phương pháp dạy học hóa học ở trường thpt tác giả: ths. phạm văn tiến ...

8/13/2019 Phương pháp dạy học hóa học ở trường THPT Tác giả: ThS. Phạm Văn Tiến Nguồn gốc: Đại học Quốc gia Hà Nội, …

http://slidepdf.com/reader/full/phuong-phap-day-hoc-hoa-hoc-o-truong-thpt-tac-gia-ths-pham 1/305

1

T p bài gi$ngPH&' NG PHÁP D( Y H* C HÓA H* C , TR &. NG THPT

CH&' NG INh÷ng vÊn ®Ò ®¹i c ¬ng cña ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc

1.1 Nhi m v$ môn h&c và PPNCKH trong PPDHhãa häc (4 ti(t) - *+i t,- ng và nhim v$ c/ a môn h&c PPDH hãa häc - S1 phát tri2n c/ a chuyên ngành PPDH hãa häc - PPNCKH4,- c áp d$ng trong nghiên c5u các47 tài PPDH hãa häc

1.2 Nhi m v$ d8y h&c hoá h&c : tr ,; ng ph= thông(11 ti(t) - Khái quát chung v7 nhi m v$ môn h&c hoá h&c và vi c d8y h&c hoá h&c- Vai trò c/ a môn hoá h&c trong vic hình thành th( gi> i quan duy v?t bi n ch5ng

và nhân sinh quan XHCN cho HS- Phát tri2n n@ng l1c nh?n th5c cho HS trong d8y h&c hoá h&c

1.3 Ph©n tÝch ch

¬ng tr×nh - S¸ch gi¸o khoa hãa häc phæ th«ng1. 3.1 Ch ¬ng tr×nh ho¸ häc trung häc phæ th«ng1.3.2 NhËn xÐt ch ¬ng tr×nh ho¸ häc phæ th«ng1.3.3 Ph©n tÝch cÊu tróc ch ¬ng tr×nh 1.4 Các ph,. ng pháp d8y h&c hoá h&c : tr ,; ng ph= thông(14 ti(t)

- H th+ng PPDH hoá h&c- Các PPDH sB d$ng khi truy7n th$ ki(n th5c m> i (tr 1c quan, dùng l; i)- Các PPDH khi hoàn thin ki(n th5c m> i (dùng l; i, th1c hành, bài t? p hãa häc)- Ph,. ng pháp ki2m tra4ánh giá k (t quC h&c t? p c/ a HS

- *=i m> i ph,. ng pháp d8y h&c hoá h&c1.5 NhDng hình th5c t= ch5c d8y h&c hoá h&c : tr ,; ng ph= thông(6 ti(t)

- Bài lên l> p hoá h&c- L? p k ( ho8ch d8y h&c- *ánh giá bài lên l> p- Ho8t 4Fng ngo8i khóa hoá h&c- Các hình th5c d8y h&c khác

Câu h0i th$o lu n ch23 ng ITài li4u tham kh$o

S¸ch gi¸o khoa hãa h&c THPT lµ tµi liÖu gióp cho HS ph¸t huykh¶ n¨ng tù häc d íi sù h íng dÉn cña GV. S¸ch ® îc viÕt theo ch ¬ng vµ néi dung tõng bµi. S¸ch viÕtdÔ hiÓu, ®Ò môc ®«i khi ® îc ®Æt ë d¹ng c©u hái cã tÝnh gîi më ®Ó HS tù tr¶ lêi, cã nh×nh vÏ minh häa. Cuèi mçi bµi häc cã c¸c d¹ng bµi tËp kh¸c nhau, trong sè ®ã cãbµi tËp tr¾c nghiÖm gióp cho HS n¾m v÷ng bµi häc, c¸ch suy luËn ®Ó t×m ®¸p ¸nhanh.

Chia sẽ TL bởi CN. Nguyễn Thanh Tú - Facebook: www.facebook.com/daykem.quynhonWebsite: www.daykemquynhon.ucoz.com

WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



3

• Ý ngh 8 a- Các thuy(t và4Hnh lu?t quan tr &ng 4,- c phân b+, sP p x( p liên t$c và4,- c l1a ch&n

t,. ng5ng v> i các nguyên tPc xây d1ng ch,. ng trình hóa h&cTHPT.- Các thuy(t và4Hnh lu?t th,; ng 4,- c phân b+ : 4Ku ch,. ng trình hoLc phKn 4Ku các

l> p c/ a b?c h&c, th2 hi n vai trò ch/ 48o c/ a c/ a các thuy(t và s1 phát tri2n liên t$c c/ a

quá trình nghiên c5u khoa h&c v7 hoá h&c.- Các thuy(t sau 4,- c d1a trên c. s: ki(n th5c c/ a các thuy(t tr ,> c 4ó, nh, v?y

chúng mang tính k ( thQa, tính phát tri2n, 4Gng th; i 4i sâu nghiên c5u cJu trúc c/ a cácchJt và các m+i quan h nhân quC giDa thành phKn cJu t8o và tính chJt c/ a các chJt 4ó.• M; t s< các thuy>t quan tr?ng

a. Thuy t electron v $ c % u t ' o ch % t 4,- c phân b+ ngay : phKn 4Ku ch,. ng trìnhl> p 10 THPT nhMm trang bH cho HS các ki(n th5c c. bCn nhJt v7 cJu t8o nguyên tB, liênk (t hóa h&c và s1 bi(n 4=i mFt s+ 48i l,- ng v?t lí cRng nh, tính chJt hoá h&c c. bCn c/ a

4. n chJt cRng nh, h- p chJt c/ a chúng.Quá trình4i sâu nghiên c5u 4Ky 4/, chi ti(t v7 cJu t8o nguyên tB d1a trên c. s: líthuy(t hi n 48i là phù h- p v> i thành phKn, 4Lc 4i2m cRng nh, s1 phân b+ c/ a các h8ttrong nguyên tB. Vi c nghiên c5u chi ti(t v7 s1 chuy2n 4Fng c/ a các electron,4Lc tínhc/ a l> p vS electron, các ki2u hình thành liên k (t hoá h&c dTn 4(n tính chJt hoá h&c 4Lctr , ng c/ a các 4. n chJt và h- p chJt 4,- c chú ý4Lc bi t. Theo chi7u t@ng dKn c/ a 4i ntích h8t nhân nguyên tB, s1 bi(n 4=i tuKn hoàn cJu hình electron cùng v> i s1 bi(n 4=ituKn hoàn mFt s+ 48i l,- ng v?t lí là c. s: lí thuy(t 42 giCi thích, d1 4oán hay so sánhtính chJt 4Lc tr , ng c/ a các nguyên t+ cRng nh, c/ a các h- p chJt.

Ki(n th5c v7 liên k (t hóa h&c 4,- c nghiên c5u trên c. s: cJu t8o nguyên tB cùngv> i các khái nim c. l,- ng tB 4ã chU rõ tr 8ng thái electron trong liên k (t (s1 lai hoá vàs1 xen ph/ các obitan nguyên tB) và c. ch( hình thành các ki2u liên k (t hóa h&c (liên k (tion, liên k (t cFng hóa tr H, liên k (t cho nh?n, liên k (t kim lo8i, cJu trúc các m8ng tinhth2…). NFi dung chính c/ a thuy(t electron4,- c v?n d$ng 42 nghiên c5u s1 ph$ thuFcc/ a tính chJt các chJt vào cJu t8o các4. n chJt và h- p chJt hóa h&c vô c. cRng nh, cácchJt hDu c. .

Ví d$ : Các halogen4,- c coi là các phi kim4i2n hình là do: vS electron l> p

ngoài cùng gKn bão hoà (ns2

np5

), cùng v> i 4F âm4i n l> n nên chúng dN dàng nh?n thêm1electron42 tr : thành cJu hình b7n vDng c/ a khí hi(m. Các halogen có tính chJt hóah&c gKn gi+ng nhau là do cJu t8o nguyên tB c/ a chúng t,. ng t1 nhau và 47u có7electron: l> p ngoài cùng.

b. L ý thuy t v $ ph ) n + ng hóa h . c là lý thuy(t v7 các quá trình hóa h&c 4,- cnghiên c5u : h&c kì 1 l> p 10 - THPT, bCn chJt c/ a phCn 5ng hóa h&c 4,- c giCi thích


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



4

bMng s1 phá vW liên k (t giDa các nguyên tB trong phân tB c/ a các chJt tham gia phCn5ng 42 t8o thành liên k (t m> i dTn 4(n s1 t8o thành chJt m> i.

Các phCn 5ng hoá h&c xCy ra v> i các t+c 4F khác nhau, trong các4i7u ki n khácnhau và chHu s1 Cnh h,: ng c/ a các y(u t+ nh, nGng 4F, nhi t 4F, áp suJt, xúc tác. S1 chuy2n dHch cân bMng hoá h&c trong phCn 5ng thu?n nghHch tuân theo nguyên tPc chuy2n

dHch cân bMng hoá h&c c/ a L. sat. lie. Ki(n th5c này có ý ngh X a th1c tiNn to l> n, 4i7ukhi2n quá trình làm t@ng hi u suJt c/ a sCn phYm trong quá trình sCn xuJt hoá h&c.

Ví d$ : Khi giCng d8y v7 phCn 5ng : H2 + O2 → 2H2OD1a vào lí thuy(t v7 phCn 5ng hoá h&c, GV giúp h&c sinh nh?n thJy bCn chJt c/ a phCn5ng là s1 phá huZ liên k (t trong phân tB H2 và O2 42 t8o thành các nguyên tB H và O,sau 4ó hình thành liên k (t m> i giDa mFt nguyên tB O k (t h- p v> i hai nguyên tB H 42 t8o thành mFt phân tB H2O.

Nh, v?y, giúp cho h&c sinh nh?n thJy r Mng “V?t chJt không t1 sinh ra cRng

không t1 mJt 4i mà chU chuy2n hoá tQ d8ng này sang d8ng khác”.c. Líthuy t s 0 1 i 2n li 4,- c nghiên c5u : 4Ku ch,. ng trình l> p 11- THPT trên c. s: HS 4ã hi2u 4,- c khái ni m c. bCn v7 dung dHch, v7 s1 hoà tan,.. d1a trên thuy(tnguyên tB, phân tB. NFi dung c/ a thuy(t này giúp HS hi2u sâu h. n và hoàn thin kháini m v7 chJt, bao gGm chJt 4i n li m8nh, chJt 4i n li y(u và chJt không4i n li. Líthuy(t s1 4i n li không nhDng nghiên c5u các chJt 4i n li, các quá trình4i n li, pháttri2n và khái quát hóa các quan4i2m hi n 48i v7 axit, baz. , chJt l,W ng tính mà cònnghiên c5u sâu h. n bCn chJt c/ a s1 4i n li và qui lu?t các phCn 5ng hoá h&c xCy ra trongdung dHch chJt 4i n li. Lí thuy(t này 4,a ra khC n@ng d1 4oán hoLc giCi thích s1 ph$

thuFc tính chJt c/ a các 4i n li vào thành phKn và cJu t8o chJt, bCn chJt dung môi vàchi7u h,> ng xCy ra phCn 5ng trong dung dHch chJt 4i n li.Ví d$ :

D1a vào lí thuy(t s1 4i n hãy d1 4oán s1 tGn t8i các nhóm ion trong dung dHch sau.a) HCO3

- , K + , Ca2+ , H+ + N(u nhi7u ion H+ thì không th2 tGn t8i cùng v> i HCO3

- vì : H+ + HCO3-→ CO2 + H2O

b) HCO3-, Na+, Ba2+, OH-

+ ion OH- không th2 tGn t8i cùng v> i HCO3 – vì: OH- + HCO3

- → H2O + CO32-

c)

Fe2+

, Cl-

, NO3-

, S2-

+ Fe+ không th2 tGn t8i cùng v> i S2 - vì: Fe2+ + S2 - → FeS\ d. Thuy t c % u t ' o h 3 p ch % t h 5 u c 4 4,- c nghiên c5u : phKn 4Ku h&c k ] 2 l> p

11,THPT. Thuy(t cJu t8o hóa h&c hDu c. 4,- c nghiên c5u d1a vào các nFi dung c. bCnc/ a thuy(t cJu t8o phân tB h- p chJt hDu c. c/ a Butlêr + p và 4,- c m: r Fng bMng cácquan4i2m c/ a thuy(t electron và cJu trúc không gian. NFi dung c/ a thuy(t này là c. s: nghiên c5u cJu trúc c/ a các lo8i h- p chJt hDu c. , giCi thích tính chJt các chJt hDu c. ,


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



5

m+i liên h Cnh h,: ng qua l8i giDa các nguyên tB, các nhóm nguyên tB trong phân tB 4(n tinh chJt c/ a chJt hDu c. . D1a trên 3 lu?n 4i2m c/ a thuy(t cJu t8o các h- p chJt hDuc. c/ a Butlêrôp có th2 giCi quy(t các vJn 47 nh, :

- T8i sao các nguyên tB cacbon có th2 liên k (t v> i nhau thành m8ch cacbon thng,nhánh hay vòng.

- T8i sao cùng mFt công th5c phân tB l8i có nhi7u h- p chJt hDu c. có tính chJt khácnhau?

- T8o sao các phCn 5ng hoá h&c hDu c. th,; ng xCy ra ch?m và theo nhi7u h,> ngkhác nhau?

- T8i sao phenol có tính chJt khác ancol và phCn 5ng th( vào nhân benzen c/ a phenol dN h. n so v> i benzen.

- ….Ví d$ : Tính chJt lí h&c ph$ thuFc vào:

+ s+ l,- ng các nguyên tB có trong phân tB.C4H10 : ChJt khíC5H12 : ChJt lSng

+ bCn chJt các nguyên tB.CH4 : ChJt khí, dN cháyCCl4 : ChJt lSng, không cháy

• @6nh lu t hóa h?c c3 b$n Các 4Hnh lu?t hóa h&c 4,- c 4,a vào ch,. ng trình42 giúp cho quá trình nghiên

c5u các qui lu?t chung và riêng bit v7 cJu t8o chJt và s1 bi(n 4=i các chJt.

- MFt s+ các 4Hnh lu?t nh, : 78 nh lu : t thành ph ; n không 1< i ; 78 nh lu : t b ) o toànkh > i l ,3 ng; 78 nh lu : t Avoga 1 ro 4ã 4,- c gi> i thi u : ch,. ng 1 l> p 8 THCS.

- 78 nh lu : t tu ; n hoàn các nguyên t > hóa h . c 4,- c nghiên c5u trong ch,. ng l> p10 - THPT.

*Hnh lu?t tuKn hoàn các nguyên t+ hoá h&c 4,- c coi là kim chU nam, là lí thuy(tch/ 48o trong su+t quá trình nghiên c5u các nguyên t+ 4ã bi(t và các nguyên t+ m> i, nócó Cnh h,: ng sâu sPc 4(n s1 phát tri2n c/ a khoa h&c hoá h&c nói chung cRng nh, cácngành khoa h&c khác có liên quan4(n hoá h&c.

*ây là m

Ft trong nh

Dng

4Hnh lu

?t t

=ng quát nh

Jt, không ch

U nghiên c

5u v

7 qui

lu?t bi(n 4=i tuKn hoàn tính chJt các nguyên t+, các h- p chJt trong chu k ] , trong nhómtheo chi7u t@ng c/ a 4i n tích h8t nhân nguyên tB mà còn th2 hi n khái quát mFt s+ quilu?t chung c/ a tri(t h&c nh, qui lu?t bi(n 4=i v7 l,- ng s_ gây ra bi(n 4=i v7 chJt, quilu?t ph/ 4Hnh c/ a ph/ 4Hnh,….

- N ?i dung c @a 18 nh lu : t tu ; n hoàn các nguyên t > hoá h . c giúp HS d1 4oán tínhchJt, 4Hnh h,> ng s1 nghiên c5u th1c nghi m các chJt và hình thành k X n@ng d1 4oán


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



6

khoa h&c hoá h&c trong quá trình h&c c/ a h&c sinh.*Gng th; i giúp HS giCi thích4,- cnhi7u vJn 47 nh, : Nguyên nhân bi(n 4=i tuKn hoàn bán kính nguyên tB, n@ng l,- ng ionhóa th5 nhJt, 4F âm 4i n, tính kim lo8i, tính phi kim, tính axit- baz. c/ a các oxit và cáchi4roxit c/ a các nguyên t+ nhóm A theo chi7u t@ng c/ a 4i n tích h8t nhân nguyên tB.

- Ý ngh B a c @a b )ng tu ; n hoàn các nguyên t > hoá h . c

+ Bi(t vH trí c/ a mFt nguyên t+ trong bCng tuKn hoàn, có th2 suy ra cJu t8o nguyêntB c/ a nguyên t+ 4ó và ng,- c l8i.

+ Bi(t vH trí c/ a mFt nguyên t+ trong bCng tuKn hoàn, có th2 suy ra tính chJt c. bCn c/ a nguyên t+ cRng nh, thành phKn và tính chJt các h- p chJt c/ a chúng.

+ So sánh tính chJt hoá h&c c/ a mFt nguyên t+ v> i các nguyên t+ lân c?n.Ví d$ : Xét s1 bi(n thiên tính chJt các nguyên t+ thuFc chu k ] 3.Tên nguyên t+: Na Mg Al Si P S ClCJu hình e nguyên tB: 2/8/1 2/8/2 2/8/3 2/8/4 2/8/5 2/8/6 2/8/7 Nh?n xét:

* i tQ trái sang phCi: s+ l> p electron không t@ng, nh, ng s+ electron l> p ngoài cùngt@ng dKn tQ 14(n 7 dTn 4(n l1c hút h8t nhân trên các electron l> p ngoài cùng t@ng làmcho bán kính nguyên tB giCm, khC n@ng nh,; ng electron giCm, do v?y tính kim lo8igiCm. Ng,- c l8i, khC n@ng nh?n electron t@ng, do v?y tính phi kim t@ng.• K t lu : n

Các thuy(t và 4Hnh lu?t hóa h&c c. bCn là c. s: lý thuy(t cho toàn bF ch,. ngtrình, giúp cho vic nghiên c5u các vJn 47 c$ th2 c/ a hóa h&c. S1 nghiên c5u các thuy(tvà 4Hnh lu?t hoá h&c có giá tr H v7 mLt ph,. ng pháp lu?n giúp cho vic t=ng k (t, khái

quát hóa ki(n th5c tQng phKn hoLc toàn bF ch,. ng trình. S1 t=ng k (t các vJn 47 trên c. s: lý thuy(t ch/ 48o t8o 4i7u ki n phát tri2n t, duy lí thuy(t, mFt ph,. ng pháp nh?nth5c, ph,. ng pháp h&c t? p c. bCn c/ a bF môn hóa h&c.

Các thuy(t và 4Hnh lu?n ch/ 48o làm c. s: cho s1 nghiên c5u hóa h&c 47u 4Lt : 4Ku ch,. ng trình42 giúp cho vic nghiên c5u các vJn 47 c$ th2 4,- c dN dàng,4Ky 4/ vàsâu sPc h. n. MFt s+ 4Hnh lu?t, qui lu?t 4,- c h&c xen k _ v> i phKn c$ v7 các chJt nh, ngvTn 4Cm bCo vai trò ch/ 48o c/ a lí thuy(t. Vi c nghiên c5u tr ,> c mFt b,> c các h&cthuy(t c. bCn s_ là c. s: cho vi c giCi thích, hi2u sâu v7 chJt và s1 bi(n 4=i c/ a chúng.Thông qua

4ó giúp HS hi

2u

4,- c n

Fi dung c

. b

Cn c

/a quan

4i2m duy v

?t bi n ch

5ng và

hình thành th( gi> i quan khoa h&c cho chính mình.2.1.1.2 Ph ! ng pháp chung khi d " y các bài v % thuy( t và *+nh lu - t hoá h . c

CKn tích h- p các ph,. ng pháp d8y h&c mFt cách h- p lí trong quá trình giCng d8ycác bài v7 thuy(t và4Hnh lu?t hoá h&c. Trong quá trình giCng d8y các bài v7 thuy(t, 4Hnhlu?t hoá h&c… cKn tuân th/ mFt s+ ph,. ng pháp c. bCn sau4ây :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



7

1. T@ng c,; ng sB d$ng các ph,. ng ti n tr 1c quan: mô hình, tranh v_, s. 4G bi2u bCng,thí nghi m hoá h&c, phKn m7m thí nghim, video, b@ng hình,... giúp h&c sinh ti( p thu4,- c mFt cách dN dàng các nFi dung c/ a các h&c thuy(t cRng nh, nFi dung c/ a các4Hnhlu?t hóa h&c.Ví d$: Nghiên c5u thành phKn nguyên tB nên t= ch5c cho HS quan sát:

- Phim mô tC các thí nghim tìm ra các h8t c. bCn c/ a nguyên tB nh, h8telectron, h8t proton và h8t n. tron.

- Phim mô tC hình d8ng v7 các nguyên tB s, p, d hay s1 lai hoá các obitan,…Trong quá trình sB d$ng các ph,. ng ti n d8y h&c này cKn 4,a ra nhDng yêu cKu và

m$c tiêu c$ th2 4=i v> i HS trong quá trình quan sát tQ 4ó giúp h& dN dàng h. n trong vicnh?n xét vJn 47 mà GV yêu cKu.2. SB d$ng ph,. ng pháp nghiên c5u v7 các thuy(t và4Hnh lu?t hóa h&c c. bCn cKn 4i tQ các s1 ki n c$ th2, riêng l có liên quan4(n nFi dung tr &ng tâm c/ a chúng42 HS t1 nh?n xét, khái quát, k (t lu?n và chU ra nhDng 4i2m chung, bCn chJt, các qui lu?t 4,- c rútra tQ chúng.

Ví d$: Nghiên c5u thành phKn nguyên tB, cKn t= ch5c cho HS tìm hi2u :- Thí nghim c/ a Tôm-x. n (n@m 1897)4ã phát hin ra electron (tia âm c1c), 4ó là

nhDng h8t v?t chJt vô cùng nhS và mang4i n tích âm.- Thí nghim c/ a R . -d. -pho và các cFng s1 (n@m 1911)42 4i 4(n k (t lu?n nguyên tB

có cJu t8o r ang, h8t nhân nguyên tB mang4i n tích d,. ng có kích th,> c nhS bé so v> ikích th,> c nguyên tB, nMm : tâm nguyên tB, các electron chuy2n 4Fng t8o ra vS electron bao quanh h8t nhân.

- Thí nghim c/ a R . -d. -pho (n@m 1916) và Chat-uých (n@m 1932)4ã xác4Hnh thành phKn h8t nhân nguyên tB c/ a m&i nguyên t+ gGm h8t proton và n. tron.

TQ các s1 ki n là nhDng thí nghim trên HS có th2 hình dung và mô tC khái quát v7 thành phKn cJu t8o nên nguyên tB, 4Lc 4i2m (kích th,> c, kh+i l,- ng,…), s1 phân b+ h8t proton, n. tron và electron trong nguyên tB. *ó chính là nFi dung c. bCn c/ a thuy(t cJut8o nguyên tB.3. SB d$ng ph,. ng pháp4àm tho8i, g- i m: ,… giúp HS phát bi2u chính xác, khoa h&cnFi dung c/ a thuy(t, 4Hnh lu?t, quan4i2m quan tr &ng c/ a chúng khi nghiên c5u. Tuy t4+i không nêu tinh thKn hay ý t,: ng vPn tPt c/ a thuy(t hoLc 4Hnh lu?t, 4i7u này làm choHS nh> 48i khái, không chính xác nFi dung gây khó kh@n trong vic v?n d$ng ki(n th5c42 giCi quy(t các hi n t,- ng hoá h&c cRng nh, quá trình nghiên c5u các chJt c$ th2.

Ví d$: Nghiên c5u 4Hnh lu?t tuKn hoàn các nguyên t+ hóa h&c cKn t= ch5c cho HSnghiên c5u cJu t8o nguyên tB c/ a mFt s+ nguyên t+ : 3 chu kì4Ku 42 nPm 4,- c nguyêntPc sP p x( p, các thông tin trong mai mFt ô, nhóm, chu kì, m+i liên quan giDa vH trí và cJut8o nguyên tB, tính chJt 4Lc tr , ng, qui lu?t bi(n 4=i tính chJt trong mFt nhóm và trong


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



8

mFt chu kì.*ó chính là c. s: c/ a 4Hnh lu?t tuKn hoàn Men-4ê-le-ep.TQ nFi dung các4Hnh lu?t, h&c thuy(t cKn chU ra c. s: khoa h&c, ý ngh X a c/ a

chúng giúp h&c sinh hi2u, nPm chPc nFi dung và v?n d$ng trong vic nghiên c5u cáchi n t,- ng, các vJn 47 c$ th2 và giCi quy(t các nhi m v$ h&c t? p 4Lt ra.

Ví d$: TQ 4Hnh lu?t tuKn hoàn các nguyên t+ hoá h&c và thuy(t electron HS cKn hi2u

4,- c:- CJu trúc l> p vS electron trong nguyên tB là nguyên nhân gây ra tính chJt hoá h&c

4Lc tr , ng c/ a nguyên t+, d8ng liên k (t trong phân tB 4. n chJt hay h- p chJt, s+ oxi hóa,s1 lai hóa các obitan,…

- S1 bi(n 4=i tuKn hoàn cJu hình electron l> p ngoài cùng c/ a nguyên tB các nguyênt+ là nguyên nhân gây ra s1 bi(n 4=i tuKn hoàn v7 tính chJt c/ a các chJt và h- p chJt c/ achúng.

- M+i quan h giDa vH trí và cJu t8o, giDa vH trí và tính chJt, so sánh tính chJt hóa h&cc/ a mFt nguyên t+ v> i các nguyên t+ lân c?n.

V?n d$ng nhDng nFi dung c/ a các h&c thuy(t, 4Hnh lu?t mà HS nPm 4,- c vào vi cnghiên c5u các tr ,; ng h- p c$ th2 khác nhau42 hi2u mFt cách4Ky 4/, sâu sPc, toàn dinh. n nFi dung,4Gng th; i hoàn thin, phát tri2n và m: r Fng ph8m vi áp d$ng c/ a nó.

Ví d$: V?n d$ng các nguyên lý và các qui tPc phân b+ electron trong nguyên tB 42 vi(t cJu hình electron c/ a mFt s+ nguyên t+ trong nhóm A, các nguyên t+ nhóm B nh, :Cu, Fe, Cr... (m: r Fng ph8m vi áp d$ng) 42 hi2u rõ h. n, sâu h. n v7 qui lu?t phân b+ electron vào phân l> p d bão hoà (10e) hoLc bán báo hòa (5e).

V?n d$ng 42 vi(t cJu hình electron4úng c/ a Cu (Z = 29): CJu hình electron : 1s2 2s2

2p6 3s2 3p6 3d9 4s2. Do phân l> p 3d9 dN dàng nh?n 1electron c/ a phân l> p 4s2 42 t8othành cJu hình 3d10 là cJu hình b7n vDng. Nên cJu hình electron c/ a Cu4úng là : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s1.4. SB d$ng các ki(n th5c lHch sB hóa h&c 42 dTn dPt, g- i ý 42 h&c sinh hi2u 4,- c nhDngnFi dung khó c/ a phKn lý thuy(t và gi> i thi u cách t, duy khoa h&c c/ a các nhà hóa h&cnhMm rèn luyn phát tri2n t, duy sáng t8o cho h&c sinh.

Ví d$: Thông qua các t, li u v7 các nhà hoá h&c, lHch sB phát minh ra các s1 ki n v7 hoá h&c và quá trình phát tri2n các h&c thuy(t v7 hoá h&c cùng v> i các , u nh,- c 4i2mc/ a nó…. giúp HS hi2u 4,- c các nFi dung khó c/ a phKn lí thuy(t.

Thông qua4ó, GV giúp cho HS ph,. ng pháp nghiên c5u khoa h&c, ph,. ng phápt, duy,…42 tQ 4ó hình thành và phát tri2n cho HS n@ng l1c nh?n th5c, n@ng l1c t, duy,k X n@ng nghiên c5u và t1 nghiên c5u góp phKn nâng cao h5ng thú h&c t? p môn hoá h&c.

2.1.1.3 Nh 0 ng yêu c 2u c! b3n v% n5i dung c 2n *"t * 6 c khi d " y h. c ph 2n hóa vô c ! 1. V $ ki n th + c

Bi>t: VH trí c/ a các nguyên t+ trong bCng h th+ng tuKn hoàn; tính chJt c/ a các4. n


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



9

chJt và h- p chJt; tr 8ng thái thiên nhiên,4i7u ch( và 5ng d$ng c/ a 4. n chJt và h- p chJtquan tr &ng.HiAu: M+i quan h giDa vH trí các nguyên t+ trong bCng h th+ng tuKn hoàn các nguyênt+ hoá h&c v> i cJu t8o nguyên tB và ng,- c l8i, s1 liên quan n(u có giDa cJu t8o phân v> itính chJt c/ a các4. n chJt và h- p chJt c/ a nguyên t+ 4ó.

2. V $ k D n Fng: H,> ng dTn cho HS bi(t cách d1 4oán mFt s+ tính chJt hoá h&c c. bCn c/ a 4. n chJt và h- p chJt c/ a mFt nguyên t+ d1a vào cJu t8o nguyên tB, phân tB c/ anó; thi(t l? p 4,- c các ph,. ng trình hoá h&c; xác4Hnh 4,- c vai trò và so sánh tính oxihóa, tính khB c/ a các phCn 5ng oxi hóa- khB. H,> ng dTn cách thao tác thí nghim, cáchquan sát các hin t,- ng hoá h&c, cách vi(t t,; ng trình khi HS t1 th1c hi n mFt s+ bàith1c hành4. n giCn.

3. V $ thái 1?: T¹o cho HS tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c vµ hîp t¸c trong häc tËp.Trên4ây là nhDng nét chung nhJt v7 nFi dung và ph,. ng pháp d8y h&c phKn hoá

h&c vô c. , sau4ây s_ nghiên c5u PPDH c$ th2 cho tQng ch,. ng.2.1.2 M Hc tiêu, cÊu tróc vàph ,4 ng pháp d ' y h . c ch ,4 ng " Nguyên t I " . THPT2.1.2.1 M 7c tiêu và c 9 u trúc

1. MCc tiêua. V % ki( n th : c

- Bi( t: Thành phKn cJu t8o nguyên tB ; Kích th,> c, kh+i l,- ng nguyên tB ; * i n tíchh8t nhân, s+ kh+i, nguyên t+ hóa h&c, 4Gng vH ; Obitan nguyên tB, l> p electron, phân l> pelectron, cJu hình electron nguyên tB c/ a các nguyên t+ hóa h&c.

- Hi < u: S1 bi(n 4=i tuKn hoàn cJu trúc l> p vS electron nguyên tB c/ a các nguyên t+

hóa h&c ; *Lc 4i2m c/ a l> p electron ngoài cùng.b. V % k > n@ng- Rèn luyn k b n@ng vi(t cJu hình electron nguyên tB ; GiCi 4,- c các d8ng bài t? p v7

cJu t8o nguyên tB.c. Thái *5 - Xây d1ng lòng tin vào khC n@ng c/ a con ng,; i tìm hi2u bCn chJt c/ a th( gi> i vi mô.

2. CEu trúc p, n (kh+i l,- ng,4i n tích)

H8t nhânnguyên tB

e ( kh+i l,- ng,4i n tích)

Hình d8ng cácobitan nguyên tB

L> p,- Khái ni m- Kí hi uChia sẽ TL bởi CN. Nguyễn Thanh Tú - Facebook: www.facebook.com/daykem.quynhonWebsite: www.daykemquynhon.ucoz.com

WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



10

2.1.2.2 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc ch ¬ng Nguyªn tö Ch ¬ng Nguyªn tö ® îc s¾p xÕp ngay ®Çu lp 10-THPT.PhKn lý thuyÕtch,. ng

này khã nhÊt, nhiÒu kh¸i niÖm trõu t îng. Çc kiÕn thøc cña ch ¬ng lµ nÒn t¶ng quanträng trong viÖc nghiªn cøu toµn bé ch ¬ng tr×nh hãa häc phæ th«ng. Do vËy, mét sph ¬ng ph¸p d¹y häc th êng ® îc dïng chñ yÕu lµ:

1. S B d 7ng ph ¬ng ph¸p tiªn ®Ò nghÜa lµ tr×nh bµy hoÆc tæ chøc cho HS ®äcdung trong tµi liÖu ®Ó n¾m ® îc néi dung vµ c«ng nhËn çc quan ®iÓm c¬ b¶n cña thuyÕtcÊu t¹o nguyªn tö vµ vËn dông vµo çc tr êng hîp cô thÓ nh :

- C«ng nhËn thµnh phÇn cÊu t¹o nguyªn tö, kÝch th

íc, khèi l

îng çc h¹t proton,n¬tron, electron ®Ó tÝnh ® îc çc ®¹i l îng nh b¸n kÝnh nguyªn tö, khèi l îng nguyªntö,…

- C«ng nhËn sù ph©n bè electron trong nguyªn tö ®Ó viÕt ® îc cÊu h×nh electron. Tõsè electron líp ngoµi cïng cã thÓ x¸c ®Þnh ® îc nguyªn tè lµ kim lo¹i hay phi kim.

- BiÕt ® îc kh¸i niÖm ®ång vÞ vµ c«ng thøc tÝnh khèi l îng nguyªn tö trung b×nh cñaçc nguyªn tè hãa häc.

- ChÊp nhËn mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n cña c¬ häc l îng tö ®Ó hiÓu kh¸i niÖm ®¸mm©y electron, obitan nguyªn tö ,…

Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, GV nªn sö dông xen kÏ çc c©u hái ®µm tho¹i, gîi ®Ó tæ chøc, h íng dÉn HS tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh t×m hiÓu cÊu t¹o nguyªn t 2. Sö dông ph ¬ng ph¸p dïng lêi nh thuyÕt tr×nh nªu vÊn ®Ò, ®µm tho¹i…, cã kÕt

hîp chÆt chÏ víi çc ph ¬ng tiÖn trùc quan nh m« h×nh, tranh vÏ, biÓu b¶ng … cïng víisù diÔn ®¹t ®¬n gi¶n, râ rµng cña GV sÏ ph¸t huy ® îc n¨ng lùc t duy trõu t îng cña HS, gióp hä n¾m ® îc kiÕn thøc, ®ång thêi gióp hä häc ® îc ph ¬ng ph¸p t duy lý


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



11

thuyÕt, çch gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò khoa häc cña çc nhµ khoa häc vµ vËn dông kiÕn vµo viÖc gi¶i quyÕt çc bµi tËp lÝ thuyÕt cô thÓ.

- Nªn sö dông nhiÒu m« h×nh, tranh ¶nh, video,…. vµ khai th¸c çc phÇn mÒm hãahäc nh : phÇn mÒm m« pháng thÝ nghiÖm, phÇn mÒm Orbital Viewer,…

- Nªn sö dông çc d¹ng bµi tËp hãa häc mét çch linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶.

3. Khai th¸c triÖt ®Ó çc bµi ®äc thªm, çc kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö mµ ®· ® îc häc ë m«n vËt lý, çc t liÖu lÞch sö vÒ sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña thuyÕt ct¹o nguyªn tö ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho HS hiÓu ® îc nh÷ng néi dung lý thuyÕt. GVhoÆc HS cã thÓ s u tÇm thªm çc t liÖu, çc quan ®iÓm cæ ®iÓn vÒ nguyªn tö cñ §ªm«crit, §ant«n, R¬zepho, Bo, Zommophen… vµ sù ph¸t triÓn cña chóng cho ®Õn çcquan ®iÓm hiÖn ®¹i vµ nh÷ng øng dông thùc tiÔn cña nã ngµy nay.

4. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cÇn ph¶i kÕt hîp thùc hiÖn nhiÖm vô gi÷a néi dunkiÕn thøc vµ h×nh thµnh thÕ giíi quan khoa häc cho HS. GV cÇn lùa chän nhiÒu t liÖu phï hîp ®Ó gióp HS hiÓu ® îc çc quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng nh kh¸i niÖm vËt chÊt,sù thèng nhÊt vµ b¶o toµn vËt chÊt,…. §ång thêi GV kÕt hîp khÐo lÐo çc quan ®iÓm ®víi néi dung bµi häc nh»m g©y sù chó ý cña HS vµo viÖc häc tËp.

2.1.2.3 Mét sè néi dung míi vµ khã cÇn ® îc cÇn l u ý khi d¹y häc1. VÒ “Thµnh phÇn nguyªn tö”Theo quan ®iÓm cò cho r»ng nguyªn tö lµ phÇn tö nhá nhÊt cña vËt chÊt kh

ph©n chia nhá trong çc ph¶n øng hãa häc th«ng th êng.Theo quan ®iÓm míi, nguyªn tö ch a ph¶i lµ phÇn tö nhá nhÊt, nguyªn tö ® îc

t¹o nªn tõ çc h¹t prton, n¬tron vµ electron. B»ng çc thÝ nghiÖm hiÖn ®¹i cña ç

khoa häc kÕt hîp víi sù ra ®êi cña ngµnh c¬ häc l îng tö, sù h×nh thµnh kh¸i niÖn obitannguyªn tö, liªn kÕt hãa häc,...®· lµm thay ®æi quan ®iÓm cò vÒ nguyªn tö. Ngucòng nh çc vi h¹t nµy ®Òu cã kÝch th íc vµ khèi l îng x¸c ®Þnh. Çc h¹t proton,electron mang ®iÖn nh ng tr¸i dÊu nhau, h¹t n¬tron kh«ng mang ®iÖn, do vËy nguyªntrung hoµ vÒ ®iÖn.

VÝ dô: Cho r»ng nguyªn tö cã d¹ng h×nh cÇu xÕp bªn nhau nªn gi÷a chóng crçng. §Ó tÝnh ® îc b¸n kÝnh nguyªn tö cÇn dùa vµo c«ng thøc tÝnh thÓ tÝch h×nh

=34 πr3 tõ ®ã rót ra c«ng thøc tÝnh b¸n kÝnh r =3

π43V

.

Çc b íc tÝnh :+ thÓ tÝch mol nguyªn tö cã khe rçng: Vmol (cã khe rçng)=

d A

+ thÓ tÝch mol nguyªn tö ®Æc khÝt : Vmol(®Æc khÝt)=d

Aa%

+ thÓ tÝch cña 1 nguyªn tö (1 mol cã 6,02. 1023 nguyªn tö): Vng. tö = 23. %

.6,02.10 A a

d


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



12

+ b¸n kÝnh nguyªn tö : r =233

. %.6,02.10

4

A ad

π

Trong ®ã :

- CÇn h íng dÉn cho HS çch quan s¸t m« h×nh, tranh ¶nh, thÝ nghiÖm m« phávµ ph©n tÝch hiÖn t îng quan s¸t ® îc tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ cÊu t¹o nguyªn tö.

- Th«ng qua bµi häc, GV gióp HS ph©n biÖt vµ hiÓu ® îc thÕ nµo lµ thÕ giíi vi m«,thÕ nµo lµ thÕ giíi vÜ m« vµ dùa vµo çc ho¹t ®éng t duy ®óng ®¾n gióp HS h×nh thµdÇn dÇn ph ¬ng ph¸p nhËn thøc thÕ giíi vi m« trong qu¸ tr×nh häc tËp hãa häc.

2. VÒ “Nguyªn tè -®ång vÞ”- CÇn lµm cho HS thÊy râ dÊu hiÖu cña nguyªn tè ho¸ häc lµ ®iÖn tÝch h¹t n

proton) chø kh«ng ph¶i lµ khèi l îng nguyªn tö (sè proton+n¬tron).- CÇn cho HS biÕt vµ hiÓu, hÇu hÕt çc nguyªn tè hãa häc ®Òu lµ hçn hîp cña

®ång vÞ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn mét sè nguyªn tè tù nhiªn (Be, Na, Al,...) th× chØ d¹ng nguyªn tö, çc nguyªn tè ®Òu cã ®ång vÞ nh©n t¹o.

- CÇn lµm cho HS thÊy trong cÊu t¹o nguyªn tö cña çc ®ång vÞ, nh÷ng thµnhgièng nhau lµ sè hiÖu nguyªn tö Z vµ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö, ®Ó tõ ®ã lµmtÝch h¹t nh©n nguyªn tö lµ dÊu hiÖu chung cña çc nguyªn tö thuéc cïng mét nguyhãa häc.VÝ dô : Hi®ro cã 3 ®ång vÞ , clo cã 2 ®ång vÞ,...

- CÇn cho HS ph©n biÖt sù râ kh¸i niÖm nguyªn tö vµ nguyªn tè hãa häc; Nguykhèi vµ sè khèi,… .

+ Nguyªn tö lµ h¹t vi m« bao gåm h¹t nh©n vµ líp vá electron.+ Nguyªn tè hãa häc lµ tËp hîp çc nguyªn tö cã cïng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.+ Nguyªn tö khèi lµ khèi l îng t ¬ng ®èi cña mét nguyªn tö, cho biÕt khèi l îng

cña nguyªn tö ®ã nÆng gÊp bao nhiªu lÇn ®¬n vÞ khèi l îng nguyªn tö (kÝ hiÖu “u” hay

®vC), trong ®ã 1u b»ng112

khèi l îng cña mét nguyªn tö ®ång vÞ cacbon 12. Nguyªn tö

khèi cña mét nguyªn tè còng chÝnh lµ gi¸ trÞ trung b×nh gi÷a l îng % cña tÊt c¶ çc d¹ng®ång vÞ cña nguyªn tè ®ã vµ ® îc biÓu thÞ b»ng ®vC v× g¸n cho khèi l îng nguyªn töcacbon b»ng 12, do vËy nã chØ lµ mét h sè.

+ Sè khèi lµ khèi l îng ®Æc tr ng cña mét ®ång vÞ vµ b»ng tæng sè proton víi n¬tron.

3. Sù chuyÓn ®éng electron trong nguyªn tö- Obitan nguyªn tö§©y lµ vÊn ®Ò míi vµ khã, v× vËy khi gi¶ng d¹y néi dung nµy yªu cÇu ®Æ

GV lµ: DÉn d¾t, m« t¶, gîi më gióp HS c«ng nhËn trong nguyªn tö çc electron ch

+ A nguyªn tö khèi

+ a% lµ phÇn tr¨m thÓ tÝch ®Æc khÝt+ d lµ khèi l îng riªng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



13

®éng xung quanh h¹t nh©n vµkh«ng theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh (kh¸c víi quan ®iÓm vÒmÉu h×nh tinh nguyªn tö cña R«d¬pho vµ Bo), do vËymËt ®é x¸c suÊt t×m thÊy çcelectron trong kh«ng gian còng kh«ng ®ång ®Òu. Tõ ®ã h×nh thµnh kh¸i niÖmnguyªn tö lµ khu vùc xung quanh h¹t nh©n mµ t¹i ®ã x¸c suÊt cã mÆt electron lµ lín nh©t(90%).

GV cÇn chØ râ cho HS biÕt :- Trong nguyªn tö, çc electron cã thÓ chiÕm çc møc n¨ng l îng kh¸c nhau, çcmøc n¨ng l îng ®ã lµ ®Æc tr ng cho tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng cña chÝnh nã.

- Nh÷ng electron chuyÓn ®éng gÇn h¹t nh©n lµ nh÷ng electron cã møc n¨ng îngthÊp (n¨ng l îng bÒn). Electron cã møc n¨ng l îng bÒn nhÊt lµ obitan 1s.

- Nh÷ng electron chuyÓn ®éng xa h¹t nh©n lµ nh÷ng electron cã møc n¨ng l îng caoh¬n (n¨ng l îng kÐm bÒn) vµ cã nh÷ng vÞ trÝ u tiªn kh¸c nhau. Çc electron ë ph©n lípp, d, f th êng kÐm bÒn h¬n electron ë ph©n líp s.

GV còng cÇn cho HS thÊy obitan nguyªn tö lµ mét hµm to¸n häc, do vËy h×nhcña obitan nguyªn tö ® îc biÓu diÔn dùa trªn m« h×nh to¸n häc, çc obitan cã h×nh d¹nhÊt ®Þnh, çc h×nh d¹ng ®ã kh«ng gièng nhau vµ ®Þnh h íng lµ kh¸c nhau.

Dùa vµo cÊu h×nh kh¸c nhau cña electron, GV cÇn chØ cho HS râ :- Obitan s cã d¹ng h×nh cÇu, t©m cña h×nh cÇu trïng víi gãc to¹ ®é vµ lµ t©m h

nguyªn tö.- Obitan p cã d¹ng sè 8 næi (hoÆc d¹ng 2 qu¶ cÇu tiÕp gi¸p nhau) vµ cã sù ®Þnh íng

trong kh«ng gian. Trong ®ã çc obitan px, py, pz lÇn l ît nhËn trôc to¹ ®é x, y z lµm trôc®èi xøng cña m×nh.

- Çc obitan d, f cã d¹ng phøc t¹p h¬n nhiÒu.4. N¨ng l îng vµ cEu hình electron cña nguyên tF

a. N¨ng l îng electron nguyªn töGi¸o viªn yªu cÇu HS n¾m ® îc mçi electron4Òu co c mét n@ng l,- ng x¸c4i dnh vµ

® îc s¾p xÕp theo trËt tù çc møc n¨ng l îng obitan nguyªn tö. Çc electron cã n@ngl,- ng bMng nhau thuéc cïng mét ph©n l> p, çc ph©n l> p 4,- c ký hiÖu b»ng çc chD çis, p, d, f. §ång thêi chØ cho HS râ khi sè l> p electron t@ng th× cã s1 chÌn m5c n@ngl,- ng. Tõ líp ne3 th× b¾t ®Çu cã sù chÌn møc n¨ng l îng, trong ®ã obitan 4s cã møcn¨ng l îng thÊp h¬n obitan 3d vµ obitan 5s cã møc n¨ng l îng thÊp h¬n obitan 4d,...

GV cã thÓ ® a ra trËt tù electron theo møc n¨ng l îng nh sau:1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7pCKn giúp HS nPm chPc cÊu tróc electron trong vá nguyªn tö, sù chuyÓn ®éng c

electron trong nguyªn tö, sù ph©n bè electron theo çc líp, çc ph©n líp vµ ®Æc ®iÓlíp electron ngoµi cïng.

Khi gi¶ng d¹y phÇn kiÕn thøc vÒ cÊu tróc electron trong vá nguyªn tö, nh÷ngthøc mµ GV cÇn th«ng b¸o lµ:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



14

- Nguyªn lý v÷ng bÒn (ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n trong nguyªn tö çc electron lÇn l îtchiÕm çc obitan cã møc n¨ng l îng tõ thÊp ®Õn cao).

- Nguyªn lý Pauli (trªn mét obitan chØ cã thÓ cã nhiÒu nhÊt 2 electron)- Qui t¾c Hun (çc electron ph©n bè trªn çc obitan sao cho sè electron ®éc th©n

®a)

Dùa vµo n¨ng l îng ion hãa mµ ng êi ta biÕt ® îc trong nguyªn tö çc electron s¾pxÕp thµnh çc líp vµ çc ph©n líp. Trong ®ã:- Sè ph©n líp b»ng sè thø tù cña líp- Ph©n líp s cã 1 obitan, ph©n líp p cã 3 obitan, ph©n líp d cã 5 obitan, ph©n líp

7 obitan.Tõ ®ã HScã thÓ suy ra mét çch tæng qu¸t :

- Sè obitan trong mét líp lµ n2 (n lµ sè thø tù cña líp).- Sè electron tèi ®a trong mét líp lµ 2n2.

b. CÊu h×nh electron nguyªn tö

Gi¸o viên cho h&c sinh nghiên c5u sách giáo khoa42 :- bi(t cJu hình electron là gì. Cách vi(t cJu hình electron.- th1c hành vi(t cJu hình electron c/ a mFt s+ nguyên tB.Giáo viên h,> ng dTn h&c sinh vi(t cJu hình electron c/ a 10 nguyên t+ 4Ku. Sau4ó,

GV phCi phân tích k b các tr ,; ng h- p:- Electron chuy2n sang phân m5c n@ng l,- ng m> i (v?n d$ng nguyên lý vDng b7n,

chú ý4(n s+ electron t+i 4a trong mai phân l> p).- Çc electron4éc th©n, electron ghÐp ®«i (vËn du dng quy tPc Hun), cã thÓ biÕt ® îc ë

tr¹ng th¸i c¬ b¶n nguyªn tö cã electron ®éc th©n hay kh«ng vµ cã bao nhiªu, tõ ®ã cbiÕt sù liªn kÕt cã thÓ t¹o ra víi çc nguyªn tö kh¸c khi häc vÒ ch ¬ng liªn kÕt hãa häc.Trong khi vi(t cJu hình electron, GV cKn cho HS nh?n xét v7 s+ l> p electron, s+ th5 t1 l> p ngoài cùng, s+ electron ghép4ôi, s+ electron4Fc thân (yêu cKu HS g8ch chân l> pngoài cùng).

Sau 4ó GV cho HS t1 vi(t ti( p cJu hình electron c/ a 10 nguyên t+ ti( p theo, cóth2 ch&n hình th5c hJ p dTn, phù h- p 42 HS tích c1c tham gia vào bài h&c nh, : thi vi(tgiDa các nhóm hay t=,...theo ki2u ti( p s5c.

Mét sè ®iÓm l u ý khi viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè :

- sö dông kh¸i niÖm çc ph©n líp thay cho obitan nguyªn tö- sö dông ph©n møc n¨ng l îng thay cho møc n¨ng l îng cña çc obitan nguyªn tö- kh«ng dïng nguyªn lÝ v÷ng bÒn, nguyªn lÝ lo¹i trõ Pauli, qui t¾c Hun vµ « l îng tö

mµ thay b»ng sè electron tèi ®a trong tõng ph©n líp.GV cKn th êng xuyªn yêu cKu HS nêu rõ mèi liªn quan gi÷a cÊu h×nh electron,

®Æc biÖt lµ sè electron ngoµi cïng cña nguyªn tö víi tÝnh chÊt hãa häc cña nguyªn 5. @Gc I iAm cJa lK p electron ngoài cùng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



15

Giáo viên yêu cKu HS d1a vào th5 t1 các l> p, n@ng l,- ng c/ a các electron trêncác l> p và phân l> p 42 tr C l; i câu hSi: electron nào: gKn h8t nhân nhJt? xa h8t nhânnhJt? electron nào liên k (t v> i h8t nhân m8nh nhJt? y(u nhJt? TQ 4ó GV nhJn m8nh cácelectron l> p ngoài cùng liên k (t y(u nhJt v> i h8t nhân nguyên tB, do v?y chúng dN thamgia vào s1 hình thành liên k (t hóa h&c.

GV cho HS nh?n xét v7 s+ l,- ng electron l> p ngoài cùng c/ a nguyên tB cácnguyên t+ có th2 có 1, 2, 3... và t+i 4a là 8 electron.

Trong s+ 20 nguyên t+ 4Ku : bCng cJu hình electron, GV cKn t= ch5c cho HSnh?n xét: nguyên t+ nào là kim lo8i, phi kim, khí hi(m và s+ l,- ng electron nguyên tB l> p ngoài cùng c/ a các nguyên t+ 4ó. *Gng th; i nhJn m8nh electron ngoµi cïng cñanguyªn tö4óng vai trò quan tr &ng trong vic quy(t 4Hnh tính chJt hoá h&c c/ a nguyên t+.

Nh, v?y, ki(n th5c c/ a ch,. ng Nguyên tB là c. s: 42 nghiên c5u các ch,. ngti( p theo. Chính vì v?y GV cKn t= ch5c t+t các ho8t 4Fng h&c t? p giúp HS nPm chPc4,- c ki(n th5c c/ a ch,. ng.

2.1.2.4 Thùc hµnh: ThiÕt kÕ gi¸o ¸n bµi d¹y cô thÓ Bµi :

Thµnh phÇn nguyªn tö I. Môc tiªu1. V Ò ki( n th : c

Bi>t : *. n vH kh+i l,- ng, kích th,> c c/ a nguyên tB; kí hi u, kh+i l,- ng và4i n tích c/ aelectron, proton và n. tron. HiAu

- Nguyên tB gGm h8t nhân nMm : tâm nguyên tB mang 4i n tích d,. ng và vS electron c/ a nguyên tB gGm các electron mang4i n tích âm chuy2n 4Fng xung quanhh8t nhân.

- H8t nhân gGm các h8t proton và n. tron.- Kh+i l,- ng nguyên tB t? p trung: h8t nhân, kh+i l,- ng các electron là không4áng

k 2.2. VÒ k > n@ng

- Quan sát mô hình thí nghim, ph©n tÝch thÝ nghiÖm vµrút ra nh?n xét.

- So sánh kh+i l,- ng c/ a electron v> i proton và n. tron.- So sánh kích th,> c c/ a h8t nhân v> i electron và v> i nguyên tB (kích th,> c c/ anguyên tB 4,- c 4o bMng nm, A0).

- Tính4,- c kh+i l,- ng và kích th,> c c/ a nguyên tB (4. n vH u hay4vC).II. ChuÈn bÞ

- GV: S¬ ®å thÝ nghiÖm t×m ra tia ©m cùc vµ h¹t nh©n nguyªn tö .- HS : §äc l¹i SGK ho¸ häc líp 8, phÇn cÊu t¹o nguyªn tö.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



16

III. TiÕn tr×nh d¹y häc : Sö dông ph ¬ng ph¸p ®µm tho¹i nªu vÊn ®ÒHo¹t ®éng 1 : KiÓm tra kiÕn thøc cò

Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS- Nguyªn tö lµ g× ?- Nguyªn tö ® îc cÊu t¹o nh thÕ nµo?

- Lµ h¹t v« cïng nhá trung hoµ vÒ ®iÖn- Gåm h¹t nh©n vµ líp vá .

Ho¹t ®éng 2 : Electron- Dùa vµo s¬ ®å kiÓm tra kiÕn thøc còGV nh¾c l¹i :

Vá ( e )Nguyªn tö

H¹t nh©n ( p, n )- Yªu cÇu HS quan s¸t thÝ nghiÖm t×mra tia ©m cùc, tr¶ lêi c©u hái sau:+ Tia ©m cùc bÞ lÖch vÒ cùc d ¬ng

chøng tá ®iÒu g×?+ VËy thÕ nµo lµ tia ©m cùc ?

+ VËy electron mang ®iÖn tÝch g× ?- GV nªu thùc nghiÖm ®· x¸c ®Þnh:+ khèi l îng e: 9,1094.10-31kg+ ®iÖn tÝch e: -1,602.10-19 C(quy íc lµ 1-)

Quan s¸t thÝ nghiÖm, ghi chÐp ®Ó tr¶ lêic©u hái cña GV+ Tia ©m cùc mang ®iÖn tÝch ©m

+ Lµ chïm h¹t mang ®iÖn tÝch ©m vµ mçih¹t ®Òu cã khèi l îng ® îc gäi lµelectron+ §iÖn tÝch ©m

Ho¹t ®éng 3 : Sù t×m ra h¹t nh©n nguyªn tö- GV yªu cÇu HS quan s¸t thÝ nghiÖmkh¸m ph¸ h¹t nh©n nguyªn tö cñaR«d¬pho vµ çc céng sù, kÕt qu¶ thu® îc.- GV ® a ra c©u hái:+ §a sè h¹t xuyªn qua l¸ vµng chøngtá nguyªn tö cã cÊu t¹o nh thÕ nµo?+T¹i sao cã mét sè h¹t bÞ lÖch h ínghoÆc déi ng îc trë l¹i ?- GV dÉn d¾t : Trong nguyªn tö çcphÇn tö tÝch ®iÖn tÝch d ¬ng tËp trungthµnh mét ®iÓm vµ cã khèi l îng kh¸lín ® îc gäi lµ h¹t nh©n+ Nh vËy h¹t nh©n nguyªn tö mang®iÖn tÝch g×?

Quan s¸t thÝ nghiÖm, ghi chÐp ®Ó tr¶ lêic©u hái cña GV

+ Nguyªn tö cã cÊu t¹o rçng.

+ Cã lÏ nã ®· gÆp hoÆc va ch¹m víi métçi g× ®ã còng mang ®iÖn tÝch d ¬ng

+ Gåm çc h¹t mang ®iÖn tÝch d ¬ng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



17

Ho¹t ®éng 4 : CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö- GV giíi thiÖu :+ N¨m 1918, R«d¬pho ®· lµm thÝnghiÖm b¾n ph¸ h¹t nh©n nguyªn tönit¬ b»ng h¹tα th× thu ® îc 1 lo¹i h¹t

cã khèi l îng 1,6726.10-27kg, h¹t nµymang 1 ®iÖn tÝch d ¬ng vµ ® îc kÝhiÖu lµ “p ”+ N¨m 1932, Chatwick dïng h¹tα b¾nvµo h¹t nh©n nguyªn tö Be thÊy xuÊthiÖn lo¹i h¹t míi cã khèi l îng xÊp xØkhèi l îng p nh ng kh«ng mang ®iÖn® îc gäi lµ notron vµ kÝ kiÖu lµ ch÷ “n ”.- GN nªu c©u hái:+ VËy h¹t nh©n nguyªn tö ® îc cÊut¹o nh thÕ nµo ?+ Nguyªn tö ® îc cÊu t¹o nh thÕnµo?

+ Em cã nhËn xÐt g× vÒ khèi l îng cñaçc h¹t cÊu thµnh nguyªn tö ?+ §iÒu nµy chøng tá ®iÒu g× vÒ khèil îng nguyªn tö ?

- L¾ng nghe vµ tr¶ lêi

+ Gåm h¹t p mang ®iÖn tÝch d ¬ng vµ nkh«ng mang ®iÖn+ Gåm:

Líp vá (çc h¹t e mang ®iÖn tÝch ©mchuyÓn ®éng quanh h¹t nh©n)H¹t nh©n (gåm çc h¹t p mang ®iÖn tÝch

d ¬ng vµ n kh«ng mang ®iÖn).+ H¹t e cã khèi l îng nhá h¬n rÊt nhiÒuso víi khèi l îng cña p vµ n.+Khèi l îng nguyªn tö tËp trung chñ yÕuvµo h¹t nh©n cßn khèi l îng e kh«ng®¸ng kÓ.

Ho¹t ®éng 5 : KÝch th íc nguyªn tö- Giíi thiÖu : KÝch th íc nguyªn tö lµ

nanomet (nm) hay angstrom (oA ).

+ Dùa vµo SGK h·y cho biÕt mét sè®Æc ®iÓm chÝnh vÒ kÝch th íc vµ khèil îng nguyªn tö .

+ Nh vËy e chuyÓn ®éng trong kh«nggian nh thÕ nµo ?

§äc sgk vµ tr¶ lêi c©u hái:+ Nguyªn tö H cã r kho¶ng 0,053 nm.+ § êng kÝnh h¹t nh©n nguyªn tökho¶ng 10-5 nm, cña e vµ p kho¶ng 10-8 nm+ e chuyÓn ®éng trong kh«ng gian rçngcña nguyªn tö.

Ho¹t ®éng 6 : Khèi l îng nguyªn tö- GV giíi thiÖu khèi l îng nguyªn tö


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



18

C lµ 19,9264.10-27kg, ®Ó thuËn tiÖn choviÖc tÝnh to¸n ta lÊy gi¸ trÞ 1/12 khèil îng nguyªn tö cacbon lµm ®¬n vÞ vµ® îc kÝ hiÖu lµ “u” hoÆc “®vC ”.+ Nh vËy 1u b»ng bao nhiªu kg ?

+ TÝnh khèi l îng cña nguyªn tö hi®rotheo u biÕt khèi l îng nguyªn tö cñanã lµ 1,6735.10-27 kg.

1u=

kg2710.6605,112

kg2710.9264,19 −=−

u12710.6605,1

2710.6735,1Hm 2 ≈−

−=

Ho¹t ®éng 7 : Cñng cè vµ giao bµi tËp vÒ nhµPhiÕu giao viÖc(tham kh¶o)

PhiÕu giao viÖc sè 11. Em h·y quan s¸tH×nh 1.3 (trang 5 SGKHo¸ 10 )2. Cho biÕt cÊu t¹o cñaTN vµ tÝnh n¨ng cñatõng bé phËn.3. Khi cho thÝ nghiÖmlµm viÖc (hót ch©nkh«ng, phãng ®iÖn

15.000v) sÏ quan s¸tthÊy g×?

PhiÕu giao viÖc sè 21. Em h·y quan s¸t m«h×nh thÝ nghiÖm cñaR«d¬pho (H×nh 1.1SGK Ho¸ häc 10 ) haytrªn ®Üa CD.2. Cho biÕt hiÖn t îngg× x¶y ra ë thÝ nghiÖm®ã.3. Gi¶i thÝch.

PhiÕu giao viÖc sè 31. Çc em xem b¶ng 1.1SGK Ho¸ häc 10 ®Ó biÕt ®iÖntÝch, khèi l îng cña çc h¹te, p, n.2. NhËn xÐt vÒ ®iÖn tÝch cñae, p, vµ n, cã nªn dïng ®¬n vÞ®iÖn tÝch kh«ng?3. TÝnh tû lÖ mp /me

4. u ( hay ®vC) lµ g×? TÝnh

me, mp, mn theo u.5. TÝnh tû lÖ ® êng kÝnh cñanguyªn tö vµ ® êng kÝnh cñah¹t nh©n

2.1.3 Môc tiªu v à ph ¬ng ph¸p d¹y häc ch ¬ng "B¶ng tu ; n ho à n vµ §Þnh luËt tu; nho à n

çc nguyªn tè ho¸ häc" 2.1.3.1 Môc tiªu

1. VÒ kiÕn thøc

BiÕt :- Nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè vµo b¶ng tuÇn hoµn.- CÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn: « nguyªn tè, chu k×, nhãm.- BiÕt nguyªn nh©n vµ ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµn.

HiÓu :- Mèi quan hÖ gi÷a cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc víi v

cña chóng trong b¶ng tuÇn hoµn vµ tÝnh chÊt cña nguyªn tè.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



19

- Quy luËt biÕn ®æi tÝnh chÊt çc nguyªn tè vµ hîp chÊt cña chóng theo chu k×,2. VÒ kÜ n¨ng

- RÌn luyÖn t duy logic cho HS :kÜ n¨ng suy nghÜ vµ lËp luËn tõ sù liªn quan gcÊu h×nh electron víi vÞ trÝ trong b¶ng tuÇn hoµn vµ tÝnh chÊt.

- So s¸nh tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè víi çc nguyªn tè l©n cËn.

- BiÕt çch häc tËp mét çch ®éc lËp vµ céng t¸c trong nhãm. Cã nh÷ng kÜ n¨ngnghÖ th«ng tin nh t×m kiÕm th«ng tin, x©y dùng bµi tr×nh diÔn, x©y dùng vµ qu¶liÖu vµ biÕt chia sÎ víi çc b¹n.3. VÒ th¸i ®é

Gi¸o dôc cho HS:NiÒm tin vµo khoa häc, ch©n lÝ khoa häc. Cã tinh thÇn lµm viÖcnghiªm tóc, chñ ®éng s¸ng t¹o. Cã ®øc tÝnh cÇn cï, chÞu khã. 2.1.3.2 Néi dung

Néi dung kiÕn thøc cña hai ch ¬ng tr×nh chuÈn vµ n©ng cao cã sù kh¸c nhau l îng vµ chÊt, cô thÓ nh sau:

- Ch ¬ng tr×nh n©ng cao cã thªm hai bµi :+ Bµi : Nghiªn cøu vÒ sù biÕn ®æi mét sè ®¹i l îng vËt lÝ cña çc nguyªn tè hãa häc+ Bµi thùc hµnh sè 1. Mét sè thao t¸c thùc hµnh thÝ nghiÖm ho¸ häc, sù biÕ

tÝnh chÊt cña nguyªn tè trong chu k× vµ nhãm- Néi dung trong çc bµi cña ch ¬ng tr×nh n©ng cao cã sù kh¸c nhau vÒ møc ®é s

cña kiÕn thøc. 2.1.3.3 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc

HS ®· ® îc nghiªn cøu s¬ l îc kiÕn thøc cña ch ¬ng nµy ë líp 9 (THCS). Do vËyGV cÇn h íng HS chó ý ®Õn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn vt¹o nguyªn tö cña çc nguyªn tè hãa häc.

Çc ph ¬ng ph¸p d¹y häc chñ yÕu lµ:- Sö dông ph ¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh nªu vÊn ®Ò, ph ¬ng ph¸p ®µm tho¹i t×m tßi kÕ

hîp víi viÖc sö dông tµi liÖu hoÆc çc ph ¬ng tiÖn trùc quan kh¸c ®Ó tæ chøc çc ho®éng häc tËp, nghiªn cøu çc néi dung cô thÓ cho HS.

- Dïng ph ¬ng ph¸p so s¸nh ®Ó lµm râ çc vÊn ®Ò cã liªn quan víi nhau nh : SùbiÕn ®æi tÝnh kim lo¹i vµ tÝnh phi kim theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n sù biÕn ®æi tÝnh axit vµ tÝnh baz¬ cña çc hîp chÊt theo chu k× hoÆc nhãm; s

electron tèi ®a trong mét líp víi sè nguyªn tè trong chu k× øng víi líp ®ã,….- CÇn tæ chøc çc ho¹t ®éng häc tËp theo nhãm cho HS nh»m ph¸t huy tÝnh tÝchñ ®éng, hîp t¸c trong qu¸ tr×nh diÔn ra ho¹t ®éng nhËn thøc nh :

+ Dùa vµo kiÕn thøc cña ch ¬ng “ Nguyªn tö” nh cÊu t¹o nguyªn tö, ®iÖn tÝch h¹tnh©n, sè líp, sè electron líp ngoµi cïng,.. ®Ó rót ra nguyªn t¾c s¾p xÕp çc ngutrong b¶ng tuÇn hoµn. Trªn c¬ së ®ã gi¶i thÝch sù biÕn ®æi tÝnh chÊt cña çc nmèi quan hÖ gi÷a vÞ trÝ, cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt cña chóng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



20

+ Yªu cÇu nhãm HS ph¶i viÕt ® îc cÊu h×nh electron cña çc nguyªn tè bÊt k× cñ20 nguyªn tè ®Çu trong b¶ng tuÇn hoµn.

+ Yªu cÇu nhãm HS sö dông çc tµi liÖu cã liªn quan ®Ó cã thÓ häc çch tra c liÖu, biÕt tù nhËn xÐt hay tù rót ra çc qui luËt cÇn thiÕt khi häc ch ¬ng nµy.

- Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y GV cÇn tæ chøc vµ h íng dÉn cho HS ®äc s¸ch gi¸o

khoa, quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn. GV cÇn khai th¸c triÖt ®Ó çc d¹ng bµi tËp hãa hänéi dung kiÕn thøc träng t©m cña bµi häc vµ yªu cÇu cho HS gi¶i çc bµi tËp ®ã gi+ ViÕt cÊu h×nh electron vµ nhËn xÐt sè ®iÖn tÝch, sè electron líp ngoµi cïn

electron cña çc nguyªn tè trong cïng mét hµng, mét cét. Tõ ®ã yªu cÇu HS kÕt kuËnguyªn t¾c x©y dùng b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè hãa häc.

+ HiÓu çc th«ng sè cã trong mçi « c¬ b¶n vµ ®i ®Õn kÕt luËn: ¤ lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o nªn b¶ng tuÇn hoµn, trong mèi « thÓ hiÖn ®Çy ®ñ kÝ hiÖu, ®iÖn tÝchkhèi trung b×nh, cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè hãa häc.

+ NhËn xÐt sù liªn quan gi÷a sè l îng çc nguyªn tè víi cÊu h×nh electron cña

chóng cã trong mét chu k× ; sè líp electron víi sè thø tù cña chu k× ®Ó rót ra nhËn sè çc nguyªn tè cã trong chu k× nhá vµ chu k× lín; mèi quan hÖ gi÷a sè electron vnguyªn tè trong chu k×; vµ çc hä Lantan, Actini ngoµi b¶ng.

+ NhËn xÐt vµ ph©n lo¹i sè nhãm sè nguyªn tè, ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña nhãmnhãm B.

+ NhËn xÐt qui luËt biÕn ®æi tuÇn hoµn vÒ cÊu h×nh electron nguyªn tö çtè trong nhãm A sau mçi chu k× (sè electron líp ngoµi cïng b»ng nhau vµ b»ng sè thcña nhãm, do vËy tÝnh chÊt ho¸ häc cña çc nguyªn tè lµ t ¬ng tù nhau). §ã chÝnh lµnguyªn nh©n g©y ra sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè.

+ NhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cÊu h×nh electron cña mét sè nguyªn tè nhãm B Fe,Cr, Zn, Cu vµ mét sè tr êng hîp ngo¹i lÖ kh¸c cã sù nh¶y møc n¨ng l îng ë ph©n líp dgÇn b·o hoµ vµ b¸n b·o hoµ.

+ Quan s¸t, nhËn xÐt vµ dùa vµo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nguyªn tö ®Ó gi¶i thÝluËt biÕn ®æi tuÇn hoµn vÒ b¸n kÝnh nguyªn tö, n¨ng l îng ion hãa thø nhÊt, ®é ©m ®iÖcña çc nguyªn tè nhãm A trong mét chu k× theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹tnguyªn tö. GV cÇn gióp HS hiÓu n¨ng l îng ion hãa thø nhÊt I1 cã ý nghÜa nhÊt ®èi víihãa häc. Dùa vµo n¨ng l îng I1 HS cã thÓ biÕt ® îc nguyªn tö dÔ hay khã t¸ch electron.

+ Dùa vµo sù biÕn ®æi n¨ng l îng ion hãa thø nhÊt, ®é ©m ®iÖn ®Ó x¸c ®Þnh ngtè cã tÝnh kim lo¹i m¹nh nhÊt hay tÝnh phi kim m¹nh nhÊt ; sù biÕn ®æi vÒ ho¸axit hay baz¬ cña oxit vµ hi®roxit vµ ®Ó gi¶i thÝch qui luËt biÕn ®æi cña chóngnhãm hay mét chu k×.

+ Nªu ® îc ®Þnh nghÜa vµ ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµnVíi viÖc sö dông vµ kÕt hîp nhiÒu ph ¬ng ph¸p trong d¹y häc ®· kÝch thÝch ® îc

nhiÒu HS tham gia, t¹o kh«ng khÝ s«i næi, h×nh thµnh høng thó häc tËp trong líp. 2.1.3.4 Thùc hµnh: ThiÕt kÕ gi¸o ¸n bµi d¹y cô thÓ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



21

Bµi 10 (n©ng cao):Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn

cÊu h×nh electron nguyªn tö çc nguyªn tè ho¸ häcI. Môc tiªu1. VÒ kiÕn thøcBiÕt :

- Sù biÕn ®æi cÊu h×nh electron nguyªn tö çc nguyªn tè hãa häc trong chu k×,nhãm A.

- Sè e líp ngoµi còng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt ho¸ häc cña çc nguyªn tè nhãm A.HiÓu

- Gi¶i thÝch ® îc nguyªn nh©n sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña çc nguyªn t

häc lµ do sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng.- Ph©n biÖt râ rµng çc electron ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè nhãm A vµ nhãm B. 2. VÒ kÜ n¨ng

- ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö.- NhËn xÐt cÊu h×nh e nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc- Gi¶i thÝch ® îc sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt çc nguyªn tè.- Gi¶i çc bµi tËp trong sgk vµ s¸ch bµi tËp, kh¶ n¨ng céng t¸c vµ çc kÜ n¨ng

kiÕm, l u gi÷ vµ xö lÝ th«ng tin tèt.II. ChuÈn bÞ

GV : B¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc, phiÕu häc tËp (nÕu cã). BTH d¹ngGi¸o ¸n ®iÖn tö . Sö dông ph ¬ng ph¸p ®Æt vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ dïngho¸ häc.

HS : Xem l¹i bµi cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc.KiÓm tra bµi cò

GVX¸c ®Þnh vÞ trÝ cña çcnguyªn tö sau trong b¶ngtuÇn hoµn, khi biÕt:HS 1 : Z = 11Z = 13 vµ Z = 16HS 2 : Z = 9Z = 17 vµ Z = 35GV: NhËn xÐt vµ cho ®iÓm

HS

1s 2 2s 2 2p 6 3s 1⇒ Chu k× 3 nhãm I.A

1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 1 ⇒ Chu k× 3 nhãm III.A1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 4

⇒ Chu k× 3 nhãm VI.A1s 2 2s 2 2p 5

⇒ Chu k× 2 nhãm VII.A1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 5

⇒ Chu k× 3 nhãm VII.A1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 5

⇒ Chu k× 4 nhãm VII.A

III. TiÕn tr×nh d¹y häc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



22

Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HSHo¹t ®éng 1 : Tæ chøc t×nh huèng d¹y häcT¹i sao khi xÕp çc nguyªn tè theo chiÒu t¨ng dÇn cña çc ®iÖn tÝch h¹t nh©n, tÝnh chÊtè l¹i biÕn ®æi tuÇn hoµn ? Chóng ta sÏ t×m c©u tr¶ lêi trong bµi häc h«m nay.Ho¹t ®éng 2 : T×m hiÓu cÊu h×nh electron nguyªn tö çc nhãm A

GV yªu cÇu HS quan s¸t b¼ng 2.1 vµ tr¶lêi çc c©u hái d íi ®©y:

- Nhãm A gåm nh÷ng nguyªn tè nµo ?- Dùa vµo b¶ng tuÇn hoµn em cã nhËn xÐtg× vÒ sè electron líp ngoµi cïng cña çcnguyªn tè nhãm A- VËy tÝnh chÊt hãa häc cña chóng cãgièng hay kh¸c nhau?- Trong chu k× sù biÕn ®æi sè e líp ngoµicïng nh thÕ nµo?- Sù biÕn ®æi ®ã ng êi ta gäi lµ biÕn ®æituÇn hoµn. Nh vËy cã ¶nh h ëng tíi tÝnhchÊt cña çc nguyªn tè hay kh«ng?GV tæng kÕt : sù biÕn ®æi tuÇn hoµn vÒcÊu h×nh electron líp ngoµi cïng lµnguyªn nh©n cña sù biÕn ®æi tuÇn hoµnvÒ tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè.

HS quan s¸t b¶ng 2.1, nhËn xÐt vÒ sù biÕncÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña çnguyªn tè nhãm A lÇn l ît qua çc chu k× 2,3, 4, 5, 6, 7 vµ tr¶ lêi çc c©u hái cña GV- Gåm : Nguyªn tè s vµ nguyªn tè p- Çc nguyªn tè trong mét nhãm A cã sèelectron líp ngoµi cïng b»ng nhau vµ b»ng sthø tù cña nhãm- Çc nguyªn tè trong cïng mét nhãm cã tÝnchÊt ho¸ häc t ¬ng tù nhau- Trong mét chu k×, sè e líp ngoµi cïng t¨ndÇn tõ 1→ 8 vµ ® îc lÆp l¹i ë chu k× sau.- §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n cña sù biÕn tuÇn hoµn tÝnh chÊt çc nguyªn tè

Ho¹t ®éng 3 : T×m hiÓu cÊu h×nh electron nguyªn tö çc nguyªn tè nhãm B - Nhãm B bao gåm nh÷ng nguyªn tènµo? Thuéc chu k× nµo?- CÊu h×nh electron chung cña çcnguyªn tè nµy cã d¹ng nh thÕ nµo ?- Electron ho¸ trÞ cña nã ® îc tÝnh nh thÕ nµo ?

GV tæng kÕt : Çc nguyªn tè ë nhãm B+ ë çc chu k× lín, thuéc nguyªn tè d vµf, ®ã lµ çc nguyªn tè chuyÓn tiÕp.+ Çc electron hãa trÞ ë (n - 1)dans2 trong®ã a nhËn çc gi¸ trÞ tõ 1→10.

- Gåm nguyªn tè d vµ nguyªn tè f, chu k× lín

- D¹ng : ( n – 1 ) d X ns 2 víi a : 1→ 10D¹ng ( n – 1 ) d 5 ns 1 hoÆc ( n – 1 ) d 10ns 1 - Gåm çc e líp ngoµi cïng vµ s¸t ngoµi cïngch a b·o hoµ. Khi líp d ®· b·o hoµ th× sè

ho¸ trÞ ®

îc tÝnh b»ng sè e líp ngoµi cïng

ThÝ dô chu k× 4: cã 10 nguyªn tè d, th× :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



23

Cho thÝ dô .

+ Çc nguyªn tè nhãm B th êng cãnhiÒu tr¹ng th¸i hãa trÞ. ThÝ dô Fe th êng

cã çc hãa trÞ II vµ III.

+ cã 8 nguyªn tè cã cÊu h×nh (n - 1)dans2.+ riªng : Cr 3d54s1 vµ Cu 3d104s1.

Ho¹t ®éng 4 : Gi¶i çc bµi tËp trong SGK

Ho¹t ®éng 5 : Cñng cè vµ giao bµi tËp vÒ nhµ

2.1.4 Môc tiªu vµ ph ¬ng ph¸p d¹y häc ch ¬ng "Liªn kÕt ho¸ häc " 2.1.4.1 Môc tiªu

VÒ kiÕn thøcBiÕt :

- Sù t¹o thµnh ion ©m (anion), ion d ¬ng (cation), ion ®¬n nguyªn tö, ion ®a nguyªn tö, st¹o thµnh liªn kÕt ion.

- Kh¸i niÖm çc lo¹i m¹ng tinh thÓ; ®Æc ®iÓm, cÊu tróc vµ liªn kÕt cña çc lotinh thÓ ®ã; mét sè m¹ng tinh thÓ kim lo¹i vµ tÝnh chÊt cña tinh thÓ kim lo¹i

kh¸i niÖm ®iÖn hãa trÞ, céng hãa trÞ vµ sè oxi hãa.- HiÖu ®é ©m ®iÖn cña 2 nguyªn tè vµ çc kiÓu liªn kÕt t ¬ng øng. §Þnh nghÜa liªn

kÕt ionHiÓu : ThÕ nµo lµ liªn kÕt hãa häc? V× sao nguyªn tö çc nguyªn tè (trõ khÝ hiÕm)h íng liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh ph©n tö hay tinh thÓ bÒn v÷ng (néi dung qui t¾tö)? Nguyªn nh©n sù h×nh thµnh liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng hãa trÞ?VËn dông:

- Gi¶i thÝch ® îc mét sè tÝnh chÊt tinh thÓ ion, tinh thÓ nguyªn tö, tinh thÓ ph©X¸c ®Þnh hãa trÞ vµ sè oxi hãa cña nguyªn tè trong ®¬n chÊt vµ hîp chÊt.

- VÏ ® îc s¬ ®å h×nh thµnh liªn kÕt vµ liªn kÕtπ, lai hãa sp, sp2, sp3 - Dùa vµo cÊu t¹o lo¹i m¹ng tinh thÓ, dù ®o¸n tÝnh chÊt vËt lý cña chóng

VÒ kü n¨ng

- RÌn thao t¸c t duy: so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa.- ViÕt ® îc c«ng thøc cÊu t¹o cña çc ®¬n chÊt vµ çc hîp chÊt.- X¸c ®Þnh ® îc céng hãa trÞ, ®iÖn hãa trÞ cña çc nguyªn tè trong çc hîp chÊt t ¬ng

øng.- Ph©n biÖt ® îc ®Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt cña çc lo¹i m¹ng tinh thÓ?

VÒ th¸i ®é- ThÊy ® îc sù liªn quan chÆt chÏ gi÷a hiÖn t îng vµ b¶n chÊt.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



24

- Kh¶ n¨ng vËn dông çc quy luËt cña tù nhiªn vµo ®êi sèng phôc vô con ng êi.- Gi¸o dôc cho HS nhËn thøc ® îc khoa häc lu«n g¾n liÒn víi thùc tÕ.

2.1.4. 2 CÊu tróc cña néi dung ch ¬ng liªn kÕt hãa häca. CÊu tróc ch ¬ng tr×nh

b. Mèi liªn hÖ gi÷a çc kh¸i niÖm liªn kÕt

Liên k (t hoá h&c- Khái ni m liên k (t- Quy tPc bát tB

L i ª n k Õ t k i m l o a i

- - K

/ N l i ª n k Õ t k i m

l o ¹ i

- M ¹ n g

t i n h t h Ó k i m l o ¹ i

L i ª n k Õ t i o

L i ª n k Õ t c é n g h ã a t r

L a i h o ¸ , l k

® ¬ n , ® « i , b a

T i n h t h Ó n g y ª n

t ö ,

§ é © m ® i Ö n

, l i ª n

k Õ t H H

H o ¸

t r Þ , s è

O X H

- S ù h × n h t h µ n h i o

- S ù h × n h t h µ n h l i ª n

k Õ t i o n

- M ¹ n g

t i n h t h Ó i o n

- S ù h × n h t h µ n h l i ª n

k Õ t C H T

- L i ª n k Õ t C H T

, s ù x e n p h ñ

o b i t a n

- - K h ¸ i n i Ö m v Ò s ù

l a i h o ¸

- C ¸ c k i Ó u l a i h o ¸

- -

S ù x e n p h ñ

t r ô c

- S ù t ¹ o t h µ n h l i ª n k Õ t ® ¬ n ,

® « i , b a

- T i n h t h Ó p h © n

t ö

- T i n h t h Ó n g u y ª n t ö

- H i Ö u ® é © m ® i Ö n

v µ l i ª n

k Õ t h o ¸ h ä c

- - S è

O X H

Liªn kÕt ion h×nh thµnh do lùchót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion mang®iÖn tÝch tr¸i dÊu.HiÖu ®é ©m ®iÖne1,7

Liªn kÕt CHT kh«ng cùc h×nhthµnh do 1 hay nhiÒu cÆp e dïngchung. CÆp e n»m gi÷a ® êngnèi 2 t©m h¹t nh©n

Liªn kÕt CHT cã cùc h×nh thµnh do 1hay nhiÒu cÆp e dïng chung. CÆp elÖch vÒ nguyªn tö cña nguyªn tè cã


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



25

c. So s¸nh sù kh¸c nhau vÒ kiÕn thøc gi÷a s¸ch gi¸o khoa c¬ b¶n vµ n©ng cao

S¸ch gi¸o khoa 10 ban chuÈn S¸ch gi¸o khoa 10 ban n©ng cao- Kh¸i niÖm liªn kÕt vµ qui t¾c b¸t tö ® îcnªu v¾n t¾t ngay ë ®Çu ch ¬ng vµ ® îcminh ho¹ tiÕp ë çc bµi sau.- Kh¸i niÖm vÒ çc lo¹i liªn kÕt ® îc h×nhthµnh theo quan ®iÓm kinh ®iÓn, mét sènéi dung theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i ® îcnªu ng¾n gän trong bµi ®äc thªm.

- ChØ tr×nh bµy tinh thÓ ion, tinh thÓnguyªn tö, ph©n tö

- Kh¸i niÖm liªn kÕt ho¸ häc vµ qui t¾c b¸tö ® îc nªu thµnh môc riªng.

- Quan ®iÓm kinh ®iÓn vÒ liªn kÕt ® îctr×nh bµy t ¬ng tù nh sgk chuÈn nh ng® îc ph¸t triÓn theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i v® îc nghiªn cøu chi tiÕt nh lai ho¸ vµxen phñ.- Cã thªm tinh thÓ kim lo¹i

Nh vËy néi dung kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa n©ng cao ® îc tr×nh bµy ®Çy ®ñvµ mang tÝnh hiÖn ®¹i gióp HS hiÓu ® îc b¶n ch©t cña liªn kÕt häc vµ vËn dông nã tronviÖc nghiªn cøu çc chÊt cô thÓ mét çc ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n.

d. Mét sè néi dung khã cña ch ¬ng Liªn kÕt cho nhËn:HS khã nhËn ra ® îc hîp chÊt nµo cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ vµ

còng rÊt khã ®Ó viÕt ® îc cÊu t¹o cña hîp chÊt ®ã. Tinh thÓ vµ m¹ng tinh thÓ:HS khã cã thÓ biÕt ® îc cÊu tróc m¹ng

tinh thÓ cña hîp chÊt, do vËy hä sÏ kh«ng thÓ vÏ ® îc m« h×nh m¹ng tinh thÓ cña hîpchÊt ®ã. Trong m¹ng tinh thÓ HS khã cã thÓ tÝnh ® îc cã bao nhiªu ®iÖn tÝch d ¬ng baobäc xung quanh mét ®iÖn tÝch ©m vµ ng îc l¹i (sè phèi trÝ).

Sù lai ho¸ cña obitan nguyªn tö vµ d¹ng h×nh häc cña ph©n tö:HS khã hiÓu vÒkh¸i niÖm lai ho¸, khã biÕt ® îc hîp chÊt cã kiÓu lai ho¸ sp, sp2 hay sp3 dÉn ®Õn viÖckhã cã thÓ vÏ ® îc d¹ng h×nh häc cña ph©n tö.

Sù xen phñ cña çc obitan t¹o liªn kÕt ®¬n, liªn kÕt b«i, liªn kÕt xÝch ma, pi:Kh¸iniÖm sù xen phñ lµ t ¬ng ®èi khã víi HS, hä khã ph©n biÖt ® îc xen phñ trôc hay xenphñ bªn do vËy khã ph©n biÖt ® îc khi nµo h×nh thµnh liªn kÕt pi, liªn kÕt xÝch ma, lkÕt ®«i, liªn kÕt béi,..

Liªn kÕt kim lo¹i:HS ch a h×nh dung ® îc liªn kÕt kim lo¹i lµ nh thÕ nµo. DovËy hä còng khã cã thÓ biÕt vµ thuéc ® îc kiÓu m¹ng tinh thÓ cña çc kim lo¹i vµ rÊt khh×nh dung h×nh d¹ng m¹ng tinh thÓ lËp ph ¬ng t©m khèi, lËp ph ¬ng t©m diÖn hay lôcph ¬ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



26

2.1.4.3 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc mét sè néi dung chÝnh vµ khã cña ch ¬ngGV cÇn nhÊn m¹nh kiÕn thøc cña ch ¬ng liªn kÕt hãa häc ® îc h×nh thµnh trªn c¬

së kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc nh cÊu h×nh e,®Æc ®iÓm líp electron ngoµi cïng, electron hãa trÞ, electron ®éc th©n, obitan nguyqui t¾c b¸t tö,... vµ vËn dông nã ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn kÕt hãa häc.

GV cÇn h íng dÉn HS so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó rót ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhauliªn kÕt ion, liªn kÕt céng hãa trÞ, liªn kÕtδ vµ liªn kÕtπ, liªn kÕt trong çc lo¹i m¹ngtinh thÓ.

Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y GV nªn sö dông ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu, ph ¬ngph¸p ®µm tho¹i nªu vÊn ®Ò, ph ¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu. KÕt hîp víi çc ph ¬ng tiÖntrùc quan, çc tµi liÖu liªn quan, phiÕu häc tËp…®Ó lµm râ çc vÊn ®Ò cã liªn qnhau: Liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ. Ho¸ trÞ vµ sè oxihãa. Çc lo¹i m¹ng tinhSù xen phñ çc obitan khi h×nh thµnh liªn kÕt,...gióp HS hÖ thèng hãa kiÕn thøc hora ® îc sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a çc lo¹i liªn kÕt nh :

- So s¸nh liªn kÕt céng ho¸ trÞ vµ liªn kÕt ion, liªn kÕt céng hãa trÞ cã cùc, kh«cùc vµ liªn kÕt cho nhËn.

- So s¸nh sù h×nh thµnh liªn kÕt pi vµ liªn kÕt xÝch ma; liªn kÕt ®¬n vµ liªn kÕ- So s¸nh liªn kÕt trong çc lo¹i m¹ng tinh thÓ.- So s¸nh sù xen phñ trôc vµ xen phñ bªn- So s¸nh çc d¹ng lai ho¸ sp, sp2 vµ sp3.- So s¸nh kh¸i niÖm sè oxi hãa, ho¸ trÞ ®Ó hiÓu râ ý nghÜa çc kh¸i niÖm nµ

qu¸ tr×nh sö dông nã.NhiÒu vÊn ®Ò trõu t îng nh : sù xen phñ çc obitan, sù lai ho¸, çc lo¹i m¹ng

tinh thÓ,... GV cÇn t¨ng c êng sö dông nhiÒu h×nh ¶nh nhiÒu d íi d¹ng tranh vÏ, m«h×nh, phÇn mÒm m« pháng… .víi ng«n ng÷ ph¶i ®¬n gi¶n trong s¸ng gióp HS ddÔ t duy vµ t ëng t îng.

Gióp HS vËn dông kiÕn thøc vÒ liªn kÕt hãa häc ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®th«ng qua çc d¹ng bµi tËp cña ch ¬ng, nh»m m« t¶ ® îc h×nh d¹ng ph©n tö, viÕt c«ngthøc electron, c«ng thøc cÊu t¹o ph©n tö, d¹ng liªn kÕt trong ph©n tö,...®ång thêi gi¶i thÝch tÝnh chÊt c¬ b¶n cña mét sè chÊt ®¬n gi¶n hay th«ng dông.

VÝ dô: Gi¶i thÝch h×nh d¹ng ph©n tö vµ gãc liªn kÕt cña ph©n tö NH3,H2O,... Dùa vµokiÕn thøc vÒ lai hãa obitan nguyªn tö kÕt hîp víi lÝ thuyÕt vÒ sù ®Èy gi÷a electron chØ cã tÝnh chÊt ¶nh h ëng, cßn sù lai ho¸ obitan nguyªn tö ®ãng vai trß quyÕ®Þnh ®Õn h×nh d¹ng ph©n tö cña çc chÊt.Cô thÓ:a. Nguyªn nh©n h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc vµ qui t¾c b¸t tö

Çc nguyªn tö cã xu h íng kÕt hîp víi nhau ®Ó t¹o ra tr¹ng th¸i bÒn nhÊt tøc cã møc n¨ng l îng thÊp nhÊt (cã sù to¶ n¨ng l îng). VËn dông çc kiÕn thøc ®· häc giópHS gi¶i thÝch ® îc v× sao çc nguyªn tö khÝ tr¬ tån t¹i ë tr¹ng th¸i tù do mµ kh«ng c


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



27

liªn kÕt, trong khi ®ã çc nguyªn tö cña çc nguyªn tè kh¸c ph¶i liªn kÕt víi nhau thµnh ph©n tö hay tinh thÓ bÒn v÷ng.

Sö dông qui t¾c b¸t tö ®Ó gi¶i thÝch mét çc ®Þnh tÝnh sù h×nh thµnh çckÕt trong ph©n tö, ®ång thêi viÕt ® îc çc c«ng thøc cÊu t¹o cña nhiÒu hîp chÊt cña çcnguyªn tè thuéc chu k× 2. Tuy nhiªn trong nhiÒu tr êng hîp viÖc sö dông qui t¾c b¸t tö

®Ó gi¶i thÝch cÊu t¹o hîp chÊt cßn mang tÝnh g îng Ðp.Nh ta ®· biÕt, mét sè nguyªn tö ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n cã sè electron Ýt, do vËy trÞ th êng thÊp. Tuy nhiªn, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh (tr¹ng th¸i kÝch thÝelectron trong nguyªn tö cã sù di chuyÓn tõ ph©n líp gi¸p líp ngoµi cïng sang líp ngcïng t¹o thªm sè electron ®éc th©n nh»m liªn kÕt ® îc nhiÒu nguyªn tö kh¸c, do vËy cãnhiÒu sè hãa trÞ h¬n.b. Liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ

CÇn cho HS nhËn thøc râ b¶n chÊt cña liªn kÕt ion lµ sù t ¬ng t¸c tÜnh ®iÖn gi÷açc ion mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu. Çc hîp chÊt ion th êng ë d¹ng tinh thÓ cã ph©n tö rÊt

lín, cã liªn kÕt rÊt chÆt chÏ vµ kh«ng thÓ t¸ch riªng tõ ph©n tö. TÝnh chÊt cña liªnlµ kh«ng cã sù ®Þnh h íng vµ còng kh«ng cã tÝnh b·o hoµ.

B¶n chÊt cña liªn kÕt céng hãa trÞ lµ sù gãp chung çc electron ®Ó t¹o thµnh cÆp electron dïng chung. Nhê ®ã ta cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a liªn kÕt cétrÞ víi çc liªn kÕt kh¸c. TÝnh chÊt cña liªn kÕt céng hãa trÞ lµ cã tÝnh ®Þnh h íng vµ b·ohoµ.

- TÝnh ®Þnh h íng cña liªn kÕt céng hãa trÞ lµ do cÆp electron dïng chung ph©n bkho¶ng kh«ng gian gi÷a hai h¹t nh©n nguyªn tö trong ®ã cã sù xen phñ çc obitan. Cçc obitan cã tÝnh ®Þnh h íng trong kh«ng gian nªn sù ph©n bè çc cÆp electron chuncòng mang tÝnh ®Þnh h íng, v× vËy çc ph©n tö cã liªn kÕt céng hãa trÞ th êng cã ®é dµiliªn kÕt vµ gãc liªn kÕt gi÷a çc nguyªn tö trong ph©n tö lµ x¸c ®Þnh.

- TÝnh b·o hoµ ® îc x¸c ®Þnh bëi sè electron hãa trÞ tham gia h×nh thµnh liªn kÕt, liªn kÕt céng hãa trÞ chØ t¹o ra bëi mét cÆp electron cã spin ng îc nhau. Mçi nguyªn töcña nguyªn tè cã sè electron hãa trÞ lµ x¸c ®Þnh, do vËy sè liªn kÕt céng ho¸ trÞ còng lµ x¸c ®Þnh víi nguyªn tö cña nguyªn tè kh¸c.ë tr¹ng th¸i kÝch thÝch sè liªn kÕtcéng hãa trÞ cã thÓ nhiÒu h¬n sè electron ®éc th©n so víi tr¹ng th¸i c¬ b¶n, nh ng sè liªnkÕt tèi ®a còng chØ b»ng sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö.c. Kh¸i niÖm ho¸ trÞ vµ sè oxi hãa

- Mét sè luËn ®iÓm vÒ ho¸ trÞ cÇn l u ý:+ ThuyÕt cÆp ®iÓn tö cña Liuyt tÝnh hãa trÞ cña nguyªn tè theo sè liªn kÕt n ng cã

mét sè tr êng hîp kh«ng phï hîp víi qui t¾c b¸t tö.+ ThuyÕt Stayl¬- Lon®on tÝnh hãa trÞ theo sè electron ®éc th©n nh ng cã mét sè

tr êng hîp kh«ng phï hîp trong nguyªn tö cã sè liªn kÕt nhiÒu h¬n sè electron ®éc th


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



28

+ ThuuyÕt obitan ho¸ trÞ x¸c ®Þnh hãa trÞ nguyªn tè b»ng sè obitan tham giathµnh liªn kÕt. ThuyÕt nµy gi¶i thÝch ® îc v« sè tr êng hîp ngo¹i lÖ vÒ ho¸ trÞ trong çcqui luËt biÕn ®æi, nh ng kh«ng tiªn ®o¸n ® îc d¹ng h×nh häc cña çc ph©n tö.

ChÝnh v× vËy ®Ó xÐt ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè cÇn ®Æt nã vµo trong hîthÓ, çc d¹ng liªn kÕt cô thÓ gióp HS hiÓu ® îc ho¸ trÞ cña cïng mét nguyªn tè cã thÓ

® îc gäi lµ ®iÖn hãa trÞ hay céng hãa trÞ trong çc hîp chÊt kh¸c nhau. Trong çcchÊt ion, ®iÖn tÝch cña ion cã dÊu nªn ®iÖn ho¸ trÞ cã dÊu. Cßn trong hîp chÊt trÞ th× sè l îng çc liªn kÕt mµ nguyªn tö nguyªn tè ®ã tham gia lµ kh«ng mang dÊu ncéng hãa trÞ kh«ng cã dÊu.

- Kh¸i niÖm vÒ sè oxi hãa:+ Sè oxi hãa cña mét nguyªn tè trong ph©n tö lµ ®iÖn tÝch cña nguyªn tö

nguyªn tè ®ã trong ph©n tö nÕu gi¶ ®Þnh r»ng liªn kÕt gi÷a çc nguyªn tö trong phliªn kÕt ion.

+ Tõ gi¶ ®Þnh trªn, cho HS biÕt sè oxi hãa chØ mang tÝnh íc lÖ.

