поголема концентрација процесот се нарекува '4*-$!4'!П"4 и тој се одвива спротивно на концентрацискиот градиент.

•

Mвој процес личи на туркаFе на полна количка на угорница. Oначи дека заваков процес е потребна C.Cнергијата за пренос на материи потекнува од 123 кој се добива во тек наметаболичките процеси во клетката

Пример за активен транспорт е т.н J7#e ума процес на транспорт на 45 и6 јони спротивно на нивниот концентрациски градиент.

Mвој процес побарува C !123# и потеински носачи за наведените јони



• J7j оните иако ги има 1N ати ове@е во надвореMната средина(екстраелуларно) сеак остоано се и5несува надвор од клетката асе внсува j. (J7#e ума).

• "ваа ума а одр>ува ра5ликата релативно оо5итивнанадвореMност од внатреMност на мембраната и е одговорна 5аостоее мембрански отениал и ренесувае на нервните сигнали./а сметка на 1 молекул '4 5а носа0от се вр5уваат 3 J7j и сеи5несуваат надвор од клетката а се внесуваат 2 j они во неа.е5ултат е релативно оо5итивна надвореMност од внатреMност намембраната

• $редуслов за овој транспорт е постоеMе соодветен протеински носач вомембраната и доволно енергија (NOP)

T*4"/'



• ?ри овој процес доа$а до привремено “нарууваFе“ на интегритетот наклеточната мембрана.Kестичките се “пакуваат“ во мембрански "есички-трансортни вакуоли кои се движат низ мембраната кон надвор или конвнатре

•

$г5оито5а

ајпрвин везикулата со спакуваната содржина се до,лижува до клеточната

мем,рана! се >узира со неа и се отвора кон надворешната средина каде исе осло,одува нејзината содржина

$ндото5а :

• Eагоитоза+ $роцес со кој клетката јаде (QR79@S јадам) и се внесуваатпоголеми протеински молекули, цврсти честички,дури и цели организми какобактерии.

• %иноитоза" $роцес со кој клетката внесува капки течност (T9@79@S пијам)

Eагоитоза

• Fога клеточната мем,рана Bе дојде во допир со честичките! таа севовлекува! нејзините ра,ови над вдла,нува-ето Bе се затворат и Bе>ормираат микровакуола G која ја затвора честичката.

• =о ензимски реакции (лизозоми) постепено се разградува содрината допопрости молекули кои потоа моат да преминат преку мембраната навакуолата и да се користат како храна во цитоплазмата

• Fај вишите организми е карактеристика на H;IF$J&"&+ на што и се должи нивната од,рам,ена улога за организмот (уништува-е,актерии.

•

planovi za prakanje

Documents