- So s¸nh :Néi dung Ho¸ trÞ Sè oxi hãa1. B¶n chÊtcña kh¸iniÖm

- Cho biÕt kh¶ n¨ng liªn kÕt cña métnguyªn tö nguyªn tè hãa häc víinguyªn tö cña nguyªn tè hãa häckh¸c.- § îc x¸c ®Þnh theo d¹ng liªn kÕtcña çc nguyªn tö trong hîp chÊt.- Ph¶n ¸nh ®óng tr¹ng th¸i cñanguyªn tö trong ph©n tö.

- Cho biÕt ®Æc ®iÓm sù chuyÓcÆp electron chung trong liªn kÕt gçc nguyªn tö nÕu gi¶ ®Þnh lµ liªnion.- Lµ sè qui íc.

- Kh«ng ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i cñnguyªn tö trong ph©n tö.

2. Gi¸ trÞ Lµ ®¹i l îng nguyªn víi :- Hîp chÊt céng hãa trÞ : kh«ng cãdÊu.- Hîp chÊt ion : cã dÊu (-) vµ (+).

- Cã dÊu (-), (+).- NhËn çc gi¸ trÞ : b»ng kh«nguyªn hoÆc ph©n sè.- NhiÒu tr êng hîp trÞ tuyÖt ®èi csè oxi hãa vµ ho¸ trÞ cña nguyªn tètrïng nhau.

3. ¦u ®iÓm - ThiÕt lËp ® îc c«ng thøc ph©n töcña mét chÊt cô thÓ: oxit, axit, baz¬,muèi.

- ThÓ hiÖn râ møc ®é chuyÓn eletrong ph©n tö.- M« t¶ ® îc b¶n chÊt cña ph¶n ønoxi hãa-khö, tõ ®ã:+ NhËn d¹ng ph¶n øng+ X¸c ®Þnh chÊt oxi hãa, chÊt khö+ C©n b»ng ph¶n øng.+ §Þnh nghÜa tæng qu¸t ph¶n øng.+ BiÓu th× sù kh¸c nhau gi÷a


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



29

nguyªn tö cïng mét nguyªn tè trong®¬n chÊt vµ hîp chÊt.

4. Chó ý - Trong mét sè tr êng hîp sè oxi hãa® îc x¸c ®Þnh nhê c«ng thøc cÊu tVÝ dô : H2SO4.

d. Sù lai ho¸ çc obitan (AO) nguyªn tö- Theo Pauli, khi çc nguyªn tö tham gia vµo liªn kÕt çc electron hãa trÞ cña nguyªn tö kh«ng tham gia riªng rÏ mµ çc hµm sãng cña chóng tæ hîp víi nhau mçch tèt nhÊt ®Ó h×nh thµnh liªn kÕt bÒn nhÊt. §ã lµ hiÖn t îng lai ho¸. CÇn ph©n biÖt choHS:

+ Çc obitan tham gia vµo lai ho¸ ph¶i cã n¨ng l îng gÇn b»ng nhau.+ Sè obitan lai hãa b»ng tæng sè çc obitan tham gia lai hãa.+ Çc obitan lai hãa cã kÝch th íc, h×nh d¹ng hoµn toµn gièng nhau nh ng ®Þnh

h íng kh¸c nhau trong kh«ng gian.

VÝ dô: Gi¶i thÝch d¹ng h×nh häc vµ gãc liªn kÕt cña ph©n tö NH3.Dùa vµo thuyÕt lai ho¸vµ thuyÕt ®Èy electron : Trong ph©n tö NH3, cã sù tæ hîp

1obitan s vµ 3 obitan p cña nguyªn tö nit¬ t¹o thµnh 4 obitan th¸i lai hãa sp3 ®Þnh h íngtõ t©m ®Õn 4 ®Ønh cña h×nh tø diÖn ®Òu. VÒ nguyªn t¾c gãc liªn kªt trong p109028, nh ng do nguyªn tö nit¬ cßn 1 obitan cã 1 cÆp electron kh«ng liªn kÕt bÞ hmét h¹t nh©n nªn chiÕm vïng kh«ng gian lín h¬n lµm cho gãc liªn kÕt trong ph©NH3 lµ 1070.e. §é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt hãa häc

CÇn chó ý ®Õn ý nghÜa cña kh¸i niÖm ®é ©m ®iÖn ®Ó x¸c ®Þnh ®é ph©kÕt trong ph©n tö, ®é ph©n cùc cña ph©n tö, d¹ng liªn kÕt trong ph©n tö çc chÊt.

Dïng ®é ©m ®iÖn chØ x¸c ®Þnh ® îc ®é ph©n cùc cña tõng liªn kÕt trong ph©n tMuèn x¸c ®Þnh ®é ph©n cùc cña ph©n tö ph¶i chó ý ®Õn toµn bé çc t¸c ®éng ccña çc lùc cã trong ph©n tö vµ sù ph©n bæ ®iÖn tÝch cña chóng.

CÇn nhÊn m¹nh qui íc hiÖu ®é ©m ®iÖn ®óng víi nhiÒu tr êng hîp, tuy nhiªnmét sè tr êng hîp kh¸c lµ kh«ng tho¶ ®¸ng.

VÝ dô víi HF, nÕu xÐt theo hiÖu ®é ©m ®iÖn th× liªn kÕt gi÷a H vµ F lµ liªnh ng thùc tÕ liªn kÕt gi÷a H vµ F lµ liªn kÕt céng hãa trÞ cã cùc. 2.1.4.4 Thùc hµnh: ThiÕt kÕ kÕ ho¹ch bµi d¹y cô thÓ Bµi 16:

Kh¸i niÖm vÒ liªn kÕt hãa häcLiªn kÕt ion

I. Môc tiªuKi>n thM c Hi2u :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



30

- Khái nim liên k (t hoá h&c, quy tPc bát tB.- S1 t8o thành ion âm (anion), ion d,. ng (cation), ion4. n nguyên tB, ion4a nguyên

tB, s1 t8o thành liên k (t ion.- *Hnh ngh X a liên k (t ion.

Bi(t 4,- c khái ni m tinh th2 ion, m8ng tinh th2 ion, tính chJt chung c/ a h- p chJt ion.

K 8 nNng - Vi(t 4,- c cJu hình electron c/ a ion4. n nguyên tB c$ th2.- ViÕt ® îc c«ng thøc electron (CT e), c«ng thøc cÊu t¹o(CTCT) cña mét sè ph©n - Xác4Hnh ion4. n nguyên tB, ion4a nguyên tB trong mFt phân tB chJt c$ th2

II. ChuÈn bÞ- Tranh ¶nh, phiÕu häc tËp...- MÉu vËt tinh thÓ NaCl hoÆc m« h×nh tinh thÓ NaCl.

III . ThiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häcHo¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS

Ho¹t ®éng 1. Tæ chøc t×nh huèng häc tËp GV: T¹i sao trong tù nhiªn nguyªn tö cña çc nguyªn tè tån t¹i chñ yÕu d íi d¹ng ph©n töhoÆc tinh thÓ. Nh ph©n tö NaCl, ph©n tö O2 bÒn v÷ng. Sù kÕt hîp ®ã gäi lµ liªn kÕt häc. VËy liªn kÕt hãa häc lµ g×? Cã mÊy kiÓu liªn kÕt hãa häc? B¶n chÊt cña çc kÕt ®ã nh thÕ nµo?Ho¹t ®éng 2. Kh¸i niÖm liªn kÕt hãa häc - GV ®Æt vÊn ®Ò : v× sao oxi kh«ng tån t¹id íi d¹ng nguyªn tö mµ tån t¹i d íi d¹ng

ph©n tö O2 bÒn v÷ng? V× sao ph©n tö NaCltån t¹i d íi d¹ng tinh thÓ bÒn v÷ng? Sù kÕthîp ®ã ng êi ta gäi lµ liªn kÕt hãa häc. VËyliªn kÕt hãa häc lµ g×?- GV th«ng b¸o nguyªn nh©n h×nh thµnhph©n tö hay tinh thÓ.- GV cho HS viÕu cÊu h×nh e cña He (Z = 2);Ne (Z = 10) th¶o luËn c¶ líp vÒ ®Æc ®iÓm cñalíp e ngoµi cïng.

- GV gîi ý ®Ó HS ph¸t biÓu qui t¾c b¸t tö

- HS tr×nh bµy kh¸i niÖm liªn kÕt hãa h

nh trong s¸ch gi¸o khoa.

- C¶ líp th¶o luËn vµ rót ra nhËn xÐt ®®iÓm líp e ngoµi cïng.

- HS ph¸t biÓu néi dung qui t¾c b¸t tö troSGK

Ho¹t ®éng 3: Sù h×nh thµnh ion - GV chia líp thµnh 4 nhãm vµ th¶o luËnphiÕu häc tËp sè 1 theo sù ph©n c«ng - Nhãm 1 vµ 2: th¶o luËn c©u 1 vµ

- Nhãm 3 vµ 4: th¶o luËn c©u 3 vµ 4- §¹i diÖn çc nhãm lªn lªn tr×nh bµy


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



31

- GV kÕt luËn sù h×nh thµnh ion, ion d ¬ngvµ ion ©m vµ çch gäi tªn.- GV ® a ra mét sè vÝ dô : ion d ¬ng Mg2+;Al3+; ion ©m O2–-; Cl – , SO4

2-– , NH4+, NO3

–

,...chØ ra çc ®¬n ion, ®a ion vµ yªu cÇu HS

ph¸t biÓu thÕ nµo lµ ion ®a, ion ®¬n nguyªntö?- GV kÕt luËn vÒ sù h×nh thµnh ion

- HS l¾ng nghe GV ph©n lo¹i, nghiªn cSGK vµ tr¶ lêi c©u hái.

Ho¹t ®éng 4 : Sù t¹o thµnh liªn kÕt ion cña ph©n tö 2 nguyªn tö

- GV chia líp thµnh 4 nhãm vµ ph©n c«ngth¶o luËn theo phiÕu häc tËp sè 2.

- GV chØ ®Þnh ®¹i diÖn nhãm 1 vµ 4 lªntr×nh bµy

- Nhãm 1 : th¶o luËn c©u 1 vµ 5- Nhãm 2 : th¶o luËn c©u 2 vµ 5- Nhãm 3 : th¶o luËn c©u 3 vµ 5- Nhãm 4 : th¶o luËn c©u 4 vµ 5

- §¹i diÖn nhãm lªn tr×nh bµy, çc nhãmkh¸c bæ sung vµ nhËn xÐt.Ho¹t ®éng 5: Sù t¹o thµnh liªn kiÕt ion trong ph©n tö nhiÒu nguyªn tö - GV h íng dÉn th¶o luËn nhãm theo phiÕuhäc tËp sè 3.

- GV: Tõ 2 thÝ dô trªn cho biÕt liªn kÕt ionlµ g×?

- Nhãm 1 : th¶o luËn c©u 1 vµ 5- Nhãm 2 : th¶o luËn c©u 2 vµ 5- Nhãm 3 : th¶o luËn c©u 3 vµ 5- Nhãm 4 : th¶o luËn c©u 4 vµ 5- §¹i diÖn nhãm lªn tr×nh bµy, çc nhãmkh¸c bæ sung vµ nhËn xÐt.

- HS Rót ra kÕt luËn vÒ sù h×nh thµnhkÕt ionHo¹t ®éng 6: Tinh thÓ vµ m¹ng tinh thÓ - GV h íng dÉn HS quan s¸t tinh thÓ vµm¹ng tinh thÓ (cã thÓ xem m« h×nh, tranh¶nh, phÇn mÒm...), nghiªn cøu SGK ®Ó hiÓukh¸i niÖm tinh thÓ vµ m¹ng tinh thÓ.- GV cho HS quan s¸t m« h×nh tinh thÓNaCl,cho HS thÊy thÕ nµo lµ nót m¹ng. YªucÇu HS m« t¶ cÊu tróc tinh thÓ NaCl cãh×nh g×? Çc ion ph©n bè nh thÕ nµo?- GV bæ sung: ®Ó ®¬n gi¶n chØ viÕt NaCl- GV: Tõ kiÕn thøc thùc tÕ h·y cho biÕt tinhthÓ muèi ¨n cã ®Æc diÓm g× vÒ tÝnh bÒn,nhiÖt ®é nãng ch¶y.- GV bæ sung: çc hîp chÊt ion tan nhiÒu

- HS quan s¸t vµ th¶o luËn chung trªn lípSau ®ã ®¹i diÖn nhãm lªn ph¸t biÓu, cnhãm cßn l¹i bæ sung.

-

HS l¾ng nghe, quan s¸t m« h×nh vµ tr¶çc c©u hái cña GV:+ cÊu tróc h×nh lËp ph ¬ng.+ Mét ion Na+ ® îc bao quanh 6 ion Cl- vµng îc l¹i.

- HS :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



32

trong n íc vµ dÉn ®iÖn (khi nãng ch¶y vµkhi hßa tan), vµ kh«ng dÉn ®iÖn( khi ë tr¹ngth¸i r¾n).- GV: T¹i sao tinh thÓ ion l¹i cã nh÷ng tÝnhchÊt ®Æc biÖt kÓ trªn?

+ d¹ng tinh thÓ th× bÒn, t0nc vµ t0s kh¸ cao.

+ tr¹ng th¸i h¬i : ë d¹ng ph©n tö riªng rÏ

- HS gi¶i thÝch do

+ lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ion+ liªn kÕt ion lµ liªn kÕt bÒn,Ho¹t ®éng 7: Cñng cè vµ giao bµi tËp vÒ nhµ

PhiÕu häc tËp sè 1Cho biÕt nguyªn tè Na (Z = 11); F (Z = 7).1. H·y gi¶i thÝch v× sao c¸c nguyªn tö trung hßa vÒ ®iÖn.2. NÕu nguyªn tö Na nh êng 1 electron, F nhËn thªm 1 electron. H·y tÝnh ®iÖn tÝch cßn l¹i cña nguyªn tö.3. ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè Na vµ F.¸ p dông qui t¾c b¸t tö chobiÕt kh¶ n¨ng nh êng vµ nhËn e cña Na vµ F.4. Rót ra kÕt luËn vÒ sù h×nh thµnh ion, ion d ¬ng, ion ©m.

PhiÕu häc tËp sè 21. ¸ p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö NaCl khi 2 nguNa vµ Cl tiÕp xóc víi nhau?2. ¸ p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö KBr khi 2 nguK vµ Br tiÕp xóc víi nhau?

3. ¸ p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö MgO khi 2 nguMg vµ O tiÕp xóc víi nhau?4. ¸p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö FeS khi 2 nguFe vµ S tiÕp xóc víi nhau?5. Rót ra kh¸i niÖm vÒ liªn kÕt ion.

PhiÕu häc tËp sè 31. ¸ p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö Na2O khi 2 nguyªn töNa vµ O tiÕp xóc víi nhau?

2. p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö CaCl2 khi 2 nguyªn töCa vµ Cl tiÕp xóc víi nhau?3. ¸ p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö K2S khi 2 nguyªn tö Kvµ S tiÕp xóc víi nhau?4. ¸p dông qui t¾c b¸t tö, viÕt s¬ ®å t¹o thµnh liªn kÕt cña ph©n tö MgCl2 khi 2 nguyªn töMg vµ Cl tiÕp xóc víi nhau?5. Rót ra kh¸i niÖm vÒ liªn kÕt ion.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



33

2.1.5 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc ch ¬ng " p h¶n øng hãa häc" 2.1.5.1 Môc tiªu cña ch ¬ng1. VÒ kiÕn thøcBiÕt :

- Sù thay ®æi sè oxi ho¸ cña çc nguyªn tè trong çc ph¶n øng ®· häc.- Çc kh¸i niÖm chÊt oxi ho¸, chÊt khö, sù oxi ho¸, sù khö, ph¶n øng oxi ho¸ khö.- Ph©n biÖt ph¶n øng oxi ho¸- khö víi ph¶n øng kh«ng ph¶i lµ ph¶n øng oxi ho¸-

HiÓu :ThÕ nµo lµ ph¶n øng oxi ho¸- khö trªn quan ®iÓm sù nh êng, thu electron hoÆc sùthay ®æi sè oxi ho¸. 2. VÒ kÜ n¨ng

- X¸c ®Þnh sè oxi ho¸ ®Ó t×m chÊt khö, chÊt oxi ho¸.- C©n b»ng ph ¬ng tr×nh hãa häc cña ph¶n øng oxi ho¸- khö theo ph ¬ng ph¸p th¨ng

b»ng electron.- So s¸nh quan niÖm vÒ ph¶n øng oxi ho¸- khö dùa trªn :

+ Sù kÕt hîp vµ sù nh êng electron+ Sù nh êng vµ thu electron+ Sù thay ®æi sè oxi ho¸, tõ ®ã n¾m ® îc b¶n chÊt cña ph¶n øng oxi ho¸ khö.

- BiÓu diÔn ph ¬ng tr×nh nhiÖt ho¸ häc. 3. VÒ th¸i ®é :Gi¸o dôc ®øc tÝnh cÈn thËn chÝnh x¸c. HiÓu ® îc vai trß cña ph¶n øng oxiho¸- khö vµ nhiÖt cña ph¶n øng ho¸ häc trong ®êi sèng vµ trong kÜ thuËt ®Ó cã ý g×n vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr êng. 2.1.5.2 CÊu tróc néi dung cña ch ¬ng

a. CÊu tróc : KiÕn thøc c¬ b¶n cña ch

¬ng ®

îc tãm t¾t theo s¬ ®å d

íi ®©y

Ph¶n ønghãa häc

Ph¶n øngoxi hãa- khö

Ph©n lo¹i ph¶n øngtrong hoa häc v« c¬

Ph¶n øng:ho¸ hîp,ph©n huû,thÕ, trao®æi

- Ph¶n øng gi÷a kim lo¹i

Kh¸i niÖm: ChÊt khö,chÊt oxi ho¸, qu¸ tr×nhkhö, qu¸ tr×nh oxi ho¸

LËp PTHH cña ph¶nøng oxi ho¸-khö

ý nghÜa cña ph¶n

øng oxi ho¸- khöPh¶n øng cã sù thay ®æivµ ph¶n øng kh«ng cãsù thay ®æi sè oxi ho¸

Ph¶n øng to¶ nhiÖt vµph¶n øng thu nhiÖt


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



34

b. Nh÷ng ®iÓm cÇn l u ý khi d¹y häc- VÒ kh¸i niÖm sè oxi hãa+ Víi s¸ch gi¸o khoa cò, kh¸i niÖm vÒ sè oxi ho¸ ® îc häc sau khi ®· ®Þnh nghÜa

vÒ ph¶n øng oxi ho¸ - khö nªn ch a nªu bËt ® îc b¶n chÊt cña ph¶n øng oxi ho¸ - khö lµcã sù thay ®æi sè oxi ho¸.

+ Víi s¸ch gi¸o khoa c¬ b¶n kh¸i niÖm vÒ sè oxi ho¸®· ® îc giíi thiÖu ë ch ¬ngLiªn kÕt hãa häc, do vËy ë ch ¬ng nµy kh¸i niÖm vÒ chÊt khö, chÊt oxi ho¸, ph¶n øoxi ho¸- khö ®· nªu bËt ® îc b¶n chÊt cña ph¶n øng lµ sù chuyÓn dÞch electron.

+ Víi s¸ch gi¸o khao n©ng cao bæ sung thªm kiÕn thøc vÒ nhiÖt ho¸ häc vµ

viÕt ph ¬ng tr×nh nhiÖt ho¸ häc. §©y lµ phÇn kiÕn thøc míi vµ khã ®èi víi HS.- VÒ ®Þnh nghÜa ph¶n øng oxi ho¸ khö

+ S¸ch gi¸o khoa cò: “Ph¶n øng oxi ho¸ khö lµ ph¶n øng ho¸ häc trong ®ã ngutö hoÆc ion nµy nh êng electron cho nguyªn tö hoÆc ion kh¸c”. §Þnh nghÜa nµy chØtrong mét sè tr êng hîp thÝ dô kim lo¹i t¸c dông víi phi kim, trong ®ã kim lo¹i nh êngelectron ®Ó biÕn thµnh ion d ¬ng cßn phi kim thu electron biÕn thµnh ion ©m, hai mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu hót nhau t¹o thµnh hîp chÊt ion. §Þnh nghÜa ®ã kh«ntrong tr êng hîp phi kim t¸c dông víi phi kim t¹o hîp chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ nh :

S + O2 0t → SO2 hay 2H2 + O2

0t → 2H2Oë hai ph¶n øng trªn, çc nguyªn tö gãp chung electron ®Ó t¹o ra hîp chÊt

liªn kÕt céng ho¸ trÞ, trong ®ã ®«i electron chung sÏ lÖch vÒ phÝa nguyªn tö cã®iÖn lín h¬n.

Trong çc hîp chÊt ion do sù chuyÓn electron kh«ng x¶y ra hoµn toµn nªn vÉmét phÇn céng hãa trÞ. Ch¼ng h¹n hîp chÊt ion ®iÓn h×nh nh CsCl vÉn cã25% tÝnh céngho¸ trÞ. V× vËy kh«ng thÓ cho r»ng cã sù nh êng h¼n vµ thu h¼n electron.

+ S¸ch gi¸o khoa míi : Ph¶n øng oxi ho¸- khö lµ ph¶n øng ho¸ häc trong ®ã cãchuyÓn dÞch electron gi÷a çc chÊt ph¶n øng (chÊt : nguyªn tö, ph©n tö, ion).

- VÒ kiÕn thøc träng t©m cña ch

¬ng ®ã lµ lËp ph

¬ng tr×nh cña ph¶n øng oxi ho¸ khötheo ph ¬ng ph¸p th¨ng b»ng eletron. B íc khã nhÊt trong qu¸ tr×nh lµ ®iÒn hÖ sè vph ¬ng tr×nh ph¶n øng, HS kh«ng biÕt ph¶i ®iÒn hÖ sè vµo chÊt nµo tr íc chÊt nµo saunhÊt lµ víi çc ph¶n øng cho nhiÒu s¶n phÈm hoÆc cã chÊt tham gia vµo ph¶n øngtrß nh m«i tr êng.

- ë s¸ch gi¸o khoa míi viÖc ph©n lo¹i ph¶n øng trong ho¸ häc v« c¬ th× cô thÓvµ cã vËn dông ® îc kiÕn thøc ®· häc. §©y lµ phÇn kiÕn thøc kh«ng khã víi HS.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



35

- Mét sè nguyªn tè thÓ hiÖn nhiÒu sè oxi ho¸ (S, N, Cl…) th× viÖc gi¶i thÝch çc sèoxi ho¸ vµ chØ ra sè oxi ho¸ bÒn lµ khã kh¨n v× ph¶i sö dông kiÕn thøc vÒ sù obitan.

VÝ dô : Gi¶i thÝch çc sè oxi ho¸ bÒn cña l u huúnh : -2, 0, +4, +6.Tõ çc sè oxi hãa bÒn nªu trªn cã thÓ kÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng oxi ho¸- khö cñ u

huúnh trong çc hîp chÊt vµ x©y dùng s¬ ®å m« t¶ qu¸ tr×nh oxi ho¸ - khö gi÷a coxi ho¸ cña l u huúnh.GV gióp HS n¾m ® îc çc sè oxi ho¸ cña çc nguyªn tè : S, Cl, Fe, N, Cu, P…sÏ

gióp hä tù x©y dùng ® îc çc ph¶n øng oxi ho¸- khö vµ dù ®o¸n ® îc chiÒu h íng cñaph¶n øng oxi ho¸- khö th êng gÆp. 2.1.5.3 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc

KiÕn thøc cña ch ¬ng Ph¶n øng ho¸ häc ® îc khai th¸c chñ yÕu dùa trªn nÒn t¶ngnh÷ng kiÕn thøc mµ HS ®· cã. KiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, liªn kÕt ho¸ häc, ho¸ ® îc HS vËn dông ®Ó ph©n tÝch t×m ra b¶n chÊt cña chÊt khö, chÊt oxi ho¸, s

oxi ho¸, ph¶n øng oxi ho¸ - khö sau ®ã tæng hîp vµ kh¸i qu¸t ho¸ ®Ó h×nh thµnhthøc míi.

GV nªn sö dông nhiÒu bµi tËp, nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, víi møc ®é tõ dÔ ®Õ®Ó HS x¸c ®Þnh thµnh th¹o sè oxi ho¸, n¾m v÷ng çc kh¸i niÖm míi vµ lËp ® îc ph ¬ngtr×nh ph¶n øng oxi ho¸ khö.

T¨ng c êng çc ho¹t ®éng nghiªn cøu theo nhãm, trong ®ã HS chñ ®éng lµm vph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña m×nh.

GV nªn vËn dông ph ¬ng ph¸p so s¸nh, nªu vÊn ®Ò, gîi më tõ ®ã dÉn d¾t HSm×nh tham gia vµo çc qu¸ tr×nh sau :a. H×nh thµnh çc kh¸i niÖm chÊt khö, chÊt oxi ho¸, sù khö, sù oxi ho¸

- H×nh thµnh kh¸i niÖm míi vÒ sù oxi hãa: Cho HS nh¾c l¹i ®Þnh nghÜa sù oxi ho¸líp 8 (lµ sù t¸c dông cña mét chÊt víi oxi). Yªu cÇu HS x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ vµ t×m rchÊt cña sù oxi ho¸

ThÝ dô : 2Mg + O2 → 2 MgO hoÆc Mg + Cl2 → MgCl2

Trong ®ã: Mg → +2

Mg + 2eQua ®ã HS rót ra kh¸i niÖm míi : Sù oxi ho¸ (qu¸ tr×nh oxi hãa) lµ sù nh êng

electron hay lµm t¨ng sè oxi hãa cña chÊt ®ã. - H×nh thµnh kh¸i niÖm míi vÒ sù khö : Cho HS nh¾c l¹i kh¸i niÖm sù khö ë

LÊy vÝ dô vµ yªu cÇu HS x¸c ®Þnh sù thay ®æi sè oxi ho¸ tr íc vµ sau ph¶n øng. ThÝ dô: CuO + H2 → Cu + H2O

HS nhËn xÐt sù thay ®æi sè oxi ho¸ cña ®ång. B¶n chÊt sù thay ®æi lµ do ®electron. Nh vËy, kh¸i niÖm míi: Sù khö (qu¸ tr×nh khö) lµ sù nhËn electron hay lµmgi¶m sè oxi hãa cña chÊt ®ã.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



36

- H×nh thµnh kh¸i niÖm míi vÒ chÊt khö, chÊt oxi ho¸: Cho HS nh¾c l¹i quan niÖm cò,sau ®ã chØ ra b¶n chÊt :

+ ChÊt nh êng electron lµ chÊt khö (chÊt bÞ oxi ho¸), chÊt cã sè oxi hãa t¨ng.+ ChÊt thu electron lµ chÊt oxi ho¸ (chÊt bÞ khö ), chÊt cã sè oxi hãa gi¶m.Tõ ®ã, GV yªu cÇu HS nªu ®Þnh nghÜa: “ChÊt khö lµ chÊt nh êng electron, chÊt oxi

ho¸ lµ chÊt thu electron”. GV còng cã thÓ chØ ra çch ghi nhí cho HS nh : “ChÊt khö lµchÊt cho electron, chÊt oxi hãa lµ chÊt nhËn electron” hay “ Khö- cho, O – nhËn”, .b. Khai th¸c çc néi dung vÒ sè oxi ho¸

GV tæ chøc cho HS hoÆc nhãm HS theo çc chuyªn ®Ò tù chän, çc bµi tËp lvµ cã thÓ tiÕn hµnh trong giê luyÖn tËp.

ThÝ dô: Bµi tËp vÒ x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ cña l u huúnh trong çc hîp chÊt sau:FeS2, SO2, SO3, H2S2O3, Na2S2O3, Na2S2, S2Cl2, H2S2O8.

Trong ®ã:- Gi¶i thÝch çc sè oxi ho¸ bÒn cña l u huúnh?

- ChØ ra nh÷ng sè oxi ho¸ nµo ®Æc tr ng nhÊt (bÒn)?- BiÓu diÔn çc sè oxi ho¸ ®ã trªn trôc sè?- Rót ra kÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng oxi ho¸ - khö cña l u huúnh?- LËp s¬ ®å m« t¶ qu¸ tr×nh oxi ho¸ - khö gi÷a çc sè oxi ho¸ cña l u huúnh?- Dùa vµo s¬ ®å ®ã viÕt çc ph ¬ng tr×nh nh êng thu electron thÓ hiÖn çc qu¸

tr×nh trªn?- VËn dông : khai th¸c sè oxi ho¸ cña çc halogen, nito, photpho, s¾t, ®ång…

c. LËp ph ¬ng tr×nh ho¸ häcLËp ph ¬ng tr×nh hãa häc lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu chÝnh cña néi dung ch ¬ng

Ph¶n øng ho¸ häc. ViÖc c©n b»ng nhanh chÝnh x¸c mét ph¶n øng hãa häc nãi chuph¶n øng oxi ho¸- khö nãi riªng kh«ng dÔ dµng vµ trong mét tiÕt ch a thÓ ®ßi hái HS cã® îc nh÷ng kÜ n¨ng thµnh th¹o. ChÝnh v× vËy, mét trong nh÷ng çch gióp HS n¾thøc cña bµi nhanh vµ chÝnh x¸c, GV cã thÓ d¹y theo s¬ ®å d íi ®©y.

ChÊt khö :Nh êng electron(sè oxi ho¸ t¨ng)

ChÊt oxihóa:NhËn electron(Sè oxi ho¸ gi¶m)

Nguyªn tö → ion d ¬ng

Ion

ion d ¬ng

Ion ©m

→ ion d ¬ng cã ®iÖn tÝch lín h¬n

→ ion ©m cã ®iÖn tÝch lín h¬n(trÞ sè tuyÖt ®èi nhá h¬n) → nguyªn tö

→ ion d ¬ngNguyªn tö → ion ©m

Ion

Ion ©m → ion ©m cã ®iÖn tÝch nhá h¬n

→ ion d ¬ng cã ®iÖn tÝch nhá h¬n → nguyªn tö → ion ©mion d ¬ng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



37

- X¸c ®Þnh chÊt khö, chÊt oxi hãa vµ sè oxi ho¸ cña çc chÊt trong ph¶n øng§a sè HS th êng x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ cña tÊt c¶ çc chÊt trong ph¶n øng råi míi t

ra chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸, nh thÕ sÏ mÊt nhiÒu thêi gian. §Ó gióp HS nhanh chãng t

ra sù thay ®æi sè oxi ho¸ cña çc chÊt GV cã thÓ h íng dÉn nh sau: + NÕu nguyªn tö hi®ro, oxi, kim lo¹i trong ph¶n øng kh«ng thay ®æi d¹ng kÕth× sè oxi ho¸ cña chóng sÏ kh«ng thay ®æi nªn kh«ng cÇn xÐt.

+ Çc kim lo¹i nhãm A khi tham gia ph¶n øng th× sè oxi ho¸ cña chóng trong hîp chÊt b»ng ®óng sè thø tù cña nhãm.

ThÝ dô : KMnO4 + HCl → MnCl2 + Cl2 + H2Oë ph¶n øng trªn ta nhËn thÊy: hi®ro, oxi, kali tr íc vµ sau ph¶n øng ®Òu ë d¹ng ph©n

tö cña hîp chÊt, nªn sè oxi ho¸ cña chóng kh«ng thay ®æi. V× vËy chØ cÇn x¸c ®thay ®æi sè oxi ho¸ cña mangan vµ clo.

Trong ph¶n øng nµy Mn+7 chuyÓn thµnh Mn+2 ion d ¬ng biÕn thµnh ion d ¬ng cã®iÖn tÝch nhá h¬n (hay sè oxi hãa gi¶m), vËy Mn+7 lµ chÊt oxi ho¸ nªn nã thu electron.Cßn 2Cl_ chuyÓn thµnh 0

2Cl , nh vËy ion ©m biÕn thµnh nguyªn tö (ph©n tö), sè oxi t¨ng. Do ®ã Cl_ lµ chÊt khö vµ nã nh êng electron.

- ViÕt qu¸ trÝnh oxi hãavµ qu¸ tr×nh khö, c©n b»ng mçi qu¸ tr×nhGV ph¶i nhÊn m¹nh viÖc “C©n b»ng mçi qu¸ tr×nh”

Mn+7 + 5e → Mn+2 (sù khö)2Cl- →Cl2 + 2e (sù oxi ho¸)

Ph¶i c©n b»ng qu¸ tr×nh oxi ho¸ ion Cl- →Cl0. V× clo t¹o ra ë d¹ng ®¬n chÊt, ph©n tgåm hai nguyªn tö v× vËy ph¶i cÇn hai ion Cl- ®Ó nh êng ®i hai electron thµnh Cl2.

Cã 2 çch gióp HS nhanh chãng t×m ra sè electron nh êng vµ nhËn :Çch 1: X©y dùng thang electron gièng nh mét trôc sè ®Ó t×m ra sè e trao ®æi.Çch 2 (dïng ®Ó c©n b»ng çc ph¶n øng oxi hãa- khö cã hÖ sè b»ng ch÷) : LÊ

oxi ho¸ cña chÊt tham gia ph¶n øng trõ ®i sè oxi ho¸ cña chÊt t¹o thµnh. NÕu kÕt qbao nhiªu th× ®ã lµ sè electron nh êng ®i, nÕu kÕt qu¶ d ¬ng bao nhiªu th× ®ã lµ sèelectron nhËn vµo bÊy nhiªu. Tõ thÝ dô trªn ta thÊy:

Mn+7 → Mn+2 7- (+2) = +5 : nhËn 5eCl- → Cl0 -1 - 0 = -1 : nh êng 1e

ThÝ dô: C©n b»ng ph¶n øng : Fe + HNO3 → Fe(NO)3 + NxOy + H2OFe → Fe+3 : 0- (+3) = -3 : nh êng 3 e.

N+5 → 2y+x N : +5- (+2y

x) = + 5x-2y

x: nhËn5x-2y

xe

- T×m hÖ sè ®ång thêi cho chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸ b»ng çch t×m béi chung nhcña çc cña sè electron trao ®æi


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



38

- §iÒn hÖ sè çc chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸HS th êng kh«ng biÕt ®iÒn hÖ sè chÊt nµo tr íc chÊt nµo sau vµ c©n b»ng theo thø tù

nµo. Thµnh c«ng cña viÖc h íng dÉn çch c©n b»ng ® îc quyÕt ®Þnh ë b íc nµy. Muènnhanh vµ chÝnh x¸c GV ph¶i h íng dÉn HS lµm theo thø tù sau :

+ ChÊt nµo sau ph¶n øng chØ biÕn ®æi mét d¹ng kÕt hîp th× c©n b»ng tr íc. ChÊt nµo

biÕn ®æi nhiÒu d¹ng kÕt hîp th× c©n b»ng chÊt ®ã sau.+ Khi c©n b»ng chÊt nµo tr íc th× ®iÒn hÖ sè trong s¬ ®å cña nã vµo vÕ tr¸i cña øng råi c©n b»ng nguyªn tè ë vÕ ph¶i.

+ Khi c©n b»ng chÊt nµo sau th× l¹i ® a hÖ sè trong s¬ ®å vµo vÕ ph¶i cña ph ¬ngtr×nh tr íc råi c©n b»ng çc nguyªn tè ë vÕ tr¸id. Mét sè néi dung më réng

- Mét sè chÊt khö th êng gÆp : kim lo¹i, H2, HI, Fe+2, H2S, NH3, C, CO, HCl.- Mét sè chÊt oxi ho¸ th êng gÆp : F2, O2, O3, Cl2, HClO, KClO3, H2SO4(®Æc nãng),

HNO3, MnO2, K2Cr2O7.

- Dùa vµo ®Æc ®iÓm chÊt khö, chÊt oxi ho¸ ng êi ta ph©n lo¹i ph¶n øng oxi ho¸ - khönh sau :

+ ChÊt khö vµ chÊt oxi ho¸ n»m ë çc chÊt kh¸c nhau.+ Ph¶n øng oxi ho¸ - khö néi ph©n tö : ChÊt khö vµ chÊt oxi ho¸ kh¸c nhau nh ng ë

trong cïng mét ph©n tö+ Ph¶n øng tù oxi ho¸ tù khö : Mét nguyªn tè võa lµ chÊt oxi ho¸ võa lµ chÊt khë mét sè ph¶n øng oxi ho¸- khö ngoµi chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸ cßn cã chÊt kh

thay ®æi sè oxi ho¸, chÊt ®ã ®ãng vai trß lµ m«i tr êng.e. Ph©n lo¹i ph¶n øng trong ho¸ v« c¬

GV tæ chøc cho HS tù ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi dùa vµo sè oxi ho¸ ®Ó ph©çc ph¶n øng ®· ® îc häc. GV nªn h íng dÉn HS tæng kÕt kiÕn thøc cña ch ¬ng theo s¬®å (hoÆc theo b¶n ®å tõ duy) :

f. NhiÖt ph¶n øng

Mét sè ph¶nøng ho¸ hîp

Ph¶n øng thÕtrong ho¸ häcv« c¬

Mét sèph¶n øngph©n huû

Ph¶n øngtrao ®æi

Mét sèph¶n øngho¸ hîp

Mét sèph¶nøng

Ph¶n øng kh«ng cã

sù thay ®æi sè oxi ho¸

Ph¶n øng cã

sù thay ®æi sè oxi ho¸

Ph¶n øng ho¸ häc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



39

Khi d¹y vÒ ph¶n øng to¶ nhÞªt vµ ph¶n øng thu nhiÖt trong s¸ch gi¸o khoa cao, GV cã thÓ yªu cÇu HS lÊy çc vÝ dô trong cuéc sèng vÒ ph¶n øng to¶ nhiÖt vøng thu nhiÖt hoÆc m« t¶ thÝ nghiÖm ®èt d©y Mg vµ ®èt ® êng kÝnh. Trong ®ã, ®èt d©Mg chØ cÇn cung cÊp nhiÖt ban ®Çu cßn ®èt ® êng kÝnh th× ph¶i cung cÊp nhiÖt liªn tôSë dÜ cã sù kh¸c nhau lµ do ph¶n øng ®èt Mg lµ ph¶n øng to¶ nhiÖt nªn chØ cÇn c

nhiÖt ban ®Çu cßn ph¶n øng ®èt ® êng kÝnh lµ ph¶n øng thu nhiÖt nªn ph¶i cung cnhiÖt liªn tôc trong qu¸ tr×nh ®èt. Tõ ®ã, HS cã thÓ tù rót ra ®Þnh nghÜa vÒ ph¶nhiÖt vµ ph¶n øng thu nhiÖt.

Khi d¹y vÒ ph ¬ng tr×nh nhiÖt ho¸ häc GV kh«ng nªn so s¸nh víi çch kÝ hiÖunªn ®Ó HS chØ biÕt mét çch kÝ hiÖu míi mµ th«i, víi qui íc:

- Ph¶n øng thu nhiÖt th×∆H > 0.- Ph¶n øng to¶ nhiÖt th×∆H < 0.

CÇn nhÊn m¹nh phÇn ý nghÜa cña ph ¬ng tr×nh nhiÖt ho¸ häc:ThÝ dô 1: 2H2(k) + Cl2(k) → 2HCl (k) ∆H = -185,7 kJ→ Cø 2 mol khÝ HCl ® îc t¹o thµnh tõ khÝ Cl2 vµ khÝ H2 th× to¶ ra 187,5 kJ.

ThÝ dô 2: CaCO3(r) → CaO (r) + CO2 ∆H = +187 kJ→ Cø 1mol CaCO3(r) ph©n huû thµnh 1 mol CaO vµ 1mol CO2 th× cÇn 187kJ.

2.1.5.4 Thùc hµnh : ThiÕt kÕ bµi d¹y cô thÓBµi 25

Ph¶n øng oxi ho¸ khö I. Môc tiªuHiÓu ® îc thÕ nµo lµ chÊt oxi ho¸, chÊt khö, sù oxi ho¸, sù khö, ph¶n øng oxi ho¸ theo thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö.BiÕtlËp ph ¬ng tr×nh oxi ho¸ khö b»ng ph ¬ng ph¸p th¨ng b»ng electron.RÌn kü n¨ng x¸c ®Þnh sè oxi ho¸, c©n b»ng ph ¬ng tr×nh ho¸ häc, ph©n biÖt ph¶n ønoxi ho¸ khö víi çc ph¶n øng ho¸ häc kh¸c.II. ChuÈn bÞ

GV chuÈn bÞ mét sè c©u hái «n tËp kiÕn thøc cò.C©u 1a.ThÕ nµo lµ ph¶n øng oxi ho¸ khö, chÊt khö, chÊt oxi ho¸, cho thÝ dô cô thÓ ?b. Ph¶n øng sau ®©y cã ph¶i ph¶n øng oxi ho¸ khö kh«ng ? V× sao ? X¸c ®Þnh

chÊt khö, chÊt oxi ho¸ nÕu cã : 4Na + O2 → 2Na2OC©u 2a. Nªu qui t¾c x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ çc nguyªn tè.b. X¸c ®Þnh sè oxi ho¸ cña çc nguyªn tè trong çc chÊt sau : O2, Na, H2O,

NaCl, H2SO4, CuSO4 ?HS : tham kh¶o SGK ho¸ häc líp 8 vµ sö dông kiÕn thøc ®· häc ë ch ¬ng Liªn

kÕt ho¸ häc (vÒ kh¸i niÖm sè oxi ho¸).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



40

III. thiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häcHo¹t ®éng GV Ho¹t ®éng cña HS

Ho¹t ®éng 1. Tæ chøc t×nh huèng häc tËp GV : ThÕ nµo lµ ph¶n øng oxi ho¸ khö ?

GV : Chóng ta ®· häc ph¶n øng oxi ho¸ -khö ë líp 8 víi møc ®é rÊt ®¬n gi¶n,ch ¬ng nµy chóng ta sÏ dïng nh÷ng kiÕnthøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, liªn kÕt ho¸ häc®Ó nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt cña ph¶n øngoxi ho¸ khö.

- Th¶o luËn nhãm, «n l¹i kiÕn thøc cò vÒph¶n øng oxi ho¸ khö ®· häc ë líp 8.

- n¾m ® îc môc tiªu vµ ®Þnh h íng bµihäc.

Ho¹t ®éng 2 . Ph¶n øng oxi ho¸ khöGV : XÐt ph¶n øng cña Na víi O2, yªu cÇuHS tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:1. ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc?2. Ph¶n øng ®ã cã ph¶i lµ ph¶n øng oxiho¸ khö kh«ng? V× sao ?3. X¸c ®Þnh chÊt khö, chÊt oxi ho¸ ?GV: Sau ®©y chóng ta cïng nghiªn cøub¶n chÊt cña ph¶n øng oxi ho¸ khö trªn.GV:1. H·y cho biÕt liªn kÕt ho¸ häc trongph©n tö Na2O ?2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häctrong ph©n tö Na2O ?GV : Nh vËy b¶n chÊt cña chÊt khö, chÊtoxi ho¸, ph¶n øng oxi ho¸ khö gi÷a Na vµO2 lµ g× ?

GV :1. X¸c ®Þnh sè oxi ho¸ ?4 Na + O2 → 2 Na2 O

2. ChÊt khö Na cã sè oxi ho¸ t¨ng haygi¶m ? V× sao ?3. ChÊt oxi ho¸ O2 cã sè oxi ho¸ t¨ng haygi¶m ? V× sao ?

- VËn dông kiÕn thøc cò tr¶ lêi c©u háith¶o luËn chung, rót ra chÊt khö, chÊt oxho¸, ph¶n øng oxi ho¸ khö dùa vµo dÊuhiÖu nh êng vµ chiÕm oxi nh tµi liÖu.

- VËn dông kiÕn thøc vÒ liªn kÕt ho¸ hävµ cÊu t¹o nguyªn tö tr¶ lêi c©u hái, th¶oluËn chung ®Ó rót ra nhËn xÐt:+ ChÊt khö: Na nh êng e hay sù oxi ho¸nguyªn tö Na lµ sù nh êng e

Na →Na+ + 1e+ ChÊt oxi ho¸: O2 nhËn e hay sù khönguyªn tö O lµ sù nhËn e

O + 2e → O2-

⇒ Na ®· nh êng e cho O2.

- Th¶o luËn vµ rót ra nhËn xÐt:+Ph¶n øng cña Na víi O2 :

0 0 + -22 24 Na + O 2 Na O →

+ ChÊt khö Na cã sè oxi ho¸ t¨ng v× Nanh êng e+ ChÊt oxi ho¸ O2 cã sè oxi ho¸ gi¶m v× O


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



41

4. Ph¶n øng cã sù thay ®æi sè oxi ho¸kh«ng ? V× sao ?

GV: Nh vËy trong 2 dÊu hiÖu x¸c ®Þnh

ph¶n øng oxi ho¸ khö :- DÊu hiÖu nh êng vµ chiÕm oxi.- DÊu hiÖu thay ®æi sè oxi ho¸.DÊu hiÖu nµo lµ dÊu hiÖu cho thÊy b¶nchÊt cña ph¶n øng ?

GV : XÐt ph¶n øng cña Fe víi CuSO4

1. ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc?2. Dùa vµo dÊu hiÖu nh êng vµ chiÕm oxi,ph¶n øng nµy cã ph¶i oxi ho¸ khö haykh«ng ?- X¸c ®Þnh sè oxi ho¸ ?- Sè oxi ho¸ çc nguyªn tè cã thay ®æikh«ng ? V× sao ?

GV : Ph¶n øng gi÷a Fe vµ CuSO4 cã b¶nchÊt t ¬ng tù ph¶n øng oxi ho¸ khö cñaNa vµ O2 v× thÕ còng thuéc lo¹i ph¶n øngoxi ho¸ khö.GV yªu cÇu HS :1. X¸c ®Þnh chÊt khö, chÊt oxi ho¸?2. ViÕt sù khö, sù oxi ho¸ x¶y ra trongph¶n øng trªn ?

GV xÐt ph¶n øng cña H2 vµ Cl2 :1. ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc ?2. X¸c ®Þnh sè oxi hãa çc nguyªn tè ?

nhËn e+ Ph¶n øng gi÷a Na vµ O2 cã sù thay ®æisè oxi ho¸ v× cã sù cho- nhËn e.

- Th¶o luËn rót ra dÊu hiÖuthay ®æi sè oxiho¸ lµ dÊu hiÖu b¶n chÊt cña ph¶n øng oxho¸ khö.+ ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc, dùa vµo dÊuhiÖu nh êng vµ chiÕm oxi nhËn xÐt.+ Ph¶n øng kh«ng ph¶i oxi ho¸ khö v×kh«ng cã sù nh êng vµ chiÕm oxi.

- Tr¶ lêi c©u hái cña GV:0 +2 0 +2

4 4Fe + CuSO Cu + FeSO → +Sè oxi ho¸ cña nguyªn tè Fe t¨ng tõ 0®Õn +2, v× Fe ®· nh êng e.+ Sè oxi ho¸ cña nguyªn tè Cu gi¶m tõ +2xuèng 0, v× ion Cu+2®· nhËn e .+ Ph¶n øng Fe víi CuSO4 cã sù thay ®æisè oxi ho¸ v× Fe ®· nh êng e cho ion Cu2+ ⇒ Ph¶n øng gi÷a Fe vµ CuSO4 tån t¹i ®ång

thêi sù oxi ho¸, sù khö , ®ã lµ ph¶n øng oxiho¸ khö.

- ViÕt çc qu¸ tr×nh:+ Fe lµ chÊt khö. Sù oxi ho¸ Fe :

Fe → Fe+2 + 2e+ Cu+2 lµ chÊt oxi ho¸. Sù khö :

Cu+2 + 2e → Cu

- Th¶o luËn, tr¶ lêi c©u háiH2

0 + Cl20 → 2+ -HCl

+Sè oxi ho¸ cña H t¨ng tõ 0 → +1 v× ecña H ®· dÞch chuyÓn sang Cl.+Sè oxi ho¸ cña Cl gi¶m tõ 0 → -1 v×Cl hót e cña H vÒ phÝa m×nh.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



42

GV nhÊn m¹nh ph¶n øng cña H2 vµ Cl2tuy kh«ng cã sù cho vµ nhËn h¼n e nh ngvÉn cã sù dÞch chuyÓn e nªn cã sù thay ®æisè oxi ho¸ t ¬ng tù nh ph¶n øng cña Navíi O2, cña Fe víi CuSO4 v× vËy còng lµ

ph¶n øng oxi ho¸ khö.GV :1. X¸c ®Þnh chÊt oxi ho¸, chÊt khö ?2. Sù oxi ho¸, sù khö ?

- HS x¸c ®Þnh :+ H2 lµ chÊt khö. Sù lµm t¨ng sè oxi ho¸cña H lµ sù oxi ho¸.+ Cl2 lµ chÊt oxi ho¸. Sù lµm gi¶m sè oxiho¸ cña Cl lµ sù khö.→ Ph¶n øng tån t¹i ®ång thêi sù oxi ho¸vµ sù khö , ®ã lµ ph¶n øng oxi ho¸ khö.

Ho¹t ®éng 3. §Þnh nghÜa

GV yªu cÇu HS cho biÕt dÊu hiÖu vµ b¶nchÊt cña :1. ChÊt khö, chÊt oxi ho¸.2. Sù khö, sù oxi ho¸.3. Ph¶n øng oxi ho¸ khö .GV h íng dÉn HS rót ra ®Þnh nghÜa.

HS xem xÐt l¹i toµn bé çc thÝ dô nghiªncøu vÒ ph¶n øng oxi ho¸ khö, nªu:- DÊu hiÖu : lµ sù thay ®æi sè oxi ho¸, - -B¶n chÊt lµ sù chuyÓn electron.

HS rót ra ®Þnh nghÜa nh SGK.Ho¹t ®éng 4. Cñng cè vµ vËn dông ®Þnh nghÜa vÒ ph¶n øng oxi ho¸ khö(hÕt tiÕt 1)

Ho¹t ®éng 5. LËp ph ¬ng tr×nh ho¸ häc cña ph¶n øng oxi ho¸ khö . (tiÕt 2 )GV ®Æt vÊn ®Ò :§Ó lËp mét ph ¬ng tr×nh biÓu diÔn ph¶nøng ho¸ häc cÇn ph¶i biÕt :- C«ng thøc ho¸ häc çc chÊt tham gia vµt¹o thµnh sau ph¶n øng.- Lùa chän hÖ sè thÝch hîp ®Ó thùc hiÖnc©n b»ng ph¶n øng.Em ®· biÕt nh÷ng ph ¬ng ph¸p c©n b»ngnµo ?

GV: Giíi thiÖu ph ¬ng ph¸p c©n b»ngmíi: ph ¬ng ph¸p th¨ng b»ng electron. GV nªu çc b íc c©n b»ng nh sgkvµ cho thÝ dô. ThÝ dô :LËp ph ¬ng tr×nh ho¸ häc cña

- HS nªu ph ¬ng ph¸p ®¹i sè th êng dïngc©n b»ng ph ¬ng tr×nh ho¸ häc ®· häc ëçc líp d íi.

- HS n¾m ® îc thø tù çc b íc vµ vËndông vµo thÝ dô cô thÓ.- HS tiÕn hµnh çc b íc c©n b»ng theoh íng dÉn cñ GV.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



43

ph¶n øng oxi ho¸ khö sau ®©y :Fe2O3 + CO à Fe + CO2

GV giíi thiÖu tõng b íc c©n b»ng, yªucÇu HS tiÕn hµnh çc b íc ®ã.Khi HS ®· thùc hiÖn xong çc b íc, GV

nªn h íng dÉn HS tr×nh bµy ng¾n gän viÖcc©n b»ng mét ph,. ng trình cña ph¶n øngoxi ho¸ khö.

GV yªu cÇu HS lËp ph,. ng trình cñaph¶n øng oxi ho¸ khö ë thÝ dô 2 theo çcb íc nh trªn.

- HS tr×nh bµy ng¾n gän viÖc c©n b»ng m ph,. ng trình cña ph¶n øng oxi ho¸ khö

2

+3 +2 0 +4

3 2Fe O + CO Fe +CO → ChÊt oxi ho¸: Fe+3, chÊt khö: C+4

sù khö: Fe+3 + 3e → Fe0 x 2sù oxi ho¸ : C+4 → C+2 + 2e x 3KÕt qu¶: Fe2O3 + 3CO → 2 Fe + 3CO2 - HS c©n b»ng ph,. ng trình ë thÝ dô 2,tham kh¶o SGK x¸c ®Þnh vai trß m«tr êng vµ çch t×m hÖ sè cña HCl.

Ho¹t ®éng 6. ý nghÜa cña ph¶n øng oxi ho¸ khö

GV nªu ý nghÜa cña ph¶n øng oxi ho¸ -khö vµ liªn hÖ thùc tiÔn, yªu cÇu HS rót rakÕt luËn.

HS tham kh¶o SGK vÒ ý nghÜa cña ph¶øng oxi ho¸ khö, liªn hÖ thùc tiÔn rót rakÕt luËn :- Ph¶n øng oxi ho¸ khö lµ mét trongnh÷ng qu¸ tr×nh quan träng nhÊt cña tùnhiªn.

Ho¹t ®éng 7. Tæng kÕt vµ vËn dông

Cñng cè, giao bµi tËp vÒ nhµ HS lµm bµi tËp sè…. SGK trang….

2.1.6 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc ch ¬ng Tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng ho¸ häc 2.1.6.1 Môc tiªu cña ch ¬ng

VÒ kiÕn thøcBiÕt

- Kh¸i niÖm vÒ tèc ®é ph¶n øng, sù kh¸c nhau vÒ tèc ®é gi÷a çc ph¶n øng, çtè ¶nh h ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øng vµ tõ ®ã biÕt çc ph ¬ng ph¸p lµm thay ®æi tèc ®éph¶n øng cho phï hîp víi môc ®Ých.

- Kh¸i niÖm vÒ chÊt xóc t¸c.HiÓu

- C©n b»ng hãa häc vµ çc ®¹i l îng ®Æc tr ng cho c©n b»ng hãa häc.- Sù chuyÓn dÞch c©n b»ng, çc yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn chuyÓn dÞch c©n b»ng h

häc.- Gi¶i thÝch ® îc nguyªn nh©n lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng vµ vËn dông vµo ®ê

thùc tiÔn.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



44

VÒ kÜ n¨ng :TiÕp tôc h×nh thµnh vµ cñng cè mét sè kÜ n¨ng: - H×nh thµnh kh¸i niÖm tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng hãa häc.- RÌn kÜ n¨ng vËn dông nguyªn lÝ chuyÓn dÞch c©n b»ng cña L¬ Sa-t¬-li-ª vµo

b»ng hãa häc cô thÓ.- Gi¶i çc bµi to¸n vÒ tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng hãa häc : tÝnh h»ng sè c©

tÝnh nång ®é çc chÊt t¹i thêi ®iÓm c©n b»ng …- RÌn kÜ n¨ng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng ViÕt t êng tr×nh thÝ nghiÖm.VÒ th¸i ®é :gi¸o dôc cho HS : - Lßng say mª häc tËp, t×m hiÓu, yªu khoa häc, biÕt vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vsèng.- ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng hãa häc øng dông troxuÊt. BiÕt liªn hÖ gi÷a kiÕn thøc trong nhµ tr êng víi thùc tÕ s¶n xuÊt. Gi¸o dôc ý thøc södông hîp lÝ tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr êng.

2.1.6.2 Néi dung cña ch ¬ngKiÕn thøc cña ch ¬ng ® îc thÓ hiÖn th«ng qua çc néi dung chÝnh nh sau:- Tèc ®é ph¶n øng hãa häc.- Çc yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øng. - C©n b»ng hãa häc. H»ng sè c©n b»ng hãa häc.- Sù chuyÓn dÞch c©n b»ng vµ çc yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch c©n b»ng h

häc.- ý nghÜa cña tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng ho¸ häc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hoNéi dung çc kiÕn trªn cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ, kh¨ng khÝt nhau vµ cã ý nghÜ

träng trong ®êi sèng s¶n xuÊt. 2.1.6.3 Ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y mét sè vÊn ®Ò träng t©m cña ch ¬ng

a. Kh¸i niÖm vÒ Tèc ®é ph¶n øng ho¸ häcGV cÇn tæ chøc cho HS quan s¸t thÝ nghiÖm, yªu cÇu HS ph©n tÝch vµ

hiÖn t îng nh : mµu s¾c dung dÞch, sù thay ®æi nång ®é cña çc chÊt tr íc vµ sau ph¶nøng,... ®ång thêi gi¶i thÝch çc hiÖn t îng ®ã.

Cã nh÷ng ph¶n øng ho¸ häc diÔn ra rÊt nhanh nh ph¶n øng ch¸y, næ, ph¶n ønggi÷a v«i sèng vµ n íc, ph¶n øng trao ®æi ion x¶y ra trong dung dÞch. Cã nh÷ng ph¶n

x¶y ra chËm nh

ph¶n øng nung v«i, ph¶n øng este hãa, ph¶n øng t¹o gØ s¾t. L¹inh÷ng ph¶n øng ë ®iÒu kiÖn nµy diÔn ra víi tèc ®é rÊt chËm, nh ng ë ®iÒu kiÖn kh¸c l¹ix¶y ra tøc th×.

VÝ dô: Ph¶n øng gi÷a hi®ro vµ oxi, ë ®iÒu kiÖn th êng diÔn ra v« cïng chËm, nh ngkhi ®un nãng lªn ®Õn 6000C hoÆc cã chÊt xóc t¸c th× ph¶n øng x¶y ra ngay ®ång thêtiÕng næ.

Do ®ã, ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é nhanh hay chËm cña ph¶n øng hãa häc ng êi ta ® a rakh¸i niÖm vÒ tèc ®é ph¶n øng. Trong qu¸ tr×nh diÔn ra ph¶n øng, l îng çc chÊt ph¶n


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



45

øng gi¶m dÇn, cßn l îng çc chÊt s¶n phÈm ph¶n øng t¨ng dÇn. V× vËy, ng êi ta th êngdïng ®é biÕn thiªn nång ®é cña mét chÊt bÊt k× trong mét ®¬n vÞ thêi gian lµm th íc ®otèc ®é ph¶n øng. Nh vËy,tèc ®é cña mét ph¶n øng hãa häc ® îc ®o b»ng biÕn thiªnnång ®é cña mét trong çc chÊt tham gia hoÆc t¹o thµnh trong mét ®¬n vÞ thêi gian.ë ®©y ng êi ta dïng nång ®é mol/ l.

Tõ sù ph©n tÝch nªu trªn, HS ®i ®Õn kh¸i niÖm vÒ tèc ®é ph¶n øng ho¸ häc®é ph¶n øng hãa häc ® îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm cô thÓ. GV cÇn nhÊn m¹nh HS biÕt :

- §èi víi chÊt khÝ tan vµ chÊt tan trong dung dÞch th× tèc ®é ph¶n øng hãa häcl îng ®Æc tr ng cho ®é biÕn thiªn nång ®é cña mét trong çc chÊt ph¶n øng hoÆcphÈm ph¶n øng trong mét ®¬n vÞ thêi gian.

- §èi víi ch©t r¾n: tèc ®é ph¶n øng ® îc biÓu thÞ b»ng ®é biÕn thiªn khèi l îng chÊttrong mét ®¬n vÞ thêi gian trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch bÒ mÆt.

Ngµy nay, cã nhiÒu çch x¸c ®Þnh tèc dé ph¶n øng hãa häc nh ®o thÓ tÝch khÝ tho¸ra khi ph¶n øng hoÆc sù biÕn ®æi ¸p suÊt khÝ theo thêi gian,... Trong qu¸ tr×nh GV cÇn cho HS hiÓu mét sè kh¸i niÖm nh :

- Tèc ®é ph¶n øng trung b×nh lµ tèc ®é gÇn ®óng trong kho¶ng thêi gian ®a

Tèc ®é trung b×nhv ® îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:t C

t t C C

v∆∆±=−

−=12

12 .

ë biÓu thøc trªn, kho¶ng thêi gian∆t cµng nhá th× ®é biÕn thiªn nång ®é∆C còngcµng nhá. Khi∆t → 0, ta cã :

dt dC

t C

vt

t ±=∆∆±=

→∆)(

0

Khi ®ã vt ® îc gäi lµ tèc ®é tøc thêi cña ph¶n øng ë thêi ®iÓm t.

C(mol/ l)

C2 B

A C2

C1

t1 t2

A

t, s

C1 B

H×nh…. BiÕn thiªn nång ®é cña chÊt ®Çu(B) vµ chÊt s¶n phÈm (A) theo thêi gian t

(thÓ tÝch cña hÖ ph¶n øng V = const)

Trong ®ã : DÊu (- ) khi xÐt sùbiÕn thiªn nång ®é cña chÊt ®Çu

vµ dÊu (+) khi xÐt sù biÕn thiªnnång ®é cña s¶n phÈm ph¶n øng.C1 vµ C2 lµ nång ®é cña chÊt ëthêi ®iÓm ®Çu (t1) vµ thêi ®iÓmcuèi (t2). §èi víi chÊt ®Çu th×∆C< 0, cßn ®èi víi chÊt s¶n phÈm th×∆C > 0.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



46

- Tèc ®é ph¶n øng tøc thêi lµ tèc ®é chÝnh x¸c cña ph¶n øng t¹i mét thêi ®iÓm®Þnh.

ChÝnh v× vËy tèc ®é ph¶n øng ® îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm, nªn c«ng thøtÝnh tèc ®é ph¶n øng còng ® îc rót ra tõ thùc nghiÖm vµ kh«ng cã c«ng thøc tÝnh tèc ph¶n øng chung cho mäi ph¶n øng hãa häc.

b. Çc yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øngGV nªn sö dông vµ tiÕn hµnh çc thÝ nghiÖm ®èi chøng song song víi çckiÖn nh nhau vµ cã sù thay ®æi mét sè yÕu tè nh nång ®é, nhiÖt ®é, diÖn tÝch bÒ mÆkÕt hîp víi ph ¬ng ph¸p dïng lêi ®Ó tæ chøc çc ho¹t ®éng häc tËp cho HS. ÇcnghiÖn nµy ph¶i ® îc lùa chän ph¶i x¶y ra nhanh, kÕt qu¶ râ rµng vµ ®¸p øng ® îc yªucÇu thÝ nghiÖm biÓu diÔn. Tèc ®é ph¶n øng ® îc ®¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh dùa vµo thÓ tÝch htèc ®é chÊt khÝ tho¸t ra, c êng ®é mµu thay ®æi hoÆc chÊt kÕt tña xuÊt hiÖn....

GV cÇn cho HS biÕt mét trong nh÷ng yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øng ®ã lµchÊt xóc t¸c. Theo quan ®iÓm cña hãa häc hiÖn ®¹i, chÊt xóc t¸c chØ ® îc coi lµ chÊt lµm

t¨ng tèc ®é ph¶n øng nh ng kh«ng bÞ tiªu hao trong qu¸ tr×nh ph¶n øng. Cßn chÊt lgi¶m tèc ®é ph¶n øng ® îc coi lµ chÊt øc chÕ ph¶n øng.

GV cÇn lµm cho HS hiÓu r»ng khi t¨ng nång ®é, t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt hay t¨ng nhiÖt ®é th× sè lÇn va ch¹m cã hiÖu qu¶ gi÷a çc chÊt ph¶n øng t¨ng lªn, dtèc ®é ph¶n øng t¨ng. TØ sè gi÷a va ch¹m chung vµ va ch¹m cã hiÖu qu¶ phô thuéb¶n chÊt çc chÊt ph¶n øng vµ nhiÖt ®é, nghÜa lµ tèc ®é ph¶n øng t¨ng lªn nhiÒunhiÖt ®é t¨ng.

GV ® a ra mét sè dÉn chøng trong thùc tiÔn ®Ó HS gi¶i thÝch nh :- V× sao viªn than tæ ong l¹i cã nhiÒu lç?- V× sao sö dông nåi hÇm ®Ó lµm thøc ¨n th× mau nhõ ?

c. Kh¸i niÖm vÒ c©n b»ng hãa häcGV tæ chøc ho¹t ®éng cho HS th«ng qua nh÷ng thÝ dô cô thÓ ®Ó gióp hä hi îc

kh¸i niÖm thÕ nµo lµ ph¶n øng mét chiÒu, ph¶n øng thuËn nghÞch vµ chiÒu mòit¶ dÊu hiÖu cña ph¶n øng. HÇu hÕt çc ph¶n øng hãa häc lµ thuËn nghÞch, nÕu l îng s¶nphÈm v ît xa l îng chÊt ph¶n øng th× ® îc coi nh lµ ph¶n øng mét chiÒu.

Kh¸c víi ph¶n øng mét chiÒu, ph¶n øng thuËn nghÞch kh«ng diÔn ra ®Õn cïndiÔn ra ®Õn khi thiÕt lËp ® îc c©n b»ng hãa häc. Tr¹ng th¸i c©n b»ng hãa häc lµ tr¹nth¸i mµ t¹i ®ã l îng çc chÊt tham gia ph¶n øng mÊt ®i theo ph¶n øng thuËn b»ng l îngcña chóng ® îc t¹o thµnh ë ph¶n øng nghÞch.

GV ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é ph¶n øng vµ thêi gian ë ®å thÞ trªn vm¹nh khi vt = vn th× thµnh phÇn cña çc chÊt tham gia trong ph¶n øng (c¶ chÊt thamph¶n øng vµ chÊt s¶n phÈm) kh«ng biÕn ®æi n÷a. Lóc nµy ph¶n øng hãa häc ®th¸i c©n b»ng. §©y lµ c©n b»ng ®éng, v× ë tr¹ng th¸i c©n b»ng ph¶n øng thuËn øng nghÞch vÉn diÔn ra nh ng víi tèc ®é b»ng nhau.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



47

ThÝ dô : XÐt ph¶n øng: H2 (k) + I2 (k) 2HI (k)Tèc ®é ph¶n øng thuËn: vt = kt [H2][I2]Tèc ®é ph¶n øng nghÞch: vn = kn [HI]2

Khi ph¶n øng diÔn ra th× vt gi¶m dÇn, v× nång ®é cña H2 vµ nång ®é cña I2 gi¶m ®i.Tèc ®é cña ph¶n øng nghÞch t¨ng dÇn v× trong qu¸ tr×nh ph¶n øng nång ®é HI t¨§Õn mét thêi ®iÓm nµo ®ã vt = vn, ph¶n øng ®¹t tr¹ng th¸i c©n b»ng hãa häc.

Th«ng qua çc thÝ dô cô thÓ GV cÇn tæ chøc çc ho¹t ®éng cho HS tù nghiªnth¶o luËn vÒ ®Æc ®iÓm cña ph¶n øng thuËn nghÞch, thÕ nµo lµ c©n b»ng ®éGV lµ ng êi ® a ra kÕt luËn cuèi cïng vÒ :

- §Æc ®iÓm cña ph¶n øng thuËn nghÞch : çc chÊt ph¶n øng kh«ng chuyÓn htoµn thµnh çc s¶n phÈm.

- C©n b»ng ho¸ häc lµ tr¹ng th¸i cña ph¶n øng thuËn nghÞch khi tèc ®é ph¶nthuËn b»ng tèc ®é ph¶n øng nghÞch.

- C©n b»ng ho¸ häc lµ c©n b»ng ®éng v× nång ®é çc ch©t ph¶n øng vµ s¶trong hÖ kh«ng thay ®æi theo thêi gian.

- ë tr¹ng th¸i c©n b»ng tÊt c¶ çc chÊt ph¶n øng vµ s¶n phÈm ®Òu cã mÆt.- NÕu ph¶n øng cã chÊt khÝ th× c©n b»ng ® îc thiÕt lËp trong b×nh kÝn.

d. H»ng sè c©n b»ng§Ó hiÓu râ çch x¸c ®Þnh h»ng sè c©n b»ng, GV nªn xÐt çc thÝ dô cô thÓ

h×nh thµnh biÓu thøc tÝnh h»ng sè c©n b»ng theo çc thÝ dô trong tõng tr êng hîp.Tr êng hîp chung, ®èi víi ph¶n øng thuËn nghÞch: mA + nB pC + Qd

th× nm

q p

c B A DC

K ][][][][=

víi [A], [B], [C], [D] lµ nång ®é c©n b»ng (mol/ l) cña çc chÊt A, B, C, D.

Sù biÕn ®æi tèc ®é ph¶n øng thuËn (vt ) vµtèc ®é ph¶n øng nghÞch (vn) theo thêi

t

vt

vn

vt = vn

v

vt vn


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



49

ThÝ dô 2: C (r) + CO2 (k) 2CO (k)

][][2

2

COCO

K c = ;2

2

CO

CO p p

p K =

BiÕt h»ng sè c©n b»ng cã thÓ tÝnh ® îc nång ®é c©n b»ng cña çc chÊt trong ph¶nøng. Ng îc l¹i, biÕt ® îc nång ®é c©n b»ng cña çc chÊt cã thÓ tÝnh ® îc h»ng sè c©nb»ng cña ph¶n øng.

§èi víi mét ph¶n øng cho tr íc, hai h»ng sè c©n b»ng Kp vµ Kc liªn hÖ víi nhaub»ng biÓu thøc: Kp = Kc(RT)∆n

.

Trong ®ã : R lµ h»ng sè khÝ v¹n n¨ng, R = 0,082 dm3.atm.mol-1.K-1 T lµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi.∆n lµ hiÖu sè mol khÝ gi÷a vÕ ph¶i vµ vÕ tr¸i cña ph¶n øng.

Khi∆n = 0 th× Kp = Kc. Gi÷a h»ng sè c©n b»ng Kp vµ biÕn thiªn thÕ ®¼ng ¸p chuÈ∆G0 cña ph¶n øng cã mèi liªn hÖ nh sau:∆G0 = - RTlnKp.

Trong ®ã∆G0 tÝnh b»ng J, R = 8,314 J. mol-1. K-1.e. Sù chuyÓn dÞch c©n b»ng

GV tæ chøc cho HS quan s¸t khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm chuyÓn hãa NO2(mµu n©u®á) sang N2O4 (kh«ng mµu) b»ng çch ®iÒu chÕ NO2 tõ Cu vµ axit HNO3 råi thu vµo 3èng nghiÖm nh nhau.

- è ng 1 ® îc ng©m vµo n íc ®¸ nªn mµu nh¹t dÇn.- è ng 2 gi÷ nguyªn ®Ó so s¸nh.- è ng 3 ng©m vµo n íc nãng thÊy mµu ®Ëm h¬n.

§iÒu ®ã chøng tá tr¹ng th¸i c©n b»ng ho¸ häc ë èng 1 vµ èng 3 ®· bÞ ph¸ vì.ë èng 1tèc ®é ph¶n øng thuËn lín h¬n tèc ®é ph¶n øng nghÞch, cßn ë èng 3 tèc ®é ph¶nnghÞch lín h¬n tèc ®é ph¶n øng thuËn. Nh vËy sù chuyÓn hÖ tõ tr¹ng th¸i c©n b»ng nsang tr¹ng th¸i c©n b»ng kh¸c do t¸c ®éng cña çc yÕu tè bªn ngoµi ® îc gäi lµ sùchuyÓn dÞch c©n b»ng .

Khi tæ chøc çc ho¹t ®éng cho HS nghiªn cøu ¶nh h ëng cña çc yÕu tè ®Õn c©nb»ng ho¸ häc nh nång ®é cña chÊt ph¶n øng, nhiÖt ®é, ¸p suÊt trong hÖ (®èi víchÊt khÝ) th× cÇn nhÊn m¹nh nÕu lµm thay ®æi mét trong çc ®iÒu kiÖn ®ã, th×chuyÓn dÞch theo h íng lµm gi¶m t¸c ®éng bªn ngoµi vµo hÖ. ChiÒu h íng chuyÓn dÞchc©n b»ng hãa häc do sù thay ®æi çc ®iÒu kiÖn bªn ngoµi ® îc x¸c ®Þnh bëi nguyªn lýc©n b»ng ®éng, hay cßn gäi lµ nguyªn lý L¬ Sat¬liª.

Tõ nguyªn lý L¬ Sat¬liª cã thÓ rót ra çc kÕt luËn:- Sù t¨ng nång ®é cña mét trong çc chÊt ph¶n øng sÏ lµm chuyÓn dÞch c©n b»

phÝa ph¶n øng thuËn, sù gi¶m nång ®é cña mét trong çc chÊt ph¶n øng sÏ lµm cdÞch c©n b»ng vÒ phÝa ph¶n øng nghÞch.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



50

- Khi t¨ng nhiÖt ®é, c©n b»ng sÏ chuyÓn dÞch vÒ phÝa ph¶n øng thu nhiÖt; nhiÖt ®é, c©n b»ng sÏ chuyÓn dÞch vÒ phÝa ph¶n øng to¶ nhiÖt.

- Sù t¨ng ¸p suÊt sÏ lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng vÒ phÝa gi¶m thÓ tÝch cña hÖ(vÒ phÝa sè ph©n tö khÝ Ýt h¬n), sù gi¶m ¸p suÊt sÏ lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng thÓ tÝch cña hÖ ph¶n øng (vÒ phÝa sè ph©n tö khÝ nhiÒu h¬n).

ChÊt xóc t¸c kh«ng lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng mµ chØ cã t¸c dông lµm phnhanh chãng ®¹t ®Õn tr¹ng th¸i c©n b»ng.ThÝ dô : Cã c©n b»ng: N2 (k) + 3H2 (k) 2NH3 (k),∆H = - 92 kJMuèn cho c©n b»ng chuyÓn dÞch theo chiÒu thuËn, lµm t¨ng hiÖu suÊt amonia

®éng cña çc yÕu tè:+ T¨ng nång ®é cña N2, hoÆc cña H2, hoÆc cña c¶ hai chÊt.+ Gi¶m nhiÖt ®é.+ T¨ng ¸p suÊt.Tuy nhiªn, nÕu gi¶m nhiÖt ®é th× tèc ®é ph¶n øng bÞ gi¶m vµ nÕu t¨ng ¸p s

qu¸ th× ¶nh h ëng ®Õn ®é bÒn cña thiÕt bÞ. Trªn thùc tÕ, ng êi ta thùc hiÖn ë ®iÒu kiÖn tè u: t0 = 450 - 5000C, P≈ 200 - 300 atm, chÊt xóc t¸c lµ hçn hîp (Fe + K2O + Al2O3).

ChÊt xóc t¸c kh«ng lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng v× nã lµm t¨ng tèc ®é ph¶n øng ttèc ®é ph¶n øng nghÞch víi møc ®é nh nhau, lµm cho c©n b»ng nhanh chãng ® îc thiÕtlËp. f. ý nghÜa cña tèc ®é ph¶n øng vµ c©n b»ng ho¸ häc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ho¸häc

Cho HS thÊy r»ng viÖc n¾m v÷ng kiÕn thøc lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt

nghiªn cøu çc néi dung vÒ s¶n xuÊt ho¸ häc. Tõ ®ã gióp cho ta hiÓu ®

îc c¬ së khoahäc çc biÖn ph¸p kÜ thuËt ®ång thêi lùa chän ® îc çc ®iÒu kiÖn thÝch hîp lµm t¨ng hiÖsuÊt s¶n phÈm. 2.1.6.4 Thùc hµnh thiÕt kÕ kÕ ho¹ch bµi d¹y cô thÓ

Bµi 49Tèc ®é ph¶n øng hãa häc

I. Môc tiªu VÒ ki( n th: cBi>t ® îc ®Hnh ngh X a t+c 4F phCn 5ng, t+c 4F trung bình, bi2u th5c tính t+c 4F trung bình.HiAu 4,- c các y(u t+ Cnh h,: ng 4(n t+c 4F phCn 5ng: nGng 4F, áp suJt, nhi t 4F, di ntích b7 mLt chJt r Pn và chJt xúc tác.VÒ k > n@ng

- Quan sát thí nghim c$ th2, tQ hi n t,- ng th1c t( v7 t+c 4F phCn 5ng, rút ra4,- cnh?n xét.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



51

- V?n d$ng 4,- c các y(u t+ Cnh h,: ng 4(n t+c 4F phCn 5ng 42 làm t@ng hoLc giCmt+c 4F c/ a mFt s+ phCn 5ng trong th1c t( 4; i s+ng, sCn xuJt theo h,> ng có l- i.

- BiÕt vËn dông çc yÕu tè trªn ®Ó gi¶i thÝch çc qu¸ tr×nh trong thùc tiÔn.II. ChuÈn bÞ

- Hãa chÊt : dung dÞch BaCl2 0,1 mol/lÝt, dung dÞch H2SO4 0,1 mol/lÝt, dung dÞch

Na2S2O3 mol/lÝt, n íc cÊt, dung dÞch H2O2 thÞ tr êng, MnO2. NÕu kh«ng cã dung dÞchNa2S2O3 cã thÓ chuÈn bÞ çc dung dÞch thay thÕ: dung dÞch NaOH 0,1 mol/lÝt, dvËt hay mì lîn, dung dÞch phenolphtalein.

- Dông cô : 10 cèc 100,0 ml trong ®ã cã hai cèc chÞu nhiÖt, hai èng ®ong 25 mcån vµ gi¸ ®Ìn cån.

- NÕu cã ®iÒu kiÖn th× chuÈn bÞ 4 bé dông cô cho bèn nhãm HS lµm thÝ nghbé gåm: ®Ìn cån, kÑp gç, mét gi¸ èng nghiÖm, mçi lo¹i hãa chÊt mét lä, èng nhá giä

- B¶ng 7.1 ® îc phãng lªn khæ A4 trong tr êng hîp kh«ng cã m¸y tÝnh vµ m¸y chiÕu- ChuÈn bÞ phiÕu häc tËp, vµ chuÈn bÞ néi dung, bµi gi¶i cña çc phiÕu häc

m¸y tÝnh (nÕu cã), m¸y chiÕu,....III. ThiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc

Ho¹t ®éng GV Ho¹t ®éng cña HSHo¹t ®éng 1. Tæ chøc t×nh huèng häc tËp - GV cã thÓ dïng thÝ nghiÖm ®Ó tæ chøc t×nhhuèng häc tËp: Ph ¬ng ¸n 1: GV H íng dÉn çc nhãm HStiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t, nhËn xÐt vµrót ra kÕt luËn.LÊy hai cèc 100 ml, cèc thø nhÊt lÊy 25 m1dung dÞch Na2S2O3, cèc thø hai 25 ml dungdÞch BaCl2. LÊy 25 ml dung dÞch H2SO4 chovµo mçi cèc.GV nhËn xÐt ý kiÕn cña HS vµ rót ra kÕtluËn.

Ph ¬ng ¸n 2 : GV H íng dÉn çc nhãmlàm thÝ nghiÖm, quan s¸t, nhËn xÐt vµ rót rakÕt luËn.LÊy hai èng nghiÖm, mçi èng nghiÖm lÊy 2

Ph ¬ng ¸n 1:

HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t, nhxÐt vµ rót ra kÕt luËn.

Ghi kÕt luËn c#a GV:+ Çc ph¶n øng hãa häc kh¸c nhau x¶yra víi møc ®é nhanh chËm kh¸c nhau.+ §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é nhanh chËm kh¸c

nhau ng

êi ta dïng ®¹i l

îng “tèc ®éph¶n øng” ®Ó so s¸nh. Ph ¬ng ¸n 2 :

HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t, nhxÐt vµ rót ra kÕt luËn.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



52

1 dung dÞch NaOH 0,2 mol/lÝt, thªm vµomçi cèc kho¶ng 1-2 giät phenolphtalein.Thªm vµo èng nghiÖm thø nhÊt kho¶ng 1 mldÇu thùc vËt hay mét mÈu mì lîn, ®un nãngèng nghiÖm thø nhÊt trªn ngän löa ®Ìn cån.

Thªm vµo èng nghiÖm thø hai 2 ml dungdÞch H2SO4.- GV nhËn xÐt ý kiÕn cña HS vµ rót ra kÕtluËn.

+Trong èng nghiÖm 1 tèc ®é mÊt mµcña phenolphtalein rÊt chËm, trong khi ëèng nghiÖm thø 2 tèc ®é mÊu mµu rÊnhanh.+ §Ó so s¸nh ng êi ta dïng ®¹i l îng“tèc ®é ph¶n øng” ®Ó so s¸nh.

Ho¹t ®éng 2 : Tèc ®é ph¶n øng- GV cho HS hoµn thµnh néi dung1 cña

phiÕu häc tËp.- GV nhËn xÐt bµi lµm cña HS (GV cã thÓ® a bµi gi¶i mÉu trªn m¸y chiÕu cho HS),khai th¸c tèc ®é trong vËt lÝ ®Ó gîi ý HS ®ÒxuÊt kh¸i niÖm tèc ®é ph¶n øng trong hãahäc vµ rót ra kÕt luËn vÒ tèc ®é ph¶n ønghãa häc.

- GV cung cÊp mét sè çch biÓu diÔn tèc ®éph¶n øng (B¶ng 1).

- Hoµn thµnh néi dung1

- §¸p ¸n néi dung 1.

- K (t lu?n “Tèc ®é ph¶n øng lµ ®é biÕnthiªn nång ®é cña mét trong çc chÊt ph¶n øng hay s¶n phÈm ph¶n øng trongmét ®¬n vÞ thêi gian”.

Ho¹t ®éng 3. Tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng Ph ¬ng ¸n 1 :- GV cho HS ®äc SGK phÇn giíi thiÖu çchtÝnh tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng vµ phÇnxÐt thÝ dô.

GV dïng b¶ng 7.1, h íng dÉn HS t×mhiÓu tèc ®é ph¶n øng thay ®æi theo thêi gianvµ xÐt tèc ®é ph¶n øng (tèc ®é tøc thêi). GVh íng dÉn HS çch tÝnh tèc ®é trung b×nhcña ph¶n øng.- GV h íng dÉn HS rót ra c«ng thøc chungcho çch tÝnh tèc ®é trung b×nh cña ph¶nøng tæng qu¸t :

Ph ¬ng ¸n 1 :- HS ®äc SGK vµ tr×nh bµy néi dung :

VÝ dô: N2O5 → N2O4 +21 O2

- BiÓu thøc tÝnh tèc ®é ph¶n øng trunb×nh:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



53

Ph ¬ng ¸n 2 :- Cho HS hoµn thµnh phiÕu häc tËps+ 1.

- GV nhËn xÐt bµi lµm cña HS, kÕt luËn biÓuthøc tÝnh tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng.

[ ] [ ]( )

[ ] [ ]( )

2 1

2 1

2 5 2 5t t

2 1

2 2t t

2 1

N O - N O1v = - .1 t -t

O - O1 = .1 t -t2

+ §èi víi çc ph¶n øng tæng qu¸t :a1A1 + a2A2 → a1

’A1’ + a2’A2’

[ ] [ ]( )

[ ] [ ]( ) ( )

2 1

2 1 2 1

1 1

1 2 1

' '1 12 2

,2 2 1 1 2 1

1 .

1 1. .

t t

t t t t

A Av

a t t

A A A A

a t t a t t

−= − =−

−− − =− −

Ph ¬ng ¸n 2 :

- HS hoµn thµnh phiÕu häc tËps+ 1.vµ tr×nh bµy kÕt qu¶, nhËn xÐt çch tÝ

Ho¹t ®éng 4. Cñng cè kiÕn thøc- GV cho HS th¶o luËn vµ hoµn thµnh phiÕuhäc tËps+ 2.

- Çc nhãm HS th¶o luËn vµ hoµn thµnphiÕu häc tËps+ 2, tr×nh bµy kÕt qu¶.

Ho¹t ®éng 5. ¶nh h ëng cña nång ®é Ph ¬ng ¸n 1 :- GV h íng dÉn HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:LÊy hai cèc :Cèc A: 25 ml dung dÞch Na2S2O3 0,1M.Cèc B :10 ml dung dÞch Na2S2O3 0,1M vµ15 ml n íc cÊt.LÊy 25 ml dung dÞch H2SO4 0,1 mol/l ®æ tõtõ vµo hai cèc trªn. Quan s¸t tèc ®é ph¶nøng, nhËn xÐt vµ kÕt luËn.

Ph ¬ng ¸n 2 :- GV h íng dÉn HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:LÊy hai èng nghiÖm:è ng 1: 2 ml dung dÞch HCl 1M.è ng 2 : 0,5 ml dung dÞch HCl 1M vµ thªmvµo ®ã 1,5 ml n íc cÊt.Cho vµo mçi èng mét viªn Zn hoÆc Mg

Ph ¬ng ¸n 1 :- HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t t®é kÕt tña trong mçi cèc, rót ra :

+ Nh?n xét : Cèc A : nång ®é Na2S2O3 0,1 lín h¬n cècB, tèc ®é t¹o kÕt tña ë cèc A lín h¬n cècB.+ KÕt luËn : VËy khi t¨ng nång ®é chÊtph¶n øng th× tèc ®é ph¶n øng t¨ng.

Ph ¬ng ¸n 2 :

- HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t t®é tho¸t khÝ trong mçi èng, thJy:

+ NhËn xÐt:è ng 1 : khÝ tho¸t ra nhanh


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



54

cïng kÝch th íc. Quan s¸t tèc ®é tho¸t khÝtrong mçi èng, nhËn xÐt vµ kÕt luËn.

h¬n ë èng 2.+ K ( t lu-n: VËy khi t@ng nång ®é chÊtph¶n øng th× tèc ®é ph¶n øngt@ng .

Ho¹t ®éng 6. ¶nh h ëng cña ¸p suÊt Ph ¬ng ¸n 1 :- GV cho HS ®äc SGK vµ gi¶i thÝch t¹i saokhi t¨ng ¸p suÊt th× tèc ®é ph¶n øng : 2HI→ H2 + I2 l¹i t¨ng?(GV nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch l¹i nÕu cÇn).

Ph ¬ng ¸n 2 :- GV ®Æt c©u hái cho HS :1. Trong hçn hîp khÝ (ë cïng ®iÒu kiÖnnhiÖt ®é vµ thÓ tÝch) mèi quan hÖ gi÷a nång®é vµ ¸p suÊt riªng cña tõng khÝ trong hçnhîp nh thÕ nµo?2. Khi t¨ng ¸p suÊt chung cña hÖ th× nång®é vµ ¸p suÊt cña chóng thay ®æi nh thÕnµo ?3. Khi t¨ng ¸p suÊt cña hÖ th× tèc ®é ph¶nøng thay ®æi nh thÕ nµo ?

Ph ¬ng ¸n 1 :- HS ®äc SGK

+ NhËn xÐt : Khi t¨ng ¸p suÊt ®ång nghÜvíi viÖc t¨ng nång ®é cña çc chÊt khÝlµm tèc ®é ph¶n øng t¨ng. Ph ¬ng ¸n 2 :- HS tr¶ lêi c©u hái çc c©u hái cña GV.

Ho¹t ®éng 7. ¶nh h ëng cña nhiÖt ®é

- GV h íng dÉn HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:LÊy hai cèc:Cèc A : 25 ml dung dÞch Na2S2O3 0,1MCèc B : 25 ml dung dÞch Na2S2O3 0,1M.§un nãng nhÑ cèc A, rãt tõ tõ vµo ®ã 25 mldung dÞch H2SO4 0,1M ®· ®un nãng.Cèc B kh«ng ®un nãng vµ còng rãt tõ tõvµo ®ã 25 ml dung dÞch H2SO4 0,1M.- GV yªu cÇu HS quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i

thÝch vµ rót ra kÕt luËn.

- GV: kÕt luËn chung

- HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t t®é kÕt tña trong mçi cèc, rót ra nhËn xÐ

+ NhËn xÐt : Cèc A nhiÖt ®é cao h¬n cB, tèc ®é t¹o kÕt tña ë cèc A lín h¬n cècB.

Do khi nhiÖt ®é t¨ng, tèc ®é chuyÓn ®écña çc tiÓu ph©n t¨ng, dÉn ®Õn sè lÇnch¹m t¨ng, tèc ®é ph¶n øng t¨ng.+ KÕt luËn: VËy khi t¨ng nhiÖt ®é ph¶nøng th× tèc ®é ph¶n øng t¨ng.

Ho¹t ®éng 8. ¶nh h ëng cña diÖn tÝch bÒ mÆt Ph ¬ng ¸n 1 : Ph ¬ng ¸n 1 :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



55

- GV h íng dÉn HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:LÊy hai cèc :Cèc A : 25 ml dung dÞch axit HCl 0,1M.Cèc B : 25 ml dung dÞch axit HCl 0,1M.LÊy hai mÈu ®¸ v«i cã cïng khèi l îng, ®Ëp

nhá mét mÈu, mét mÈu gi÷ nguyªn. Cho 2mÈu ®ã vµo hai cèc ë trªn.HS quan s¸t hiÖn t îng vµ nhËn xÐt.- GV nhËn xÐt ý kiÕn cña HS vµ rót ra kÕtluËn.

Ph ¬ng ¸n 2 :- GV ®Æt c©u hái cho HS :1. Trong thùc tÕ t¹i sao khi lµm than tæ ong

®Ó ®un bÕp ng êi ta l¹i lµm nhiÒu lç?2. Khi nung v«i ng êi ta th êng ®Ëp ®¸thµnh cì 3 -5 cm, mµ kh«ng ®Ó t¶ng ®¸ línhay nghiÒn ®¸ v«i thµnh bét tr íc khi nung?- GV cã thÓ gîi ý thªm, nhËn xÐt c©u tr¶ lêicña HS vµ kÕt luËn ¶nh h ëng cña diÖn tÝchbÒ mÆt ®Õn tèc ®é ph¶n øng.

- HS tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm.+ NhËn xÐt :Cèc A :CaCO3 cã kÝch th íc h¹t lín nªndiÖn tÝch bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a CaCO3 víi

axit HCl nhá h¬n, tèc ®é tho¸t khÝ chËmh¬n so víi cèc B (diÖn tÝch tiÕp xóc líh¬n).+ KÕt luËn:VËy khi t¨ng diÖn tÝch tiÕxóc trong çc ph¶n øng cã chÊt r¾n thamgia th× tèc ®é ph¶n øng t¨ng. Ph ¬ng ¸n 2 :- HS tr¶ lêi c©u hái çc c©u hái cña GV.

Ho¹t ®éng 9. ¶nh h ëng cña chÊt xóc t¸c- GV h íng dÉn HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:LÊy hai èng nghiÖm:è ng 1: 2 - 3 ml dung dÞch axit H2O2.è ng 2: 2 - 3 ml dung dÞch axit H2O2 vµmét Ýt bét MnO2.Yªu cÇu : quan s¸t hiÖn t îng, viÕt ph ¬ngtr×nh ph¶n øng vµ nhËn xÐt.- GV nhËn xÐt ý kiÕn cña HS vµ rót ra kÕtluËn.

- HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm vµ thùc hçc yªu cÇu cña GV.

+ NhËn xÐt :ë èng 2có ít MnO2 : khÝ tho¸t ra m¹nhh¬n, MnO2 kh«ng thay ®æi so víi tr íckhi cho vµo ph¶n øng.

Ph

¬ng tr×nh:2H2O2 2MnO → 2H2O + O2↑ + KÕt luËn: VËy chÊt xóc t¸c lµ chÊt lµmt¨ng tèc ®é ph¶n øng vµ kh«ng tiªu haotrong ph¶n øng.

Ho¹t ®éng 10. ý nghÜa thùc tiÔn cña tèc ®é ph¶n øng- GV cho HS ®äc SGK vµ nªu ý nghÜa thùc - HS ®äc SGK, nªu ý nghÜa thùc tiÔ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



57

Phi>u h?c t p s< 1

H·y ®iÒn çc th«ng tin vµo çc chç trèng, nhËn xÐt çch x¸c ®Þnh çc th«ng tin ®ãTh«ng tin KÕt qu¶

Trén 500 ml dung dÞch NaOH nång ®é

0,02 mol/lÝt víi 500 ml dung dÞchCH3COOC2H5 0,02 mol/lÝt. Sau 5 phótnång ®é NaOH trong dung dÞch x¸c®Þnh ® îc lµ 0,005 mol/lÝt, cßn sau 10phót th× nång ®é NaOH cßn l¹i lµ0,003 mol/lÝt. (Coi thÓ tÝch hçn hîp lµkh«ng ®æi trong suèt qu¸ tr×nh ph¶nøng)

Tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng trong 5

phót ®Çu lµ (mol.l-1,s

-1).Tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng trong 5

phót tiÕp theo lµ (mol.l-1,s-1).Tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng trong10 phót ph¶n øng lµ (mol.l-1,s-1).

Phi>u h?c t p s< 21. H·y t×m çc ph¶n øng mµ em ®· biÕt x¶y ra theo tèc ®é ph¶n øng sau :Tèc ®é ph¶n ønglín

Tèc ®é ph¶n øng trung b×nh Tèc ®é ph¶n øng nhá

2. TÝnh tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng: 2HI→ H2 + I2 theo b¶ng sè liÖu d íi ®©y Thêi gian ph¶n øng (s) Nång ®é cña HI

(mol/lÝt)Tèc ®é TB

0 0,1060 0,06120 0,03180 0,01

Phi>u h?c t p s< 3C©u 1 : Trong nh÷ng tr êng hîp d íi ®©y, yÕu tè nµo ¶nh h ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øng?

a) Sù ch¸y diÔn ra m¹nh vµ nhanh h¬n khi ® a l u huúnh ®ang ch¸y ngoµi kh«ng khÝvµo lä ®ùng khÝ oxi.

b) Khi cÇn ñ bÕp than, ng êi ta ®Ëy n¾p bÕp lß lµm cho ph¶n øng ch¸y cña than chl¹i.

c) Ph¶n øng oxi ho¸ l u huúnh ®ioxit t¹o thµnh l u huúnh trioxit diÔn ra nhanh h¬n khicã mÆt vana®i oxit (V2O5).

d) Nh«m bét t¸c dông víi dung dÞch axit clohi®ric nhanh h¬n so víi nh«m d©y.e) ThÐp bÒn h¬n nÕu ® îc s¬n chèng gØ.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



59

b) Gi¶m nång ®é chÊt tham gia ph¶n øng (khÝ oxi) lµm gi¶m tèc ®é ph¶n øng.c) V2O5 lµ chÊt xóc t¸c, lµm t¨ng tèc ®é ph¶n øng.d) Gi¶m kÝch th íc h¹t ®Ó t¨ng tèc ®é ph¶n øng.e) Gi¶m diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a bÒ mÆt cña thÐp víi oxi kh«ng khÝ ®Ó gi¶m

mßn ho¸ häc.

C©u 2 :a) ë cïng mét nhiÖt ®é, cÆp chÊt Fe + dd HCl 0,1M cã tèc ®é ph¶n øng x¶y ra

h¬n so víi cÆp chÊt Fe + dd HCl 2M, do nång ®é HCl nhá h¬n.b) Hai cÆp chÊt Al + dd NaOH 2M ë 25oC vµ Al + dd NaOH 2M ë 50oC chØ kh¸c nhau

vÒ nhiÖt ®é. CÆp chÊt thø hai cã nhiÖt ®é cao h¬n nªn cã tèc ®é ph¶n øng cao h¬c) Hai cÆp chÊt Zn (h¹t) + ddHCl 1M ë 25oC vµ Zn (bét) + dd HCl 1M ë 25oC chØ kh¸c

nhau vÒ kÝch th íc h¹t. CÆp chÊt thø hai cã kÝch th íc h¹t nhá h¬n, do ®ã cã tæng diÖntÝch bÒ mÆt lín h¬n vµ tèc ®é ph¶n øng cao h¬n.

d) NhiÖt ph©n KClO3 vµ nhiÖt ph©n hçn hîp KClO3 víi MnO2. Tr êng hîp thø hai cãxóc t¸c nªn cã tèc ®é ph¶n øng cao h¬n.C©u 3 : §èi víi ph¶n øng ho¸ häc ë 298 K : (CH3)3Br + H2O → (CH3)3OH + HBrB¶ng sè liÖu sau theo d÷ kiÖn thùc nghiÖm :Thêi gian t (s) ∆t (s) Nång ®é (CH3)3Br mol/lÝt ∆C (mol/lÝt) v (mol.lÝt-1s-1)

0 0,038015000 15000 0,0308 0,0072 4,8.10-7

35000 20000 0,0233 0,0075 3,75.10-7 55000 20000 0,0176 0,0057 2,85.10-7 95000 40000 0,0100 0,0076 1,9.10-7 145000 50000 0,00502 0,00498 9,96.10-8

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, tuú theo ®èi t îng, nhu cÇu cña HS mµ GV cã thÓ bæsung mét sè th«ng tin sau:

1. Trong ph¶n øng hãa häc nång ®é cña çc chÊt tham gia ph¶n øng thay ®æitôc, do ®ã tèc ®é ph¶n øng thay ®æi theo thêi gian ph¶n øng. V× vËy ng êi ta cã thÓ södông tèc ®é ph¶n øng tøc thêi thay cho tèc ®é ph¶n øng trung b×nh.

ThÝ dô ®èi víi ph¶n øng : A1 + A2 → A3 + A4

- Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm t nång ®é cña çc chÊt lÇn l ît lµ [A1], [A2], [A3], [A4] .vµ t¹i thêi ®iÓm t +∆t nång ®é cña çc chÊt lµ :[A1] + ∆[A1], [A2] + ∆[A2], [A3] + ∆[A3], [A4] + ∆[A4] trong ®ã∆[A1], ∆[A2] < 0,

cßn∆[A3], ∆[A4] > 0. Khi ®ã tèc ®é trung b×nh cña ph¶n øng ® îc tÝnh :

t]A[

t]A[

t]A[

t]A[v 4321

∆∆=∆

∆=∆∆−=∆

∆−=

vµ tèc ®é tøc thêi cña ph¶n øng ® îc x¸c ®Þnh :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



60

dt

]A[ddt

]A[ddt

]A[ddt

]A[dvlimv 43210t

==−=−==→∆

- Tr êng hîp tæng qu¸t : ν1A1 + ν1A2 + …→ ν1’A1

’ + ν2’A2

’ + …§Ó cho tèc ®é ph¶n øng lu«n lu«n ®¬n gi¸ th× tèc ®é ph¶n øng ® îc tÝnh theo biÓu thøc

sau : dt]A[d1

dt]A[d1

v

'i

,i

i

i ν= ν−= Trong hÖ ®¬n vÞ SI, ®¬n vÞ cña tèc ®é ph¶n øng ® îc quy íc lµ : mol.m-3.s-1. Tuy

nhiªn tïy theo tèc ®é ph¶n øng thùc tÕ ®ang xÐt mµ biÓu diÔn ®Ó con sè kh«ng mµ còng kh«ng qu¸ lín.

2. Ph ¬ng tr×nh ®éng häc cña ph¶n øng hãa häc§èi víi c¸c ph¶n øng ®¬n gi¶n th× tèc ®é ph¶n øng ® îc tÝnh theo biÓu thøc sau :

ν1A1 + ν1A2 + …→ ν1’A1

’ + ν2’A2

’ + …

[ ]

isi

1i i

'i

,i

i

i A.kdt]A[d1

dt]A[d1

v

ν=

=∏= ν= ν−= Trong ®ã k lµ h»ng sè tèc ®é ph¶n øng, [Ai] lµ nång ®é chÊt tham gia ph¶n øng thø

t¹i thêi ®iÓm xÐt tèc ®é ph¶n øng, νi lµ hÖ sè c©n b»ng cña chÊt thø i tham gia ph¶n øns lµ tæng sè chÊt tham gia ph¶n øng cña ph¶n øng ®ang xÐt. 2.1.7 Môc tiªu vµ ph ¬ng ph¸p d¹y häc vÒ lý thuyÕt cña sù ®iÖn li 2.1.7.1 Mu Cc tiªu

VÒ kiÕn th+ cBiÕt

- C¸c kh¸i niÖm vÒ s1 4iÖn li, chÊt ®iÖn ly, chÊt ®iÖn li m¹nh, chÊt ®iÖn li yÕu.- §é ®iÖn li vµ c©n b»ng ®iÖn li.- S1 4i n li c/ a n,> c, tÝch sè ion cu 3a n,> c.- HMng sè ph©n li axit, hMng sè ph©n li baz. .- §¸nh gi¸ m«i tr êng axit hay baz¬ th«ng qua nång ®é H+ hoÆc dùa vµo ®é pH cña

dung dÞch.HiAu

- Nguyªn nh©n tÝnh dÉn4iÖn cña dung dÞch chÊt ®iÖn li vµ c. chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖnli.

- ThÕ nµo lµ axit, baz¬ theo thuyÕtA-rê-ni-ut vàthuyÕt Bron- stêt. - BCn chJt, 4i7u ki n xCy ra phCn 5ng trao4=i ion trong dung dHch các chJt 4i n li.VÒ kü nFng

Rèn luy n k b n@ng :- Vi(t ph,. ng trình4i n li c/ a các axit, ba z. và mu+i trong n,> c.- Vi(t 4,- c ph,. ng trình ion rút g&n c/ a phCn 5ng trong dung dHch các chJt 4i n li.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



61

- Tính pH và nGng 4F H+, OH- trong dung dHch axit và baz. d1a vào hMng s+ phân liaxit và baz. .

- Ti(n hành thí nghim : quan sát, mô tC, nh?n xét,….VÒ th¸i ®é :Có ý th5c và tin t,: ng vào ph,. ng pháp nghiên c5u khoa h&c, v?n d$ngnhDng ki(n th5c 4ã h&c 42 giCi quy(t mFt s+ vJn 47 có liên quan4(n hoá h&c trong cuFc

s+ng sCn xuJt và tính nghiêm túc trong khi th1c hành. 2.1.7.2 VÒ ph ¬ng ph¸p d¹y häc

Lý thuyÕt vÒ ph¶n øng trong dung dÞch chÊt ®iÖn li HS ®· ® îc biÕt ®Õn tõ lípd íi nh ng ch a hÖ thèng vµ ch a biÕt ® îc b¶n chÊt cña ph¶n øng. V× vËy nªn tæ chød¹y häc theo nhãm ®Ó HS dÔ trao ®æi, th¶o luËn tËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· bidùng kiÕn thøc míi.

Sö dông tèi ®a çc thÝ nghiÖm ®· m« t¶ trong SGK, nÕu cã ®iÒu kiÖn nªnthùc hiÖn çc thÝ nghiÖm ®ã ®Ó båi d ìng høng thó häc tËp vµ kh¾c s©u kiÕn thøc.Dïng ph ¬ng ph¸p gîi më, nªu vÊn ®Ò, h íng dÉn HS suy luËn logic, ph¸t hiÖn kiÕn thømíi.

Dïng ph ¬ng ph¸p thùc nghiÖm: dïng thÝ nghiÖm nghiªn cøu gióp HS hiÓu îcqu¸ tr×nh hoµ tan (c¶ vÒ vËt lý vµ ho¸ häc) kÕt hîp víi ®µm tho¹i ®Ó «n luyÖn vÒthu vµ to¶ nhiÖt cña çc ph¶n øng.

Dïng ph ¬ng ph¸p tiªn ®Ò : HS ph¶i c«ng nhËn c«ng thøc biÓu thÞ nång ®®ã ph¶i dïng bµi tËp ®Ó øng dông. Sö dông bµi tËp cã t¸c dông «n luyÖn cñng cè qu¶ nhÊt, nã gióp cho HS cã ® îc nhiÒu kü n¨ng ®ång thêi kh¾c s©u nh÷ng g× mµ çc®· lÜnh héi ® îc. 2.1.7.3. Nh0 ng * i< m mD i và khó c 2n l u ý khi d " y h. c

a. ChÊt ®iÖn li, sù ®iÖn liGV nªn tæ chøc cho HS quan s¸t hoÆc tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm theo nh

hiÖn t îng ®iÖn li. Yªu cÇu çc em quan s¸t, nhËn xÐt hiÖn t îng, h íng dÉn HS rót rakÕt luËn vÒ çc chÊt vµ çc dung dÞch dÉn ®iÖn vµ dung dÞch kh«ng dÉn ®iÖn. vÒ kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn cña çc chÊt vµ çc dung dÞch, HS sÏ tù nªu vÊn ®Ò: T¹idung dÞch nh axit, baz¬ vµ muèi dÉn ® îc ®iÖn, cßn mét sè dung dÞch nh ancol,® êng,…kh«ng dÉn ®iÖn?

GV gîi ý cho HS nªn sö dông çc kiÕn thøc vËt lÝ vÒ sù hoµ tan, vÒ dßng ®

dÉn ®iÖn,… ®Ó gióp çc em gi¶i thÝch ®

îc çc dung dÞch dÉn ®iÖn ®

îc lµ do khi tanvµo trong n íc th× çc ph©n tö ph©n li ra çc tiÓu ph©n mang ®iÖn tÝch ®ã chÝnh vµ tõ ®ã h×nh thµnh kh¸i niÖm sù ®iÖn li, chÊt ®iÖn li. GV dÉn d¾t HS ®Õn ®sù ®iÖn li vµ chÊt ®iÖn li.

- Sù ®iÖn li lµ qu¸ tr×nh ph©n li çc chÊt trong n íc thµnh çc ion.- ChÊt ®iÖn li lµ nh÷ng chÊt tan trong n íc ph©n li ra ion.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



62

Nh vËy, so víi ®Þnh nghÜa cò : “Nh÷ng chÊt tan trong n íc t¹o thµnh dung dÞchdÉn ® îc ®iÖn lµ chÊt ®iÖn li”, th× ®Þnh nghÜa míi ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c h¬®Þnh nghÜa cò HScó th2 hi2u lKm CO2 và SO3 … cRng là các chJt 4i n li vì dung dHchc/ a chúng cRng dTn 4i n, nh, ng th1c t( sCn phYm c/ a chúng v> i n,> c là H2CO3 vàH2SO4 m> i là các chJt 4i n li.

RÊt nhiÒu chÊt tan trong n íc víi ®é tan kh¸c nhau. ChÊt kh«ng tan lµ chÊt cã ®tan rÊt nhá, çc chÊt ®ã còng ® îc gäi lµ chÊt ®iÖn li v× çc phÇn tö tan ®Òu ph©n li rion trong n íc.

b. C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖn liTrong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cÇn gióp HS hiÓu ® îc vai trß cña n íc tham gia vµo

qu¸ tr×nh ®iÖn li çc hîp chÊt ion, çc hîp chÊt céng hãa trÞ. KÝch thÝch ®Ó HS tsao n íc nguyªn chÊt, muèi ¨n khan kh«ng dÉn ®iÖn nh ng khi hßa tan chóng vµo nhauth× dung dÞch cña chóng l¹i dÉn ®iÖn ® îc? Nh vËy, cã sù t ¬ng t¸c gi÷a n íc vµ tinhthÓ muèi ¨n ®Ó sinh ra çc ion lµm cho dung dÞch dÉn ® îc ®iÖn. Sù t ¬ng t¸c nµy x¶y ralµ do ph©n tö n íc ph©n cùc ®· l«i kÐo çc ion t¸ch ra khái tinh thÓ vµ bao v©y chónra çc ion hi®rat.

Ph©n tö n íc cã t¸c dông lµm cho çc ph©n tö céng hãa trÞ ph©n cùc m¹nh ph©n li thµnh çc ion. GV cã thÓ sö dông çc h×nh vÏ çc m« pháng qu¸ tr×nh ®iÖdung dÞch muèi ¨n, cña axit,…tõ ®ã HS sÏ hiÓu ® îc c¬ chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖn li. GVcÇn nhÊn m¹nh vai trß cña dung m«i vÒ cÊu t¹o ph©n tö n íc, sù t ¬ng t¸c gi÷a çc ph©ntö n íc víi çc tinh thÓ chÊt tan t¹o ra çc ion.

Çc ph©n tö ® êng, glixerol, ancol etylic,.. lµ nh÷ng ph©n tö ph©n cùc nh ng d íit¸c dông cña n íc chóng kh«ng ph©n li thµnh çc ion mµ vÉn tån t¹i ë d¹ng ph©n tövËy chóng kh«ng dÉn ®iÖn.

c. Ph©n lo¹i chÊt ®iÖn liGV cÇn kÝch thÝch ph¸t triÓn t duy cho HS b»ng çch gîi ý cho hä t×m hiÓu ph©

tö n íc lµm cho axit HCl ph©n li thµnh çc ion, ng îc l¹i t¹i sao axit HCl kh«ng lµm choph©n tö n íc ph©n li thµnh çc ion?

Th«ng qua çc thÝ nghiÖm ® îc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, h íng dÉncho HS quan s¸t, nhËn xÐt : Trong n íc, çc chÊt kh¸c nhau cã kh¶ n¨ng ph©n li kh¸cnhau, tõ ®ã h×nh thµnh kh¸i niÖm ®é ®iÖn li ®Ó chØ møc ®é ph©n li ra ion c®iÖn li. Nh vËy ®é ®iÖn liα cã gi¸ trÞ n»m trong kho¶ng 0 <α ≤ 1.

Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, GV cÇn l u ý cho HS :- ChÊt ®iÖn li m¹nh lµ chÊt khi tan trong n íc çc ph©n tö hßa tan ®Òu ph©n li ra io

vµ kh«ng nªn ®Þnh nghÜa chÊt ®iÖn li m¹nh lµ chÊt ph©n li hoµn toµn thµnh ioncho HS hiÓu chÊt ®iÖn li m¹nh chØ ph©n li hoµn toµn ë nÊc thø nhÊt. Trong mét xÐt sù ®iÖn li cña dung dÞch axit rÊt lo·ng H2SO4 th× qui íc gÇn ®óng lµ H2SO4 → 2H+ +SO4

2-, do vËy nÊc ®iÖn li thø hai kh«ng bao giê cãα = 1.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



63

VÝ dô, khi tÝnh nång ®é mol/l cña ion H+ vµ pH cña dung dÞch HCl 0,1M ph¶i coα = 1, do ®ã [H+] = 0,1mol/l vµ pH = 1.

- Mét sè chÊt ® îc cho lµ kh«ng tan th× cã nh÷ng chÊt lµ ®iÖn li m¹nh nh AgCl,BaSO4, Ca3(PO4)2,.. vµ mét sè chÊt lµ ®iÖn li yÕu nh Fe(OH)3, H2SiO3,…

- N íc lµ dung m«i ph©n cùc gióp cho ta biÕt ® îc ®©u lµ chÊt ®iÖn li, chÊt kh«n

®iÖn li, chÊt ®iÖn li m¹nh vµ chÊt ®iÖn li yÕu.- CÇn dùa vµo biÓu thøc tÝnh ®é ®iÖn liα ®Ó x¸c ®Þnh :

+ ChÊt ®iÖn li m¹nh, sù ®iÖn li hoµn toµn, khi ®ã ®é ®iÖn liα = 1.CÇn l u ý : Gi÷a çc chÊt ®iÖn li m¹nh vµ dÔ tan sÏ x¶y ra ph¶n øng.

ThÝ dô trén hai dung dÞch MgCl2 vµ K2SO4 víi nhau, gi¶ thiÕt chóng ®iÖn likh«ng hoµn toµn.

MgCl2 Mg2+ 2Cl- K2SO4 2K+ + SO4

2- Th× cã thÓ x¶y ra ph¶n øng sau:

Mg2+ + SO42- MgSO4

bëi v× çc ion Mg2+ vµ SO42- ®Òu cã sè ®iÖn tÝch lµ hai, nªn lùc hót tÜnh ®iÖnh¬n çc ion K+ vµ Cl- ®Òu cã sè ®iÖn tÝch nhá h¬n (b»ng mét).

HÖ qu¶ nµy cã ® îc v× ®· quan niÖm r»ng chÊt ®iÖn li m¹nh ®iÖn li kh«ng hoµv× cã lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion tr¸i dÊu t¹o l¹i ph©n tö ban ®Çu. §iÒu nµynh÷ng ®iÒu kiÖn x¶y ra ph¶n øng trao ®æi ion trong dung dÞch çc chÊt ®iÖn li lÝt nhÊt mét trong çc ®iÒu kiÖn sau: t¹o thµnh chÊt kÕt tña, t¹o thµnh chÊt ®iÖn thµnh chÊt khÝ.

+ ChÊt ®iÖn li yÕu, sù ®iÖn li kh«ng hoµn toµn th× 0 <α < 1. Qu¸ tr×nh ®iÖn li lµthuËn nghÞch, qu¸ tr×nh ®iÖn li sÏ ®¹t tíi c©n b»ng ®éng khi ®ã tr¹ng th¸i c©n ® îc ®Æc tr ng bëi h»ng sè c©n b»ng Kc vµ sù chuyÓn dÞch c©n b»ng theo nguyªn lÝ sa-t¬-liª.

- Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a ®é ®iÖn liα vµ h»ng sè ph©n li Kc:+ §é ®iÖn liα phô thuéc vµo b¶n chÊt cña chÊt ®iÖn li, nång ®é vµ nhiÖt ®é

h»ng sè ph©n li Kc chØ phô thuéc vµo b¶n chÊt cña chÊt ®iÖn li vµ nhiÖt ®é.+ Khi pha lo·ng dung dÞch th× h»ng sè ph©n li Kc kh«ng thay ®æi, cßn ®é ®iÖn liα

cña çc chÊt ®iÖn li yÕu thay ®æi chØ tiÕn dÇn tíi 1 mµ kh«ng bao giê b»ng 1.- Khi pha lo·ng dung dÞch, ®é ®iÖn li cña çc chÊt ®iÖn li t¨ng do çc ion

d ¬ng cña chÊt ®iÖn li ë xa nhau, Ýt cã ®iÒu kiÖn va ch¹m vµo nhau ®Ó t¹o thµnvµ sù pha lo·ng dung dÞch kh«ng lµm c¶n trë ®Õn sù ph©n li cña çc ph©n tö.

ThÝ dô: Gi¶i thÝch hiÖn t îng t¹i sau khi cho Na t¸c dông víi axit HCl ®Æc (nång®é lín h¬n 20%) thÝ ph¶n øng x¶y ra ªm dÞu, cßn axit HCl cµng lo·ng th× ph¶n ønm·nh liÖt, rÊt nguy hiÓm?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



64

Trong çc tµi liÖu chóng ta gÆp kh¸i niÖm®é ®iÖn li biÓu kiÕncña çc chÊt ®iÖnli m¹nh víi α < 1. §©y kh«ng ph¶i lµ ®é ®iÖn li thùc cña chóng (v× ®é ®iÖn li tçc chÊt ®iÖn li m¹nh b»ng 1). Nguyªn nh©n cña kh¸i niÖm nµy nh sau. Trong dungdÞch chÊt ®iÖn li m¹nh, nång ®é kh«ng qu¸ lo·ng, çc ion ë gÇn nhau g©y ra lùc h®iÖn gi÷a çc ion ng¨n c¶n sù chuyÓn ®éng tù do gi÷a çc ion, nªn b»ng thùc nghiÖ

® îc (thÝ dô ®o b»ng ®é dÉn ®iÖn cña dung dÞch çc chÊt ®iÖn li m¹nh) gi¸ trÞα < 1. §©ykh«ng ph¶i lµ ®é ®iÖn li thùc mµ lµ ®é ®iÖn li biÓu kiÕn. Lùc hót tÜnh ®iÖn trong dung dÞch chÊt ®iÖn li m¹nh kh«ng dÉn ®Õn t¹o thµnh ph©n tö ban ®Çu mµc¶n sù chuyÓn ®éng tù do gi÷a çc ion, bëi v× muèn t¹o l¹i ph©n tö ban ®Çu, lùc gion ph¶i dÉn ®Õn kho¶ng çch gi÷a çc ion b»ng kho¶ng çch trong ph©n tö baB»ng thùc nghiÖm, ng êi ta kh«ng ph¸t hiÖn thÊy çc ph©n tö cña chÊt ®iÖn li mtrong dung dÞch lo·ng lµ dung dÞch ® îc ®Ò cËp ®Õn ë phæ th«ng vµ ®¹i häc.

d. Kh¸i niÖm Axit-Baz¬- Muèi• Thuy>t Arêniut

- Axit là chJt khi tan trong n,> c phân li ra cation H+.- Baz. là chJt khi tan trong n,> c phân li ra anion OH-.- Hi4roxit l,W ng tính là chJt khi tan trong n,> c vQa có th2 phân li nh, axit, vQa có

th2 phân li nh, baz. .Vì v?y, khi t= ch5c cho HS nghin c5u nFi dung này, GV cKn giCi thích cho rõ các vJn47 sau :

+ V> i axit, baz. nhi7u nJc, ngoài các hMng s+ phân li tQng nJc thì còn có hMng s+ phân li t=ng. HMng s+ phân li t=ng bMng tích s+ c/ a các hMng s+ phân li tQng nJc.

Ví d$ : H3PO4 →← H+

+ H2PO4_

K1.

H2PO4_ →← H+ + HPO4

2_ K2.

HPO42_ →← H+ + PO4

3_ K3.

Kax = K1.K2.K3

+ V> i axit m8nh và baz. m8nh nhi7u nJc thì chU có nJc th5 nhJt phân li hoàn toàn,các nJc ti( p theo4i n li không hoàn toàn.

+ Các giá tr H K a và K b càng nhS thì l1c axit và l1c baz. càng y(u. Các giá tr H nàychU ph$ thuFc vào nhi t 4F.

+ MFt s+ hi4roxit l,W ng tính nh, Al(OH)3, Zn(OH)2, Cr(OH)3,.. 47u ít tan trongn,> c và có tính axit, baz. 47u y(u, trong dung dHch n,> c các ion kim lo8i k (t h- p v> icác phân tB n,> c và tGn t8i d,> i d8ng các ion ph5c.

• Thuy(t BronstêtCKn ti(n hành thí nghim 4,a mCnh giJy quì tYm ,> t lên mi ng l& 41ng dung

dHch NH3, quì tím chuy2n màu xanh. TQ 4ó 4,a 4(n nh?n xét trong phân tB NH3 khôngcó nhóm OH nh, ng l8i có tính chJt c/ a baz. . GV giCi thích khi các chJt hoà tan trong


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



65

n,> c còn có quá trình t,. ng tác v> i n,> c tQ 4ó giúp HS hi2u 4,- c các chJt là axit, baz. trong các phCn 5ng thu?n nghHch và nêu quan4i2m c/ a thuy(t Bronstêt nh, sau:

- Axit là chJt nh,; ng proton (H+), baz. là chJt nh?n proton. Axit, baz. có th2 là phân tB hoLc ion.

- ChJt vQa có khC n@ng nh,; ng proton và nh?n proton là chJt l,W ng tính. N,> c là

chJt l,W ng tính.- NhDng chJt là axit, baz. theo khi tan trong n,> c vQa có th2 phân li nh, axit, vQa có

th2 phân li nh, baz. .Thuy(t Brônstêt t=ng quát h. n thuy(t Arêniut và áp d$ng 4úng cho bJt kì dung môi nào.

Khi nghiên c5u khái ni m mu+i cKn l, u ý s1 phân li c/ a các mu+i trung hòa,mu+i axit, mu+i kép, ph5c chJt tan trong n,> c 42 t8o ra các ion và nhJn m8nh:

+ Mu+i Na2HPO3, NaHPO2 là mu+i trung hoà, vì các hi4ro trong mu+i 4ó không cókhC n@ng cho H+ (không có tính axit).

+ NhDng mu+i 4,- c coi là không tan th1c t( vTn tan mFt l,- ng r Jt nhS và phKn tan4ó 4i n li trong dung dHch.

e. S 0 1 i 2n li c @a n ,J c – pH - ch % t ch K th 8 axit baz 4 • Khái ni m tích s+ ion c/ a n,> c

- Là hMng s+ phân li c/ a n,> c : nhi t 4F xác4Hnh.- f 250C: [H+]. [OH-] = 1.10-14

- L, u ý:+ Tích s+ ion c/ a n,> c là hMng s+ cC trong dung dHch loãng c/ a các chJt khác nhau,

do v?y n(u bi(t nGng 4F [H+] trong dung dHch thì suy ra nGng4F [OH- ] và ng,- c l8i.

+ *ánh giá4F axit hay baz. trong dung dHch d1a vào nGng 4F [H+].• Khái ni m v7 pH- chJt chU thH axit baz.

- CKn h,> ng cho HS chú ý4(n ý ngh X a c/ a giá tr H pH trong4; i s+ng th1c tiNn.- CKn h,> ng dTn cho HS các sB d$ng các chJt chU thH khác nhau42 xác 4Hnh pH gKn

4úng bMng s1 4=i màu c/ a chúng.- Mu+n xác4Hnh chính xác4F pH c/ a dung dHch thì phCi 4o bMng máy.f. Ph ) n + ng trao 1< i tr ong dung d 8 ch ch % t 1 i 2n liCKn t= ch5c cho HS ti(n hành các thí nghim 42 :- Hi

2u

4,- c b

Cn ch

Jt,

4i7u ki n x

Cy ra ph

Cn

5ng trao

4=i trong dung d

Hch ch

Jt4i n li.

- Phân tích các cân bMng c/ a các chJt 4i n li trong dung dHch, s1 t,. ng tác c/ a cácion mô tC bCn chJt c/ a phCn 5ng thông qua ph,. ng trình ion rút g&n.

- Hi2u 4,- c th1c chJt phCn 5ng trao4=i trong dung dHch các chJt 4i n li là phCn 5nggiDa các ion t8o ra chJt k (t t/ a, chJt khí, chJt 4i n li y(u.L, u ý:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



66

+ K (t lu?n trên không47 c? p 4(n các chJt phCn 5ng phCi là chJt dN tan hoLc cácchJt 4i n li m8nh Thí d$ : FeS + HCl → FeCl2 + H2ShoLc sCn phYm phCn 5ng phCi là chJt ít tan h. n hay4i n li y(u h. n:

Thí d$: AgI + Cl_ → AgCl\ + I-

MiNn là [Cl-]. [Ag+] >K s dù AgI ít tan h. n AgCl.+ Th,; ng xuyên rèn cho HS k X n@ng vi(t ph,. ng trình phân tB, ph,. ng trình ion4Ky

4/ và rút g&n 42 hi2u rõ bCn chJt t,. ng tác giDa các chJt trong dung dHch chJt 4i n li. g. Ph ) n + ng thu M phân c @a các mu > i

- T= ch5c cho HS ti(n hành thí nghim xác4Hnh môi tr ,; ng c/ a dung dHch mFt s+ mu+i nh, NaCl, K 2 HPO4, CH3COONa,.... bMng s1 4=i màu c/ a quì tím.

+ HS s_ mPc phCi sai lKm khi cho r Mng các mu+i khi tan trong n,> c chU có quá trình4i n li thành ion kim lo8i và ion g+c axit không có nguyên tB hi4ro s_ t8o môi tr ,; ngtrung tính.

+ HS dN dàng nh?n thJy các mu+i hoà tan trong n,> c ngoài quá trình4i n li còn cóquá trình trao4=i ion giDa mu+i hoà tan v> i n,> c làm cho pH c/ a dung dHch thay4=igây s1 bi(n 4=i màu c/ a chJt chU thH.

- Khi giCi thích môi tr ,; ng c/ a dung dHch các mu+i khác nhau cKn phân tích cáccân bMng trong dung dHch và so sánh s1 t,. ng quan nGng 4F c/ a ion H+ và nGng 4F ionOH- 42 xác 4Hnh giá tr H pH. Thông qua4ó có th2 cho HS rút ra qui lu?t v7 tính chJt c/ amôi tr ,; ng các dung dHch mu+i tQ s1 phân tích thành phKn phân tB c/ a chúng.

- L, u ý : V> i các mu+i axit cKn chú ý4(n phCn 5ng c/ a anion g+c axit v> i n,> c vàs1 bi(t 4=i pH c/ a dung dHch ph$ thuFc vào bCn chJt c/ a anion g+c axit và phCi d1a vàocân bMng c$ th2.

Nghiên c5u s1 4i n li cho phép m: r Fng khái nim v7 chJt : chJt 4i n li, chJtkhông4i n li, chJt 4i n li m8nh, chJt 4i n y(u….

NFi dung ki(n th5c v7 s1 4i n li là nhDng dTn ch5ng 42 ch5ng minh cho s1 ph$ thuFc tính chJt các chJt 4i n li vào thành phKn và cJu t8o phân tB c/ a chúng : s1 ph$ thuFc c/ a nhi t 4F, nGng4F ,bCn chJt chJt tan, dung môi4(n 4F 4i n li.

Phát tri2n khái ni m phCn 5ng hoá h&c khi nghiên c5u lí thuy(t s1 4i n li nh, :Quá trình oxi hoá- khB trong dung dHch, phCn 5ng axit – baz. .

M: r Fng phát tri2n khái ni m axit- baz. , tính axit-baz. c/ a dung dHch mu+i vàngôn ngD hoá h&c : mô tC các quá trình hoá h&c trong dung dHch bMng ph,. ng trình ion4Ky 4/ và ion thu g&n…. 2.1.7.4 Thùc hµnh thiÕt kÕ kÕ ho¹ch d¹y häc cô thÓ

Bµi :Sù ®iÖn li

I. Môc tiªu


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



67

VÒ kiÕn thøcBiÕt :Çc kh¸i niÖm vÒ chÊt ®iÖn li, chÊt kh«ng ®iÖn li, sù ®iÖn li. HiÓu

- Nguyªn nh©n tÝnh dÉn ®iÖn cña çc dung dÞch chÊt ®iÖn li.- Ph©n tö H2O lµ ph©n tö ph©n cùc, n íc lµ mét dung m«i ph©n cùc.

- C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖn li.VÒ kü n¨ng

- RÌn luyÖn cho HS kü n¨ng thùc hµnh thÝ nghiÖm: quan s¸t, so s¸nh.- RÌn luyÖn kh¶ n¨ng lËp luËn logic, kh¶ n¨ng phân bi t 4,- c chJt 4i n li, chJt

không4i n li. - RÌn luyÖn cho HS viÕt ph ¬ng tr×nh ®iÖn li cña axit, baz¬, muèi.

VÒ th¸i ®é- RÌn luyÖn tÝnh cÈn thËn nghiªm tóc trong nghiªn cøu khoa häc.- Tin t ëng vµo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc b»ng thùc nghiÖm.

II. ChuÈn bÞ- GV :+ ChuÈn bÞ ®å dïng thÝ nghiÖm, phim thÝ nghiÖm, m« pháng,... PhiÕu häc tËp.+ D¹y häc nªu vÊn ®Ò. Sö dông thÝ nghiÖm theo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu.- HS : ChuÈn bÞ s¸ch gi¸o khoa, ®äc bµi tr íc khi lªn líp.

III. ThiÕt kÕ çc ho¹t ®éng d¹y häcHo¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS

I. HiÖn t îng ®iÖn li

1. ThÝ nghiÖmHo¹t ®éng 1GV cho HS quan s¸t thÝ nghiÖm vÒ sùdÉn ®iÖn cña :- tinh thÓ NaCl, ® êng saccaroz¬.- n íc cÊt, dung dÞch NaCl, dung dÞch® êng, dung dÞch HCl, NaOH.→ nhËn xÐt vµ rót ra kÕt luËn.

2. Nguyªn nh©n tÝnh dÉn ®iÖn cña

I. HiÖn t îng ®iÖn li

1. ThÝ nghiÖm

NhËn xÐt:- N íc cÊt, tinh thÓ NaCl, saccaroz¬,dung dÞch saccaroz¬ kh«ng dÉn ®iÖn.- Dung dÞch NaCl, HCl, NaOH dÉn®iÖn.

KÕt luËn:+ Dung dÞch muèi, axit, baz¬ dÉn®iÖn.+Çc chÊt r¾n khan: NaCl, NaOH vµmét sè dung dÞch: r îu, ® êng …kh«ng cã kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn.2. Nguyªn nh©n tÝnh dÉn ®iÖn cña


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



68

çc dung dÞch axit, baz¬, muèi trongn íc Ho¹t ®éng 2GV gîi ý HS vË dông kiÕn thøc vÒdßng ®iÖn ®· häc ë m«n VËt lÝ ®Ó tr¶

lêi : ®iÒu kiÖn ®Ó mét dung dÞch haymét vËt dÉn ® îc ®iÖn lµ g×?

GV dÉn d¾t:- Kim lo¹i dÉn ®iÖn ® îc nhê çc phÇntö mang ®iÖn trong kim lo¹i lµ çcelectron.- VËy trong dung dÞch ®iÖn li dÉn ® îc®iÖn cã phÇn tö mang ®iÖn nµo?- HS ®äc s¸ch gi¸o khoa vµ kÕt luËnnguyªn nh©n g©y ra tÝnh dÉn ®iÖn.

3. §Þnh nghÜaHo¹t ®éng 3GV nªu ®Þnh nghÜa chÊt ®iÖn li, sù®iÖn li vµ ph ¬ng tr×nh ®iÖn li vµ cho vÝ dô.GV l u ý cho HS:V× ph©n tö trunghoµ vÒ ®iÖn nªn vÒ sè trÞ tæng ®iÖntÝch cña cation ph¶i b»ng tæng ®iÖntÝch cña anion.Tªn gäi cation vµ anion.- GV gäi HS lªn b¶ng viÕt ph ¬ngtr×nh ®iÖn li cña H2SO4, NaOH,Ca(OH)2, NaCl, Fe(NO3)3, nhËn xÐt ?

II. C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖn li1. CÊu t¹o cña ph©n tö H2OHo¹t ®éng 4 GV cho HS xem thÝ nghiÖm sù ph©n

çc dung dÞch axit, baz¬, muèi trongn íc

HS tr¶ lêi:- Ph¶i cã phÇn tö mang ®iÖn tÝch

chuyÓn ®éng tù do. Khi cã dßng ®iÖnçc phÇn tö mang ®iÖn chuyÓn ®éngtheo mét h íng nhÊt ®Þnh.

HS l¾ng nghe, ®äc SGK, ghi kÕt luËn :Theo Arªniut :tÝnh dÉn ®iÖn cña çcdung dÞch axit, baz¬, muèi lµ do trongdung dÞch cña chóng cã çc tiÓu ph©nmang ®iÖn tÝch gäi lµ çc ion. Çcph©n tö axit, baz¬, muèi khi tan trongn íc ph©n li thµnh çc ion.3. §Þnh nghÜa

HS ghi ®Þnh nghÜa trong sgk.Ph ¬ng tr×nh ®iÖn li:

HCl → H+ + Cl-

Na2SO4 Na+ + SO42-

cation natri anion sunfat - HS :H2SO4 2H+ + SO4

2- NaOH Na+ + OH-

Fe(NO3)3 Fe3+

+ 3NO3-

- HS gäi tªn çc cation vµ anion trongçc ph ¬ng tr×nh trªn.II. C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh ®iÖn li1. CÊu t¹o cña ph©n tö H2O


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



69

cùc cña n íc, dÉn d¾t HS gi¶i thÝchhiÖn t îng quan s¸t ® îc. ( GV cungcÊp cho HS: ph©n tö H2O lµ ph©n tö cãgãc)

GV kÕt luËn : n íc lµ ph©n tö ph©ncùc, dung m«i n íc lµ dung m«i ph©ncùc.2. Qu¸ tr×nh ®iÖn li cña NaCl trong n íc

Ho¹t ®éng 5- GV gîi ý tõ thÝ nghiÖm vÒ tÝnh dÉn®iÖn cña çc dung dÞch ta biÕt n ícnguyªn chÊt, NaCl khan kh«ng dÉn®iÖn nh ng khi hoµ tan NaCl trongn íc dung dÞch l¹i dÉn ® îc ®iÖn?Chøng tá gi÷a n íc vµ tinh thÓ NaClcã sù t ¬ng t¸c víi nhau sinh ra çcion. §Ó biÕt n íc vµ tinh thÓ NaClt ¬ng t¸c víi nhau nh thÕ nµo HS h·yxem m« phánghoµ tan NaCl trongn íc vµ nhËn xÐt.

- GV : viÕt ph ¬ng tr×nh ®iÖn li ®óngvµ ®¬n gi¶n cña NaCl.- GV cã thÓ tr×nh bµy thªm: trong dungdÞch çc ion Na+ vµ Cl- kh«ng tån t¹i®éc lËp mµ bÞ çc ph©n tö n íc baov©y, hiÖn t îng ®ã gäi lµ hiÖn t înghi®rat ho¸. 3. Qu¸ tr×nh ®iÖn li cña HCl trongn ícHo¹t ®éng 6

HS dùa vµo b¶n chÊt liªn kÕt vµ cÊut¹o ph©n tö n íc gi¶i thÝch hiÖn t îng:- Liªn kÕt trong ph©n tö H2O lµ liªn kÕtcéng ho¸ trÞ cã cùc, cÆp electron dïngchung gi÷a H vµ O bÞ lÖch vÒ phÝa

nguyªn tö O, do ®ã H mang 1 phÇn®iÖn tÝch d ¬ng vµ O mang 1 phÇn®iÖn tÝch ©m.- Ph©n tö H2O kh«ng ph¶i lµ ph©n töth¼ng hµng mµ lµ 1 ph©n tö cã gãc.

2. Qu¸ tr×nh ®iÖn li cña NaCl trongn íc

HS xem m« pháng vµ nhËn xÐt:- Khi cho çc tinh thÓ NaCl vµo n íc,ion Na+ vµ Cl- trªn bÒ mÆt tinh thÓ hótvÒ chóng çc ph©n tö H2O, trong ®ãcation hót ®Çu ©m vµ anion hót ®Çud ¬ng cña ph©n tö H2O.- Ph ¬ng tr×nh: NaCl Na+ + Cl-

3. Qu¸ tr×nh ®iÖn li cña HCl trongn íc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



70

- GV nªu vÊn ®Ò:ë trªn chóng ta ®·thÊy çc ph©n tö cã liªn kÕt ion khi tantrong n íc ph©n li thµnh çc ion. VËykhi çc ph©n tö cã liªn kÕt céng ho¸ trÞkhi tan trong n íc cã ph©n li thµnh ion

kh«ng? NÕu cã th× ph©n li nh thÕnµo? H·y xÐt qu¸ tr×nh ph©n li cña HCltrong n íc.- GV gîi ý cho HS nhí l¹i ®Æc ®iÓmcÊu t¹o cña ph©n tö HCl.

- GV cho HS quan s¸t h×nh vÏ vµ gîi ýcho HS gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ®iÖn li cñaHCl trong n íc.

III. Bµi tËp cñng cè(PhiÕu häc tËp)

- HS nªu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña HCl:Liªn kÕt gi÷a çc nguyªn tö trong ph©ntö lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc. V×vËy ph©n tö HCl cã thÓ biÓu diÔn b»ngh×nh vÏ:

- HS gi¶i thÝch: khi tan trong n íc, çcph©n tö HCl hót vÒ phÝa chóng nh÷ngcùc ng îc dÊu cña çc ph©n tö n íc,kÕt qu¶ lµ ph©n tö HCl bÞ ®iÖn li thµnhçc ion H+ vµ Cl-.

PhiÕu häc tËpC©u 1: Tr êng hîp nµo sau ®©y kh«ng dÉn ®iÖn ® îc?A. KCl r¾n khan C. N íc s«ng hå aoB. N íc biÓn D. Dung dÞch KCl trong n ícC©u 2: Mét HS hoµ tan natri oxit vµo n íc vµ lµm thÝ nghiÖm thÊy dung dÞch thu ® îcdÉn ® îc ®iÖn. B¹n ®ã kÕt luËn: “ natri oxit lµ chÊt ®iÖn li”. KÕt luËn nh vËy ®óng haysai? H·y gi¶i thÝch?C©u 3:Quan s¸t thÝ nghiÖm vµ gi¶i thÝch: Khi nhá dung dÞch H2SO4 ®Õn d vµo dungdÞch Ba(OH)2 th× cã hiÖn t îng g× x¶y ra? Gi¶i thÝch.

2.2 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt ho¸ häc 2.2.1 VÞ trÝ, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña çc bµi gi¶ng vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt ho¸ häctrong ch ¬ng tr×nh ho¸ häc THPT

2.2.1.1 VÞ trÝ çc bµi gi¶ng vÒ chÊt trong ch ¬ng tr×nh ho¸ häc THPT§èi t îng nghiªn cøu cña ho¸ häc chÝnh lµ çc chÊt vµ sù biÕn ®æi cña chóng

trong ch ¬ng tr×nh trung häc phæ th«ng, çc bµi gi¶ng vÒ chÊt – nguyªn tè hãa häc chiÕmlÖ ®¸ng kÓ.

+ -


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



71

Trong ch ¬ng tr×nh hãa häc líp 10, sau khi nghiªn cøu thuyÕt nguyªn tö, cÊu tnguyªn tö th× nghiªn cøu :

- Nhãm halogen(nhãm VIIA) :+ çc nguyªn tè : Clo, flo, brom, iot.+ çc hîp chÊt chøa oxi, axit,...

- nhãm oxi -l u huúnh (nhãm VIA):+ çc nguyªn tè : oxi, ozon, l u huúnh.+ çc hîp chÊt chøa oxi cña l u huúnh, hi®ro peoxit, axit sunfuric,...Víi líp 11, sau khi nghiªn cøu lý thuyÕt vÒ tèc ®é ph¶n øng (líp 10), thuyÕt

ly, axit -baz¬- muèi th× nghiªn cøu nhãm Nit¬ -Photpho, nhãm cacbon- Silic d íi ¸nhs¸ng cña çc thuyÕt nµy.

- Nhãm Nit¬ -Photpho(nhãm VA) :+ çc nguyªn tè nit¬, phopho.+ çc hîp chÊt chøa oxi, chøa hi®ro, muèi, axit,...

- Nhãm cacbon- Silic(nhãm IVA) :+ çc nguyªn tè cacbon, silic.+ çc hîp chÊt cña cacbon vµ silic.

Víi líp 12, chñ yÕu nghiªn cøu kim lo¹i vµ çc hîp chÊt quan träng cña chóng nh :- Kim lo¹i kiÒm( nhãm IA), kim lo¹i kiÒm thæ (nhãm IIA), nh«m (nhãm IIA).- Mét sè kim lo¹i chuyÓn tiÕp tõ nhãm IB ®Õn VIIIB nh : crom, s¾t, ®ång, ch×, kÏm,

.... 2.2.1.2 Môc tiªu cña çc bµi gi¶ng vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt ho¸ häc

VÒ kiÕn thøcBiÕt

- VÞ trÝ çc nguyªn tè trong hÖ thèng tuÇn hoµn, tÝnh chÊt çc ®¬n chÊt, hîp ch- CÊu t¹o ph©n tö , tÝnh chÊt vËt lý c¬ b¶n cña mét sè hîp chÊt c¬ b¶n.- Tr¹ng th¸i tù nhiªn, ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ çc chÊt.- TiÕn hµnh çc thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, quan s¸t, m« t¶, gi¶i thÝch vµ rót ra kÕ

çc thÝ nghiÖm.- Tõ vÞ trÝ, cÊu t¹o nguyªn tö,cÊu t¹o ph©n tö suy ra tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®¬n

hîp chÊt cña nguyªn tè.- VËn dông lý thuyÕt chñ ®¹o nghiªn cøu çc chÊt, nguyªn tè.- VËn dông lý thuyÕt c©n b»ng ho¸ häc ®Ó ®¹t hiÖu suÊt cao trong s¶n xuÊt h

HiÓu- Sù liªn quan gi÷a vÞ trÝ çc nguyªn tè trong hÖ thèng tuÇn hoµn vµ tÝnh chÊt

cña ®¬n chÊt vµ hîp chÊt cña chóng.- V× sao çc chÊt l¹i thÓ hiÖn çc tÝnh chÊt, kh¶ n¨ng: oxi ho¸, khö, tÝnh axit, b… - Nguyªn nh©n cña sù biÕn ®æi, sù gièng nhau vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc còng nh sù biÕn

®æi cã quy luËt tÝnh chÊt cña ®¬n chÊt, hîp chÊt cña çc nguyªn tè trong nhãm


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



72

- Gi¶i thÝch çc nguyªn nh©n g©y « nhiÔm m«i tr êng ( vÝ dô: khÝ th¶i cña çc nhµm¸y,çc lo¹i thuèc trõ s©u…), gi¶i thÝch mét sè hiÖn t îng tù nhiªn b»ng kiÕn thøc ho¸häc (m a axit).

- Ph©n biÖt, nhËn biÕt çc chÊt.VÒ kü n¨ng

- RÌn luyÖn kü n¨ng viÕt ph ¬ng tr×nh ho¸ häc thÓ hiÖn çc tÝnh chÊt ho¸ häc cña chÊt (d¹ng ph©n tö, ion thu gän, ph¶n øng oxi ho¸- khö, c©n b»ng ph ¬ng tr×nh).- RÌn luyÖn kü n¨ng tÝnh to¸n ho¸ häc, vËn dông lý thuyÕt vµo gi¶i çc bµi tËp

tÝnh vµ ®Þnh l îng.- TiÕn hµnh mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n.

VÒ th¸i ®é :HS cã ý thøc tù gi¸c trong häc tËp , cã ý thøc b¶o vÖ m«i tr êng, gi÷ vÖ sinhan toµn thùc phÈm, rau qu¶… 2.2.1.3 NhiÖm vô cña bµi gi¶ng vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt hãa häc

Çc bµi gi¶ng vÒ chÊt ë bËc trung häc c¬ së ®· cung cÊp çc kiÕn thøc hãa hb¶n vÒ chÊt vµ sù biÕt ®æi cña chóng qua ®ã h×nh thµnh mét hÖ thèng kiÕn thøc¬ b¶n, ban ®Çu. §ã chÝnh lµ c¬ së ®Ó gióp HS tiÕp thu çc kiÕn thøc lý thuyÕcña toµn bé ch ¬ng tr×nh hãa häc ë bËc trung häc phæ th«ng. Çc bµi gi¶ng vÒ chÊtcho viÖc h×nh thµnh çc kh¸i niÖm ho¸ häc c¬ b¶n nhÊt nh :

- H×nh thµnh vµ hoµn thiÖn kh¸i niÖm vÒ chÊt nh : thµnh phÇn cÊu t¹o, tÝnh chÊt, çkiÓu liªn kÕt hãa häc, ho¸ trÞ, sè oxi hãa, çc chÊt oxi hãa, çc chÊt khö, chÊt ®iÖn kh«ng ®iÖn li,… vµ mèi quan hÖ gi÷a çc kh¸i niÖm vµ gi÷a çc chÊt víi nhau.

- H×nh thµnh vµ hoµn thiÖn kh¸i niÖm ph¶n øng ho¸ häc bao gåm dÊu hiÖu cñøng, ®iÒu kiÖn ph¶n øng, b¶n chÊt cña ph¶n øng, çc çch phana lo¹i ph¶n øng hãc¬ chÕ cña ph¶n øng, çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn tèc ®é ph¶n øng vµ øng dông vµo ho¸ häc.

Th«ng qua çc bµi gi¶ng vÒ chÊt ®Ó vËn dông çc kiÕn thøc lý thuyÕt, cñng cthiÖn vµ ph¸t triÓn néi dung cña chóng.

VÝ dô: Hoµn thiÖn ph¸t triÓn kh¸i niÖm liªn kÕt ho¸ häc, ph¶n øng oxi ho¸ khçc bµi vÒ chÊt v« c¬, h÷u c¬ cô thÓ.

Th«ng qua viÖc nghiªn cøu çc chÊt ®Ó cñng cè, ph¸t triÓn çc kiÕn thøc vÒ ngho¸ häc (®¬n chÊt, hîp chÊt, tªn gäi, viÕt CTCT) nh :

- Çc kÝ hiÖu hãa häc : nguyªn tè hãa häc, electron, líp, ph©n líp electron, obital îng tö, liªn kÕt ®¬n, liªn kÕt ®«i, cation, anion,…

- Çc c«ng thøc ho¸ häc: c«ng thøc electron, c«ng thøc ph©n tö, c«ng thøc cÊu c«ng thøc tæng qu¸t,…

- Ph ¬ng tr×nh ho¸ häc : ph ¬ng tr×nh ph©n tö, ph¶n øng thuËn nghÞch, ph ¬ng tr×nhnhiÖt ho¸, ph ¬ng ion ®Çy ®ñ, ph ¬ng tr×nh ion thu gän,….

- Danh ph¸p : tªn gäi cña axit, baz¬, muèi vµ çc chÊt h÷u c¬.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



73

Th«ng qua viÖc nghiªn cøu çc chÊt ®Ó h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn çc ho¸ häc nh :

- Sö dông vµ b¶o qu¶n ho¸ chÊt, dông cô thÝ nghiÖm, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm,…- Sö dông ng«n ng÷ hãa häc : viÕt c«ng thøc, gäi tªn çc chÊt, viÕt vµ c©n

ph ¬ng tr×nh ph¶n øng ho¸ häc.

- KÜ n¨ng gi¶i çc d¹ng bµi tËp ho¸ häc, çc ph ¬ng ph¸p gi¶i nhanh,...- KÜ n¨ng l¾p r¸p thÝ nghiÖm, tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, quan s¸t, m« t¶, gi¶i thÝ

cøu hãa häc.Tõ nhiÖm vô cña çc bµi gi¶ng vÒ chÊt cho ta thÊy çc bµi gi¶ng vÒ chÊt cã ý n

cïng quan träng trong viÖc tÝch luü çc kiÕn thøc, çc sù kiÖn, h×nh thµnh çc kh¸quan träng vµ lµ c¬ së ®Ó HS tiÕp thu ® îc kiÕn thøc hãa häc ë çc phÇn tiÕp theo.

2.2.1.4 Sù lùa chän vµ s¾p xÕp c c bµi vÒ chÊt trong ch ¬ng tr×nh ho häc phæ th«ngSù lùa chän çc chÊt ® a vµo ch ¬ng tr×nh ® îc quyÕt ®Þnh bëi sù x¸c ®Þnh nhiÖ

vô cña chóng theo nguyªn t¾c x©y dùng ch ¬ng tr×nh.- Çc chÊt, nguyªn tè ho¸ häc cã ý nghÜa nhËn thøc gióp h×nh thµnh hÖ thèng

niÖm ho¸ häc c¬ b¶n® îc nghiªn cøu s©u: H, O, N, Cl...- Çc chÊt cã tÝnh chÊt ®Æc tr ng cho tõng lo¹i ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng ph©n lo¹i

chÊt: Kim lo¹i, phi kim, oxit, axit, baz¬...® îc nghiªn cøu kü, ®Çy ®ñ, chi tiÕt. VÝ dô: CBr, kim lo¹i kiÒm, kim lo¹i kiÒm thæ, CaO, NaCl,…

- Çc chÊt gióp h×nh thµnh kh¸i niÖm kü thuËt tæng hîp, thùc tiÔn s¶n xuÊt hnh NaOH, H2SO4, NH3...

- Mét sè chÊt cã ý nghÜa gi¶i quyÕt mét khÝa c¹nh cña lý thuyÕt hoÆc hoµn thniÖm ® îc giíi thiÖu, nghiªn cøu s¬ bé. VÝ dô: oxit cña Clo, oxit cña nit¬, PH3...

Sù s¾t xÕp çc bµi gi¶ng vÒ chÊt trong ch ¬ng tr×nh ® îc c¨n cø vµo vÞ trÝ cña lýthuyÕt chñ ®¹o vµ nhiÖn vô cña çc ®¬n chÊt, hîp chÊt ® îc lùa chän mµ s¾p xÕp theo sùph¸t triÓn cña çc kh¸i niÖm ho¸ häc c¬ b¶n.

- Mét sè chÊt ® îc nghiªn cøu tr íc lý thuyÕt chñ ®¹o ë THCS víi nhiÖm vô h×nthµnh kh¸i niÖm ho¸ häc c¬ b¶n ®Çu tiªn vµ cung cÊp çc sù kiÖn lµm c¬ së ®Ó tithuyÕt chñ ®¹o cña ch ¬ng tr×nh. vÝ dô nh oxi, hi®ro, n íc…

- Mét sè nguyªn tè, chÊt ® îc nghiªn cøu sau lý thuyÕt chñ ®¹o mang tÝnh chÊt vdông, hoµn thiÖn, ph¸t triÓn lý thuyÕt nªn çc chÊt ® îc nghiªn cøu theo nhãm nguyªn tè(nhãm halogen, nhãm oxi, nhãm nit¬...)

- Çc chÊt h÷u c¬ nghiªn cøu theo çc lo¹i hîp chÊt h÷u c¬ tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøtrªn c¬ së lý thuyÕt eletrron vµ thuyÕt cÊu t¹o hîp chÊt h÷u c¬. 2.2.2 Nguyªn t¾c chung khi gi¶ng d¹y çc bµi vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt ho¸ häc

Khi gi¶ng d¹y çc chÊt dï ph©n bè ë giai ®o¹n nµo còng ph¶i ®¶m b¶o çc ngt¾c s ph¹m c¬ b¶n sau:

Gi¶ng d¹y çc bµi vÒ nguyªn tè vµ çc chÊt ho¸ häc ë bÊt kú giai ®o¹n nµo còngcÇn ph¶i sö dông çc ph ¬ng tiÖn trùc quan, thÝ nghiÖm ho¸ häc ®Ó truyÒn thô kiÕ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



74

§ã lµ nguån tµi liÖu quan träng ®Ó HS nghiªn cøu, t×m tßi, thu nhËn kiÕn thøc mchñ ®éng vµ ®éc lËp. Nh vËy, qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS ® îc thùc hiÖn theo con® êng : tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn biÓu t îng vµ h×nh thµnh kh¸i niÖm. ChØ tõ sù qus¸t çc chÊt thùc, çc mÉu chÊt, çc m« h×nh, thÝ nghiÖm, tranh vÏ sinh ®éng HS thÓ biÓu t îng ®óng ®¾n vµ hiÓu ®Çy ®ñ vÒ tÝnh chÊt cña çc chÊt vµ qu¸ tr×n

cña chóng. Çc kiÕn thøc ®ã míi ® îc kh¾c s©u, nhí l©u trong trÝ ãc HS. GV nªn h¹n csö dông thÝ nghiÖm theo ph ¬ng ph¸p minh ho¹, GV nªn t¨ng c êng sö dông thÝ nghiÖmtheo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu, t¨ng c êng thÝ nghiÖm cña HS d íi h×nh thøc thÝ nghiÖm®èi chøng, thÝ nghiÖm kiÓm chøng çc dù ®o¸n lÝ thuyÕt, thÝ nghiÖm nghiªchÊt,...

Khi nghiªn cøu çc chÊt ph¶i ®Æt chóng trong mèi liªn hÖ víi çc chÊt kh¸c sù biÕn ®æi qua l¹i víi nhau, kh«ng nªn t¸ch biÖt chóng v× çc chÊt chØ thÓ hiÖn cña m×nh th«ng qua sù biÕn ®æi, t ¬ng t¸c víi çc chÊt kh¸c. Çc mèi liªn hÖ ® îc thÓhiÖn trong bµi gi¶ng bao gåm:

- Nghiªn cøu çc ®¬n chÊt cÇn xem xÐt mèi quan hÖ cña ®¬n chÊt víi çc hîpt ¬ng øng cña nã:

Kim lo¹i→ oxit baz¬→ baz¬→ muèi.Hîp chÊt víi hi®ro←®¬n chÊt phi kim→ oxit axit→ axit→ muèi.

- Nghiªn cøu çc chÊt trong mèi liªn hÖ so s¸nh víi çc nguyªn tè cïng nhãm, cïngchu kú,... ®Ó t×m ra nh÷ng ®iÓm gièng nhau, kh¸c nhau vµ nguyªn nh©n g©y ra vµ kh¸c nhau ®ã. VÝ dô : Nghiªn cøu l u huúnh, so s¸nh víi oxi.

Khi nghiªn cña çc biÕn ®æi cña chÊt ngoµi viÖc dïng thÝ nghiÖm ho¸ häc ®ho¹ cho çc biÕn ®æi cÇn vËn dông lý thuyÕt chñ ®¹o gi¶i thÝch b¶n chÊt çc biÕHS hiÓu s©u s¾c çc kiÕn thøc vµ th«ng qua ®ã ®Ó rÌn luyÖn thao t¸c t duy. Khi nghiªncøu tÝnh chÊt çc chÊt sau khi häc lý thuyÕt chñ ®¹o lu«n ®Æt ra c©u hái yªu cÇgi¶i t¹i sau chóng l¹i cã çc tÝnh chÊt ®ã? V× sao chóng ® îc ®iÒu chÕ b»ng ph ¬ng ph¸p®ã? T¹i sao chóng cã nhiÒu øng dông trong thùc tiÔn?,....Trong qua tr×nh vËn dônthøc lÝ thuyÕt ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng c©u hái ®Æt ra ta cÇn lµm râ mèi quan hÖphÇn, cÊu t¹o chÊt víi tÝnh chÊt vËt lý còng nh tÝnh chÊt ho¸ häc cña çc chÊt, gi÷a tÝnchÊt çc chÊt vµ øng dông, gi÷a tÝnh chÊt vµ ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ, b¶o qu¶n chóngTrong gi¶ng d¹y cÇn chó ý t¹o cho HS thãi quen lý gi¶i, t×m nguyªn nh©n cña çc ®æi, liªn hÖ so s¸nh víi nh÷ng nguyªn tè, chÊt cïng lo¹i, hoÆc çc chÊt ®· ® îc nghiªncøu tr íc nã. Nhê vËy, GV ®· h×nh thµnh cho HS thãi quen t×m tßi, çch thøc nghiªnkhoa häc vµ ph ¬ng ph¸p nhËn thøc hãa häc.

Trong bµi gi¶ng vÒ chÊt cÇn nghiªn cøu sù vËn ®éng, chu tr×nh biÕn ho¸ cchÊt trong tù nhiªn ®Ó cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ çch b¶o vÖ m«i tr êng thiªn nhiªn, xö lýs¶n phÈm thõa trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chóng.VÝ dô: Chu tr×nh Nit¬, n íc trong tù nhiªn… 2.2.3 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc çc bµi vÒ nguyªn tè vµ chÊt hãa häc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



75

2.2.3.1. NhiÖm vô çc bµi gi¶ng vÒ çc chÊt ë bËc THPTÇc chÊt ® îc nghiªn cøu theo quan ®iÓm cña thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö, ®Þnh

tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc. Çc bµi d¹y cã nhiÖm vô chñ yÕu sau:1. Çc bµi d¹y vÒ chÊt t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn thiÖn, ph¸t triÓn çc néi dun

thuyÕt chñ ®¹o vµ vËn dông çc kiÕn thøc lý thuyÕt ®Ó nghiªn cøu gi¶i thÝch tÝn

nhãm nguyªn tè, çc chÊt cô thÓ.Çc chÊt ® îc nghiªn cøu theo quan ®iÓm cña thuyÕt electron vÒ cÊu t¹o c®Þnh luËt tuµn hoµn çc nguyªn tè hãa häc, liªn kÕt hãa häc, lÝ thuyÕt vÒ ph¶n øhäc, thuyÕt ®iÖn li,.. ®ã chÝnh lµ c¬ së ®Ó nghiªn cøu, gi¶i thÝch sù biÕn ®æi tÝçc nhãm nguyªn tè, cña çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt cô thÓ. Do vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y GV cÇn chó ý tæ chøc cho HS vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt chñ ®¹o trong huèng cô thÓ nh :

- T×m hiÓu b¶n chÊt, nguyªn nh©n çc biÕn ®æi hãa häc.- Gi¶i thÝch sù biÕn thiªn tÝnh chÊt trong mét hay nhiÒu nhãm nguyªn tè.

- Gi¶i thÝch nguyªn nh©n sù gièng hoÆc kh¸c nhau vÒ tÝnh ch©t gi÷a çc ngtrong cïng mét nhãm vµ trong cïng mét chu k×.

Th«ng qua viÖc vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt trong nghiªn cøu çc chÊt nh÷ng chØ râ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a thµnh phÇn, cÊu t¹o ph©n tö çc chÊtchÊt lý, ho¸ häc cña chóng mµ cßn chØ râ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a tÝnh chÊt víi øng dông cña chóng trong thùc tÕ vµ çc ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ, b¶o qu¶n, sö dônçc chÊt. Qua ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho HS hoµn thiªn, ph¸t triÓn çc kiÕn thøc lÝ th® îc häc.

VÝ dô:- Ph¸t triÓn, hoµn thiÖn kh¸i niÖm cÊu t¹o nguyªn tö- Ph¸t triÓn kh¸i niÖm liªn kÕt ho¸ häc : cho nhËn, liªn kÕt hi®ro…- Tõ cÊu h×nh electron suy ra tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n, kh¶ n¨ng ph¶n øng…

2. Çc bµi gi¶ng vÒ chÊt gióp hoµn thiÖn ph¸t triÓn kh¸i niÖm chÊt ho¸ häc nh kh¸i niÖm chÊt hãa häc, ph¶n øng ho¸ häc, ng«n ng÷ ho¸ häc,... theo çc quan ®hiÖn ®¹i.

Qua viÖc nghiªn cøu çc chÊt çc kh¸i niÖm vÒ chÊt oxi ho¸, chÊt khö, chÊli,... ® îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ ngµy cµng hoµn thiÖn. §ång thêi kh¸i niÖm ph¶ho¸ häc còng ® îc më réng vÒ qu¸ tr×nh thuËn nghÞch, ®iÒu kiÖn x¶y ra ph¶n ønhiÖu m« t¶ ph¶n øng, n¨ng l îng cña ph¶n øng, ng«n ng÷ ho¸ häc,...còng ® îc thÓ hiÖnphong phó vµ ®ang d¹ng h¬n.

3. Qua bµi gi¶ng vÒ chÊt, h×nh thµnh cho HS ph ¬ng ph¸p t duy, ph ¬ng ph¸pnhËn thøc ho¸ häc: khoa häc thùc nghiÖm cã lËp luËn trªn c¬ së lý thuyÕt.

Trong qua tr×nh nhËn thøc HS ® îc rÌn luyÖn ph ¬ng ph¸p suy lÝ, dù ®o¸n khoahäc, h×nh thµnh, hoµn thiÖn t duy, sù suy lý, lËp kÕ ho¹ch thùc nghiÖm ®Ó kiÓm t


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



76

thuyÕt ®Ò ra,... dùa trªn c¬ së lý thuyÕt chñ ®¹o. Qu¸ tr×nh nµy ® îc thùc hiÖn th«ng quaçc ho¹t ®éng nh :

- Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn suy ra cÊu t¹o nguyªn tö cña ngu®ã.

- Tõ cÊu t¹o nguyªn tö cña nguyªn tè dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ häc ®Æc tr ng, møc ®é

ho¹t ®éng hãa häc, kh¶ n¨ng tham gia ph¶n øng cña nã.- Lùa chän thÝ nghiÖm, t liÖu, c¬ së lÝ thuyÕt ®Ó kiÓm nghiÖm b»ng thùc nghiÖdù ®o¸n ®· nªu.

- Tõ çc tÝnh chÊt ho¸ häc cô thÓ suy luËn cÊu t¹o nguyªn tö, d¹ng liªn kÕt trongtö trªn c¬ së lý thuyÕt chñ ®¹o.

- Nghiªn cøu çc chÊt ® îc xuÊt ph¸t tõ:+ CÊu t¹o nguyªn tö çc nguyªn tè: ph©n tÝch cÊu h×nh electron+ CÊu t¹o ph©n tö hîp chÊt: xem xÐt çc d¹ng liªn kÕt ho¸ häc trong ph©n tö

t¹o d¹ng m¹ng tinh thÓ, çc d¹ng liªn kÕt gi÷a çc ph©n tö cã thÓ cã.

Çc néi dung nµy lµ c¬ së ho¸ häc nÒn t¶ng ®Ó dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ hnguyªn tè, ®¬n chÊt hoÆc hîp chÊt cña chóng.

Nh vËy trong bµi gi¶ng vÒ chÊt çc kiÕn thøc cÊu t¹o chÊt lµ ®iÓm xuÊt së, ph ¬ng tiÖn ®Ó gi¶i thÝch tÝnh chÊt lý häc, ho¸ häc, ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ øng dôngcña chóng. Trong qu¸ tr×nh nµy HS lu«n ® îc kÝch thÝch ho¹t ®éng tõ duy b»ng hÖ thèçc c©u hái nh h·y dù ®o¸n, gi¶i thÝch, v× sao, chøng minh,...

2.2.3.2 Ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y1. Ph ¬ng ph¸p trùc quan ® îc sö dông th êng xuyªn trong çc bµi gi¶ng vÒ chÊt

cã kÊt hîp chÆt chÏ víi ph ¬ng ph¸p dïng lêi. ViÖc sö dông ph ¬ng ph¸p trùc quanngoµi nhiÖm vô tÝch luü kiÕn thøc, rÌn luyÖn kü n¨ng, thÝ nghiÖm ho¸ häc,.. çc ¬ngtiÖn trùc quan cßn gióp HS kiÓm tra çc gi¶ thuyÕt, çc dù ®o¸n vÒ tÝnh chÊt çc c¬ së lÝ thuyÕt vµ lµm chÝnh x¸c ho¸ çc kh¸i niÖm, quy luËt ho¸ häc.

VÝ dô 1: Nghiªn cøu tÝnh chÊt cña çc axit, HS dÔ dµng dù ®o¸n ph¶n øng víi axit HNO3 lµm ®ång tan dÇn vµ cã khÝ tho¸t ra. Tæ chøc cho HS tiÕn hµnh thÝtrªn th× thÊy ngoµi hiÖn t îng nh dù ®o¸n th× thÊy dung dÞch cã mµu xanh vµ khÝ tra cã mµu n©u ®á. HS lóng tóng kh«ng biÕt t¹i sao dung dÞch tõ kh«ng mµu l¹i cthµnh mµu xanh vµ khÝ tho¸t ra cã mµu n©u ®á lµ khÝ g×. GV nªn h íng dÉn HS nghiªncøu çc qu¸ tr×nh x¶y ra :

- Qu¸ tr×nh Cu bÞ oxi ho¸ t¹o ion Cu2+ lµm dung dÞch cã mµu xanh (mµu cña ioCu2+).

- Qu¸ tr×nh bÞ khö cña ion N+5 trong dung dÞch axit HNO3 ®Ó gi¶i phãng khÝ NO, sau®ã khÝ NO bÞ oxi hãa ngay trong kh«ng khi ®Ó t¹o thµnh khÝ NO2 (cã mµu n©u ®á).

VÝ dô 2: Nghiªn cøu ph¶n øng cña kim lo¹i Na víi dung dÞch CuSO4. HS kh¼ng ®Þnhcã ph¶n øng x¶y ra, mét sè cho r»ng cã Cu mµu ®á ® îc gi¶i phãng ra, mét sè cho r»ngsau ph¶n øng Na tan dÇn vµ cã khÝ tho¸t ra. Khi tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm th× n


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



78

4. Trong bµi d¹y vÒ chÊt cÇn chó ý vËn dông çc néi dung ®Þnh l îng nh : nhiÖtph¶n øng, ®é ©m ®iÖn, n¨ng l îng ho¹t ho¸, ®é tan, h»ng sè ®iÖn ly, h»ng sè c©n b»ng…®Ó rÌn kü n¨ng tÝnh to¸n, gi¶i bµi tËp ®Þnh l îng cã liªn quan dÕn çc biÕn ®æi ho¸ häccña çc chÊt. §ång thêi còng cÇn chó ý ®Õn néi dung kiÕn thøc cã liªn quan ®ÕtiÔn s¶n xuÊt ho¸ häc vµ b¶o vÖ m«i tr êng.

Néi dung, cÊu tróc cña ch ¬ng còng nh cña çc bµi häc ® îc tr×nh bµy trongs¸ch gi¸o khoa ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho GV tæ chøc vµ vËn dung çc ph ¬ng ph¸pd¹y häc tÝch cùc vµo çc ho¹t ®éng häc tËp. Khi nghiªn cøu mçi nhãm nguyªn tè baobµi ®Çu tiªn cña ch ng còng nghiªn cøu kh¸i qu¸t vÒ nhãm, sau ®ã nghiªn cøu çnguyªn tè cô thÓ.

CÊu tróc bµi gi¶ng kh¸i qu¸t vÒ nhãm ® îc kh¸i qu¸t theo tr×nh tù sau:- VÞ trÝ nhãm nguyªn tè trong b¶ng hÖ thèng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc- CÊu h×nh electron nguyªn tö líp ngoµi cïng, cÊu t¹o ph©n tö.- Kh¸i qu¸t tÝnh chÊt chung, sù biÕn ®æi tÝnh chÊt cña çc ®¬n chÊt vµ hîp ch

nhãm.- Gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña çc biÕn ®æi ®ã.CÊu tróc çc bµi gi¶ng vÒ çc nguyªn tè cô thÓ ® îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù: - Ký hiÖu, tªn nguyªn tè, vÞ trÝ trong b¶ng tuµn hoµn : Sè hiÖu, sè khèi, ®Æc ®

t¹o nguyªn tö, sè oxi ho¸ cã thÓ cã hoÆc d¹ng liªn kÕt trong ph©n tö (®èi víi hîp cÇc kiÕn thøc lÞch sö ng¾n gän vÒ nguyªn tè, chÊt nghiªn cøu.

- TÝnh chÊt vËt lý- TÝnh chÊt ho¸ häc:

+ Tõ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nguyªn tö dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ häc cã thÓ cã (kh¶ nhiÖn tÝnh oxi ho¸, tÝnh khö, tÝnh axit, baz¬ …)

+ ThÝ nghiÖm ho¸ häc, çc dÉn chøng x¸c nhËn dù ®o¸n lý thuyÕt hoÆc sö dthÝ nghiÖm nghiªn cøu : Tõ hiÖn t îng thÝ nghiÖm, vËn dông lý thuyÕt ®Ó gi¶i thÝch.

- So s¸nh tÝnh chÊt víi çc nguyªn tè cïng nhãm, cïng lo¹i, lý gi¶i nguyªn nh©n csù gièng nhau vµ kh¸c nhau.

- ø ng dông: Tõ tÝnh chÊt lý häc, ho¸ häc chØ ra nh÷ng øng dông c¬ b¶n cñanghiªn cøu trong ®êi sèng, s¶n xuÊt.

- Sù ph©n bè cña nguyªn tè trong tù nhiªn.

- §iÒu chÕ:+ Kh¸i qu¸t vÒ nguyªn t¾c ®iÒu chÕ trong phßng thÝ nghiÖm, trong c«ng ngh+ ¸ p dông lý thuyÕt c©n b»ng ho¸ häc trong s¶n xuÊt ho¸ häcÇc néi dung c¬ b¶n trªn cã thÓ thay ®æi chót Ýt vÒ thø tù tr×nh bµy viÖc ngh

çc nguyªn tè ho¸ häc ® îc tiÕn hµnh theo mét logic chÆt chÏ:- §Æc tÝnh chung cña ph©n nhãm cã chøa nguyªn tè (vÝ dô: Nhãm halogen)- CÊu t¹o nguyªn tö cña nguyªn tè (clo: cã 7 electron líp ngoµi cïng)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



79

- Çc ®¬n chÊt ® îc t¹o ra bëi nguyªn tè, tÝnh chÊt cña nã (clo, hi®roclorua, axcloh®ric, muèi clorua).2.3 Gi¶ng d¹y vÒ phi kim

Trong ch,. ng trình hóa h&c THPT nFi dung các nhóm phi kim4,- c nghiên c5u : :- H&c kì II l> p 10 :

+ Nhóm halogen : Khái quát v7 nhóm ; clo và các h- p chJt ; flo, brom, iot và h- pchJt.

+ Nhóm oxi : Khái quát v7 nhóm ; oxi ; ozon và hi4ropeoxit ; l, u hu]nh và h- pchJt.

- H&c kì I l> p 11:+ Nhóm nit. : Khái quát v7 nhóm ; nit. và h- p chJt ; photpho và h- p chJt ; phân

bón hóa h&c.+ Nhóm cacbon: Khái quát v7 nhóm ; cacbon và h- p chJt ; silic và h- p chJt ; công

nghi p silicat. Ngoài ra còn có hi4ro và bo cRng là nhDng phi kim nh, ng nguyên tB c/ a chúng có

s+ electron l> p ngoài cùng nhS h. n 4. 2. 3.1 Ch ¬ng Nhãm halogen (nhãm VIIA)

Ch ¬ng halogen ® îc nghiªn cøu ngay sau khi nghiªn cøu lý thuyÕt chñ ®¹o. 2.3.1.1 Môc tiªu cña ch ¬ng

1. VÒ kiÕn thøcBiÕt

- CÊu t¹o nguyªn tö, sè oxi ho¸ cña çc halogen trong çc hîp chÊt.

- TÝnh chÊt vËt lý, tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña çc halogen vµ mét sè hîp chÊträng cña chóng.- h ng dông vµ ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ halogen vµ mét sè hîp chÊt quan träng

chóng.HiÓu- Nguyªn nh©n tÝnh oxi ho¸ m¹nh cña çc halogen vµ kh¶ n¨ng thÓ hiÖn tÝnh khö cchóng.- Nguyªn nh©n lµm cho halogen cã sù gièng nhau vÒ qui luËt biÕn ®æi tÝnh chÊt ho¸cña ®¬n chÊt vµ hîp chÊt cña chóng.

- Nguyªn t¾c chung cña ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ halogen. 2. VÒ kü n¨ng

- RÌn kü n¨ng quan s¸t, m« t¶, gi¶i thÝch çc hiÖn t îng thÝ nghiÖm nghiªn cøu vÒhalogen (tÝnh tan cña hi®ro clorua, tÝnh tÈy mµu cña clo Èm, nhËn biÕt ion clor…) vµkü n¨ng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm,...


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



80

- VËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, liªn kÕt ho¸ häc, ¸electron, ®é ©m ®iÖn, sè oxi ho¸ vµ ph¶n øng ho¸ häc ®Ó gi¶i thÝch mét sè tÝnh®¬n chÊt vµ hîp chÊt halogen.

- Gi¶i ® îc çc bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l îng trong ch ¬ng halogen. 3. VÒ th¸i ®é

- Gi¸o dôc lßng say mª häc tËp, ý thøc v ¬n lªn chiÕm lÜnh khoa häc, kÜ thuËt ph ¬ng ph¸p t duy nghiªn cøu hãa häc. - ý thøc phßng bÖnh do thiÕu iot.- ý thøc b¶o vÖ m«i tr êng vµ vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo cuéc sèng.

2.3.2.1 Mét sè ®iÓm cÇn l u ý vÒ ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nhãm halogenHalogen lµ nhãm nguyªn tè ®Çu tiªn ® îc nghiªn cøu sau khi HS ®· ® îc häc çc

lý thuyÕt chñ ®¹o. GV cÇn gióp cho HS tù nhËn thøc ® îc tÝnh chÊt cña chóng chñ yÕudùa trªn c¬ së thuyÕt electron, liªn kÕt hãa häc, ®Þnh luËt tuÇn hoµn,.. mµ kh«ncung cÊp t liÖu g× cho hä. V× vËy GV ph¶i sö dông tÝch cùc chøc n¨ng gi¶i thÝph ¬ng ph¸p suy diÔn hay diÔn dÞch (®i tõ çi chung ®Õn çi riªng) ®Ó dù ®o¸n cña çc nguyªn tè trong nhãm theo s¬ ®å:

Tõ vÞ trÝ nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn→ cÊu t¹o→ tÝnh chÊt cña chóng.Bªn c¹nh ®ã cã thÓ vËn dông triÖt ®Ó çc kiÕn thøc vÒ sù biÕn ®æi sè oxi

nguyªn tè trong çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ®Ó gi¶i thÝch tÝnh chÊt hãa häc cña chóGV nªn th êng xuyªn lµm râ mèi quan hÖ phô thuéc cña tÝnh chÊt vµo cÊu

nguyªn tö, liªn kÕt hãa häc trong ph©n tö, so s¸nh tÝnh chÊt cña çc halogen vµ gi¶qui luËt biÕn thiªn tÝnh chÊt, nguyªn nh©n gièng vµ kh¸c nhau theo quan ®iÓm

chÊt. Çc thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña GV trong ch ¬ng nµy chñ yÕu ® îc tiÕn hµnh theoph ¬ng ph¸p minh ho¹, kiÓm chøng ®Ó kh¼ng ®Þnh nh÷ng dù ®o¸n vÒ tÝnh chÊcÊu t¹o cña ®¬n chÊt hoÆc hîp chÊt cña halogen lµ ®óng ®¾n. VÝ dô: XÐt ph¶clo víi natri

+ Clo lµ phi kim cã ®é ©m ®iÖn lín nªn lµ chÊt oxi ho¸ m¹nh+ Natri lµ kim lo¹i kiÒm cã tÝnh khö m¹nh

⇒ Ph¶n øng gi÷a clo vµ natri ph¶i x¶y ra m·nh liÖt vµ to¶ nhiÒu nhiÖt.Ph ¬ng ph¸p d¹y häc nµy cã t¸c dông ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp, rÌn kü

vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó nghiªn cøu, cñng cè vµ ph¸t triÓn t duy cña HS.Khi nghiªn cøu vÒ clo cã thÓ dïng ph ¬ng ph¸p lo¹i suy (®i tõ çi riªng biÖt nµy ®Õn criªng biÖt kh¸c) ®Ó nghiªn cøu flo, brom, iot. Dùa vµo sù gièng nhau (t ¬ng tù) vÒ métsè tÝnh chÊt (®· ® îc häc kü ë bµi clo) ®Ó suy ra nh÷ng tÝnh chÊt t ¬ng tù sÏ cã ë bromhoÆc iot.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



81

CÇn chó ý lµ kÕt luËn ®i tíi ® îc b»ng phÐp lo¹i suy bao giê còng lµ phÐp gÇ®óng vµ mang tÝnh gi¶ thiÕt, do vËy ph¶i ® îc kiÓm chøng b»ng thùc nghiÖm hay thùctiÔn.

V× thêi gian häc tËp trªn líp cã h¹n nªn ph ¬ng ph¸p lo¹i suy ® îc sö dôngnhiÒu trong qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc. Chóng ta chØ cã thÓ nghiªn cøu kü mét sè

tiªu biÓu cña ch ¬ng, nh ng nhê ph ¬ng ph¸p nµy ta cã thÓ dÉn d¾t HS cã ® îc nh÷ngkÕt luËn x¸c thùc vÒ tÝnh chÊt cña nh÷ng chÊt cßn l¹i mµ hä kh«ng cã ®iÒu kiÖcøu.

Trong bµi luyÖn tËp ch ¬ngnàycÇn dïng ph ¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó thÊsù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a çc halogen vÒ cÊu h×nh electron cña nguyªn tö, ®®iÖn, tÝnh chÊt vËt lý vµ ho¸ häc cña çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt quan träng cñaPh ¬ng ph¸pnày cã t¸c dông kh¾c s©u, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc vµ nªu bËt sù biÕn ®quy luËt vÒ tÝnh chÊt vËt lý vµ tÝnh chÊt ho¸ häc cña çc halogen.

GV cÇn khai th¸c çc t liÖu lÞch sö liªn quan ®Õn nhãm halogen (tªn gäi, sù p

hiÖn ra çc halogen, çc øng dông thùc tiÔn, ¶nh h ëng cña chÊt freon ®Õn sù suy gi¶mtÇng ozon,...) ®Ó lµm t¨ng høng thó nhËn thøc vµ ý thøc b¶o vÖ m«i tr êng cña HS. 2.3.1.3 Gi¶ng d¹y mét sè néi dung c¬ b¶n vµ khã

• Khi nghiªn cøu kh¸i qu¸t (vÞ trÝ, tÝnh chÊt chung) çc halogen cÇn h íng HS chóý ph©n tÝch cÊu t¹o t ¬ng tù nhau cña electron líp ngoµi cïng lµ cã 1 electron ch a ghÐp®«i trong nguyªn tö vµ ®é ©m ®iÖn lín cña chóng lµ nguyªn nh©n lµm cho tÝnhgi¶m dÇn tõ flo ®Õn iot.

GV h íng dÉn HS gi¶i thÝch sù gièng nhau vÒ tÝnh chÊt cña çc halogen vµ cchÊt cña chóng dùa vµo cÊu t¹o cña líp electron ngoµi cña çc nguyªn tö. Sù kh¸c n®Þnh tÝnh vÒ tÝnh chÊt cña çc halogen lµ do kho¶ng çch kh¸c nhau tõ h¹t nh©nelectron ho¸ trÞ.

Dùa vµo çc ph©n líp vµ cÊu h×nh electron ë çc tr¹ng th¸i c¬ b¶n vµ kÝch thÝçc halogen ®Ó gi¶i thÝch kh¶ n¨ng t¹o liªn kÕt, tr¹ng th¸i oxi hãa cã thÓ cña chóng.NÕu dùa vµo sù phô thuéc cña ®é bÒn liªn kÕt vµo kho¶ng çch gi÷a 2 h¹t nh©n thdù ®o¸n ph©n tö F2 bÒn h¬n Cl2, nh ng thùc tÕ gi¸ trÞ n¨ng l îng liªn kÕt m©u thuÉn víidù ®o¸n trªn.

Dùa vµo b¶ng mét sè ®Æc ®iÓm cña çc halogen gi¶i thÝch m©u thuÉn nªusù thay ®æi mét sè tÝnh chÊt vËt lý chung cña chóng nªn chó ý ®Õn kh¶ n¨ng t¹o lcéng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc trong ph©n tö ®¬n chÊt vµ lý thuyÕt vÒ cÊu t¹o ngulý gi¶i sù ®ét biÕn vÒ n¨ng l îng liªn kÕt kh«ng theo qui luËt gi÷a hai nguyªn tö tronph©n tö clo vµ flo. Trong ®ã clo cã n¨ng l îng liªn kÕt cao h¬n h¼n çc halogen kh¸c. Sù®ét biÕn nµy lµ do trong çc ph©n tö Cl2, Br2, I2 ngoµi liªn kÕtδ gi÷a 2 electron ®éc th©ncßn cã mét phÇn liªn kÕtπ ® îc t¹o bëi cÆp electron ch a tham gia liªn kÕt cho nhËn ëobitan p cña nguyªn tö nµy víi obitan d cßn trèng cña nguyªn tö kia (flo kh«ng cã ph


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



82

líp d nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng nµy), clo ë chu k× 3 nªn kh¶ n¨ng liªn kÕt nµy lµ m¹nh nvµ n¨ng l îng liªn kÕt gi¶m dÇn khi ®é dµi liªn kÕt t¨ng dÇn.

• Khi nghiªn cøu kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ho¸ häc cña clo vµ hîp chÊt cña clo cÇn cho HS râ:

- V× sao ph¶n øng cña Cl2 víi H2O thuËn nghÞch?

Cl2 + H2O HCl + HClOClo lµ chÊt oxi hãa m¹nh nh ng vÉn thÓ hiÖn tÝnh khö. Trong ph¶n øng trªn clo lµ chÊt oxi hãa võa lµ chÊt khö. ChÝnh HClO ® îc sinh ra lµ chÊt oxi ho¸ m¹nh, nã oxiho¸ lu«n HCl ®Õn Cl2 lµm cho ph¶n øng nµy lµ thuËn nghÞch.

- TÝnh tÈy mµu cña clo Èm vµ cña n íc Javen lµ do tÝnh oxi ho¸ m¹nh cña axit

hipoclor¬ H1+

Cl O hoÆc NaClO, cô thÓ lµ tÝnh oxi ho¸ m¹nh cña ion hipoclorit (ClO-) mµ ë®ã ion clo cã sè oxi hãa lµ +1. Kh«ng nªn gi¶i thÝch lµ c¸c chÊt trªn kh«ng bÒn, dÔhuû t¹o thµnh oxi nguyªn tö vµ oxi nguyªn tö lµ nguyªn nh©n g©y nªn tÝnh oxi ho¸ cña HClO vµ NaClO. Trong n íc Javen NaClO lµ muèi cña axit rÊt yÕu nªn dÔ dµng tdông víi khÝ CO2 trong kh«ng khÝ theo ph¶n øng sau:

NaClO + CO2 + H2O → NaHCO3 + HClOAxit HClO sinh ra cã tÝnh oxi hãa m¹nh nªn cã t¸c dông tÈy tr¾ng v¶i sîi, giÊy

s¸t trïng. V× vËy, n íc Javen kh«ng ®Ó ® îc l©u trong kh«ng khÝ nªn th êng ® îc b¶oqu¶n trong chai sÉm mÇu (hoÆc bäc kÝn) vµ tr¸nh ¸nh s¸ng mÆt trêi.

Trong dung dÞch axit hipoclor¬ ph©n huû theo 3 h íng:2HClO 2HCl + O2 (1)2HClO H2O + Cl2O (2)

3HClO 2HCl + HClO3 (3)Khi cã mÆt mét sè chÊt xóc t¸c, chÊt khö, hoÆc d íi t¸c dông trùc tiÕp cña ¸nh s¸ngmÆt trêi th× x¶y ra theo h íng (1).

Khi cã chÊt hót n íc, ph¶n øng x¶y ra theo h íng (2).ë nhiÖt ®é cao th× x¶y ra theo h íng (3).§iÒu nµy gióp HS hiÓu ® îc tïy theo tõng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh¸c nhau mµ cã

®iÒu chÕ ® îc n íc Javen hay muèi clorat theo hai ph¶n øng d íi ®©y.Cl2 + 2NaOH NaCl + NaClO + H2O3Cl2+ 6NaOH 5NaCl + NaClO3 + 3H2O

- Clorua v«i lµ hçn hîp CaCl2, Ca(ClO)2vµ CaOCl2. §Ó ®¬n gi¶n ta coi clorua v«i lµmuèi hçn t¹p CaOCl2 nªn còng cã tÝnh tÈy tr¾ng nh n íc Javen.

• Khi nghiªn cøu tÝnh chÊt cña flo, brom, iot vµ hîp chÊt cña chóng- Sö dông ph ¬ng ph¸p suy diÔn t ¬ng tù tõ tÝnh chÊt cña clo cã sù so s¸nh vÒ m

®é ph¶n øng thÓ hiÖn tÝnh oxi hãa vµ tÝnh khö cña ®¬n chÊt còng nh hîp chÊt t ¬ng øngcña chóng.

t0 th êng

t0


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



83

- Riªng víi iot, cÇn gi¶i thÝch vÒ çch t¹o ra muèi iot (trén vµo muèi ¨n mét l îngnhá hîp chÊt cña iot nh KI hoÆc KIO3 theo tØ lÖ 25 kg KI/ 1tÊn muèi ¨n).

- CÇn nhÊn m¹nh vai trß cña H2O trong ph¶n øng gi÷a bét nh«m vµ iot : Khi nhá vµgiät n íc vµo hçn hîp trén ®Òu ë trªn thÊy lµn khãi mµu tÝm bèc lªn, sau ®ã hçnnãng ®á dÇn, khãi tÝm vµ vµng nh¹t bèc cao, do :

Ban ®Çu: H2O+ I2 →HI + HIO (1)Axit HI ® îc sinh ra ë (1) lµ axit rÊt m¹nh nªn t¸c dông ngay víi líp Al2O3 phñ bªnngoµi h¹t nh«m kim lo¹i theo ph¶n øng :

Al2O3 + 6HI→ 2AlI3 + 3H2O (2)Muèi AlI3 ® îc sinh ra ë (2) dÔ tan trong n íc.

Sau ®ã : 4Al + 3O2 → 2Al2O3 (3)Ph¶n øng (3) táa nhiÒu nhiÖt lµm cho nh«m t¸c dông víi I2 theo ph ¬ng tr×nh:

2Al + 3I2 → 2AlI3 (4)Ph¶n øng (4) x¶y ra ë nhiÖt ®é cao vµ táa nhiÖt m¹nh, AlI3 ® îc sinh ra ë (4) hãa h¬i

thµnh mµu vµng nh¹t vµ t¸c dông víi oxi cña kh«ng khÝ t¹o ra iot cã mµu tÝm theøng (5).

4 AlI3 + 3O2 → 2Al2O3 + 6I2 (5)Trong ®ã, h¬i iot xuÊt hiÖn do ë nhiÖt ®é cao mét phÇn iot trong hçn hîp ph¶n

th¨ng hoa. 2.3.1.4 Thùc hµnh thiÕt kÕ néi dung d¹y häc cô thÓ

Bµi : CloI. Môc tiªu

1. Ban c¬ b¶n- BiÕt tÝnh chÊt vËt lÝ, tr¹ng th¸i tù nhiªn, øng dông cña clo, ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ clotrong phßng thÝ nghiÖm, trong c«ng nghiÖp. Clo lµ chÊt khÝ ®éc.

- HiÓu tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña clo : lµ phi kim m¹nh, cã tÝnh oxi hãa m¹ncßn cã tÝnh khö.

- Dù ®o¸n, kiÓm tra vµ kÕt luËn ® îc vÒ tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cña clo.- Quan s¸t çc thÝ nghiÖm hoÆc h×nh ¶nh thÝ nghiÖm ®Ó rót ra nhËn xÐt.- ViÕt çc PTHH minh ho¹ tÝnh chÊt hãa häc vµ ®iÒu chÕ clo.

2. Ban n©ng cao

- Møc ®é nh ph ¬ng ¸n c¬ b¶n.- GV t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HS tÝch cùc t×m tßi, kh¸m ph¸ kiÕn thøc míi trªn c¬

dông çc kiÕn thøc ®· cã.II. ChuÈn bÞ ®å dïng d¹y häc

- Hãa chÊt: 2 b×nh ®ùng khÝ clo,1b×nh ®ùng dung dÞch n íc clo, Na, d©y Fe, thÝnghiÖm m« pháng clo t¸c dông víi hi®ro, dung dÞch KI, KBr, qu× tÝm, mu«i thuphiÕu häc tËp…


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



84

- Dông cô vµ ho¸ chÊt ®iÒu chÕ clo trong phßng thÝ nghiÖm, ®Ìn cån, kÑp gçnghiÖm m« pháng ®iÒu chÕ clo trong phßng thÝ nghiÖm .

Mét sè h×nh ¶nh giíi thiÖu clo trong tù nhiªn, øng dông cña clo, m« h×nh ®iÒu ctrong c«ng nghiÖp (thïng ®iÖn ph©n NaCl) .

GV cã thÓ giao cho HS t×m hiÓu vÒ çc øng dông vµ t¸c h¹i cña clo, tuú theo ®iÒ

hoµn c¶nh cã thÓ giao cho HS lµm mét bµi tr×nh diÔn (gåm 5 - 10 slide vµ h×nh thanh minh ho¹) hoÆc mét bµi viÕt t×m hiÓu vÒ øng dông vµ t¸c h¹i cña clo. GV íngdÉn HS thËt cô thÓ, ®èi víi bµi tr×nh diÔn cÇn nghiªn cøu vµ tr¶ lêi çc c©u hái :

1. Clo cã nh÷ng øng dông g× ? çc øng dông ®ã cã liªn quan g× ®Õn tÝnh cho¸ cña clo?

2. T¸c h¹i cña clo? hîp chÊt cña clo?GV trî gióp, h íng dÉn HS thiÕt lËp çc slide (slide 1: Tiªu ®Ò, ng êi thùc hiÖn ; slide

2 : Nh÷ng néi dung chÝnh cña bµi tr×nh diÔn ; slide 3 -4… : øng dông cña clo ; slide 5-6…: t¸c h¹i cña clo ; slide cuèi : kÕt luËn).

GV cã thÓ giao cho HS viÕt bµi t×m hiÓu ng¾n gän vµo giÊy A4, 1-2 trang hoÆc t×m çcmÉu vËt thÓ hiÖn çc øng dông vµ t¸c h¹i cña clo vµ hîp chÊt.

Çc nhãm cö ng êi tr×nh bµy vµ tr¶ lêi c©u hái ph¸t vÊn cña nhãm kh¸c.GV giao bµi tr íc tiÕt häc 1 tuÇn, thu bµi, kiÓm tra, ®¸nh gi¸, chän nhãm cã kÕt

tèt nhÊt tr×nh bµy trong giê häc.III. ThiÕt kÕ çc ho¹t ®éng d¹y häcA Ph ¬ng ¸n c¬ b¶nTiÕt 1Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc t×nh huèng häc tËp

Clo lµ nguyªn tè tiªu biÓu vµ quan träng nhÊt trong nhãm halogen. Nh÷ng chÊt cña clo rÊt quen thuéc víi cuéc sèng cña chóng ta nh muèi ¨n NaCl, axit clohi®riccã trong dÞch vÞ d¹ dµy, mét sè thuèc trõ s©u, ph©n bãn ho¸ häc, d îc phÈm, thuèc tÈy…. VËy tÝnh chÊt vËt lÝ, tÝnh chÊt hãa häc cña clo lµ g× ? clo cã nh÷ng øng d®iÒu chÕ clo nh thÕ nµo?,… Bµi häc h«m nay sÏ gióp chóng ta tr¶ lêi c©u hái trªn.Ho¹t ®éng 2 : TÝnh chÊt vËt lÝGV cho HS quan s¸t b×nh ®ùng khÝ clo, b×nh ®ùng dung dÞch n íc clo vµ yªu cÇu HS rótra nh÷ng tÝnh chÊt vËt lÝ quan träng cña clo: tr¹ng th¸i, mÇu s¾c, tÝnh tan. GV

kh¶ n¨ng tan trong n

íc vµ trong çc dung m«i h÷u c¬ cña clo.GV : Clo cã ®éc hay kh«ng , nÕu hÝt ph¶i clo th× ph¶i lµm g× ?HS tham kh¶o SGK nªu ® îc clo rÊt ®éc, clo ph¸ ho¹i niªm m¹c ® êng h« hÊp.HS th êng bèi rèi khi gÆp ph¶i c©u hái vÒ sö lý nh÷ng tr êng hîp ngé ®éc khÝ clo.GV h íng dÉn cho HS nÕu gÆp tr êng hîp ngé ®éc khÝ clo th× s¬ cøu ban ®Çu lµ angay n¹n nh©n ra n¬i tho¸ng khÝ vµ h« hÊp nh©n t¹o.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



85

GV cã thÓ cung cÊp thªm t liÖu vÒ tÝnh ®éc cña clo ®Ó HS hiÓu møc ®é ®éc h¹i clo nh : Trong chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, ph¸t xÝt §øc ®· dïng khÝ clo ®ng êi hµng lo¹t.GV : TÝnh tØ khèi cña clo so víi kh«ng khÝ, cho biÕt clo nÆng hay nhÑ h¬n kh«nHS tr¶ lêi c©u hái vµ bæ sung thªm mét sè tÝnh chÊt vËt lý kh¸c cña clo nhiÖt

láng, ho¸ r¾n.Ho¹t ®éng 3: TÝnh chÊt hãa häcGV : Em h·y cho biÕt cÊu h×nh electron cña clo ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n, tr¹ng th¸i kÝch x¸c ®Þnh çc electron ®éc th©n cã kh¶ n¨ng tham gia liªn kÕt ho¸ häc cña clo so s¸n©m ®iÖn cña clo víi çc nguyªn tè kh¸c trong b¶ng tuÇn hoµn ?HS lµm viÖc ç nh©n, tr¶ lêi c©u hái cña GV vµo vë.GV : Víi ®Æc ®iÓm vÒ cÊu h×nh electron vµ ®é ©m ®iÖn h·y gi¶i thÝch : trong flo vµ oxi, clo cã sè oxi hãa d ¬ng (+1,+3,+5,+7 ), cßn trong çc tr êng hîp kh¸c clo chØcã sè oxi hãa -1?

HS gi¶i thÝch, GV nhËn xÐt tõ ®ã rót ra nhËn xÐt nh SGK.GV : Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho biÕt tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña clo lµ g× ?HS nªu ® îc clo lµ mét phi kim ho¹t ®éng, tÝnh chÊt ®Æc tr ng lµ tÝnh oxi ho¸ m¹nh.GV dÉn d¾t cho HS hiÓu trong mét sè ph¶n øng clo cßn thÓ hiÖn tÝnh khö nh :

- Clo cã çc sè oxi ho¸ :-1 0 +1 +3 +5 +7

(hîp chÊt ) ®¬n chÊt ( hîp chÊt )V× thÕ trong mét sè ph¶n øng sè oxi ho¸ cña clo cã thÓ t¨ng lªn, thÓ hiÖn tÝnh k

GV: Em ®· biÕt clo cã thÓ t¸c dông víi nh÷ng ho¸ chÊt nµo ?HS dùa vµo kiªn sthøc cò nªu ® îc çc ph¶n øng ho¸ häc cña clo nh t¸c dông víi kimlo¹i, hi®ro, n íc, dung dÞch kiÒm… GV : Sau ®©y chóng ta sÏ cïng xem xÐt b¶n chÊt vµ vai trß cña clo trong çc ph¶ho¸ häc ®ã.GV lµm thÝ nghiÖm Na, Fe t¸c dông víi clo nh trong SGK.HS quan s¸t thÝ nghiÖm, nªu hiÖn t îng, gi¶i thÝch, viÕt çc PTHH ®· x¶y ra theo h íngdÉn ® îc thiÕt kÕ nh sau :

Tªn thÝ nghiÖm HiÖn t îng Gi¶i thÝch , PTHHCl2 + NaCl2 + Fe

GV kiÓm tra bµi cña HS, yªu cÇu mét HS lªn b¶ng viÕt ph ¬ng tr×nh ph¶n øng vµ x¸c®Þnh b¶n chÊt cña ph¶n øng, vai trß cña clo trong ph¶n øng.Çc HS kh¸c hoµn thµnh yªu cÇu cña GV vµo vë. GV ch÷a bµi cña HS tõ ®ã rót raxÐt :

- Clo t¸c dông m¹nh víi kim lo¹i t¹o thµnh muèi clorua lµ hîp chÊt ion, ph¶n øx¶y ra nhanh, to¶ nhiÒu nhiÖt kÌm theo ph¸t s¸ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



86

- Çc ph¶n øng ®Òu lµ ph¶n øng oxi ho¸ khö, clo ®ãng vai trß chÊt oxi ho¸.Cl2 + 2x1eà 2Cl-

GV yªu cÇu HS viÕt PTHH clo t¸c dông víi hi®ro, x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña ph¶n øtrß cña clo trong ph¶n øng.Mét HS lªn b¶ng thùc hiÖn yªu cÇu cña GV, çc HS kh¸c hoµn thµnh vµo vë.

GV ch÷a bµi cña HS tõ ®ã rót ra nhËn xÐt :- Clo t¸c dông m¹nh víi H2 (khi bÞ ®èt nãng hay chiÕu s¸ng ) t¹o thµnh hîp chcéng ho¸ trÞ.

- B¶n chÊt Ph¶n øng lµ oxi ho¸ khö, vai trß cña clo lµ chÊt oxi ho¸ v× electron vÒ phÝa clo thÓ hiÖn : Cl0 à Cl-1 GV lµm thÝ nghiÖm lÇn l ît cho mét mÈu giÊy qu× tÈm ít vµ mét mÈu giÊy qu× vµo b×n®ùng dung dÞch clo.HS quan s¸t thÝ nghiÖm, nªu hiÖnt îng, gi¶i thÝch, viÕt PTHH theo

h íng dÉn. Tªn thÝ nghiÖm

HiÖn t îng Gi¶i thÝch , PTHH

Cl2 + qu× kh«dd Cl2 + qu×

GV kiÓm tra bµi ghi cña HS, yªu cÇu 1 HS lªn b¶ng viÕt PTHH, x¸c ®Þnh b¶n cph¶n øng, vai trß cña clo trong ph¶n øng vµ kÕt luËn :

- Clo t¸c dông víi H 2O, trong ph¶n øng clo võa ®ãng vai trß chÊt oxi hãa, võa ®ãngvai trß chÊt khö, ph¶n øng ho¸ häc cña clo t¸c dông víi n íc thuéc lo¹i ph¶n øng tù oxiho¸ -khö .

- Trong n íc clo cã : Cl 2 ( lµm dung dÞch cã mµu vµng ), HCl vµ HClO, trong ® HClO(axit hipoclor¬) kh«ng bÒn, cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh, ph©n huû chÊt mµu nªn clo Èhay dung dÞch clo cã tÝnh tÈy mµu.GV : ViÕt PTHH cña Cl2 t¸c dông víi NaOH, x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña ph¶n øng, vai tcña clo trong ph¶n øng.HS tiÕn hµnh t ¬ng tù nh trªn vµ rót ra kÕt luËn ph¶n øng cña clo víi dung dÞch kithuéc lo¹i ph¶n øng tù oxi ho¸- khö, clo võa lµ chÊt oxi ho¸ võa lµ chÊt khö .GV lµm thÝ nghiÖm cho dung dÞch clo t¸c dông víi dung dÞch KBr, KI. HS quan

nghiÖm, nªu hiÖn t

îng, gi¶i thÝch, viÕt PTHH theo h

íng dÉn :Tªn thÝ nghiÖm HiÖn t îng Gi¶i thÝchCl2+KBrCl2+KI

GV kiÓm tra bµi viÕt cña HS vµ yªu cÇu 1 HS lªn b¶ng viÕt PTHH, x¸c ®Þnh b¶n ph¶n øng, vai trß cña clo trong ph¶n øng vµ rót ra kÕt luËn nh SGK.GV : Clo cßn oxi ho¸ víi nhiÒu chÊt khö kh¸c. H·y hoµn thµnh çc PTHH sau ®©y?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



87

Cl2 + SO2 + H2O → ?Cl2 + FeCl2 → ?

Mét HS lªn b¶ng hoµn thµnh ph ¬ng tr×nh trªn, x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ cña çc nguyªn tè vrót ra nhËn xÐt : B¶n chÊt ®Òu lµ ph¶n øng oxi ho¸ khö, clo lµ chÊt oxi ho¸.Ho¹t ®éng 4 : Tæng kÕt vµ vËn dông

HS lµm çc bµi tËp sau :Bµi 1 : ViÕt çc PTHH cña Cl2 t¸c dông víi ®¬n chÊt, hîp chÊt ®Ó ®iÒu chÕ FeCl3. Bµi 2 : Clo t¸c dông ® îc víi nh÷ng ho¸ chÊt nµo sau ®©y? Chän ph ¬ng ¸n ®óng nhÊt.A . Cu, NaBr, KOH, CH4, FeSO4 . C. Mg, C6H6, KF, KI, KOH .B. Fe, O2, H2, H2O, NaOH. D. Na, Na2O, NaOH, NaBr, NaI.Sau khi HS hoµn thµnh bµi tËp cñng cè , GV h íng dÉn HS rót ra kÕt luËn :

- Clo lµ mét phi kim ho¹t ®éng.-TÝnh chÊt häc ®Æc tr ng cña clo lµ tÝnh oxi ho¸ m¹nh. Clo oxi ho¸ nhiÒu ®¬n c

hîp chÊt.Cl2 + 2e→ 2Cl-

-Trong mét sè ph¶n øng ho¸ häc clo cßn thÓ hiÖn tÝnh khö.GV giao cho HS bµi tËp vÒ nhµ : ViÕt çc PTHH, x¸c ®Þnh vai trß cña clo tro

ph¶n øng ho¸ häc ë bµi tËp sè 2 .TiÕt 2Ho¹t ®éng 1 : Tæ chøc t×nh huèng häc tËpTiÕt häc tr íc chóng ta ®· biÕt ®éc tÝnh cña clo vµ nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc cña csö dông clo nh thÕ nµo ®Ó lµm lîi cho con ng êi ? Clo ® îc ®iÒu chÕ nh thÕ nµo trong

phßng thÝ nghiÖm vµ trong c«ng nghiÖp? Bµi häc h«m nay chóng ta tiÕp tôc ngvÒ ®¬n chÊt Cl2 .Ho¹t ®«ng 2 : ø ng dông cña cloGV: H·y cho biÕt çc øng dông cña clo?HS tham kh¶o SGK tr×nh bµy çc øng dông cña clo trong nhiÒu ngµnh c«ng nghkÕt luËn ® îc :

- Clo lµ mét trong sè nh÷ng ho¸ chÊt quan träng nhÊt cña nÒn c«ng nghiÖp ho¸ cGV : Clo lµ ho¸ chÊt cã tÝnh ®éc tuy nhiªn nÕu hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ clo, sö

®óng môc ®Ých th× clo lµ chÊt cã lîi cho con ng êi, ng îc l¹i sÏ g©y h¹i kh«ng nhá nh :

- Dïng clo lµm vò khÝ ho¸ häc- Clo diÖt trïng n íc tèt, nh ng sö dông clo ®Ó khö trïng n íc trong bÓ b¬i sau ®ãth¶i ra çc nguån n íc trong tù nhiªn sÏ g©y chÕt çc loµi thuû s¶n, mÆt kh¸c mét loµi khuÈn vµ t¶o kh«ng bÞ diÖt, ngµy cµng ph¸t thiÓn g©y « nhiÔm nguån n íc

- Mét sè s¶n phÈm cña clo nh : Cacbon tetraclorua, ®icloetan sau khi ® îc sö dôngchÊt th¶i cña chóng l¹i g©y « nhiÔm m«i tr êng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



88

- ChÊt Freon (ClFCH2, Cl2F2C ) dïng lµm chÊt t¶i l¹nh trong çc thiÕt bÞ lµm l¹nh, dung m«i cho mét sè mÜ phÈm d¹ng b×nh xÞt ®· vµ ®ang ph¸ huû tÇng ozon- tÊmb¶o vÖ tr¸i ®Êt….

VËy khi sö dông ho¸ chÊt chóng ta ph¶i t×m hiÓu ®Çy ®ñ tÝnh chÊt lý ho¸ cñ®Ó sö dông chóng sao cho cã lîi vµ kh«ng g©y h¹i cho m«i tr êng, b¶o vÖ l©u dµi cho

cuéc sèng cña chÝnh chóng ta vµ çc thÕ hÖ t ¬ng lai .Ho¹t ®éng 3 : Tr¹ng th¸i tù nhiªnGV : Clo cã 2 ®ång vÞ bÒn lµ17

35Cl (75,77%) vµ1737Cl (24,23%). H·y tÝnh nguyªn tö

khèi trung b×nh cña clo?GV: Trong tù nhiªn clo tån t¹i chñ yÕu lµ d¹ng hîp chÊt nµo. Cho thÝ dô ? T¹i sakh«ng tån t¹i ë d¹ng ®¬n chÊt ?HS tham kh¶o SGK, liªn hÖ thùc tÕ, nªu tr¹ng th¸i tù nhiªn cña clo (liªn hÖ víi bµi tiÕt tr íc): Clo ho¹t ®éng ho¸ häc rÊt m¹nh, dÔ dµng ph¶n øng víi nhiÒu ho¸ chÊtkh«ng tån t¹i d¹ng ®¬n chÊt trong tù nhiªn .Ho¹t ®éng 4 : §iÒu chÕGV : Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ clo lµ g×? Dïng ho¸ chÊt nµo ®Ó ®iÒu chÕ khÝ clo thÝ nghiÖm ? ViÕt çc PTHH dïng ®Ó ®iÒu chÕ clo?HS tham kh¶o SGK tr¶ lêi c©u hái.GV : Quan s¸t h×nh 5.3 vµ cho biÕt t¹i sao läc khÝ clo b»ng dung dÞch NaCl, dunH2SO4 ®Æc ? T¹i sao sö dông ph ¬ng ph¸p rêi kh«ng khÝ ®Ó thu khÝ clo?HS th¶o luËn vµ tr¶ lêi c©u hái .GV : §Ó s¶n xuÊt clo trong c«ng nghiÖp víi l îng lín, gi¸ thµnh rÎ ta cÇn lÊy nguyªnliÖu nµo ®Ó ®iÒu chÕ clo?HS :Nguån nguyªn liÖu cã s½n vµ nhiÒu trong tù nhiªn ®ã lµ muèi NaCl.GV yªu cÇu HS nªu ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ clo tõ NaCl trong c«ng nghiÖp vµ viÕt PTHS tham kh¶o SGK tr¶ lêi c©u hái.GV l u ý cho HS :

- H2 vµ Cl2 thu ® îc ë 2 ®iÖn cùc kh¸c nhau nªn kh«ng t¸c dông víi nhau.- Mµng ng¨n xèp ng¨n gi÷a hai ®iÖn cùc ®Ó Cl2 kh«ng t¸c dông víi NaOH.

Ho¹t ®«ng 5 : Tæng kÕt vµ vËn dôngHS lµm bµi tËp 5 SGK trang 128.GV giao bµi tËp vÒ nhµ : Hoµn thµnh grap bµi clo .B. Ph ¬ng ¸n n©ng caoTiÕt 1Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc t×nh huèng häc tËpGV : Clo lµ nguyªn tè tiªu biÓu vµ quan träng nhÊt trong nhãm halogen. Trong ctranh thÕ giíi lÇn thø hai, ph¸t xÝt §øc ®· dïng khÝ clo ®Ó giÕt ng êi hµng lo¹t. Tuynhiªn nh÷ng hîp chÊt cña clo rÊt quen thuéc vµ v« cïng quan träng ®èi víi cuéc scña chóng ta nh muèi ¨n NaCl, axit clohi®ric cã trong dÞch vÞ d¹ dµy, mét sè thuèc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



90

HS thùc hiÖn yªu cÇu cña GV vµo phiÕu häc tËp, tiÕn hµnh th¶o luËn chung tõ ®kÕt luËn :

GV: Em ®· biÕt clo cã thÓ t¸c dông víi nh÷ng ho¸ chÊt nµo ?HS dùa vµo kiÕn thøc cò nªu çc ph¶n øng ho¸ häc cña clo nh t¸c dông víi kim lo¹i,hi®ro, n íc, dung dÞch kiÒm… GV : Sau ®©y chóng ta sÏ cïng xem xÐt b¶n chÊt vµ vai trß cña clo trong çc ph¶

ho¸ häc ®ã.GV yªu cÇu HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm Na, Fe t¸c dông víi clo nh trong SGK.HS quan s¸t thÝ nghiÖm, nªu hiÖn t îng, gi¶i thÝch, viÕt çc PTHH ®· x¶y ra theo h íngdÉn trong phiÕu häc tËp.GV kiÓm tra, th¶o luËn vÒ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ yªu cÇu mét HS lªn b¶ng viÕ ¬ngtr×nh ph¶n øng vµ x¸c ®Þnh b¶n chÊt, vai trß cña clo trong ph¶n øng.Çc HS kh¸c hoµn thµnh yªu cÇu cña GV vµo phiÕu häc tËp. GV ch÷a bµi cña HSrót ra nhËn xÐt :

GV cho HS quan s¸t thÝ nghiÖm m« pháng ph¶n øng cña clo víi hi®ro vµ nªu hiÖn îng,gi¶i thÝch, viÕt PTHH clo t¸c dông víi hi®ro, x¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ vai trß cña cph¶n øng. Mét HS lªn b¶ng viÕt PTHH, çc HS kh¸c hoµn thµnh vµo phiÕu häc tËpGV ch÷a bµi cña HS tõ ®ã rót ra nhËn xÐt :

- Nguyªn tö clo cã 7e líp ngoµi cïng, cã ®é ©m ®iÖn lín nªn clo lµ mét phi kim rÊtho¹t ®éng, cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh : Cl2 +2e→2Cl- - §é ©m ®iÖn cña clo nhá h¬n flo vµ oxi, lín h¬n çcnguyªn tè cßn l¹i trong b¶ng hthèng tuÇn hßan çc nguyªn tè hãa häc nªn:+ Trong hîp chÊt víi flo, oxi , clo cã sè oxi ho¸ +1,+3 ,+5,+7.+ Trong hîp chÊt víi çc nguyªn tè kh¸c, clo cã sè oxi ho¸ -1.

1.

Clo t¸c dông m¹nh víi kim lo¹i2R0 + nCl20 → 2Rn+Cln1-

(kim lo¹i ) (muèi clorua: hîp chÊt ion )ChÊt khö ChÊt oxi ho¸

ph¶n øng x¶y ra nhanh, to¶ nhiÒu nhiÖt kÌm theo ph¸t s¸ng

2. Clo t¸c dông m¹nh víi H2 H2

0 + Cl20 → as 2H+Cl- ChÊt khö ChÊt oxi hãa

ph¶n øng x¶y ra nhanh, kÌm theo næ m¹nh khi tØ lÖ sè mol Cl2:H2 = 1:1

⇒ Cl2 cßn cãtÝnh khö


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



91

GV yªu cÇu HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm lÇn l ît cho mét mÈu giÊy qu× vµo dung dÞch clo mét mÈu giÊy qu× kh« vµo b×nh ®ùng khÝ clo.HS quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch, viÕt PTHH theo h íng dÉn trong phiÕu häc tËp.GV kiÓm tra bµi, HS th¶o luËn kÕt qu¶, GVyªu cÇu 1 HS lªn b¶ng viÕt PTHH x¶y®Þnh b¶n chÊt, vai trß cña clo trong ph¶n øng vµ kÕt luËn :

GV : ViÕt PTHH cña Cl2 t¸c dông víi NaOH, x¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ vai trß cña clo troph¶n øng?HS tiÕn hµnh t ¬ng tù nh trªn vµ rót ra kÕt luËn ph¶n øng cña clo víi dung dÞch kiÒmph¶n øng tù oxi ho¸, tù khö, clo võa lµ chÊt oxi ho¸ võa lµ chÊt khö .T ¬ng tù GV yªu cÇu víi HS, tiÕn hµnh thÝ nghiÖm cho dung dÞch clo t¸c dông vdÞch NaBr, NaI.HS quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch, viÕt PTHH theo h íng dÉn trong phiÕu häc tËp.HS th¶o luËn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm, GV yªu cÇu 1 HS lªn b¶ng viÕt PTHH, x¸c ®chÊt vµ vai trß cña clo trong ph¶n øng vµ rót ra kÕt luËn

GV yªu cÇu HS hoµn thµnh çc PTHH sau :Cl2 + SO2 + H2O → ?

Cl2 + FeCl2 → ?Mét HS lªn b¶ng hoµn thµnh PT vµ x¸c ®Þnh sè oxi ho¸ tõ ®ã rót ra çc ph¶n øng ®b¶n chÊt lµ oxi ho¸ khö, clo lµ chÊt oxi ho¸ .Ho¹t ®éng 4 : Tæng kÕt vµ vËn dông. GVyªu cÇu HS lµm bµi tËp vµ tæng kÕt b ph ¬ng ¸n A.TiÕt 2Ho¹t ®éng 1 : Tæ chøc t×nh huèng häc tËp(nh ph ¬ng ¸n A)

3. Clo t¸c dông víi H2OCl20 + H2O HCl-1 + HCl+1O

Axit clohi®ric Axit hipoclor¬Cl0 → Cl-1 ⇒ Cl2 cã tÝnh oxi ho¸Cl0 → Cl+1 ⇒ Cl2 cã tÝnh khö

- Trong n íc clo cã : Cl2 ( lµm dd cã mµu vµng ), HCl, HClO.- HCl+1O. kh«ng bÒn, cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh, ph©n huû chÊt mµu nªn clo Èm haydÞch clo cã tÝnh tÈy mµu.

4. T¸c dông víi muèi cña çc halogen kh¸c :Cl20 + 2NaBr- → 2NaCl- + Br20 Cl20 + 2NaI- → 2NaCl- + I20

ChÊt OX H m¹nh chÊt K chÊt OXH yÕu h¬n

ph¶n øng thuéc lo¹it oxi ho¸ -kh


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



92

Ho¹t ®«ng 2 :ø ng dông cña cloGV: H·y cho biÕt çc øng dông vµ t¸c h¹i cña clo?GV yªu cÇu 1 HS trong nhãm cã bµi chuÈn bÞ tèt nhÊt tr×nh diÔn ®a ph ¬ng tiÖn vÒ øngdông vµ t¸c h¹i cña clo vµ çc hîp chÊt cña nã.C¶ líp th¶o luËn chung, GV nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ rót ra kÕt luËn :

Ho¹t ®éng 3 : Tr¹ng th¸i tù nhiªn (nh ph ¬ng ¸n A)Ho¹t ®éng 4 : §iÒu chÕGV : Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ clo lµ g× ?HS tham kh¶o SGK, tr¶ lêi c©u hái.GVcho HS quan s¸t thÝ nghiÖm m« pháng ®iÒu chÕ khÝ clo trong phßng thhÝ nyªu cÇu tr¶ lêi çc c©u hái sau.1 Dïng ho¸ chÊt nµo ®Ó ®iÒu chÕ khÝ clo trong phßng thhÝ nghiÖm? ViÕt çc

PTHH dïng ®Ó ®iÒu chÕ clo.2.T¹i sao läc khÝ clo b»ng dung dÞch NaCl, dung dÞch H2SO4 ®Æc?3. T¹i sao l¹i thu khÝ clo b»ng ph ¬ng ph¸p rêi kh«ng khÝ ?HS quan s¸t, th¶o luËn, tr¶ lêi c©u hái vµ ghi bµi vµo vë.GV : §Æt c©u hái nh ph ¬ng ¸n A.GV cho HS quan s¸t h×nh ¶nh ph©n x ëng ®iÖn ph©n s¶n xuÊt clo tõ muèi ¨n, quan sh×nh ¶nh thïng ®iÖn ph©n dung dÞch NaCl b·o hoµ trong c«ng nghiÖp.HS quan s¸t, tham kh¶o SGK viÕt PTHH.GV l u ý cho HS vÒ qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n NaCl (nh ph ¬ng ¸n A).Ho¹t ®«ng 5 : tæng kÕt vµ vËn dông(nh ph ¬ng ¸n A)

PhiÕu häc tËp bµi clo(tiÕt 1) I. Nghiªn cøu tÝnh chÊt vËt lý cña clo

- Tr¹ng th¸i ? - NÆng hay nhÑ h¬n kh«ng khÝ ?- Mµu s¾c ? - §éc hay kh«ng ?- TÝnh tan ? - Çc tÝnh chÊt kh¸c ?II. Nghiªn cøu tÝnh chÊt ho¸ häc1. NhËn xÐt vÒ cÊu t¹o :- CÊu h×nh electron cña clo ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n, tr¹ng th i kÝch thÝch, sè electro

th©n ?

- Clo lµ mét trong nh÷ng ho¸ chÊt quan träng nhÊt cña nÒn c«ng nghiÖp ho¸ chÊt.- Clo vµ mét sè hîp chÊt cña clo cßn lµ chÊt ®éc, chÊt g©y « nhiÔm m«i tr êng.

VËy khi sö dông ho¸ chÊt ta ph¶i hiÓu ®Çy ®ñ tÝnh chÊt lý ho¸ cña chóng ®Ósao cho cã lîi vµ kh«ng g©y h¹i cho m«i tr êng, b¶o vÖ l©u dµi cho cuéc sèng cñachÝnh chóng ta vµ çc thÕ hÖ t ¬ng lai.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



93

- So s¸nh ®é ©m ®iÖn cña clo víi nguyªn tè kh¸c?2. Tõ cÊu t¹o, dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ häc cña clo- Clo cã tÝnh chÊt g× ? V× sao ?- C¸c ph¶n øng dïng ®Ó chøng minh tÝnh chÊt ho¸ häc cña clo3. C¸c ph¶n øng chøng minh tÝnh chÊt ho¸ häc cña clo.

Tªn thÝ nghiÖm HiÖn t îng Gi¶i thÝch , PTHHNa + Cl2 Fe + Cl2H2 + Cl2Qu× tÝm + Cl2 kh«Qu× tÝm + dd Cl2 Cl2 + dd NaBrCl2 + dd NaI

* KÕt luËn vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc cña clo:

Grap tæng kÕt bµi clo

2.3.2 Ch ¬ng Nhãm Oxi (Nhãm VIA) 2.3.2.1 Môc tiªu cña ch ¬ng

1. VÒ kiÕn thøc

CÊu t¹oCÊu h×nh e : CT eCT CT : CTPT:

TÝnh chÊt vËt lÝTr¹ng th¸i:MÇu s¾c:Kh¶ n¨ng tan:TÝnh ®éc:

TÝnh chÊt ho¸ häc--- KÕt luËn:

ø ng dông

-

-

§iÒu chÕ-Nguyªn t¾c:-Trong PTN+ PTHH-Trong c«ng nghiÖp:+ PTHH:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



94

BiÕt- CÊu t¹o nguyªn tö, vÞ trÝ cña oxi vµ l u huúnh trong b¶ng tuÇn hoµn.- TÝnh chÊt vËt lý, tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña oxi, ozon, l u huúnh vµ mét sè hîp

chÊt quan träng cña chóng(H2O2,H2S, SO2, SO3, H2SO4).- h ng dông quan träng cña oxi vµ l u huúnh vµ mét sè hîp chÊt quan träng cña

chóng.HiÓu- Nguyªn nh©n tÝnh oxi ho¸ m¹nh cña oxi.- Gi¶i thÝch ® îc sè oxi hãa cña l u huúnh thay ®æi tõ -2 ,0, +4, +6.- Qui luËt biÕn ®æi tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®¬n chÊt vµ hîp chÊt trong nhãm. 2. VÒ kü n¨ng

- RÌn kü n¨ng quan s¸t, m« t¶, gi¶i thÝch çc hiÖn t îng thÝ nghiÖm nghiªn cøu vÒnhãm oxi (oxi t¸c dông víi kim lo¹i, tÝnh oxi hãa m¹nh cña axit H2SO4 ®Æc, nhËn biÕtion sunfat…) vµ kü n¨ng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.

- Quan s¸t, gi¶i thÝch, kÕt luËn çc hiÖn t îng thÝ nghiÖm,hiÖn t îng x¶y ra trong tùnhiªn(« nhiÔm kh«ng khÝ, ®Êt, n íc, sù ph¸ huû tÇng zon, m a axit…)

- C©n b»ng ph¶n øng oxi ho¸ - khö, x¸c ®Þnh chÊt khö, chÊt oxi ho¸ b»ng p ¬ngph¸p c©n b»ng electron hoÆc c©n b»ng sè oxi ho¸.

- Gi¶i çc bµi tËp ho¸ häc cã liªn quan ®Õn kiÕn thøc cña ch ¬ng. 3. VÒ th¸i ®é

- Gi¸o dôc lßng say mª häc tËp, ý thøc v ¬n lªn chiÕm lÜnh khoa häc, kÜ thuËt ph ¬ng ph¸p t duy nghiªn cøu hãa häc.

- ý thøc b¶o vÖ m«i tr

êng, chèng g©y « nhiÔm nguån: kh«ng khÝ, ®Êt, n

íc,…

2.3.2.2 Mét sè ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y chungPh ¬ng ph¸p d¹y häc chung cho nhãm oxi ® îc thiÕt kÕ theo m« h×nh d íi ®©y.

GV vËn dông triÖt ®Ó nh÷ng kiÕn thøc ®· cã vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, liªn khäc, ph¶n øng oxi ho¸ khö … ®Ó nghiªn cøu çc ®¬n chÊt, hîp chÊt cña çc nguyªn trong nhãm.G¾n nh÷ng kiÕn thøc vÒ øng dông vµ ®iÒu chÕ chÊt víi nh÷ng tÝnh chÊt vËt lý cña chÊt. 2.3.2.3 Gi¶ng d¹y mét sè néi dung c¬ b¶n vµ khã

VËn dông lý thuyÕtchñ ®¹o vÒ cÊu t¹onguyªn tö, liªn kÕthãa häc, ®Þnh luËttuÇn hoµn, ph¶n øng ho¸ häc

Dù ®o¸n tÝnh chÊtho¸ häc cñ ®¬n chÊtO2,O3, S vµ nh÷nghîp chÊt cña chóng

X¸c minh nh÷ng®iÒu dù ®o¸n vÒtÝnh chÊt b»ng çcthÝ nghiÖm, thùchµnh ho¸ häc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



95

Nghiªn cøu nhãm oxi GV cÇn biÕt kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng ®· ® îc trang bÞ ë líp 8,9 ®Ó tr¸nh trïng lÆp.• Khi nghiªn cøu vÞ trÝ, tÝnh chÊt chung cña nhãm oxi, ®Ó gi¶i thÝch sù gièngnhau vÒ cÊu t¹o nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong nhãm, GV cÇn dùa vµo:

- CÊu h×nh electron.

- Sù ph©n bè electron trong çc obitan:+ Tr¹ng th¸i c¬ b¶n cã 2 electron ®éc th©n.+ Tr¹ng th¸i kÝch thÝch cña S, Se, Te cã obitan d trèng vµ cã 4 hoÆc 6 electro

th©n.§ã lµ c¬ së ®Ó yªu cÇu HS dù ®o¸n vÒ sè oxi ho¸ trong hîp chÊt víi hi®ro, kim l

c¬ së ®Ó gi¶i thÝch v× sao oxi chØ cã møc oxi hãa lµ +2 (trong F2O), 0 -2; S, Se, Te cã sèoxi hãa lµ -2, 0, +4, +6 vµ kh¶ n¨ng tham gia liªn kÕt víi çc nguyªn tè cã ®é ©m lín h¬n cña nguyªn tö çc nguyªn tè nhãm oxi.

GV cÇn c¨n cø vµo b¸n kÝnh nguyªn tö, ®é ©m ®iªn cña çc nguyªn tè trong ®Ó gi¶i thÝch ®é bÒn cña hîp chÊt víi hi®o cña nhãm.

So s¸nh sù biÕn ®æi tÝnh axit H2RO4 (R lµ S, Se, Te) trong d·y cÇn b¶o ®¶m hayÕu tè ®ã lµ R cã cïng sè oxi hãa vµ ph¶i cïng dung m«i hßa tan.

• Víi oxi : Th«ng qua viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nguyªn tö cña oxi, GVHS thÊy râ mèi liªn hÖ gi÷a chÆt chÏ gi÷a cÊu t¹o ph©n tö, ®é ©m ®iÖn m¹nh víihãa m¹nh cña oxi.

• Víi ozon vµ hi®ro peoxit : GV cÇn ph©n tÝch cÊu t¹o ph©n tö, sè oxi hãa cña hoxi ®Ó gióp HS dù ®o¸n tÝnh chÊt, so s¸nh tÝnh chÊt cña chóng. Cã thÓ sö dôn

nghiÖm hãa häc ®Ó kiÓm nghiÖm çc dù ®o¸n trªn. VÝ dô: ThÝ nghiÖm cña H2O2 t¸c dôngvíi dung dÞch KI§Ó thÝ nghiÖm thµnh c«ng vµ quan s¸t ® îc mµu dung dÞch I2 b»ng dung dÞch hå tinh

bét th× KI kh«ng d vµ ph¶i nhá tõ tõ dung dÞch KI vµo H2O2 ®Ó tr¸nh x¶y ra ph¶n øngI2 + I- → I3.

GV cÇn cung cÊp thªm çc th«ng tin vÒ ozon gióp HS hiÓu ®óng ¶nh h ëng cñaozon ®Ó ®êi sèng, nhê ®ã hä cã quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ m«i tr êng. Khi nghiªn cøu l u huúnh, GV cÇn chó ý ph©n tÝch cÊu t¹o tinh thÓ cña hai d¹ng thh×nh cña l u huúnh cho HS tãm t¾t ng¾n gän qu¸ tr×nh biÕn ®æi tr¹ng th¸i, mµu s¾c, c

t¹o ph©n tö theo sù thay ®æi nhiÖt ®é, ®Ó gióp hä hiÓu râ v× sao tÝnh chÊt vËt lÝ khnh ng tÝnh chÊt hãa häc l¹i nh nhau.

GV cÇn so s¸nh cÊu t¹o ph©n tö cña oxi vµ cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ cña l u huúnh vµgi¶i thÝch t¹i sao ph©n tö l u huúnh cã cÊu t¹o phøc t¹p h¬n oxi vµ clo ë c¹nh nã.Nghiªn cøu kh¶ n¨ng oxi hãa vµ tÝnh khö cña l u huúnh, GV cÇn h íng dÉn cho HS dù®o¸n tÝnh chÊt, kh¶ n¨ng ph¶n øng cña l u huúnh khi t ¬ng t¸c víi çc phi kim ho¹t


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



98

Ho¹t ®éng 6 :- Yªu cÇu HS nªu nguyªnt¾c ®iÒu chÕ H2S vµ cho vÝdô.

- NhËn biÕt H2S.

- NÕu nguyªn t¾c vµ chovÝ dô.

- GiÊy tÈm ch× nitrat ho¸®en, gi¶i thÝch, viÕt ptp .

4. §iÒu chÕNguyªn t¾c : Muèi sunfua+ axitFeS + 2HCl = FeCl2 + H2S- Tæng qu¸t : M2Sn

M : kim lo¹in: ho¸ trÞ5. NhËn biÕt H2S, S-2 - Thuèc thö : dd Pb(NO3)2 - HiÖn t îng: KÕt tña ®enH2S +Pb(NO3)2→ PbS + HNO3Na2S +Pb(NO3)2→ PbS +NaNO3

Ho¹t ®éng 7 :

- ViÕt CTCT cña SO2vµx¸c ®Þnh ho¸ trÞ cña S.- NhËn xÐt vÒ tÝnh chÊt vËtlÝ cña SO2.

-Dùa vµo cÊu t¹o nªu tÝnhchÊt ho¸ häc cña SO2.

- GV lµm TN sôc khÝ SO2 vµo dd KMnO4(mµu tÝm).

NhËn xÐt :- Tr¹ng th¸i, mµu, mïi,nÆng hay nhÑ h¬n kh«ngkhÝ.- tan trong H2O→ axit yÕu- t¸c dông víi baz¬- víi oxit baz¬

S+4 lµ sè oxi hãa trunggian nªn cã thÓ:S+4

- 2e→ S+6

S+4 + 4e→ S0

⇒ SO 2 lµ chÊt khö vµchÊt oxi ho¸.- nhËn xÐt: mÊt mµu tÝm,do S+4 khö Mn+7 → Mn+2

kh«ng mµu.

II. L u huúnh ®ioxit

1. CTCT : SO2 SO O

S ho¸ trÞ 4Sè oxi ho¸ + 44. TÝnh chÊt vËt lý3. TÝnh chÊt ho¸ häca. Lµ oxit axitSO2 + H2O → H2SO3

SO2 + 2NaOH→ Na2SO3 +H2O

SO2 + NaOH→ NaHSO3 SO2 + CaO→CaSO3

b. TÝnh khö2 SO2 + O2 → 2 SO3

SO2+ Br2+2H2O→ H2SO4+ 2HBrc. TÝnh oxi ho¸SO2 + 2Mg→ 2MgO + SSO2 + 2H2S→ 3S + 2H2O

Ho¹t ®éng 8 :- Yªu cÇu HS nghiªn cøu

4. ¶nh h ëng cña SO2 víim«i tr êng (SGK)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



99

¶nh h ëng cña SO2 ®Õnm«i tr êng.- ø ng dông vµ ®iÒu chÕSO2.

5. ø ng dông vµ ®iÒu chÕa. ø ng dông (SGK)b. §iÒu chÕPTN : Muèi + axitNa2SO3 + H2 SO4 →

Na2SO4 + SO2 + H2OCN:- §èt ch¸y S- §èt ch¸y quÆng4FeS2+11O2→2Fe2O3 + 8SO2

Cñng cè:1) Hoµn thµnh s¬ ®å sau : H2S→ S→ SO2 → H2SO4.Cho biÕt p nµo lµ p oxi ho¸ khö. ChØ ra chÊt nµo lµ chÊt khö, chÊt oxi ho¸.

2)

Cã hiÖn t

îng g× x¶y ra khi cho :a. H2S vµo dd Pb(NO3)2 , dd BaCl2, dd Na2S.b. SO2 vµo dd KMnO4, dd Br2 c. §Ó dd H2S trong kh«ng khÝ.

2.3.3 Ch ¬ng Nhãm Nit¬ (nhãm VA) 2.3.3.1. Môc tiªu cña ch ¬ng1. VÒ kiÕn thøc

BiÕt - VÞ trÝ çc nguyªn tè thuéc nhãm nit¬ trong b¶ng tuÇn hoµn

- TÝnh chÊt çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt cña nit¬ vµ photpho.- &ng dông cña çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt vµ hîp chÊt cña nit¬.- §iÒu chÕ nit¬,photpho vµ çc hîp chÊt quan träng cña chóng.

HiÓu : Sù liªn quan gi÷a vÞ trÝ cña nit¬ vµ photpho trong b¶ng tuÇn hoµn víi cÊnguyªn tö vµ cÊu t¹o ph©n tö cña chóng. 2. VÒ kü n¨ng

- Tõ vÞ trÝ, cÊu t¹o nguyªn tö, ph©n tö dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®¬n cchÊt cña nit¬, photpho.

- ViÕt ph ¬ng tr×nh ho¸ häc d¹ng ph©n tö, ion thu gän, ph ¬ng tr×nh ph¶n øng oxiho¸-khö biÓu diÔn tÝnh chÊt ho¸ häc çc hîp chÊt cña nit¬, photpho vµ çc hîp chÊträng cña chóng.

- TiÕn hµnh mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n ®Ó nghiªn cøu tÝnh chÊt ho¸ häc cñanit¬, photpho vµ çc hîp chÊt quan träng cña chóng.

- VËn dông kiÕn thøc ho¸ häc gi¶i thÝch mét sè hiÖn t îng thùc tÕ. 3. VÒ th¸i ®é

Cã ý thøc tù gi¸c, tÝch cùc vµ hîp t¸c trong häc tËp vµ b¶o vÖ m«i tr êng sèng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



101

kÕt ba trong ph©n tö nit¬ (EP-P = 200 kJ/mol). ë trªn 2000oC ph©n tö P 4 bÞ ph©n huûthµnh çc nguyªn tö photpho. §iÒu chÕ nit¬

Trong c«ng nghiÖp, nit¬ ® îc ®iÒu chÕ b»ng ph ¬ng ph¸p ch ng cÊt ph©n ®o¹nkh«ng khÝ láng cßn chøa khÝ hiÕm vµ nh÷ng vÕt oxi. Trong nhiÒu tr êng hîp, t¹p ch©t

khÝ hiÕm kh«ng g©y trë ng¹i nh ng oxi th× g©y trë ng¹i. §Ó lo¹i oxi ra khái t¹p chÊt khhiÕm ng êi ta dÉn nit¬ ®i qua mét hÖ thèng chøa ®ång kim lo¹i ® îc ®èt nãng, khi ®ã tÊtc¶ oxi ®Òu ph¶n øng t¹o thµnh CuO.

Trong phßng thÝ nghiÖm, nit¬ ® îc ®iÒu chÕ b»ng çch ®un nãng dung dÞch bhßa NH4NO2. Do muèi NH4NO2 kh«ng bÒn, trong kh«ng khÝ Èm bÞ ph©n hñy dÇn tN2 vµ H2O nªn thùc tÕ th êng dïng NaNO2 vµ NH4Cl ®Ó ®iÒu chÕ nit¬. Amoniac

KhÝ amoniac lµ mét trong çc khÝ tan nhiÒu trong n íc. HiÖn t îng nµy ® îc gi¶ithÝch b»ng sù t¹o thµnh liªn kÕt hi®ro gi÷a çc ph©n tö NH3 vµ H2O (c¶ hai ®Òu lµ ph©n töcã cùc: momen l ìng cùc 3 NH µ =1,48 D, O H 2µ =1,86 D) nhê lùc t ¬ng t¸c tÜnh ®iÖn gi÷anguyªn tö H mang mét phÇn ®iÖn tÝch d ¬ng cña ph©n tö H2O vµ nguyªn tö N mang métphÇn ®iÖn tÝch ©m cña ph©n tö NH3.GV nªn gi¶i thÝch cho HS hiÓu khi NH3 tan trong n íc, trong dung dÞch n íc cñaamoniac x¶y ra çc qu¸ tr×nh :

NH3 + H2O NH3 H2O NH4 + OH- .........

NH3.H2O+

Trong ®ã NH3 kÕt hîp víi H+

cña H2O theo c¬ chÕ cho-nhËn t¹o thµnh ion+4NH vµ dungdÞch trë nªn cã tÝnh baz¬. §Ó cho thuËn tiÖn, qu¸ tr×nh trªn ® îc viÕt gän lµ:

NH3(dd) + H2O +4NH + OH-

§©y lµ ph¶n øng thuËn nghÞch, ë nhiÖt ®é thÊp c©n b»ng chuyÓn dÞch tõ tr¸i nh ng khi ®un nãng trong b×nh hë (cho khÝ tho¸t ra) c©n b»ng sÏ chuyÓn dÞch sang tr¸i.f 25oC h»ng sè ph©n ly baz¬ cña amoniac trong dung dÞch lµ:

5

3

4b 1,8.10

][NH]][OH[NHK −

−+==

Quan ®iÓm cò cho r»ng dung dÞch NH3 cã tÝnh baz¬ do NH3 kÕt hîp víi H2O t¹o thµnhph©n tö NH4OH, nh ng thùc tÕ kh«ng cã nh÷ng b»ng chøng chøng minh sù tån t¹i cph©n tö nµy.

Khi nghiªn cøu nhiÖt ®é hãa r¾n cña dung dÞch NH3, ng êi ta thÊy cã ba d¹ng hi®ratbÒn ë nhiÖt ®é thÊp, ®ã lµ :

- D¹ng 2NH3.H2O (tnc = -78,8oC).- D¹ng NH3.H2O (tnc = -79,0oC).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



102

- D¹ng NH3.2H2O (tnc = -98,0oC).Trong çc d¹ng hîp chÊt hi®rat ®ã, ph©n tö NH3 liªn kÕt víi ph©n tö H2O b»ng liªn kÕt

hi®ro, kh«ng cã çc ion NH4+, OH- vµ ph©n tö NH4OH nh quan ®iÓm cò.

Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña amoniac víi n íc vµ víi axit t¹o thµnh ion +4NH , víi çc ion

kim lo¹i nh Ca2+, Zn2+, Cu2+, Ag+, v.v…t¹o thµnh cation phøc (gäi lµ amoniacat kimlo¹i) nh : [Ca(NH3)8]2+, [Cu(NH3)4]2+, [Ag(NH3)2]+, v.v… lµ do cã sù h×nh thµnh çcliªnkÕt cho-nhËn (cßn gäi lµliªn kÕt phèi trÝ ) gi÷a cÆp electron tù do ch a sö dông cñanguyªn tö N trong ph©n tö NH3 vµ obitan lai hãa cßn trèng cña ion kim lo¹i (theo thuyÕliªn kÕt hãa trÞ)

GV yªu cÇu HS ®äc tµi liÖu, rót ra nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch:- Lµ hîp chÊt cã cùc, NH3 dÔ hãa láng vµ dÔ hãa r¾n (tnc = -78,8oC, ts = -33oC).- NhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é s«i cao h¬n nhiÒu so víi çc hîp chÊt nh PH3 (tnc = -133oC, ts = -87,4oC), AsH3 (tnc = -116oC, ts = -62oC), v.v…

- Ph©n tö NH3 cã tnc, ts vµ nhiÖt hãa h¬i (22,82 kJ/mol) cao h¬n PH3, AsH3, do NH3

ph©n cùc kh¸ m¹nh nªn çc ph©n tö NH3 dÔ kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh tËp hîp ph©n t(NH3)n nhê liªn kÕt hi®ro. §Ó ph¸ vì tËp hîp ph©n tö nµy cÇn tiªu tèn n¨ng l îng lín.Víi PH3, AsH3 kh«ng x¶y ra hiÖn t îng tËp hîp ph©n tö nh NH3 nªn tnc, ts lµ thÊp h¬n.Amoniac cßn cãtÝnh khö , mÆc dï kh«ng ®Æc tr ng b»ng ph¶n øng kÕt hîp. TÝnh khö cñNH3 lµ do nguyªn tö N cã sè oxi hãa thÊp nhÊt lµ -3 g©y ra. Ngoµi oxi vµ oxit kimth× clo vµ brom còng oxi hãa m·nh liÖt amoniac ë tr¹ng th¸i khÝ vµ tr¹ng th¸i dungngay ë nhiÖt ®é th êng theo çc ph¶n øng d íi ®©y.

2NH3 + 3Cl2 → o

2N + 6HCl

2NH3 + 3Br2 → o

2N + 6HBr Muèi amoni

GV cÇn cho HS thÊy râ sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a muèi amoni vµ muèi kimkiÒm.

- Gièng nhau : HÇu hÕt çc muèi cña kim lo¹i kiÒm vµ çc muèi amoni ®Òu tantrong n íc vµ khi tan trong n íc chóng ph©n ly hoµn toµn thµnh çc ion. Ion NH4

+ còngkh«ng cã mµu nh ion kim lo¹i kiÒm.

- Kh¸c víi muèi kim lo¹i kiÒm, dung dÞch muèi amoni cã tÝnh axit do ion NH4+ cho

proton.NH4

+ + H2O NH3 + H3O+, Ka = 5,5.10-10 GV yªu cÇu HS hiÓu vµ n¾m v÷ng ph¶n øng nhiÖt ph©n cña muèi amoni. Tuú thuéc

vµo b¶n chÊt cña axit t¹o nªn muèi mµ s¶n phÈm cña ph¶n øng nhiÖt ph©n ® îc t¹o ra lµkh¸c nhau.

- Muèi amoni ® îc t¹o bëi axit kh«ng cã tÝnh oxi hãa, khi nhiÖt ph©n t¹o ra amoniacvµ axit t ¬ng øng. VÝ dô:

-3

-3


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



103

NH4Cl 0t → NH3 + HCl(NH4)2CO3

0t → 2NH3 + CO2 + H2O(NH4)3 PO4

0t → 3NH3 + H3PO4 (NH4)2SO4

0t → 2NH3 + H2S

- Muèi amoni t¹o bëi çc axit cã tÝnh oxi hãa, khi nhÞªt ph©n th× axit ®

îc t¹o thµnhsÏ oxi hãa NH3, t¹o ra çc s¶n phÈm kh¸c nhau. VÝ dô:NH4NO3

0250 → N2O + 2H2ONH4NO2

0t → N2 + 2H2O(NH4)2Cr2O7

0t → N2 + Cr2O3 + 4H2O(NH4)2SO4

0t → NH3 + NH4HSO4 NÕu tiÕp tôc ®un nãng muèi NH4HSO4 sÏ bÞ ph©n huû theo ph ¬ng tr×nh sau:

3NH4HSO4 0t → N2 + NH3 + 3SO2 + 6H2O

Chó ý : Khi lµm thÝ nghiÖm nhiÖt ph©n muèi NH4NO3 cÇn tu©n thñ nghiªm ngÆtchÕ ®é nhiÖt , v× NH4NO3 nãng ch¶y ë 169oC, tõ kho¶ng 190-260oC nã ®· ph©n huû chokhÝ N2O tho¸t ra. Cßn ë nhiÖt ®é cao h¬n 300oC sÏ ph©n huû g©y næ, do N2O kh«ng bÒnph©n huû nhanh theo ph ¬ng tr×nh: 2N2O

0t → 2N2 + O2 Axit nitric

HNO3 lµ axit cãtÝnh oxi hãa m¹nh.- ë nång ®é rÊt lo·ng vµ l¹nh dung dÞch HNO3 t¸c dông víi kim lo¹i ho¹t ®éng nh

magie th× cã khÝ hi®ro tho¸t ra (thêi ®iÓm b¾t ®Çu ph¶n øng), sau ®ã axit HNO3 sÏ oxi

hãa ngay hi®ro ®Ó t¹o ra çc s¶n phÈm cña nit¬.- NÕu sö dông HNO3 ®Æc th× s¶n phÈm cuèi cïng lu«n lu«n lµ NO2. Do tÊt c¶ çc hîpchÊt chøa oxi cña nit¬ víi sè oxi hãa thÊp h¬n +4 ®Òu bÞ HNO3 ®Æc oxi hãa ®Õn NO2.

VÝ dô: 2HNO3 + NO → 3NO2 + H2O- Çc kim lo¹i cã tÝnh khö trung b×nh vµ yÕu (nh Fe, Pb, Cu, Ag…) khö HNO3lo·ng

chñ yÕu ®Õn NO. Cßn çc kim lo¹i cã tÝnh khö m¹nh (nh Al, Zn, Mg…) khöHNO3lo·ng chñ yÕu ®Õn N2O hoÆc N2 vµ khö HNO3 rÊt lo·ng ®Õn NH3 (d íi d¹ng muèiNH4NO3). Trong çc ph¶n øng, kim lo¹i bÞ oxi hãa ®Õn møc oxi hãa bÒn, cao nhÊt.

Qu¸ tr×nh khö HNO3 th êng diÔn ra theo mét sè h íng song song, kÕt qu¶ thu ® îc

mét hçn hîp s¶n phÈm kh¸c nhau, tuú thuéc vµo ®é m¹nh, yÕu cña chÊt khö vµ nånaxit. H×nh ..... minh häa hµm l îng t ¬ng ®èi cña çc s¶n phÈm kh¸c nhau khi khöHNO3 b»ng Fe tïy thuéc vµo nång ®é cña axit.

p h

È m

k h ö H N O

3

60

80

NH4NO3

NO2

NO

+5 +2 +4


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



104

Nh vËy, theo h×nh trªn th× axit cµng lo·ng th× cµng cã nhiÒu s¶n phÈm khö strong hçn hîp, vÝ dô NH3 (ë d¹ng NH4NO3).

Trong phßng thÝ nghiÖm axit HNO3 “d¹ng khãi” ® îc ®iÒu chÕ theo ph¶n øng:NaNO3 + H2SO4 →NaHSO4 + HNO3

Ph¶n øng nµy ® îc tiÕn hµnh trong ch©n kh«ng (axit HNO3 bay h¬i ngay vµ Ýt bÞ ph©huû) sÏ thu ® îc 100% axit HNO3 nguyªn chÊt. Còng cã thÓ kh«ng tiÕn hµnh trong chkh«ng, nh ng ph¶i sö dông NaNO3 r¾n vµ H2SO4 ®Æc (~98%). Ph¶n øng ® îc tiÕn hµnhkhi ®un nãng nhÑ, gióp cho HNO3 bay h¬i vµ dÞch chuyÓn c©n b»ng sang ph¶i (HN3 bay h¬i m¹nh h¬n nhiÒu so víi H2SO4). NÕu ®un nãng m¹nh sÏ lµm cho axit HNO3 võat¹o thµnh bÞ ph©n hñy ngay. NÕu dïng dung dÞch lo·ng, sau ®ã c« ®Æc th× chØ îchçn hîp ®¼ng phÝ 68%. Muèi nitrat

Khi ®un nãng muèi nitrat cao h¬n nhiÖt ®é nãng ch¶y cña chóng (cã tr êng hîpch a ®¹t ®Õn nhiÖt ®é nãng ch¶y) th× chóng bÞ ph©n huû. TÝnh chÊt ph©n huûnitrat phô thuéc vµob¶n chÊt cña cation.

- Muèi cña çc kim lo¹i ho¹t ®éng m¹nh (®øng tr íc Mg trong d·y ®iÖn hãa) t¹othµnh muèi nitrit t ¬ng øng vµ gi¶i phãng khÝ oxi.

- Muèi cña çc kim lo¹i ho¹t ®éng kÐm h¬n (Mg -Cu) bÞ ph©n huû t¹o thµnh oxlo¹i vµ gi¶i phãng khÝ nit¬ ®ioxit vµ oxi.

- Muèi cña çc kim lo¹i kÐm ho¹t ®éng h¬n n÷a (sau Cu) bÞ ph©n huû t¹o thµnlo¹i vµ gi¶i phãng khÝ nit¬ ®ioxit vµ oxi.

Qu¸ tr×nh nhiÖt ph©n çc muèi nitra cho ra çc s¶n phÈm kh¸c nhau lµ do ®é bÒnhau cña çc muèi nitrit vµ oxit t ¬ng øng ë nhiÖt ®é bÞ nhiÖt ph©n huû. Trong çc ®kiÖn ®ã ®èi víi muèi nitra cña kim lo¹i ho¹t ®éng m¹nh (nh natri, kali,...) th× muèi nitrit® îc sinh ra lµ bÒn, cßn ®èi víi çc kim lo¹i ho¹t ®éng kÐm h¬n (nh magie, kÏm,..) th×muèi nitrit ® îc t¹o ra lµ kÐm bÒn, trong khi ®ã oxit kim lo¹i bÒn h¬n vµ ®èi víi çc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



105

lo¹i ho¹t ®éng kÐm h¬n nhiÒu (nh b¹c) th× c¶ muèi nitrit vµ oxit kim lo¹i ®Òu kÐm bnªn cho ta s¶n phÈm lµ kim lo¹i.

GV cÇn gi¶i thÝch cho HS biÕt:- Trong m«i tr êng trung tÝnh ion NO3

- kh«ng cã kh¶ n¨ng oxi hãa.- Trong m«i tr êng axit ion NO3- cã kh¶ n¨ng oxi hãa.

VÝ dô: 3Cu + 8H+ + 2NO3

- 3Cu

2+ + 2NO↑ + 4H2O- Trong m«i tr êng kiÒm m¹nh, d , ion NO3

- bÞ Al (hoÆc Zn) khö ®Õn NH3.VÝ dô: 8Al + 5OH- + 3NO3

- + 2H2O 8AlO2- + 3NH3↑

1. CÇn n¾m v÷ng çc ®iÒu kiÖn chuyÓn hãa gi÷a hai d¹ng thï h×nh cña photph Khi ®un nãng trªn 250oC, kh«ng cã kh«ng khÝ, P ®á chuyÓn thµnh h¬i, khi

l¹nh th× h¬i ®ã ng ng tô thµnh P tr¾ng.Cßn khi ®un nãng P tr¾ng ®Õn 250oC kh«ng cã kh«ng khÝ hoÆc d íi t¸c dông cña

¸nh s¸ng th× nã chuyÓn chËm thµnh P ®á lµ d¹ng bÒn h¬n. Ph¶n øng nµy cã thnhanh khi cã mét Ýt iot lµm xóc t¸c. Cã thÓ biÓu diÔn çc qu¸ tr×nh chuyÓn hãa sau:

P tr¾ng P ®á ∆H = -16,7 kJ/mol250oC

> 250oC TÊt c¶ çc d¹ng thï h×nh cña photpho khi nãng ch¶y ®Òu t¹o thµnh cïng mét

láng gÇn nh÷ng ph©n tö tø diÖn P 4. D¹ng P 4 còng tån t¹i ë tr¹ng th¸i h¬i. Nh ng ë nhiÖt®é cao h¬n 800oC vµ ¸p suÊt thÊp, ph©n tö P 4 bÞ ph©n huû t¹o thµnh çc ph©n tö P 2. D íi¸p suÊt khÝ quyÓn vµ nhiÖt ®é ~ 1800oC th× 50% ph©n tö P 4 bÞ ph©n huû thµnh 2P 2, cßn ë~ 2800oC th× 50% ph©n tö P 2 bÞ ph©n huû thµnh 2P.

ë tr¹ng th¸i r¾n, P ®á cã cÊu tróc polime :

P

P P P

P

P P P

P

P P P

P

P P P

Photpho tr¾ng rÊt ho¹t ®éng vÒ mÆt hãa häc, dÔ dµng bèc ch¸y trong kh«ng kh

nhiÖt ®é th êng nÕu ë d¹ng ph©n t¸n nhá. §iÒu nµy ® îc minh ho¹ b»ng thÝ nghiÖm sau: Hoµ tan mét mÈu nhá P tr¾ng trong dung m«i cacbon ®isunfua (CS 2). TÈm dung dÞch thu

®

îc vµo mét b¨ng giÊy läc vµ treo trªn gi¸. Khi dung m«i bay hÕt th× cßn l¹i nh÷ng h¹t P tr¾ng rÊt nhá. Chóng bÞ oxi hãa bëi oxi kh«ng khÝ, ph¸t nhiÖt m¹nh, lµm bèc chb¨ng giÊy läc.Çc axit photphoricCÊu t¹o ph©n tö cña çc axit photphoric:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



106

axit metaphotphoric axit ®iphotphoric axit octophotphoric(axit photphoric)

H O P O

OO

OO

P P O HO HH O

H OH OH O

H OP O

Sè oxi ho¸ cña photpho trong çc axit nµy ®Òu lµ +5.Axit H3PO4 lµ axit ba lÇn axit cã ®é m¹nh trung b×nh víi K1 = 7,6.10-3 ;K2 = 6,2.10-8 vµ K3 = 4,4.10-13.Axit H4P 2O7 m¹nh h¬n H3PO4 vµ lµ axit bèn lÇn axit víi K1 = 3.10-2 ;K2 = 4.10-3 ; K3 = 2.10-7 vµ K4 = 5.10-10 . Tuy nhiªn còng chØ míi biÕt ® îc hai lo¹i muèicña axit nµy, ®ã lµ muèi ®ihi®rophotphat (nh Na2H2P 2O7 )vµ muèi ®iphotphat trung tÝnh(nh Na4P 2O7).Axit HPO3 m¹nh h¬n c¶ hai axit trªn. Trong sè çc muèi metaphotphat chØ cã muèi ckim lo¹i kiÒm vµ magie lµ dÔ tan.Kh¸c víi axit nitric, cc axit photphoric ®Òu kh«ng cã kh¶ n¨ng oxi hãa. §ã lµ dophotpho cã ®é ©m ®iÖn nhá, dÉn ®Õn ¸i lùc electron nhá. Muèi photphat

Mét trong nh÷ng tÝnh chÊt cÇn biÕt cña muèi photphat lµ ph¶n øng thuû ph©n.Trong sè çc muèi photphat tan, muèi photphat trung tÝnh cña kim lo¹i kiÒm

thuû ph©n m¹nh trong dung dÞch chom«i tr êng kiÒm m¹nh. VÝ dô:Na3PO4 + H2O Na2HPO4 + NaOH

PO43- + H2O HPO4

2- + OH-

Do ®ã khi kÕt tinh tõ dung dÞch, Na3PO4 th

êng cã lÉn NaOH.Muèi hi®rophotphat (nh Na2HPO4) bÞ thuû ph©n yÕu h¬n:Na2HPO4 + H2O NaH2PO4 + NaOHHPO4

2- + H2O H2PO4- + OH-

Qu¸ tr×nh thuû ph©n nµy x¶y ra m¹nh h¬n so víi qu¸ tr×nh ph©n ly axit cña ion H42-

nªn dung dÞch cãm«i tr êng kiÒm yÕu.HPO4

2- + H2O PO43- + H3O+

Muèi ®ihi®rophotphat (nh NaH2PO4) bÞ thuû ph©n yÕu h¬n n÷a:NaH2PO4 + H2O H3PO4 + NaOH

H2PO4-

+ H2O H3PO4 + OH-

Qu¸ tr×nh thuû ph©n nµy x¶y ra kÐm h¬n so víi qu¸ tr×nh ph©n ly axit cña ion 42

nªn dung dÞch NaH2PO4 cã m«i tr êng axit yÕu.H2PO4

- + H2O H3PO42- + H3O+

ViÖc nghiªn cøu nhãm nit¬ chñ yÕu nghiªn cøu nit¬ vµ photpho dùa trrrn c¬ thuyÕt chñ ®¹o gióp HS hiÓu s©u h¬n b¶n chÊt çc qu¸ tr×nh hãa häc x¶y ra trondÞch vµ çc yÕu tè t¸c ®éng lµm thay ®æi çc qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ã.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



107

2.3.3.4 Thùc hµnh thiÕt kÕ bµi gi¶ngBµi 16. Ph©n bãn hãa häc

I. Ph©n ®¹mCho HS xem h×nh ¶nh mÉu çc lo¹i ph©n ®¹m, t×m hiÓu SGK vµ th¶o luËn

c©u hái : Ph©n ®¹m lµ g×? Cã nh÷ng lo¹i ph©n ®¹m nµo? §Æc ®iÓm cña nh÷nph©n ®¹m nµy?GV cã thÓ chia b¶ng ®Ó HS th¶o luËn vµ ®iÒn çc th«ng tin

GV cho HS th¶o luËn çc c©u hái sau:- Cã thÓ bãn ®¹m amoni cïng víi v«i bét ®Ó khö chua ® îc kh«ng. T¹i sao?- Ph©n ®¹m amoni vµ ®¹m nitrat cã ®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c nhau? Tõ ®ã

®èi víi vïng ®Êt chua vµ vïng ®Êt kiÒm nªn bãn ph©n ®¹m g×?- Ure ® îc s¶n xuÊt nh thÕ nµo? T¹i sao ure ® îc sö dông réng r·i?- Giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo cña c©y trång ®ßi hái nhiÒu ph©n ®¹m h¬n? Lo¹i

trång nµo ®ßi hái nhiÒu ph©n ®¹m h¬n?- Dùa vµo ®©u ®Ó ®¸nh gi¸ ®é dinh d ìng cña ph©n ®¹m?

Néi dung cña bµi häc- Ph©n ®¹m cung cÊp N hãa hîp cho c©y d íi d¹ng ion NO

3

- vµ NH4

+.- Ph©n ®¹m cã t¸c dông kÝch thÝch qu¸ tr×nh sinh tr ëng cña c©y, cho nhiÒu h¹t, cñ

qu¶.- Cã 3 lo¹i ph©n ®¹m chÝnh lµ amoni, nitrat, ure.- §é dinh d ìng ®¸nh gi¸ b»ng hµm l îng % N

II. Ph©n l©nCho HS xem h×nh ¶nh mÉu çc lo¹i ph©n l©n, nhµ m¸y SX ph©n ®¹m, t×m

SGk vµ th¶o luËn çc c©u hái : Ph©n l©n lµ g× ? Cã mÊy lo¹i ph©n l©n. Ph ¬ng ph¸ps¶n xuÊt. §Æc ®iÓm cña nh÷ng lo¹i ph©n l©n nµy? Çch sö dông chóng?

GV cã thÓ chia b¶ng ®Ó HS th¶o luËn vµ ®iÒn çc th«ng tin theo b¶ng sau:Supe photphat Ph©n l©n nung ch¶y®¬n kÐp

Thµnh phÇnPh ¬ng ph¸p s/x§Æc ®iÓm vµ çchsö dông

§¹m amoni §¹m nitrat UreThµnh phÇn§iÒu chÕSö dông


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



108

GV tæ chøc cho HS th¶o luËn:- T¹i sao ph©n l©n tù nhiªn vµ ph©n l©n nung ch¶y kh«ng tan trong n íc nh ng

vÉn ® îc sö dông lµm ph©n bãn cho c©y? Chóng thÝch hîp víi lo¹i ®Êt nµo, t¹i sao- Supe photphat ®¬n vµ supe photphat kÐp gièng vµ kh¸c nhau nh thÕ nµo.

- So s¸nh u nh îc ®iÓm cña çc lo¹i ph©n l©n tù nhiªn ph©n l©n nung ch¶y vsupe photphat.- Dùa vµo ®©u ®Ó ®¸nh gi¸ ®é dinh d ìng cña ph©n l©n?

Néi dung cña bµi häcPh©n l©n cung cÊp P cho c©y.CÇn thiÕt cho c©y sinh tr ëng, thóc ®Èy qu¶ tr×nh

sinh hãa, trao ®æi chÊt. §é dinh d ìng ®¸nh gi¸ b»ng hµm l îng % P 2O5.Cã 2 loai ph©n l©n :- Supe photphat : supe photphat ®¬n, supephotphat kÐp.- Ph©n l©n nung ch¶y.

III. Ph©n KaliCho HS xem h×nh ¶nh çc mÉu vËt vÒ ph©n bãn kali.GV yªu cÇu HS sö dông SGK ®Ó th¶o luËn:

- Ph©n kali lµ g×? Nh÷ng lo¹i hîp chÊt nµo ® îc dïng lµm ph©n kali?- Ph©n kali cÇn thiÕt cho c©y trång nh thÕ nµo? Lo¹i c©y trång nµo ®ßi hái nhiÒu

ph©n lali h¬n?Néi dung cña bµi häc

Ph©n kali cung cÊp cho c©y trång d íi d¹ng ion K+. CÇn cho viÖc t¹o ra chÊt® êng, chÊt bét, chÊt s¬ vµ chÊt dÇu.

§é dinh d ìng ®¸nh gi¸ b»ng hµm l îng % K2O.IV. Mét sè lo¹i ph©n bãn kh¸c

1. Ph©n hçn hîp vµ ph©n phøc hîp- Ph©n hçn hîp chøa c¶ 3 nguyªn tè N, P, K.- Lµ s¶n phÈm khi trén lÉn çc lo¹i ph©n ®¬n theo tØ leejkhacs nhautïy theo l

®¸t vµ c©y trång- Ph©n phøc hîp ® îc SX b»ng t ¬ng t¸c hãa häc cña çc chÊt.ThÝ dô : Amophot (NH4H2PO4vµ (NH4)2HPO4.

2. Ph©n vi l

îngCho HS xem h×nh ¶nh çc lo¹i ph©n bãn hçn hîp vµ ph©n vi l îng vµ sö dông SGK®Ó trao ®æi th¶o luËn.

- Ph©n bãn hçn hîp vµ ph©n bãn phøc hîp gièng vµ kh¸c nhau nh thÕ nµo? Cãnh÷ng lo¹i ph©n hçn hîp phøc hîp g×?

- Ph©n vi l îng lµ g×? T¹i sao cÇn ph¶i bãn ph©n vi l îng cho ®Êt?(Bµi nµy cã thÓthùc hiÖn d¹y häc theo ph ¬ng ph¸p d¹y häc theo dù ¸n víi nh÷ng tr êng cã ®iÒu


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



109

kiÖn vµ HS ë çc thµnh phè, thÞ x·)Ph©n vi l îng:- Cung cÊp çc nguyªn tè nh B, Zn, Mn, Cu, Mo… - Cã t¸c dông t¨ng kh¶ n¨ng kÝch thÝch qu¸ tr×nh sinh s¶n vµ trao ®æi… - Sö dông bãn cïng víi ph©n bãn v« c¬ hoÆc h÷u c¬

2.3.4 Ch ¬ng Nhãm Cacbon (nhãm IVA)2.3.4.1 Môc tiªu chung cña nhãm1. VÒ kiÕn thøc

BiÕt- VÞ trÝ cña nhãm cacbon trong b¶ng tuÇn hoµn, cÊu h×nh electron líp ngoµi cïn

« l îng tö cña nguyªn tö çc nguyªn tè.- Çc d¹ng thï h×nh cña cacbon, tÝnh chÊt chung cña çc nguyªn tè nhãm cacbon

biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i, phi kim, tÝnh oxi ho¸ cña çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt, kh¶ liªn kÕt céng ho¸ trÞ vµ t¹o m¹ch ®ång nhÊt.

- C«ng nghiÖp silicat bao gåm çc ngµnh s¶n xuÊt ®å gèm, thuû tinh, xi m¨ng.HiÓu

- Cacbon cã tÝnh oxi ho¸ yÕu, tÝnh khö. Trong mét sè hîp chÊt v« c¬, cacbon t êngcã sè oxi hãa +2 hoÆc +4.

- §iÒu chÕ khÝ CO2, CO trong c«ng nghiÖp (t¹o khÝ lß ga, khÝ than ít) vµ trong phßngthÝ nghiÖm.

- Thµnh phÇn ho¸ häc, øng dông cña mét sè muèi cacbonat quan träng.- Thµnh phÇn ho¸ häc, tÝnh chÊt øng dông cña mét sè lo¹i thuû tinh, ®å gèm,...- Thµnh phÇn ho¸ häc vµ ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt xi m¨ng, qu¸ tr×nh ®«ng cøng x

m¨ng.2. VÒ kÜ n¨ng

- Dù ®o¸n tÝnh chÊt ho¸ häc cña cacbon, kiÓm tra vµ kÕt luËn.- ViÕt cÊu h×nh electron d¹ng « l îng tö. tr¹ng th¸i c¬ b¶n vµ tr¹ng th¸i kÝch thÝch.- ViÕt çc PTHH minh ho¹ cho sù biÕn ®æi tÝnh chÊt cña ®¬n chÊt, tÝnh chÊ

chÊt trong nhãm.- Gi¶i ® îc mét sè bµi tËp cã néi dung liªn quan.- VËn dông kiÕn thøc ho¸ häc gi¶i thÝch mét sè hiÖn t îng thùc tÕ.

3. VÒ th¸i ®é- Cã ý thøc tù gi¸c, tÝch cùc vµ hîp t¸c trong häc tËp vµ b¶o vÖ m«i tr êng sèng.- B¶o qu¶n, sö dông ® îc hîp lÝ, an toµn, hiÖu qu¶ vËt liÖu thuû tinh, ®å gèm

m¨ng 2.3.4.2 Ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y chung

Khi tiÕn hµnh gi¶ng d¹y kiÕn thøc nhãm cacbon, GV nªn:- Sö dông tÝch cùc chøc n¨ng gi¶i thÝch, dù ®o¸n lÝ thuyÕt trong çc bµi häc.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



110

- Dùa trªn c¬ së çc thuyÕt vµ ®Þnh luËt hãa häc ®Ó nghiªn cøu ®¬n chÊt vµ hcña cacbonvµ silic. VËn dông sù biÕn ®æi vÒ sè oxi hãa cña nguyªn tè trong nhãm thÝch çc tÝnh chÊt hãa häc cña chóng.

- CÇn lµm râ mèi quan hÖ phô thuéc cña tÝnh chÊt cña çc chÊt víi cÊu t¹chóng, so s¸nh, gi¶i thÝch qui luËt biÕn thiªn tÝnh chÊt ®ã.

- Sö dông thÝ nghiÖm ®Ó nghiªn cøu tÝnh chÊt míi. Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc tHS trong ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. 2.3.4.3 Gi¶ng d¹y mét sè néi dung c¬ b¶n vµ khã

Nhãm cacbon gåm çc nguyªn tè p, gåm C, Si, Ge, Sn vµ Pb. Trong ®ã C, Sçc nguyªn tè phi kim vµ Sn, Pb ® îc nghiªn cøu ë phÇn kim lo¹i.

Do kh¸c nhau kh«ng nhiÒu vÒ n¨ng l îng gi÷a çc ph©n líp 2s vµ 2p, nªn khitham gia ph¶n øng hãa häc cÆp electron 2s t¸ch ra vµ chuyÓn lªn ph©n líp 2p. KxuÊt hiÖn 4 electron ®éc th©n.

1s2 2s1 2p3 Nªn trong hîp chÊt çc nguyªn tè nhãm cacbon cã céng hãa trÞ 2 vµ 4. Tïy thué

vµo ®é ©m ®iÖn cña nguyªn tè liªn kÕt víi cacbon vµ silic mµ chóng thÓ hiÖn çhãa lµ -4, +2 vµ +4.• Cacbon

GV cÇn cho HS thÊy râcacbon lµ nguyªn tè ®Æc biÖt trong b¶ng hÖ thèng tuÇhoµn. Cacbon cã kh¶ n¨ng t¹o rÊt nhiÒu hîp chÊt ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn, vÒ tÝnhvÒ cÊu t¹o (nh hîp chÊt h÷u c¬).

Víi sù lai hãa sp3, nguyªn tö cacbon cã thÓ t¹o thµnh 4 liªn kÕt céng ho¸ trÞ t ¬ng® ¬ng h íng ®Õn bèn ®Ønh cña h×nh tø diÖn.

NÐt næi bËt cña cacbon lµ kh¶ n¨ng çc nguyªn tö cña nã t¹o thµnh nh÷ng mcacbon dµi mét chiÒu, hai chiÒu vµ ba chiÒu.

Thùc tÕ, liªn kÕt céng hãa trÞ ® îc thùc hiÖn trong hÇu hÕt çc hîp chÊt cñacacbon. Trong ®ã, çc nguyªn tö cacbon ®Òu kh«ng mang ®iÖn tÝch ©m hoÆc tÝch d ¬ng ®¸ng kÓ. Tuy vËy, ng êi ta vÉn quy cho cacbon çc sè oxi hãa - 4 (trongCH4), +2 (trong CO), +4 (trong CO2).

Khi nghiªn cøu çc d¹ng thï h×nh cña cacbon cÇn ph©n tÝch ®Æc ®iÓm m¹ng tÝnh thÓ kim c ¬ng, than ch× vµ cacbon v« ®Þnh h×nh; nghiªn cøu mèi liªn qgi÷a cÊu t¹o, tÝnh chÊt vËt lÝ, sù chuyÓn hãa gi÷a çc d¹ng thï h×nh vµ nh÷ng øthùc tÕ cña chóng.

Tõ çc sè oxi hãa cña cacbon ta cã thÓ dù ®o¸n tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cñacabon lµ tÝnh khö vµ tÝnh oxi hãa.ë nhiÖt ®é th êng, cacbon tr¬ vÒ mÆt hãa häc. Khi ®ètch¸y cacbon trong kh«ng khÝ, ngoµi s¶n phÈm lµ khÝ CO 2 cßn cã mét l îng khÝ CO do ë


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



111

nhiÖt ®é cao C khö khÝ CO 2 theo ph ¬ng tr×nh: CO 2 + C 2CO ∆ H 0 = +172,4KJ

Ph¶n øng nµy thu nhiÖt, nhiÖt ®é t¨ng lµm cho c©n b»ng chuyÓn dÞch sangvËy, nhiÖt ®é cµng cao, tû lÖ CO trong s¶n phÈm cµng lín.

Ngoµi oxi ra, cacbon cßn t¸c dông víi l u huúnh, h¬i n íc, oxit kim lo¹i (ZnO,

CuO, SiO2…), çc chÊt oxi hãa kh¸c nh HNO3®Æc, H2SO4®Æc, KNO3, KClO3, v.v…trong ®ã clo, brom, iot kh«ng t¸c dông trùc tiÕp víi cacbon.• Cacbon oxit CO vµ mét sè tÝnh chÊt cña nã

ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n, nguyªn tö C vµ nguyªn tö O ®Òu cã hai electron ®éc thph©n líp 2p, nªn gi÷a chóng cã thÓ t¹o thµnh hai liªn kÕt céng hãa trÞ. NÕu chØ kÕt ®«i nh vËy th× ph©n tö CO lµ ph©n tö cã cùc kh¸ m¹nh v× oxi cã ®é ©m ®iÖnh¬n ®é ©m ®iÖn cña cacbon (2,5). Trªn thùc tÕ, ph©n tö CO gÇn nh kh«ng cã cùc(momen l ìng cùc cña CO lµ 0,118 D; cña HF lµ 1,91 D, cña n íc lµ 1,84 D). MÆt kh¸c,CO cã n¨ng l îng liªn kÕt lµ 1070 kJ/mol, lín nhÊt so víi tÊt c¶ çc liªn kÕt. Bëi vËng êi ta cho r»ng nguyªn nh©n lµm gi¶m ®é ph©n cùc cña CO lµ do nguyªn tö O ® a ramét cÆp electron ®Ó t¹o thµnh liªn kÕt cho - nhËn víi obitan 2p cßn trèng cña nguC. Khi ®ã, gi÷a hai nguyªn tö C vµ O h×nh thµnh mét liªn kÕt ba theo m« h×nh gi¶d íi ®©y.

O

2s

2p

COC: :

2s

2p

Do cã liªn kÕt ba bÒn v÷ng, nªn gièng nh nit¬ (ph©n tö nit¬ N2 vµ ph©n tö CO cã

sè electron nh nhau, ph©n tö khèi b»ng nhau), CO kh¸ tr¬ ë ®iÒu kiÖn th êng, khã hãaláng, khã hãa r¾n, Ýt tan trong n íc. Nh ng kh¸c víi nit¬, CO lµ chÊt khÝ ®éc.CO lµ chÊt khö m¹nh, ë nhiÖt ®é cao kh¶ n¨ng khö t¨ng lªn m¹nh. Trong c«ng ngluyÖn kim, ph¶n øng cña CO víi çc oxit kim lo¹i ë nhiÖt ®é cao ® îc sö dông ®Ó s¶nxuÊt çc kim lo¹i nh Fe, Ni, Mn, Cu, Ag…

CO kh«ng t ¬ng t¸c víi n íc vµ víi kiÒm ë nhiÖt ®é th êng do tÝnh bÒn cao cña

liªn kÕt ba trong ph©n tö. Víi ý nghÜa nµy, ng êi ta nãi CO lµoxit kh«ng t¹o muèi.Nh ng ë nhiÖt ®é cao, t ¬ng t¸c nµy x¶y ra theo çc ph ¬ng tr×nh sau:

CO + H2O CO2 + H2

CO + NaOH HCOONa120oC, 5 atm

500oCFe2O3

VÒ h×nh thøc, ng êi ta coi CO lµ anhi®rit cña axit fomic HCOOH.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



112

• Cacbon ®ioxit CO 2 vµ axit cacbonic H 2CO 3 Ph©n tö CO2 cã cÊu t¹o th¼ng do nguyªn tö C ë tr¹ng th¸i lai hãa sp

CO O: : :

: N¨ng l îng trung b×nh cña liªn kÕt C - O lµ 803 kJ/mol. Çc liªn kÕt C=O tro

CO2 lµ liªn kÕt céng hãa trÞ cã cùc, nh ng do cã cÊu t¹o th¼ng vµ ®èi xøng nªn ph©n CO2 lµ ph©n tö kh«ng cã cùc.

KhÝ CO2 cã nhiÒu øng dông nh lµm m a nh©n t¹o, ng êi ta phun CO2 láng trªnnh÷ng tÇng m©y sÏ lµm l¹nh m©y t¹o ra m a.

MÆc dï kh«ng ph¶i lµ chÊt g©y « nhiÔm m«i tr êng nh çc khÝ kh¸c, nh ng khÝCO2 cã liªn quan mËt thiÕt víi m«i tr êng. KhÝ CO2 trong khÝ quyÓn chØ hÊp thu mphÇn nh÷ng tia hång ngo¹i (tøc lµ nh÷ng bøc x¹ nhiÖt) cña MÆt trêi vµ ®Ó cho pl¹i (nh÷ng tia cã b íc sãng tõ 5.000 nm ®Õn 10.000 nm) ®i qua dÔ dµng ®Õn Tr¸Nh ng nh÷ng bøc x¹ nhiÖt ph¸t ra ng îc l¹i tõ mÆt ®Êt (cã b íc sãng trªn 14000 nm) bÞkhÝ CO2 hÊp thô m¹nh vµ ph¸t trë l¹i Tr¸i ®Êt lµm cho Tr¸i ®Êt nãng lªn. Nh vËy, vÒ mÆthÊp thô bøc x¹, líp CO2 trong khÝ quyÓn t ¬ng ® ¬ng víi líp thuû tinh cña çc nhµ kÝnhdïng ®Ó trång hoa vµ trång rau ë xø l¹nh. Do ®ã, hiÖn t îng lµm cho Tr¸i ®Êt nãng lªnbëi khÝ CO2 ® îc gäi lµhiÖu øng nhµ kÝnh.

KhÝ CO2 tan t ¬ng ®èi nhiÒu trong n íc. Khi tan trong n íc, phÇn lín CO2 ë d íid¹ng hi®rat ho¸ vµ mét phÇn nhá t ¬ng t¸c víi n íc t¹o thµnh axit cacbonic.CO2 (k) + H2O CO2 (dd) H2CO3

Axit cacbonic lµ axit yÕu, kh«ng bÒn vµ kh«ng thÓ t¸ch ra ë ®iÒu kiÖn êng.Trong n íc nã ph©n ly ra theo 2 nÊc:

H2CO3 → H+

+ HCO3-

, K1 = 4,5.10-7

HCO3- → H+ + CO3

2- , K1 = 4,8.10-11 ë ®©y cÇn chó ý lµ h»ng sè ph©n ly axit K1 ® îc tÝnh víi gi¶ thiÕt toµn bé khÝ CO2

tan trong n íc ®Òu ë d íi d¹ng H2CO3, nghÜa lµ:710.5,4 −

+−=+= ]CO[H][CO

]][H[HCOK322

31

NÕu tÝnh nång ®é thËt cña H2CO3 th× h»ng sè ®ã ph¶i lµ:410.2 −

+−== ]CO[H

]][H[HCOK32

31

nghÜa lµ gi¸ trÞ cña h»ng sè ®ã phï hîp víi c«ng thøc (HO)2CO cña axit cacbonic.• Muèi cacbonat

HiÖn nay, ng êi ta míi chØ biÕt ® îc muèi hi®rocacbonat cña kim lo¹i kiÒm, kimlo¹i kiÒm thæ vµ cña mét vµi kim lo¹i kh¸c. TÊt c¶ çc muèi hi®rocacbonat ®Òu tan íc, trõ NaHCO3 h¬i Ýt tan (ë 0oC 100g H2O hoµ tan 7g, ë 20oC lµ 10g vµ ë 40oC lµ13g).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



113

Çc muèi cacbonat trung tÝnh cña kim lo¹i kiÒm khi ®un nãng bÞ nãng ch¶kh«ng bÞ ph©n hñy (nh tnc cña Na2CO3 lµ 853oC, tnc cña K2CO3 lµ 894oC). Nh÷ng muèicacbonat kh¸c bÞ ph©n hñy thµnh CO2 khi ®un nãng. Muèi hi®rocacbonat khi ®un nãndÔ chuyÓn thµnh muèi cacbonat.Trong dung dÞch n íc çc muèi cacbonat tan ®Òu dÔ bÞ thñy ph©n cho ph¶n øng kiÒm.

VÝ dô:Na2CO3 + H2O → NaHCO3 + NaOHCO3

2- + H2O → HCO3- + OH-

NÊc thñy ph©n thø hai x¶y ra kh«ng ®¸ng kÓ (thùc tÕ coi nh kh«ng x¶y ra). Dung dÞchn íc cña Na2CO3 cã pH≈ 10.

Khi tan trong n íc, muèi hi®rocacbonat còng bÞ thñy ph©n, nh ng møc ®é thuûph©n rÊt yÕu. VÝ dô:

NaHCO3 + H2O → H2CO3 + NaOHHCO3

- + H2O → H2CO3 + OH- Dung dÞch n íc cña muèi nµy cã pH≈ 8.Nh÷ng muèi cacbonat cña kim lo¹i hãa trÞ ba nh Al, Fe… kh«ng tån t¹i trong dungdÞchn íc . Bëi vËy, khi cho cacbonat kim lo¹i kiÒm hoÆc amoni vµo dung dÞch n íc cña çcmuèi kim lo¹i nµy, th× cacbonat kh«ng bÞ kÕt tña mµ hi®roxit bÞ kÕt tña do:3Na2CO3 + 2AlCl3 + 3H2O → 2Al(OH)3 ↓ + 3CO2↑ + 6NaCl• Silic vµ silic oxit

T ¬ng tù cacbon,silic còng t¹o ® îc bèn liªn kÕt céng hãa trÞ t ¬ng ® ¬ng do sùlai hãa sp 3 cña çc obitan (n¨ng l îng ®Ó t¸ch electron 3s2 lµ 370 kJ/mol). Sè oxi hãacña silic trong çc hîp chÊt lµ +4 (trong SiO2 vµ çc silicat) vµ -4 (trong çc silixua kiÓuMg2Si).

Còng nh trong çc hîp chÊt cña cacbon, trong çc hîp chÊt cña silic kh«ng cã çion Si4+ vµ Si4-. Do cã b¸n kÝnh nguyªn tö lín h¬n, nªn ®é ©m ®iÖn cña silic nhá h¬víi cua cacbon, dÉn ®Õn sù lµm yÕu liªn kÕt céng hãa trÞ trong çc hîp chÊt cña svËy mµ cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ vÒ hãa häc cña silic vµ cacbon.

VÒ tÝnh chÊt hãa häc, silic gièng cacbon khi t¸c dông víi kim lo¹i, víi phi knh ng kÐm ho¹t ®éng h¬n. Kh¸c víi cacbon, silic dÔ t¸c dông víi dung dÞch kiÒmphãng hi®ro, ph¶n øng nµy cho thÊy Si rÊt gièng Be vµ Al.

Silic ®ioxit (SiO2) lµ hîp chÊt chøa oxi bÒn vµ ®Æc tr ng nhÊt cña silic. Kh¸c víiCO2, SiO2 tr¬ vÒ mÆt hãa häc.ë ®iÒu kiÖn b×nh th êng nã chØ t¸c dông víi flo vµ axitflohi®ric.

SiO2 + 2F → SiF4 + O2 SiO2 + 4HF → SiF4 + 2H2OSiO2 cã tÝnh chÊt cña mét oxit axit:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



114

toSiO2 + CaO CaSiO3

SiO2 + 2NaOH Na2SiO3 + H2O

SiO2 + Na2CO3 Na2SiO3 + CO2

(nãng ch¶y)

(nãng ch¶y) Khi ®un s«i, SiO2 ë d¹ng bét mÞn còng ph¶n øng chËm víi dung dÞch NaOH ®

vµ ®ung dÞch Na2CO3 ®Æc. Ph¶n øng diÔn ra m¹nh h¬n d íi ¸p su¸t cao trong nåi hÊp. V×SiO2 kh«ng tan trong n íc nªn axit silixic ® îc ®iÒu chÕ gi¸n tiÕp:

Na2SiO3 + 2HCl → H2SiO3↓ + 2NaClH2SiO3 tho¸t ra khái dung dÞch víi d¹ng kÕt tña keo vµ lµ axit yÕu hai lÇn axit, tatrong dung dÞch kiÒm: H2SiO3 + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2OTrong dung dÞch, çc muèi silicat tan bÞ thuû ph©n m¹nh t¹o ra m«i tr êng kiÒm. VÝ dô:

Na2SiO3 + 2H2O → H2SiO3↓ + 2NaOHSiO3

2- + 2H2O → H2SiO3↓ + 2OH- V× vËy ng êi ta th êng kh«ng ®iÒu chÕ Na2SiO3 b»ng çc ph¶n øng trong dung

dÞch, vÝ dô gi÷a SiO2 hoÆc H2SiO3 víi NaOH, mµ b»ng çch nÊu ch¶y SiO2 víi NaOHhoÆc víi Na2CO3.• C«ng nghiÖp silicat

GV cÇn cho HS biÕt çc ngµnh c«ng nghiÖp silicat nh thñy tinh, gèm, sø, xim¨ng, çc nguyªn liÖu, thµnh phÇn hãa häc, çc c«ng ®o¹n ®Ó s¶n xuÊt vµ øng dôchóng trong ®êi sèng thùc tiÔn. HS còng cÇn biÕt thµnh phÇn hãa häc cña clanhktr×nh lµm xi m¨ng ®«ng cøng khi trén víi n íc vµ t¹i sao cÇn ph¶i t íi n íc trong qu¸tr×nh xi m¨ng ®«ng cøng.

2.3.4.4 ThiÕt kÕ bµi d¹y cô thÓBµi :

C«ng nghiÖp silicat

I. Môc tiªu1. VÒ kiÕn thøcBiÕt thµnh phÇn, tÝnh chÊt cña thuû tinh, ®å gèm, xi m¨ng.

BiÕt ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt çc vËt liÖu thñy tinh, gèm, xi m¨ng tõ nguån nguyªn liÖnhiªn2. VÒ kÜ n¨ngPh©n biÖt s¬ l îc çc vËt liÖu thñy tinh, gèm, xi m¨ng dùa vµo thµnh phÇn vµ tÝnhcña chóng.BiÕt çch sö dông vµ b¶o qu¶n çc s¶n phÈm lµm b»ng çc vËt liÖu thñy tinh, gm¨ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



115

3. VÒ th¸i ®éBiÕt yªu quÝ vµ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªnII. chuÈn bÞ HS : s u tÇm çc mÉu vËt b»ng thñy tinh, gèm, sø.GV chuÈn bÞ: Çc h×nh ¶nh, t liÖu vÒ çc mÉu vËt thñy tinh, gèm, sø. H×nh ¶nh t liÖu

vÒ nhµ m¸y s¶n xuÊt thñy tinh, sø, s¶n xuÊt xi m¨ng, lß s¶n xuÊt gèm sø. M« pháquay s¶n xuÊt Clanhke.III. Néi dung kiÕn thøc vµ ph ¬ng ph¸p d¹y häc

Néi dung kiªn thøc Ph ¬ng ph¸pI. Thñy tinh1. Thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña thñy tinhth«ng th êng - Thµnh phÇn hãa häc: Na2O.CaO.6SiO2.- TÝnh chÊt: NhiÖt ®é nãng ch¶y kh«ng x¸c ®Þnh.- ø ng dông : lµm kÝnh, chai, lä...- Nguyªn t¾c s¶n xuÊt : nÊu ch¶y hçn hîp çttr¾ng, ®¸ v«i (CaCO3) vµ so®a (Na2CO3) ë 14000C 2. Mét sè lo¹i thñy tinh kh¸c

Thñytinhkali

Thñytinhphalª

Thñy tinhth¹ch anh

Thñytinhmµu

ThµnhphÇnTÝnhchÊtø ngdôngS¶nxuÊt

II. §å gèm- Lµ vËt liÖu ® îc chÕ t¹o chñ yÕu tõ ®Êt sÐt vµ caolanh.- Ph©n lo¹i : + gèm x©y dùng

+ gèm kÜ thuËt+ gèm d©n dông

1. G¹ch ngãi

- HS tr×nh diÔn mÉu vËt thñytinh ®· s u tÇm.- HS nghiªn cøu SGK vµ chobiÕt thµnh phÇn hãa häc cña thñytinh ?

HS nghiªn cøu SGK vµ ®iÒn vµo« trèng.

- HS tr×nh diÔn mÉu vËt ®å gèm®· s u tÇm.- GV cho HS xem h×nh ¶nh lµnggèm b¸t trµng vµ mét sè s¶nphÈm.

- HS nghiªn cøu SGK cho biÕt :®å gèm lµ g×? ® îc chia thµnhmÊy lo¹i ? nh÷ng mÉu vËt mµem s u tÇm thuéc lo¹i nµo?-HS nghiªn cøu SGK cho biÕt :g¹ch vµ ngãi thuéc lo¹i ®å gèmnµo? Chóng ® îc s¶n xuÊt nh


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



116

- Thuéc lo¹i gèm x©y dùng.- Nguyªn liÖu: ®Êt sÐt, çt.- Çch tiÕn hµnh: T¹o bét dÎo⇒ t¹o h×nh⇒ sÊykh« vµ nung ë 900 – 10000C. 2. Sµnh sø

a. Sµnh- Lµ vËt liÖu cøng, gâ kªu, mµu x¸m hoÆc n©u.- Nguyªn liÖu: ®Êt sÐt- Nguyªn t¾c s¶n xuÊt: nung ®Êt sÐt ë 1200 -13000C .b. Sø- Lµ vËt liÖu cøng, xèp, mµu tr¾ng, gâ kªu.- Nguyªn liÖu: cao lanh, fenspat, th¹ch anh vµ métsè oxit kim lo¹i.- Nguyªn t¾c s¶n xuÊt: nung ë 10000C⇒ tr¸ngmen, trang trÝ⇒ nung ë 1400 - 14500C.III. Xi m¨ng1. Thµnh phÇn hãa häc vµ çch s¶n xuÊt xi m¨ng- Lµ nguyªn liÖu kÕt dÝnh trong x©y dùng.- Quan träng vµ th«ng dông nhÊt lµ xi m¨ngPoocl¨ng.- Thµnh phÇn: canxi silicat 3CaO.SiO2 vµ canxi

aliminat 3CaO.Al2O3.- Nguyªn t¾c s¶n xuÊt :+NghiÒn nhá, trén hçn hîp (®¸ v«i, ®Êt sÐt vµquÆng s¾t, n íc) ⇒ d¹ng bïn.+Nung hçn hîp trong lß quay hoÆc lß ®øng (1400 – 15000C)⇒ clanhke r¾n.+NghiÒn clanhke víi th¹ch cao (5%)⇒ xi m¨ng. 2. Qu¸ tr×nh ®«ng cøng cña xi m¨ngÇc hîp chÊt cã trong xi m¨ng kÕt hîp víi n íc ⇒ nh÷ng tinh thÓ hi®rat ®an xen vµo nhau thµnh khèicøng vµ bÒn⇒ trong qu¸ tr×nh xi m¨ng ®«ng cøngph¶i t íi n íc.- Nhµ m¸y s¶n xuÊt: Hoµng Th¹ch, Chinfon, BØmS¬n, Hµ Tiªn…

thÕ nµo? H·y kÓ tªn mét sè lo¹ig¹ch ngãi mµ em biÕt.HS nghiªn cøu SGK vµ cho biÕt :sµnh sø ® îc s¶n xuÊt nh thÕnµo? Sµnh kh¸c sø nh thÕ nµo?

KÓ tªn mét sè ®å vËt lµm b»ngsµnh, sø mµ em biÕt?- GV cho HS xem h×nh ¶nh çcc«ng ®o¹n vµ h×nh ¶nh lß nung.

HS nghiªn cøu SGK

- Cho HS xem m« pháng lß quays¶n xuÊt clanhke

- Cho HS xem ¶nh chôp nhµm¸y xi m¨ng ë viÖt nam (BótS¬n, BØm S¬n....)

III. S¬ l îc vÒ c«ng nghiÖp Silicat


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



118

KÕt luËn:1. Silic lµ nguyªn tè cã nhiÒu trong vá Tr¸i ®Êt. 2. Silic lµ phi kim yÕu. Çc hîp chÊt cña silic nh SiO 2 (çt tr¾ng), muèi silicat… lµ nh÷ng nguyªnliÖu ®Ó s¶n xuÊt ®å gèm, thñy tinh, xi m¨ng… 2.4 Ph ¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vÒ kim lo¹i

PhÇn kim lo¹i trong ch ¬ng tr×nh hãa häc THPT ® îc tËp trung nghiªn cøuchñ yÕu ë häc k× II líp 12. PhÇn kim lo¹i bao gåm ba ch ¬ng víi çc néi dung chÝnh sau®©y.

- Ch ¬ng §¹i c ¬ng vÒ kim lo¹i gåm : Kim lo¹i, hîp kim, d·y ®iÖn hãa cña kim losù ®iÖn ph©n, sù ¨n mßn kim lo¹i vµ ®iÒu chÕ kim lo¹i.

- Ch ¬ng Kim lo¹i kiÒm- Kim lo¹i kiÒm thæ- Nh«m: nghiªn cøu çc tÝnh chÊt cñnguyªn tè vµ hîp chÊt quan träng cña chóng trong tõng nhãm cô thÓ.

- Ch ¬ng Crom-S¾t- §ång, nghiªn cøu tÝnh chÊt cña crom, s¾t, ®ång vµ çc hîpquan träng cña chóng. §ång thêi nghiªn cøu s¬ l îc mét sè kim lo¹i kh¸c.

Néi dung vµ vÞ trÝ cña phÇn kim lo¹i trong ch ¬ng tr×nh ho¸ häc phæ th«ng ® îcnghiªn cøu ®Çy ®ñ, tØ mØ h¬n dùa trªn c¬ së lÝ thuyÕt chñ ®¹o cña toµn bé ch ¬ng tr×nh.Néi dung kiÕn thøc nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho GV sö dông réng r·i ph ¬ng ph¸p suy diÔntrong d¹y häc. GV cã thÓ tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc HS th«ng qua viÖc t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò hoÆc ®éc lËp t×m tßi, ph¸t triÓn kü n¨ng x©y dùng gi¶ ththËp kiÕn thøc trªn c¬ së ph©n tÝch lÝ thuyÕt,... Néi dung phÇn kim lo¹i bao gåm®Ò lín:

- TÝnh chÊt chng cña kim lo¹i g©y ra bëi d¹ng liªn kÕt kim lo¹i.- Nghiªn cøu ph ¬ng ph¸p ®iÒu chÕ kim lo¹i, sù ¨n mßn kim lo¹i trªn c¬ së lý thuyelectron, sù ®iÖn ly, d·y ®iÖn ho¸.

- Nghiªn cøu çc nguyªn tè kim lo¹i ®iÓn h×nh, cã ý nghÜa víi nÒn kinh tÕ quèc 2.4.1 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc

§Ó truyÒn t¶i ®Çy ®ñ néi dung cña phÇn kim lo¹i cho HS, GV cã thÓ thiÕtho¹t ®éng d¹y häc theo mét sè gîi ý sau :

- VËn dông çc kiÕn thøc lý thuyÕt chñ ®¹o vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, ®Þnh luËt tuçc nguyªn tè hãa häc vµ thuyÕt ®iÖn li, GV cã thÓ tæ chøc th¶o luËn chung c¶ lí

theo nhãm trªn c¬ së phiÕu häc tËp. §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËnhãm kh¸c theo dâi, bæ sung, nhËn xÐt vµ GV kÕt luËn.- Sö dông çc ph ¬ng tiÖn d¹y häc (tranh vÏ, s¬ ®å, m« h×nh, çc m« pháng, mÉu

çc phÇn mÒm d¹y häc...), çc phiÕu häc tËp, ®Ó g©y høng thó, t¨ng hiÖu qu¶ d¹y - HS ® îc rÌn kÜ n¨ng ph©n tÝch, so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ tÝn

häc ®Æc tr ng cña kim lo¹i lµ tÝnh khö, çc øng dông quan träng vµ ph ¬ng ph¸p ®iÒuchÕ kim lo¹i.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



119

2.4.2 Mét sè néi dung cÇn l u ý khi gi¶ng d¹y 2.4.2.1. CÊu t¹o kim lo¹i

ë ®iÒu kiÖn th êng hÇu hÕt kim lo¹i ë tr¹ng th¸i tinh thÓ (trõ thñy ng©n). Trotinh thÓ kim lo¹i ion d ¬ng vµ nguyªn tö kim lo¹i ë nót m¹ng, çc electron hãa trÞ liªnkÕt yÕu víi h¹t nh©n nªn dÔ dµng t¸ch ra khái nguyªn tö vµ chuyÓn ®éng tù dom¹ng tinh thÓ. Lùc hót gi÷a çc electron nµy lµ lùc liªn kÕt kim lo¹i.

Kh¸i niÖm vÒ liªn kÕt kim lo¹i: Liªn kÕt kim lo¹i ® îc h×nh thµnh gi÷a çcnguyªn tö vµ ion kim lo¹i trong m¹ng tinh thÓ do cã sù tham gia cña çc electron tùNhê ®ã mµ kim lo¹i cã cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ bÒn v÷ng vµ g©y nªn nh÷ng tÝnh ch®Æc tr ng cña nã.

GV cÇn lµm cho HS thÊy ® îc trong tinh thÓ kim lo¹i lu«n cã c©n b»ng ®éng gi÷ion d ¬ng kim lo¹i nhËn electron tù do ®Ó trë thµnh nguyªn tö kim lo¹i vµ ng îc l¹i.

Men+ + ne- →← Me

n+.ne- ( H< 0ion nguyªn tö

CÇn th«ng b¸o cho HS : Thêi gian tån t¹i cña nguyªn tö kim lo¹i trong tinh tng¾n tõ 10-14 ) 10 -11 gi©y. Mét vµi kim lo¹i ë tr¹ng th¸i h¬i cã thÓ t¹o liªn kÕt céng htrÞ (VÝ dô: Li, Na). Do vËy, ®Ó ®¬n gi¶n trong çc ph¶n øng hãa häc c«ng thøc kim lo¹i ® îc viÕt b»ng chÝnh kÝ hiÖu cña chóng. GV h íng dÉn cho HS so s¸nh liªn kÕtkim lo¹i víi liªn kÕt ion, liªn kÕt céng ho¸ trÞ ®Ó t×m ra sù gièng vµ kh¸c nhauchóng.

Cho HS nghiªn cøu çc d¹ng m¹ng tinh thÓ kim lo¹i phæ biÕn nhÊt nh :- M¹ng tinh thÓ lËp ph ¬ng t©m khèi: Kim lo¹i kiÒm, W,Cr…

- M¹ng tinh thÓ lËp ph ¬ng t©m mÆt:Al, Cu, Pb…- M¹ng tinh thÓ lôc ph ¬ng: Mg, Be, Zn… Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm vÒ ®é ®Æc khÝt cña tõng kiÓu m¹ng tinh thÓ gióp c

® îc mèi liªn quan gi÷a chóng víi tÝnh chÊt chung cña kim lo¹i.Khi nghiªn cøu cÊu t¹o nguyªn tö: nghiªn cøu çc kim lo¹i kh¸c nhau cÇn h íng HS chóý ®Õn:

- Sè electron líp ngoµi cïng kh«ng lín- B¸n kÝnh nguyªn tö t ¬ng ®èi lín- N¨ng l îng ion hãa thÊp vµ cã tÝnh khö.

GV cã thÓ ® a ra b¶ng so s¸nh kim lo¹i phi kim vÒ çc gi¸ trÞ: b¸n kÝnh nguyªnn¨ng l îng ion ho¸ ®Ó minh ho¹.GV gióp HS biÕt :

- Nguyªn tö kim lo¹i cã sè electron líp ngoµi cïng Ýt h¬n 4 (trõ hi®ro, heli vµ bo)- Mét sè nguyªn tö kim lo¹i cã sè electron líp ngoµi cïng b»ng 4 (Sn, Pb), b»ng

(Sb, Bi), b»ng 6 (Po) vµ b»ng 18 (Pd).

j dÔ nh êng electron ho¸ trÞ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



120

- Mét sè kim lo¹i nhãm B ë çc chu k× lín (4,5,6) cã cÊu h×nh electron nguyªn ttr¹ng th¸i c¬ b¶n kh«ng hoµn toµn ®óng theo nguyªn lÝ v÷ng bÒn. Nh lµ mét sè nguyªntè d vµ f : Cr (Z=24); Cu (Z=29), Ag(Z=47),... 2.4.2.2 TÝnh chÊt lý häc cña kim lo¹iKhi nghiªn cøu GV cÇn h íng HS chó ý ®Õn:

- Nguyªn nh©n g©y ra tÝnh dÉn ®iÖn, dÉn nhiÖt, tÝnh dÎo, ¸nh kim,…

- Nguyªn nh©n g©y ra nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i, ®é cøng hay tØ khè dùavµo kiÓu m¹ng tinh thÓ, ®é bÒn liªn kÕt kim lo¹i, khèi l îng nguyªn tö …

- Nghiªn cøu sù phô thuéc tÝnh dÉn ®iÖn vµo nhiÖt ®é vµ tÝnh chÊt tan lÉncña çc kim lo¹i t¹o ra çc hîp kim vµ cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ hîp kim.

2.4.2.3 TÝnh chÊt ho¸ häc chung cña kim lo¹iÇc tÝnh chÊt ho¸ häc chung cña kim lo¹i HS ®· biÕt, GV nªn sö dông ph ¬ng

ph¸p ®µm tho¹i kÕt hîp víi thÝ nghiÖm ho¸ häc ®Ó tæng hîp l¹i çc kiÕn thøc ®ã.Tõ sù ph©n tÝch cÊu h×nh electron, ®é ©m ®iÖn, n¨ng l îng ion hãa, b¸n kÝnh nguyªntö,..... cña kim lo¹i cho thÊy: tÝnh chÊt hãa häc ®Æc tr ng cña nã lµ tÝnh khö: M→ M+ne

Çc kiÕn thøc cô thÓ vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i nh t¸c dông víi phi kim,víi axit, víi dung dÞch muèi vµ n íc cã thÓ tr×nh bµy ë d¹ng s¬ ®å, kh¸i qu¸t ®Ó HS nhí. VÝ dô nh :

Me ho¹t ®éng (KLK, KT)) kiÒm + H2 * 0t → oxit kim lo¹i + H2*

H2O +Me ) Me trung b×nh (Mg,Zn,Fe) → êng tht 0 kh«ng ph¶n øng

Me kÐm ho¹t ®éng (Cu..)) kh«ng ph¶n øngTÝnh chÊt cña çc ®¬n chÊt kim lo¹i kh«ng chØ dùa vµo cÊu t¹o nguyªn tö m

x¸c ®Þnh b»ng çc dÊu hiÖu kh¸c nh : ®é bÒn cña m¹ng tinh thÓ, b¶n chÊt cña chÊt oho¸ mµ t ¬ng t¸c víi kim lo¹i,...

C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh t ¬ng t¸c cña kim lo¹i víi n íc, dung dÞch axit, muèi lµ qu¸tr×nh çc ion tõ m¹ng tinh thÓ b»ng çc ph©n tö l ìng cùc n íc, ®Ó l¹i sè electron trªntÊm kim lo¹i g©y ra sù xuÊt hiªn thÕ ®iÖn cùc. Sö dông çc kiÕn thøc vËt lý vÒ ngdßng ®iÖn, biÓu diÔn cÆp nguyªn tè Ganvanic: Cu - Zn, Cu - Pb sÏ t¹o ®iÒu kiÖn®Ó hiÓu çc vÊn ®Ò nµy.

Khi nghiªn cøu d·y ®iÖn ho¸ cña kim lo¹i GV cÇn cho cho HS hiÓu:- D·y ®iÖn hãa cña kim lo¹i ® îc x©y dùng trong ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh, nghiªm n

dung dÞch n íc nång ®é 1mol/l, nhiÖt ®é 298K (+ 250C), ¸p suÊt 1at.- Çc kh¸i niÖm vÒ thÓ vÒ thÕ ®iÖn cùc chuÈn, chiÒu cña ph¶n øng oxi hãa-

nghÜa cña d·y ®iÖn hãa chuÈn cña kim lo¹i ®Ó dù ®o¸n, x¸c ®Þnh chiÒu cña ph¶n


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



121

häc gi÷a hai cÆp oxi hãa- khö, x¸c ®Þnh suÊt ®iÖn ®éng cña pin ®iÖn hãa. CÇhiÓu râ vai trß cña cÇu muèi trong bé dông cô thÝ nghiÖm vÒ pin ®iÖn hãa. CÇn cgiíi h¹n cña d·y ®iÖn ho¸ ®Ó ng¨n ngõa sù sö dông sai lÇm cña nã.

Khi nghiªn cøu sù ®iÖn ph©n muèi: HS cã kh¸i niÖm ®iÖn ph©n trong ch ¬ng tr×nhvËt lý nªn GV cÇn vËn dông kh¸i niÖm nµy trong ho¸ häc, gi¶i thÝch sù ®iÖn ph

quan ®iÓm lý thuyÕt sù ®iÖn ly, quy luËt ph¶n øng ho¸ häc ®Ó x¸c ®Þnh ® îc ®óng çcqu¸ tr×nh oxi ho¸, khö trªn çc ®iÖn cùc, sù kh¸c biÖt vÒ tªn vµ dÊu çc ®iÖn cùpin ®iÖn hãa vµ øng dông quan träng cña nã trong thùc tiÔn ®êi sèng nh m¹ ®iÖn, ®iÒuchÕ hay tinh chÕ mét sè kim lo¹i,....Ph¶n øng oxi hãa- khö trong thiÕt bÞ ®iÖn px¶y ra khi cã t¸c ®éng cña dßng ®iÖn mét chiÒu tõ bªn ngoµi, cßn ph¶n øng oxi hãax¶y ra trong pin ®ienÑ hãa lµ nguyªn nh©n ph¸t sinh ra dßng ®iÖn. GV nªn chØ ravÒ thø tù theo kh¶ n¨ng khö çc anion: S-2, I-, Br- … khi ®iÖn ph©n hçn hîp dung dÞch çchÊt víi çc vËt liÖu lµm ®iÖn cùc kh¸c nhau.

Khi nghiªn cøu sù ¨n mßn kim lo¹i cÇn lµm râ çc vÊn ®Ò sau :

- Kh¸i niÖm ¨n mßn hãa häc, ¨n mßn ®iÖn hãa häc.- Gi¶i thÝch b¶n chÊt, ®iÒu kiÖn vµ c¬ chÕ cña sù ¨n mßn ®iÖn hãa häc theo q

cña thuyÕt electron.- Sù tæn h¹i ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n do sù ¨n mßn kim lo¹i g©y ra.- C¬ së khoa häc cña çc biÖn ph¸p chèng ¨n mßn kim lo¹i nh b¶o vÖ bÒ mÆt kim

lo¹i, sö dông ph ¬ng ph¸p ®iÖn hãa vµ nh÷ng øng dông cña chóng trong thùc tiÔn.Khi nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®iÒu chÕ kim lo¹i cÇn dùa vµo nguyªn t¾c chung l

hiÖn sù khö ion kim lo¹i cã trong çc hîp chÊt thµnh kim lo¹i tù do: Mn+ + ne→ M0 Cã thÓ sö dông ph ¬ng ph¸p thñy luyÖn, nhiÖt luyÖn vµ ®iÖn ph©n ®Ó ®

mét sè kim lo¹i cã møc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau dùa trªn c¬ së khoa häc vµ øng dthùc tiÔn cña chóng. Trong çc ph ¬ng ph¸p trªn th× ph ¬ng ph¸p ®iÖn ph©n ® îc ®ÆcbiÖt quan t©m nhê tÝnh u viÖt cña nã. Sö dông ph ¬ng ph¸p ®iÖn ph©n th× cã thÓ ®chÕ ® îc çc kim lo¹i cã møc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau, cã ®é tinh khiÕt cao h¬n vµdông ®Þnh luËt Fara®ay ®Ó gi¶i çc bµi tËp hãa häc vÒ ®iÖn ph©n.

2.4.2.4 Nghiªn cøu çc kim lo¹i theo çc nhãm IA, IIA vµ IIIAÇc kiÕn thøc vÒ kim lo¹i ®· ® îc HS tÝch luü khi nghiªn cøu phi kim nªn GV cã

thÓ sö dông ph ¬ng ph¸p nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò, t¨ng êngho¹t ®éng ®éc lËp cña HS, tiÕn hµnh theo con ® êng suy diÔn: tõ cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ,cÊu h×nh electron nguyªn tö, b¸n kÝnh nguyªn tö, ... ®Ó nghiªn cøu tÝnh chÊt chkim lo¹i, ®Æc ®iÓm tÝnh chÊt chung cña nhãm A ®Õn tÝnh chÊt cña mét sè kimvµ mét sè hîp chÊt quan träng cña nã.

Ngoµi ra cßn nghiªn cøu çc kim lo¹i kh¸c nh s¾t, ®ång, crom, ch×, kÏm, vµngb¹c,... víi mét sè ph¶n øng ®Æc tr ng ®Ó nhËn biÕt çc ion kim lo¹i ®ã.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



122

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cÇn nhÊn m¹nh tÝnh chÊt kh¸c biÖt cña kim lo¹i tÝnh chÊt chung cña nhãm vµ gi¶i thÝch sù kh¸c biÖt ®ã dùa vµo ®Æc ®iÓm cÊutö, d¹ng tinh thÓ cña chóng.VÝ dô nh tÝnh chÊt cña liti kh¸c víi çc kim lo¹i kiÒm kh¸c.

CÇn cã sù so s¸nh tÝnh chÊt çc kim lo¹i trong nhãm, gi÷a çc nhãm nguyªnvíi nhau, ®Ó cñng cè quy luËt biÕn thiªn tÝnh chÊt trong nhãm, trong chu kú,

nh÷ng hiÖn t îng tr¸i quy luËt… 2.4.2.5 Thùc hµnh thiÕt kÕ gi¸o ¸n cô thÓ Bµi

Mét sè hîp chÊt cña s¾t A. Môc tiªu1. VÒ kiÕn thøcBiÕt

- TÝnh chÊt vËt lÝ, nguyªn t¾c ®iÒu chÕ vµ øng dông cña mét sè hîp chÊt cña HiÓu

- TÝnh khö cña hîp chÊt s¾t (II): FeO, Fe(OH)2, muèi s¾t (II).- TÝnh oxi hãa cña hîp chÊt s¾t (III): Fe2O3, Fe(OH)3, muèi s¾t (III).- TÝnh baz¬ cña FeO, Fe(OH)2, Fe2O3, Fe(OH)3.

2. VÒ kÜ n¨ng- Dù ®o¸n, kiÓm tra b»ng thÝ nghiÖm vµ kÕt luËn ® îc tÝnh chÊt ho¸ häc çc hîp chÊt

cña s¾t.- ViÕt çc PTHH minh ho¹ tÝnh chÊt ho¸ häc.- NhËn biÕt ® îc ion Fe2+, Fe3+trong dung dÞch.

- Gi¶i ®

îc bµi tËp: TÝnh % khèi l

îng çc muèi s¾t hoÆc oxit s¾t trong ph¶n ønx¸c ®Þnh c«ng thøc ho¸ häc oxit s¾t theo sè liÖu thùc nghiÖm, bµi tËp kh¸c cã néliªn quan.B. ChuÈn bÞ1.GV

- Dung dÞch : muèi s¾t (II) vµ s¾t(III), KMnO4, KI, hå tinh bét, axit H2SO4 lo·ng,NaOH. Cu m¶nh, èng nghiÖm, ®Ìn cån. 2. HS

- ¤n l¹i çch lËp PTHH cña ph¶n øng oxi ho¸- khö.

- §äc tr íc bµi 35, SGK. C©u hái kiÓm tra

1. ViÕt cJu h×nh electron cña nguyªn tö s¾t, ion Fe2+ vµ Fe3+? Cho biÕt tÝnh chÊt ho¸ häc®Æc tr ng cña s¾t?2. ViÕt çc ph¶n øng hãa häc chøng minh kh¶ n¨ng ph¶n øng cña s¾t víi : phi kim, an íc vµ dung dÞch muèi?3. Cho4inh sPt s8ch vào các+ng nghi m 4ã 4ánh s+ th5 t1 và ch5a lKn l,- t các chJt sau:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



123

1. dd Pb(NO3)2 2.HNO3 4Lc 3.H2SO4 4Lc, nóng 4.dd ZnSO4 5.H2O nóng. NhDng+ng nghi m nào không có hin t,- ng gì?

C. Néi dungNéi dung 1: Hîp chÊt s¾t (II)

1. TÝnh chÊt hãa häc cña hîp chÊt s¾t (II)Ø HÖ thèng çc c©u hái hoÆc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu

Ø Th«ng tin ph¶n håi hay kÕt luËn• Hîp chÊt s¾t (II) thÓ hiÖn tÝnh khö : Fe2+ → Fe3+ + 1e

3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + 5H2O + NO4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3 (Xanh tr¾ng) (N©u ®á)2FeCl2 + Cl2 →2FeCl3 (lôc nh¹t) (vµng n©u)10FeSO4+2KMnO4 +8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3+K2SO4+MnSO4+8H2O

(dd mµu tÝm hång) (dd mµu vµng)• Oxit vµ hi®roxit s¾t(II) cã tÝnh baz¬FeO + 2H+ → Fe2+ +H2OFe(OH)2 + 2H+ → Fe2+ + 2H2O

2. §iÒu chÕ mét sè hîp chÊt s¾t (II).ø ng dông cña hîp chÊt s¾t(II)Ø HÖ thèng çc c©u hái hoÆc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu

Ø Th«ng tin ph¶n håi hay kÕt luËn• §iÒu chÕ - S¾t (II) oxit : Fe(OH)2 → khongcoKK t ;0 FeO + H2O

Fe2O3 + CO → − C 00 600500

2FeO + CO2 - S¾t (II) hi®roxit : Fe2++ 2OH – → Fe(OH)2 - Muèi s¾t (II) : Fe + 2Fe3+ → 3Fe2+

Fe + 2H+ →Fe2+ + H2 • ø ng dông: Muèi FeSO4 dïng ®Ó diÖt s©u bä, pha chÕ s¬n, mùc vµ nhuém v¶i.

Néi dung 2: Hîp chÊt s¾t (III)1. TÝnh chÊt hãa häc cña hîp chÊt s¾t (III)

1. Tõ çc gi¸ trÞ sè oxi ho¸ cã thÓ cã cña Fe vµ ®Æc diÓm cÊu h×nhelectron cña Fe 2+ h·y cho biÕt tÝnh chÊt chung cña hîp chÊt s¾t

(II)?

1. ViÕt ph¶n øng hãa häc ®iÒu chÕ çc hîp chÊt: FeO, Fe(OH) 2, FeCl 2, FeSO 4? 2. §äc SGK vµ nªu øng dông cña çc hîp chÊt s¾t (II)?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



124

Ø HÖ thèng çc c©u hái hoÆc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu

Ø Th«ng tin ph¶n håi hay kÕt luËn• TÝnh oxi ho¸: Fe3+ + 1e → Fe2+ Fe3+ + 3e → Fe

2Fe3+ + Cu → 2Fe2+ Cu2+

2Fe3+ + 2I – → 2Fe2+ + I2• Oxit vµ hi®roxit s¾t (III) cã tÝnh baz¬

Fe2O3 + 6H+ → 2Fe3+ +3H2OFe(OH)3 + 3H+ → Fe3+ + 3H2O

2. §iÒu chÕ mét sè hîp chÊt s¾t (III).ø ng dông cña hîp chÊt s¾t(III)Ø HÖ thèng çc c©u hái hoÆc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu

Ø Th«ng tin ph¶n håi hay kÕt luËn• §iÒu chÕ - S¾t (III) oxit : 2Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O- S¾t (III) hi®roxit : Fe3++ 3OH – → Fe(OH)3 - Muèi s¾t (III) : Fe(OH)3 + 3H+ → Fe3+ + 3H2O

2Fe + 3Cl2 → 2FeCl3 • ø ng dông: Muèi FeCl3 lµ xóc t¸c cho mét sè ph¶n øng h÷u c¬. Muèi Fe2(SO4)3 cãtrong phÌn-s¾t (NH4)2SO4. Fe2( SO4)3.24H2O. Fe2O3 dïng pha chÕ s¬n chèng gØ.Néi dung 3: Cñng cè bµi häc, ch÷a bµi tËp ra bµi tËp vÒ nhµ.2.5 Ph ¬ng ph¸p d¹y häc çc chÊt h÷u c¬ 2.5.1 Ý ngh B a c @a ph ; n ki n th + c hóa h 5 u c 4 trong ch ,4 ng tr ình TH PT

Các ki(n th5c phKn hóa hDu c. là nhDng nFi dung không th2 thi(u 4,- c trongch,. ng trình hóa h&c ph= thông giúp cho HS có4,- c ki(n th5c hóa h&c c. bCn, toàn

di n, có nh?n th5c 4úng v7 th( gi> i t1 nhiên, vai trò c/ a hóa h&c v> i s1 phát tri2n xã hFimà có nhân sinh quan s+ng 4úng 4Pn, th2 hi n thái4F tích c1c c/ a mình4+i v> i tráchnhi m h&c t? p hóa h&c v> i t1 nhiên, môi tr ,; ng.

Cùng v> i hóa h&c 48i c,. ng, hóa vô c. , các ki(n th5c hóa hDu c. t8o thành mFth th+ng ki(n th5c toàn vkn c/ a ch,. ng trình hóa h&c ph= thông. Ch,. ng trình này cungcJ p cho HS h th+ng ki(n th5c, k X n@ng c. bCn, hi n 48i và thi(t th1c 42 có th2 giCiquy(t 4,- c mFt s+ vJn 47 xCy ra trong4; i s+ng sCn xuJt liên quan4(n hóa h&c. Các

1. Tõ ®Æc diÓm cÊu h×nh electron cña Fe 3+ h·y cho biÕt tÝnh chÊt chungcña hîp chÊt s¾t (II)? 2. ViÕt ph¶n øng hãa häc minh ho¹ cho tÝnh chÊt trªn?

1. ViÕt ph¶n øng hãa häc ®iÒu chÕ çc hîp chÊt:Fe2O3, Fe(OH) 3, FeCl 3, Fe 2( SO 4) 3?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



126

Các quan4i2m c/ a thuy(t cJu t8o nguyên tB, liên k (t hóa h&c, thuy(t cJu t8o h- pchJt hDu c. là c. s: giúp HS hi2u 4,- c 4Lc 4i2m cJu trúc phân tB các chJt hDu c. c. bCn, giCi thích khC n@ng liên k (t t8o thành các d8ng m8ch c/ a nguyên t+ các bon. S1 laihóa obitan nguyên tB và các d8ng lai hóa c. bCn, s1 hình thành các d8ng liên k (t hóa h&c4Lc bi t là liên k (t cFng hóa tr H trong phân tB h- p chJt hDu c. , liên k (t hi4ro giDa các

phân tB là c. s: giúp HS hi2u 4,- c tính chJt v?t lí c/ a mFt s+ lo8i h- p chJt hDu c. (tínhtan, nhi(t 4F nóng chCy, nhi t 4F sôi…), s1 hình thành 4 liên k (t trong phân tB metangi+ng nhau, m8ch các bon trong phân tB h- p chJt hDu c. là 4,; ng gJ p khúc, s1 phân b+ các nguyên tB trong phân tB không cùng nMm trên mFt mLt ph ng và s1 quay t,. ng 4+it1 do c/ a các nguyên tB, nhóm nguyên tB quanh tr $c liên k (t t8o ra vô s+ cJu d8ng khácnhau…

TQ 4Lc 4i2m c/ a liên k (t cFng hóa tr H, các ki2u phân cPt d8ng liên k (t này42 t8ora sCn phYm trung gian là các g+c t1 do, cacbocation r Jt kém b7n là c. s: 42 HS hi2u4,- c 4Lc 4i2m phCn 5ng hDu c. (xCy ra ch?m, theo nhi7u h,> ng, t8o nhi7u sCn phYm),c. ch( c/ a các d8ng phCn 5ng hDu c. c. bCn (th(, cFng, tách…), qui tPc chi ph+i phCn5ng th(, cFng, tách, xác4Hnh 4,- c sCn phYm chính, ph$ trong quá trình nghiên c5u cáclo8i chJt hDu c. c$ th2.

Trong phKn hóa hDu c. , ngôn ngD hóa h&c 4,- c trình bày c$ th2 theo danh phápIUPAC (tên g+c-ch5c, tên thay th() 4Cm bCo 4,- c tính nhJt quán, logic trong toàn bF ch,. ng trình và tính khoa h&c hi n 48i, hòa nh? p v> i h th+ng danh pháp hóa h&c qu+ct( : m5c 4F ph= thông.

Các ph,. ng pháp nghiên c5u hóa h&c hDu c. 4,- c trang bH : m5c 4F c. bCn v7

các ph,. ng pháp th1c nghi m: ch, ng cJt, chi(t, k (t tinh trong4i7u ch(, tách chJt hDu c. và v?n d$ng chúng trong th1c hành, giCi các d8ng bài t? p l? p công th5c h- p chJt hDu c. d1a vào các dD ki n th1c nghi m.

S1 v?n d$ng các ki(n th5c lí thuy(t trong vic nghiên c5u các chJt hDu c. c$ th2 42 làm rõ m+i quan h qua l8i giDa 4Lc 4i2m cJu t8o phân tB h- p chJt hDu c. v> i tínhchJt c/ a chúng và v?n d$ng 42 giCi thích các ki(n th5c, hi n t,- ng th1c t( có liên quan.2. NFi dung ki(n th5c 4Cm bCo tính ph= thông, c. bCn hi n 48i, toàn din và th1c tiNn, phCn ánh4,- c s$ phát tri2n m8nh m_ c/ a hóa h&c hDu c. trong th? p niên cu+i th( k U XX.

H th+ng ki(n th5c này4ã cho phép v?n d$ng các thành t1u c/ a c. h&c l,- ng tB vào vi c nghiên c5u bCn chJt, 4Lc 4i2m liên k (t trong h- p chJt hDu c. (s1 xen ph/ cácobitan t8o ra các d8ng liên k (t 4. n, 4ôi, ba, h liên h- p, h th. m, liên k (t hi4ro…), cJutrúc hóa h&c c/ a h- p chJt hDu c. . CJu trúc phân tB c/ a các chJt hDu c. 4,- c trình bày: m5c 4F chi ti(t, 4Ky 4/ 42 làm c. s: cho vi c giCi thích tính chJt lí h&c, hóa h&c c/ a


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



127

chJt, ví d$ nh, cJu trúc d8ng m8ch vòng c/ a glucoz. , saccaroz. , m8ch phân tB xoPn lòxo c/ a amiloz. , amilopectin… là c. s: giCi thích các tính chJt c/ a các lo8i cacbohi4rat.Tính khoa h&c hi n 48i và th1c tiNn c/ a nFi dung nghiên c5u 4,- c th2 hi n rõ nét qua s1 trình bày chuYn xác,4Cm bCo tính chính xác khoa h&c c/ a các4Hnh ngh X a, khái nim, quitPc…4,- c 4,a vào trong ch,. ng trình, sách giáo khoa. Các ki(n th5c v7 công ngh sCn

xuJt chJt hDu c. th2 hi n 4,- c ph,. ng pháp t=ng h- p hDu c. hi n 48i, các công ngh,qui trình sCn xuJt, chJt xúc tác m> i 4,- c áp d$ng trong th1c tiNn 42 t8o ra các sCn phYmcó giá thành h8, chJt l,- ng cao h. n 4ã thay th( cho các qui trình l8c h?u. Ví d$:

- SB d$ng metan, etylen làm nguyên liu t=ng h- p các chJt hDu c. thay cho axetylen(4á vôi, than4á…).

- K X thu?t áp d$ng trong công ngh ch( bi(n dKu mS.- Qui trình t=ng h- p axit axetic tQ ancol metylic và cacbon oxit.

T@ng c,; ng các ki(n th5c th1c tiNn trong nFi dung h&c t? p nh, : h- p chJt thiênnhiên téc pen, chJt tCy r Ba, v?t li u compozit, keo dán, chJt d o, dTn suJt halogen,axeton4ã 4,- c b= sung vào ch,. ng trình. VJn 47 ô nhiNm môi tr ,; ng 4,- c lGng ghéptrong các nFi dung c$ th2 và 4,- c cân nhPc tính toán trong các qui trình sCn xuJt hóah&c.

Các h- p chJt hDu c. c. bCn, tiêu bi2u 47u 4,- c nghiên c5u và sP p x( p tQ 4. ngiCn 4(n ph5c t8 p v7 thành phKn và cJu trúc phân tB: tQ hi4rocacbon4(n các dTn xuJtc/ a hi4rocacbon và chú tr &ng 4(n các chJt tiêu bi2u cho tQng dãy4Gng4 ng.

Nh, v?y nFi dung ki(n th5c phKn hóa h&c hDu c. th2 hi n 4,- c s1 phát tri2nm8nh m_ giúp HS hi2u 4,- c vai trò to l> n c/ a hóa h&c hDu c. trong vic giCi quy(t các

vJn 47 c. bCn là t8o ra c. s: v?t chJt ph$c v$ 4; i s+ng, kinh t(, xã hFi trong n,> c vàtrên th( gi> i.3. Ch,. ng trình phKn hóa h&c hDu c. 4,- c xây d1ng theo nguyên tPc 4Gng tâm, mangtính k ( thQa và phát tri2n hoàn chUnh trên c. s: lí thuy(t ch/ 48o.

PhKn ki(n th5c hóa h&c hDu c. : THPT4,- c nghiên c5u : l> p 11 và 12, các chJthDu c. 4,- c nghiên c5u theo các lo8i d1a trên c. s: thuy(t cJu t8o nguyên tB, liên k (thóa h&c và ki(n th5c 48i c,. ng hóa hDu c. v> i m5c 4F khái quát cao. S1 nghiên c5unày mang tính k ( thQa, phát tri2n, hoàn thin và khái quát các ki(n th5c, luôn có s1 giCithích, tìm hi2u bCn chJt các quá trình bi(n 4=i c/ a các lo8i chJt hDu c. , làm rõ m+i quanh bi n ch5ng giDa thành phKn, cJu trúc phân tB h- p chJt v> i tính chJt các chJt, Cnhh,: ng qua l8i giDa các nguyên tB, nhóm nguyên tB trong phân tB các chJt hDu c. , s1 chuy2n hóa giDa các lo8i h- p chJt, các quá trình t=ng h- p hDu c. và 5ng d$ng c/ achúng.4. H th+ng ki(n th5c 4,- c sP p x( p theo logic chLt ch_ mang tính k ( thQa và phát tri2n,4Cm bCo tính s, ph8m, phù h- p v> i khC n@ng nh?n th5c c/ a HS.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



128

f THPT phKn lí thuy(t 4,- c nghiên c5u tr ,> c làm c. s: cho s1 d1 4oán, phântích, giCi thích tính chJt các chJt và các quá trình hóa h&c khi nghiên c5u tQng lo8i chJtc$ th2. Quá trình nghiên c5u các chJt luôn có s1 suy diNn, khái quát hóa, phù h- p v> i ph,. ng pháp nh?n th5c và t, duy h&c t? p : nhH p 4F nhanh c/ a HS trung h&c ph= thông.

Các ki(n th5c v7 chJt hDu c. 4,- c sP p x( p trong ch,. ng trình mang tính k ( thQa,

phát tri2n và có m+i quan h chLt ch_ v> i nhau:Hi4rocacbon→DTn xuJt halogen→DTn xuJt ch5a oxi→DTn xuJt ch5a nit. → Polime

Trong nghiên c5u các lo8i chJt luôn chú tr &ng 4(n các m+i liên h giDa các lo8ihi4rocacbon, giDa các dTn xuJt có oxi, giDa hi4rocacbon v> i các dTn xuJt c/ ahi4rocacbon, các m+i liên h này là c. s: cho HS thi(t l? p s. 4G t=ng h- p các chJt hDuc. và cRng là c. s: 42 ôn t? p, h th+ng hóa các ki(n th5c c. bCn nhJt c/ a ch,. ng trình.S1 sP p x( p này làm cho m5c 4F khó kh@n, ph5c t8 p c/ a nFi dung ki(n th5c 4,- c t@nglên dKn dKn, t8o 4i7u ki n cho GV t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p trong gi; h&c và phát

tri2n t, duy, n@ng l1c nh?n th5c cho HS.S1 nghiên c5u các chJt hDu c. 4,- c th1c hi n : d8ng khái quát, các lo8i chJt hDuc. 4,- c bi2u thH bMng công th5c t=ng quát, công th5c chung, bi2u diNn các quá trình bi(n 4=i bMng ph,. ng trình t=ng quát, ph,. ng pháp nh?n th5c 4,- c bPt 4Ku tQ vi c phântích4Lc 4i2m cJu trúc phân tB suy lu?n v7 4Lc tính chung c/ a lo8i chJt và tính chJt c/ achJt c$ th2 trong dãy4Gng 4 ng 4ó. V> i nhDng nét4Lc thù v7 cJu trúc nFi dung, ph,. ng pháp nghiên c5u các chJt hDu c. s_ t8o 4i7u ki n thu?n l- i 42 GV phát tri2n t, duy kháiquát, hình thành ph,. ng pháp h&c t? p, nghiên c5u các chJt hDu c. cho HS.

NhDng 4Lc 4i2m v7 nFi dung, cJu trúc ch,. ng trình phKn hóa hDu c. còn là c. s: cho vi c l1a ch&n ph,. ng pháp, ph,. ng ti n d8y h&c c/ a GV và ph,. ng pháp h&c t? pc/ a HS trong các gi; h&c c$ th2. 2.5.3 HÖ thèng kiÕn thøc ho¸ häc h÷u c¬ trong ch ¬ng tr×nh THPT

2.5.3.1 E"i c ! ng v% hóa h 0 u c! *ây là ch,. ng m: 4Ku, bao gGm các ki(n th5c 48i c,. ng v7 hóa h&c hDu c.

nhMm cung cJ p nhDng ki(n th5c c. s: lí thuy(t ban4Ku dùng làm ph,. ng ti n 42 nghiênc5u các lo8i chJt hDu c. c$ th2 : các ch,. ng sau. NFi dung ki(n th5c trong phKn 48ic,. ng4ã chú tr &ng4(n các vJn 47:

- Khái nim chJt hDu c. , 4Lc 4i2m chung c/ a h- p chJt hDu c. .- Ph,. ng pháp tách bit và tinh ch( h- p chJt hDu c. cung cJ p mFt s+ khái ni m v7

ph,. ng pháp th1c nghi m c. bCn (ch, ng cJt, chi(t, k (t tinh)4,- c sB d$ng trong nghiênc5u chJt hDu c. .

- Phân lo8i h- p chJt hDu c. theo nhóm ch5c và g&i tên theo danh pháp qui4Hnh c/ aIUPAC (tên thay th(, tên nhóm ch5c). SB d$ng h th+ng danh pháp này4Cm bCo tính


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



129

nhJt quán, logic trong vic sB d$ng danh pháp hóa h&c hDu c. theo chuYn qu+c t( ngaytQ ban4Ku khi nghiên c5u hóa h&c hDu c. .

- Phân tích4Hnh tính,4Hnh l,- ng các nguyên t+ trong h- p chJt hDu c. làm c. s: chovi c thi(t l? p công th5c phân tB h- p chJt hDu c. .

- CJu trúc phân tB h- p chJt hDu c. có xem xét4(n thuy(t cJu t8o hóa h&c, hi n

t,- ng 4Gng 4 ng, 4Gng phân, các d8ng liên k (t trong hóa hDu c. , cJu trúc không gianc/ a phân tB chJt hDu c. .

- PhCn 5ng hDu c. có nghiên c5u 4(n các d8ng phCn 5ng hóa h&c hDu c. (th(, cFng,tách, phân h/ y) và quá trính xCy ra phCn 5ng có s1 phân cPt các liên k (t cFng hóa tr H trong h- p chJt hDu c. t8o ra các sCn phYm trung gian r Jt kém b7n là các g+c t1 do,cacbocation.

Nh, v?y nFi dung ki(n th5c trong ch,. ng này là c. s: lí thuy(t ban 4Ku giúp HSnghiên c5u các lo8i h- p chJt hDu c. 4,- c thu?n ti n và sâu sPc h. n.

2.5.3.2 Nghiên c : u các lo "i h6 p ch 9 t h0 u c! c! b3nH th+ng ki(n th5c v7 các lo8i h- p chJt hDu c. 4,- c sP p x( p theo các ch,. ng:

- Hi4rocacbon no.-Anken – Anka4ien – Ankin.-Aren – NguGn hi4rocacbon thiên nhiên.-Dãn xuJt halogen. Ancol – Phenol.-An4ehit – Xeton – Axit cacboxylic.-Este – Lipit.-Cacbohi4rat.

-Amin- Aminoaxit – Protein.-Polime và v?t li u polime.

Các lo8i h- p chJt hDu c. 47u 4,- c 4Lt trong m+i liên quan chuy2n hóa lTn nhautQ chJt 4. n giCn 4(n ph5c t8 p nh, : quan h giDa các lo8i hi4rocacbon, giDa các lo8i h- pchJt có nhóm ch5c, giDa các lo8i hi4rocacbon v> i h- p chJt có nhóm ch5c.Các quá trình chuy2n hóa, các ki(n th5c 5ng d$ng th1c tiNn, ph,. ng pháp4i7u ch( cáclo8i h- p chJt hDu c. có s1 chUnh sBa, b= sung, thay th( bMng các ph,. ng pháp4ang4,- c sB d$ng và th2 hi n 4,- c các thành t1u m> i m`, s1 phát tri2n c/ a hóa h&c hDu c. nhMm 4Cm bCo tính hin 48i, th1c tiNn c/ a nFi dung ki(n th5c trong ch,. ng trình.

H th+ng các bài h&c v7 các lo8i chJt hDu c. 4ã t8o 4i7u ki n 42 v?n d$ng cácki(n th5c lí thuy(t, ki(n th5c phKn 48i c,. ng vào quá trình nghiên c5u tQng lo8i chJthDu c. c$ th2 4Gng th; i vi c nghiên c5u các lo8i chJt hDu c. c$ th2 cRng hoàn thin, m: r Fng và phát tri2n các ki(n th5c lí thuy(t.

Vi c nghiên c5u các lo8i chJt hDu c. , ch5c hDu c. có chú tr &ng 4(n các chJt tiêu bi2u t8o 4i7u ki n cho HS phát tri2n n@ng l1c t, duy khái quát, so sánh, sB d$ng các


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



130

phép lo8i suy, d1 4oán khoa h&c trong quá trình phân tích cJu trúc phân tB, d1 4oán tínhchJt hóa h&c c/ a các chJt hDu c. trên c. s: các tính chJt 4Lc tr , ng c/ a các ch5c hDu c. 4ã 4,- c nghiên c5u.

Nh, v?y h th+ng ki(n th5c hóa h&c hDu c. tr ,; ng THPT4ã chú ý4(n tính k ( thQa, phát tri2n, hoàn thin các ki(n th5c hóa h&c hDu c. : tr ,; ng THCS d1a trên c. s: lí thuy(t ch/ 48o và h&c thuy(t v7 cJu t8o các chJt hDu c. . 2.5.4 Nguyªn t¾c

1. Khi nghiên c5u các chJt hDu c. không nên tách bit chúng v> i các chJt vô c. ,tách bi t hóa hDu c. v> i hóa vô c. vì giDa chúng không có ranh gi> i rõ ràng. Thu?t ngD “hDu c. ” có ngh X a là s1 s+ng 4,- c dùng42 chU các h- p chJt có nguGn g+c tQ c. th2 s+ng, nó xuJt hi n vào th; i kì 4Ku khi hóa hDu c. ch, a 4,- c phát tri2n. Vì v?y khôngnên tuy t 4+i hóa và dùng nó42 tách bi t hai ngành h&c.

GV cKn cho HS thJy 4,- c m+i liên h giDa các chJt vô c. và các chJt hDu c. nh, : nhi7u chJt hDu c. 4,- c t=ng h- p tQ các chJt vô c. , nhi7u quá trình t=ng h- p cácchJt hDu c. cKn có chJt xúc tác là các chJt vô c. , vi c nghiên c5u các chJt vô c. và chJthDu c. 47u d1a trên c. s: h&c thuy(t cJu t8o chJt. S1 giCi thích tính baz. c/ a amin hayammoniac47u cKn xem xét4(n khC n@ng nh?n proton c/ a nguyên tB nit. còn có cL pelectron ch, a sB d$ng trong phân tB.

Các axit hDu c. và axit vô c. 47u có khC n@ng cho proton trong phCn 5ng hóah&c…Tuy nhiên các chJt hDu c. , phCn 5ng hóa h&c hDu c. còn có nhDng nét4Lc tr , ngkhác bi t so v> i các chJt vô c. nên trong giCng d8y cRng cKn có s1 so sánh các4i2mkhác bi t, liên h giDa các khái nim 42 m: r Fng, phát tri2n, hoàn thin ki(n th5c, giúp

HS hi2u 4,- c bCn chJt các quá trình bi(n 4=i, tính4a d8ng c/ a th( gi> i v?t chJt và cácm+i liên h giDa chúng.Ví d$: So sánh các khái nim cJu t8o phân tB v> i cJu trúc phân tB, khái ni m axit- baz. ,oxi hóa - khB, phCn 5ng th(, phCn 5ng cFng h- p, phCn 5ng th/ y phân… trong hóa vô c. và hóa hDu c. khi nghiên c5u các bài h&c có nFi dung này.

2. Khi nghiên c5u các lo8i h- p chJt hDu c. cKn chú tr &ng v?n d$ng ki(n th5c líthuy(t cJu t8o h- p chJt hDu c. 42 t@ng khC n@ng giCi thích, d1 4oán, v?n d$ng 42 giCiquy(t vJn 47 nhMm tích c1c hóa ho8t 4Fng nh?n th5c, t, duy cho HS.

S1 nghiên c5u các lo8i h- p chJt hDu c. 4,- c xuJt phát tQ s1 phân tích v7 thành phKn, cJu trúc phân tB, Cnh h,: ng c/ a các nguyên tB, nhóm nguyên tB trong phân tB 4(nkhC n@ng phCn 5ng, lo8i phCn 5ng, c. ch( phCn 5ng, các d8ng sCn phYm t8o ra và tQ nhDng dD ki n c/ a s1 phân tích này mà d1 4oán tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng và quá trình bi(n 4=i c/ a chJt 4ó.

S1 v?n d$ng ki(n th5c c. s: lí thuy(t còn4,- c dùng42 giCi thích quá trình phCn5ng, c. ch( phCn 5ng, các qui tPc, qui lu?t dã 4,- c rút ra cho tQng lo8i phCn 5ng c/ atQng lo8i h- p chJt hDu c. c$ th2. Vi c t= ch5c các ho8t 4Fng nh?n th5c cho HS có s1


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



131

v?n d$ng ki(n th5c lí thuy(t nhMm phân tích cJu trúc, d1 4oán tính chJt các chJt và dùngthí nghi m hoLc các t, li u th1c nghi m 42 ki2m ch5ng các d1 4oán 47u 4,- c xác nh?nlà các ho8t 4Fng h&c t? p tích c1c.

3. Th,; ng xuyên rèn luyn k X n@ng sB d$ng ngôn ngD hóa h&c trong quá trìnhnghiên c5u các chJt hDu c. c$ th2. Ngôn ngD hóa h&c dùng trong hóa hDu c. r Jt 4a

d8ng, phong phú. TQ cách bi2u thH các d8ng công th5c hóa h&c 4(n danh pháp4ã làmcho HS cCm thJy ph5c t8 p và khó kh@n. Vì v?y vi c rèn luyn k X n@ng vi(t công th5ccJu t8o, sB d$ng công th5c cJu t8o, công th5c t=ng quát, danh pháp hóa h&c trongnghiên c5u các chJt nh, bi2u diNn cJu trúc phân tB, vi(t ph,. ng trình phCn 5ng hóa h&c,4&c tên các chJt…là cKn thi(t và 4,- c luy n t? p th,; ng xuyên, qua4ó hình thành khC n@ng t, duy khái quát, t, duy trìu t,- ng cho HS.

4. T@ng c,; ng sB d$ng mô hình, tranh v_ các phKn m7n mô tC 4Ky 4/, 4úng cJutrúc phân tB các chJt hDu c. giúp HS quan sát, hi2u 4úng 4,- c 4Lc 4i2m cJu t8o phântB, s1 phân b+ trong không gian c/ a các nguyên tB trong phân tB. *ây cRng là các t, li u42 HS d1 4oán tính chJt hóa h&c, quá trình phCn 5ng c/ a các chJt hDu c. . Trên c. s: môhình tr 1c quan phân tB các chJt hDu c. giúp HS hi2u 4,- c các khái nim lai hóa, tính4Hnh h,> ng trong không gian c/ a liên k (t công hóa tr H, m8ch cacbon trong phân tB không thng mà là4,; ng gJ p khúc…S1 hi2u 4úng cJu trúc phân tB s_ 4i 4(n nhDng d1 4oán khoa h&c xác th1c. Thông qua4ó rèn luyn cho HS khC n@ng quan sát, ph,. ng pháp mô hình hóa trong h&c t? p, thi(t l? p s. 4G, 4G thH trong nghiên c5u hóa h&c, nhJt là4+i v> i hóa h&c hDu c. .

5. Khi hình thành khái nim m> i cKn chú tr &ng liên h c/ ng c+ phát tri2n các ki(n

th5c có liên quan.Khi nghiên c5u tQng lo8i chJt hDu c. cKn có s1 phân tích, so sánh v7 thành phKn,

cJu trúc phân tB, tính chJt v?t lí, tính chJt hóa h&c v> i các lo8i chJt 4ã h&c 42 tìm ra m+iliên h giDa các lo8i chJt và làm rõ m+i quan h thành phKn, cJu trúc phân tB v> i tínhchJt c/ a chJt.

Khi nghiên c5u các phCn 5ng 4Lc tr , ng c/ a tQng lo8i chJt hDu c. cKn c/ ng c+ khái ni m các d8ng phCn 5ng, d8ng phân cPt liên k (t, c. ch( phCn 5ng, các sCn phYmtrung gian, h,> ng phCn 5ng và các sCn phYm 4,- c t8o ra. Ví d$:

- Nghiên c5u phCn 5ng th( HNO3 v> i aren cKn liên h ankan có phCn 5ng th( v> iHNO3 không, sCn phYm th( là gì, qui tPc th( nh, th( nào.

- Ph,. ng pháp4i7u ch( anilin bMng cách khB h- p chJt nitro c/ a benzen có áp d$ng4,- c cho vi c 4i7u ch( các ankyl amin không.

- Phân bit các khái nim b?c cacbon, b?c r ,- u, b?c amin.- So sánh các d8ng4Gng phân c/ a các lo8i chJt hDu c. và giCi thích lí do.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



132

Nh; s1 liên h , so sánh, v?n d$ng ki(n th5c trong các bài h&c giúp HS có4,- c ph,. ng pháp nh?n th5c, t, duy khái quát và khC n@ng h th+ng hóa ki(n th5c 42 t1 tìmra 4,- c ph,. ng pháp h&c t? p phù h- p v> i bCn thân mình.

6. CKn chú ý th1c hi n k (t h- p các nhim v$ d8y h&c hóa h&c mFt cách h- p lí.Chú tr &ng phát tri2n t, duy, n@ng l1c nh?n th5c, n@ng l1c hành4ông và hình thành th(

gi> i quan khoa h&c cho HS trong s1 k (t h- p chLt ch_ v> i nhi m v$ trí d$c, truy7n th$ ki(n th5c, k X n@ng hóa h&c thông qua vic t= ch5c, 4i7u khi2n các ho8t 4Fng h&c t? p c/ ah&. 2.5.5 Ph ,4 ng pháp d ' y h . c ph ; n hóa h . c h 5 u c 4

Các chJt hDu c. r Jt 4a d8ng, phong phú, song4,- c phân chia theo các nhómch5c và có m+i liên h chLt ch_ giDa 4Lc 4i2m cJu trúc phân tB v> i tính chJt hóa h&c 4Lctr , ng c/ a chúng4Gng th; i giDa chúng còn có m+i liên h di tính rõ r t, tính chJt c/ a lo8ichJt này cRng là ph,. ng pháp4i7u ch( c. bCn c/ a lo8i h- p chJt khác.*Lc 4i2m này4ãt8o 4i7u ki n cho GV có th2 h th+ng hóa và khái quát hóa ki(n th5c v7 tính chJt cácchJt d,> i d8ng các s. 4G trong m+i liên h qua l8i giDa các chJt v> i nhau. Vì v?y trongd8y h&c phKn hóa hDu c. ta có th2 sB d$ng các ph,. ng pháp d8y h&c 4Lc thù c/ a hóah&c làm t@ng tính tích c1c nh?n th5c và h5ng thú h&c t? p c/ a HS, có th2 sB d$ng các ph,. ng pháp d8y h&c ch/ y(u sau:1. SF dCng các ph23 ng ti4n trP c quan

GV cKn sB d$ng các mô hình, tranh v_, bi2u 4G, s. 4G 42 giúp HS có bi2u t,- ng4úng 4Pn v7 cJu trúc phân tB c/ a chJt, hi n t,- ng, quá trình và dùng chúng làm c. s: cho các ho8t 4Fng nh?n th5c, t, duy, phân tích, d1 4oán lí thuy(t.

Vi c sB d$ng mô hình, tranh v_, s. 4G, bi2u 4G 4,- c th1c hi n theo ph,. ng pháp nghiênc5u, s/ d$ng ph,. ng ti n tr 1c quan là nguGn ki(n th5c 42 HS quan sát, tìm tòi, khám phá thu nh?n ki(n th5c. GV yêu cKu HS quan sát mô hình, tranh v_, bi2u 4G và cho nh?nxét, làm rõ nFi dung c/ a s. 4G, tìm ra các qui lu?t d,- c khái quát trong các bi2u 4G, môtC cJu trúc phân tB các chJt và 4,a ra nhDng d1 4oán khoa h&c. Các nhim v$ quan sát,làm vi c v> i các ph,. ng ti n tr 1c quan4,- c GV cJu trúc thành các câu hSi, bài t? pnh?n th5c c$ th2 42 4Hnh h,> ng ho8t 4Fng t, duy cho HS. V> i s1 h,> ng dTn, 4i7u khi2nc/ a GV, HS t1 tìm tòi khám phá nFi dung ki(n th5c cKn tìm ki(m.

Ví d$ 1: Yêu cKu HS quan sát mô hình cJu trúc không gian c/ a ankan (C3H8, C4H10)cho nh?n xét, d1 4oán và giCi thích tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng c/ a ankan.

Khi quan sát mô hình phân tB cKn yêu cKu HS nh?n xét d8ng liên k (t giDacác nguyên tB, 4F b7n c/ a các liên k (t, tr 8ng thái lai hóa c/ a các nguyên tB cacbon trong phân tB, d8ng m8ch cacbon, các4Gng phân có th2 có,..…


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



133

TQ s1 nh?n xét v7 cJu trúc phân tB yêu cKu HS d1 4oán khC n@ng phCn 5ng, phCn5ng hóa h&c 4Lc tr , ng và giCi thích vì sao ankan không th2 tham gia phCn 5ng cFngh- p? Vì sao các ankan t,. ng 4+i tr . : 4i7u ki n th,; ng?

Ví d$ 2: Yêu cKu HS quan sát s. 4G 5ng d$ng c/ a ankan trong sách giáo khoa và tr C l; i câu hSi vì sao ankan4,- c dùng làm nguyên liu, v?t li u, nhiên liu? Phân bit hai

khái ni m nguyên liu và v?t li u?GV có th2 dùng các phKn m7m mô tC cJu trúc phân tB các chJt, c. ch( phCn 5ng,

mô phSng quá trình diNn bi(n phCn 5ng, qui trình sCn xuJt, t=ng h- p hDu c. và yêu cKuHS nh?n xét, t1 rút ra k (t lu?n. CKn h8n ch( vi c sB d$ng ph,. ng ti n tr 1c quan theo ph,. ng pháp minh h&a vì cách sB d$ng này không4,- c 4ánh giá là cách d8y h&c tíchc1c.2. SF dCng thí nghi4m hóa h?c a. S B d 7ng thí nghi Gm bi< u di H n

SB d$ng thí nghim là ph,. ng pháp d8y h&c không th2 thi(u 4,- c trong bài d8ynghiên c5u v7 các chJt trong4ó có các chJt hDu c. . Các phCn 5ng hDu c. th,; ng diNn rach?m, theo nhi7u h,> ng nên các thí nghiêm nghiên c5u các chJt hDu c. th,; ng có nhi7uhi n t,- ng ph$. Vì v?y khi sB d$ng thí nghim ta cKn yêu cKu HS quan sát thí nghim phCi c$ th2, h,> ng vào các hin t,. ng chính theo m$c 4ích d8y h&c. Các thí nghimch&n bi2u diNn cho bài h&c cKn 4Cm bCo yêu cKu : 4. n giCn, hi n t,. ng rõ,4Cm bCo tínhtr 1c quan và th; i gian diNn bi(n nhanh không quá ch?m. GV cKn nPm vDng k X thu?t ti(nhành thí nghim 4Cm bCo thí nghim thành công, an toàn, h8n ch( sB d$ng thí nghimtheo ph,. ng pháp minh h&a.

Tr ,> c khi bi2u diNn thí nghim, GV nêu m$c 4ích, yêu cKu HS quan sát các chJttham gia phCn 5ng, d1 4oán các khC n@ng xCy ra trên c. s: các ki(n th5c 4ã có. GV hoLc48i di n HS ti(n hành thí nghim, HS quan sát, mô tC hi n t,- ng quan sát4,- c, v?nd$ng ki(n th5c 4ã có giCi thích hin t,- ng, xác nh?n d1 4oán 4úng, chU ra nhDng 4i7ukhông phù h- p c/ a d1 4oán, nêu k (t lu?n v7 tính chJt c/ a chJt.

SB d$ng thí nghim bi2u diNn theo ph,. ng pháp nghiên c5u s_ làm t@ng tính tíchc1c nh?n thúc, h5ng thú h&c t? p và bGi d,W ng n@ng l1c t1 h&c cho HS.

Ví d$: Thí nghim nghiên c5u phCn 5ng th( : vòng th. m c/ a phenol.GV4Lt vJn 47: Ngoài tính axit gây ra b: i nhóm ch5c OH, phenol còn có tính chJt

nào khác nDa? Hãy nghiên c5u phCn 5ng c/ a phenol v> i dung dHch n,> c brom.HS quan sát cJu trúc phân tB phenol, d1 4oán khi nhS dung dHch phenol vào dung dHchn,> c brom có phCn 5ng xCy ra không? Hin t,- ng? ChJt t8o thành?HS d1 4oán:

- PhCn 5ng không xCy ra vì benzen chU tác d$ng v> i Br 2 lSng có Fe làm xúc tác.- PhCn 5ng có xCy ra theo h,> ng: Br 2 + H2O → HBr + HBrO


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



134

C6H5OH + HBr→ C6H5Br + H2O- PhCn 5ng có xCy ra theo h,> ng nguyên tB Br th( nguyên tB H trong nhân th. m.

GV làm thí nghim nhS dung dHch phenol vào dung dHch brom.Hi n t,- ng: dung dHch brom mJt màu, có k (t t/ a tr Png xuJt hi n.GV cung cJ p thông tin: BMng th1c nghi m xác4Hnh chJt k (t t/ a có công th5c C6H3OBr 3

tên g&i là 2, 4, 6-tribromphenol, hãy vi(t công th5c cJu t8o c/ a sCn phYm và vi(t ph,. ngtrình phCn 5ng, xác4Hnh d1 4oán nào4úng?GV4Lt vJn 47:

- Hãy so sánh phCn 5ng th( brom c/ a phenol và phCn 5ng c/ a benzen v> i brom.- Vì sao phenol th1c hi n phCn 5ng th( dN h. n benzen và vì sao nguyên tB Br l8i th(

nguyên tB H : vH trí ortho và para? Ta hãy xem xétCnh h,: ng c/ a nhóm OH4(n khC n@ng phCn 5ng th( vào nhân th. m và ng,- c l8i.

S1 k (t h- p bi2u diNn thí nghim v> i s1 4i7u khi2n ho8t 4Fng nh?n th5c c/ a HS theo

ph,. ng pháp nghiên c5u s_ t8o 4i7u ki n cho h& ho8t 4Fng tích c1c h. n.b. Thí nghi Gm HS N(u chJt hDu c. không quá4Fc, thí nghim nghiên c5u tính chJt c/ a chúng4. n

giCn v7 thao tác ta có th2 t= ch5c cho HS hoLc nhóm HS t1 làm thí nghim nghiên c5utính chJt c/ a chJt theo h,> ng t1 tìm tòi42 thu nh?n ki(n th5c. Khi ti(n hành ho8t 4Fngnày HS s_ thCo lu?n nhóm v7 các nFi dung: ch&n thí nghim, ch&n hóa chJt, d$ng c$,cách ti(n hành thí nghim, phân công th1c hi n các thí nghim, quan sát hin t,- ng vàrút ra nh?n xét k (t lu?n v7 tính chJt cKn nghiên c5u.

Ví d$: nghiên c5u tính chJt axit c/ a axit cacboxylic ta có th2 t= ch5c cho HS làm thí

nghi m nghiên c5u tính chJt axit c/ a CH3COOH. GV nêu nhim v$ :- Mu+n xác4Hnh CH3COOH có tính chJt axit ta ch&n các thí nghim nào?- Hãy ch&n hóa chJt, d$ng c$ cKn thi(t 42 ti(n hành các thí nghim này?- Hãy d1 4oán hi n t,- ng s_ xCy ra trong các thí nghim?- Ti(n hành các thí nghim, ghi l8i các hi n t,- ng xCy ra, vi(t các ph,. ng trình phCn

5ng và rút ra k (t lu?n v7 tính chJt axit c/ a CH3COOH.GV h,> ng dTn các thao tác cKn thi(t, các nhóm HS ti(n hành thí nghim và rút ra

k (t lu?n “axit cacboxylic là nhDng axit y(u, có4Ky d/ tính chJt c/ a mFt axit”.3. SF dCng ph23 ng pháp thuy>t trình nêu vEn IO

V> i các nFi dung lí thuy(t khó nh, giCng d8y ch,. ng 48i c,. ng, nghiên c5u cácqui lu?t, m+i quan h Cnh h,: ng qua l8i giDa các nguyên tB trong phân tB ta có th2 sB d$ng ph,. ng pháp thuy(t trình nêu vJn 47. *ây cRng là ph,. ng pháp d8y HS cách pháthi n và giCi quy(t vJn 47 mFt cách hi u quC, nhJt là v> i 4+i t,- ng HS trung bình, trung bình khá.

Ví d$ dùng ph,. ng pháp thuy(t trình nêu vJn 47 d8y bài phân tích nguyên t+


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



135

- GV4Lt vJn 47: Khi nghiên c5u tính chJt c/ a chJt hDu c. ta cKn bi(t thành phKn vàcJu trúc phân tB c/ a chúng. V?y làm th( nào 42 xác 4Hnh 4,- c thành phKn và cJu trúc phân tB c/ a chJt ? NFi dung này s_ 4,- c nghiên c5u trong bài phân tích nguyên t+.

- GV phát bi2u vJn 47 cKn nghiên c5u: *2 xác4Hnh 4,- c thành phKn và cJu trúc phântB c/ a mFt chJt ta cKn phCi ti(n hành:

+ Xác4Hnh xem chJt 4ó 4,- c cJu t8o tQ các nguyên t+ nào.+ Xác4Hnh thành phKn 4Hnh l,- ng các nguyên t+ có trong phân tB c/ a chJt 4ó.+ Xác4Hnh kh+i l,- ng phân tB và s+ nguyên tB c/ a mai nguyên t+ trong phân tB

chJt 4ó.+ Xác4Hnh th5 t1 liên k (t giDa các nguyên tB trong phân tB theo hóa tr H và s1 phân

b+ trong không gian c/ a chúng.*2 giCi quy(t các vJn 47 này khâu quan tr &ng là ti(n hành các ph,. ng pháp phân

tích4Hnh tính và4Hnh l,- ng các chJt. Ta cKn tìm hi2u các nFi dung42 hi2u 4,- c ph,. ng pháp phân tích4Hnh tính:

+ M$c 4ích c/ a phân tích4Hnh tính.+ Nguyên tPc c. bCn c/ a ph,. ng pháp phân tích4Hnh tính.+ Thí nghim nào4,- c dùng42 xác4Hnh nguyên t+ C, H có trong h- p chJt hDu c. .+ Thí nghim nào4,- c dùng42 xác 4Hnh các nguyên t+ N, Halogen…có trong h- p

chJt hDu c. .Ta hãy lKn l,- t xem xét các nFi dung này42 hi2u v7 ph,. ng pháp phân tích4Hnh

tính.GV lKn l,- t giCi quy(t tQng vJn 47 nêu ra, k (t lu?n v7 ph,. ng pháp phân tích4Hnh

tính và dTn dPt sang nFi dung th5 hai c/ a bài là ph,. ng pháp phân tích4Hnh l,- ng.V> i nFi dung phân tích4Hnh l,- ng GV có th2 ti(n hành bMng hai cách:

- GV nêu các vJn 47 cKn giCi quy(t d,> i d8ng các câu hSi nh, nFi dung phân tích4Hnh tính.

- GV yêu cKu HS nêu ra các vJn 47 cKn nghiên c5u và GV h th+ng l8i.+ M$c 4ích c/ a phân tích4Hnh l,- ng.+ Nguyên tPc c. bCn c/ a phân tích4Hnh l,- ng.+ Các ph,. ng pháp4Hnh l,- ng 4,- c sB d$ng trong phân tích4Hnh l,- ng.+ Ph,. ng pháp4Hnh l,- ng cacbon, hi4ro.+ Ph,. ng pháp4Hnh l,- ng các nguyên t+ khác: halogen, l, u hu]nh, oxi.GV lKn l,- t giCi quy(t tQng vJn 47 nêu ra, xét mFt ví d$ c$ th2, tQ 4ó k (t lu?n v7

ph,. ng pháp xác4Hnh thành phKn 4Hnh tính,4Hnh l,- ng các nguyên t+ trong h- p chJthDu c. và c/ ng c+ bài h&c.4. SF dCng ph23 ng pháp I àm thoQi tìm tòi


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



136

BCn chJt c/ a ph,. ng pháp này là GV4,a ra mFt h th+ng bài t? p nh?n th5c d,> id8ng các câu hSi mang tính chJt tìm tòi nghiên c5u 4,- c cJu trúc theo mFt logic chLtch_ 42 4i7u khi2n các ho8t 4Fng nh?n th5c c/ a HS. Qua vic tìm câu tr C l; i cho h th+ngcâu hSi mà HS thu nh?n 4,- c cC ki(n th5c và ph,. ng pháp nh?n th5c, ph,. ng pháp h&ct? p. *ây là ph,. ng pháp d8y h&c tích c1c rèn luy n và phát tri2n : h& n@ng l1c phát hi n

và giCi quy(t vJn 47, n@ng l1c t, duy sáng t8o.Khi sB d$ng ph,. ng pháp4àm tho8i tìm tòi trong giCng d8y phKn hóa hDu c. GV

có th2 cJu trúc h th+ng câu hSi theo diNn dHch hoLc qui n8 p. C$ th2 là:- Phân tích4Lc 4i2m cJu trúc phân tB: d8ng liên k (t, 4Lc 4i2m liên k (t, xác4Hnh nhóm

ch5c quy(t 4Hnh tính chJt 4Lc tr , ng c/ a chJt .- TQ 4Lc 4i2m cJu trúc phân tB d1 4oán tính chJt 4Lc tr , ng c/ a chJt.- Dùng thí nghim hoLc các dD ki n th1c nghi m 42 xác4Hnh tính4úng4Pn c/ a s1 d1

4oán lí thuy(t.- Nh?n xét, k (t lu?n v7 tính chJt c/ a chJt.- V?n d$ng ki(n th5c thu nh?n 4,- c.

GV chuYn bH các câu hSi có các m5c 4F nh?n th5c khác nhau và sP p x( p theo logic trên.Ví d$: H th+ng câu hSi nghiên c5u tính chJt c/ a xicloankan.

Câu 1. Quan sát công th5c cJu t8o, mô hình cJu trúc phân tB c/ a mFt s+ monoxicloankan và cho bi(t:

1. D8ng liên k (t giDa các nguyên tB C, H trong phân tB.2. Tr 8ng thái lai hóa c/ a các nguyên tB C trong phân tB.3. Các góc liên k (t giDa các nguyên tB C trong phân tB có vòng 3, 4, 5, 6 c8nh.

4. So sánh góc liên k (t giDa các nguyên tB C trong phân tB có vòng 3, 4 c8nh và 5, 6c8nh v> i góc liên k (t giDa các nguyên tB C trong phân tB ankan cùng tr 8ng thái lai hóasp3.

Câu 2. Quan sát bCng tính chJt v?t lí c/ a mFt s+ xicloankan cho bi(t qui lu?t bi(n 4=inhi t 4F nóng chCy, nhi t 4F sôi, kh+i l,- ng riêng và so sánh v> i ankan?

1. Hãy d1 4oán tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng c/ a xicloankan?2. Xicloankan có nhDng tính chJt nào gi+ng ankan. Vì sao có s1 gi+ng nhau4ó.3. Xicloankan có nhDng tính chJt nào khác ankan. Vì sao có s1 khác nhau4ó.4. Vì sao ta x( p xicloakan vào lo8i hi4rocacbon no?

GV có th2 cJu trúc h th+ng câu hSi cho mai bài d8y thành các phi(u h&c t? p 42 di7ukhi2n các ho8t 4Fng h&c t? p theo m$c tiêu c/ a mai bài h&c.5. SF dCng ph23 ng pháp tP h?c có h2K ng dRn

V> i các nFi dung h&c t? p không quá khó4+i hoLc các nFi dung mang tính chJtth+ng kê, trình bày các s1 ki n ta có th2 t= ch5c cho HS t1 h&c nhóm hoLc cá nhân nh, :quan sát bi2u bCng, s. 4G, 4G thH nh?n xét tìm qui lu?t, 4&c sách, tài liu h&c t? p, ti(n


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



137

hành thí nghim, l? p bCng t=ng k (t ki(n th5c…Khi HS ti(n hành các ho8t 4Fng t1 h&choLc h&c theo nhóm cKn 4Lt ra các yêu cKu c$ th2 và t@ng dKn các m5c 4F nh?n th5c tQ thJ p 4(n cao cho các ho8t 4Fng.

- *&c tài li u, tóm tPt nFi dung chính (mô tC bMng l; i hoLc bMng s. 4G, mô hình)- *&c tài li u tr C l; i câu hSi, tìm các dTn ch5ng minh h&a cho nFi dung k (t lu?n trong

tài li u.- *&c tài li u, thCo lu?n nhóm, nêu nh?n xét, 4ánh giá4, a ra nhDng ý t,: ng c/ a

mình.- Phân tích s+ li u th1c nghi m, bCng th+ng kê, nh?n xét rút ra qui lu?t bi(n 4=i các

tham s+.Ví d$:

+ *&c nFi dung phKn phân lo8i h- p chJt hDu c. cho bi(t c. s: c/ a s1 phân lo8i vàmô tC s1 phân lo8i h- p chJt hDu c. d,> i d8ng s. 4G.

+ *&c nFi dung phKn cJu t8o hóa h&c và cJu trúc hóa h&c và phân bit các kháini m: cJu t8o hóa h&c, cJu trúc không gian c/ a phân tB, cJu trúc hóa h&c.

Ho8t 4Fng t1 h&c c/ a HS r Jt 4a d8ng tùy theo nFi dung, m$c 4ích d8y h&c mà GVl1a ch&n các hình th5c ho8t 4Fng cho phù h- p.

Các ph,. ng pháp d8y h&c hóa h&c r Jt 4a d8ng và phong phú, mai ph,. ng pháp47u có nhDng , u 4i2m và h8n ch( c/ a nó nên vic l1a ch&n ph,. ng pháp nào cho phùh- p thì GV cKn c@n c5 vào nFi dung ki(n th5c, m$c tiêu c/ a bài h&c, khC n@ng nh?n th5cc/ a HS, c. s: v?t chJt, ph,. ng ti n d8y h&c hi n có…* i7u quan tr &ng mà ta cKn chú ýlà vi c ch&n l1a các ph,. ng pháp d8y h&c 47u h,> ng 4(n m$c tiêu t= ch5c, t8o 4i7u

ki n, 4i7u khi2n ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS sao cho các em4,- c ch/ 4Fng h. n trong h&ct? p.

Khi sB d$ng các ph,. ng pháp d8y h&c trong quá trình4i7u khi2n các ho8t 4Fngnh?n th5c c/ a HS ta cKn l, u ý:

- Th,; ng xuyên t= ch5c cho HS sB d$ng ph,. ng pháp so sánh giúp các em hi2u sâuki(n th5c, các khái nim c. bCn và quan tr &ng, ví d$ nh, :

+ So sánh các lo8i hi4rocacbon v7 cJu trúc phân tB, tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng vàchU rõ nhDng 4i2m gi+ng nhau, khác nhau và cC nguyên nhân c/ a s1 gi+ng nhau, khácnhau4ó.

+ So sánh tính axit c/ a ancol, phenol, axit cacboxylic, và giDa các lo8i axit hDu c. :axit no, axit không no, axit th. m, axit có nhóm th( trong g+c.

+ So sánh tính baz. c/ a các lo8i amin v> i nhau, giDa amin v> i ammoniac.+ So sánh nhit 4F sôi, nhi t 4F nóng chCy c/ a các dTn xuJt c/ a hi4rocacbon.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



138

- Th,; ng xuyên luyn t? p khC n@ng v?n d$ng ki(n th5c 42 tìm hi2u bCn chJt các quátrình hóa h&c, Cnh h,: ng giDa các nguyên tB trong phân tB và giCi quy(t các vJn 47 th1ctiNn liên quan4(n ki(n th5c hóa hDu c. thông qua bài t? p nh?n th5c.

- SB d$ng tri t 42 các ph,. ng ti n tr 1c quan và ph,. ng ti n k X thu?t d,> i s1 tr - giúpc/ a CNTT42 giúp HS có4,- c nhRng bi2u t,- ng 4úng4Pn v7 cJu trúc các h- p chJt hDu

c. , c. ch( phCn 5ng qua 4ó mà rèn luyn t, duy khái quát, t, duy trìu t,- ng trongnghiên c5u các chJt hDu c. .

Nh, v?y sB d$ng ph,. ng pháp d8y h&c trong s1 ph+i h- p h- p lí v> i các ph,. ngti n tr 1c quan phát huy cao4F tính tích c1c nh?n th5c 4Fc l? p, sáng t8o cho HS là y(u t+ quan tr &ng nâng cao chJt l,- ng môn h&c.2.5.6 Gi ) ng d ' y ch ,4 ng 1' i c ,4 ng v $ hóa h 5 u c 4

2.5.6.1 M 7c tiêu c Ja ch ! ng

1.V $ ki n th + cBi>t

- Th( nào là h- p chJt hDu c. , hóa h&c hDu c. , nhDng 4Lc 4i2m c/ a chJt hDu c. .- Ph,. ng pháp nghiên c5u xác4Hnh công th5c phân tB, cJu trúc phân tB h- p chJt hDu

c. , cách bi2u thH và danh pháp c/ a chúng.- Các d8ng phCn 5ng hDu c. c. bCn: phCn 5ng th(, cFng h- p, tách, h/ y và 4Lc 4i2m

c/ a nó.HiAu

- CJu trúc phân tB h- p chJt hDu c. có quan h chLt ch_ v> i tính chJt v?t lí và tínhchJt hóa h&c c/ a nó.

- Nguyên nhân c/ a hi n t,- ng 4Gng 4 ng,4Gng phân.2. V $ k B n Fng

- GiCi thích tính chJt v?t lí, tính chJt c/ a các chJt hDu c. d1a vào cJu t8o phân tB vàcJu trúc hóa h&c c/ a chJt.

- GiCi bài toán l? p công th5c phân tB, công th5c cJu t8o c/ a h- p chJt hDu c. , g&i tênchúng.3. V $ thái 1? HS có lòng say mê khoa h&c, ph,. ng pháp nghiên c5u khCm phá tìm tòi, phát tri2n t,

duy phân tích t=ng h- p và có ý th5c v?n d$ng ki(n th5c trong giCi bài toán tìm côngth5c h- p chJt hDu c. .

2.5.6.2 M 5t sK * i< m c2n chú ý*ây là ch,. ng nghiên c5u m: 4Ku nhMm cung cJ p nhDng ki(n th5c ban 4Ku c.

bCn nhJt dùng làm ph,. ng ti n, c. s: lí thuy(t 42 nghiên c5u nhDng lo8i h- p chJt hDuc. c$ th2 : các ch,. ng sau.1. M; t s< ph23 ng pháp tách bi4t và tinh ch> hT p chEt hU u c3


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



139

Khi giCng d8y nFi dung này ta cKn cho HS hi2u 4,- c c. s: khoa h&c, d$ng c$ 4,- c dùng cho tQng ph,. ng pháp và5ng d$ng th1c tiNn c/ a chúng.

- Ph,. ng pháp ch, ng cJt d1a vào nhi t 4F sôi khác nhau c/ a các chJt lSng tan tronghan h- p. Trong th1c t( 4,- c sB d$ng trong cJt r ,- u, cJt tinh dKu.

- Ph,. ng pháp chi(t d1a vào4F tan khác nhau trong n,> c hoLc trong các dung môi

khác nhau c/ a các chJt lSng, r Pn. D$ng c$ th,; ng dùng là phNu chi(t 42 tách các chJtlSng không tan vào nhau.

- Ph,. ng pháp k (t tinh d1a váo4F tan khác nhau c/ a các chJt r Pn theo nhit 4F.TQ các nFi dung ki(n th5c này cKn cho HS v?n d$ng vào vic giCi bài t? p tách

chJt hDu c. tránh thói quen c/ a HS th,; ng sB d$ng phCn 5ng hóa h&c 42 tách bi t chúngr Jt ph5c t8 p mLc dù th1c t( chU cKn sB d$ng ph,. ng pháp ch, ng cJt, chi(t 4. n giCn h. nnhi7u.2. SP phân loQi hT p chEt hU u c3

GV cKn cho HS bi(t 4,- c c. s: phân lo8i d1a vào thành phKn phân tB c/ a chJthDu c. và hi2u các khái nim hi4rocacbon, dTn xuJt c/ a hi4rocacbon và nhóm ch5c.

Khái ni m nhóm ch5c cKn 4,- c hi2u 4úng ngh X a c/ a chúng,4ó là nhóm nguyêntB gây ra nhDng phCn 5ng 4Lc tr , ng c/ a phân tB h- p chJt hDu c. và hi n nay IUPAC4ãchU rõ các liên k (t 4ôi, liên k (t ba giDa hai nguyên tB cacbon là nhóm ch5c c/ ahi4rocacbon không no.3. Danh pháp hT p chEt hU u c3

CKn cho HS bi(t 4,- c trong hóa hDu c. có sB d$ng tên thông th,; ng 4,- c 4Lttheo nguGn g+c tìm ra chúng.* i7u quan tr &ng HS phCi nPm 4,- c tên chJt hDu c. theo

h th+ng danh pháp IUPAC và danh pháp tên g+c – ch5c hoLc tên thay th( thì cRng 47ulJy tên m8ch cacbon chính làm xuJt phát4i2m cho cách g&i tên chJt. Danh pháp thay th( 4Lt chU s+ ngay tr ,> c nhóm ch5c theo qui4Hnh m> i c/ a IUPAC và4ã có s1 nhJt quángiDa khái ni m nhóm ch5c và danh pháp thay th(. Danh pháp này còn4,- c 4ánh giá làkhoa h&c, h- p lí, 4Cm bCo tính nhJt quán, logic, dN g&i tên các lo8i chJt hDu c. tQ côngth5c cJu t8o và ng,- c l8i cRng dN vi(t 4,- c công th5c cJu t8o c/ a chJt 4i tQ tên g&i c/ achúng.*ây cRng là danh pháp4,- c sB d$ng trong giCng d8y : các tr ,; ng THPT c/ anhi7u n,> c trên th( gi> i.

Khi rèn luyn k X n@ng 4&c tên chJt cKn yêu cKu HS thuFc 10 tên m8ch cacbon vàhi2u 4,- c cách phân tích tên h- p chJt thành các bF ph?n g+c, ch5c, m8ch chính, phKnth( m8ch chính, phKn 4Hnh ch5c.4. Phân tích nguyên t<

GV cKn t= ch5c các ho8t 4Fng h&c tâp 42 HS hi2u 4,- c m$c 4ích và nguyên tPcc/ a ph,. ng pháp phân tích4Hnh tính,4Hnh l,- ng và các thí nghim hóa h&c 4,- c ti(nhành trong các ph,. ng pháp này nhMm xác4Hnh thành phKn 4Hnh tính,4Hnh l,- ng các


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



140

chJt hDu c. . Qua 4ó giúp HS bi(t 4,- c các ph,. ng pháp nghiên c5u c. bCn sB d$ngtrong các phòng thí nghim hóa h&c 42 thi(t l? p công th5c phân tB h- p chJt vô c. vàhDu c. .5. Công thM c phân tF và công thM c I3 n gi$n nhEt

*ây là hai khái nim c. bCn cKn cho HS hi2u 4,- c ý ngh X a c/ a chúng, cC hai d8ng

công th5c này47u là công th5c th1c nghi m còn các d8ng công th5c khác nh, công th5ct=ng quát, công th5c nguyên… th1c chJt 47u thuFc hoLc công th5c phân tB hoLc côngth5c 4. n giCn nhJt.

Khi xác4Hnh qui trình thi(t l? p công th5c 4. n giCn nhJt, công th5c phân tB chJthDu c. tQ công th5c 4. n giCn nhJt cKn nêu rõ4ây là con4,; ng chung, t=ng quát nhJt ápd$ng cho các lo8i chJt hDu c. . Vi c xác4Hnh phân tB kh+i c/ a các chJt 4,- c ti(n hành bMng nhi7u ph,. ng pháp và mai ph,. ng pháp47u có ph8m vi áp d$ng và4F chính xácnhJt 4Hnh. CKn hình thành cho HS k X n@ng thi(t l? p công th5c 4. n giCn nhJt và côngth5c phân tB theo các b,> c xác4Hnh vì4ây là ph,. ng pháp c. bCn, 4úng v> i th1c t( hóah&c, 4,- c áp d$ng nhi7u trong vic giCi d8ng bài t? p l? p công th5c phân tB h- p chJt hDuc. .6. CEu trúc phân tF hT p chEt hU u c3

CKn t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p 42 HS hi2u 4,- c nhDng 4i2m chính c/ a thuy(tcJu t8o hóa h&c, các khái nim cJu t8o hóa h&c, cJu trúc hóa h&c và m+i quan h giDahai khái nim này.

CKn cho HS phân tích, so sánh42 hi2u 4,- c các khái nim 4Gng phân cJu t8o,4Gng phân nhóm ch5c, 4Gng phân m8ch cacbon,4Gng phân vH trí nhóm ch5c và 4Gng

phân l? p th2, làm rõ4,- c m+i quan h giDa 4Gng phân cJu t8o và 4Gng phân l? p th2, phân bi t 4,- c khái nim cJu t8o hóa h&c và cJu trúc hóa h&c.7. Ph$n M ng hU u c3

*ây là các ki(n th5c c. bCn nhJt 42 giúp HS nghiên c5u các phCn 5ng 4Lc tr , ngcho tQng lo8i h- p chJt hDu c. c$ th2. Ki(n th5c v7 s1 phân lo8i phCn 5ng hDu c. là c. s: 42 HS hi2u 4,. c bCn chJt c/ a phCn 5ng hDu c. (có s1 bi(n 4=i cJu trúc phân tB c/ acác chJt 4Ku),

Ki(n th5c v7 các ki2u phân cPt liên k (t cFng hóa tr H là nhDng ki(n th5c c. s: 42 HS hi2u 4,- c quá trình diNn bi(n c/ a phCn 5ng hóa h&c hDu c. . Khi t= ch5c ho8t 4Fngh&c t? p cho HS tìm hi2u 4Lc 4i2m c/ a s1 phân cPt 4Gng li, dH li, 4Lc tính chung c/ a cácti2u phân sinh ra tQ các quá trình này ta cKn cho HS phân bit g+c ankyl t1 do v> i “nhómankyl” và “g+c” nói chung. Các ki(n th5c này là c. s: 42 bi(t 4,- c c. ch( c/ a các d8ng phCn 5ng hDu c. c. bCn, các qui tPc chi ph+i các quá trình phCn 5ng 4ó, các sCn phYmt8o ra cRng nh, 4Lc 4i2m c/ a phCn 5ng hóa h&c hDu c. .


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



141

Nh, v?y ki(n th5c trong ch,. ng 48i c,. ng là ki(n th5c c. s: 42 HS v?n d$ngtrong nghiên c5u, d1 4oán, giCi thích, mô tC tính chJt các lo8i h- p chJt hDu c. c$ th2 nên GV giúp HS hi2u chính xác,4Ky 4/ nFi dung c/ a các khái nim c. bCn này.2.5.6.3 Nh 0 ng chú ý v % ph ! ng pháp gi 3ng d " y- Tích c1c sB d$ng s. 4G, tranh v_, mô hình, phKn m7n mô tC cJu trúc phân tB h- p chJt

hDu c. 42 HS dN thu nh?n ki(n th5c.- Tri t 42 khai thác ki(n th5c v7 cJu t8o nguyên tB, liên k (t hóa h&c, s1 lai hóa obitan

4ã h&c : l> p 1042 hình thành ki(n th5c v7 cJu t8o và cJu trúc phân tB h- p chJt hDu c. , phCn 5ng hóa h&c hDu c. .

- T@ng c,; ng rèn luyn k X n@ng sB d$ng danh pháp hóa h&c, giCi bài toán hóa h&c tìmcông th5c phân tB, công th5c cJu t8o h- p chJt hDu c. .

- T@ng c,; ng sB d$ng d8ng bài t? p tr Pc nghi m khách quan42 c/ ng c+ ki(n th5c rènluy n khC n@ng ghi nh> , chính xác hóa các khái nim và t, duy nhanh: HS.

2.5.7 Gi ) ng d ' y vÒ hi®rocacbonPhKn hi4rocacbon4,- c nghiên c5u ngay sau phKn 48i c,. ng v7 hóa hDu c. nên

nFi dung ki(n th5c v7 hi4rocacbon có ý ngh X a nh?n th5c và giáo d$c to l> n. Ki(n th5c v7 các hi4rocacbon là nhDng t, li u phong phú42 hình thành, phát tri2n khái nim cJu trúc phân tB hi4rocacbon, tính chJt 4Lc tr , ng 4,- c gây ra b: i nhóm ch5c trong phân tB hi4rocacbon không no, c. ch( c/ a các d8ng phCn 5ng hDu c. c. bCn và các qui lu?t chi ph+i nó. Các ki(n th5c v7 hi4rocacbon nh, thành phKn, cJu trúc phân tB, danh pháp,4Gng phân, tính chJt… 47u là c. s: 42 hình thành các qui lu?t nghiên c5u các h- p chJtdTn xuJt c/ a hi4rocacbon và ph,. ng pháp h&c t? p hóa h&c hDu c. cho HS.

Hi4rocacbon là nguyên liu c. bCn, xuJt phát 4i2m cho các qui trình4i7u ch(,t=ng h- p hDu c. quan tr &ng t8o ra các h- p chJt hDu c. ph5c t8 p h. n, có ý ngh X a th1ctiNn l> n lao. NguGn hi4rocacbon trong t1 nhiên l8i r Jt phong phú, có giá tr H 4+i v> i n7nkinh t( qu+c dân và là nguGn nguyên liu cho nhi7u ngành công nghi p hóa h&c.

Vì v?y khi giCng d8y phKn này ta cKn chú ý v7 ph,. ng pháp nhMm hình thành: HS nhDng ki(n th5c 4úng4Pn v7 lo8i h- p chJt hDu c. 4. n giCn ban4Ku và ph,. ng pháph&c t? p phKn hóa hDu c. . C$ th2 là:

- SB d$ng tri t 42 các ph,. ng ti n tr 1c quan, thí nghim hóa h&c là nguGn ki(n th5c42 t= ch5c cho HS tìm tòi, khám phá v7 4Lc 4i2m cJu trúc phân tB các lo8i hi4rocacbonvà m+i liên quan bin ch5ng giDa cJu trúc phân tB và tính chJt 4Lc tr , ng c/ a chúng.

- SB d$ng ph+i h- p các ph,. ng pháp d8y h&c tích c1c 42 t= ch5c ho8t 4Fng nh?nth5c cho HS bPt 4Ku tQ s1 phân tích4Lc 4i2m cJu trúc ph?n tB, d1 4oán tính chJt 4Lctr , ng, dùng thí nghim hoLc các t, li u th1c nghi m xác nh?n d1 4oán 4úng, nh?n xét,k (t lu?n v7 tính chJt c/ a các lo8i hi4rocacbon.*ây chính là con4,; ng hình thành choHS ph,. ng pháp t, duy, nghiên c5u, h&c t? p hóa h&c.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



142

- Khi t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p cho HS cKn sB d$ng tri t 42 ph,. ng pháp sosánh trong các bài d8y. So sánh giDa các hi4rocacbon cùng lo8i, giDa các lo8ihi4rocacbon42 tìm ra s1 gi+ng nhau, s1 khác nhau, nguyên nhân c/ a s1 gi+ng và khácnhau4ó. *Gng th; i qua4ó làm rõ4,- c m+i quan h cJu t8o và tính chJt c/ a các chJt vàm+i liên quan giDa các lo8i hi4rocacbon v> i nhau.

- GV cKn 4&c thêm các sách tham khCo 42 ch&n t, li u b= sung làm phong phú vàc? p nh?t ki(n th5c, t@ng h5ng thú h&c t? p cho HS. GV nên t= ch5c cho HS tham gia s, utKm t, li u, thông tin tQ các nguGn thông tin khác và t8o 4i7u ki n cho các em4,- c chias` các t, li u v7 hi4rocacbon qua bài d8y, ho8t 4Fng ngo8i khóa hoLc xây d1ng thànhcác 47 tài và t= ch5c cho các nhóm HS th1c hi n ngoài gi; h&c theo ph,. ng pháp d8yh&c theo các d1 án. Nh, v?y, GV cKn 4a d8ng hóa các ho8t 4Fng h&c t? p 42 HS tham giamFt cách tích c1c, ch/ 4Fng h. n.

Trong giCng d8y cKn chú ý4(n mFt s+ nFi dung m> i và khó c/ a ch,. ng trìnhtrong các ch,. ng c$ th2.

2.5.7.1 Gi 3ng d " y ch ! ng hi * rocacbon noI. MCc tiêu cJa ch23 ng

1. V $ ki n th + cBi>t

- CJu trúc và danh pháp c/ a ankan và xicloankan.- Tính chJt v?t lí, tính chJt hóa h&c c/ a ankan và xicloankan.- Ph,. ng pháp4i7u ch(, 5ng d$ng c/ a ankan và xicloankan.

HiAu

- Nguyên nhân tính t,. ng 4+i tr . v7 mLt hóa h&c c/ a các hi4rocacbon no là do cJut8o các phân tB hi4rocacbon no chU có các lien k (t l b7n.

- C. ch( phCn 5ng th( halogen vào phân tB ankan.2. V $ k B n Fng

- Vi(t ph,. ng trình phCn 5ng ch5ng minh tính chJt hóa h&c c/ a ankan và xicloankan.- G&i tên mFt s+ ankan, xicloankan làm c. s: cho vi c g&i tên các hi4rocacbon và dTn

xuJt hi4rocacbon sau này3. V $ thái 1?

- HS có ph,. ng pháp nghiên c5u chJt hDu c. trong mFt dãy4Gng 4 ng làm c. s: cho ph,. ng pháp nghiên c5u các dãy4Gng4 ng sau này.

- Rèn luyn khC n@ng suy lu?n, khái quát hóa trong h&c t? p.II. M; t s< I iAm cVn chú ý vO n; i dung

*ây là ch,. ng 4Ku tiên nghiên c5u v7 lo8i h- p chJt hDu c. c$ th2 nên GV cKnchú tr &ng giúp HS hi2u 4úng, chính xác các khái nim, các quá trình và hình thành ph,. ng pháp h&c t? p là c. s: cho vi c nghiên c5u các ch,. ng sau.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



143

Trong phân tB hi4rocacbon chU có các liên k (t 4. n C – C v> i m8ch cacbon h: làankan, m8ch cacbon vòng là xycloankan. CKn làm cho HS hi2u bCn chJt, 4Lc 4i2m liênk (t hóa h&c trong phân tB ankan và xycloankan42 làm c. s: cho s1 d1 4oán tính chJthóa h&c 4Lc tr , ng c/ a chúng. Khi sB d$ng mô hình42 nghiên c5u cJu trúc phân tB tacKn yêu cKu HS chU rõ s1 t,. ng 4Gng giDa mô hình r ang và mô hình4Lc trong mô tC cJu

trúc phân tB các chJt.CJu d8ng c/ a ankan (ch,. ng trình nâng cao) là mFt khái ni m khó nh, ng không

4Lt nó là khái nim tr &ng tâm chU yêu cKu HS nPm 4,- c các nhóm nguyên tB liên k (t v> inhau b: i liên k (t 4. n C – C có th2 t1 quay quanh tr $c liên k (t t8o ra vô s+ các cJu d8ngkhác nhau, có th2 chuy2n 4=i cho nhau và không th2 cô l? p riêng4,- c tQng d8ng cJud8ng xen k _ b7n h. n cJu d8ng che khuJt. Trên c. s: 4ó HS hi2u 4,- c cJu trúc khônggian c/ a ankan (các nguyên tB không cùng nMm trên mFt mLt ph ng, liên k (t C – C cóth2 quay t1 do).

Danh pháp c/ a ankan4,- c g&i theo IUPAC v> i ankan không phân nhánh và phân nhánh. CKn yêu cKu HS thuFc 10 ankan4Ku dãy và v?n d$ng tích c1c trong bàid8y, bài t? p 42 h& ghi nh> 4,- c vì4ây là k X n@ng quan tr &ng, làm c. s: cho vi c nghiênc5u danh pháp các lo8i h- p chJt sau4ó. Trong danh pháp cKn phân bi t rõ nhóm ankyl(CH3- , C2H5 -) và g+c ankyl (CH3

., C2H5.).

CKn hu> ng dTn HS quan tâm tính chJt v?t lí không kém tính chJt hóa h&c vì nócRng có tính quy(t 4Hnh 4(n khC n@ng 5ng d$ng c/ a chJt 4Gng th; i còn giúp h& có cáinhìn toàn din trong vic xem xét m+i quan h giDa tính chJt và 5ng d$ng c/ a chJt. HSth,; ng coi nhk nFi dung này nên khi v?n d$ng vào giCi bài t? p nh?n bi(t, tách các chJt

th,; ng không v?n d$ng ki(n th5c v7 tính chJt v?t lí mà chU t? p trung sB d$ng tính chJthóa h&c, làm ph5c t8 p hóa cách giCi. T= ch5c cho HS quan sát, nghiên c5u k X tQng cFttrong bCng th+ng kê hMng s+ v?t lí c/ a ankan, nh?n xét các s+ li u và t1 rút ra k (t lu?n v7 s1 bi(n 4=i các s+ li u 4ó theo chi7u t@ng c/ a s+ nguyên tB cacbon trong phân tB.

V7 phCn 5ng th( halogen v> i ch,. ng trình nâng cao cKn cho HS bi(t 4,- c c. ch( phCn 5ng, các b,> c trong quá trình phCn 5ng 42 lí giCi 4,- c vì sao phCn 5ng hDu c. xCyra ch?m, trong phCn 5ng th( clo c/ a metan nh, ng sCn phYm l8i có cC etan, cRng cKn làmrõ phCn 5ng clo hóa xCy ra m8nh h. n nên kém4Hnh h,> ng h. n phCn 5ng brom hóa. S1 khái quát hóa halogen, u tiên th( vào nguyên tB H liên k (t v> i cacbon b?c cao h. n chU 4úng v> i phCn 5ng brom hóa không4úng v> i clo hóa, v> i flo phCn 5ng quá mãnh litnên phân h/ y ankan thành C, H, còn iot thì không phCn 5ng v> i ankan khi chi(u sáng vìquá y(u.

Nghiên c5u phCn 5ng tách (gãy liên k (t C – C, C – H) ta cKn nhJn m8nh 4(n 4i7uki n phCn 5ng r Jt khPc nghi t (t0> 5000C, có xúc tác) và không có h,> ng , u tiên xác4Hnh nên phCn 5ng s_ t8o ra nhi7u sCn phYm khác nhau.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



144

V> i xicloankan, không cKn chú ý quá chi ti(t 4(n cJu trúc c/ a tJt cC cácxicloankan mà chU cKn cho HS bi(t r Mng tr Q propan ra các xicloankan khác47u không phCi là nhDng vòng phng, các xicloankan có vòng 3, 4 c8nh thì góc liên k (t giDa cácnguyên tB cacbon trong vòng này nhS h. n 109028, (góc c/ a nguyên tB cacbon: tr 8ngthái lai hóa sp3). S1 khác bi t v7 cJu trúc phân tB các xicloankan là nguyên nhân gây ra

tính chJt khác bi t c/ a xicloankan có vòng 3, 4 c8nh so v> i các xicloankan có vòng l> nh. n và các xicloankan có vòng 5 c8nh tr : lên (có tính chJt t,. ng t1 ankan). Nghiên c5u phCn 5ng cFng m: vòng c/ a xiclopropan và xiclobutan ta cKn l, u ý 4(n 4i7u ki n và tácnhân phCn 5ng42 HS thJy 4,- c s1 khác nhau giDa hai xicloankan này.

V7 4i7u ch( ankan, xicloankan cKn cho HS phân bit các khái nim 4i7u ch( vàchuy2n hóa,4i7u ch( trong phòng thí nghim và trong công nghi p.

V> i nFi dung5ng d$ng c/ a hi4rocacbon no cKn t= ch5c cho HS4&c và nh?n xét,làm rõ nhDng 5ng d$ng nào d1a ch/ y(u vào tính chJt v?t lí, nhDng 5ng d$ng nào ch/ y(u d1a vào tính chJt hóa h&c.

Khi hình thành ph,. ng pháp h&c t? p và nghiên c5u các lo8i h- p chJt hDu c. c$ th2 ta cKn l, u ý r Mng HS4,- c nghiên c5u 4Ky 4/ cC dãy 4Gng 4 ng ch5 không phCi chU nghiên c5u mFt chJt c$ th2 trong dãy4Gng 4 ng 4ó. Vì v?y khi lJy ví d$ cho các ph,. ng trình phCn 5ng ta cKn 4a d8ng hóa các chJt trong dãy4Gng 4 ng, 42 tránh vi cHS qui n8 p hay suy diNn sai trong quá trình nh?n th5c.

Ví d$ vi c thay th( h(t các nguyên tB H trong phân tB hi4rocacbon no chU th1c hi nt+t cho metan, etan, propan, v> i các4Gng4 ng khác cao h. n thì s_ xCy ra phCn 5ng phâncPt liên k (t C – C tr ,> c khi th( h(t các nguyên tB H trong phân tB. Nguyên nhân c/ a

hi n t,- ng này là doCnh h,: ng c/ a các nguyên tB clo 4ã có trong phân tB s_ làm phânc1c m8nh các liên k (t C– C so v> i liên k (t C – H còn l8i.

Khi nghiên c5u xicloankan cKn so sánh v> i ankan v7 thành phKn, công th5cchung, cJu trúc phân tB tính chJt…giúp HS hi2u 4,- c vì sao ankan và xicloankan47ux( p vào lo8i hi4rocacbon no, m+i liên h chuy2n hóa giDa chúng

2.5.7.2 Gi 3ng d " y ch ! ng Anken – Anka * ien – Ankin NFi dung c/ a ch,. ng so v> i ch,. ng trình cR có b= sung thêm nFi dung khái nim

tecpen, phKn cao su trong ch,. ng trình cR 4,- c chuy2n lên ch,. ng trình l> p 12 (trongch,. ng polime). Các nFi dung ki(n th5c v7 tQng lo8i hi4rocacbon không no v> i ch,. ngtrình nâng cao có4i sâu h. n v7 c. ch(, 4i7u ki n và h,> ng c/ a phCn 5ng cFng h- p.I. MCc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + cBi>t

- CJu trúc electron c/ a liên k (t 4ôi, liên k (t ba và liên k (t 4ôi liên h- p trong phân tB các lo8i hi4rocacbon không no t,. ng5ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



145

- *Gng phân, danh pháp và tính chJt c/ a anken, anka4ien và ankin.- Ph,. ng pháp4i7u ch(, 5ng d$ng c/ a anken, anka4ien, ankin.- Khái nim tecpen (ch,. ng trình nâng cao).

HiAu- Nguyên nhân tính không no c/ a các hi4rocacbon không no.

- Các hi4rocacbon không no có nhi7u 4Gng phân h. n hi4rocacbon no vì ngoài4Gng phân m8ch cacbon còn có4Gng phân vH trí liên k (t bFi.

- Qui tPc cFng Mac- c+ p- nhi- c+ p.2. V $ k B n Fng

- Vi(t các ph,. ng trình phCn 5ng ch5ng minh tính chJt hóa h&c c/ a anken, anka4ien,ankin.

- GiCi thích khC n@ng phCn 5ng c/ a các hi4rocacbon không no.- L1a ch&n sCn phYm chính trong các phCn 5ng cFng theo qui tPc Mac-côp-nhi-côp.

3. V $ thái 1? HS thJy 4,- c 5ng d$ng c/ a sCn phYm trùng h- p trong4; i s+ng sCn xuJt và ý

ngh X a tKm quan tr &ng c/ a các chJt hDu c. , ngành hóa h&c hDu c. v> i n7n kinh t( mà cóh5ng thú h&c t? p, quy(t tâm chi(m l X nh ki(n th5c.I. M; t s< n; i dung khó và quan tr?ng1. Gi3ng d " y v% Anken

Phân tích cJu trúc phân tB cKn cho HS quan sát mô hình nh?n xét trung tâm phCn5ng là liên k (t 4ôi C = C trong4ó có mFt liên k (t m kém b7n dN 45t ra t8o 4i7u ki nthành liên k (t l v> i các nguyên tB khác.

CKn chú ý4i7u ki n 42 anken có4Gng phân cis, trans và chú ý4(n m8ch chínhc/ a anken42 xác4Hnh d8ng 4Gng phân cis, trans.

Nghiên c5u phCn 5ng cFng halogen vào n+i 4ôi c/ a anken cKn l, u ý 4(n tr 8ngthái các halogen tham gia phCn 5ng nhJt là v> i brom, khi nói dung dHch brom thì cKnhi2u không chU là dung dHch brom trong n,> c mà còn có dung dHch brom trong dung môihDu c. nh, CCl4. N(u anken phCn 5ng v> i dung dHch brom trong CCl4 thì sCn phYm phCn 5ng cFng t8o dTn xuJt 4i brom không màu, còn v> i dung dHch n,> c brom thì ngoàisCn phYm 4i brom còn có sCn phYm ph$ là R – CHBr – CH2OH và ngoài phCn 5ng cFngcòn có phCn 5ng oxi hóa.

PhCn 5ng cFng axit và n,> c vào anken trong ch,. ng trình nâng cao có mô tC c$ th2 c. ch( phCn 5ng vì v?y khi mô tC c. ch( cKn chú ý phân tB H – A bH phân cPt dH li, phKn mang4i n d,. ng H+ tJn công tr ,> c t8o cacbocation và A- bH tách ra, cacbocation4,- c t8o ra không b7n s_ k (t h- p ngay v> i A- t8o sCn phYm. TQ s. 4G phCn 5ng, sCn phYm chính ph$ t+ ch5c cho HS nh?n xét rút ra h,> ng phCn 5ng và4i 4(n qui tPc Mac-côp-nhi-côp.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



148

- Sáu obitan p c/ a 6 nguyên tB C xen ph/ bên v> i nhau tao thành obitan pi chung chocC vòng benzen.

- Sáu nguyên tB C trong phân tB benzen t8o thành mFt l$c giác47u, cC 6 nguyên tB Cvà 6 nguyên tB H cùng nMm trên mFt mLt ph ng.

V> i các phCn 5ng th( cKn chú ý4(n tr 8ng thái chJt tham gia phCn 5ng (brom

khan, HNO3 4Lc b+c khói, H2SO4 4?m 4Lc…),4i7u ki n phCn 5ng,Cnh h,: ng c/ a nhómth(, c/ a nhân th. m t> i m5c 4F phCn 5ng và h,> ng phCn 5ng.

PhCn 5ng nitro hóa benzen cKn h,> ng HS chú ý4(n vai trò c/ a H2SO4 4Lc là t8ora tác nhân phCn 5ng (NO2

+) 42 tránh s1 hi2u lKm là dùng H2SO4 4Lc 42 tách n,> c trong phCn 5ng. Quan nim này là không4úng vì :

- PhCn 5ng nitro hóa không phCi là phCn 5ng thu?n nghHch, sCn phYm nitro hóa(nitrobenzen) không tác d$ng 4,- c v> i n,> c.

- N(u nh, H2SO4 4Lc dùng42 hút n,> c thì khi thay nó bMng mFt chJt hút n,> c m8nhnh, P2O5 cho vào han h- p phCn 5ng thì không thJy phCn 5ng có thay4=i 4áng k 2.

Nh, v?y thông qua ki(n th5c v7 c. ch( phCn 5ng s_ giúp HS hi2u 4,- c vai tròH2SO4 là tác d$ng v> i HNO3 42 t8o ra tác nhân electrophin r Jt ho8t 4Fng là ion NO2

+, s1 có mLt c/ a ion này4ã 4,- c xác nh?n bMng các k (t quC nghiên c5u hàn nghim và quang ph= c/ a han h- p H2SO4 4Lc và HNO3 4Lc.

PhCn 5ng oxi hóa c/ a ankyl benzen4,- c 4,a thêm vào bài h&c nhMm gi> i thi uki(n th5c m> i 4ó là quá trình oxi hóa ankyl benzen b: i dung dHch KMnO4 khi4un nóngt8o ra axit benzoic.*Gng th; i ki(n th5c này còn là dTn ch5ng 42 ch5ng minh cho nh?nxét v7 tính b7n vDng c/ a vòng th. m trong ch,. ng trình cR không47 c? p 4(n.2. Gi3ng d " y v% stiren

Cho HS quan sát công th5c cJu t8o phân tB stiren, cKn yêu cKu h& nh?n xét phântB stiren có vòng benzen liên k (t v> i nhóm vinyl (CH2 = CH -). TQ 4ó d1 4oán tính chJthóa h&c c/ a stiren : có tính chJt 4Lc tr , ng c/ a anken (vì có 1 liên k (t 4ôi CH2 = CH -) vàtính chJt c/ a aren (có vòng benzen).

*2 giúp HS hi2u 4,- c khái nim phCn 5ng trùng h- p stiren và phCn 5ng 4Gngtrùng h- p stiren v> i buta4ien, cKn t= ch5c cho HS so sánh, nh?n xét v7 các ti2u phântham gia phCn 5ng và hai4Hnh ngh X a c/ a chúng.

PhCn 5ng oxi hóa stiren4,- c mô tC bMng s1 mJt màu c/ a dung dHch KMnO4 ta cóth2 cho HS so sánh v> i phCn 5ng c/ a etilen làm mJt màu dung dHch KMnO4, stiren bH oxi hóa: nhóm vinyl còn vòng benzen vTn giD nguyên.

PhCn 5ng th( vào nhân th. m không4,- c mô tC trong bài h&c nh, ng 4,- c v?nd$ng trong vic giCi bài t? p trong sách giáo khoa.3. Gi3ng d " y v% naphtalen


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



149

Nghiên c5u cJu trúc phân tB naphtalen, GV cKn nêu công th5c cJu t8o, các kíhi u vH trí trên công th5c cJu t8o và chU rõ khC n@ng phCn 5ng c/ a các nguyên tB H : cácvH trí n hoLc o là nh, nhau.

- V> i phCn 5ng th( c/ a naphtalen: GV nêu vH trí , u tiên và cho HS vi(t ph,. ng trìnhhóa h&c.

- V> i phCn 5ng cFng thì g- i ý 42 HS vi(t ph,. ng trình phCn 5ng theo hai m5c.- V> i phCn 5ng oxi hóa, GV vi(t s. 4G phCn 5ng và chú ý4(n 4i7u ki n c/ a phCn

5ng. Nh, v?y thông qua hai aren giúp cho HS thJy 4,- c mFt s+ d8ng aren có nhi7u

5ng dung trong th1c t( và thông qua tính chJt c/ a chúng mà có ki(n th5c v7 tính 4ad8ng c/ a các lo8i h- p chJt hDu c. .4. Gi3ng d " y v% ngu Ln hi* rocacbon thiên nhiên

NFi dung4ã chú tr &ng nhi7u h. n v7 ch( bi(n dKu mS nhMm giúp HS thJy 4,- ctKm quan tr &ng c/ a ngành hóa dKu 4+i v> i n7n kinh t( qu+c dân. Vì v?y GV cKn sB d$ngs. 4G d$ng c$ ch, ng cJt phân4o8n trong phòng thí nghim, s. 4G ch, ng cJt ch( hóa và5ng d$ng c/ a dKu mS 42 giCi thích các phân4o8n ch( hóa dKu mS, 4Gng th; i cKn giúpHS hi2u 4,- c m$c 4ích c/ a các quá trình ch, ng cJt d,> i áp suJt thJ p, áp suJt cao42 thu4,- c các sCn phYm khác nhau.

Ch( bi(n dKu mS là các ph,. ng pháp quan tr &ng c/ a ngành công nghi p hóadKu.Thông qua các ph,. ng trình phCn 5ng HS nh?n xét rút ra khái nim, nFi dung c/ acác ph,. ng pháp rifominh và cr @ckinh dKu mS 4Gng th; i HS cRng cKn hi2u 4,- c ý ngh X ac/ a tQng ph,. ng pháp và s1 khác nhau giDa chúng.

V> i nFi dung này GV có th2 t= ch5c cho HS ho8t 4Fng 4Fc l? p hoLc sB d$ng ph,. ng pháp d8y h&c theo d1 án. NFi dung bài d8y 4,- c phân chia thành các47 tài nhS và phân chia cho các nhóm HS thCo lu?n xây d1ng 47 án, nghiên c5u tri2n khai và báocáo k (t quC. Các nhóm HS s_ ti(n hành thu th? p thêm các t, li u tQ các nguGn thông tinkhác nhau và sCn phYm c/ a ho8t 4Fng nghiên c5u c/ a các nhóm là các báo cáo, báot,; ng có tranhCnh, s+ li u minh h&a cho các chuyên47. *ây là PPDH có hiu quC trongvi c rèn luyn khC n@ng làm vic 4Fc l? p và ph+i h- p trong nhóm, nâng cao h5ng thúh&c t? p và nghiên c5u khoa h&c cho HS.

2.5.7.4 Th M c hành thi ( t k ( giáo án d " y h. cBài : ANKIN (ban c. bCn)I. MWC TIÊUBi>t

- Khái nim v7 ankin: công th5c chung,4Lc 4i2m cJu t8o, 4Gng 4 ng, 4Gng phân vàdanh pháp.

- Tính chJt hóa h&c c/ a ankin và5ng d$ng quan tr &ng c/ a axetilen


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



150

HiAu : Vì sao cùng là ankin nh, ng ank-1-in l8i có phCn 5ng th( nguyên tB H c/ a li n k (t ba b: i nguyên tB kim lo8i.K 8 nNng

- Vi(t 4,- c các ph,. ng trình hóa h&c th2 hi n tính chJt hóa h&c c/ a ankin.- GiCi 4,- c mFt s+ bài t? p nh?n bi(t.

- GiCi thích4,- c c. s: dùng axetilen ch( t8o 4èn xì.II. CHUYN B[

- Mô hình phân tB axetilen.- D$ng c$: d$ng c$ 4i7u ch( axetilen (bình4i7u ch( chJt khí tQ chJt r Pn và chJt

lSng),+ng nghi m, giá+ng nghi m, cL p +ng nghi m, +ng dTn khí.- Hóa chJt: CaC2, H2O, dd AgNO3, dd NH3, dd KMnO4 - ChuYn bH phi(u h&c t? p :

Phi>u h?c t p s< 1TQ công th5c axetilen chJt 4Ku tiên c/ a dãy4Gng 4 ng ankin và khái nim 4Gng

4 ng hãy:1. Vi(t công th5c cJu t8o c/ a axetilen và4Gng 4 ng ti( p theo c/ a ankin C3H4, C4H6,

C5H8.2. Nh?n xét4Lc 4i2m cJu t8o phân tB ankin.3. Vi(t công th5c chung c/ a ankin và so sánh v> i công th5c chung c/ a anka4ien.

Phi>u h?c t p s< 2Quan sát tên IUPAC c/ a các ankin trong bCng 7.2 SGK và cho bi(t:

1. Qui tPc g&i tên ankin theo IUPAC.

2. V?n d$ng g&i tên các ankin4Gng phân c/ a C4H6 và C5H8 4ã vi(t : trên.

HS : Xem l8i phCn 5ng cFng c/ a anken và qui tPc cFng Mac-côp- nhi- c+ p.III. PH&' NG PHÁP D( Y H* C

- *àm tho8i g- i m: và k (t h- p sB d$ng mô hình, thí nghim hóa h&c- HS làm vic 4Fc l? p v> i sách giáo khoa.

IV.THI] T K ] CÁC HO( T @`NG D( Y H* CVào bài: GV nêu m$c tiêu c/ a bài h&c

HoQt I; ng cJa GV HoQt I; ng cJa HSHoQt I; ng 1:- GV sB d$ng phi(u h&c t? p s+ 1,h,> ng dTn HS tr C l; i 3 nFi dungtrong phi(u.Chú ý: công th5c chung c/ aankin gi+ng công th5c chung c/ a

I. *Gng 4 ng,4Gng phân và danh pháp1. *Gng4 ngTr C l; i các yêu cKu trong phi(u h&c t? p:- Ankin là nhDng hi4rocacbon m8ch h: có 1

liên k (t ba - CpC- trong phân tB.- Công th5c chung: CnH2n – 2 (ne2)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



151

anka4ien nh, ng khác v7 4i7uki n c/ a n.- GV yêu cKu HS vi(t 4Gng phân ankin c/ a C4H6 , C5H8 và phân lo8i 4Gng phân

- GV sB d$ng phi(u h&c tâp s+ 2và h,> ng dTn HS 4&c SGK,nh?n xét qui tPc g&i têntheoIUPAC, GV chUnh lí.

-Yêu cKu HS v?n d$ng g&i têncác

4Gng phân ankin

4ã vi

(t.

- GV thông báo cách g&i tênthông th,; ng c/ a ankin

HoQt I; ng 2:- GV yêu cKu HS 4&c SGK vàquan sát bCng 7.2 SGK và nh?n

xét:- Qui lu?t bi(n 4=i t0nc, t0s, kh+il,. ng riêng.- Tính tan trong n,> c.

HoQt I; ng 3:GV nêu vJn 47 :- So sánh4Lc 4i2m cJu t8o c/ aanken, ankin.- D1 4oán tính chJt hóa h&c c/ aankin và so v> i anken.GV chUnh lí và b= sung :Các ank-1-in còn có phCn 5ngth( nguyên tB H c/ a liên k (t ba bMng nguyên tB kim lo8i.

2. *Gng phânVi(t các4Gng phân c/ a C4H6, C5H8. Nh?n xét: Ankin có các4Gng phân:

- *Gng phân vH trí liªn kÕt ba- *Gng phân m8ch cacbon.

3. Danh phápHS nêu qui tPc g&i tên ankin theo IUPAC:- Tên ankan t,. ng 5ng,4=i 4uôi an→ in- TQ C4H6 cKn thêm vH trí nguyên tB C bPt 4Kuliên k (t ba- M8ch C4,- c 4ánh s+ tQ phía gKn liên k (t ba

h. n+ Tên thông th,; ng c/ a ankin:Tên g+c ankyl liên k (t v> i nguyên tB C c/ a lk ba+ axetilen.Ankin có lien k (t ba : 4Ku m8ch(d8ng R-CpCH)4,- c g&i là các ank-1-in

II. Tính chEt v t lí

*&c SGK, quan sát bCng 7.2, nh?n xét:Các ankin có:- t0s, kh+i l,- ng riêng t@ng dKn theo chi7u t@ngc/ a phân tB kh+i.- Không tan trong n,> c và nhk h. n n,> c(gi+ng ankan và anken)III.Tính chEt hóa h?cSo sánh và d1 4oán:-

*7u có liên k

(tm kém b

7n, d

N b

H phân c

Pt nên

47u tham gia phCn 5ng cFng- S+ l,- ng liên k (t m trong ankin nhi7u h. nanken nên tU l phCn 5ng c/ a ankin v> i các tácnhân cFng là 1:1và 1:2.- Cùng tham gia phCn 5ng oxi hóa.- Các ank-1-in có phCn 5ng th(, trùng h- p.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



152

- GV h,> ng dTn HS vi(t phCn5ng cFng c/ a Ankin (propin) v> icác tác nhân H2, X2, HX và nh?nxét v7 4i7u ki n, sCn phYm phCn

5ng

GV h,> ng HS chú ý :- PhCn 5ng theo 2 giai4o8n liênti( p.- Tuân theo qui tPc cFng Mac-côp-nhi-c+ p.- Tùy theo

4i7u ki n mà ph

Cn

5ng có th2 dQng : giai 4o8n 1hay ti( p t$c giai4o8n 2

HoQt I; ng 4 : - GV ti(n hành thí nghim 4i7uch( C2H2 và s$c vào dd AgNO3 trong dd NH3.-Yêu cKu HS quan sát và nh?nxét hi n t,- ng.- GV vi(t ph,. ng trình hóa h&c,giCi thích.

- GV h,> ng dTn HS làm bài t? p1(b) SGK và nh?n xét v7 5ngd$ng c/ a tính chJt này.HoQt I; ng 5:

1. Ph 3n : ng c 5ngVi(t p, cFng c/ a propin v> i H2, HCl, Br 2. Nh?n xét:a) CFng H2: f t0 cao, xúc tác Ni- CFng H2 t8o anken và cFng ti( p t8o ankan

- f t0 cao, xúc tác Pd và PbCO3 thì : AnkinFng H2 chU t8o thành anken.PhCn 5ng dùng42 4i7u ch( anken tQ ankin. b) CFng Br 2, Cl2.PhCn 5ng cFng theo 2 giai4o8n liên ti( p.c) CFng HX (X là OH, Cl, Br, CH3COO…)Có xúc tác thích h- p, ankin cFng lKn l,- t tQng phân tB HX hoLc chU cFng 1 phân tB HX theoqui t

Pc Mac-c

+ p-nhi-c

+ p.

Ví d$ : t0cao và H+ thì :CHpCH + HCl→ CH2=CHCl (vinyl clorua) CH2=CHCl+ HCl→ CH3- CHCl2 (1,1-4icloetan)f 150-2000C có dd HgCl2 thì:CHpCH + HCl→ CH2=CHCld) PhCn 5ng 4ime hóa và trime hóa

CHpCH + CHpCH0t ,xt → CHpCH-CH=CH2

3CHpCH0600 C, C

→ C6H6 2. Ph 3n : ng th ( H c Ja ank-1-in b N ng ionAg +

Quan sát thí nghim và nh?n xét :- Có k (t t/ a vàng nh8t- Ph,. ng trình hóa h&c:CHpCH + 2AgNO3+ 2NH3→ AgCpCAg↓ + 2NH4 NO3 Nh?n xét:- Nguyên tB H liên k (t tr 1c ti( p v> i ng/tB C c/alien k (t ba có tính linh4Fng cao h. n các ng/tB H khác nên có th2 bH thay th( bMng ion kim lo8i- Dùng phCn 5ng ank-1-in v> i AgNO3/ dd NH3 42 phân bi t Ank-1-in v> i các ankin khác.

3. Ph 3n : ng oxi hóa


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



153

-GV h,> ng dTn HS vi(t pthh phCn 5ng cháy và tr C l; i:- Vì sao C2H2 cháy trong O2 cót0=30000C?- h ng d$ng c/ a p., cháy c/ a

C2H2?- GV thí nghim cho C2H2 quadd KMnO4, yêu cKu HS nh?n xéthi n t,- ng.Tùy4+i t,- ng HS mà GV h,> ngdTn HS vi(t ptp, oxi hóa khônghoàn toàn.HoQt I; ng 6:- GV h

,> ng d

Tn HS vi

(t pthh

4i7u ch( C2H2 trong PTN vàtrong CN.

-GV yêu cKu HS4&c SGK và tr C l; i:+Vì sao C2H2 4,- c dùng làmnhiên li u.+ C2H2 dùng làm nguyên liu 42 sCn xuJt nhDng chJt nào? PthhxCy ra?* i7u ki n c/ a phCn 5ng?HoQt I; ng 7: C/ ng c+ bài h&cGV yêu cKu HS so sánh ankenvà ankin v7 cJu t8o phân tB vàtính chJt hóa h&c.

-H,> ng dTn HS làm bài t? p 3SGK.- GV nh?n xét bài làm c/ a HS, b= sung và giao bài t? p v7 nhà.

a. PhCn 5ng cháy-Vi(t ptp, cháy c/ a ankin và axetilen. Nh?n xét:C2H2 có hàm l,- ng C cao nên cháy trong O2 cónhi t 4F cao, dùng làm4èn xì hàn, cPt kim lo8i.

b. PhCn 5ng oxi hóa không hoàn toàn Nh?n xét:- Dung dHch KMnO4 mJt màu.- Gi+ng anken, ankin cRng bH KMnO4 oxi hóa

IV. a ng dCng – I iOu ch> 1. Ei% u ch ( - Vi

(t ph

,. ng trình hóa h

&c

4i7u ch

( C

2H

2

trong PTN tQ CaC2, H2O.- * i7u ch( C2H2 trong công nghi p tQ CH4.2. O ng d 7ngHS4&c SGK và nh?n xét:- Dùng C2H2 làm nhiên liu vì khi cháy tSanhi7u nhi t.- Dùng C2H2 làm nguyên liu 4i7u ch( các chJtcho t=ng h- p hDu c. , 4i7u ch( dTn xuJt anken

làm monome4i7u ch( polime.

So sánh s1 gi+ng nhau và khác nhau trong cJut8o phân tB c/ a anken và ankin.- Nh?n xét s1 gi+ng nhau và khác nhau v7 tínhchJt hóa h&c c/ a anken và ankin.- K (t lu?n v7 m+i liên quan giDa cJu t8o phân

tB và tính chJt c/ a 2 lo8i hi4rocacbon.- V?n d$ng làm bài t? p 3 SGK

2.5.8 Ph ,4 ng pháp d ' y h . c c¸c hîp chÊt cã nhãm chøc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



154

Khi phân tích4Lc 4i2m cJu t8o phân tB các dTn xuJt hi4rocacbon cKn chú ýh,> ng HS quan sát nh?n xét 4Ky 4/ v7 4Lc 4i2m cJu t8o c/ a cC hai thành phKn: g+chi4rocacbon và phKn nhóm ch5c. V7 phKn nhóm ch5c ta cKn chú ý4(n thành phKn c/ anhóm ch5c, s+ l,- ng, 4@c 4i2m các liên k (t trong nhóm ch5c và s1 phân b+ các nhómch5c trong phân tB h- p chJt hDu c. .

Các dTn xuJt c/ a hi4rocacbon4,- c nghiên c5u trong ch,. ng trình hóa h&cTHPT bao gGm các dTn xuJt c/ a hi4rocacbon có ch5a các nguyên t+ halogen, oxi, nit. .Các nguyên t+ này47u có4F âm 4i n l> n h. n cacbon s_ gây ra s1 phân c1c các liên k (ttrong phân tB do s1 chênh l ch m?t 4F electron. Trong ch,. ng trình m> i có nghiên c5uthêm dTn xuJt halogen, xeton và có s1 cJu trúc l8i nFi dung c/ a mFt s+ ch,. ng cho h- plí h. n.

2.5.8.1 Gi 3ng d " y ch ! ng d Q n xu9 t Halogen – Ancol – PhenolI. MCc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + cBi>t

- Tính chJt v?t lí, 5ng d$ng c/ a dTn xuJt halogen, ancol, phenol.- Ti(n hành mFt s+ thí nghi m nghiên c5u tính chJt c/ a các dTn xuJt này nh, th/ y

phân dTn xuJt halogen, glixerol v> i Cu(OH)2, phenol v> i dung dHch n,> c brom.- V?n d$ng qui tPc Zai-xép, Mac-côp-nhi-côp.

HiAu- *Hnh ngh X a, phân lo8i, danh pháp, cJu trúc phân tB c/ a dTn xuJt halogen, ancol,

phenol.

- Liên k (t hi4ro liên phân tB.- qnh h,: ng qua l8i giDa các nhóm nguyên tB trong phân tB.- Tính chJt hóa h&c, ph,. ng pháp4i7u ch( c/ a dTn xuJt halogen, ancol, phenol.

2. V $ k B n Fng- Phân tích4Lc 4i2m cJu t8o phân tB 42 suy lu?n, d1 4oán tính chJt các dTn xuJt

halogen, ancol, phenol.- *&c tên các dTn xuJt 4i tQ công th5c cJu tao và ng,- c l8i.- Vi(t 4úng các ph,. ng trình phCn 5ng th(, tách, oxi hóa.- GiCi các d8ng bài t? p hóa h&c có liên quan4(n nFi dung ki(n th5c trong ch,. ng.

3. V $ thái 1? HS cCm nh?n 4,- c m+i quan h bi n ch5ng giDa cJu t8o phân tB và tính chJt các

chJt, Cnh h,: ng qua l8i giDa các nguyên tB trong phân tB và có cái nhìn4úng 4Pn v7 tính chJt hai mLt v7 l- i ích và tính4Fc h8i c/ a các dTn xuJt c/ a hi4rocacbon, có ý th5c4úng 4Pn trong vic sB d$ng chúng ph$c v$ cuFc s+ng con ng,; i mFt cách an toàn và bCo v môi tr ,; ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



155

II. M; t s< n; i dung mK i và khó1. Gi3ng d " y v% DQ n xu9 t halogen

DTn xuJt halogen có nhi7u 5ng d$ng trong th1c tiNn sCn xuJt, v?t li u hóa h&c,nông d,- c, d,- c phYm và còn là nhDng h- p chJt trung gian trong s1 chuy2n hóa tQ hi4rocacbon thành các dTn xuJt hi4rocacbon khác. Khi t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? pcho HS cKn chú ý4(n mFt s+ nFi dung sau:

Phân lo8i : h,> ng HS nh?n xét phân tB dTn xuJt halogen gGm hai phKn: g+chi4rocacbon (có th2 no, không no, th. m) và halogen (có th2 là F, Cl, Br, I). D1a vào s1 thay 4=i c/ a g+c hi4rocacbon và halogen trong phân tB có th2 phân lo8i theo g+chi4rocacbon, theo halogen, theo b?c c/ a dTn xuJt halogen.

Nghiên c5u tính chJt hóa h&c c/ a dTn xuJt halogen ta cKn t= ch5c cho HS nh?nxét (hoLc GV thông báo) v7 4Lc 4i2m cJu t8o phân tB, tQ 4ó suy ra nhDng tính chJt c. bCn c/ a chúng. Khi phân tích cJu trúc phân tB dTn xuJt halogen cKn chú ý4(n liên k (tcacbon v> i halogen là liên k (t phân c1c (do 4F âm 4i n c/ a halogen47u l> n h. ncacbon), halogen mang mFt phKn 4i n tích âm, còn cacbon mang mFt phKn 4i n tíchd,. ng, vì v?y chúng có th2 tham gia phCn 5ng th( nguyên tB halogen bMng nhóm –OH, phCn 5ng tách hi4ro halogenua và phCn 5ng v> i magie.

PhCn 5ng th( nguyên tB halogen bMng nhóm –OH c/ a các dTn xuJt ankylhalogenua, anlyl halogenua, phenyl halogenua cKn h,> ng HS chú ý4(n 4i7u ki n phCn5ng, tQ 4ó mà xem xét khC n@ng th( nguyên tB halogen bMng nhóm –OH: tQng lo8i dTnxuJt halogen này. Các phCn 5ng này cRng là c. s: 42 nh?n ra các lo8i dTn xuJt halogenvà ch5ng minh m+i quan h Cnh h,: ng qua l8i giDa các g+c hi4rocacbon khác nhau4(nkhC n@ng th( c/ a nhóm ch5c (halogen) trong phân tB.

C. ch( phCn 5ng th( chí cKn trình bày s. l1. c v7 c. ch( th( ion do s1 phân cPt dH li c/ a liên k (t phân c1c C – X trong dTn xuJt halogen no b?c III d,> i tác d$ng c/ a dungmôi phân c1c. *Gng th; i cKn nhJn m8nh là tùy thuFc vào bCn chJt c/ a dTn xuJt halogenvà 4i7u ki n ti(n hành phCn 5ng mà s1 th( nguyên tB halogen có th2 xCy ra theo nhDngc. ch( khác nhau. Ta có th2 so sánh v> i phCn 5ng th( halogen c/ a hi4rocacbon no42 HScó nhDng nét khái quát v7 phCn 5ng th( trong hóa hDu c. . Trong phCn 5ng có th2 th( nguyên tB hoLc nhóm nguyên tB, c. ch( phCn 5ng có th2 : d8ng th( g+c hoLc th( ion tùythuFc vào4i7u ki n phCn 5ng, bCn chJt c/ a nguyên tB bH thay th( và tác nhân.

Khi nghiên c5u phCn 5ng tách hi4ro halogenua ta cKn h,> ng HS chú ý4(n 4i7uki n c/ a phCn 5ng (4un dTn xuJt halogen, KOH trong ancol)42 tránh nhKm lTn v> i phCn5ng th/ y phân dTn xuJt halogen trong môi tr ,; ng ki7m. GV thông báo sCn phYm chính ph$ trong phCn 5ng tách42 HS rút ra k (t lu?n v7 h,> ng tách và4i 4(n qui tPc Zai-xépvà v?n d$ng vào phCn 5ng tách c/ a các dTn xuJt halogen khác nhau42 HS nPm 4,- c nFi


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



156

dung c/ a qui tPc. Ta cRng có th2 liên h v> i phCn 5ng tách c/ a hi4rocacbon no v7 4i7uki n, sCn phYm, h,> ng phCn 5ng.

PhCn 5ng v> i magie, GV có th2 ti(n hành thí nghim bi2u diNn, HS nh?n xét vàcKn giúp HS hi2u khái nim v7 h- p chJt c. kim RMgX.*ây là lo8i h- p chJt hDu c. không có trong phKn phân lo8i h- p chJt hDu c. mà HS4ã bi(t nên GV có th2 cung cJ pthêm mFt s+ t, li u ngPn g&n v7 tKm quan tr &ng c/ a lo8i h- p chJt này và ng,; i tìm ranó là nhà bác h&c Pháp Victor Grignard (1871 – 1935)4ã nh?n giCi Nobel v7 hóa h&cn@m 1912. MFt trong tính chJt quan trong c/ a lo8i chJt này 4,- c 5ng d$ng trong t=ngh- p hDu c. là bH phân tích ngay khi có n,> c theo phCn 5ng:

2 RMgX + 2 H2O → 2 RH + MgX2 + Mg(OH)2 V7 5ng d$ng c/ a dTn xuJt halogen cKn chU rõ mLt l- i ích và tính4Fc h8i c/ a các

dTn xuJt halogen nên cKn nPm vDng tính chJt và sB d$ng chúng theo4úng h,> ng dTnc/ a các nhà chuyên môn.

PhKn 4i7u ch( 4,- c trình bay r Ci rác trong các bài h&c v7 hi4rocabon nên có th2 nêu ra: d8ng bài t? p cho HS h th+ng l8i.2. Gi3ng d " y v% Ancol

NFi dung phKn ancol có s1 gF p glixerol vào cùng mFt bài h&c và thuFc lo8i ancol4a ch5c vì v?y vi c nghiên c5u ancol4,- c h th+ng và khái quát h. n.

*Hnh ngh X a v7 ancol4,- c nêu ra rõ ràng và chuYn xác h. n, cKn cho HS hi2u 4úngancol là phân tB có nhóm –OH liên k ( t tr M c ti( p vD i nguyên t B cacbon no.

Khi hình thành khái nim b?c ancol cKn cho HS phân bit v> i khái ni m b?ccacbon. V7 danh pháp ancol cKn cho HS luyn t? p nPm vDng qui tPc g&i tên g+c ch5c,

tên thay th( 42 v?n d$ng vào g&i tên các h- p chJt khác.Liên k (t hi4ro là mFt lo8i liên k (t y(u giDa các phân tB ancolvà mFt s+ h- p chJt

khác nh, ng nó có ý ngh X a quan tr &ng trong vic giCi thích mFt s+ tính chJt v?t lí c/ a cácchJt, vì v?y cKn cho HS hi2u rõ khái nim, bCn chJt vàCnh h,: ng c/ a liên k (t hi4ro 4(ntính chJt v?t lí c/ a các chJt hDu c. và d8ng dung dHch c/ a nó.

Khi phân tích4Lc 4i2m cJu t8o phân tB ancol ta cKn h,> ng HS chú ý4(n các liênk (t có s1 phân c1c l> n (liên k (t C→O và O←H) trong phân tB 42 tQ 4ó d1 4oán tínhchJt hóa h&c 4Lc tr , ng c/ a ancol (gây ra b: i nhóm ch5c –OH).

Thông qua phCn 5ng th( nguyên tB H c/ a nhóm –OH và th( nhóm OH c/ a ancol42 xem xét tính axit baz. c/ a ancol theo lí thuy(t axit baz. c/ a Bronstet. PhCn 5ng c/ aglixerol v> i Cu(OH)2 cKn phân tích cho HS hi2u 4úng bCn chJt c/ a phCn 5ng này và cJutrúc c/ a phân tB 4Gng (II) glixerat.

PhCn 5ng tách n,> c liên phân tB c/ a ancol th1c chJt là phCn 5ng th( nhóm OHc/ a ancol nh, ng 4,- c x( p chung vào phCn 5ng tách n,> c nFi phân tB cho dN nh> . Khi phân tích cKn liên h , so sánh h,> ng phCn 5ng tách n,> c c/ a ancol v> i h,> ng tách HX


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



157

c/ a dTn xuJt halogen, v?n d$ng qui tPc tách Zai-xép trong phCn 5ng chuy2n b?c c/ aancol.

GV có th2 t= ch5c cho HS ho8t 4Fng cá nhân hoLc theo nhóm, nghiên c5u nFidung phKn 5ng d$ng,4i7u ch( ancol và yêu cKu HS tr C l; i các câu hSi:

- Nêu các ph,. ng pháp4i7u ch( ancol metylic, ancol etylic và phân tích nhDng , u,

nh,- c 4i2m c/ a các ph,. ng pháp này.- Nêu nhDng ích l- i và tác h8i c/ a etanol, metanol4+i v> i 4; i s+ng con ng,; i mà em

bi(t và thái4F c/ a em4+i v> i vi c sB d$ng các lo8i r ,- u này trong th1c tiNn 4; i s+ng.GV cRng có th2 khai thác thêm các ki(n th5c th1c tiNn c/ a HS v7 các ph,. ng

pháp / , nJu r ,- u và tác d$ng c/ a r ,- u : tQng 4Ha ph,. ng d,> i d8ng các47 tài nghiênc5u nhS nh, : “R ,- u cKn – cách làm và sB d$ng”, “R ,- u vang v> i s5c khSe conng,; i”…3. Gi3ng d " y Phenol

Khi phân tích4Lc 4i2m cJu t8o phân tB phenol cKn chú ý phân bit phenol và ancolth. m khi c@n c5 vào vH trí c/ a nhóm OH liên k (t tr 1c ti( p v> i nhân hay nhánh c/ a ankyl benzen.

Khi nghiên c5u các tính chJt hóa h&c c/ a phenol GV nên t= ch5c các ho8t 4Fng h&ct? p xuJt phát tQ các thí nghim hóa h&c 42 ki2m nghi m các d1 4oán v7 tính chJt hóah&c mà HS4ã nêu ra tQ s1 phân tích4Lc 4i2m cJu trúc phân tB c/ a nó. PhCn 5ng hóah&c th2 hi n tính chJt c/ a nhóm OH trong phân tB phenol4,- c xem xét qua các thínghi m v7 tính chJt axit c/ a nó và trong nghiên c5u các tính chJt hóa hoc luôn có s1 sosánh t,. ng4Gng giDa ancol, phenol qua tQng tính chJt.

qnh h,: ng qua l8i giDa các nhóm nguyên tB trong phân tB phenol cKn 4,- c phântích4Ky 4/ các mLt: Cnh h,: ng c/ a nhóm OH4(n nhân benzen vàCnh h,: ng c/ a nhânth. m 4(n nhóm OH. C$ th2 là vòng benzen làm cho liên k (t O – H phân c1c h. n,nguyên tB H linh4Fng h. n còn nhóm OH l8i làm cho m?t 4F electron trong vòng benzent@ng lên, nhJt là : các vH trí octo và para, làm cho phCn 5ng th( c/ a phenol dN dàng h. n phCn 5ng th( c/ a benzen.*Gng th; i liên k (t C-O cRng tr : nên b7n vDng h. n làm chonhóm OH không bH th( b: i g+c axit nh, nhóm OH trong phân tB ancol (không có phCn5ng este hóa).

* i7u ch( phenol4,- c trình bày theo4úng ph,. ng pháp4ang4,- c dùng hin naylà sCn xuJt 4Gng th; i phenol và axeton4i tQ benzen. Ph,. ng pháp4i7u ch( phenol tQ C6H5Cl không4,- c sB d$ng nDa do tính4Fc h8i v> i môi tr ,; ng.

2.5.8.2 Gi 3ng d " y ch ! ng An* ehit – Xeton và Axit cacboxylicI. MCc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + cBi>t


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



158

- Tính chJt v?t lí,5ng d$ng c/ a an4ehit, xeton và axit cacboxylic.- Quan sát hoLc có th2 ti(n hành mFt s+ thí nghi m quan tr &ng v7 tính chJt 4Lc tr , ng

c/ a an4ehit vµ axit cacboxylic.HiAu

- *Hnh ngh X a, phân lo8i, danh pháp, cJu trúc phân tB c/ a an4ehit, xeton, axit

cacboxylic.- Tính chJt hóa hoc, ph,. ng pháp4i7u ch( an4ehit, xeton, axit cacboxylic.- qnh h,: ng qua l8i giDa các nhóm nguyên tB trong phân tB.

2. V $ k B n Fng- Phân tích4Lc 4i2m cJu trúc phân tB, quan sát thí nghim 42 hi2u tính chJt c/ a

an4ehit, xeton, axit cacboxylic.- Nh?n xét s+ li u th+ng kê,4G thH 42 rút ra qui lu?t c/ a mFt phCn 5ng.- Rèn cách4&c tên, vi(t công th5c 4Gng 4 ng,4Gng phân các h- p chJt.- V?n d$ng tính chJt hóa h&c 42 xác4Hnh cách4i7u ch(, cách nh?n bi(t.

3. V $ thái 1? Thông qua các ki(n th5c v7 an4ehit, xeton, axit cacboxylic HS nh?n th5c 4,- c s1

cKn thi(t phCi có ki(n th5c v7 chúng42 sB d$ng chúng ph$c v$ con ng,; i mFt cách antoàn và bCo v môi tr ,; ng.II. M; t s< n; i dung mK i và khó

1. Gi3ng d " y v% An* ehit – XetonDo 4Lc tính an4ehit và xeton47u là h- p chJt cacbonyl phân tB có ch5a nhóm C =

O nên chúng4,- c nghiên c5u song song v> i nhau tQ 4Hnh ngh X a, cJu trúc phân tB, danh

pháp4(m tính chJt. Tuy nhiên tr &ng tâm vTn là an4ehit.CJu trúc phân tB an4ehit – xeton cKn chú ý4(n các liên k (t trong nhóm ch5c

cacbonyl, có s1 so sánh s1 gi+ng nhau và khác nhau giDa liên k (t 4ôi trong nhómcacbonyl (C=O) v> i liên k (t 4ôi trong anken (C=C), tQ 4ó d1 4oán các phCn 5ng hóa h&cmà an4ehit, xeton có th2 tham gia.

C. ch( phCn 5ng cFng c/ a an4ehit, xeton v> i n,> c, HCN4,- c trình bày: m5c4F 42 bi(t và xuJt phát tQ s1 phân tích các liên k (t trong nhóm ch5c C = O có s1 phânc1c m8nh làm cho nguyên tB oxi mang mFt phKn 4i n tích âm, nguyên tB cacbon mangmFt phKn 4i n tích d,. ng.

S1 phân tích các liên k (t trong nhóm ch5c C = O là c. s: 42 HS bi(t 4,- c c. ch( phCn 5ng cFng c/ a an4ehit, xeton (cFng nucleophin): phCn 5ng xCy ra t8i nhómcacbonyl, phKn mang4i n tích âm s_ cFng vào nguyên tB C trong nhóm C = O tr ,> c 42 t8o ra ion âm và ion H+ phCn 5ng ti( p : giai4o8n sau42 t8o ra sCn phYm.

PhCn 5ng oxi hóa do tác d$ng c/ a dung dHch n,> c brom, dung dHch KMnO4 : nhi t 4F phòng chU th1c hi n v> i an4ehit còn xeton không th1c hi n phCn 5ng này. Do


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



159

4ó GV làm thí nghim so sánh4+i ch5ng giDa an4ehit, xeton v> i hai dung dHch này vàyêu cKu HS quan sát nh?n xét, vi(t ph,. ng trình phCn 5ng : d8ng t=ng quát.

GV cKn giCi thích v7 phCn 5ng oxi hóa b: i ion b8c trong dung dHch ammoniac c/ aan4ehit 42 HS hi2u 4úng quá trình và vi(t ph,. ng trình phCn 5ng c/ a an4ehit v> i ph5c b8c và chU rõ phCn 5ng này4,- c 5ng d$ng 42 nh?n bi(t an4ehit, tráng g,. ng, tráng ruFt

phích, xeton không có phCn 5ng này. Nghiên c5u phCn 5ng : g+c hi4rocacbon trong phân tB an4ehit, xeton42 giúp HS

hi2u 4Ky 4/ v7 tính chJt các h- p có nhóm ch5c là chúng có tính chJt 4Lc tr , ng c/ anhóm ch5c và tính chJt c/ a g+c hi4rocacbon liên k (t v> i nhóm ch5c 4ó, giDa nhóm ch5cvà g+c hi4rocacbon cóCnh h,: ng qua l8i lTn nhau nên nguyên tB hi4ro : bên c8nh nhómcacbonyl dN tham gia phCn 5ng th( h. n.

PhCn 5ng trùng ng, ng c/ a phenol v> i foman4ehit không nghiên c5u trong phKntính chJt hóa h&c mà chU 4,- c nhPc 4(n trong phKn 5ng d$ng c/ a foman4ehit, ph,. ngtrình phCn 5ng và cJu t8o c/ a polime s_ 4,- c mô tC chi ti(t : ch,. ng polime.

*2 4Cm bCo tính th1c tiNn và c? p nh?t ki(n th5c nên các ph,. ng pháp4i7u ch( an4ehit, xeton4,- c trình bày trong sách giáo khoa là nhDng ph,. ng pháp hin 48i 4ang4,- c sB d$ng trong sCn xuJt hóa h&c ngày nay nên GV cKn phân tích và giúp HS hi2u4úng các, u 4i2m c/ a chúng. C$ th2 là:

An4ehit, xeton thông d$ng 4,- c sCn xuJt tQ hi4rocacbon là sCn phYm c/ a quátrình ch( bi(n dKu mS: Oxi hóa không hoàn toàn metan, etilen42 sCn xuJt an4ehitHCHO, CH3CHO và oxi hóa cumen r Gi ch( hóa v> i axit sunfuric42 sCn xuJt axeton và phenol.2. Gi3ng d " y v% Axit cacboxylic

NFi dung ki(n th5c v7 axit cacboxylic no và không no4,- c trình bày trong cùngmFt bài h&c, s1 trình bày này4ã 4Cm bCo 4,- c tính h th+ng và logic ngay tQ các nFidung:4Hnh ngh X a, phân lo8i và danh pháp c/ a axit.

Khi phân tích cJu trúc nhóm ch5c –COOH trong phân tB axit cKn chú tr &ng 4(nm+i quan h , Cnh h,: ng qua l8i giDa các nhóm C = O và nhóm OH, hai nhóm nguyên tB này t,. ng tác v> i nhau,Cnh h,: ng lTn nhau và4ã gây ra s1 dHch chuy2n m?t 4F electrontrong nhóm cacboxyl. K (t quC là nguyên tB hi4ro : nhóm OH c/ a axit tr : nên linh4Fngh. n : nhóm –OH c/ a ancol, phenol và phCn 5ng c/ a nhóm C =O axit cRng không còngi+ng nh, c/ a nhóm C = O an4ehit, xeton.

S1 phân c1c các liên k (t trong nhóm cacboxyl và s1 t8o thành liên k (t hi4ro liên phân tB (d8ng 4ime và polime), liên k (t hi4ro v> i n,> c là nguyên nhân gây ra tính chJtv?t lí c/ a axit cacboxylic và là c. s: 42 giCi thích4i2m sôi c/ a các axit cacboxylic caoh. n c/ a an4ehit, xeton, ancol có cùng s+ nguyên tB cacbon.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



160

Khi nghiên c5u tính axit vàCnh h,: ng c/ a nhóm th( có dùng khái nim “l1caxit” K a, cKn chú ý dùng khái nim này theo4úng ngh X a c/ a nó 42 4Cm bCo tính chínhxác c/ a khái nim. L1c axit c/ a axit cacboxylic R – COOH ph$ thuFc vào cJu t8o c/ anhóm R- nên cKn giúp HS phân tích, hi2u rõCnh h,: ng c/ a các nguyên tB có4F âm4i nl> n, : các vH trí khác nhau so v> i nhóm ch5c (-COOH)4(n l1c axit thông qua các ví d$

c$ th2 cùng v> i các giá tr H K a xác4Hnh.PhCn 5ng este hóa4,- c trình bày nh, mFt ví d$ v7 ph,. ng pháp th1c nghi m

nghiên c5u phCn 5ng thu?n nghHch, có s1 mô tC bMng 4G thH 42 làm sáng tS khái ni m phCn 5ng thu?n nghHch và cân bMng hóa h&c áp d$ng cho phCn 5ng c/ a axit axetic v> ietanol. GV cKn t= ch5c cho HS quan sát4G thH 42 rút ra nh?n xét v7 s1 bi2u thH s+ moleste theo th; i gian c/ a hai phCn 5ng este hóa và th/ y phân este4,- c mô tC trên mFt 4G thH. HS cKn hi2u 4,- c phCn 5ng este hóa và phCn 5ng th/ y phân este là hai chi7u c/ acùng mFt phCn 5ng hóa h&c. Khi4G thH nMm ngang là bi2u thH phCn 5ng 48t 4(n tr 8ngthái cân bMng hóa h&c (s+ mol este không thay4=i theo th; i gian)

PhCn 5ng này4,- c khái quát bMng ph,. ng trình phCn 5ng d8ng t=ng quát, GVchU t= ch5c cho HS hi2u 4,- c chi7u thu?n là phCn 5ng este hóa, chi7u nghHch là phCn5ng th/ y phân este còn các y(u t+ tác 4Fng làm chuy2n dHch cân bMng trong phCn 5ngnày s_ 4,- c nghiên c5u trong ch,. ng Este – Lipit.

Tính chJt c/ a axit cacboxylic4ã 4,- c trình bày4Ky 4/ h. n qua các phCn 5ngtách n,> c liên phân tB và các phCn 5ng : g+c hi4rocacbon. Nghiên c5u các phCn 5ng th( : g+c no, th( : g+c th. m, phCn 5ng cFng vào g+c không no ta cKn h,> ng HS chú ý4(n4i7u ki n phCn 5ng và so sánh v> i các phCn 5ng t,. ng 5ng c/ a hi4rocacbon no, không

no và benzen. NFi dung4i7u ch( axit cacboxylic4,- c trình bày4Ky 4/ cKn t= ch5c cho HS4&c

và có nh?n xét 4ánh giá v7 các ph,. ng pháp c= truy7n và ph,. ng pháp hin 48i, hi2u4,- c vì sao ph,. ng pháp4i7u ch( axit axetic tQ metanol và cacbon oxit4,- c 4ánh giálà ph,. ng pháp hin 48i.III. ThP c hành thi>t k > bài dQy cC thA

Bài :AN@EHIT VÀ XETON

(Ban nâng cao).I. MWC TIÊU BÀI H* CBi>t

- Tính chJt v?t lí c/ a an4ehit và xeton.- Ph,. ng pháp sCn xuJt và5ng d$ng c/ a foman4ehit, axetan4ehit và axeton.

HiAu- *Hnh ngh X a, cJu trúc, phân lo8i, danh pháp c/ a an4ehit và xeton.- Tính chJt hóa h&c c/ a an4ehit và xeton.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



161

V n dCng- Phân tích4Lc 4i2m cJu trúc42 4Hnh ngh X a, phân lo8i an4ehit và xeton- D1 4oán tính chJt 4Lc tr , ng c/ a an4ehit, xeton trên c. s: phân tích cJu trúc phân

tB.- GiCi thích hin t,- ng thí nghim, th1c tiNn và giCi bài t? p hóa h&c có liên quan.

- *&c 4úng tên an4êhit, xeton theo IUPAC và tên thông th,; ng.II. CHUYN B[

- Mô hình nhóm cacbonyl, phân tB an4ehit fomic, phân tB axeton, phân tB etilen.- D$ng c$: Giá42 +ng nghi m, +ng nghi m, cL p +ng nghi m, 4èn cGn.- Dung dHch: HCHO, CH3CHO, CH3COCH3, Br 2, KMnO4, AgNO3, NH3, NaOH.

Phi>u h?c t p s< 1Quan sát công th5c cJu t8o các chJt cacbonyl sau và cho bi(t:

(1) H-C=O (2) CH3- C=O (3) CH3 – C – CH3 (4) C2H5 – C – C6H5 s s t t H H O O

1. Các chJt này có nhóm nguyên tB nào gi+ng nhau? Nhóm nguyên tB 4ó có tên lànhóm cacbonyl. V?y th( nào là h- p chJt cacbonyl?

2. H- p chJt (1), (2) là h- p chJt an4ehit, chúng có nhóm nguyên tB nào gi+ng nhau?Hãy nêu4Hnh ngh X a h- p chJt an4ehit. Nhóm nguyên tB nào là nhóm ch5c an4ehit?

3. H- p chJt (3), (4) là h- p chJt xeton. Hãy nêu4Hnh ngh X a xeton.4. Xác4Hnh các h- p chJt là an4ehit hoLc xeton trong các h- p chJt d,> i 4ây :

(1) CH3-CH2-CHO; (2) CH2=CH-CO-CH3 ; (3) CH3-CO-C6H5 ; (4) H-CO-C6H5;

(5) OHC-CHO ; (6) CH3-CO-CH-CH3; (7) CH2=CH-CHO.s CH3 Phi>u h?c t p s< 2

*&c SGK phKn danh pháp và cho bi(t:1 Qui tPc g&i tên an4ehit theo tên g+c – ch5c.2. Qui tPc g&i tên xeton theo tên g+c – ch5c, tên thay th(.3. G&i tên các an4ehit, xeton có công th5c cJu t8o sau:a) CH3-CH-CHO; CH3-CH2-CH-CHO; CH2=CH-CH-CHO; CH3-CH-CHO

s s s s CH3 CH3 CH3 Cl

b) CH3-CO-C2H5; CH3-CO-CH=CH2; (CH3)2CH-CO-C6H5.4. Vi(t công th5c cJu t8o c/ a các an4ehit, xeton có tên g&i sau:

Benzan4ehit; axeton; 2-metyl butanal; but-2-en-1-al; etyl vinyl xeton.III. THI] T K ] CÁC HO( T @`NG D( Y H* CTi(t 1


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



162

I. @[NH NGHbA, Cc U TRÚC, PHÂN LO( I, DANH PHÁP VÀ TÍNH CHc T Vd T LÍHoQt I; ng cJa GV HoQt I; ng cJa HS.

HoQt I; ng 1:- GV sB d$ng phi(u h&c t? p s+ 1và h,> ng dTn

HS tr C l; i 4 câu hSi trong phi(u.

- GV chUnh lí b= sung các4Hnhngh X a.

HoQt I; ng 2:- GV cho HS quan sát mô hìnhnhóm >C=O, phân tB CH2=CH2 và yêu cKu HS:- So sánh hai d8ng lk 4ôi tìm ranhDng 4i2m gi+ng nhau và khácnhau.

- D1 4oán khC n@ng phCn 5ng c/ anhóm cacbonyl.- GV chUnh lí, b= sung nhDngnh?n xét c/ a HS

HoQt I; ng 3:- GV yêu cKu HS nh?n xét cJu t8o phân tB An4ehit, xeton xác4Hnhc. s: phân lo8i. V?n d$ng xác4Hnh lo8i an4ehit, xeton trong bàit? p 4 phi(u h&c t? p 1.- GV b= sung cho HS v7 lo8ian4ehit4a ch5c.HoQt I; ng 4:- GV sB d$ng phi(u h&c t? p s+ 2,

1. @6nh ngh 8 aHS nh?n phi(u h&c t? p và tr C l; i các câu hSi.H- p chJt cacbonyl là h- p chJt ch5a nhóm

>C=Oa) H- p chJt 1, 2 47u có nhóm –CHO, nhómch5c an4ehit (R-CHO)An4ehit là h- p chJt cacbonyl mà phân tB cónhóm CHO liên k (t v> i g+c hi4rocacbon hoLcnguyên tB H. b) Xeton là h- p chJt cacbonyl, phân tB có nhóm>C=O liên k (t v> i 2 g+c hi4rocacbonR 1-CO- R 2 Các h- p chJt: 1, 4, 5, 7 là an4ehitCác h- p chJt : 2, 3, 6 là xeton2. CEu trúc cJa nhóm cacbonylHS quan sát mô hình so sánh và nh?n xét :a) Liên k (t >C=C< và >C=O gi+ng nhau :- Nguyên tB C mang liên k (t 4ôi có tr 8ng thái laihóa sp2 - Góc liên k (t : >C=C< và >C=O47u u 1200 - Có 1 liên k (t l b7n và 1 liên k (t m kém b7n

b) Khác nhau : liên k (t >C=C< hKu nh, không phân c1c, liên k (t >C=O phân c1c m8nh v7 phíaO do oxi có4F âm4i n l> n h. n.c) D1 4oán : an4ehit, xeton tham gia phCn 5ngcFng, Oxi hóa t8i nhóm >C=O và có tính chJtc/ a g+c R-3. Phân loQiHS nh?n xét :- Phân tB an4ehit, xeton gGm : g+c hi4rocacbonvà nhóm ch5cPhân lo8i theo cJu t8o c/ a g+c : có 3 lo8ian4ehit hoLc xeton no, không no, th. m

4. Danh phápHS 4&c SGK, hoàn thành nFi dung phi(u h&c


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



163

h,> ng dTn HS 4&c SGK nêu quitPc g&i tên an4ehit, xeton.GV chUnh lí nFi dung qui tPc, b= sung cách g&i tên thông th,; ngcúa an4ehit.

GV g&i tên mTu mFt s+ an4ehit,xeton, h,> ng dTn HS làm bài t? p3, 4 trong phi(u, giúp HS sBa khi4&c sai hoLc vi(t CTCT sai.

HoQt I; ng 5:- GV cho HS quan sát dd HCHO,CH3CHO,CH3COCH3 và 4&c SGK, rút ranhDng k (t lu?n v7 tính chJt v?t líc/ a an4ehit, xeton.

- GV yêu cKu HS giCi thích vì saoan4ehit, Xeton có t0nc, t0s cao h. nhi4rocacbon có cùng s+ nguyêntB C và thJ p h. n ancol t,. ng5ng.- GV b= sung, chUnh lí các thôngtin do HS nêu raHoQt I; ng 6: C/ ng c+, v?n d$ng

t? p 2 và nêu qui tPc g&i tên theo IUPAC.a) V> i an4ehitTên thay th(:

Tên c/ a hi4rocacbon t,. ng5ng + alS+ chU vH trí – tên nhánh – tên m8ch chính + al

M8ch chính ch5a nhóm –CHO,4ánh s+ 1 tQ nhóm-CHO b) V> i xetonTên thay th(: tên hi4rocacbon,. ng 5ng + onS+ chU vH trí - tên nhánh - tên m8ch chính - vH trínhóm >C=O – onM8ch chính ch5a nhóm>C=O4ánh s+1 tQ 4KugKn nhóm >C=O.Tên g

+c ch

5c: tên 2 g

+c hi

4rocacbon

4ính v

> i

nhóm >C=O + xeton- V?n d$ng làm bài t? p 3, 4 trong phi(u h&c t? p.5. Tính chEt v t lí

*&c SGK, nêu tính chJt v?t lí c/ a HCHO,CH3CHO, CH3COCH3 và giCi thích:- An4ehit, xeton có t0nc, t0s cao h. n hi4rocacboncó cùng s+ nguyên tB C vì:

+ Có kh+i l,- ng phân tB l> n h. n+ Có lk >C=O phân c1c v7 phía O nên các phântB hút nhau m8nh h. n.- An4ehit, xeton có t0nc, t0s thJ p h. n ancolt,. ng 5ng vì Ancol có liên k (t hi4ro giDa các phân tB.

Ti>t 2 :HoQt I; ng cJa GV HoQt I; ng cJa HS


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



164

HoQt I; ng 1:- GV nêu4i7u ki n phCn 5ng cFngH2 vào>C=O- Yêu cKu HS vi(t ptp, axetandehit,axeton v> i H2 và nh?n xét v7 chJt

t8o thành.- GV vi(t ptp, : d8ng t=ng quát vành?n xét.

HoQt I; ng 2:- GV nêu s1 phân c1c lk

>Cv+= Ov- và Hv+-Ov-H- Yêu cKu HS vi(t pthh HCHO v> in,>

c, GV b= sung tính b

7n c

/a s

Cn

phYm và ý ngh X a c/ a mRi tên 2chi7u.

H,> ng dTn HS vi(t pthh axeton v> iHCNGV trình bày c. ch( phCn 5ng 2

giai4o8n quaVí d$ CH3-CHO + HCN và kháiquát cho HS thJy 4,- c CN- dN cFngvào Cv+ (trong >C=O) tr ,> c còn ionH+ phCn 5ng : giai4o8n sau.HoQt I; ng 3: GV làm thí nghimso sánh:TN1: nhS dd n,> c Br 2 vàoaxetan4ehit và Axeton.TN2: nhS dd KMnO4 vàoaxetan4ehit và Axeton.HS quan sát và nh?n xét:- hi n t,- ng thí nghim- KhC n@ng bH oxi hóa c/ a an4ehit,xeton và sCn phYm c/ a phCn 5ng.

II.Tính chEt hóa h?c1. Ph$n M ng c; nga) PhCn 5ng cFng H2 : t0cao, xt NiR – CHO + H2 → R – CH2OHR 1- C – R 2 + H2 → R 1- CH – R 2

t s O OH

Nh?n xét: an4ehit cFng H2 t8o r ,- u b?c IXeton cFng H2 t8o r ,- u b?c II.

b) PhCn 5ng cFng H2O, HCN.HS vi(t pthh:H2C=O + H-OHw H2C – OH

j s

OH (không b7n)SCn phYm chU tGn t8i trong dd, luôn có s1 chuy2n hóa ng,- c l8i.

CNHS vi(t pthh: s CH3-C-CH3 + HCN→ CH3-C-CH3

t s O OH

C. ch(: 2 giai4o8n.- CN- cFng vào Cv+ trong >C=O t8o ion âm

CNs

(>C-O-)- ion H+ k (t h- p v> i ion âm t8o sCn phYm.

2. Ph$n M ng oxi hóa.a) Tác d$ng v> i brom và KMnO4.

Quan sát thí nghim và nh?n xét hi n t,- ng:- An4ehit làm mJt màu dd Br 2 và dd KMnO4 - Axeton không làm mJt màu dd Br 2 và ddKMnO4.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



165

- GV vi(t pthh oxi hóa an4ehit,xeton t=ng quát.

- GV cung cJ p thông tin v7 p, oxihóa xeton.HoQt I; ng 4:- GV làm TN, HS quan sát, giCithích, d1 4oán sCn phYm.- GV h,> ng dTn HS giCi quy(t vJn47

- GV vi(t pthh : d8ng t=ng quát,nêu tên phCn 5ng, ý ngh X a c/ a p, ,so sánh v> i xeton.

- HS v?n d$ng vi(t pthh c/ aCH3CHO v> i dd AgNO3 trong NH3.

HoQt I; ng 5:- GV nêu vJn 47: an4ehit, xeton còncó p, hh : g+c hi4rocacbon, hãy d1 4oán các p, có th2 xCy ra : g+chi4rocacbon c/ a các lo8i an4ehit,xeton?

- GV trình bày p, axeton v> i brom,

K (t lu?n: An4ehit dN bH oxi hóa h. n xeton.SCn phYm oxi hóa t8o thành axit cacboxylic.

Ph,. ng trình:R –CHO + Br 2 + H2O → RCOOH + HBrR–CHO + KMnO4 → R-COOK + MnO2 + H2O- Xeton không bH oxi hóa b: i Br 2, KMnO4 : t0C th,; ng, nh, ng khi4un nóng có H+ v> i ddKMnO4 thì bH oxi hóa và gãy m8ch : nhóm>C=O t8o han h- p cácaxit cacboxylic

b) Tác d$ng v> i ion b8c trong dung dHchammoniac.HS quan sát nh?n xét, giCi thích hin t,- ng;- nhS dd NaOH vào dd AgNO3 có k (t t/ a 4enAgOH- nhS dd NH3 vào k (t t/ a tan t8o ph5c[Ag(NH3)2]OH- nhS an4ehit vào, 4un nóng thành +ngnghi m sáng tr Png, có b8c bám vào.

K (t lu?n: an4ehit bH oxi hóa thành axit.Ion b8c bH khB thành nguyên tB b8cXeton không có phCn 5ng này.PhCn 5ng hóa h&c: SGKh ng d$ng c/ a phCn 5ng: nh?n bi(t an4ehit và42 tráng g,. ng, tráng ruFt phích g&i là p, tráng g,. ng ho@c p, tráng b8c3. Ph$n M ng e g<c hiI rocacbon.HS d

1 4oán: các an

4ehit, xeton còn có các p

,

: g+c:- PhCn 5ng th( : g+c no.- PhCn 5ng cFng, trùng h- p : g+c không no.- PhCn 5ng th( nhân th. m trong g+c th. m.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



166

nhJn m8nh Cnh h,: ng c/ a nhóm>C=O4(n khC n@ng th( c/ a nguyêntB H : bên c8nh nhóm cacbonyl.HoQt I; ng 6:GV yêu cKu HS vi(t ti( p các ptp,

CH3CH2OH + CuO→ CH3CHOHCH3 + CuO→ Nh?n xét chJt t8o thành và rút ra ph,. ng pháp chung 4i7u ch( an4ehit, xeton.

- GV trình bày các ph,. ng pháp oxi

hóa các hi4rocacbon 42 4i7u ch( an4ehit, xeton thông d$ng và nhJnm8nh 4ây là PP m> i hi n 4ang4,- csB d$ng, nguyên liu lJy tQ sCn phYm ch( bi(n dKu mS.

HoQt I; ng 7:- Yêu cKu HS4&c SGK, tóm tPt 5ngd$ng chính c/ a HCHO, CH3CHO,CH3COCH3.- Cung cJ p thêm t, li u, v?t mTu, phim Cnh và t= ch5c cho HS trao4=i v7 vi c sB d$ng HCHO trongch( bi(n th1c phYm và tác h8i c/ anó 4+i v> i con ng,; i.GV t=ng k (t các ý ki(n.HoQt I; ng 8: C/ ng c+

CH3COCH3 + Br 2 → CH3COCH2Br + HBr Nh?n xét: nguyên tB H c8nh nhóm >C=O dN bH th( h. n

III.@iOu ch> và M ng dCng.1. @iOu ch> a) TQ ancolHS vi(t các p, hh:CH3CH2OH + CuO→ CH3CHO + Cu + H2OCH3CHOHCH3+CuO→CH3COCH3+ Cu + H2OK (t lu?n: Oxi hóa r ,- u b?c I t8o an4ehit, oxihóa r ,- u b?c II t8o xetonChJt oxi hóa: CuO, t0 hoLc O2 không khí, xúc

tác Cu,Ag, t0

.

b) TQ hi4rocacbonHS nghe GV trình bày và theo dõi SGK.

2. a ng dCngHS tóm tPt nFi dung SGK.HS thCo lu?n v7 vi c sB d$ng HCHO trong

ch( bi(n th1c phYm và tác h8i.

2.5.8.3 Gi 3ng d " y ch ! ng Este – LipitI. Muc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + cBi>t

- Khái nim v7 lipit.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



167

- Tính chJt v?t lí, 5ng d$ng c/ a este, chJt béo. S1 chuy2n hóa chJt béo trong c. th2,5ng d$ng chJt béo trong công nghi p.

- Khái nim v7 chJt giLt r Ba. SCn xuJt xà phòng, chJt giLt r Ba t=ng h- p.HiAu

- CJu t8o, g&i tên, tính chJt hóa h&c c/ a este và chJt béo.

- M+i liên h giDa hi4rocacbon và các dTn xuJt ch5a oxi.- CJu trúc “phân tB chJt giLt r Ba”, c. ch( ho8t 4Fng c/ a chJt giLt r Ba.

2. V $ k B n Fng- L1a ch&n ph,. ng pháp, vi(t ph,. ng trình phCn 5ng trong các chuy2n hóa giDa các

lo8i hi4rocacbon, chuy2n hóa giDa hi4rocacbon, dTn xuJt halogen và các dTn xuJt ch5aoxi.

- GiCi bài t? p và bài toán hóa h&c có lien quan4(n este và chJt béo.3. V $ thái 1? : Thông qua vic nghiên c5u các este, lipít, chJt giLt r Ba HS thJy 4,- c hóah&c là môn h&c gPn li7n v> i các ki(n th5c th1c tiNn, 4; i s+ng và khoa h&c hóa h&cnghiên c5u các vJn 47 xuJt phát tQ th1c t( 42 ph$c v$ con ng,; i, tQ 4ó mà HS xác4Hnh4,- c trách nhim, ý th5c h&c t? p 42 c+ng hi(n s5c mình cho h8nh phúc lòai ng,; i. II. M; t s< n; t dung mK i và khó1. Gi 3ng d " y v% Este

Khái ni m este4,- c xác4Hnh là dTn xuJt c/ a axits cacboxylic khi thay nguyên tB hi4ro : nhóm cacbonyl bMng g+c hi4rocacbon.*Hnh ngh X a này 4úng cho cC các este ph5c t8 p, 4,- c mô tC chuYn xác và dN v?n d$ng, tránh4,- c s1 nhKm lTn so v> i 4Hnhngh X a : sách giáo khoa cR.

*2 HS hi2u 4,- c este là mFt d8ng dTn xuJt c/ a axit cacboxylic, trong bài h&c có4,a ra mFt s+ dTn xuJt khác c/ a axit cacboxylic nh, anhi4rit axit, halogenua axit, amit.Tính chJt hóa h&c c/ a este4,- c nghiên c5u các phCn 5ng : nhóm ch5c và phCn 5ng : g+c hi4rocacbon.

Nghiên c5u phCn 5ng th/ y phân cKn cho HS nh?n xét quá trình th/ y phân estetrong môi tr ,; ng axit và môi tr ,; ng ki7m, hình thành khái nim phCn 5ng xà phòng hóavà so sánh khái nim phCn 5ng th/ y phân, phCn 5ng xà phòng hóa v7 4i7u ki n, 4Lc4i2m phCn 5ng.

PhCn 5ng khB este b: i liti nhôm hi4rua (LiAlH4) th2 hi n tính chJt c/ a nhómch5c, nhóm axyl bH khB thành ancol b?c I. Khi thông báo tính chJt này cKn liên h v> i phCn 5ng khB an4ehit, xeton bMng H2 có Ni xúc tác,4un nóng và nhJn m8nh các phCn5ng này47u dùng42 khB nhóm cacbonyl (C = O), tác nhân H2/ Ni chU khB 4,- c an4ehitvà xeton nh, ng LiAlH4 thì khB 4,- c cC an4ehit, xeton và este.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



168

PhCn 5ng : g+c hi4rocacbon trong este chU chú tr &ng 4(n phCn 5ng cFng vào g+ckhông no và phCn 5ng trùng h- p c/ a mFt s+ este có liên k (t C =C tham gia nên GV cKnh,> ng dTn HS vi(t các ph,. ng trình phCn 5ng và so sánh v> i các phCn 5ng c/ a anken.

* i7u ch( este4,- c phân thành hai tr ,; ng h- p 4i7u ch( este c/ a ancol và este c/ a phenol. Ph,. ng pháp4i7u ch( este tQ ancol v> i axit hDu c. có H2SO4 4Lc làm xúc tác

cKn có s1 phân tích vai trò c/ a axit sulfuric4Lc trong phCn 5ng và các y(u t+ nâng caohi u suJt c/ a phCn 5ng este hóa có s1 v?n d$ng ki(n th5c chuy2n dHch cân bMng hóa h&c.

* i7u ch( este c/ a phenol GV cKn chU rõ là không th2 dùng axit cacboxylic mà phCi dùng anhi4rit axit (hoLc clorua axit) cho tác d$ng v> i phenol. S1 so sánh giDa hai ph,. ng pháp này s_ giúp HS nh> l8i ki(n th5c v7 ancol, phenol vàCnh h,: ng c/ a nhânth. m 4(n nhóm OH trong phân tB phenol.2. Gi 3ng d " y v% mK i liên h G gi0 a hi * rocacbon và m 5t sK d Q n xu9 t ch : a oxi c Ja

hi* rocacbon NFi dung bài mang tính t=ng k (t, các ki(n th5c 4,- c trình bày mFt cách h th+ng

42 xem xét s1 chuy2n hóa giDa các hi4rocacbon và dTn xuJt hi4rocacbon.M+i liên h giDa các lo8i hi4rocacbon 4,- c xem xét bMng s1 chuy2n hóa

hi4rocacbon no thành không no và th. m, s1 chuy2n hóa hi4rocacbon không no và th. mthành no. M+i liên h giDa hi4rocacbon và dTn xuJt ch5a oxi 4,- c xem xét bMng cácchuy2n hóa:

- Chuy2n hi4rocacbon tr 1c ti( p thành dTn xuJt ch5a oxi.- Chuy2n hi4rocacbon thành dTn xuJt ch5a oxi qua dTn xuJt halogen.- Chuy2n ancol và dTn xuJt halogen thành hi4rocacbon.

- Chuy2n hóa giDa các dTn xuJt ch5a oxi.Các m+i liên h này4,- c bi2u thH bMng các s. 4G chuy2n hóa bao quát4,- c các

lo8i h- p chJt hDu c. 4ã h&c tQ ankan4(n este và các lo8i chJt này 4,- c bi2u thH bMngcông th5c t=ng quát mang tính khái quát cao. S. 4G bi2u diNn các m+i quan h khôngnhDng 4ã t=ng k (t các tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng, ph,. ng pháp4i7u ch( c/ a các lo8ichJt hDu c. 4ã h&c mà còn th2 hi n 4,- c ý t,: ng ch/ 48o phù h- p v> i th1c t( lJy ankan(dKu, khí) làm trung tâm các m+i liên h v> i hi4rocacbon không no và th. m, v> i các dTnxuJt c/ a hi4rocacbon.

NFi dung h&c t? p 4,- c t= ch5c nh, mFt gi; luy n t? p, ôn t? p t=ng k (t và v?nd$ng ki(n th5c. GV t= ch5c cho HS quan sát s. 4G bi2u diNn m+i quan h giDahi4rocacbon và mFt s+ dTn xuJt ch5a oxi, halogen c/ a hi4rocacbon (treo trên bCng) vành?n xét vì sao ankan l8i 4,- c 4Lt : vH trí trung tâm. Khi phân tích s. 4G cKn giúp HShi2u 4,- c vai trò quan tr &ng c/ a ankan là tQ nó có th2 4i7u ch( ra các chJt khác,4Gngth; i ankan còn là nguGn nguyên liu quan tr &ng mà con ng,; i 4ang khai thác tQ thiênnhiên42 4i7u ch( ra các chJt khác trên qui mô sCn xuJt công nghi p.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



169

Nh, v?y giDa các h- p chJt hDu c. tGn tai mFt quan h chuy2n hóa lTn nhau mFtcách t1 nhiên và có qui lu?t, GV có th2 t= ch5c cho HS t=ng k (t các qui lu?t liên h giDahi4rocacbon và mFt s+ dTn xuJt ch5a oxi c/a hi4rocacbon thông qua vic nghiên c5usách giáo khoa, tr C l; i các câu hSi và v?n d$ng vào giCi bài t? p c$ th2.

Khi h th+ng hóa các qui lu?t chuy2n hóa giDa các lo8i hi4rocacbon v> i nhau,

giDa hi4rocacbon và dTn xuJt ch5a oxi, giDa dTn xuJt ch5a oxi v> i nhau cKn chú ý4(ncác ph,. ng pháp chuy2n hóa,4i7u ki n phCn 5ng chuy2n hóa, ph,. ng trình phCn 5ng : d8ng t=ng quát và4+i chi(u v> i s. 4G chuy2n hóa chung.

Sau khi h th+ng hóa các qui lu?t chuy2n hóa cKn cho HS v?n d$ng các qui lu?tliên h giDa hi4rocacbon và mFt s+ dTn xuJt ch5a oxi c/ a hi4rocacbon42 giCi bài t? prèn luy n k X n@ng thi(t l? p s. 4G chuy2n hóa, vi(t ph,. ng trình phCn 5ng chuy2n hóa cácchJt theo s. 4G v> i các ankan c$ th2.3. Gi 3ng d " y v% lipit

Theo ch,. ng trình m> i thì khái nim v7 lipit4ã có s1 thay4=i, lipit bao gGm chJt béo, sáp, sterit, photpholipit… chúng47u là các este ph5c t8 p, lipit không4Gng ngh X av> i chJt béo. Do tính ph5c t8 p c/ a lipit nên trong ch,. ng trình, sách giáo khoa chU gi> ithi u chJt béo còn sáp, sterit, photpholipit4,- c gi> i thi u : d8ng t, li u tham khCo,thông báo v7 thành phKn tr 8ng thái t1 nhiên c/ a chúng.

Khi phân tích cJu trúc phân tB chJt béo xuJt phát tQ công th5c cJu t8o c/ a chJt béo (tri este c/ a glixerol v> i các axit monocacboxylic) và chú ý4(n khái nim axit béo(axit monocacboxylic có m8ch C dài không phân nhánh), các axit béo no, không noth,; ng gL p.

V7 tính chJt hóa h&c c/ a chJt béo cKn liên h v> i tính chJt c/ a este4ã h&c 42 HSvi(t các ph,. ng trình phCn 5ng th/ y phân, phCn 5ng xà phòng hóa, phCn 5ng hi4ro hóa,thông qua các phCn 5ng này mà GV có th2 hình thành các khái nim chU s+ axit, chU s+ xà phòng hóa, chU s+ iôt áp d$ng v> i chJt béo không no giúp HS v?n d$ng các khái nimnày42 giCi các bài t? p có liên quan.

PhCn 5ng oxi hóa n+i 4ôi >C = C<: g+c axit không no c/ a chJt béo b: i oxikhông khí t8o peoxit r Gi bH phân h/ y thành an4ehit là c. s: 42 giCi thích hin t,- ng ôithiu c/ a chJt béo trong th1c t(.4. Gi 3ng d " y ch9 t giRt r B a

Khi giCng d8y chJt giLt r Ba cKn làm rõ khái nim “chJt giLt r Ba”, phân bit “chJtgiLt r Ba” v> i “chJt tCy r Ba” và phân tích toàn din chJt giLt r Ba có nguGn g+c thiênnhiên, xà phòng, chJt giLt r Ba t=ng h- p.

*2 giúp HS hi2u 4,- c tính chJt giLt r Ba ta cKn hình thành các khái nim có liênquan nh, chJt tCy màu, chJt , a n,> c, chJt k H n,> c và các khái nim này còn là c. s: 42


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



170

HS hi2u cJu trúc hóa h&c c/ a “phân tB chJt giLt r Ba” và c. ch( ho8t 4Fng c/ a chJt giLtr Ba.

Khi nghiên c5u nFi dung sCn xuJt xà phòng cKn có s1 so sánh ph,. ng pháp sCnxuJt tQ dKu th1c v?t hoLc mW 4Fng v?t v> i ph,. ng pháp sCn xuJt tQ paraffin c/ a dKu mS và phân tích nhDng , u 4i2m và nh,- c 4i2m c/ a xà phòng.

V> i chJt giLt r Ba t=ng h- p cKn có s1 phân tích cJu t8o t,. ng t1 c/ a “phân tB chJtgiLt r Ba t=ng h- p” v> i “phân tB xà phòng” v7 4Ku , a n,> c, 4uôi dài k H n,> c và nhDng, u, nh,- c 4i2m c/ a tQng lo8i 42 có s1 l1a ch&n, sB d$ng 4úng các lo8i chJt giLt r Ba cho phù h- p và tránh gây ô nhiNm môi tr ,; ng.

2.5.8.4 Gi 3ng d " y ch ! ng cacbohi * ratI. MCc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + c

Bi>t- Các nhóm cacbohi4rat quan tr &ng nhJt: monosaccarit,4isaccarit, polisaccarit.- CJu trúc phân tB c/ a các h- p chJt cacbohi4rat.- Tính chJt v?t lí, tr 8ng thái thiên nhiên và5ng d$ng c/ a các h- p chJt cacbohi4rat.

HiAu- Các nhóm ch5c ch5a trong phân tB các h- p chJt monosaccarit,4isaccarit,

polisaccarit tiêu bi2u.- Tính chJt hóa h&c 4Lc tr , ng c/ a tQng lo8i cacbohi4rat.- M+i quan h giDa cJu trúc và tính chJt hóa h&c c/ a các cacbohi4rat.

2. V $ k B n Fng

- Vi(t công th5c cJu t8o c/ a các h- p chJt : các d8ng m8ch h: , m8ch vòng. - Vi(t các ph,. ng trình hóa h&c mô tC tính chJt các chJt : d8ng công th5c phân tB và

công th5c cJu t8o- Quan sát, phân tích các thí nghim, s. 4G, so sánh, phân bit các h- p chJt

cacbohi4rat.- GiCi các bài toán v7 h- p chJt cacbohi4rat.

3. V $ thái 1? : Thông qua các ho8t 4Fng h&c t? p mà HS có ý th5c tìm tòi, khám phá th( gi> i v?t chJt, tìm ra bCn chJt c/ a s1 v?t và hi n t,- ng trong t1 nhiên, xây d1ng lòng tinvào khC n@ng khám phá khoa h&c c/ a con ng,; i. III. M; t s< n; i dung cVn chú ý1. Gi 3ng d " y v% glucoz !

Tuy khái nim cacbohi4rat và s1 phân lo8i chúng4,- c trình bày trong phKn m: 4Ku c/ a ch,. ng nh, ng GV cRng cKn cho HS nPm 4,- c khái ni m này thông qua ho8t4Fng kh: i 4Fng c/ a gi; h&c.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



171

CJu trúc phân tB glucoz. 4,- c nghiên c5u cC : d8ng m8ch h: và d8ng m8chvòng, v> i d8ng m8ch h: cKn t= ch5c cho HS phân tích các dD ki n th1c nghi m và tQ các thí nghim mà suy ra các thành phKn cJu t8o, vi(t công th5c phân tB glucoz. . Khi4,a ra các dD ki n th1c nghi m 42 xác 4Hnh công th5c cJu t8o glucoz. d8ng m8ch h: GV có th2 b= sung thêm k (t quC thí nghi m khB glucoz. bMng HI thì thu4,- c h- p chJt

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CHI – CH3, tQ 4ó suy ra phân tB glucoz. có cJu t8o m8chcacbon không phân nhánh.

S1 phân tích cJu trúc phân tB c/ a glucoz. là c. s: 42 HS d1 4oán tính chJt hóah&c c/ a chúng4Gng th; i cJu trúc hai d8ng n, o m8ch vòng c/ a glucoz. và fructoz. cònlà các cJu trúc c. s: 42 t8o nên các phân tB c/a các4isaccarit và polisaccarit. Vì v?y khivi(t công th5c glucoz. , fructoz. : d8ng m8ch vòng4Ky 4/ hay thu g&n cRng cKn vi(t4úng cJu hình và h,> ng dTn HS hi2u 4,- c vH trí nhóm –OH hemiaxetal: các d8ng cJut8o n, oc/ a glucoz. , fructoz. và vi(t 4úng công th5c c/ a chúng.*Gng th; i cRng cKnnhJn m8nh trong dung dHch hai d8ng vòng c/ a glucoz. chi(m , u th( và luôn luônchuy2n hóa lTn nhau theo mFt cân bMng qua d8ng m8ch h: .

Tính chJt hóa h&c c/ a glucoz. 4,- c xác 4Hnh b: i tính chJt c/ a các nhóm ch5can4ehit, ancol4a ch5c, phCn 5ng lên men và tính chJt riêng c/ a d8ng m8ch vòng nênGV có th2 dùng thí nghim bi2u diNn hoLc t= ch5c cho các nhóm HS ti(n hành các thínghi m: oxi hóa glucoz. bMng AgNO3 trong NH3 và phCn 5ng v> i Cu(OH)2, HS quansát 42 rút ra k (t lu?n v7 cJu t8o phân tB glucoz. . Nên dùng thí nghim c/ a glucoz. tácd$ng v> i Cu(OH)2 : nhi t 4F phòng có t8o d$ng dHch ph5c 4Gng glucoz. màu xanh r Gi4un nóng lên có t8o ra k (t t/ a 4S g8ch c/ a Cu2O 42 ch5ng minh cC tính chJt ancol4a

ch5c và tính khB c/ a nhóm ch5c an4ehit trong phân tB glucoz. thì 4. n giCn và thu?nti n h. n..

Tính chJt riêng c/ a d8ng m8ch vòng4,- c mô tC bMng phCn 5ng c/ a nhóm –OH: C1(-OH hemiaxetal) tác d$ng v> i metanol có HCl làm xúc tác t8o ra este chU : vH trí này.*ây là phCn 5ng riêng c/ a d8ng m8ch vòng và cKn nhJn m8nh khi nhóm –OH: C1 4ãchuy2n thành nhóm -OCH3 thì d8ng vòng không th2 chuy2n sang d8ng m8ch h: 4,- cnDa.

V7 4Gng phân fructoz. GV cKn h,> ng HS quan sát công th5c cJu tao dang m8chh: và m8ch vòng và phân tích, so sánh cJu t8o phân tB, tính chJt v> i glucoz. . Khi xác4Hnh các tính chJt c/ a fructoz. trên c. s: phân tích cJu t8o phân tB c/ a chúng cRngkhông cKn yêu cKu HS vi(t các ph,. ng trình phCn 5ng minh h&a. Tuy nhiên cRng cKnl, u ý HS v7 s1 chuy2n hóa tQ fructoz. thành glucoz. trong môi tr ,; ng ki7m nênfructoz. vTn tham gia phCn 5ng tráng g,. ng khi4un nóng. Ngoài ra khi bH 4un nóngtrong môi tr ,; ng ki7m fructoz. còn bH phân cPt m8ch cacbon t8o ra han h- p nhi7u sCn phYm trong4ó có axit HCOOH và HCHO, các sCn phYm này cRng có phCn 5ng tráng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



172

g,. ng nên không dùng phCn 5ng tráng g,. ng và phCn 5ng khB c/ a Cu(OH)2 42 phân bi t glucoz. và fructoz. .2. Gi 3ng d " y v% saccaroz !

Trên c. s: các ki(n th5c v7 các tính chJt 4Lc tr , ng c/ a các nhóm ch5c và cJutrúc phân tB glucoz. , fructoz. d8ng m8ch vòng GV nên t= ch5c cho HS phân tích các dD

ki n th1c nghi m 42 4i 4(n k (t lu?n v7 cJu trúc phân tB saccaroz. . Khi quan sát cJu trúc phân tB saccaroz. qua mô hình, tranh v_ GV cKn h,> ng HS chú ý xác4Hnh xem trong phân tB còn có nhóm –OH hemixetal không và tr C l; i câu hSi vì sao saccaroz. chU tGnt8i : d8ng m8ch vòng, không có khC n@ng chuy2n thành d8ng m8ch h: nh, là glucoz. ,fructoz. -(các thành phKn cJu t8o nên nó).

TQ s1 phân tích v7 cJu trúc phân tB mà GV t= ch5c cho HS d1 4oán tính chJt hóah&c c/ a saccaroz. và l1a ch&n các thí nghim 42 ki2m nghi m các d1 4oán 4ó. Khi t= ch5c cho HS ti(n hành thí nghim ch5ng minh tính chJt c/ a ancol 4a ch5c c/ asaccaroz. (saccaroz. tác d$ng v> i Cu(OH)2) nên h,> ng dTn HS 4un nóng dung dHchmàu xanh lam t8o ra và so sánh v> i hi n t,- ng xCy ra trong thí nghim c/ a glucoz. tácd$ng v> i Cu(OH)2 : nhi t 4F phòng và khi4un nóng. TQ s1 so sánh4ó HS dN dàngkh ng 4Hnh phân tB saccaroz. chU tGn t8i : d8ng m8ch vòng, không có khC n@ng chuy2nthành d8ng m8ch h: nên không bH khB b: i Cu(OH)2.

Thí nghi m c/ a dung dHch saccaroz. tác d$ng v> i Ca(OH)2 4,- c áp d$ng 42 tách bS t8 p chJt trong quá trình sCn xuJt 4,; ng.

PhCn 5ng th/ y phân dung dHch saccaroz. là s1 xác nh?n xác th1c nhJt v7 cJu trúc phân tB và 5ng d$ng th1c tiNn quan tr &ng c/ a saccaroz. (sCn xuJt g,. ng soi). Khi ti(n

hành thí nghim 4un nóng dung dHch saccaroz. trong môi tr ,; ng axit42 t8o ra dungdHch glucoz. , fructoz. r Gi th1c hi n phCn 5ng tráng g,. ng, ta cKn chú ý trung hòa cYnth?n axit còn d, trong dung dHch thu4,- c tr ,> c khi th1c hi n phCn 5ng tráng g,. ngho@c khB bMng Cu(OH)2. Do phCn 5ng tráng b8c hoLc khB bMng 4Gng II oxit th1c hi ntrong môi tr ,; ng ki7m vì v?y thao tác trung hòa axit là y(u t+ quy(t 4Hnh 4(n s1 thànhcông c/ a thí nghim.

Ki(n th5c v7 5ng d$ng và sCn xuJt 4,; ng 4,- c mô tC : d8ng s. 4G vì v?y cKn t= ch5c cho HS quan sát s. 4G, phân tích42 hi2u 4,- c các5ng d$ng c/ a 4,; ng là do cáctính chJt nào và ý ngh X a c/ a các giai4o8n sCn xuJt 4,; ng trong th1c tiNn.V> i nFi dung phKn mantoz. cKn t= ch5c cho HS quan sát cJu trúc phân tB, chú ý4(nnhóm – OH hemixetal: g+c glucoz. th5 hai còn t1 do. G+c này có th2 m: vòng t8o ranhóm – CH = O do4ó mantoz. có nhDng tính chJt hóa h&c khác v> i saccaroz. . Khi t= ch5c cho HS phân tích v7 cJu trúc phân tB, xác 4Hnh tính chJt hóa h&c c/ a mantoz. tanên yêu cKu HS so sánh v> i saccaroz. nh, ng không cKn yêu cKu HS vi(t ph,. ng trình phCn 5ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



173

3. Gi 3ng d " y v% Tinh b 5t – Xenluloz ! Công th5c phân tB c/ a tinh bFt và xenluloz. 47u nh, nhau (C6H10O5)n nên khi

phân tích cKn cho HS xác4Hnh s1 khác nhau v7 cJu trúc phân tB dTn 4(n s1 khác nhauv7 tính chJt c/ a chúng.*2 thJy rõ s1 khác nhau v7 cJu trúc phân tB cKn sB d$ng ph,. ngti n tr 1c quan, trình bày rõ ràng v7 hình Cnh m8ch phân tB xoPn lò xo c/ a amiloz. ,amilopectin và hìnhCnh m8ch th ng, sP p x( p song song v> i nhau thành tQng bó c/ axenluloz. . S1 khác nhau v7 cJu trúc này s_ dTn 4(n nhDng tính chJt và nhDng 5ng d$ngkhác nhau c/ a hai chJt này

V> i bài tinh bFt cKn t= ch5c cho HS ti(n hành thí nghim phCn 5ng màu c/ a tinh bFt v> i dung dHch iot. Dung dHch iot có màu nâu tím ta nên pha thêm dung dHch KI42 códung dHch KI3 không màu, khi gL p tinh bFt thì iot4,- c tái t8o và phCn 5ng v> i tinh bFtt8o h- p chJt b&c màu xanh.

GV có th2 cung cJ p thêm các thông tin42 giúp HS hi2u 4,- c bCn chJt c/ a quátrình này, c$ th2 là: phân tB tinh bFt có d8ng m8ch vòng xoPn, mai vòng xoPn gGm 6 g+cglucoz. , 4,; ng kính c/ a mai +ng tr $ khoCng 5A0, các phân tB iót 4ã chui vào nMm trong+ng tr $ c/ a các vòng xoPn t8o ra h- p chJt b&c, màu xanh. Ngoài khC n@ng này,amilopectin còn có khC n@ng hJ p th$ iot trên b7 mLt các m8ch nhánh.H- p chJt b&c giDatinh bFt và iot không b7n : nhi t 4F cao, nên khi cho tinh bFt vào dung dHch iot có màuxanh lam: nhi t 4F phòng,4un nóng lên thì màu xanh bH mJt 4i, còn42 nguFi thì màuxanh l8i xuJt hi n tr : l8i.

V> i xenluloz. thì các phCn 5ng hóa h&c xCy ra ch?m và ph5c t8 p h. n nên GV chU t+ ch5c cho HS4&c tài li u, nêu nh?n xét, k (t lu?n v7 tính chJt c/ a xenluloz. , không

nên làm thí nghim bi2u diNn. GV có th2 ti(n hành thí nghim c/ a xenluloz. v> i axitHNO3 t8o ra sCn phYm xenluloz. trinitrat tr ,> c gi; h&c, trên l> p chU bi2u diNn phCn 5ngcháy c/ a xenluloz. và xenluloz. trinitrat cho HS quan sát, so sánh, nh?n xét.

GV có th2 cung cJ p thêm các t, li u v7 5ng d$ng th1c tiNn c/ a các sCn phYm t8ora tQ phCn 5ng nitro hóa xenluloz. nh, han h- p coloxilin, piroxilin. Han h- p piroxilin(ch5a ch/ y(u xenluloz. trinitrat) dùng42 ch( tao thu+c súng không khói. PhCn 5ng n= xCy ra nh, sau:

2 ( C6H7O2(ONO2)3)n → 6n CO2 + 6n CO + 4n H2O + 3n N2 + 3n H2 Các ph

Cn

5ng este hóa c

/a xenluloz

. v

> i anhi

4rit axetic, ph

Cn

5ng t

8o thành

xantogenat mang tính gi> i thi u v7 5ng d$ng quan tr &ng c/ a xeluloz. trong ch( bi(n t. nhân t8o. Quá trình sCn xuJt t. nhân t8o 4,- c chú tr &ng trong ch,. ng polime nên khôngcKn vi(t ph,. ng trình hóa h&c c/ a các phCn 5ng này.

2.5.8.5 Gi 3ng d " y ch ! ng Amin – Amino axit – ProteinI. MCc tiêu cJa ch23 ng

1. V $ ki n th + c


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



174

Bi>t- Phân lo8i amin, danh pháp, tính chJt v?t lí c/ a amin.- Tính chJt v?t lí, 5ng d$ng c/ a amino axit.- Khái nim v7 peptit, protein, enzim, axit nucleic và vai trò c/ a chúng trong4; i s+ng.- CJu trúc phân tB và tính chJt c. bCn c/ a protein.

HiAu- CJu trúc phân tB, tính chJt, 5ng d$ng và4i7u ch( amin.- CJu trúc phân tB và tính chJt hóa h&c c/ a amino axit.

2. V $ k B n Fng- G&i tên theo danh pháp thông th,; ng và danh pháp qu+c t( các h- p chJt amin, amino

axit thông d$ng.- Vi(t 4úng, chính xác các ph,. ng trình hóa h&c và các4Gng phân c/ a các amin.- Quan sát mô hình, thí nghim, phân tích, nh?n xét, so sánh phân bit amin, amino

axit, peptit và protein.- V?n d$ng ki(n th5c 42 giCi các bài t? p hóa h&c và giCi thích các hin t,- ng trong

cuFc s+ng có liên quan4(n nFi dung các bài h&c.TQ nhDng hi2u bi(t v7 amin, amino axit, protein mà HS thJy 4,- c tKm quan tr &ng

c/ a các h- p chJt này và nhDng 5ng d$ng th1c tiNn c/ a nó mà có s1 say mê tìm hi2u v7 cJu trúc phân tB, tính chJt các chJt, vai trò c/ a nó4+i v> i s1 s+ng con ng,; i và th( gi> isinh v?t.

*2 th1c hi n 4,- c các m$c tiêu này ta cKn sB d$ng tri t 42 mô hình tr 1c quan,tranh Cnh có lien quan4(n nFi dung bài h&c, ti(n hành các thí nghim bi2u diNn theo

ph,. ng pháp nghiên c5u giúp HS tìm tòi, nPm chPc nFi dung bài h&c. NFi dung ki(n th5c trong ch,. ng có liên quan v> i các ki(n th5c c/ a môn sinh v?t và cóliên h nhi7u v> i các hi n t,- ng th1c t( 4; i s+ng, vì v?y GV cKn s, u tKm, chon l&c nêura các hi n t,- ng, các tình hu+ng, t+ ch5c cho HS v?n d$ng ki(n th5c giCi quy(t các vJn47 này.

*2 tích c1c hóa các ho8t 4Fng nh?n th5c c/ a HS, GV cKn sB d$ng ph,. ng pháp4àm tho8i tìm tòi, d8y h&c nêu và giCi quýêt vJn 47 k (t h- p v> i vi c t= ch5c các ho8t4Fng 4Fc l? p c/ a HS trong s1 ph+i h- p h- p lí v> i các ph,. ng ti n tr 1c quan. Vic giCngd8y các h- p chJt trong ch,. ng ta cKn chú ý4(n mFt s+ nFi dung m> i và khó sau.II. M; t s< n; i dung cVn l2 u ý1. Gi 3ng d " y v% Amin

Bài amin4,- c chuy2n sang ch,. ng các h- p chJt ch5a nit. là h- p lí, các nFi dungtrình bày4Ky 4/ và khái quát4,- c tính chJt c/ a các amin ch5 không phCi trình bàyriêng v7 anilin nh, sách giáo khoa cR.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



175

Khi hình thành khái nim amin ta nên xuJt phát tQ phân tB amoniac42 t= ch5ccho HS nh?n xét v7 m+i liên quan giDa cJu t8o c/ a phân tB amoniac và phân tB các amin42 rút ra4Hnh ngh X a v7 amin.

Khi xem xét v7 phân lo8i amin theo b?c cKn cho HS so sánh v> i các khái nim b?c cacbon, b?c r ,- u 42 nPm chPc khái ni m.

CJu trúc phân tB 4,- c trình bày4Ky 4/ cC d8ng amin m8ch h: và amin th. m 48idiên là anilin42 HS quan sát, phân tích42 d1 4oán các tính chJt 4Lc tr , ng cho lo8i h- pchJt này (tính chJt c/ a nhóm amino và tính chJt c/ a g+c hi4rocacbon) có xem xét4(nCnh h,: ng c/ a nhóm amino4(n g+c hi4rocacbon và ng,- c l8i.

Trên c. s: các thí nghim và s1 so sánh v> i tính chJt c/ a ammoniac GV t= ch5ccho HS nh?n xét v7 tính ba z. (khC n@ng nh?n proton) c/ a amin và nguyên nhân gây ratính baz. 4ó, khi phân tích cKn h,> ng HS chú ý4(n nguyên tB nit. trong nhóm aminoc/ a amin còn có cL p electron ch, a sB d$ng nên có khC n@ng nh?n proton gây ra tính baz. c/ a amin. Vic 4ánh giá4Hnh tính tính baz. c/ a amin cKn c@n c5 vào m+i quan h Cnh h,: ng c/ a các g+c hi4rocacbon s_ làm t@ng hay giCm m?t 4F electron: nguyên tB nit. c/ a nhóm amino42 4ánh giá, so sánh. Khi so sánh tính baz. c/ a amin m8ch h: ,anilin, amoniac hoLc các amin: các b?c khác nhau thì cKn h,> ng HS phân tích cJu trúc phân tB amin chú ý4(n lo8i g+c (ankyl hay g+c th. m) và s+ l,- ng g+c liên k (t v> inhóm amino trong phân tB amin. C$ th2 là:

- V> i ankyl amin thì có s1 4Yy electron c/ a nhóm ankyl làm t@ng m?t 4F electron: nguyên tB nit. trong nhóm amino nên có tính baz. m8nh h. n amoniac, s+ nhóm ankylliên k (t v> i nguyên tB nit. càng nhi7u (không quá 3 nhóm) thì tính baz. càng m8nh.

- V> i anilin có g+c phenyl hút cL p electron v7 phía mình nên m?t 4F electron : nguyên tB nit. trong nhóm amino giCm 4i, khC n@ng nh?n proton giCm nên anilin có tính baz. y(u h. n amoniac r Jt nhi7u.

Tính chJt c/ a nhóm amino4,- c th2 hi n bMng các phCn 5ng v> i axit nitr . vàankyl hóa. PhCn 5ng v> i axit nitr . 4,- c trình bày qua phCn 5ng c/ a anmin b?c mFt dãyankyl amin và anilin v> i HNO2 42 t8o ra khí nit. , mu+i 4iazoni là sCn phYm có vai tròquan tr &ng trong t=ng h- p hDu c. . V> i l> p HS khá và trong bài luyn t? p ta có th2 b= sung ki(n th5c v7 phCn 5ng c/ a amin b?c hai v> i HNO2 : nhi t 4F phòng t8o ra h- p chJtnitroso màu vàng còn amin b?c ba không có phCn 5ng : nhi t 4F này và chU rõ 4ây làmFt ph,. ng pháp phân bit ankyl amin: các b?c khác nhau mà HS có th2 v?n d$ngtrong vi c giCi bài t? p nh?n bi(t các amin.

PhCn 5ng ankyl hóa thay th( nguyên tB hi4ro c/ a nhóm – NH2 t8o thành amin b?chai và mu+i amoni halogenua thuFc lo8i phCn 5ng th( nucleophin, phCn 5ng này còn làc. s: c/ a ph,. ng pháp4i7u ch( ankyl amin và chuy2n b?c các amin.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



176

PhCn 5ng th( nguyên tB hi4ro trong nhân th. m c/ a anilin4,- c th1c hi n bMng thínghi m anilin tác d$ng v> i dung dHch n,> c brom. Thí nghim ti(n hành4. n giCn, k (tquC nhanh và rõ ràng nên t= ch5c cho HS ti(n hành thí nghim, quan sát, nh?n xét hi nt,- ng, so sánh v> i phCn 5ng c/ a benzen, phenol v> i brom. TQ s1 so sánh v7 4i7u ki nc/ a hai phCn 5ng 42 h,> ng HS chú ý4(n Cnh h,: ng c/ a nhóm - NH2 4(n g+c phenyl và

giCi thích vì sao nguyên tB brom l8i th( cho 3 nguyên tB hi4ro : các vH trí 2, 4, 6 trongvòng benzen c/ a phân tB anilin.

* i7u ch( amin4,- c trình bày thành hai nFi dung4i7u ch( ankyl amin và4i7u ch( anilin. Khi t= ch5c cho HS vi(t ph,. ng trình hóa h&c, lJy ví d$ 42 tìm hi2u các nFi dungnày ta cKn l, u ý ph,. ng pháp4i7u ch( anilin bMng cách khB nitro benzen bMng hi4rom> i sinh (Fe + HCl) cRng áp d$ng 4,- c 42 4i7u ch( ankyl amin.2. Gi 3ng d " y v% Amino axit

Amino axit là lo8i h- p chJt hDu c. t8 p ch5c nên cho HS phân tích4Lc 4i2m cJut8o, nêu công thúc t=ng quát và4Hnh ngh X a lo8i h- p chJt này. Khi phân tích cJu trúc phân tB c/ a amino axit chú ý4(n hai nhóm ch5c có tính chJt ng,- c nhau cùng tGn t8itrong mFt phân tB và chúng có th2 t,. ng tác v> i nhau t8o ra ion l,W ng c1c, d8ng ion nàynMm trong cân bMng v> i d8ng phân tB. TQ tính chJt này mà mai amino axit có mFt 4i2m4 ng4i n riêng.

Khái ni m 4i2m 4 ng 4i n là khái nim m> i 4,a vào chU : m5c 4F s. l,- c nêncRng không cKn 4i sâu, chU 4Cm bCo : m5c 4F nh, trình bày c/ a sách giáo khoa. Ta cRngcKn l, u ý r Mng 4i2m 4 ng 4i n PH1 c/ a dung dHch các amino axit có s+ nhóm –NH2 và – COOH bMng nhau th,; ng thJ p h. n 7 khoCng 14. n vH vì tính axit c/ a nhóm –COOH tr Fi

h. n. V> i các amino axit có s+ nhóm –NH2 và –COOH không bMng nhau thì4i2m 4 ng4i n c/ a nó cao h. n 7 khi s+ nhóm –NH2 nhi7u h. n s+ nhóm –COOH và thJ p h. n 7 khis+ nhóm –NH2 ít h. n s+ nhóm –COOH.

Phân tích cJu trúc phân tB amino axit là c. s: 42 t= ch5c cho HS d1 4oán tínhchJt hóa h&c c/ a amino axit và ki2m nghi m mFt s+ tính chJt bMng thí nghim hóa h&c.V> i tính chJt c/ a các nhóm amin (phCn 5ng v> i axit vô c. , HNO2) và nhóm – COOH(phCn 5ng v> i baz. , este hóa) cKn liên h , so sánh v> i tính chJt c/ a amin, axitcacboxylic4ã h&c.

PhCn 5ng trùng ng, ng chU vi(t ph,. ng trình hóa h&c v> i các axit 6-aminohexanoic và 7-aminoheptanoic còn phCn 5ng ng, ng t$ các amino axit có nhóm – NH2 : gKn nhóm –COOH thì xCy ra khó kh@n, qua nhi7u giai4o8n trung gian nên không4,- c gi> i thi u trong sách giáo khoa. Khi4un nóng các axit 2-aminoankanoic thì hai phân tB s_ tách mFt phân tB n,> c t8o ra4ixetopiperazin, các axit 3-aminoankanoic thì dN tách NH3 42 sinh ra axit không no còn các axit 4-aminoankanoic thì tách n,> c t8o axit


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



177

vòng nFi phân tB là h- p chJt lactam. ChU có amino axit có nhóm –NH2 : xa (vH trí s+ 6tr : lên) so v> i nhóm –COOH m> i có phCn 5ng trùng ng, ng theo m8ch th ng.3. Gi 3ng d " y v% Peptit và Protein

Protein là thành phKn chính c/ a c. th2 4ông v?t và là c. s: c/ a s1 s+ng nên nFidung nghiên c5u v7 nó 4ã 4,- c b= sung thêm khái nim peptit, các d8ng cJu trúc c/ a

protein, khái nim v7 axit nucleic và enzim.Khi t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS cKn cho HS phân tích phân tB peptit42

hi2u rõ khái nim peptit (h- p chJt 4,- c hình thành bMng cách ng, ng t$ hai hay nhi7u phân tB n -amino axit), liên k (t peptit (- CO – NH -), protein.CJu t8o c/ a m8ch peptit và protein là ki2u t? p h- p có th5 t1 nhJt 4Hnh c/ a các g+cn –amino axit khác nhau. Vì v?y cùng mFt s+ l,- ng và mFt lo8i amino axit ta có th2 có mFtt? p h- p các4Gng phân c/ a peptit hay protein. V> i n s+ amino axit thì s+ 4Gng phân cJut8o s_ là giai thQa c/ a n (n !).

CJu trúc các b?c c/ a protein r Jt ph5c t8 p nên GV chU sB d$ng hình v_ phân tB insulin42 mô tC cJu trúc b?c I c/ a protein. CJu trúc b?c II, III, IV4,- c mô tC : d8ng t, li u b= sung. CJu trúc b?c II là cJu d8ng c/ a m8ch protein4,- c th2 hi n : d8ng l? p th2 có cha nhìn thJy và cha bH che khuJt qua h8i ki2u chính : gJ p o và xoPn n . CJu trúc b?cIII c/ a protein là hìnhCnh c/ a mioglobin – potein có ch5c n@ng ti( p nh?n oxi c/ a c. bP p. CJu trúc b?c IV là hìnhCnh c/ a hemoglobin (hGng cKu) – protein có ch5c n@ng v?nchuy2n oxi c/ a máu4(n các t( bào.

PhCn 5ng hóa h&c th2 hi n tính chJt riêng bit c/ a peptit và protein là phCn 5ngth/ y phân t8o ra han h- p cácn – amino axit, phCn 5ng màu4Lc tr , ng.

PhCn 5ng v> i Cu(OH)2 4Lc tr , ng cho phân tB protein có tQ 2 nhóm peptit (– CO – NH –)tr : lên cho sCn phYm có màu tím. PhCn 5ng v> i axit HNO3 4Lc t8o ra k (t t/ a màu vàng.PhCn 5ng 4,- c dùng42 xác nh?n có nhóm – C6H4- OH (nhóm – OH liên k (t tr 1c ti( pv> i g+c phenyl) c/ a mFt s+ g+c amino axit trong protein4ã t,. ng tác v> i HNO3 t8o ranhóm m> i - C6H2(-NO2)2OH có màu vàng. Hai phCn 5ng này là các phCn 5ng màu4Lctr , ng dùng42 nh?n ra peptit và protein.

GV t= ch5c cho HS ti(n hành các thí nghim màu4Lc tr , ng c/ a protein, quan sáthi n t,- ng thí nghim, mô tC hi n t,- ng nh, ng không cKn vi(t các ph,. ng trình hóa h&cvì sCn phYm r Jt ph5c t8 p cC v7 thành phKn và cJu trúc.

Các khái nim enzim và axit nucleic chU dQng : m5c gi> i thi u s. l,- c 42 giúpHS bi(t 4,- c enzim là nhDng chJt (men) có khC n@ng xúc tác cho các quá trình hóa h&c4Lc bi t các quá trình xCy ra trong c. th2 sinh v?t. Axit nucleic là polieste c/ a axit photphoric và pentoz. . GV sB d$ng ph,. ng ti n tr 1c quan42 gi> i thi u hìnhCnh c/ aADN: d8ng cJu t8o hóa h&c và cJu trúc d8ng xoPn c/ a nó. NFi dung này HS cRng 4ã4,- c h&c trong môn HS v?t nên GV cKn t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p khai thác các


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



178

ki(n th5c 4ã có : HS v7 thành phKn, cJu trúc, nhDng 4Lc tính c/ a ARN, ADN hoLc cácki(n th5c v7 s1 chuy2n hóa protein, vai trò c/ a enzim trong s1 chuy2n hóa th5c @n trongc. th2.

V> i các nFi dung này GV có th2 chuy2n thành các47 tài khoa h&c cho HS tìmhi2u, thu th? p các thông tin, trình bày d,> i d8ng các bài báo có các t, li u vi(t, hìnhCnh

theo các ch/ 47. Các nhóm HS th1c hi n ngoài gi; h&c 42 hoàn thành các47 tài. GV t= ch5c cho các nhóm báo cáo k (t quC nghiên c5u, trình bày các sCn phYm c/ a nhóm. HSnh?n xét,4ánh giá lTn nhau, GV t=ng k (t nh?n xét4ánh giá k (t quC c/ a các nhóm. 2.5.8.6 Ph ! ng pháp d " y h. c c¸c hîp chÊt cao ph©n töI. MCc tiêu cJa ch23 ng1. V $ ki n th + c

Bi>t- Các khái nim chung v7 polime (4Hnh ngh X a, phân lo8i, cJu trúc, tính chJt).- Khái nim v

7 các lo

8i v

?t li u polime : ch

Jt d

`o, cao su, t

. , s

- i và keo dán.

- Thành phKn, tính chJt, 5ng d$ng cuC các v?t li u polime.Hi2u : PhCn 5ng trùng h- p, trùng ng, ng và nh?n d8ng4,- c mônme42 t=ng h- p polime.

2.V $ k B n Fng- Phân bi t khái ni m chJt d o, t. t=ng h- p và t. nhân t8o, cao su thiên nhiên, cao su

t=ng h- p, keo dán t=ng h- p.- Vi(t ph,. ng trình hóa h&c phCn 5ng trùng h- p và phCn 5ng trùng ng, ng 42 t8o ra

polime.- V?n d$ng m+i liên quan giDa các lo8i h- p chJt hDu c. làm bài t? p t=ng h- p các

monome, polime4i tQ các chJt vô c. , hDu c. c. bCn, tQ nguGn nguyên liu có sxn trongt1 nhiên.3. V $ thái 1?

HS thJy 4,- c tKm quan tr &ng c/ a các h- p chJt polime trong4; i s+ng và sCn xuJt, ph,. ng pháp t=ng h- p ra chúng mà có h5ng thú h&c t? p, 4i sâu tìm hi2u nFi dung c/ ach,. ng và ngành hóa h&c polime trong t,. ng lai.

Nh, v?y trong giCng d8y ch,. ng này cKn cho HS bi(t 4,- c nhDng 4Lc 4i2m quígiá c/ a nhDng v?t li u polime va quá trình t8o ra chúng bMng ph,. ng pháp trùng h- p vàtrùng ng, ng. Khi nghiên c5u các v?t li u polime cKn t= ch5c cho HS so sánh các lo8i v?tli u 4ó v7 tính chJt v?t lí, công d$ng, ph,. ng pháp ch( t8o và xây d1ng s. 4G 4i7u ch(,sCn xuJt chúng tQ các nguGn nguyên liu xác4Hnh.II. M; t s< n; i dung cVn chú ý1. Gi 3ng d " y *"i c ! ng v% polime

Ta cKn chú ý làm rõ các khái nim c. bCn và quan tr &ng sau :


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



179

- Khái nim polime cKn phân bit v> i khái ni m h- p chJt cao phân tB. Công th5c polime cKn 4,- c bi2u thH theo chuYn qu+c t( : dJu móc cPt ngang nét g8ch ngang chU liênk (t c/ a mPt xích trong polime. Ví d$ : polime etilen -(- CH2 – CH2-)n-

- Khái nim h s+ polime hóa hay4F polime hóa n4,- c dùng t=ng quát cho cC haid8ng polime : polime trùng h- p và polime trùng ng, ng.

- Khái nim monome42 chU các phân tB tham gia phCn 5ng polime hóa, có ngh X a là chU khi tham gia phCn 5ng t8o ra polime thì các phân tB này m> i 4,- c g&i là monome cònkhi các chJt này tham gia các phCn 5ng khác (cFng h- p, oxi hóa…) thì không4,- c g&ilà monome.

CJu trúc c/ a polime cKn làm rõ d8ng cJu trúc4i7u hòa (liên k (t giDa các mPt xíchtrong m8ch theo mFt tr ?t t1 xác 4Hnh), không4i7u hòa (liên k (t giDa các mPt xích trongm8ch không theo tr ?t t1 xác 4Hnh) và v?n d$ng ki(n th5c v7 cJu trúc polime42 lí giCimFt s+ tính chJt v?t lí c/ a polime ( polime không có nhit 4F nóng chCy xác4Hnh, không bay h. i…) hoLc s1 thay4=i d8ng cJu t8o m8ch c/ a polime cRng làm thay4=i tính chJtc/ a nó. Ví d$ : Nh1a rezol (poli phenolfoman4ehit) cJu t8o m8ch không nhánh là chJtr Pn, dN nóng chCy, tan trong nhi7u dung môi nh, ng khi chuy2n sang d8ng nh1a rezit cócJu t8o d8ng m8ng không gian thì không nóng chCy, không tan trong nhi7u dung môihDu c. .

Khi lí giCi tính chJt v?t lí c/ a polime cKn l, u ý 4(n 4Lc 4i2m phân tB polime r Jtl> n dTn 4(n l1c t,. ng tác giDa các phân tB l> n, v,- t xa nhDng l1c t,. ng tác c/ a các liênk (t hóa h&c giDa các nguyên tB trong phân tB. S5c hút r Jt m8nh giDa các phân tB lànguyên nhân c/ a tính b7n vDng c. h&c cao c/a các phân tB polime. Các phân tB polime

có kích th,> c l> n không th2 di chuy2n linh ho8t, t1 do nh, các phân tB nhS là nguyênnhân gây ra4F nh> t cao c/ a các phân tB polime.

Khi nghiên c5u tính chJt hóa h&c c/ a polime cKn cho HS phân tích và nh?n xét v7 4Lc 4i2m c/ a các d8ng phCn 5ng giD nguyên m8ch cácbon, phCn 5ng phân cPt m8chcacbon và phCn 5ng t@ng m8ch cacbon c/ a polime và các d8ng polime nào có các d8ng phCn 5ng t,. ng 5ng. TQ nhDng nh?n xét4ó 4,a ra các ví d$ minh h&a cho tQng lo8i.

Khái ni m phCn 5ng trùng h- p 4,- c trình bày theo4úng bCn chJt c/ a nó, khôngth2 nhKm lTn v> i khái ni m phCn 5ng trùng cFng h- p. PhCn 5ng trùng h- p là quá trìnhk (t h- p nhi7u phân tB nhS, không bão hòa, (monome) gi+ng nhau hay t,. ng t1 nhauthành phân tB l> n (polime). Khái nim phCn 5ng trùng h- p khác v> i khái ni m phCn 5ngtrùng cFng h- p : cha phCn 5ng trùng h- p là quá trìng k (t h- p nhi7u phân tB nhS, không bão hòa ch, không phCi là quá trình công h- p liên ti( p các phân tB nhS. Quá trình cFngh- p liên ti( p các phân tB nhS 42 t8o thành các phân tB l> n là phCn 5ng trùng cFng h- p, phCn 5ng này không có trong ch,. ng trình hóa h&c ph= thông. Ví d$ phCn 5ng cFng h- pcác 4iol vào isoxianat t8o thành các poli uretan :

O = C =N– R– N= C= O + HO – R 1 – OH+ O= C= N– R– N = C= O +HO– R 1 – OH + …


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



180

j (- OC – NH – R – NH – COO – R 1 – O -)n .Khi hình thành khái nim phCn 5ng trùng h- p, GV chU t= ch5c cho HS4&c tài

li u, nh?n xét và hi2u 4úng nFi dung c/ a khái nim không nên so sánh v> i khái ni m phCn 5ng trùng cFng h- p vì gi> i h8n c/ a ch,. ng trìh và s_ làm cho HS khó hi2u h. n. TQ vi c phân tích42 hi2u nFi dung khái nim phCn 5ng trùng h- p mà4i 4(n ki(n th5c v7

4i7u ki n v7 cJu t8o c/ a các monome tham gia phCn 5ng trùng h- p (phân tB có liên k (t bFi hoLc có vòng kém b7n) và phân bit khái ni m phCn 5ng trùng h- p v> i 4Gng trùngh- p.

S1 hình thành khái nim phCn 5ng trùng ng, ng cRng 4,- c xuJt phát tQ các ví d$ và 4i 4(n 4Hnh ngh X a phCn 5ng, 4i7u ki n cKn v7 cJu t8o c/ a monome tham gia phCn 5ngtrùng ng, ng (phân tB phCi có ít nhJt 2 nhóm ch5c có khC n@ng phCn 5ng).Khi c/ ng c+ ki(n th5c cKn t= ch5c cho HS tham gia tích c1c vào các ho8t 4Fng h&c t? pnh, :

- So sánh phCn 5ng trùng h- p v> i phCn 5ng trùng ng, ng v7 các nFi dung:4Hnh ngh X a phCn 5ng,4i7u ki n cKn c/ a các monomer tham gia phCn 5ng và các ví d$ minh h&a.

- Rèn luyn k X n@ng nh?n d8ng các monome tQ công th5c c/ a polime và ng,- c l8i,xác4Hnh tên phCn 5ng t=ng h- p polime4ó.2. Gi 3ng d " y v% các v - t liGu polime

Các v?t li u polime4,- c sB d$ng nhi7u trong th1c t( 4; i s+ng vì v?y GV cKn s, utKm và t= ch5c cho HS s, u tKm các v?t li u polime42 cùng quan sát, nh?n xét, hìnhthành khái nim v7 các v?t li u polime c. bCn nh, chJt d o, cao su, t. , s- i và keo dán.Khi nghiên c5u mai lo8i v?t li u polime ta cKn cho HS nPm 4,- c thành phKn, tính chJt,

5ng d$ng, ph,. ng pháp4i7u ch( chúng và có s1 phân tích, u 4i2m c/ a tQng lo8i. ChJtdò có thành phKn c. bCn là polime và có thêm chJt 4Fn, chJt dò hóa. ChJt 4Fn (muFithan, cao lanh, mùn c, a, bFt amiang, s- i th/ y tinh…) có tác d$ng làm t@ng mFt s+ tínhn@ng cKn thi(t c/ a chJt d o và h8 giá thành sCn phYm. ChJt d o hóa có tác d$ng làm t@ngtính d o c/ a polime và làm cho chúng dN gia công h. n.

Hi n nay trong4; i s+ng có sB d$ng v?t li u compozit nên cRng cKn phân bi tkhái ni m này v> i khái ni m chJt d o thông th,; ng. ChJt d o thông th,; ng có th2 cóhoLc không có chJt 4Fn. ChJt 4Fn trong chJt dò không4,- c nghiên c5u k X v7 s1 t,. ngh- p giDa chJt 4Fn và polime. V?t li u compozit là han h- p c/ a polime và chJt 4Fn,chúng không hòa tan mà phân tán t+t vào nhau, t,. ng h- p t+t v> i nhau 42 làm t@ngnhDng tính chJt t+t c/ a polime và cC các tính chJt t+t c/ a chJt 4Fn. K (t quC là nâng cao4,- c các phYm chJt c/ a v?t li u nh, tính chHu nhi t, 4F b7n, 4F c5ng…

Ngày nay nhi7u lo8i keo dán t=ng h- p 4ang 4,- c sB d$ng nên cKn cho HS bi(tkhái ni m, nhDng nét c. bCn v7 bCn chJt, phân lo8i và gi> i thi u mFt s+ lo8i keo dánthông d$ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



181

*2 t@ng tính th1c tiNn c/ a bài d8y GV cKn s, u tKm thêm các t, li u th1c t( v7 v?tli u polime hoLc sB d$ng các phKn m7n d8y h&c gi> i thi u v7 ngành công nghi p polimevà nhDng 5ng d$ng th1c tiNn c/ a nó. GV cRng có th2 áp d$ng ph,. ng pháp d8y h&c theod1 án t= ch5c cho các nhóm HS nghiên c5u 47 tài: “Th( gi> i polime” v> i các nFi dungnh, : các lo8i v?t li u polime và5ng d$ng c/ a nó, ph,. ng pháp t=ng h- p polime, polime

trong y h&c, polime trong xây d1ng…Mai nhóm HS s_ t1 ch&n mFt nFi dung và t1 phâncông, t= ch5c nghiên c5u, trình bày và báo cáo k (t quC nghiên c5u. SCn phYm nghiênc5u c/ a các nhóm là báo t,; ng, báoCnh, bài vi(t t=ng h- p các t, li u s, u tKm 4,- c tQ các nguGn thông tin sách, báo m8ng internet… GV t= ch5c cho các nhóm tr , ng bày, gi> ithi u sCn phYm c/ a nhóm mình và4ánh giá k (t quC c/ a nhóm b8n, cu+i cùng GV nh?nxét 4ánh giá chung. V> i cách t= ch5c này HS s_ thJy h5ng thú h. n vì 4,- c t1 mình t= ch5c nghiên c5u, trình bày sáng t8o các t, li u s, u tKm 4,- c và ki(n th5c 4,- c m: r Fngh. n nhi7u.

Ny I DUNG TRAO*{ I VÀ THqO LU} N1. Phân tích4Lc 4i2m nFi dung, cJu trúc h th+ng ki(n th5c phKn hóa hDu c. trongch,. ng trình hóa h&c ph= thông.2. NhDng nFi dung ki(n th5c m> i c/ a phKn hóa hDu c. so v> i ch,. ng trình, sách giáokhoa cR.3. So sánh m5c 4F ki(n th5c, nFi dung phKn hóa hDu c. trong ch,. ng trình, sách giáokhoa c/ a ban chuYn và ban nâng cao.4. NhDng nguyên tPc s, ph8m cKn 4Cm bCo và vi c sB d$ng các ph,. ng pháp d8y h&c

tích c1c trong giCng d8y phKn hóa hDu c. .5. CJu trúc chung các bài d8y v7 hi4rocacbon và các h- p chJt có nhóm ch5c, các chú ýv7 nFi dung và ph,. ng pháp giCng d8y.6. Xác4Hnh m$c tiêu, s1 chuYn bH c/ a GV và HS cho mFt bài d8y c$ th2, ví d$ cho bàid8y xicloankan, anken, phenol, saccaroz. …7. Thi(t k ( các ho8t 4Fng d8y h&c cho mFt bài d8y c$ th2 (t1 ch&n) và d1 ki(n vi c t= ch5c các ho8t 4Fng d8y h&c 4ó.8. L1a ch&n, s, u tKm thêm các t, li u d8y h&c (ngoài t, li u c/ a SGK) ph$c v$ chogiCng d8y các ch,. ng c$ th2 trong ch,. ng trình hóa hDu c. THPT (mai ng,; i t1 l1ach&n 1 ch,. ng).2.6 Gi¶ng d¹y c¸c bµi luyÖn tËp, tæng kÕt 2.6.1 Ý ngh B a, t ; m quan tr . ng c @a các bài luy 2n t : p, ôn t : p

Bài luy n t? p, ôn t? p là d8ng bài d8y hoàn thin ki(n th5c và4,- c th1c hi n saumFt s+ bài d8y nghiên c5u ki(n th5c m> i hoLc k (t thúc mFt ch,. ng, mFt phKn c/ a


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



182

ch,. ng trình.*ây là d8ng bài h&c không th2 thi(u 4,- c trong ch,. ng trình c/ a các mônh&c.

Bài luy n t? p, ôn t? p có giá tr H nh?n th5c to l> n và có ý ngh X a quan tr &ng trongvi c hình thành ph,. ng pháp nh?n th5c và phát tri2n t, duy cho HS vì:1. Bài luy n t? p giúp HS tái hin l8i các ki(n th5c 4ã h&c, h th+ng hóa các ki(n th5c

hoá h&c 4,- c nghiên c5u r ; i r 8c, tCn m8n qua mFt s+ bài, mFt ch,. ng hoLc mFt phKnthành mFt h th+ng ki(n th5c có quan h chLt ch_ v> i nhau theo logic xác4Hnh. TQ cách th+ng ki(n th5c 4ó giúp HS tìm ra4,- c nhDng ki(n th5c c. bCn nhJt và các m+i liênh bCn chJt giDa các ki(n th5c 4ã thu nh?n 4,- c 42 ghi nh> và v?n d$ng chúng trongvi c giCi quy(t các vJn 47 h&c t? p…

Thông qua bài luyn t? p ch,. ng nguyên tB, HS 4,- c h th+ng các ki(n th5c v7 thành phKn, cJu t8o nguyên tB, s1 phân b+ các lo8i h8t c. bCn và các qui lu?t chi ph+i s1 phân b+ này và tQ 4ó mà hi2u 4,- c ph,. ng pháp mô tC cJu t8o nguyên tB bMng cách vi(tcJu hình electron nguyên tB. *Gng th; i HS cRng 4,- c rèn luy n k X n@ng v?n d$ng h th+ng ki(n th5c lí thuy(t 4ó 42 giCi mFt s+ d8ng bài t? p hoá h&c c. bCn và mô tC cJu t8onguyên tB các nguyên t+ khi bi(t kí hi u hoá h&c c/ a chúng.

Bài luy n t? p v7 liên k (t hoá h&c giúp cho HS h th+ng các ki(n th5c v7 nguyênnhân hình thành liên k (t hoá h&c, bCn chJt c/a liên k (t, quá trình hình thành các d8ngliên k (t giDa các nguyên tB trong phân tB. HS v?n d$ng h th+ng ki(n th5c này 42 tìmra s1 khác nhau giDa các d8ng liên k (t hoá h&c, nh?n bi(t các d8ng liên k (t trong phân tB các h- p chJt khác nhau, xác4Hnh tính chJt 4Lc thù c/ a các h- p chJt cFng hóa tr H hoLch- p chJt ion.

Bài luy n t? p v7 các nhóm nguyên t+ giúp HS h th+ng các ki(n th5c v7 4Lc 4i2mcJu t8o nguyên tB các nguyên t+, cJu t8o phân tB, các d8ng liên k (t trong phân tB 4. nchJt và h- p chJt c/ a chúng, tính chJt các 4. n chJt, các h- p chJt c. bCn c/ a chúng,nhDng nguyên tPc 4i7u ch( 4. n chJt và các h- p chJt quan trong c/ a chúng. HS v?n d$ngcác qui lu?t v7 m+i liên quan giDa 4Lc 4i2m cJu t8o v> i tính chJt c/ a chJt 42 lí giCi vàlàm rõ:

- Tính chJt 4Lc tr , ng c/ a các4. n chJt và các h- p chJt c/ a các nguyên t+ trong nhóm.- So sánh s1 gi+ng nhau, khác nhau v7 cJu t8o phân tB, tính chJt các 4. n chJt, h- p

chJt c/ a các nguyên t+ trong nhóm, nguyên nhân c/ a s1 gi+ng và khác nhau4ó- Nguyên tPc 4i7u ch( các 4. n chJt, h- p chJt quan tr &ng c/ a các nguyên t+ trong

nhóm- M+i quan h , bi(n 4=i giDa 4. n chJt và các h- p chJt c/ a các nguyên t+.

Nh, v?y trong bài luyn t? p HS tham gia các ho8t 4Fng h&c tâp nhMm h th+nghóa và v?n d$ng ki(n th, c không chU : trong mFt ch,. ng, mFt s+ bài h&c tr ,> c 4ó màcòn cC các ki(n th5c 4ã h&c : nhDng ch,. ng tr ,> c, l> p tr ,> c và các môn h&c khác.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



183

2. Thông qua các ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS trong bài luyn t? p, ôn t? p mà GV có4i7uki n c/ ng c+, làm chính xác và chUnh lí, phát tri2n và m: r Fng ki(n th5c cho HS.

Trong gi; h&c luy n t? p, GV t= ch5c và4i7u khi2n các ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HSnhMm h th+ng hóa các ki(n th5c cKn nPm vDng thì có th2 phát hi n 4,- c nhDng ki(nth5c mà HS hi2u ch, a 4úng hoLc có nhDng khái quát ch, a 4úng bCn chJt c/ a hi n

t,- ng, s, vi c. GV có nhim v$ chUnh lí, b= sung thêm ki(n th5c 42 HS hi2u 4úng 4Pnvà 4Ky 4/ h. n, 4Gng th; i có th2 m: r Fng thêm ki(n th5c cho HS tùy thuFc vào các4i7uki n th; i gian, trình4F nh?n th5c c/ a HS, ph,. ng ti n…

Ví d$: Khi ti(n hành bài luyn t? p ch,. ng phCn 5ng hoá h&c GV t= ch5c các ho8t4Fng h&c t? p c/ a HS nhMm h th+ng các ki(n th5c cKn nPm vDng v7 phCn 5ng oxi hóa –khB và phân lo8i phCn 5ng hoá h&c. GV cKn làm chính xác hóa các khái nim c. bCn cóliên quan4(n phCn 5ng oxi hóa-khB nh, khái ni m s+ oxi hóa v7 bCn chJt c/ a kháini m, s1 ti n ích c/ a vi c sB d$ng khái nim này trong vic nh?n di n và cân bMng phCn5ng oxi hóa – khB, phân bi t khái ni m hóa tr H và s+ oxi hóa. GV có th2 m: rông ki(nth, c v7 các lo8i phCn 5ng oxi hóa – khB thông qua các ví d$ yêu cKu HS cân bMng phCn5ng oxi hóa – khB.3. Thông qua các ho8t 4Fng h&c t? p trong gi; luy n t? p, ôn t? p 42 hình thành và rènluy n các k X n@ng hoá h&c c. bCn nh, : k X n@ng giCi thích – v?n d$ng ki(n th5c, giCi cácd8ng bài t? p hoá h&c, sB d$ng ngôn ngD hoá h&c.

CJu trúc các bài luyn t? p trong sách giáo khoa hoá h&c 47u có hai phKn: ki(nth5c cKn nPm vDng và bài t? p. PhKn ki(n th5c cKn nPm vDng bao gGm các ki(n th5c cKnh th+ng, c/ ng c+ và xác4Hnh m+i liên h t,. ng quan giDa chúng, phKn bài t? p bao gGm

các d8ng bài t? p hoá h&c v?n d$ng các ki(n th5c, t8o 4i7u ki n cho HS rèn luyn k X n@nghoá h&c. Vi c giCi các d8ng bài t? p hoá h&c là ph,. ng pháp h&c t? p t+t nhJt giúp HSnPm vDng ki(n th5c, rèn luyn k X n@ng v?n d$ng ki(n th5c giCi quy(t các vJn 47 h&c t? pc/ a bài toán4Lt ra.4. Thông qua ho8t 4Fng h&c t? p trong gi; luy n t? p, t=ng k (t, h th+ng ki(n th5c mà phát tri2n t, duy và ph,. ng pháp nh?n th5c, ph,. ng pháp h&c t? p cho HS. Trong bàiluy n t? p t=ng k (t ki(n th5c HS cKn sB d$ng các thao tác t, duy: phân tích, t=ng h- p, sosánh, khái quát hóa42 h th+ng hóa, nPm vDng ki(n th5c và v?n d$ng chúng giCi quy(tcác vJn 47 h&c t? p mang tính khái quát cao. Khi giCi quy(t mFt vJn 47 h&c t? p GVth,; ng h,> ng dTn HS phân tích, phát hin vJn 47 cKn giCi quy(t, xác4Hnh ki(n th5c cóliên quan cKn v?n d$ng, l1a ch&n ph,. ng pháp giCi, l? p k ( ho8ch giCi và th1c hi n k ( ho8ch giCi, bi n lu?n xác4Hnh k (t quC 4úng

Các d8ng bài t? p nh?n th5c 4òi hSi s1 giCi thích, bin lu?n s_ có hi u quC caotrong vi c phát tri2n t, duy hoá h&c và ph,. ng pháp nh?n th5c cho HS.Ví d$:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



184

1. Vì sao trong phòng thí nghim ph= thông th,; ng gL p dung dHch axit HCl màkhông gL p axit HBr, HI.

2. Trong phòng thí nghim 4i7u ch( HCl bMng cách cho H2SO4 4Lc tác d$ng v> i tinhth2 NaCl v?y HBr, HI có th2 4i7u ch( bMng ph,. ng pháp này4,- c không? Vì sao?

3. Vì sao trong phòng thí nghim 42 bCo quCn dung dHch mu+i Fe2+ ng,; i ta l8i cho

thêm bFt sPt hoLc 4inh sPt vào dung dHch? Nh, v?y thông qua vic h,> ng dTn HS giCi quy(t các bài t? p nh?n th5c c$ th2 mà

giúp HS có4,- c ph,. ng pháp nh?n th5c, ph,. ng pháp phát hin và giCi quy(t vJn 47 và cC ph,. ng pháp h&c t? p 4Fc l? p, sáng t8o.5. Thông qua bài luyn t? p, ôn t? p thi(t l? p m+i liên h c/ a các ki(n th5c liên môn baogGm các ki(n th5c hoá h&c có trong các môn khoa h&c khác (toán h&c, v?t lí, sinh v?t,4Ha lí…) và s1 v?n d$ng ki(n th5c c/ a các môn h&c này42 giCi quy(t các vJn 47 h&c t? ptrong hoá h&c. C$ th2 nh, s1 v?n d$ng các ki(n th5c v7 pin 4i n, 4i n phân, ph,. ngtrình tr 8ng thái chJt khí, quá trình bi(n 4=i các h- p chJt t1 nhiên (gluxit, protit, chJt béo)trong c. th2 ng,; i, th1c v?t 42 nghiên c5u các quá trình hoá h&c, hình thành các kháini m và giCi thích các hin t,- ng t1 nhiên, các ki(n th5c th1c tiNn có liên quan4(n hoáh&c hoLc giCi các bài t? p hoá h&c.

Nh, v?y bài luyn t? p,ôn t? p là d8ng bài h&c không th2 thi(u 4,- c trong các mônh&c v> i các giá tr H nh?n th5c và ý ngh X a to l> n c/ a nó trong vic hình thành ph,. ng phápnh?n th5c, phát tri2n t, duy4Fc l? p, sáng t8o và hình thành th( gi> i quan khoa h&c choHS.

2.6.2 H 2 th > ng bài luy 2n t : p, ôn t : p trong ch ,4 ng trình hoá h . c THPT

Trong ch,. ng trình hoá h&c ph= thông, các bài luyn t? p, ôn t? p 4,- c phân b+ 4Gng 47u, h- p lí theo các ch,. ng. S, phân ph+i các ti(t h&c 4,- c th2 hi n trong bCngsau:

L> p 10 11 12CB NC CB NC CB NC

T=ng s+ ti(t 70 88 53 88 70 70Lí thuy(t 38 53 35 59 42 47Luy n t? p 15 16 7 13 12 6

Th1c hành 6 7 3 6 5 8Ôn t? p 4Ku vµ cu+i n@m, h&c kì 5 5 3 4 5 3Ki2m tra vi(t 6 6 5 6 6 6

Nh, v?y s+ ti(t h&c dành cho luyn t? p, th1c hành4ã 4,- c t@ng c,; ng so v> ich,. ng trình cR. Các bài luyn t? p 4,- c b+ trí theo các ch,. ng, th,; ng thì mai ch,. ngcó mFt bài luy n t? p nh, ng v> i các ch,. ng l> n, s+ ti(t h&c nhi7u có th2 có hai bài luynt? p. Các bài luyn t? p 47u có cJu trúc chung, gGm hai phKn chính:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



185

- PhKn các ki(n th5c cKn nPm vDng nhMm h th+ng các ki(n th5c c. bCn nhJt sau mFts+ bài h&c.

- PhKn bài t? p nhMm rèn luyn k X n@ng v?n d$ng ki(n th5c, k X n@ng giCi mFt s+ d8ng bài t? p hoá h&c có liên quan.

*+i v> i nhDng bài luyn t? p ch,. ng cKn phCi h th+ng hóa ki(n th5c, khái ni m

trong cC ch,. ng và thi(t l? p m+i liên h giDa các ki(n th5c trong ch,. ng và cC v> i cácki(n th5c c/ a các ch,. ng khác trong ch,. ng trình

Trong ch,. ng trình còn có các bài ôn t? p 4,- c th1c hi n vào4Ku n@m, cu+i h&ckì và cu+i n@m h&c v> i m$c 4ích h th+ng hóa các ki(n th5c c. bCn nhJt trong mFt h&ckì, mFt n@m h&c và chuYn bH cho HS ti( p thu ki(n th5c c/ a h&c kì hoLc n@m h&c ti( ptheo. V> i các bài ôn t? p h&c kì, n@m h&c GV cKn xác4Hnh các ki(n th5c, k X n@ng c. bCn,quan tr &ng nhJt 42 xây d1ng nFi dung c/ a bài ôn t? p. Khi l1a ch&n nFi dung ki(n th5c,các bài t? p hoá h&c ta cKn chú tr &ng 4(n các ki(n th5c là c. s: lí thuy(t 4,- c dùng42 d1 4oán, giCi thích, xây d1ng các m+i liên h bCn chJt giDa các s1 ki n, các bi(n 4=i hoáh&c làm c. s: cho vi c ti( p thu ki(n th5c trong ch,. ng trình ti( p theo.

Bài ôn t? p k (t thúc ch,. ng trình các cJ p h&c 4,- c th1c hi n khi HS4ã h&c xongtoàn bF ch,. ng trình nhMm h th+ng các ki(n th5c c+t lõi nhJt xuyên su+t ch,. ng trìnhh&c. Các bài ôn t? p này có th2 xây d1ng theo các chuyên47 mà nFi dung c/ a nó baohàm4,- c tJt cC các ki(n th5c c. bCn xuyên su+t ch,. ng trình và4,- c sP p x( p theo mFtlogic xác4Hnh. NFi dung bài ôn t? p mang tính khái quát cao4i sâu vào nhDng ki(n th5c bCn chJt, c+t lõi nhJt và th2 hi n rõ nhDng m+i liên h bi n ch5ng giDa cJu t8o chJt (cJut8o nguyên tB, phân tB, tinh th2) v> i tính chJt c/ a chJt hoLc các qui lu?t Cnh h,: ng, chi

ph+i các quá trình bi(n 4=i c/ a các chJt. Trong gi; ôn t? p HS4,- c rèn luyn k X n@ngv?n d$ng ki(n th5c 42 giCi các d8ng bài t? p mang tính t=ng h- p, khái quát cao4òi hSiho8t 4Fng t, duy tích c1c và sáng t8o.

2.6.3 Chu N n b 8 cho bài d ' y luy 2n t : p ôn t : pBài luy n t? p, ôn t? p không phCi là bài giCng l8i ki(n th5c mà HS phCi thu nh?n

4,- c nhDng hi2u bi(t m> i v7 ki(n th5c và cC ph,. ng pháp nh?n th5c. Trong gi; h&c GVcKn t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p sao cho HS phCi 4,- c th2 hi n 4úng4Pn m5c 4F nPmvDng ki(n th5c và phát huy t+i 4a n@ng l1c t, duy c/ a mình, vì v?y khâu chuYn bH chogi; d8y là y(u t+ quy(t 4Hnh 4(n chJt l,- ng c/ a bài luyn t? p. Khi chuYn bH cho bàiluy n t? p, ôn t? p ta cKn ti(n hành các b,> c sau:1. Nghiên c5u tài li u

GV cKn nghiên c5u nFi dung bài luyn t? p và các bài h&c có liên quan4(n bàiluy n t? p có trong sách giáo khoa, các sách tham khCo 42 xác4Hng m5c 4F ki(n th5c cKnh th+ng, ki(n th5c cKn m: r Fng, phát tri2n và các k X n@ng cKn rèn luyn, các d8ng bàit? p cKn 4,- c l, u ý.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



186

2. Xác4Hnh m$c tiêu bài h&c.M$c tiêu c/ a bài h&c cKn 4,- c xác4Hnh rõ ràng v7 ki(n th5c, k X n@ng : các m5c

4F nh?n th5c bi(t, hi2u, v?n d$ng thành th8o…cho tQng 4+i t,- ng HS c$ th2.3. L1a ch&n các nFi dung ki(n th5c cKn h th+ng và các d8ng bài t? p v?n d$ng các ki(nth5c. H th+ng các ki(n th5c cKn nPm vDng 4ã 4,- c nêu ra trong sách giáo khoa nh, ng

GV có th2 l1a ch&n thêm nhDng nFi dung ki(n th5c 42 k (t n+i, liên k (t, m: r Fng hoLccung cJ p thêm t, li u mang tính th1c tiNn, c? p nh?t thông tin và sP p x( p theo mFt logicchLt ch_.

H th+ng các bài t? p hoá h&c dùng42 luy n t? p cRng có th2 4,- c thi(t k (, l1ach&n thêm cho phù h- p v> i tQng 4+i t,- ng HS và yêu cKu rèn luyn k X n@ng ngoàinhDng bài t? p có trong sách giáo khoa.4. L1a ch&n ph,. ng pháp d8y h&c và ph,. ng ti n d8y h&c

Tùy theo nFi dung, m$c tiêu c/ a bài luy n t? p, ôn t? p và khC n@ng nh?n th5c c/ aHS mà GV l1a ch&n ph,. ng pháp d8y h&c và ph,. ng ti n d8y h&c cho phù h- p.Trong bài luyn t? p có sB d$ng ph,. ng pháp4àm tho8i thì GV cKn chuYn bH h th+ngcâu hSi có các m5c 4F nh?n th5c khác nhau42 buFc HS bFc lF 4,- c th1c tr 8ng ki(nth5c c/ a mình. V> i các bài luyn t? p cKn làm rõ các khái nim, các ki(n th5c gKn nhauthì cKn sB d$ng ph,. ng pháp so sánh, l? p bCng t=ng k (t thì GV cKn chuYn bH nFi dungcKn so sánh và nFi dung c/ a bCng t=ng k (t hoLc khi cKn khái quát hóa ki(n th5c, tìm m+iliên h giDa các ki(n th5c có th2 sB d$ng các s. 4G, 4G thH, khi cKn m: r Fng ki(n th5c,rèn luy n k X n@ng th1c hành ta có th2 sB d$ng thí nghim hoá h&c hoLc các ph,. ng ti ntr 1c quan khác nhau.

5. D1 ki(n ti(n trình c/ a bài luy n t? p.D1a vào nFi dung các ki(n th5c c/ a bài luyn t? p GV thi(t k ( các ho8t 4Fng h&c

t? p trong gi; h&c, d1 ki(n các ho8t 4Fng d8y (ho8t 4Fng c/ a GV) và ho8t 4Fng h&c (ho8t4Fng c/ a HS), hình th5c t= ch5c gi; h&c và các ph,. ng ti n d8y h&c kèm theo. Các ho8t4Fng h&c t? p 4,- c sP p x( p theo s1 phát tri2n c/ a ki(n th5c cKn h th+ng, khái quát vàcác k X n@ng cKn rèn luyn theo m$c tiêu47 ra.

Bài luyên t? p, ôn t? p có th2 trình bày theo hai phKn (nh, sách giáo khoa) h th+ng, t=ng k (t các ki(n th5c cKn nPm vDng và HS làm mFt lo8t các bài t? p 42 v?n d$ngki(n th5c, rèn k X n@ng.

GV cRng có th2 h th+ng các ki(n th5c theo các47 m$c hoLc các vJn 47 trong nFidung cKn luy n t? p và cho HS làm bài t? p v?n d$ng ki(n th5c ngay sau4ó chuy2n sangvJn 47 khác. GV có th2 trình bày nFi dung các ki(n th5c cKn nPm vDng d,> i d8ng bCngt=ng k (t hoLc các s. 4G th2 hi n m+i liên h chLt ch_ giDa các ki(n th5c thì s_ giúp HSdN nh> và có s1 khái quát cao h. n. BCng t=ng k (t hoLc các s. 4G cKn rõ ràng, thông tincKn cô4&ng, chính xác,4Cm bCo tính khoa h&c và thYm m X . Bài luyn t? p 4,- c trình bày


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



187

: d8ng bCng t=ng k (t hoLc s. 4G GV có th2 sB d$ng phKn m7m powerpoint42 trìnhchi(u các nFi dung trong s. 4G thì s_ có hi u quC cao h. n.6. D1 ki(n ph,. ng th5c ki2m tra4ánh giá k (t quC h&c t? p c/ a HS sau gi; luy n t? p

GV cKn xác 4Hnh rõ yêu cKu ho8t 4Fng ki2m tra 4ánh giá cu+i gi; luy n t? p vàchuYn bH chu4áo cho ho8t 4Fng này. GV có th2 t= ch5c cho HS ki2m tra nhanh 10 – 15

phút tr C l; i khoCng 10 câu hSi tr Pc nghi m khách quan hoLc 2 câu hSi t1 lu?n và cKnchuYn bH nhi7u 47 42 4Cm bCo tính khách quan trong ki2m tra4ánh giá.7. D1 ki(n các yêu cKu v7 s1 chuYn bH c/ a HS cho gi; luy n t? p

GV cKn xác4Hnh các yêu cKu c$ th2 v7 s1 chuYn bH c/ a HS cho gi; luy n t? p, ônt? p nh, xem l8i nFi dung các bài h&c, so sánh các khái nim, l? p bCng t=ng k (t, thi(t l? pcác s. 4G, giCi mFt s+ d8ng bài t? p hoá h&c xác4Hnh.

S1 chuYn bH chu 4áo c/ a HS s_ t8o ra 4,- c s1 t,. ng tác và ph+i h- p th+ng nhJtgiDa các ho8t 4Fng nh?n th5c c/ a HS v> i GV và HS v> i HS làm cho gi; h&c sôi n=i,sinh4Fng hi u quC h. n.8. Thi(t k ( k ( ho8ch gi; h&c

GV ti(n hành thi(t k ( k ( ho8ch gi; h&c trên c. s: các nFi dung4ã chuYn bH theoh,> ng d8y h&c tích c1c. D8y h&c tích c1c chú tr &ng 4(n vi c phát huy tính tích c1c, t, giác, ch/ 4Fng, sáng t8o c/ a HS nhMm bGi d,W ng ph,. ng pháp t1 h&c, rèn luyn k X n@ngv?n d$ng ki(n th5c vào th1c tiNn và tác4Fng 4(n tình cCm 4em l8i ni7m vui, h5ng thúh&c t? p cho HS. Ta cKn chú ý4(n nhDng nét4Lc tr , ng c/ a ph,. ng pháp tích c1c, 4ó là:

- D8y – h&c thông qua vic t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS d,> i s1 4i7u khi2nc/ a GV.

- Chú tr &ng rèn luyn ph,. ng pháp t1 h&c.- T@ng c,; ng h&c t? p cá th2 ph+i h- p v> i h&c t? p h- p tác trong nhóm.- K (t h- p 4ánh giá c/ a GV v> i t1 4ánh giá c/ a HS.

GV ti(n hành trình bày k ( h&ach gi; d8y theo các b,> c 4ã qui4Hnh.2.6.4 Các ph ,4 ng pháp d ' y h . c 1,3 c s I d Hng trong gi O luy 2n t : p, ôn t : p

Khi ti(n hành bài d8y luy n t? p, ôn t? p GV có th2 sB d$ng các ph,. ng pháp d8yh&c sau:1. Ph23 ng pháp thuy>t trình nêu vEn IO

Ph,. ng pháp này4,- c áp d$ng ph= bi(n cho các bài ôn t? p cu+i h&c kì, cu+i n@mh&c hoLc ôn t? p k (t thúc ch,. ng trình theo các chuyên47. V> i yêu cKu trong mFtkhoCng th; i gian ngPn (1–2 ti(t h&c) cKn phCi h th+ng hóa ki(n th5c trong mFt h&c kì,mFt n@m h&c hoLc mFt chuyên47 xuyên su+t cC ch,. ng trình h&c và 4+i t,- ng HS : m5c trung bình, khá cKn 4,- c rèn luyn k X n@ng khái quát hóa, k X n@ng phát hin và giCiquy(t vJn 47 thì vi c sB d$ng ph,. ng pháp thuy(t trình nêu vJn 47 trong gi; ôn t? p là


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



188

h- p lí và có hiu quC cao. Bài thuy(t trình nêu vJn 47 c/ a GV s_ là hình mTu c/ a ho8t4Fng nh?n th5c, t, duy và s1 v?n d$ng linh ho8t ki(n th5c 4+i v> i HS.Khi sB d$ng ph,. ng pháp này giáo vin cKn chuYn bH th?t chu 4áo bài thuy(t trình vàchú ý4(n các khâu quan tr &ng nh, :

- Xác4Hnh các nFi dung ki(n th5c c. bCn cKn ôn t? p và sP p x( p theo logic trình bày

thích h- p (qui n8 p hoLc diNn dHch).- Các nFi dung c/ a bài ôn t? p 4,- c nêu ra d,> i d8ng các câu hSi nêu vJn 47, có ch5a

41ng nhDng mâu thuTn nh?n th5c (tình hu+ng có vJn 47) hoLc 4,- c cJu t8o thành các bài toán nh?n th5c có tính chJt tìm tòi4òi hSi m5c 4F ho8t 4Fng t, duy cao trong giCiquy(t chúng.

- Xác4Hnh cách l? p lu?n, các dTn ch5ng minh h&a mang tính4i2n hình42 giCi quy(tcác vJn 47 4Lt ra

- L1a ch&n các bài t? p 4i2n hình, có m5c 4F khái quát cao th2 hi n 4,- c s1 v?n d$ngt=ng h- p và linh ho8t ki(n th5c trong vic giCi quy(t chúng.

Thông qua cách l? p lu?n, cách v?n d$ng ki(n th5c 42 giCi quy(t các vJn 47 h&ct? p, bài t? p c$ th2 trong bài thuy(t trình do GV th1c hi n s_ là hình mTu v7 cách trình bày, cách giCi quy(t vJn 47 42 HS h&c t? p và phát tri2n n@ng l1c nh?n th5c, n@ng l1chành4Fng, t, duy sáng t8o.2. Ph23 ng pháp I àm thoQi tìm tòi

*ây là ph,. ng pháp d8y h&c 4,- c sB d$ng ph= bi(n trong các gi; luy n t? p ônt? p. Các ho8t 4Fng c/ ng c+, h th+ng hóa, v?n d$ng ki(n th5c và rèn luyn các k X n@ngc/ a HS4,- c 4i7u khi2n bMng mFt h th+ng câu hSi do GV4ã chuYn bH tr ,> c.

Thông qua vic 4+i tho8i, các câu tr C l; i c/ a HS mà GV xác4Hnh 4,- c tình tr 8ngki(n th5c, m5c 4F nh?n th5c, s1 hi2u bi(t và khC n@ng v?n d$ng ki(n th5c c/ a HS qua4ó mà4i7u chUnh nFi dung cKn luy n t? p, ôn t? p và chUnh lí nhDng ki(n th5c ch, a chínhxác, b= sung nhDng hi2u bi(t ch, a 4Ky 4/ : HS.

GV cKn chuYn bH h th+ng câu hSi 42 4i7u khi2n các ho8t 4Fng h&c t? p nh, : h th+ng hóa các ki(n th5c cKn nPm vDng, thi(t l? p m+i liên h giDa các ki(n th5c, v?nd$ng ki(n th5c, rèn luyn k X n@ng c/ a HS. Các câu hSi nêu ra phCi rõ ràng, ngPn g&nnh, ng phCi 4òi hSi m5c 4F khái quát, t, duy nhJt 4Hnh hoLc có tác d$ng nêu vJn 47 42 HS trình bày, suy lu?n, và tránh dùng nhDng câu hSi v$n vLt, mang tính tái hin ki(nth5c mFt cách4. n giCn. Các câu hSi 4i7u khi2n mFt ho8t 4Fng h&c t? p c$ th2 cKn 4,- csP p x( p trong phi(u h&c t? p yêu cKu HS làm vic cá nhân hoLc thCo lu?n theo nhóm42 hoàn thành.3. Ph23 ng pháp grap dQy h?c


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



190

- Ph+i h- p grap v> i thuy(t trình nêu vJn 47: GV có th2 nêu và giCi quy(t tQng vJn 47 c. bCn : các 4Unh c/ a grap, trình bày m+i liên h giDa các ki(n th5c bMng s1 n+i các4Unh grap và k (t thúc bài thuy(t trình là mFt s. 4G 4Ky 4/ các ki(n th5c c. bCn c/ ach,. ng.

- Ph+i h- p grap v> i 4àm tho8i nêu vJn 47: GV t= ch5c, 4i7u khi2n ho8t 4Fng h

th+ng các ki(n th5c ch+t : tQng 4Unh c/ a grap bMng các câu hSi có liên quan, HS làmvi c 4Fc l? p tr C l; i câu hSi, GV h th+ng chUnh lí và4i7n vào các4Unh c/ a grap, GV vàHS cùng thi(t l? p m+i liên h giDa các ki(n th5c c. bCn (thi(t l? p cung) và cu+i cùng s_ có mFt grap hoàn chUnh c/ a bài luy n t? p.

- Ph+i h- p gráp v> i vi c sB dung ph,. ng ti n k X thu?t: GV có th2 sB d$ng máy tínhv> i phKn m7m trình diNn powerpoint42 trình bày nFi dung bài luyn t? p. BMng s1 xuJthi n dKn tQng 4Unh c/ a grap và k (t h- p thêm các hìnhCnh, t, li u 42 minh h&a hoLc kháiquát, v?n d$ng ki(n th5c s_ làm cho bài h&c hJ p dTn và sinh4Fng h. n.Ví d$ Grap nFi dung bài luyn t? p ch,. ng 2:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



192

thí nghi m 4ã làm nh, ng có nhDng dJu hi u c/ a ki(n th5c m> i nhMm chUnh lí, c/ ng c+,khPc sâu ki(n th5c, tránh s1 khái quát hóa, suy diNn thi(u chính xác: HS. Ví d$ nh, :

Khi luy n t? p, ôn t? p tính chJt chung c/ a kim lo8i có th2 ti(n hành thí nghimcho natri tác d$ng v> i dung dHch CuSO4 hoLc dung dHch FeCl3, so sánh k (t quC v> i thínghi m Fe tác d$ng v> i d$ng dHch CuSO4 và rút ra nh?n xét. Ta cRng có th2 t= ch5c cho

HS xem hìnhCnh thí nghim canxi tác d$ng v> i n,> c có cC âm thanh và hìnhCnh mô tC phCn 5ng r Jt mãnh li t và yêu cKu HS so sánh vói thí nghim natri v> i n,> c tQ 4ó s_ nh> canxi45ng tr ,> c natri trong dãy4i n hóa.

Khi c/ ng c+ tính chJt axit baz. c/ a dung dHch mu+i và cân bMng axit baz. trongdung dHch có th2 t= ch5c cho HS ti(n hành thí nghim nhS tQ tQ dung dHch Na2CO3 vàodung dHch FeCl3 và ng,- c l8i r Gi giCi thích s1 khác nhau giDa các hi n t,- ng trong haitr ,; ng h- p.

GV có th2 sB d$ng thí nghim hoá h&c nh, mFt d8ng bài t? p nh?n th5c, t+ ch5ccho HS ti(n hành thí nghim, quan sát, mô tC 4Ky 4/ hi n t,- ng và giCi thích hoLc bi2udiNn : d8ng thí nghim vui và yêu cKu HS giCi thích .

Ví d$ 1: Khi ôn t? p v7 tính chJt c/ a nhôm cho HS ti(n hành thí nghim nhôm tác d$ngv> i dung dHch CuSO4. HS phCi mô tC và giCi thích4,- c h(t các hi n t,- ng:

+ Cho Al vào dd CuSO4 thì mi(ng Al sáng ra+ Trên mLt mCnh Al có khí thoát ra.+ Có4Gng bám trên mLt mCnh nhôm và khí thoát ra m8nh h. n

HS phCi v?n d$ng các ki(n th5c 42 giCi thích:+ Dung dich CuSO4 có môi tr ,; ng axit42 phá bS l> p oxit nhôm bCo v và khB bS

Al(OH)3 t8o ra.+ Nhôm mJt l> p bCo v s_ tác d$ng v> i n,> c (có khí thoát ra) và khB ion Cu2+ (có

4Gng bám trên mLt mCnh nhôm).+ Nhôm có4Gng bám trên b7 mLt t8o ra vô s+ pin4i n hóa ho8t 4Fng nên khí thoát

ra liên t$c và nhi7u h. n.Ví d$ 2: Khi luyn t? p v7 h- p chJt c/ a nhôm có th2 ti(n hành thí nghim vui “thu khóivà tàn thu+c lá”, yêu cKu HS giCi thích và tìm ra các chJt 4,- c sB d$ng trong các thaotác c/ a thí nghim.Ví d$ 3: Khi luyn t? p v7 tính chJt c/ a ammoniac có th2 bi2u diNn thí nghim vui “tr 5ngchui vào bình” yêu cKu HS giCi thích c. s: khoa h&c c/ a thí nghim và xác4Hnh các chJtkhí nào có th2 dùng cho thí nghim này hoLc cRng có th2 sB d$ng thí nghim “thu+c phamàu v8n n@ng” 42 bi2u diNn và yêu cKu HS tìm ra các chJt 4,- c sB d$ng trong thínghi m.

Nh, v?y các thí nghim dùng trong bài luyn t? p, ôn t? p cKn 4òi hSi HS có s1 v?n d$ng ki(n th5c mFt cách t=ng h- p 42 giCi thích h(t tJt cC các hi n t,- ng quan sát


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



193

4,- c không nên chU t? p trung vào mFt s+ hi n t,- ng chính vì v?y GV không cKn ch&nnhi7u thí nghim mà chU cKn chon 1 ho@c 2 thí nghim 42 khPc sâu ki(n th5c hoLc 42 luy n t? p k X n@ng v?n d$ng ki(n th5c mFt cách t=ng h- p.5. SF dCng bài t p hoá h?c

Bài t? p hoá h&c 4,- c coi là mFt trong các ph,. ng pháp d8y h&c có hi u quC và

4,- c sB d$ng nhi7u trong các gi; luy n t? p, ôn t? p v> i m$c 4ích rèn luyn k X n@ng v?nd$ng ki(n th5c, giái các d8ng bài t? p 4Lc thù c/ a hoá h&c và phát tri2n n@ng l1c nh?nth5c, n@ng l1c t, duy cho HS.

Khi chuYn bH bài luy n t? p, ôn t? p GV cKn chú ý4(n vi c l1a ch&n bài t? p và ph,. ng pháp sB d$ng chúng trong gi; h&c. Vi c l1a ch&n bài t? p hoá h&c cho bài luynt? p cKn l, u ý ch&n các bài t? p 4i2n hình, có tính t=ng h- p và khái quát cao42 thông quavi c giCi chúng mà c/ ng c+ 4,- c nhi7u ki(n th5c, k X n@ng và rèn luyn 4,- c khC n@ng phân tích, phát hin vJn 47, v?n d$ng ki(n th5c giCi quy(t vJn 47.

Trong gi; luy n t? p, ôn t? p GV th,; ng sB d$ng các câu hSi lí thuy(t và bài t? phoá h&c 42 th1c hi n các nhim v$ h&c t? p nh, :

- Dùng bài t? p 42 tái hi n các ki(n th5c c. bCn, quan tr &ng.- Xây d1ng các tình hu+ng h&c t? p 42 xác 4inh khC n@ng v?n d$ng các ki(n th5c c.

bCn trong ch,. ng.- Luy n t? p theo bài t? p mTu và nhDng 4i7u ki n quen thuFc nhMm rèn luyn k X n@ng,

v?n d$ng k X n@ng giCi mFt cách4úng4Pn theo các b,> c xác4Hnh.- Luy n t? p khC n@ng 5ng d$ng ki(n th5c vào tình hu+ng m> i 4òi hSi có s1 v?n d$ng

sáng t8o ki(n th5c, k X n@ng 4ã có.

- Dùng bài t? p 42 khái quát hóa, h th+ng hóa ki(n th5c và chU ra cách th5c ho8t4Fng nh?n th5c.

- Ki2m tra và t1 ki2m tra ki(n th5c, k X n@ng thu nh?n 4,- c.Khi sB d$ng bài t? p hoá h&c trong gi; luy n t? p thì ho8t 4Fng c/ a GV bao gGm:- *, a ra các bài t? p cho HS tQ 4. n giCn 4(n ph5c t8 p theo tQng d8ng bài xác4Hnh.- T= ch5c và h,> ng dTn ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS, giCi 4áp các thPc mPc c/ a HS.- Tóm tPt và h th+ng các ph,. ng pháp giCi và nêu ra nhDng vJn 47, tình hu+ng m> i

42 m: r Fng phát tri2n ki(n th5c cho HS.Ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS ch/ y(u là:- Hoàn thành các bài t? p c/ a GV, có th2 th1c hi n theo nhi7u cách và tìm ra con

4,; ng ngPn nhJt.- Trình bày k (t quC ho8t 4Fng h&c t? p c/ a mình.- Nh?n xét câu tr C l; i, bài làm c/ a b8n và so sánh v> i k (t quC c/ a mình.- Ghi nh?n các b,> c giCi c. bCn cho d8ng bài4ã luy n t? p và ti( p nh?n nhi m v$ h&c

t? p m> i.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



194

GV cRng có th2 sB d$ng các câu hSi, bài t? p hoá h&c 42 4àm tho8i, ki2m tra tronggi; h&c hoLc cJu trúc trong các phi(u h&c t? p và t= ch5c cho HS ho8t 4Fng 4Fc l? p theocá nhân hoLc thCo lu?n theo nhóm. V> i bài t? p th1c nghi m thì GV nên t= ch5c cho HSlàm vi c theo nhóm. Các nhóm thCo lu?n, giCi bài t? p bMng lí thuy(t sau 4ó ti(n hànhth1c nghi m 42 ki2m nghi m ph,. ng án giCi bMng lí thuy(t. GV t= ch5c cho các nhóm

báo cáo k (t quC ho8t 4Fng c/ a nhóm mình, các nhóm khác nh?n xét, b= sung, GV4ánhgiá khái quát và t=ng k (t v7 ph,. ng pháp giCi.

V> i các bài t? p t=ng h- p thì GV nên4, a ra sau cùng, trên c. s: HS4ã 4,- c c/ ngc+ nhDng ki(n th5c, k X n@ng c. bCn và có th2 v?n d$ng 4,- c chúng trong quá trình giCi bài t? p 4ó. GV cKn giúp HS phân tích47 bài,tìm ra nhDng con4,; ng giCi quy(t vJn 47,rút ra4,- c nhDng ki(n th5c m> i, k X n@ng m> i, ph,. ng pháp t, duy, l? p lu?n m> i thôngqua vi c giCi các bài t? p t=ng h- p và tQ 4ó mà GV4ánh giá4,- c trình4F th1c c/ a HS. Nh, v?y trong gi; luy n t? p, ôn tâp thì các bài t? p tr : thành nguGn ki(n th5c 42 HS tìmtòi, khám phá nhDng con4,; ng, nhDng ph,. ng pháp, cách th5c v?n d$ng sáng t8o cácki(n th5c 42 giCi quy(t các vJn 47 h&c t? p. 2.6.5 Thùc hµnh thiÕt kÕ bµi «n tËp tæng kÕtLuyÖn tËp

TÝnh chÊt cña nh«m vµ hîp chÊt cña nh«mA. Muc tiªu

- Cñng cè nh÷ng tÝnh chÊt cña nh«m vµ hîp chÊt cña nh«m.- VËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t îng ho¸ häc vÒ nh«m, hîp chÊt cña

nh«m vµ gi¶i bµi tËp.B. ChuÈn bÞ

- ChuÈn bÞ ®Ò c ¬ng «n tËp.C. ThiÕt kÕt c¸c ho¹t ®éng d¹y häcHo¹t ®éng 1:KiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng

♦ Mét sè ®¹i l îng ®Æc tr ng- CÊu h×nh electron : [Ne]3s23p1 - Sè oxi hãa cña nh«m trong hîp chÊt : +3- N¨ng l îng ion hãa I3 cña nguyªn tö Al: 2744 kJ/mol- §é ©m ®iÖn cña nguyªn tö nh«m:1,61- ThÕ ®iÖn cùc chuÈn (E0) = -1,66V

♦ TÝnh chÊt ho¸ häc- TÝnh khö m¹nh cña nh«m < kim lo¹i kiÒm thæ < kim lo¹i kiÒm

VÝ dô : 2 32Al + 3Cl 2AlCl → 2Al + 3O2 → 2Al2O3

0 ,2 3 2 32Al + Fe O Al O 2Fet Mg → +


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



195

2 3 22Al + 6H O 2Al(OH) 3H → ↓ + ↑ 2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2 Al + H2SO4 ®Æc, nguéi

Al + HNO3 ®Æc, nguéi[ ]2 4 22Al + 2NaOH + 6H O 2Na Al(OH) 3H → + ↑

(kh«ng dïng chËu nh«m ®ùng dung dÞch kiÒm nh NaOH, Ca(OH)2,….)- TÝnh chÊt l ìng tÝnh cña Al2O3 vµ Al(OH)3

+ ThÓ hiÖn tÝnh baz¬Al2O3 + 6H+ → 2Al3+ + 3H2OAl(OH)3 + 3H+ → Al3+ + 3H2O

+ ThÓ hiÖn tÝnh axitAl2O3 + 2OH – → 2AlO2

– + H2OHoÆc Al2O3 + 2OH – + 3H2O → 2[Al(OH)4] –

♦ S¶n xuÊt nh«m- Nguyªn t¾c s¶n xuÊt nh«m : Al3+ +3e →Al- Nguyªn liÖu : quÆng boxit Al2O3.2H2O- Ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt nh«m : §iÖn ph©n nãng ch¶y oxit nh«m- Çc c«ng ®o¹n :

+ C«ng ®o¹n 1 : lo¹i bá t¹p chÊt, thu ® îc Al2O3 tinh khiÕt+ C«ng ®o¹n 2: ®iÖn ph©n Al2O3 → 4Al + 3O2↑

- T¸c dông cña criolit (Na3AlF6) : tiÕt kiÖm n¨ng l îng, t¹o tÝnh dÉn ®iÖn tèt h¬nAl

2O

3 nãng ch¶y, t¹o hçn hîp chÊt ®iÖn li cã khèi l îng riªng nhá h¬n nh«m, ng¨n çch

Al kh«ng bÞ oxi hãa trong kh«ng khÝ.Ho¹t ®éng 2:Bµi tËp

1. Cã 4 kim lo¹i riªng biÖt lµ Na, Ca, Fe, Al. B»ng ph ¬ng ph¸p hãa häc h·y nhËnbiÕt mçi kim lo¹i trªn. ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc minh häa.

2. Ng êi ta dïng ph¶n øng nhiÖt nh«m ®Ó ®iÒu chÕ çc kim lo¹i nµo sau ®©y?Cr, Ca.

3. Cho 34,2 gam muèi nh«m sunfat nguyªn chÊt t¸c dông võa ®ñ víi 250ml dungdÞch NaOH thu ® îc 7,8 gam kÕt tña. Hái nång ®é cña dung dÞch NaOH ban ®Ç

thÓ b»ng bao nhiªu.4. Hoµ tan 16,2 gam bét kim lo¹i ho¸ trÞ 3 vµo 5 lÝt dung dÞch HNO3 0,5M(d=1,25g/ml). Sau khi ph¶n øng kÕt thóc thu ® îc 5,6 lÝt hçn hîp khÝ NO vµ N2. Trénhçn hîp khÝ ®ã víi oxi, sau ph¶n øng thÊy thÓ tÝch khÝ cßn l¹i chØ b¨ng 5/6 tængkhÝ ban ®Çu vµ O2 thªm vµo. Cho biÕt O2 ph¶n øng võa ®ñ víi hçn hîp khÝ vµ çc thÓ tÝ®o ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn.

X¸c ®Þnh tªn kim lo¹i vµ tÝnh nång ®é % cña dung dÞch HNO3 sau ph¶n øng.

Kh«ng x¶y ra ph¶n

®pnc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



196

5. Chia hçn h- p 2 kim lo¹i ho¸ trÞ 2 vµ ho¸ trÞ 3 thµnh ba phÇn b»ng nhau.PhÇn 1 t¸c dông víi dung dÞch HCl d thu ® ¬ck 8,96 lÝt H2 (®ktc).PhÇn 2 t¸c dông víi dung dÞch NaOH d thu ® îc 6,72 lÝt H2 (®ktc) vµ cßn l¹i

30,76% kim lo¹i ho¸ trÞ 2 kh«ng tan.PhÇn 3 : oxi hãa hoµn toµn thu ® îc 14,2 gam hçn hîp oxit.

TÝnh khèi l îng 2 kim lo¹i ®· lÊy ban ®Çu vµ x¸c ®Þnh tªn hai kim lo¹i ®ã.

CH&' NG IIIBµi tËp hãa häc phæ th«ng

3.1 ý nghÜa, t¸c dông vµ ph©n lo¹i Bµi tËp ho¸ häcViÖc d¹y häc kh«ng thÓ thiÕu bµi tËp. Sö dông bµi tËp ®Ó luyÖn tËp lµ

ph¸p hÕt søc quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l îng d¹y häc. V× vËy bµi tËp hãa häc cãnh÷ng ý nghÜa , t¸c dông to lín vÒ nhiÒu mÆt.

3.1.1 ý

nghÜa, t¸c dông1. ý nghÜa trÝ dôcLµm chÝnh x¸c hãa çc kh¸i niÖm hãa häc, cñng cè, ®µo s©u vµ më réng kiÕ

mét çch sinh déng, phong phó, hÊp dÉn. ChØ khi vËn dông ® îc çc kiÕn thøc vµo viÖcgi¶i bµi tËp, HS míi n¾m ® îc kiÕn thøc mét çch s©u s¾c.

¤n tËp , hÖ tèng hãa kiÕn thøc mét çch tÝch cùc nhÊt. Khi «n tËp HS sÏ ch¸n nÕu chØ yªu cÇu hä nh¾c l¹i kiÕn thøc. Thùc tÕ cho thÊy HS chØ thÝch gtrong giê «n tËp.

RÌn luyÖn çc kÜ n¨ng hãa häc nh c©n b»ng ph ¬ng tr×nh ph¶n øng, tÝnh to¸n

theo c«ng thøc hãa häc vµ ph ¬ng tr×nh hãa häc,… NÕu lµ bµi tËp thùc nghiÖm sÏ rÌnkiÕn thøc kÜ n¨ng thùc hµnh, gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc kÜ thuËt tæng hîp cho H

RÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn ®êi sèng, lao ®éng s¶vµ b¶o vÖ m«i tr êng.

RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ hãa häc vµ çc thao t¸c t duy.2. ý nghÜa ph¸t triÓn

Ph¸t triÓn ë HS çc n¨ng lùc t duy logic, biÖn chøng, kh¸i qu¸t, ®éc lËp, th«nminh, s¸ng t¹o.3. ý nghÜa gi¸o dôc

RÌn luyÖn ®øc tÝnh chÝnh x¸c, kiªn nhÉn, trung thùc vµ lßng say mª khoa hähäc. Bµi tËp thùc nghiÖm cßn cã t¸c dông rÌn luyÖn v¨n hãa lao ®éng (lao ®éngchøc, cã kÕ ho¹ch, gän gµng, ng¨n n¾p, s¹ch sÏ n¬i lµm viÖc). 3.1.2 Ph©n lo¹i bµi tËp hãa häcBµi tËp hãa häc ® îc chia lµm 2 lo¹i:

- Bµi tËp tr¾c nghiÖm tù luËn (th êng gäi lµ bµi tËp tù luËn).- Bµi tËp trPc nghiÖm kh¸ch quan (th êng gäi lµ bµi tËp tr¾c nghiÖm).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



197

3.1.2.1 Bµi tËp tù luËn1. Kh¸i niÖm

Bµi tËp tù luËn lµ lo¹i bµi tËp khi lµm bµi, HS ph¶i tù viÕt c©u tr¶ lêi, HStr×nh bµy, lÝ gi¶i, chøng minh b»ng ng«n ng÷ cña m×nh.2. C¬ së ph©n lo¹i

Qu¸ tr×nh d¹y häc hãa häc gåm 3 giai ®o¹n lµ d¹y häc bµi míi; «n tËp, hÖ thhãa kiÕn thøc vµ luyÖn tËp; kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc.a. Giai ®o¹n d¹y häc bµi míi, nªn ph©n lo¹i bµi tËp hãa häc theo néi dung ®Ó phôcho viÖc d¹y häc bµi míi vµ cñng cè kiÕn thøc bµi míi. Tªn cña mçi lo¹i bµi tËp cãøng víi çc tªn ch ¬ng trong s¸ch gi¸o khoa.VÝ dô : Bµi tËp vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, bµvÒ halogen,… b. Giai ®o¹n «n tËp, hÖ thèng hãa kiÕn thøc vµ luyªn tËp vµ kiÓm tra d¸nh gi¸ dotÝnh tæng hîp cã sù phèi hîp kiÕn thøc gi÷a çc ch ¬ng ta nªn ph©n lo¹i dùa trªn çc c¬së sau:

- Dùa vµo tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña HS khi gi¶i bµi tËp, cã thÓ chia thµnh bµthuyÕt (khi gi¶i kh«ng ph¶i lµm thÝ nghiÖm) vµ bµi tËp thùc nghiÖm ( khi gi¶i thÝ nghiªm).

- Dùa vµo chøc n¨ng cña bµi tËp cã thÓ chia thµnh bµi tËp ®ßi hái cã sù t¸i hiÖthøc (biÕt, hiÓu, vËn dông), bµi tËp rÌn luyÖn t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o (ph©n tÝch, tænhîp, ®¸nh gi¸).

- Dùa vµo kiÓu hay d¹ng bµi tËp cã thÓ chia thµnh:+ Bµi tËp x¸c ®Þnh CTPT cña hîp chÊt.+ Bµi tËp x¸c ®Þnh thµnh phÇn % cña hçn hîp.+ Bµi tËp nhËn biÕt, t¸ch çc chÊt.+ Bµi tËp ®iÒu chÕ çc chÊt.+ Bµi tËp b»ng s¬ ®å, h×nh vÏ,…

- Dùa vµo khèi l îng kiÕn thøc cã thÓ chia thµnh lo¹i bµi tËp ®¬n gi¶n hay bµphøc t¹p ( hoÆc bµi tËp c¬ b¶n hay bµi tËp tæng hîp).

Trong thùc tÕ d¹y häc, cã 2 çch ph©n lo¹i bµi tËp cã ý nghÜa h¬n c¶ lµ ph©n ltËp theo néi dung vµ theo d¹ng bµi. 3.1.2.2 Bµi tËp tr¾c nghiÖm

1.Ph©n tÝch u, nh îc ®iÓm cña tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ tr¾c nghiÖm tù luËnTr¾c nghiÖm tù luËn gåm nh÷ng c©u hái cã c©u tr¶ lêi tù do hay tù do h¹n ch

® îc tù do diÔn ®¹t t t ëng vµ kiÕn thøc nªn ph¸t huy ® îc kh¶ n¨ng t duy, s¸ng kiÕnvµ suy luËn.

- ¦u ®iÓm:+ C©u hái tr¾c nghiÖm tù luËn cã thÓ dïng kiÓm tra, ®¸nh gi¸:

Kh¶ n¨ng s¾p ®Æt, hay ph¸c ho¹, kh¶ n¨ng thÈm ®Þnh, kh¶ n¨ng lùa chän t ëng quan träng vµ t×m mèi quan hÖ gi÷a çi ý t ëng Êy vµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o. Lo¹i c©u


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



198

hái nµy cã thÓ dïng kiÓm tra ®¸nh gi¸ çc môc tiªu liªn quan ®Õn th¸i ®é, sù hiÓnh÷ng ý niÖm, së thÝch vµ t¸i diÔn ®¹t t t ëng.

+ C©u hái tr¾c nghiÖm tù luËn dÔ so¹n h¬n vµ tèn Ýt thêi gian h¬n so víi cTNKQ. Tuy nhiªn, mét c©u hái TNTL râ rµng, nh»m ®o nh÷ng môc tiªu ë møc trcao ®ßi hái hÕt søc c«ng phu vµ ®a d¹ng.

+ C©u hái TNTL cã thÓ dïng ®Ó tr¾c nghiÖm th¸i ®é. Khi ® îc tù do viÕt, HS cã thÓcho biÕt hä ®ång ý, ph©n ®èi, hay cÇn quan t©m ®Õn mét vÊn ®Ò, mét ý t ëng, mét nhãmng êi, hay mét tæ chøc trong x· héi.

+ Lo¹i c©u hái TNTL khuyÕn khÝch cho HS cã thãi quen tËp suy diÔn tæng qut×m mèi t ¬ng quan gi÷a çc sù kiÖn khi häc hay so¹n bµi. HS th êng xuyªn ® îc tËplµm dµn bµi hay tãm l îc bµi häc. Tuy nhiªn, çc thãi quen nµy còng cã thÓ ®¹t ® îc víilo¹i TNKQ nÕu GV biÕt ®Æt c©u hái ®Ó ®o l êng nh÷ng kh¶ n¨ng t duy thuéc nh÷ngmøc trÝ lùc cao.

+ Lo¹i TNTL khuyÕn khÝch sù ph¸t huy s¸ng kiÕn, khi HS tù m×nh s¸ng t¹o, gi¶i

vÊn ®Ò theo ® êng h íng míi, hoÆc tù do s¾p ®Æt ý t ëng, s¸ng kiÕn cã c¬ héi ph¸t triÓnnhiÒu h¬n khi chØ chän lùa nh÷ng c©u tr¶ lêi cho s½n.

+ Lo¹i c©u hái TNTL cßn t¹o c¬ héi cho HS luyÖn viÕt v¨n, cã dÞp trau dåi lêph ¬ng ph¸p chÊm c©u, s¾p ®Æt ý t ëng, ®Ó cã thÓ diÔn ®¹t t t ëng mét çch h÷u hiÖuh¬n.

- KhuyÕt ®iÓm:+ §é tin cËy thÊp: §é tin cËy ë mét bµi tr¾c nghiÖm thÊp khi sè c©u hái Ýt vµ vi

mÉu c©u hái thiÕu tÝnh chÊt tiªu biÓu. Do ®ã, trong cïng kho¶ng thêi gian ®Ó khay thi, nh nhau, mét bµi TNTL sÏ cã ®é tin cËy thÊp h¬n so víi lo¹i TNKQ. Thªm ®ã, tÝnh chÊt chñ quan khi chÊm bµi còng nh thêi gian ®ßi hái lóc chÊm bµi khiÕn ®é tcËy gi¶m.

+ §é gi¸ trÞ thÊp: 1 bµi TN cã gi¸ trÞ nhiÒu hay Ýt tuú theo bµi Êy cã ®ã ® îc ®óngnh÷ng ®iÒu tra muèn kiÓm tra, ®¸nh gi¸ hay kh«ng. Víi lo¹i c©u hái tù luËn, yÕugi¶m ®é gi¸ trÞ ë bµi TN nhÊt lµ tÝnh chÊt chñ quan lóc chÊm bµi. 2. Ph©n lo¹i c©u hái TNKQ vµ kü thuËt biªn so¹n

C©u hái TNKQ cã thÓ chia lµm 4 lo¹i sau:a. Tr Pc nghi m ®iÒn khuyÕt

Trong lo¹i nµy HS viÕt c©u tr¶ lêi kho¶ng 1 ®Õn 8 hay 10 ch÷, çc c©u tr¶ lêlo¹i ®ßi hái trÝ nhí, víi suy luËn hay s¸ng kiÕn (cho vÝ dô)- ¦u ®iÓm+ HS cã ® îc c¬ héi tr×nh bµy nh÷ng c©u hái tr¶ lêi kh¸c, th êng ph¸t huy ãc s¸ng

kiÕn.+ Ph ¬ng ph¸p chÊm bµi nhanh vµ ®¸ng tin cËy h¬n so víi lo¹i TL, mÆc dï viÖ

®iÓm cã phÇn r¾c rèi h¬n so víi çc lo¹i TNKQ kh¸c.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



199

+ HS mÊt c¬ héi ®o¸n mß c©u tr¶ lêi nh tr êng hîp çc lo¹i TNKQ kh¸c HS ph¶i nhíra hoÆc nghÜ ra c©u tr¶ lêi thay v× chØ lùa chän c©u tr¶ lêi ®óng trong sè çc ccho s½n.

+ Lo¹i TN nµy cã c©u tr¶ lêi ng¾n dÔ so¹n h¬n lo¹i ghÐp ®¬n hoÆc lo¹i cã nhtr¶ lêi ®Ó chän lùa. Tuy nhiªn, chóng ta kh«ng nªn lÊy nguyªn v¨n tõ s¸ch gi¸o khoa

vµ chØ bá bít vµo ch÷ ® îc söa thµnh d¹ng c©u hái.+ Cã thÓ lÊy mÉu çc ®iÒu ®· häc mét çch tiªu biÓu h¬n so víi lo¹i TNTL lo¹i TthÝch hîp h¬n lo¹i TL khi dïng kiÓm tra nh÷ng ®iÒu ®ßi hái trÝ nhí. Nhê vµo c©ng¾n, sè c©u hái cã thÓ ® a ra sÏ ® îc nhiÒu h¬n so víi lo¹i TL trong thêi gian cã h¹n,do ®ã TNKQ cã ®é tin cËy cao h¬n, viÖc chÊm ®iÓm kh¸ch quan h¬n. Tuy nhiªn, hái lo¹i TL l¹i cã thÓ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng lý luËn vµ s¾p ®Æt ý t ëng h÷u hiÖu h¬n.

+ Çc c©u hái lo¹i TN§K hay cã c©u tr¶ lêi ng¾n rÊt thÝch hîp cho nh÷ng vÊn ® tÝnh to¸n, c©n b»ng ph ¬ng ph¸p ho¸ häc, ®¸nh gi¸ møc hiÓu biÕt çc nguyªn lý, githÝch d÷ liÖu, diÔn ®¹t ý kiÕn vµ th¸i ®é.

+ Gióp HS luyÖn trÝ nhí khi häc.- KhuyÕt ®iÓm+ GV th êng cã khuynh h íng trÝch nguyªn v¨n çc c©u tõ SGK+ GV cã thÓ hiÓu sai, ®¸nh gi¸ thÊp gi¸ trÞ çc c©u tr¶ lêi s¸ng t¹o, kh¸c ý GV n ng

vÉn hîp lý, nhÊt lµ khi HS ®äc thªm s¸ch vµ tµi liÖu ngoµi gi¸o tr×nh.+ Nh÷ng c©u hái l¹i §K ng¾n vµ gän cã khuynh h íng ®Ò cËp çc vÊn ®Ò kh«ng qua

träng hoÆc kh«ng liªn quan ®Õn nhau. Ph¹m vi kh¶o s¸t th êng chØ giíi h¹n vµo chi tiÕt,çc sù kiÖn vôn vÆt.

+ Çc yÕu tè nh ch÷ viÕt, ®¸nh vÇn sai, cã thÓ ¶nh h ëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ c©u trlêi.

+ ViÖc chÊm bµi mÊt nhiÒu thêi gian h¬n so víi lo¹i TN§S hoÆc TN cã nhiÒu lêi cho s½n ®Ó chän.

+ Khi cã nhiÒu chç trèng trong mét c©u hái, HS cã thÕ råi trÝ. KÕt qu¶ lµ ®th êng cã ®é t ¬ng quan cao víi møc th«ng minh h¬n lµ víi thµnh qu¶ häc tËp cña HDo ®ã ®é gi¸ trÞ ë bµi thi gi¶m v× thùc ra GV ®ang ®o l êng møc ®é th«ng minh thµnhqu¶ häc tËp.

+ ThiÕu yÕu tè kh¸ch quan lóc chÊm ®iÓm v× giíi h¹n c©u tr¶ lêi ®óng réng rGV cã thÓ cho ®iÓm mét phÇn hay toµn phÇn cho mét c©u tr¶ lêi kh¸c víi trong®Ó chÊm bµi. Do ®ã çc nh©n viªn phô viÖc kh«ng thÓ chÊm gióp, còng nh kh«ng thÓchÊm b»ng m¸y.

- Kü thuËt biªn so¹n+ Lêi chØ dÉn ph¶i râ rµng. HS ph¶i biÕt çc chç trèng ph¶i ®iÒn hoÆc c©u tr¶

thªm vµo dùa trªn v¨n b¶n nµo.+ Tr¸nh lÊy nguyªn v¨n çc c©u tõ s¸ch ra ®Ó khái khuyÕn khÝch HS häc thuéc

Tr¸nh viÕt çc c©u diÔn t¶ m¬ hå, nªn chõa trèng nh÷ng ch÷ quan träng. Ngo¹i trõ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



201

+ Trong mçi bµi tr¾c nghiÖm ghÐp ®«i, ph¶i cã Ýt nhÊt 6 phÇn tö vµ nhiÒu nhÊtö trong mçi cét.

+ Ph¶i x¸c ®Þnh râ tiªu chuÈn ®Ó ghÐp mét phÇn tö cña cét tr¶ lêi vµ phÇn tö t ¬ng øngcña cét c©u hái. Ph¶i nãi râ mçi phÇn tö trong cét tr¶ lêi chØ ® îc dïng mét lÇn hay ® îcdïng nhiÒu lÇn.

+ Sè phÇn tö ®Ó chän lùa trong cét tr¶ lêi nªn nhiÒu h¬n sè phÇn tö trong cét c©hoÆc mçi phÇn trong cét tr¶ lêi cã thÓ ® îc dïng nhiÒu lÇn. §iÒu nµy sÏ gi¶m bít yÕu tèmay rñi

+ ThØnh tho¶ng cã thÓ dïng h×nh vÏ ®Ó t¨ng sù thÝch thó cña HS, còng nh thÓ thay ®æid¹ng c©u hái. H×nh vÏ cã thÓ ® îc sö dông khi ®Æt çc c©u hái vÒ tån, c«ng dông, vµ chÊt cña çc dông cô ch¼ng h¹n.

+ S¾p çc phÇn tö trong danh s¸ch theo thø tù hîp lý. TÊt c¶ çc phÇn tö cïng s¸ch nªn n»m trong cïng mét trang ®Ó HS ®ì nhÇm lÉn hay gÆp khã kh¨n khi phqua lËt l¹i mét trang nhiÒu lÇn.

+ Çc c©u hái, lo¹i ghÐp ®«i còng cã thÓ ® îc s¾p ®Æt d íi d¹ng t ¬ng tù l¹i cã nhiÒuc©u tr¶ lêi ®Ó chän lùa.c. Tr¾c nghiÖm ®óng - sai

Trong lo¹i nµy, HS ®äc nh÷ng c©u ph¸t biÓu vµ ph¸n ®o¸n xem néi dung haythøc cña c©u Êy ®óng hay sai. Lo¹i c©u hái nµy phï hîp nhÊt do viÖc kh¶o s¸t tnh÷ng sù kiÖn, hay nhËn biÕt çc sù kiÖn.- ¦u ®iÓm+ §©y lµ lo¹i c©u hái ®¬n gi¶n ®Ó tr¾c nghiÖm kiÕn thøc vÒ nh÷ng sù kiÖn

hái ®óng sai gióp cho viÖc tr¾c nghiÖm bao gåm nhiÒu phÇn kiÕn thøc trong khogian ng¾n.

+ GV cã thÓ so¹n ® îc nhiÒu c©u trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n, ®¶m b¶o tkh¸ch quan khi chÊm ®iÓm.

- KhuyÕt ®iÓm:+ Cã thÓ khuyÕn khÝch sù ®o¸n mß nªn khã dùng ®Ó chuÈn ®Þnh yÕu ®iÓ

Lo¹i tr¾c nghiÖm ®óng - sai cã ®é tin cËy thÊp. §Ó cã ®é tin cËy t ¬ng ® ¬ng víi çc lo¹itr¾c nghiÖm kh¸ch quan kh¸c, mét bµi lo¹i ®óng sai ph¶i dµi h¬n nhiÒu.

+ GV th êng cã khuynh h íng trÝch nguyªn v¨n çc c©u trong s¸ch, nªn HS sÏ tËpthãi quen häc thuéc lßng nhiÒu h¬n lµ t×m hiÓu suy nghÜ.

+ HS ph¶i quyÕt ®Þnh gi÷a 2 ®iÒu ®Ó chän qu¸ hÑp. ViÖc nµy cã thÓ lµm cgiái khã chÞu hay thÊt väng khi hä thÊt cã ®iÒu kiÖn râ rµng míi quyÕt ®Þnh xembiÓu ®óng hay sai, hoÆc cã nh÷ng tr êng hîp ngo¹i lÖ chø kh«ng ph¶i chØ cã hoµn toµ®óng hay hoµn toµn sai. NhiÒu khi, nh÷ng c©u ph¸t biÓu sai cã thÓ khiÕn HS hä®iÒu sai lÇm mét çch v« ý thøc.

- Kü thuËt biªn so¹n+ Nªn dïng nh÷ng ch÷ chÝnh x¸c vµ thÝch hîp ®Ó c©u hái ®¬n gi¶n vµ râ rµng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



202

+ Çc c©u hái lo¹i ®óng- sai chØ nªn mang mét ý t ëng chÝnh yÕu h¬n lµ cã hai haynhiÒu ý t ëng trong mçi c©u. Tr¸ch dïng nh÷ng ch÷ nh “lu«n lu«n”, tÊt c¶ , “kh«ng baogiê”, “kh«ng thÓ ® îc”, “ch¾c ch¾n”, v× çc c©u mang çc tõ nay th êng cã triÓn väng“sai”. Ng îc l¹i nh÷ng ch÷ nh “Th êng th êng”, “®«i khi”, “Ýt khi” l¹i th êng ®i víic©u ®Ó tr¶ lêi “®óng”.

+ Nªn so¹n çc c©u hái thÕ nµo cho néi dung cã nghÜa hoµn toµn ®óng hoÆc hosai. Çc c©u hái ph¶i ®óng v¨n ph¹m ®Ó HS nµo cÈn thËn kh«ng cho c©u Êy “sai”çch diÔn ®¹t kh«ng chÝnh x¸c. Nªn dïng çc c©u nhÊn m¹nh ý t ëng hoÆc ®iÒu chØnhyÕu h¬n lµ çc c©u v« nghÜa çc chi tiÕt vôn vÆt. Tr¸nh dùng çc c©u ë thÓ phñ ®lµ thÓ phñ ®Þnh kÐp.

+ Khi nªu trong c©u hái mét vÊn ®Ò ®ang ® îc tranh luËn, ph¶i nªu râ t¸c gi¶ hay xuÊtxø cña ý kiÕn ®· nªu. Nªn cè viÕt nh÷ng c©u ®Ó HS ¸p dông kiÕn thøc ®· häc. Mhái ph¶i cã ®Çy ®ñ chi tiÕt ®Ó mang ý nghÜa x¸c ®Þnh trän vÑn. Kh«ng nªn trÝv¨n c©u hái tõ s¸ch gi¸o khoa. Nªn diÔn t¶ l¹i çc ®iÒu ®· häc d íi d¹ng nh÷ng c©u míi,

biÓu thÞ môc tiªu cÇn ® îc kh¶o s¸t.Nªn ®óng çc tõ ®Þnh l îng h¬n ®Þnh tÝnh ®Ó chØ csè l îng.

+ Tr¸nh ®Ó HS ®o¸n c©u tr¶ lêi ®óng nhê nhiÒu h¬n sè c©u sai hay ng îc l¹i trong bµithi. Sè c©u ®óng vµ sè c©u sai nªn gÇn b»ng nhau. Tr¸nh cho mét sè c©u trë nªn samét chi tiÕt vôn vÆt hoÆc v× mét ý t ëng nh»m ®¸nh bÈy HS.d. Tr¾c nghiÖm nhiÒu lùa chän mét sè ph ¬ng ¸n ®óng

Mét c©u hái lo¹i nµy gåm mét phÇn ph¸t biÓu chÝnh, th êng lµ phÇn dÉn, hay c©uhái vµ bèn, n¨m hay nhiÒu ph ¬ng ¸n tr¶ lêi cho s½n ®Ó HS chän ra c©u tr¶ lêi ®óng nhay hîp lý nhÊt. Ngoµi mét c©u ®óng, çc c©u tr¶ lêi kh¸c trong ph ¬ng ¸n lùa chän ph¶icã vÎ hîp lý ®èi víi HS.

- ¦u ®iÓm+ Cã thÓ ®o ® îc kh¶ n¨ng t duy kh¸c nhau+ §é tin cËy cao: YÕu tè ®o¸n mß gi¶m ®i so víi lo¹i tr¾c nghiÖm kh¸ch quan

kh¸c khi sè ph ¬ng ¸n chän lùa t¨ng lªn. HS ph¶i xÐt ®o¸n vµ ph©n biÖt râ rµng khlêi c©u hái

+ TÝnh chÊt gi¸ trÞ tèt h¬n, do vËy lo¹i tr¾c nghiÖm nµy cã thÓ dïng do nh÷ng duy kh¸c nhau. Víi mét bµi tr¾c nghiÖm cã nhiÒu c©u tr¶ lêi cho s½n ®Ó chän, n êi tacã thÓ ®o ® îc kh¶ n¨ng nhí, ¸p dông çc nguyªn lý, suy diÔn, tæng qu¸t ho¸ ... rÊt h÷hiÖu.

+ Cã thÓ ph©n tÝch ® îc tÝnh chÊt mçi c©u hái. Dùng ph ¬ng ph¸p ph©n tÝch tÝnh chÊc©u hái, chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh c©u hái nµo qu¸ dÔ, c©u hái nµo qu¸ khã, c©uhå hay kh«ng cã gi¸ trÞ ®èi víi çc môc tiªu cÇn tr¾c nghiÖm. Thªm vµo ®ã, chóngthÓ xÐt xem c©u tr¶ lêi cho s½n nµo kh«ng Ých lîi, hoÆc lµm gi¶m gi¸ trÞ c©u há ¬ngph¸p ph©n tÝch nµy kh«ng thùc hiÖn ® îc víi lo¹i c©u hái tù luËn, hay khã thùc hiÖn víiçc lo¹i tr¾c nghiÖm kh¸c.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



203

+ TÝnh chÊt kh¸ch quan khi chÊm.- KhuyÕt ®iÓm:+ Khã so¹n c©u hái, GV ph¶i t×m cho ® îc mét c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt trong lóc çc

c©u, çc ph ¬ng ¸n tr¶ lêi kh¸c ®Ó chän còng ph¶i cã vÎ hîp lý. Thªm vµo ®ã çc c©uph¶i ®o ® îc çc môc tiªu ë møc n¨ng lùc nhËn thøc cao h¬n chØ ë møc nhí.

+ HS cã ãc s¸ng t¹o cã thÓ t×m ra nh÷ng c©u tr¶ lêi hay h¬n ph ¬ng ¸n ®óng ®· cho,nªn hä cã thÓ kh«ng tho¶ m·n hay c¶m thÊy khã chÞu.+ Tr¾c nghiÖm lo¹i nµy cã thÓ kh«ng ®o ® îc kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n tinh vi vµ kh¶ n¨ng

gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh¸c mét çch hiÖu nghiÖm = c©u hái lo¹i tù luËn so¹n kü.Tèn giÊy tê ®Ó in lo¹i c©u hái nµy so víi çc lo¹i kh¸c HS cÇn nhiÒu thêi gian ®Ó hái.

- Kü thuËt biªn so¹n+ PhÇn dÉn cña c©u hái ph¶i diÔn ®¹t râ rµng mét vÊn ®Ò. Çc c©u tr¶ lêi

ph ¬ng ph¸p lµ nh÷ng c©u thÝch hîp víi vÊn ®Ò ®· nªu. PhÇn dÉn cña c©u hái n

trän ý nghÜa vµ phÇn c©u tr¶ lêi ®Ó chän ph ¬ng ph¸p ng¾n gän.+ Nªn bá bít çc chi tiÕt kh«ng cÇn thiÕt. Nªn cã tõ 4 ®Õn 5 ph ¬ng ¸n tr¶ lêi ®Ó

chän cho mçi c©u hái. NÕu chØ cã 3 hay Ýt h¬n ph ¬ng ¸n tr¶ lêi, yÕu tè may rñi t¨ng lªn.Ng îc l¹i, nÕu cã qu¸ nhiÒu ph ¬ng ¸n ®Ó chän lùa, chóng ta khã t×m ® îc c©u tr¶ lêihay lµm c©u nhiÒu vµ HS còng mÊt nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó ®äc c©u hái. Nªn tr¸phñ ®Þnh liªn tiÕp, nh hai ch÷ “kh«ng” trong mét c©u hái.

+ Çc c©u tr¶ lêi ®Ó chän lùa ph¶i cã vÎ hîp lý. NÕu mét c©u ph ¬ng ¸n chän sai hiÓnnhiªn, HS sÏ lo¹i dÔ dµng. Ph¶i ch¾c ch¾n chØ cã mét c©u tr¶ lêi ®óng. Khi mét ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò g©y nhiÒu tranh luËn, ý nªu trong c©u hái ph¶i ® îc x¸c ®Þnh vÒnguån gèc, hay kh¼ng ®Þnh râ chuÈn ®Ó xÐt ®o¸n.

+ §é dµi cña c©u tr¶ lêi trong çc ph ¬ng ¸n cho s½n ®Ó chän ph ¬ng ph¸p gÇn b»ngnhau kh«ng nªn ®Ó çc c©u tr¶ lêi ®óng nh÷ng khuynh h íng ng¾n h¬n hoÆc dµi h¬n çcph ¬ng ¸n tr¶ lêi kh¸c.

+ Çc c©u tr¶ lêi trong çc ph ¬ng ¸n ®Ó chän lùa ph ¬ng ph¸p ®ång nhÊt víi nhau.TÝnh ®ång nhÊt cã thÓ dùa trªn c¨n b¶n ý nghÜa, ©m thanh, ®é dµi hoÆc dïng lµtÝnh tõ hay danh tõ. Kh«ng nªn ®Æt nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng x¶y ra trong thùc tÕ dung çc c©u hái.

+ Çc c©u hái nh»m ® îc sù hiÓu biÕt, suy luËn, hay kh¶ n¨ng ¸p dông çc nguyªn lvµo nh÷ng tr êng hîp míi nªn ® îc tr×nh bµy d íi h×nh thøc míi. NÕu çc thÝ dô trongc©u hái gièng hay t ¬ng tù çc thÝ dô cho trong s¸ch gi¸o khoa, hoÆc ®· tr×nh bµytr¶ lêi ®óng cã thÓ nhê vËn dông trÝ nhí h¬n lµ nhê çc kh¶ n¨ng t duy ë møc ®é caokh¸c mµ chóng ta cÇn thÈm ®Þnh.

+ L u ý ®Õn çc ®iÓm liªn hÖ vÒ v¨n ph¹m cã thÓ gióp HS nhËn biÕt c©u tr¶ lê+ CÈn thËn khi dïng hai c©u tr¶ lêi trong 2 ph ¬ng ¸n cho s½n cã h×nh thøc hay ý

nghÜa tr¸i nhau, nÕu mét trong hai c©u lµ c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt. Khi chØ cã ha


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



204

nhau trong sè çc ph ¬ng ¸n cho s½n ®Ó chän. HS sÏ cho r»ng c¶ hai c©u ®Òu sai, ntËp trung vµo 1 trong 2 c©u nµy. Nh vËy c©u hái cã d¹ng nh lo¹i chØ cã 2 ph ¬ng ¸n tr¶lêi cho s½n ®Ó chän. Chóng ta cã thÓ ® a ra 4 c©u tr¶ lêi cho s½n cã ý nghÜa ®èi nhtõng ®«i mét.

+ CÈn thËn khi dïng çc tõ “kh«ng c©u nµo trªn ® êng ®óng” hoÆc “tÊt c¶ çc c©u trª

®©y ®Òu ®óng” v× vÒ ph ¬ng diÖn v¨n ph¹m çc mÖnh ®Ò nµy th êng kh«ng ¨n khíp víiçc c©u hái. NÕu HS biÕt ch¾c hai trong çc ph ¬ng ¸n tr¶ lêi ®· cho lµ ®óng, HS sÏ chän“tÊt c¶ çc c©u trªn ®©y ®Òu ®óng” ®Ó tr¶ lêi. Do ®ã nÕu ® îc dùng çc mÖnh ®Ò trªnphöi ® îc sö dông nhiÒu lÇn nh çc c©u hái kh¸c, trong ý nghÜa ®óng còng nh trong ýnghÜa sai. C©u tr¶ lêi ®óng nhÊt hay hîp lý nhÊt ph ¬ng ph¸p ® îc ®Æt ë çc vÞ trÝ kh¸cnhau mét sè lÇn t ¬ng ® ¬ng nhau. VÞ trÝ çc c©u tr¶ lêi ®Ó lùa chän nªn ® îc s¾p xÕptheo mét thø tù “tù nhiªn” nµo ®ã nÕu cã thÓ ® îc.

+ Nªn tr¸nh dùng thÓ phñ ®Þnh trong çc c©u hái. Ng êi ra th êng nªn nhÊn m¹nhkhÝa c¹nh x¸c ®Þnh h¬n khÝa c¹nh phñ ®Þnh trong kiÕn thøc. Tuy nhiªn ®«i kh

thiÕt nh÷ng ngo¹i lÖ hoÆc lçi lÇm cÇn tr¸nh. Trong tr êng hîp Êy viÖc dïng mét Ýt c©uhái víi ch÷ “kh«ng” hoÆc “ngo¹i trõ” lµ chÝnh ®¸ng. Khi dïng mét tõ cã ý nghÜ®Þnh chóng ta nªn ng¹ch d íi vµ hoÆc viÕt hoa ®Ó HS chó ý h¬n. 3. §¸nh gi¸ chÊt l îng c©u hái tr¾c nghiÖm

Sau mçi lÇn sö dông çc c©u hái tr¾c nghiÖm ®Ó thi, cÇn ®¸nh gi¸ chÊt l îng tõngc©u hái tr¾c nghiÖm.a. §é khã

Tû lÖ HS tr¶ lêi ®óng cho ta sè ®o gÇn ®óng vÒ ®é khã cña c©u hái. CT ®Ó tÝ

FV (hoÆc P) =Sè HS lµm ®óng

. 100%Tæng sè HS dù thiThang ph©n lo¹i ®é khã quy íc nh sau:- C©u dÔ : 70 ®Õn 100% HS tr¶ lêi ®óng- C©u t ¬ng ®èi khã: 30÷ 70% HS tr¶ lêi ®óng- C©u khã : 0÷ 37% HS tr¶ lêi ®óngNªn dïng çc c©u tr¾c nghiÖm cã PV n»m trong kho¶ng 25% < FV < 75%

Ngoµi kho¶ng, dùng mét çch chän läc tuú theo môc tiªu cña bµi tr¾c nghiÖm.- NÕu ®Ó tuyÓn sinh, nªn thªm mét sè c©u cã FV < 25%.- NÕu chØ ®Ó ®¸nh gi¸ ®¹t hay kh«ng ®¹t cã thÓ dùng mét sè c©u cã FV > 75% .

b. §é ph©n biÖtPh©n bè tû lÖ HS tr¶ lêi ®óng hoÆc sai cña çc HS thuéc nhãm kÐm cho ta

t ¬ng ®èi vÒ ®é ph©n biÖt cña c©u tr¾c nghiÖm.C«ng thøc ®Ó tÝnh ®é ph©n biÖt:

DI = Sè HS kh¸ lµm ®óng – sè HS yÕu lµm ®óngx 100%Tæng sè HS kh¸ vµ yÕu


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



205

Thang ph©n lo¹i bé ph©n biÖt quy íc nh sau:- Tû lÖ HS nhãm kh¸ vµ nhãm kÐm tr¶ lêi ®óng nh nhau th× ®é ph©n biÖt b»ng kh«n- Tû lÖ HS nhãm kh¸ tr¶ lêi ®óng nhiÒu h¬n nhãm kÐm th× ®é ph©n biÖt lµ d ¬ng.- Tû lÖ HS nhãm kh¸ tr¶ lêi kh«ng ®óng nhiÒu h¬n nhãm kÐm th× ®é ph©n

d ¬ng.

- Tû lÖ HS nhãm kh¸ tr¶ lêi kh«ng ®óng nhiÒu h¬n nhãm kÐm th× ®é ph©n biÖ§é ph©n biÖt liªn quan mËt thiÕt víi ®é khã vµ sè l îng c©u hái trong ®Ó thi tr¾cnghiÖm. NÕu FV trong kho¶ng 25% < FV < 75% th× DI kho¶ng 10% lµ bµi t tr¾c cã ®é ph©n biÖt tèt.

Gi¶ sö ph©n tÝch c©u tr¾c nghiÖm thø X cña bµi thi cã c©u (b) lµ c©u ®ón(a), (c), (d), (e) vµ (f) lµ c©u nhiÒu.

KÕt qu¶ thi cña 150 HS ® îc tr×nh bµy trong b¶ng sau:C©u tr¶ lêi (a) (h) (c) (d) (e) (f) Tæng sèNhãm kh¸ 5 22 9 1 13 0 50

Nhãm trung b×nh 8 15 15 2 7 3 50Nhãm kÐm 7 5 23 1 6 8 50Tæng sè 20 42 47 4 26 11 150

§é khã: 42/150 . 100% = 28% - c©u hái khãTrong ®ã:(a): Kh«ng ph©n biÖt ® îc gi÷ çc nhãm(b), (c) vµ (f): Cã t¸c dông tèt, ph©n biÖt ® îc gi÷a çc nhãm(d): K ph©n biÖt ® îc gi÷a çc nhãm vµ cã t¸c dông nhiÒu Ýt v× chØ cã Ýt HS chän.(e): Ph©n biÖt theo h íng sai, cã thÓ do sù kh«ng râ nghÜa cña c©u dÉn hoÆc lµ c©u

thø 2 mµ gèc kh«ng l êng tr íc.Çc c©u hái tr¾c nghiÖm sau khi ®¸nh gi¸ cÇn söa ch÷a vµ nÕu ®¹t yªu cÇ

khã vµ ®é ph©n biÖt th× l u gi÷ vµo ng©n hµng c©u hái tr¾c nghiÖm cña m«n häc, c©kh«ng ®¹t yªu cÇu th× lo¹i bá.c. §é tin cËy cña bµi tr¾c nghiÖm

HÖ sè t ¬ng quan cña tû lÖ tr¶ lêi ®óng (sai gi÷a çc lÇn tr¾c nghiÖm b»ng ctr¾c nghiÖm t ¬ng ® ¬ng).d. §é gi¸ trÞ cña bµi tr¾c nghiÖm

Lµ sè ®o møc ®é mµ mét bµi tr¾c nghiÖm ®o ® îc ®óng môc ®Ých mµ nã ®Þnh ®C¨n cø vµo môc tiªu tr¾c nghiÖm, cã thÓ chia ®é gi¸ trÞ cña bµi tr¾c nghiÖm thµchÝnh.

- §é gi¸ trÞ néi dung: ph¶n ¸nh møc ®é bµi tr¾c nghiÖm cã tr¾c nghiÖm ® îc ®óngmôc tiªu, ®ñ néi dung m«n häc ®· ®Ò ra kh«ng.

- §é gi¸ trÞ tiªu chÝ: Ph¶n ¸nh møc ®é bµi tr¾c nghiÖm ®o ® îc theo çc tiªu chÝ ®Þnhs½ (tiªu chÝ chuÈn ®o¸n, tiªu chÝ tuyÓn chän ...)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



208

X- =ni

ni Xi

n

i

n

i

∑∑

=

−

1

1.

Nh÷ng trÞ sè trung b×nh th êng sö dông trong qu¸ tr×nh gi¶i to¸n: khèi l îng moltrung b×nh, nguyªn tö trung b×nh, sè nhãm chøc trung b×nh, sè liªn kÕt trung b×nh .VÝ dô: Hçn hîp X gåm 2 ancol no. §èt ch¸y hoµn toµn 8,3 g X b»ng 10,64 lÝt O2 thu

® îc 7,84 lÝt CO2, çc thÓ tÝch khi ®Òu ®o ë ®ktc. X¸c ®Þnh c«ng thøc hai ancol.Gäi c«ng thøc chung cña X lµ CnH2n + 2 - m (OH)m CnH2n + 2- m (OH)m + O2 → CO2 + H2OTheo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l îng

mH2O = mX + mO2 - mCO2 = 8,3 + g 1,844.4,22

84,732.4,22

64,10 =−

Cã nH2O = 0,45molnCO2 = 0,35mol

→ nX = nH2O - nCO2= 0,45 - 0,35 = 0,1mol→ MX = 83¸ p dông ®Þnh luËt b¶o toµn nguyªn tè víi O2 nO(x) = nO(CO2) + nO(H2O) - nO(O2) → nO(X) = 2.0,35 + 0,45 - 2.0,475 = 0,2mol

→ m = 21,02,0)( ==

X

X n

n

n

→ X gåm C3H6(OH)2, C4H8(OH)2 3.2.2.3 Ph ¬ng ph¸p t¨ng gi¶m khèi l îng

Khi chuyÓn tõ chÊt nµy sang chÊt kh¸c, khèi l îng cã thÓ t¨ng nhanh hay gi¶m dokhèi l îng mol cña çc chÊt l îng mol cña çc chÊt kh¸c nhau. Sù t¨ng hoÆc gi¶m khèl îng cña çc chÊt lu«n cã quan hÖ víi sè mol cña çc chÊt: Dùa vµo mèi quan hÖ nµthÓ gi¶i nhanh nhiÒu bµi to¸n ho¸ häc.

VD: Khi oxi hãa hoµn toµn 2,2g mét an®ehit thu ® îc 3g axit t ¬ng øng. X¸c®Þnh c«ng thøc an®ehit nãi trªn.

RCHO→RCOOHx mol x mol

NhËn xÐt: Khèi l îng t¨ng chÝnh lµ khèi l îng oxi cã trong axit. Do vËy:∆m t¨ng = 16. x = 3 - 2,2→ x = 0,05 mol

Mandehit = (R + 29) =05,02,2 = 44→ R = 15→ CH3CHO

3.2.2.4 Ph ¬ng ph¸p ® êng chÐo

Xi ®¹i l îng ®ang xÐt cña chÊt khö i trong hçn hîpni: Sè mol cña chÊt l îng i trong hçn hîpMin X < X < max Ximin Xi: §¹i l îng nhá nhÊt trong tÊt c¶ Xi


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



209

¸ p dông cho çc bµi to¸n hçn hîp chøa 2 thµnh phÇn mµ yªu cÇu cña bµi to¸x¸c ®Þnh tØ lÖ gi÷a 2 thµnh phÇn ®ã.VÝ dô: TÝnh thÓ tÝch dung dÞch HCl 10M vµ thÓ tÝch H2O cÇn dïng ®Ó pha thµnh

400ml dung dÞch 2M.HCl (10M) 1→ 1 → 80H2O (OM) 8→ 4 → 320

3.2.2.5 Ph ¬ng ph¸p biÖn luËn ®Ó t×m c«ng thøc ph©n töVÝ dô : ChÊt h÷u c¬ A chøa C, H, O. Cho 2,25 gam hîp chÊt A t¸c dông võa ®

50ml dung dÞch KOH1M. X¸c ®Þnh c«ng thøc nguyªn vµ c«ng thøc cÊu t¹o cña A. BiÕt At¸c dông víi dung dÞch Na2CO3 gi¶ phãng khÝ CO2.

Theo dù kiÖn ®Çu bµi A t¸c dông ® îc víi KOH võa t¸c dông ® îc Na2CO3 gi¶iphãng CO2 → A ph¶i lµ axit. Gäi c«ng thøc cña A lµ R(COOH)n

R (COOH)n + nKOH→ R (COOK)n + z n

H2 (R + 45n) g nmol0,25g 0,05.1 = 0,05mol

005,025,2

45 =→=+ R

nn R

→ A cã c«ng thøc nguyªn lµ (COOH)n Axit cacboxylic cã nhãm ®Þnh chøc - COOH ho¸ trÞ I.

→ A cã cÊu t¹o HOOC – COOH

3.2.2.6 Ph ¬ng ph¸p ®¹i sèViÕt çc ph ¬ng tr×nh ph¶n øng. §Æt Èn sè cho çc ®¹i l îng cÇn t×m. TÝnh

theo çc ph ¬ng tr×nh ph¶n øng vµ çc Èn sè ®ã ®Ó lËp ra ph ¬ng tr×nh ®¹i sè. Gi¶iph ¬ng tr×nh ®¹i sè (hoÆc hÖ ph ¬ng tr×nh) vµ biÖn luËn kÕt qu¶ (nÕu cÇn).

VÝ dô:§Ó m gam bét s¾t (A) ngoµi kh«ng khÝ, sau mét thêi gian biÕn thµnh hç(B) cã khèi l îng 12 gam gåm Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3.

Cho B t¸c dông hoµn toµn víi dd HNO3 thÊy sinh ra 2,24l khÝ NO duy nhÊt ë ®ktTÝnh m.Gi¶i : Trong kh«ng khÝ s¾t t¸c dông víi oxi t¹o ra çc oxit

2Fe + O2 → 2FeO3Fe + 2O2 → Fe3O4 4Fe + 3O2 → 2Fe2O3

Hçn hîp B t¸c dông víi dd HNO3:Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO + 2H2O3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO + 5H2O

2M


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



210

3Fe3O4 + 28HNO3 → 9Fe(NO3)3 + NO + 14H2OFe2O3 + 6HNO3 → 2Fe(NO3)3 + 3H2O

§Æt sè mol cña Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3 lÇn l ît lµ x, y, z, t ta cã:Theo khèi l îng hçn hîp B: 56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1)

Theo sè mol nguyªn tö Fe: x + y + 3z + 2t =56

m (2)

Theo sè mol nguyªn tö O trong oxit: y + 4z + 3t =16

12 m− (3)

Theo sè mol NO: x + 1,04,22

24,233

==+ z y (4)

NhËn xÐt tr íc khi gi¶i hÖ ph ¬ng tr×nh ®¹i sè trªn:- Cã 5 Èn sè nh ng chØ cã 4 ph ¬ng tr×nh. Nh vËy kh«ng ®ñ sè ph ¬ng tr×nh ®Ó

t×m ra çc Èn sè, do ®ã cÇn gi¶i kÕt hîp víi biÖn luËn.- §Çu bµi chØ yªu cÇu tÝnh khèi l îng s¾t ban ®Çu, nh vËy kh«ng cÇn ph¶i ®i t×m

®Çy ®ñ çc Èn x, y, z, t.ë ®©y cã 2 ph ¬ng tr×nh, nÕu biÕt gi¸ trÞ cña nã ta dÔ dµtÝnh ® îc khèi l îng s¾t ban ®Çu ®ã lµ ph ¬ng tr×nh (2) vµ (3).

+ T×m ® îc gi¸ trÞ cña (2), ®ã lµ sè mol Fe. Nh©n gi¸ trÞ ®ã víi nguyªn tö khèi Fe lµ 56 ta ® îc m.

+ T×m ® îc gi¸ trÞ cña (3), ®ã lµ sè mol nguyªn tö O trong oxit. Nh©n gi¸ trÞvíi nguyªn tö khèi cña O lµ 16 ta ® îc khèi l îng cña oxi trong çc oxit s¾t. LÊykhèi l îng hçn hîp B trõ ®i khèi l îng oxi ta ® îc khèi l îng s¾t ban ®Çu, tøc m.

- Thùc hiÖn çc phÐp tÝnh trªn:+ T×m gi¸ trÞ cña ph ¬ng tr×nh (2):

Chia (1) cho 8 ® îc: 7x + 9y + 29z + 20t = 1,5 (5)Nh©n (4) víi 3 ® îc: 3x + y + z = 0,3 (6)Céng (5) víi (6) ® îc: 10x + 10y + 30z + 20t = 1,8 (7)Chia (7) cho 10 ® îc: x + y + 3z + 2t = 0,18VËy: m = 56.0,18 = 10,08g

+ T×m gi¸ trÞ cña ph ¬ng tr×nh (3):Nh©n (5) víi 3 ® îc: 21x + 27y + 87z + 60t = 4,5 (8)Nh©n (6) víi 7 ® îc: 21x + 7y + 7z = 2,1 (9)

LÊy (8) trõ ®i (9) ®

îc: 20y + 80z + 60t = 2,4 (10)Chia (10) cho 20 ® îc: y + 4z + 3t = 0,12m = 12 – (0,12.16) = 10,08gQua viÖc gi¶i bµi to¸n trªn b»ng ph ¬ng ph¸p ®¹i sè ta thÊy viÖc gi¶i hÖ

ph ¬ng tr×nh ®¹i sè nhiÒu khi rÊt phøc t¹p, th«ng th êng HS chØ lËp ® îc ph ¬ngtr×nh ®¹i sè mµ kh«ng gi¶i ® îc hÖ ph ¬ng tr×nh ®ã.

VÒ mÆt hãa häc, chØ dõng l¹i ë chç HS viÕt xong çc ph ¬ng tr×nh ph¶n ønghãa häc vµ ®Æt Èn ®Ó tÝnh theo çc ph ¬ng tr×nh ph¶n øng ®ã (dùa vµo mèi t ¬ng quan


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



211

tØ lÖ thuËn) cßn l¹i ®ßi hái ë HS nhiÒu vÒ kÜ n¨ng to¸n häc. TÝnh chÊt to¸n häto¸n lÊn ¸t tÝnh chÊt hãa häc, lµm lu mê b¶n chÊt hãa häc. Trªn thùc tÕ, HS chØgi¶i b»ng ph ¬ng ph¸p ®¹i sè, khi gÆp mét bµi to¸n lµ chØ t×m çch gi¶i b»ng ph ¬ngph¸p ®¹i sè, mÆc dï th êng bÕ t¾c. Ta h·y gi¶i bµi to¸n trªn b»ng nh÷ng ph ¬ng ph¸pmang tÝnh ®Æc tr ng cña hãa häc h¬n, ®ã lµ ph ¬ng ph¸p b¶o toµn khèi l îng vµ

ph ¬ng ph¸p b¶o toµn electron.* Ph ¬ng ph¸p b¶o toµn khèi l îng:Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l îng ta cã: (kÝ hiÖu khèi l îng lµ m)

( ) O H NO NO Fe HNO B mmmmm pu 2333

++=+ (1)TÝnh çc gi¸ trÞ ch a biÕt cña (1):

+ ( ) 5633

mnn Fe NO Fe == . VËy ( ) 56

.24233

mm NO Fe =

+ Muèn tÝnh3 HNOm cÇn tÝnh

3 HNOn . ë ®©y sè mol HNO3 ® îc dïng vµo 2 viÖc lµ

t¹o ra NO vµ t¹o ra muèi:3 HNOn t¹o NO = nNO = 1,0

4,2224,2 =

3 HNOn t¹o muèi = 3.nFe = 3.56m

3 HNOn p = 0,1 +563m . VËy

3 HNOm p =

+

5631,0.63 m

+ TÝnh O H n2

: ta cã O H n2

=21

3 HNOn p = 21

+

5631,0 m

VËy

+=

5631,0

21.18

2

mm O H

Thay çc gi¸ trÞ t×m ® îc vµo (1) ® îc ph ¬ng tr×nh bËc nhÊt, chØ chøa Èn m:

12 +

+

5631,0.63 m = 242.

56m + 30.0,1 +

+

5631,0.

21.18 m

Gi¶i ra m = 10,08gNhËn xÐt : Tuy h¬i dµi nh ng çch nµy dÔ hiÓu, cã t¸c dông kh¾c s©u ®Þnh luËtoµn khèi l îng vµ cã u ®iÓm lµ ¸p dông cho mäi qu¸ tr×nh oxi ho¸ - khö hoÆc kh

oxi ho¸ - khö. 3.2.2.7 Ph ¬ng ph¸p trung b×nh(khèi l îng mol trung b×nh, sè nguyªn tö trung b×nh)- Ph ¬ng ph¸p trung b×nh chØ ¸p dông cho bµi to¸n hçn hîp çc chÊt.- Gi¸ trÞ trung b×nh dïng ®Ó biÖn luËn t×m ra nguyªn tö khèi hoÆc ph©n tö k

sè nguyªn tö trong ph©n tö hîp chÊt.- Khèi l îng mol trung b×nh lµ khèi l îng cña mét mol hçn hîp (kÝ hiÖu lµ M )


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



212

M =

VÝ dô 1: Hoµ tan hoµn toµn 4,68g hçn hîp muèi cacbonat cña hai kim lo¹i A vµ

kÕ tiÕp trong nhãm IIA vµo dd HCl thu ® îc 1,12 lit CO2 ë ®ktc. X¸c ®Þnh tªn kimlo¹i A vµ B.Gi¶i: §Æt M lµ NTK trung b×nh cña 2 kim lo¹i A vµ B

M CO3 + 2HCl→ M Cl2 + CO2↑ + H2O

0,05 mol 05,04,22

12,1 =

M CO3 = ;6,9305,068,4 = M = 93,6 – 60 = 33,6

BiÖn luËn: A < 33,6→ A lµ Mg = 24B > 33,6→ B lµ Ca = 40.VÝ dô 2: §èt ch¸y hoµn toµn a g hçn hîp 2 r îu no, ®¬n chøc liªn tiÕp trong d·y

®ång ®¼ng thu ® îc 3,584 lÝt CO2 ë ®ktc vµ 3,96g H2O. TÝnh a vµ x¸c ®Þnh CTPT cñc¸c r îu. Gi¶i: Gäi n lµ sè nguyªn tö C trung b×nh vµ x lµ tæng sè mol cña 2 r îu.

( ) O H nCOnOn

OH H C nn 22212 12

3 ++→++

x mol ( ) xn xn 1+→

16,04,22

584,32

=== xnnCO (1)

( ) 22,01896,3.1

2==+= xnn O H (2)

Tõ (1) vµ (2) gi¶i ra x = 0,06 vµn = 2,67Ta cã: a = (14n + 18).x = (14.2,67) + 18.0,06 = 3,32g

n = 2,67OH H C

OH H C

73

52

3.2.2.8 Ph ¬ng ph¸p ghÐp Èn sèMét sè bµi to¸n cho thiÕu d÷ kiÖn nªn gi¶i b»ng ph ¬ng ph¸p ®¹i sè ta cã sè Èn

nhiÒu h¬n sè ph ¬ng tr×nh vµ cã d¹ng v« ®Þnh, kh«ng gi¶i ® îc.NÕu dïng ph ¬ng ph¸p ghÐp Èn sè ta cã thÓ gi¶i lo¹i bµi to¸n nµy mét c¸ch dÔ dµ

VÝ dô 1: §èt ch¸y hoµn toµn ag hçn hîp 2 r îu no, ®¬n chøc ® îc hçn hîp khÝ vµh¬i. Cho hçn hîp khÝ vµ h¬i nµy lÇn l ît ®i qua b×nh 1 ®ùng H2SO4 ®Æc vµ b×nh 2®ùng n íc v«i trong d , thÊy b×nh 1 t¨ng 1,98g vµ b×nh 2 cã 8g kÕt tña. TÝnh a.

Khèi l îng hçn hîpSè mol hçn hîp


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



213

Gi¶i : §Æt CTPT cña çc r îu lµ CnH2n+1-OH vµ CmH2m+1-OH.Gäi x, y lµ sè mol çc r îu.

CnH2n+1OH +23n O2 → nCO2 + (n + 1)H2O

x nx (n + 1)x

CmH2m+1OH +2

3m O2 → mCO2 + (m + 1)H2O

y my (m + 1)yCO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O

0,08 08,01008 =

Ta lËp ® îc 2 ph ¬ng tr×nh ®¹i sè theo sè mol CO2 vµ sè mol H2O:2COn = nx + my = 0,08 (1)

( ) ( ) 11,01898,1

112 ==+++= ym xnn O H (2)ë ®©y, víi 4 Èn sè (n, m, x, y) mµ chØ cã 2 ph ¬ng tr×nh nªn cã d¹ng v« ®Þnh.

Ta triÓn khai (2) ®Ó ghÐp Èn sèTõ (2): O H n

2= nx + x + my + y = (nx + my) + (x + y) = 0,11

Thay nx + my = 0,08, rót ra x + y = 0,11 – 0,08 = 0,03.TÝnh a: a = (14n + 18)x + (14m + 18)yhay a = 14nx + 18x + 14my + 18y.GhÐp Èn sè ® îc a = 14(nx + my) + 18(x + y).

Thay çc gi¸ trÞ ®· biÕt ® îc a = 14.0,08 + 18.0,03 = 1,66g3.3 Lùa chän vµ sö dông bµi tËp ho¸ häc trong d¹y häc ho¸ häc 3.3.1 Lùa chän bµi tËp

Trong nhiÒu n¨m qua, do yªu cÇu luyÖn thi vµ tuyÓn sinh vµo çc tr êng ®¹ihäc vµ trung häc chuyªn nghiÖp nªn bµi tËp hãa häc rÊt ph¸t triÓn, kh«ng ngõng îcbæ sung nhiÒu bµi míi cã néi dung hay vµ t¸c dông tèt.

Trªn thÞ tr êng s¸ch còng cã rÊt nhiÒu s¸ch bµi tËp hãa häc. VÊn ®Ò cÇn ®lµ ph¶i biÕt lùa chän bµi tËp ®Ó dïng, sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt.

ViÖc lùa chän bµi tËp cÇn tõ çc nguån sau ®©y:- Çc s¸ch gi¸o khoa hãa häc vµ s¸ch bµi tËp hãa häc phæ th«ng.- Çc s¸ch bµi tËp hãa häc cã trªn thÞ tr êng- Çc bµi tËp trong gi¸o tr×nh ®¹i häc dïng cho HS giái hoÆc c¶i biÕn cho ph

víi phæ th«ng.Thùc tÕ cho thÊy, trªn gi¸ s¸ch còng míi chØ cã 2 - 3 cuèn bµi tËp nh ng ch a bao

giê chóng ta khai th¸c hÕt çc bµi tËp cã trong ®ã.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



214

Mçi gi¸o viªn cÇn x©y dùng cho m×nh mét ng©n hµng bµi tËp hãa häc trong ®néi dung cÇn cã mét hÖ thèng bµi tËp b¶o ®¶m çc yªu cÇu ®· nãi ë trªn.

3.3.2 Sö dông bµi tËp trong d¹y häc hãa häcë bÊt cø c«ng ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Òu cã thÓ sö dông bµi tË

d¹y häc bµi míi cã thÓ dïng bµi tËp ®Ó vµo bµi, ®Ó t¹o t×nh huèng cã vÊn

chuyÓn tiÕp tõ phÇn nµy sang phÇn kia, ®Ó cñng cè bµi, ®Ó h íng dÉn HS häc bµi ënhµ.

Khi «n tËp, cñng cè, luyÖn tËp vµ kiÓm tra - ®¸nh gi¸ th× nhÊt thiÕt ph¶bµi tËp.ë ViÖt Nam kh¸i niÖm “bµi tËp” ® îc dïng theo nghÜa réng, bµi tËp cã thÓ lµc©u hái hay bµi to¸n. 3.3.2.1 Sö dông bµi tËp ®Ó cñng cè, më réng, ®µo s©u kiÕn thøc, vµ h×nh thµnluËt cña çc qu¸ tr×nh hãa häc

VÝ dô cñng cè, më réng, ®µo s©u kiÕn thøc vµ h×nh thµnh qui luËt ph¶n ion NO3

- víi kim lo¹i phô thuéc vµo m«i tr êng (ch ¬ng: Nit¬ - photpho líp 11). Kh¶n¨ng ph¶n øng cña NO3- ® îc biÓu thÞ b»ng s¬ ®å sau

M«i tr êng trung tÝnh kh«ng cã kh¶ n¨ng oxi ho¸

NO3- M«i tr êng axit cã kh¶ n¨ng oxi ho¸ nh HNO3

M«i tr êng kiÒm m¹nh, d BÞ Al vµ Zn khö ®Õn NH3.

- §Æt vÊn ®Ò vµ nªu t×nh huèng cã vÊn ®Ò:

+ §Æt vÊn ®Ò:Ta ®· biÕt, HNO3 cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh do nguyªn tö nit¬ cã ®é ©m ®iÖn líncã sè oxi ho¸ cao nhÊt (+5). VËy muèi nitrat hay cô thÓ lµ ion NO3

- cã tÝnh oxi ho¸m¹nh kh«ng?

+ Nªu t×nh huèng cã vÊn ®Ò:Cu + dd H2SO4 lo·ng → kh«ng t¸c dông

(do Cu ®øng sau H kh«ng khö ® îc ion H+ trong dd H2SO4 lo·ng).Cu + dd NaNO3 → kh«ng t¸c dông

(do Cu ®øng sau Na nªn kh«ng khö ® îc ion Na+).Nh ng: Cu + dd NaNO3 + H2SO4lo·ng → cã t¸c dông.

+ H íng dÉn HS tù lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.- ViÕt ptp d¹ng ph©n tö vµ ion thu gän khi cho Cu t¸c dông víi dd HNO3 lo·ng

(HS ®· häc).3Cu + 8HNO3 → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O (1)3Cu + 2NO3- + 8H+ → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O (2)

- ViÕt çc ion cña tr êng hîp: Cu + NaNO3 + H2SO4lo·ng →


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



215

Cu + Na+ + NO3- + H+ + Cl- → cã ®ñ çc ion nh ë (2) nghÜa lµ cã ph ¬ng tr×nh

ion thu gän nh (2). VËy ph¶i x¶y ra ph¶n øng:3Cu + 2NaNO3 + 4H2SO4 → 3CuSO4 + Na2SO4 + 2NO + 4H2O

KÕt luËn: Trong m«i tr êng axit, NO3- cã kh¶ n¨ng oxi ho¸ nh HNO3.

+ Cñng cè b»ng bµi tËp:

x¸c ®Þnh 2 dd muèi A vµ B biÕt:A + B→ kh«ng t/dCu + A→ kh«ng t/dCu + B→ kh«ng t/dCu + A + B→ cã t¸c dông.Ngay c¶ nh÷ng HS cã häc lùc trung b×nh ®Õn ®©y còng cã thÓ suy ra

muèi ph¶i cã mét muèi nitrat vµ mét muèi axit cã kh¶ n¨ng ph©n li ra H+, ®ã ph¶i lµmuèi axit cña axit m¹nh nh H2SO4.

ViÖc c©n b»ng ph¶n øng còng dÔ dµng, v× ®· biÕt ph ¬ng tr×nh ion thu gän cñaph¶n øng nµy.3Cu + 2NaNO3 + 8NaHSO4 → 3CuSO4 + 5Na2SO4 + 2NO + 4H2O

3.3.2.2 Sö dông bµi tËp ®Ò rÌn kÜ n¨ngMuèn h×nh thµnh kÜ n¨ng kh«ng thÓ gi¶i mét bµi tËp mµ ph¶i gi¶i mét

tËp cïng d¹ng. NÕu nh çc bµi tËp nµy hoµn toµn gièng nhau (chØ kh¸c sè liÖu) thg©y nhµm ch¸n, nhÊt lµ ®èi víi HS kh¸, giái. Do vËy cÇn ph¶i bæ sung nh÷ng cmíi, võa cã t¸c dông më réng, ®µo s©u kiÕn thøc vµ g©y høng thó cho HS.

VÝ dô ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp vÒ kim lo¹i khö ion NO3- trong m«i tr êng

H+ ta cÇn xÐt mét sè bµi tËp sau ®©y: Bµi 1: So s¸nh thÓ tÝch khÝ NO (duy nhÊt) tho¸t ra trong 2 thÝ nghiÖm d íi ®©y (®o ëcïng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt).

- Cho 3,84g Cu t¸c dông hÕt víi 80ml dd HNO3 1M- Cho 3,84g Cu t¸c dông hÕt víi 80ml dd hçn hîp chøa HNO3 1M vµ HCl 1M.

Gi¶i :- §æi l îng çc chÊt ®· cho ra mol

06,06484,3 ==Cun 08,01.08,0

3== HNOn

- §Ó ng¾n ngän nªn viÕt ph ¬ng tr×nh ion thu gän vµ ghi l îng chÊt ban ®Çu, l îngph¶n øng vµ l îng d , rÊt tiÖn cho viÖc tÝnh to¸n.ë thÝ nghiÖm 1: 3Cu + 2NO3

- + 8H+ → 3Cu2+ + 2NO + 4H2OBan ®Çu: 0,06 – 0,08 – 0,08Ph¶n øng: 0,03←0,02←0,08 (hÕt) → 0,02Cßn d : 0,03 – 0,06 – 0


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



216

ë thÝ nghiÖm 2: Cã thªm nHCl= 0,08.1 = 0,08 vµ tæng 16,0=+ H n

3Cu + 2NO3- + 8H+ → 3Cu2+ + 2NO + 4H2OBan ®Çu: 0,06 – 0,08 – 0,16Ph¶n øng: 0,06←0,04← 0,16 (hÕt) → 0,04Cßn d : 0 – 0,04 – 0

Sè mol NO ë thÝ nghiÖm 2 gÊp ®«i ë thÝ nghiÖm 1 nªn thÓ tÝch NO ë thÝ còng gÊp ®«i ë thÝ nghiÖm 1. Bµi 2: So s¸nh thÓ tÝch khÝ NO duy nhÊt tho¸t ra trong 2 tr êng hîp sau:a) Cho 6,4g Cu t¸c dông víi 120ml dd HNO3 1M (lo·ng)b) Cho 6,4g Cu t¸c dông víi 120ml dd hçn hîp gåm HNO3 1M vµ H2SO4 0,5M(lo·ng). C« c¹n dung dÞch ë tr êng hîp 2 sÏ thu ® îc bao nhiªu mol muèi khan? BiÕtc¸c ph¶n øng x¶y ra hoµn toµn, c¸c thÓ tÝch khÝ ®o ë cïng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é

Gi¶i : ViÖc gi¶i ®Ó so s¸nh thÓ tÝch khÝ NO gièng nh

bµi 1, HS trung b×nh ®

îc lÆpl¹i ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, HS kh¸ cã t×nh huèng míi. Ta gi¶i tr êng hîp thø hai

1,064

4,6 ==Cun ; 12,01.12,03

== HNOn ; 06,05,0.12,042

==SO H n

Tæng 24,0=+ H n

3Cu + 2NO3- + 8H+ → 3Cu2+ + 2NO + 4H2OBan ®Çu: 0,1 – 0,12 – 0,24Ph¶n øng: 0,09←0,06←0,24 (hÕt)Cßn d : 0,01 – 0,06 – 0

Khi c« c¹n dung dÞch CuSO4 cã 0,06mol vµ Cu(NO3)2 cã 0,03mol.Bµi 3: Cho 7,68g Cu vµo 120ml dd hçn hîp gåm HNO3 1M vµ H2SO4 1M. Sau khiph¶n øng x¶y ra hoµn toµn thu ® îc bao nhiªu lÝt khÝ NO ë ®ktc? Khi c« c¹n dd th® îc bao nhiªu gam muèi khan?

Gi¶i: 12,06468,7 ==Cun ; 12,01.12,0

3== HNOn ; 12,01.12,0

42==SO H n

Tæng 36,0=+ H n

3Cu + 2NO3- + 8H+ → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O

Ban ®Çu: 0,12 0,12 0,36Ph¶n øng: 0,12(hÕt)←0,08 → 0,32 0,08Cßn d : 0 0,04 0,04

VNO = 22,4.0,08 = 1,792 litKhi c« c¹n dd th× 0,04 mol HNO3 bay h¬i vµ ph©n huû hÕt, nªn muèi thu ® îc chØ lµCuSO4. Khèi l îng CuSO4 lµ: 160.0,12 = 19,2g.

4HNO3 → 4NO2↑ + O2↑ + 2H2O↑


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



217

3.3.2.3 Sö dông bµi tËp ®Ó rÌn t duy logic§Ó rÌn t duy logic cÇn sö dông bµi tËp mµ khi gi¶i cÇn dùa vµo tÝnh log

vÊn ®Ò:VÝ dô: H·y lËp ph ¬ng tr×nh ph¶n øng Al khö ion NO3

- thµnh NH3 trong m«i tr êngkiÒm m¹nh, d .

Logic cña vÊn ®Ò nh sau:+ Trong çc ph¶n øng hãa häc bao giê Al còng nh êng 3e nªn sau ph¶n øng cã sèoxi ho¸ +3.

+ Al khö NO3- ®Õn NH3, nh vËy5+

N trong NO3- ®· thu e cña Al ®Ó gi¶m xuèng sè

oxi ho¸ - 3 trong NH3.+ LËp th¨ng b»ng electron gi÷a chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸.

Al – 3e→ 3+

Al 85+

N + 8e→ 3−

N 3+ Tõ th¨ng b»ng electron suy ra trong ph¶n øng hÖ sè cña Al lµ 8 vµ hÖ sè cña3

- lµ 3. §Ó tiÖn cho viÖc c©n b»ng ph¶n øng d¹ng ph©n tö ta lÊy NO3

- cña NaNO3 vµm«i tr êng OH- cña NaOH vµ vÕ tr¸i cña ph,. ng trình phCn 5ng lµ:

8Al + 3NaNO3 + NaOH→ + Ion Al3+ trong m«i tr êng kiÒm t¹o kÕt tña Al(OH)3, nh ng Al(OH)3 cã tÝnh chÊt

l ìng tÝnh nªn tan trong kiÒm d t¹o ra muèi aluminat:Al(OH)3 + NaOH→ NaAlO2 + 2H2O

Nh vËy vÕ ph¶i cña ph ¬ng tr×nh lµ: NaAlO2 + NH3

+ C¶ ph,. ng trình phCn 5ng lµ:8Al + 3NaNO3 + NaOH→ NaAlO2 + NH3 + T×m çc hÖ sè cßn l¹i:

8Al→ 8NaAlO2 (c©n b»ng sè nguyªn tö Al) vµ3NaNO3 → 3NH3 (c©n b»ng sè nguyªn tö N)3NaNO3 + 5NaOH→ 8NaAlO2 (c©n b»ng sè nguyªn tö Na).

Ph ¬ng tr×nh p víi ®Çy ®ñ çc hÖ sè lµ:8Al + 3NaNO3 + 5NaOH→ 8NaAlO2 + 3NH3

+ VÕ ph¶i cña ph,.

ng trình phCn

5ng cã 9 nguyªn tö H, nh ng ë vÕ tr¸i míi cã 5

nguyªn tö H, cßn thiÕu 4 nguyªn tö H, suy ra ph¶i cã 2 ph©n tö H2O tham gia p .8Al + 3NaNO3 + 5NaOH + 2H2O → 8NaAlO2 + 3NH3

ViÖc 2 ph©n tö H2O tham gia p cßn lµm cho sè nguyªn tö O ë 2 vÕ b»ng nhau.§Ó cñng cè çch t duy logic, ta dïng bµi tËp t ¬ng tù sau: H·y lËp ptp kÏm

khö ion NO3- thµnh NH3 trong m«i tr êng kiÒm m¹nh, d .Còng theo logic trªn ta cã:


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



218

Zn – 2e→ 2+

Zn 45+

N + 8e→ 3−

N 14Zn + NaNO3 + 7NaOH→ 4Na2ZnO2 + NH3 §Õn ®©y xuÊt hiÖn t×nh huèng míi: §Ó c©n b»ng sè nguyªn tö Na cÇn

ph©n tö NaOH vµ vÕ tr¸i cã 7 nguyªn tö H nh ng ë vÕ ph¶i míi cã 3 nguyªn tö H(trong NH3), cßn thõa 4 nguyªn tö H suy ra ph¶i t¹o ra 2 ph©n tö H2O.4Zn + NaNO3 + 7NaOH→ 4Na2ZnO2 + NH3 + 2H2O§Õn ®©y, HS tù nhËn thÊy r»ng p oxi ho¸ - khö x¶y ra trong dd th× n íc cã thÓ

kh«ng tham gia hoÆc cã tham gia hay t¹o ra sau p .Th«ng qua suy luËn logic nh trªn, HS tù lËp ® îc ptp , kh«ng cÇn häc thuéc

c¸c hÖ sè (vµ còng kh«ng thÓ thuéc ® îc).Häc sinh th êng cho r»ng häc hãa häc ph¶i nhí vôn vÆt vµ nhí lµ chÝnh. §

®ã kh«ng ®óng. Häc ho¸ häc rÊt cÇn ®Õn sù suy luËn vµ cÇn nhí th«ng qua luËn logic. 3.3.2.4 Sö dông bµi tËp ®Ó rÌn luyÖn n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊ

Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng, c¹nh tranh ph¸t triÓn th× ph¸t hiÖn sím vÊn ®Ògi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò lµ mét n¨ng lùc b¶o ®¶m sù thµnh c«ng trong cuéc sèng. rÌn cho HS n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hiÖn nay cÇn ® îc ®Æt ranh mét môc tiªu gi¸o dôc, ®µo t¹o.

Bµi tËp ho¸ häc cã rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng rÌn cho HS n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Sau ®©y lµ vÝ dô mét bµi to¸n v« c¬ vµ mét bµi to¸n h÷u c

VÝ dô 1: Hoµ tan hoµn toµn hçn hîp gåm 0,2mol Fe vµ 0,1mol Fe2O3 trong dd HCld ® îc dd A. Cho dd A t¸c dông víi dd NaOH d , kÕt tña thu ® îc mang nung trongkh«ng khÝ ®Õn khèi l îng kh«ng ®æi. TÝnh khèi l îng chÊt r¾n thu ® îc.Gi¶i:

Fe + 2HCl→ FeCl2 + H2 (1)0,2mol 0,2Fe2O3 + 6HCl→ 2FeCl3 + 3H2O (2)0,1mol 0,2HCld + NaOH→ NaCl + H2O (3)

FeCl2 + 2NaOH→ Fe(OH)2↓ + 2NaOH (4)0,2 0,2

FeCl3 + 3NaOH→ Fe(OH)3↓ + 3NaCl (5)0,2 0,2

4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3 (6)0,2 0,2

2Fe(OH)3 → 0t Fe2O3 + 3H2O (7)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



219

0,2 + 0,2 0,2ChÊt r¾n thu ® îc lµ Fe2O3 víi khèi l îng lµ: 160.0,2 = 32g* Ph¸t hiÖn vEn IO: ChØ cã 0,2mol Fe lµ cã biÕn ®æi hãa häc thµnh Fe2O3 * Gi¶i quyÕtvEn IO: ChØ cÇn tÝnh l îng Fe2O3 sinh ra tõ Fe ®Ó céng víi l îng Fe2O3 ®· cã tõ ®Çu:

2Fe→ Fe2O3 0,2 → 0,1

( ) 321,01,0.16032

=+=O Fem gVÝ dô 2: Chia a gam hçn hîp 2 r îu no, ®¬n chøc thµnh 2 phÇn ®Òu nhau.- PhÇn 1 mang ®èt ch¸y hoµn toµn thu ® îc 2,24lÝt CO2 ë ®ktc.- PhÇn 2 mang t¸ch n íc hoµn toµn thu ® îc hçn hîp 2 anken. §èt ch¸y hoµn toµn 2

anken nµy th× thu ® îc bao nhiªu gam n íc?Gi¶i:

§Ætn lµ sè nguyªn tö cacbon trung b×nh cña 2 r îu. Gäi x lµ sè mol hai r îu trongmçi phÇn.

- PhÇn 1: ( ) O H nCOnOn

OH H C nn 22212 1

23 ++→++ (1)

x mol n x

- PhÇn 2: OH H C nn 12 + O H H C nn 22 + (2)x mol x

O H nCOnOn H C nn 2222 23 +→+ (3)x mol n x → n x

Theo (1): 1,04,22

24,22

=== xnnCO

Theo (2): n2 anken = nhhr îu = x.Theo (3): 1,0

22=== xnnn O H CO

VËy khèi l îng n íc thu ® îc lµ: 18.0,1 = 1,8g.* Ph¸t hiÖn vEn IO: T¸ch n íc th× mol anken thu ® îc b»ng mol r îu, sè nguyªn

tö C cña anken vÉn b»ng sè nguyªn tö C cña r îu. VËy ®èt r îu vµ ®èt anken chocïng sè mol CO2, nh ng ®èt anken l¹i cho sè mol H2O b»ng sè mol CO2.

* Gi¶i quyÕtvEn IO: LÊy sè mol H2O (chÝnh b»ng sè mol CO2) ®Ó nh©n víi phântB kh+i cña H2O ta ® îc: 18.0,1 = 1,8g H2O.

Víi çc bµi tËp trªn, tr íc tiªn ta yªu cÇu HS gi¶i b»ng çc ph ¬ng ph¸p th«ngth êng sau ®ã míi yªu cÇu hä t×m xem cã g× ®Æc biÖt kh«ng (ph¸t hiÖn v/®) ®t×m ra çch gi¶i nhanh (gi¶i quyÕt v/® mét çch th«ng minh nhÊt).

H2SO4®≤ 1400C


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



220

3.4 X©y dùng BTHH míi vµ çc xu h íng hiÖn nay 3.4.1 Çc xu h íng hiÖn nay

- Lo¹i bá nh÷ng bµi tËp cã néi dung trong hãa häc nghÌo nµn nh ng l¹i cÇn ®Õnnh÷ng thuËt to¸n phøc t¹p ®Ó gi¶i (hÖ nhiÒu Èn nhiÒu ph ¬ng tr×nh, bÊt ph ¬ng tr×nh,ph ¬ng tr×nh bËc 2, cÊp sè céng, cÊp sè nh©n…).

- Lo¹i bá nh÷ng bµi tËp cã néi dung l¾t lÐo, gi¶ ®Þnh r¾c rèi, phøc t¹p, xa rêphi thùc tiÔn hãa häc.- T¨ng c êng sö dông bµi tËp thùc nghiÖm vµ t¨ng c êng sö dông bµi tËp tr¾c

nghiÖm kh¸ch quan- X©y dùng bµi tËp míi vÒ b¶o vÖ m«i tr êng vµ phßng chèng ma tóy. X©y dùng

bµi tËp míi ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕt- §a d¹ng hãa çc lo¹i h×nh bµi tËp nh bµi tËp b»ng h×nh vÏ, bµi tËp vÏ ®å thÞ,

®å, bµi tËp l¾p dông cô thÝ nghiÖm… - X©y dùng nh÷ng bµi tËp cã néi dung hãa häc phong phó, s©u s¾c, phÇn tÝ

®¬n gi¶n nhÑ nhµng. X©y dùng vµ t¨ng c êng sö dông bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnl îng.

3.4.2 X©y dùng bµi tËp hãa häc míi 3.4.2.1 X©y dùng theo mÉu bµi tËp hãa häc cã s½n

Khi cÇn rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i mét d¹ng bµi tËp nµo ®ã ta cÇn cho HS gi¶bµi tËp cïng d¹ng th× míi h×nh thµnh ® îc kü n¨ng.

Trong tr êng hîp nµy cÇn x©y dùng bµi tËp theo mÉu cã s½n. §Ó kh«ng lÆnguyªn si ta cã thÓ thay ®æi l îng chÊt, thay ®æi chÊt, thay ®æi çch hái… 1. VÝ dô bµi tËp cã s½n

“§Ó m gam phoi bµo s¾t (A) ngoµi kh«ng khÝ, sau mét thêi gian biÕn thµhîp (B) cã khèi l îng 12g gåm Fe vµ çc oxit FeO, Fe3O4, Fe2O3. Cho B t¸c dônghoµn toµn víi dd HNO3 thÊy sinh ra 2,24 lit NO duy nhÊt ë §KTC.

a) ViÕt çc ph ¬ng tr×nh ph¶n øngb) TÝnh m?

2. Bµi tËp t ¬ng tù“§Ó m gam phoi bµo s¾t (A) ngoµi kh«ng khÝ, sau mét thêi gian biÕn thµ

hîp (B) cã khèi l îng 12g gåm Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3. Hßa tan hoµn toµn B vµo ddH

2SO

4 ®Æc, nãng thu ® îc 3,36 lit SO

2 duy nhÊt ë ®ktc.

a) ViÕt çc ph ¬ng tr×nh ph¶n øngb) TÝnh m?Çch gi¶i 2 bµi nµy gièng nhau, nh ng viÕt ptp khi cho hçn hîp B t¸c dông

víi axit th× kh¸c nhau. Nh vËy võa h×nh thµnh ® îc kü n¨ng gi¶i võa më réng ® îckiÕn thøc vµ kh«ng lµm cho häc sinh nhµm ch¸n. 3.4.2.2 X©y dùng bµi tËp míi


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



221

HiÖn nay s¸ch bµi tËp hãa häc cã b¸n trªn thÞ tr êng kh¸ nhiÒu. Sè l îng bµitËp ®· cã kh¸ lín, tuy vËy vÉn cÇn x©y dùng bµi tËp míi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ë nh÷ng néi dung vµ ë nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thhäc sinh. Th«ng th êng cã 2 çch x©y dùng bµi tËp míi lµ:

- Dùa vµo tÝnh chÊt hãa häc vµ çc qui luËt t ¬ng t¸c gi÷a çc chÊt ®Ó ®Æt ra b

tËp míi.- LÊy nh÷ng néi dung, nh÷ng t×nh huèng hay vµ quan träng ë nhiÒu bµi ®Óhîp l¹i thµnh bµi míi.

§Ó ®a ®¹ng çc lo¹i h×nh bµi tËp, cÇn x©y dùng míi nh÷ng d¹ng bµi tËpnay cßn Ýt, cßn ch a ® îc chó ý ®óng møc hoÆc míi ® îc ®Ò xuÊt do sù vËn ®éng vµph¸t triÓn cña ph ¬ng ph¸p d¹y häc hãa häc.

3.4.2.3 Çc d¹ng bµi tËp míi cÇn chó ý x©y dùng1. Bµi tËp ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi¶i quyÕ(d¹ng míi do t¸c gi¶ ®Ò xuÊt).

§©y lµ d¹ng bµi tËp ngoµi çch gi¶i th«ng th êng cßn cã çch gi¶i th«ng minh,®éc ®¸o dùa vµo nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt cña mçi bµi to¸n.

VÝ dô 1: §Ó khö hoµn toµn 17,6g hçn hîp Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3 võa ®ñ 2,24 lÝtCO ë ®ktc. TÝnh khèi l îng s¾t thu ® îc.Çch gi¶i th«ng th êng: gäi x,y,z,t lÇn l ît lµ sè mol Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3

Fe + CO → 0t kh«ng t¸c dôngFeO + CO→ Fe + CO2

y → y → y

Fe3O4 + 4CO → 3Fe + 4CO2z → 4z → 3z

Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2t → 3t → 2t

Theo khèi l îng hçn hîp: 56x + 72y +232z +160t = 17,6 (1)

Theo sè mol CO ta cã: y + 4z +3t =4,22

24,2 = 0,1 (2)

Dùa vµo çc d÷ kiÖn ®· cho ta chØ lËp ® îc 2 ph ¬ng tr×nh ®¹i sè mµ ch a tíi4 Èn sè. Muèn tÝnh ® îc khèi l îng s¾t th× tõ 2 ph ¬ng tr×nh ®ã ta ph¶i t×m çch biÕ®æi ®Ó tÝnh ® îc gi¸ trÞ cña ph ¬ng tr×nh biÓu diÔn sè mol s¾t lµ: x + y +3z +2t vnµy kh¸ khã kh¨n.

* Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò: Khi khö oxit s¾t, CO lÊy oxi cña oxit s¾t ®Ó t¹o ra Fe vµ 2:CO + O→ CO2. Sè mol nguyªn tö oxi trong oxit b»ng sè mol CO.

* Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: TÝnh khèi l îng oxi trong oxit. LÊy khèi l îng hçn hîp trõkhèi l îng oxi ® îc khèi l îng s¾t.

VËy: mFe = 17,6 – (0,1.16) = 16g.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



222

VÝ dô 2: Cho 20g hçn hîp Mg vµ Fe t¸c dông hÕt víi dd HCl thu ® îc 1g khÝH2. TÝnh khèi l îng muèi t¹o ra trong dd.

Çch gi¶i th«ng th êng: Gäi x, y lÇn l ît lµ sè mol Mg, Fe.Mg + 2HCl→ MgCl2 + H2 x x y

Fe + 2HCl→ FeCl2 + H2 y y y

Ta cã hÖ ph ¬ng tr×nh: 24x + 56y = 20 (theo khèi l îng hçn hîp)

x + y =21 (theo sè mol ph©n tö H2)

Gi¶i hÖ ph ¬ng tr×nh ® îc: x = 0,25 vµ y = 0,252 MgCl m = 95.0,25 = 23,75g

2 FeCl m = 127.0,25 = 31,75g

Tæng khèi l

îng muèi lµ: 55,5g* Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò: Tõ c«ng thøc HCl ta thÊy cã 1mol nguyªn tö H tho¸t ra thcòng ph¶i cã 1mol nguyªn tö Cl (gèc axit) t¹o muèi.

* Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Muèn t×m khèi l îng muèi th× lÊy khèi l îng kim lo¹i céngvíi khèi l îng gèc axit.

mmuèi = 20 + 35,5.1 = 55,5gNh×n chung, bµi tËp dïng ®Ó rÌn luyÖn n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ gi

vÊn ®Ò lµ d¹ng bµi tËp rÌn luyÖn t duy s¸ng t¹o. V× vËy kh«ng cã mét khu«n mÉunµo. Muèn x©y dùng bµi tËp d¹ng nµy ta cÇn gi¶i rÊt nhiÒu çc d¹ng bµi tËp

th êng ®Ó t×m nh÷ng t×nh huèng ®éc ®¸o trªn c¬ së ®ã t¹o ra bµi tËp míi.2. Bµi tËp b»ng h×nh vÏ

HiÖn nay bµi tËp b»ng h×nh vÏ cßn qu¸ Ýt do vËy còng Ýt ® îc sö dông. §©y lµd¹ng bµi tËp mang tÝnh trùc quan, sinh ®éng g¾n liÒn víi kiÕn thøc vµ kÜ nhµnh hãa häc.

Muèn t¹o ra bµi tËp b»ng h×nh vÏ cÇn dùa vµo néi dung vµ çch tiÕn hµnthÝ nghiÖm hãa häc ®Ó s¸ng t¹o.

VÝ dô 1: §èi víi ph¶n øng cã chÊt khÝ tham gia, ®å thÞ biÓu diÔn sù phô thtèc ®é ph¶n øng vµo ¸p suÊt ® îc biÓu diÔn bëi mét trong ba h×nh d íi ®©y :

Tèc ®éph¶n øng

¸ p suÊt cña hÖ

Tèc ®éph¶n øng

¸ p suÊt cña hÖ

Tèc ®éph¶n øng

¸ p suÊt cña hÖ

a b cKÕt luËn nµo sau ®©y lµ ®óng ?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



223

A. Khi thay ®æi ¸p suÊt, tèc ®é ph¶n øng lu«n t¨ng.B. Khi thay ®æi ¸p suÊt, tèc ®é ph¶n øng lu«n gi¶m.C. Khi thay ®æi ¸p suÊt, tèc ®é ph¶n øng cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m hoÆc kh«ng ®æiD. Khi thay ®æi ¸p suÊt, tèc ®é ph¶n øng lu«n kh«ng ®æi.

VÝ dô 2: Cho çc gi¶n ®å n¨ng l îng sau :

H2(k) O2(k)

H2O (l)

N¨ngl îng

ChÊt ph¶n øng ChÊt s¶n phÈm

+

2

2

H2(k) O2(k)

H2O (l)

N¨ngl îng

ChÊt ph¶n øng ChÊt s¶n phÈm

+ 21

Gi¶n ®å (a) Gi¶n ®å (b)

Qua gi¶n ®å trªn cho thÊy :A.Ph¶n øng theo gi¶n ®å (a) vµ theo gi¶n ®å (b) ®Òu lµ çc ph¶n øng táa nhiÖt. B. Ph¶n øng theo gi¶n ®å (a) vµ theo gi¶n ®å (b) ®Òu lµ çc lµ ph¶n øng thu nhiÖtC. Ph¶n øng theo gi¶n ®å (a) lµ ph¶n øng to¶ nhiÖt; theo gi¶n ®å (b) lµ ph¶n øng

thu nhiÖt.D. Ph¶n øng theo gi¶n ®å (a) lµ ph¶n øng thu nhiÖt, theo gi¶n ®å (b) lµ ph¶n øng

táa nhiÖt.3. Bµi tËp l¾p dông cô thÝ nghiÖm

§Ó tiÕn hµnh mét thÝ nghiÖm cÇn ®Õn çc dông cô, th× ph¶i biÕt l¾p dô

nghiÖm.VÝ dô:+ L¾p dông cô ®Ó ®iÒu chÕ O2 tõ hçn hîp KClO3 víi MnO2 + L¾p dông cô ®Ó ®iÒu chÕ khÝ HCl tõ NaCl (r¾n) vµ axit H2SO4 ®Æc+ L¾p dông cô ®iÒu chÕ khÝ NH3 tõ hçn hîp NH4Cl vµ NaOH r¾n+ L¾p dông cô ®iÒu chÕ khÝ Cl2 tõ KMnO4 vµ axit HCl ®Æc+ L¾p dông cô ®iÖn ph©n dd NaCl.

4. Bµi tËp vÏ ®å thÞVÝ dô 1: Cho mét l¸ s¾t nhá t¸c dông víi dd HCl, nhËn thÊy nhiÖt ®é cñ

tr×nh ph¶n øng t¨ng dÇn. ThÓ tÝch khÝ H2 thu ® îc t ¬ng øng víi thêi gian ®o ® îcnh sau:

ThÓ tÝch (cm3) 3 10 50 78 85 89 90 90Thêi gian (phót1 2 3 4 5 6 7 8

a) ThÓ tÝch khÝ H2 thu ® îc trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm thay ®æi nh thÕ nµo?b) VÏ ®å thÞ biÓu diÔn thÓ tÝch khÝ H2 thu ® îc theo thêi gian thÝ nghiÖm?

∆H = – 541,66 kJ ∆H = – 285,83 kJ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



224

c) BiÕt r»ng tèc ®é cña ph¶n øng hãa häc x¶y ra chËm dÇn theo thêi gian, n ngë ®©y ph¶n øng l¹i x¶y ra nhanh tõ phót thø 2 ®Õn phót thø 3. H·y gi¶i thÝch stèc ®é nµy cña ph¶n øng hãa häc.

d) §é dèc cña ®å thÞ x¶y ra nh thÕ nµo kÓ tõ phót thø 7 trë ®i?e) Ph¶n øng hãa häc kÕt thóc sau thêi gian bao l©u?

VÝ dô 2: §é tan cña mét muèi khan cã c«ng thøc lµ MCl2 ® îc x¸c ®Þnh b»ngthùc nghiÖm, cho kÕt qu¶ ë b¶ng sau:NhiÖt ®é (0C ) 0 20 40 60 80 100§é tan cña MCl2 (g/100gam n íc) 30 35,5 40,7 46,4 52,4 58,8

a) VÏ ®å thÞ biÓu diÔn ®é tan cña MCl2 theo nhiÖt ®é.b) Dïng ®å thÞ ®Ó t×m ®é tan cña MCl2 ë 720 C.c) TÝnh khèi l îng MCl2 t¸ch ra khái dd, khi cho dd b·o hoµ cã chøa 40g n ícë 1000C ® îc lµm l¹nh tíi 720C.d) Cho dd MgCl2 kÕt tinh thu ® îc muèi ngËm n íc cã c«ng thøc lµ

MCl2.2H2O. TÝnh khèi l îng cña muèi ngËm n íc thu ® îc cã chøa 8,32g muèikhan MCl2. BiÕt nguyªn tö khèi cña M lµ 137®vCX.

VÝ dô 3: VÏ ®å thÞ biÓu diÔn sè mol kÕt tña CaCO3 phô thuéc vµo sè mol CO2 bÞhÊp thô bëi dd Ca(OH)2 theo ®iÒu kiÖn sau: dd Ca(OH)2 chøa a mol Ca(OH)2; sè molCO2 bÞ hÊp thô lÇn l ît lµ: 0; 0,25a; 0,5a; 1a; 1,25a; 1,5a vµ 2a.

Trªn c¬ së ®å thÞ h·y tÝnh sè mol CO2 ®· ph¶n øng víi Ca(OH)2 khi biÕt sè molkÕt tña lµ 0,75a.5. Bµi tËp sö dông ®å thÞ

VÝ dô: Nung nãng ®Òu dÇn mét chÊt r¾n A trong mét th¬ig gian 20 phót. Ng©y ra sù biÕn ®æi c¸c tr¹ng th¸i cña chÊt r¾n A ® îc biÓu thÞ b»ng ®å thÞ sau:

t0C (nhiÖt ®é) 100

80

60

40

20

t (thêi gian) a) ë nhiÖt ®é nµo th× chÊt A nãng ch¶y?b) ë nhiÖt ®é nµo th× chÊt A s«i ?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



225

c) ë nhiÖt ®é cao nhÊt lµ bao nhiªu ®Ó chÊt A cã thÓ tån t¹i ë tr¹ng th¸i r¾n?d) H·y cho biÕt A ë tr¹ng th¸i nµo (r¾n, láng, khÝ) khi A ë nh÷ng nhiÖt ®é

250C, 500C, 1000C.e) ë nhiÖt ®é nµo th× chÊt A võa tån t¹i ë tr¹ng thµi r¾n võa ë tr¹ng th¸i láng?

ë tr¹ng th¸i láng võa ë tr¹ng th¸i khÝ?6. Bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l îng

ViÖc gi¶i bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l îng sÏ lµm cho häc sinh n¾m v÷ng kh«ngchØ mÆt ®Þnh tÝnh mµ c¶ mÆt ®Þnh l îng cña çc qu¸ tr×nh hãa häc. Trong ch ¬ngtr×nh hãa häc phæ th«ng, ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu häc hãa häc, häc sinh ®· lµmvíi nh÷ng kh¸i niÖm ®Þnh l îng nh : NTK, PTK, khèi l îng riªng, khèi l îng mol,thÓ tÝch mol ph©n tö … vµ çc ®Þnh luËt ®Þnh l îng quan träng nh ®Þnh luËt b¶o toµnkhèi l îng, ®×nh luËt thµnh phÇn kh«ng ®æi. Bµi tËp thùc nghiÖm gióp cho hhiÓu s©u s¾c çc kh¸i niÖm vµ ®Þnh luËt trªn.

ViÖc gi¶i bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l îng rÌn luyÖn cho häc sinh tÝnh cÈn thËnchÝnh x¸c, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ n©ng cao høng thó häc tËp bé m«n.

Trong çc k× thi häc sinh giái hãa häc Quèc gia vµ Quèc tÕ ng êi ta th êng södông bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l îng lµm bµi thi thùc hµnh.

Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô:VÝ dô 1: H·y x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm ®é tan cña muèi natritrat ë çc

®é 30,40,50 vµ 600C. Dïng kÕt qu¶ thu ® îc ®Ó vÏ ® êng cong biÓu diÔn sù phôthuéc vµo nhiÖt ®é cña ®é tan muèi nãi trªn.

VÝ dô 2: Cho hçn hîp muèi BaCl2. 2H2O vµ Na2CO3. 10H2O. H·y tiÕn hµnhx¸c ®Þnh thµnh phÇn phÇn tr¨m vÒ khèi l îng cña hçn hîp b»ng thùc nghiÖm.

Gi¶i: Cã thÓ x¸c ®Þnh % khèi l îng cña hçn hîp muèi trªn theo l îng n íc kÕt tinh.a) C©n lÊy mét l îng hçn hîp- m1 (gam).b) SÊy ®Ó lµm mÊt n íc kÕt tinh, cßn l¹i - m2(gam)c) Xö lý çc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm:- TÝnh khèi l îng n íc kÕt tinh: a = m1 - m2 - Gäi khèi l îng muèi BaCl2.2H2O cã trong l îng hh ®· lÊy lµ x gam, khi ®ã

khèi l îng Na2CO3.10H2O lµ (m1 – x) gam.- Gäi khèi l îng n íc kÕt tinh cña BaCl2. 2H2O lµ y gam, khi ®ã l îng n íc

kÕt tinh cña Na2CO3. 10H2O lµ (a –y) gam.Ta cã çc tØ lÖ:BaCl2. 2H2O 244g 36 g H2O

x y

Na2CO3. 10H2O 286g 180g H2Om1 –x a – y

x = 36244 y =

961 y (1)

m1 – x =180

)(286 ya − =90

)(143 ya − (2)


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



226

Thay (1) vµo (2) ta ® îc y =467

14390 1 am −

Qua vÝ dô trªn ta thÊy, bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l îng kh«ng chØ rÌn luyÖn kÜn¨ng thùc hµnh mµ cßn rÌn luyÖn trÝ th«ng minh, ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy hãa häccña häc sinh.

7. Bµi tËp vÒ çc hiÖn t îng tù nhiªnBµi tËp vÒ çc hiÖn t îng tù nhiªn lµm cho häc sinh thÊy çc qu¸ tr×nh hãa häclu«n lu«n x¶y ra trong tù nhiªn quanh ta. Gi¶i thÝch ® îc çc hiÖn t îng tù nhiªn HSsÏ yªu thÝch m«n hãa häc h¬n. Sau ®©y lµ mét sè c©u hái vÒ çc hiÖn t îng tù nhiªn:

- V× sao cã v¸ng cøng trªn mÆt hè v«i?- V× sao n íc tù nhiªn th êng cã lÉn mét l îng nhá çc muèi Ca(OH)2,

Mg(HCO3)2, Ca(NO3)2, Mg(NO3)2?- V× sao cã sù t¹o th¹ch nhò trong çc hang ®éng?- V× sao ng êi ta nãi khÝ CO2 lµ “ nhµ ®iªu kh¾c k× tµi”?

- V× sao çc ®å dïng b»ng b¹c ®Ó l©u ngµy th êng bÞ x¸m ®en?- Nh÷ng bøc tranh cæ ® îc vÏ b»ng bét tr¾ng ch× PbCO3.Pb(OH)2 l©u ngµy bÞ hãa

®en trong kh«ng khÝ. Ng êi ta cã thÓ dïng hi®ro peoxit H2O2 ®Ó phôc håi nh÷ng bøctranh ®ã. H·y viÕt ptp ®Ó gi¶i thÝch.8. Bµi tËp vÒ b¶o vÖ m«i tr êng

VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr êng hiÖn nay ®· trë thµnh nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕmang tÝnh toµn cÇu. M«n hãa häc cã nhiÖm vô vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng gi¸o dôc csinh ý thøc b¶o vÖ m«i tr êng. CÇn tÝch hîp néi dung b¶o vÖ m«i tr êng vµo viÖc d¹yhäc hãa häc.

Sau ®©y lµ mét sè c©u hái vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr êng:- Thñy ng©n dÔ bay h¬i vµ h¬i thñy ng©n rÊt ®éc, khi ®o nhiÖt ®é, ch¼ng

vì nhiÖt kÕ thñy ng©n vµ thñy ng©n lät xuèng kÏ sµn nhµ. Lµm thÕ nµo ®Óthñy ng©n?

- Dïng mét hãa chÊt th«ng th êng dÔ kiÕm ®Ó cã thÓ dïng hÕt l îng brom láng bÞlµm ®æ, b¶o vÖ m«i tr êng.

- Nªu ph ¬ng ph¸p hãa häc ®Ó khö khÝ Cl2 lµm nhiÔm bÈn kh«ng khÝ cña phßnthÝ nghiÖm.

- Nªu ph ¬ng ph¸p hãa häc cã thÓ dïng ®Ó lo¹i çc chÊt sau:+ SO2, NO2, HF trong khÝ th¶i c«ng nghiÖp.+ Ion Pb2+ hoÆc Cu2+ trong n íc th¶i nhµ m¸y.

- M a axit lµ g×? nguyªn nh©n vµ t¸c h¹i cña m a axit?- Ozon cã lîi hay cã h¹i ®èi víi ®êi sèng?- TÇng ozon n»m ë ®©u? Nªu t¸c dông cña nã ®èi víi ®êi sèng con ng êi vµ t¸c h¹i

khi lµm thñng nã?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



227

- ThÕ nµo lµ hiÖu øng nhµ kÝnh? Gi¶i thÝch hiÖn t îng khÝ CO2 g©y ra hiÖu øng nhµkÝnh lµm tr¸i ®Êt nãng lªn.

- KhÝ CO vµ CO2 cã ®éc kh«ng? cã ph¶i lµ nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm m«i tr êngkh«ng?

- Nªu 2 th¶m häa h¹t nh©n lín nhÊt x¶y ra vµo cuèi thÓ kØ tr íc g©y « nhiÔm m«i

tr êng nghiªm träng trong ph¹m vi réng línCâu h0i th$o lu n ch23 ng IIITài li4u tham kh$o

CH&' NG IVThÝ nghiÖm thùc hµnh hãa häc ë phæ th«ng

4.1 Ý ngh 8 a cJa các bài thP c hành hoá h?cThí nghi m hóa h&c giD vai trò4Lc bi t quan tr &ng nh, mFt bF ph?n không th2

tách r ; i c

/a quá trình d

8y h

&c. Thí nghim

4óng vai trò quan tr

&ng trong quá trình nh

?n

th5c, phát tri2n t, duy, rèn k X n@ng k X xCo nh, : k X n@ng sB d$ng d$ng c$ hoá chJt, k X n@ng lP p ráp thí nghim,... hình thành cho HS ph,. ng pháp nghiên c5u khoa h&c, phongcách làm vic,... và khC n@ng v?n d$ng nhDng quá trình nghiên c5u trong nhà tr ,; ng vàocác l X nh v1c ho8t 4Fng c/ a con ng,; i.

Thí nghi m th1c hành là hình th5c thí nghim do HS t1 làm khi hoàn thin ki(nth5c nhMm minh h&a, ôn t? p, c/ ng c+, v?n d$ng ki(n th5c 4ã h&c và rèn luyn k X n@ng, k X xCo hoá h&c. *ây là d8ng thí nghim mà HS t? p tri2n khai nghiên c5u các quá trình hoáh&c nh, : nghiên c5u tính chJt các chJt, 4i7u ch( các chJt, nh?n bi(t các chJt, giCi bài t? pth1c nghi m. *ây là ph,. ng pháp h&c t? p 4Lc thù c/ a hoá h&c có tác d$ng giáo d$c, rènluy n HS mFt cách toàn din và có ý ngh X a to l> n trong vic th1c hi n nhi m v$ trí d$c,45c d$c, phát tri2n HS vì các lí do sau:1. Bài th1c hành giúp HS nPm vDng ki(n th5c và thi(t l? p 4,- c lòng tin vào khoa h&c,hình thành và nâng cao h5ng thú h&c t? p bF môn. Trong gi; h&c th1c hành hóa hoc HScó 4i7u ki n 42 t1 mình th1c hi n các thí nghim hoá h&c và quan sát4Ky 4/ các hi nt,- ng xCy ra trong thí nghim nên HS s_ cCm nh?n 4,- c vai trò c/ a mình nh, mFtng,; i nghiên c5u, có ni7m vui c/ a s1 thành công và nai tr @n tr : c/ a nhDng lKn thJt b8i.TQ các hi n t,- ng hoá h&c quan sát4,- c trong HS nCy sinh các câu hSi t8i sao và nhucKu giCi thích42 tìm ra m+i liên h giDa các hi n t,- ng hoá h&c v> i bCn chJt các quátrình hoá h&c trong thí nghim, giDa nguyên nhân và k (t quC. S1 h,> ng dTn c/ a GV,nhDng ý ki(n thCo lu?n v> i b8n bè s_ giúp các em giCi quy(t 4,- c các mâu thuTn nh?nth5c nCy sinh trong quá trình thí nghim, nPm vDng ki(n th5c và cC ph,. ng pháp v?nd$ng chúng trong vic giCi quy(t vJn 47 4Gng th; i còn có4,- c ni7m vui c/ a ng,; inghiên c5u.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



228

2. Trong quá trình thí nghim, HS phCi phát huy t+i 4a các ho8t 4Fng c/ a m&i giác quanvà ho8t 4Fng t, duy. Trong gi; th1c hành HS phCi th1c hi n các thao tác thí nghim,quan sát, mô tC 4Ky 4/ các hi n t,- ng hoá h&c 4ã xCy ra trong quá trình thí nghim 4Gngth; i 4òi hSi HS phCi có ho8t 4Fng t, duy : m5c 4F cao 42 hi2u d,- c ý ngh X a các thaotác trong thí nghim, d1 4oán các hin t,. ng s_ xCy ra theo lí thuy(t, 4+i chi(u k (t quC thu 4,- c v> i 4i7u d1 4oán, v?n d$ng ki(n th5c 42 giCi thích các hin t,. ng thí nghimvà rút ra nhDng nh?n xét v7 ki(n th5c, k X n@ng ti(n hành thí nghim. CRng tQ các ho8t4Fng th1c hành, thí nghim mà các ý t,: ng m> i, sáng t8o c/ a HS v7 cách ti(n hành thínghi m, s1 cCi ti(n d$ng c$ thí nghi m 4,- c nCy sinh và ki2m nghi m. Nh, v?y thôngqua các bài h&c th1c hành, các ho8t 4Fng th1c hành mà ho8t 4Fng c/ a các giác quan,ho8t 4Fng t, duy và t, duy sáng t8o c/ a HS4,- c phát tri2n t+t h. n.3. Thí nghim th1c hành là ph,. ng pháp h&c t? p có , u th( nhJt trong vic rèn luyn cáck X n@ng, k X xCo hoá h&c cho HS nhJt là các k X n@ng, thao tác sB d$ng hóa chJt, d$ng c$ thí nghi m, k X n@ng quan sát, mô tC hi n t,- ng thí nghim và k X n@ng v?n d$ng ki(n th5choá h&c.4. Thông qua bài th1c hành thí nghim mà GV hình thành: HS ph,. ng pháp nghiênc5u hoá h&c nh, phát hi n, 47 xuJt vJn 47 nghiên c5u, d1 4oán lí thuy(t, l1a ch&n d$ngc$ hóa chJt và xây d1ng ph,. ng án ti(n hành thí nghim, quan sát tr 8ng thái màu sPccác chJt tham gia phCn 5ng, ti(n hành các thao tác thí nghim và quan sát mô tC hi nt,- ng thí nghim, 4+i chi(u v> i d1 4oán và giCi thích hin t,- ng, nh?n xét và rút ra cáck (t lu?n. Các ph,. ng pháp này cKn 4,- c hình thành dKn qua các bài th1c hành c$ th2 trong ch,. ng trình hoá h&c ph= thông nên GV cKn l, u ý th1c hi n trong ho8t 4Fng

h,> ng dTn và t= ch5c c/ a mình.5. Thông qua các bài th1c hành mà rèn luyn cho HS nhDng 45c tính c/ a ng,; i nghiênc5u khoa h&c nh, phong cách làm vic nghiêm túc, b+ trí cha làm vi c ng@n nP p, g&ngàng và khoa h&c, cYn th?n và thành th8o trong thao tác, khách quan trong mô tC hi nt,- ng thí nghim, các k (t lu?n 4,- c 4,a ra phCi d1a trên nhDng c. s: lí thuy(t chLtch_… Nh, v?y các bài th1c hành thí nghim có vai trò quan tr &ng trong vic th1c hi n m$ctiêu 4ào t8o ph= thông trung h&c nhMm hình thành và phát tri2n n@ng l1c hành 4Fng,n@ng l1c nghiên c5u khoa h&c, phát tri2n t, duy tích c1c sáng t8o cho HS.4.2 NhU ng yêu cVu s2 phQm cVn I$ m b$o khi ti>n hành bài thP c hành thí nghi4m

Khi ti(n hành gi; th1c hành thí nghim GV cKn chú ý4Cm bCo các yêu cKu s, ph8m sau:1. HS phCi ý th5c 4,- c m$c 4ích c/ a các thí nghim trong bài th1c hành và hi2u rõ các4i7u ki n c/ a thí nghim. V> i yêu cKu này giáo vin không nên thông báo sxn mà t= ch5c cho HS thCo lu?n 42 tìm hi2u m$c 4ích thí nghim, 47 xuJt cách ti(n hành thí


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



229

nghi m, ch&n d$ng c$, hóa chJt cho thí nghim và GV nh?n xét b= sung các ý k (n c/ aHS nêu ra. HS s_ 4,- c th1c hi n mFt cách4Fc l? p tJt cC các k X n@ng này thông qua vicgiCi bài t? p th1c nghi m (d8ng nh?n bi(t các chJt) trong mFt s+ bài th1c hành c/ ach,. ng trình d5. i s1 t= ch5c và giúp4W c/ a GV.2. Vi c ti(n hành thí nghim, quan sát và mô tC diNn bi(n, hi n t,- ng thí nghim 47u phCi do HS t1 l1c ti(n hành, GV chU t= ch5c, giúp4W (khi cKn thi(t), 4i7u chUnh 42 làmchính xác các ki(n th5c, k X n@ng c/ a HS, không làm thay HS.3. Sau mai thí nghim HS phCi rút ra4,- c nhDng nh?n xét, k (t lu?n v7 bCn chJt c/ a cáchi n t,- ng quan sát4,- c thông qua vic giCi thích thi(t l? p m+i liên h nhân quC giDahi n t,- ng thí nghim v> i ki(n th5c.4. Trong thi(t k (, t= ch5c các ho8t 4Fng h&c t? p cho HS cKn xác 4Hnh các thí nghimth1c hành là nguGn ki(n th5c 42 HS ti(n hành các ho8t 4Fng nghiên c5u khoa h&c mFtcách4Fc l? p và ph+i h- p trong nhóm nhMm 48t 4,- c m$c tiêu c/ a bài h&c. GV t= ch5ccho HS tr 1c ti( p tác 4Fng vào4+i t,- ng nghiên c5u, ch/ 4Fng trong các ho8t 4Fng l1ach&n, lP p ráp d$ng c$ thí nghi m, 47 xuJt cCi ti(n d$ng c$ thí nghi m, rút kinh nghimv7 thao tác, cách ti(n hành42 4Cm bCo cho thí nghim thành công, an toàn.4.3 Ph©n lo¹i viÖc sö dông thÝ nghiÖm hãa häc ë tr êng THPT

1. Thínghi 2m bi Q u di R n c @a GV là do GV t1 tay làm và4,- c trình diNn tr ,> cHS. Thí nghim c/ a GV phCi:

BCo 4Cm an toàn thí nghim, 4Cm bCo k (t quC thí nghi m và 4Cm bCo tính tr 1cquan. Thí nghim phCi 4. n giCn, d$ng c$ thí nghi m g&n gàng m X thu?t 4Gng th; i 4Cm bCo tính khoa h&c. S+ l,- ng thí nghim vQ phCi, h- p lí, phCi k (t h- p chLt ch_ v> i bài

giCng và có s1 ph+i h- p l; i giCng c/ a GV v> i vi c bi2u diNn thí nghim.2. Thínghi 2m c @a c @a H S là do HS t1 làm. Tùy theo m$c 4ích c/ a vi c sB d$ng

trong quá trình h&c t? p mà thí nghim HS chia làm 3 d8ng :- Thí nghim nghiên c5u bài h&c m> i : trên l> p, có th2 th1c hi n theo nhóm hoLc chU

mFt vài HS do GV chU 4Hnh.- Thí nghim th1c hành nhMm c/ ng c+ ki(n th5c, rèn k X n@ng, k X xCo và k X thu?t ti(n

hành thí nghim.- Thí nghim ngo8i khoá4,- c ti(n hành trong bu=i hFi vui v7 hóa h&c, sinh ho8t ngo8i

khóa, chuyên47 hóa h&c,... hoLc 4,- c ti(n hành: nhà.GV: CKn làm tr ,> c và phCi chuYn bH t+t các d$ng c$ hóa chJt cho bu=i th1c hành, h,> ngdTn k X thu?t và giúp HS rèn luyn các k X n@ng và duy trì tr ?t t1 l> p.

HS: phCi nghiên c5u tr ,> c bCn h,> ng dTn làm thí nghim th1c hành, chuYn bH bàit,; ng trình, d1 4oán hi n t,- ng, vi(t ph,. ng trình hóa h&c, giCi thích hin t,- ng.., phCith1c hi n 4úng nFi qui phòng thí nghim. Thông qua thí nghim, HS phCi rèn luy n4,- c k X n@ng (k X n@ng an toàn và khoa h&c; k X n@ng sB d$ng d$ng c$, hóa chJt, lP p ráp


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



230

thí nghi m; k X n@ng cân,4o, 4ong, 4(m,..; k X n@ng quan sát, giCi thích thí nghim; k X n@ng v?n d$ng vào th1c t( và k X n@ng ch( t8o mFt s+ d$ng c$ thí nghi m 4. n giCn),4.4Ph ¬ng ph¸p tiÕn hµnh thÝ nghiÖm hãa häc ë tr êng THPT

1. S I d Hng TN H H theo h ,J ng d ' y h . c tích c 0 c- SB d$ng thí nghim theo ph,. ng pháp nghiên c5u bài m> i.- SB d$ng thí nghim theo ph,. ng pháp4+i ch5ng.- SB d$ng thí nghim theo ph,. ng pháp nêu vJn 47.- T= ch5c cho HS nghiên c5u tính chJt c/ a các chJt.2. S I d Hng bài t : p th 0 c nghi 2m theo h ,J ng d ' y h . c tích c 0 c

- Bài t? p nh?n bi(t, phân bi t các chJt- Bài t? p 4i7u ch(, tách và chi(t- Bài t? p bi n lu?n công th5c các chJt hóa h&c d1a vào k (t quC th1c nghi m- Bài t? p v7 giCi thích hin t,- ng- Bài t

? p liên quan

4(n th

1c ti

Nn môi tr

,; ng

3. S I d Hng bài t : p th 0 c nghi 2m trong ki Q m tra 1 ánh giá ki n th + c, k B n Fng c @a HS- Xây d1ng bài ki2m tra 15 phút, 45 phút.- Xây d1ng bài ki2m tra h&c kì.

4.5 ChuÈn bÞ cho çc thÝ nghiÖm trªn líp vµ çc bµi thÝ nghiÖm thùc hµnhSinh viªn cÇn coi träng mét sè çc yªu cÇu ®Ó chuÈn bÞ cho çc bµi thÝ n

thùc hµnh nh sau:1. Nghiªn cøu kÜ tµi liÖu thùc hµnh theo sù h íng dÉn cña GV, chuÈn bÞ kÕ ho¹ch tiÕhµnh nh÷ng thÝ nghiÖm quan träng nhÊt, cã chó ý tíi çc ®iÒu kiÖn thiÕt bÞ ho¸

phÐp thùc hiÖn.2. Nghiªn cøu kÜ ch ¬ng tr×nh Ho¸ häc vµ s¸ch gi¸o khoa Ho¸ häc phæ th«ng. CÇn brâ mçi thÝ nghiÖm s¾p tiÕn hµnh thuéc vµo ch ¬ng tr×nh líp nµo, ch ¬ng nµo vµ bµi nµotrong s¸ch gi¸o khoa Ho¸ häc phæ th«ng. Qua ®ã hiÓu ® îc môc ®Ých yªu cÇu, dù ®Þnh×nh thøc vµ ph ¬ng ph¸p tiÕn hµnh thÝ nghiÖm cho thÝch hîp (biÓu diÔn hay cholµm, theo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu hay ph ¬ng ph¸p minh ho¹,…).3. Nghiªn cøu çc tµi liÖu h íng dÉn gi¶ng d¹y Ho¸ häc ë tr êng THPT.4. Nghiªn cøu l¹i çc gi¸o tr×nh Ho¸ häc §¹i c ¬ng, Ho¸ häc V« c¬, Ho¸ häc H÷u c¬,Ho¸ häc Ph©n tÝch vÒ nh÷ng ch ¬ng môc t ¬ng øng; nghiªn cøu çc tµi liÖu tham kh¶okh¸c.5. Tr¶ lêi çc c©u hái kiÓm tra vµ bµi tËp t×nh huèng cã ghi ë cuèi mçi bµi thùc hµnKhi gi¶ng d¹y çc thÝ nghiÖm (nhÊt lµ bµi thùc hµnh), GV ph¶i thùc hiÖn tèt çsau:

- Xác4Hnh rõ m$c tiêu c/ a bài th1c hành thí nghim- Ti(n hành tr ,> c tJt cC các thí nghim có trong bài th1c hành.- ChuYn bH nFi dung h,> ng dTn ti(n hành thí nghim.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



231

- D1 ki(n hình th5c t= ch5c d8y h&c.- Thi(t k ( ho8t 4Fng bài th1c hành.

4.6 ViÕt t êng tr×nh çc bµi thÝ nghiÖm thùc hµnhBµi thùc hµnh vÒ… Tªn thÝ nghiÖm,

thuéc bµi häc…..Ch ¬ng………Líp ………….

Môc ®Ých yªu cÇu

vµ çch lµm thÝnghiÖm, ptp vµ®iÒu kiÖn ph¶n øng

H×nh vÏ cã ghichó

Kinh nghiÖm ®¶m

b¶o thÝ nghiÖmthµnh c«ng, an toµn,®Ò nghÞ c¶i tiÕn

1…..2…..

4.7 TËp biÓu diÔn thÝ nghiÖmMçi sinh viªn lÇn l ît ® îc giao nhiÖm vô biÓu diÔn mét thÝ nghiÖm ®· lµm (

®· ® îc quan s¸t), ph¶i chuÈn bÞ kÜ vÒ:1. Môc ®Ých yªu cÇu cña thÝ nghiÖm,trong ®ã bao gåm c¶ vÊn ®Ò cã thÓ dïng tnghiÖm ®ã phôc vô cho bµi gi¶ng nµo, ë líp nµo? 2. KÜ thuËt tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Gi¶i thÝch vµ ph©n tÝch çc ®éng t¸c c¬ b¶n khi hµnh thÝ nghiÖm vµ tr×nh tù hîp lÝ nhÊt cña ®éng t¸c Êy, dù kiÕn çc biÖn phthuËt gióp thùc hiÖn çc yªu cÇu s ph¹m cña thÝ nghiÖm nh : ®¶m b¶o an toµn, thµnhc«ng, râ, ®¬n gi¶n, dù kiÕn s¾p xÕp dông cô hãa chÊt sao cho râ, gän, ®Ñp, v.v...3. Ph ¬ng ph¸p khai th¸c thÝ nghiÖm ë ®o¹n bµi gi¶ng t ¬ng øng trong s¸ch gi¸o khoaHo¸ häc phæ th«ng nh : ®Æt vÊn ®Ò cho HS suy nghÜ, dù ®Þnh kÕ ho¹ch tiÕn nghiÖm ®Ò gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, çch tæ chøc h íng dÉn HS tù lµm hay quan s¸t thÝ nghiÖmbiÓu diÔn cña GV, h íng dÉn HS khai th¸c thÝ nghiÖm ®Ó rót ra çc kÕt luËn cÇn thi4. Çch c¶i tiÕn thÝ nghiÖm. Cã thÓ ®Ò xuÊt dïng ho¸ chÊt thay thÕ hoÆc çc dông côgi¶n h¬n.

Sau khi sinh viªn biÓu diÔn thÝ nghiÖm xong, çc b¹n nhËn xÐt u ®iÓm, khuyÕt®iÓm; cuèi cïng gi¶ng viªn kÕt luËn.4.8 Nh÷ng thao t¸c c¬ b¶n khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm hãa häc1. L¾p dông cô thÝ nghiÖm

CÇn ph¸c ho¹ s¬ ®å dông cô, thèng kª çc bé phËn cÇn thiÕt, chän ®ñ çc dô

tr

íc khi l¾p dông cô thÝ nghiÖm. L¾p çc bé phËn ®¬n gi¶n tr

íc. NÕu thÝ nghiÖm dïngnh÷ng ho¸ chÊt cã t¸c dông víi cao su th× nªn l¾p èng thuû tinh lµm èng dÉn, chØ cnèi míi l¾p èng cao su.

Khi l¾p dông cô thÝ nghiÖm cÇn ®¶m b¶o :- ThuËn tiÖn cho thÝ nghiÖm.- H×nh thøc bªn ngoµi gän, ®Ñp, kÝch th íc çc bé phËn t ¬ng xøng víi nhau.

Sau khi l¾p xong, cÇn thö l¹i xem dông cô ®· kÝn ch a, nhÊt lµ ®èi víi çc dôngcô dïng trong nh÷ng thÝ nghiÖm cã chÊt khÝ tham gia. Cã thÓ thö ®é kÝn b»ng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



233

a b c d H×nh ...... Çch gÊp vµ c¾t giÊy läc

Trên ®©y lµ çch gÊp giÊy läc ®¬n gi¶n (kh«ng gÊp thµnh nhiÒu nÕp) dïnglÊy kÕt tña ra vµ cÇn gi÷ kÕt tña l©u. LÊy tê giÊy läc h×nh vu«ng cã c¹nh b»ng

® êng kÝnh phÔu läc. GÊp ®«i råi gÊp t tê giÊy (h×nh ...a, b). Dïng kÐo c¾t tê giÊy th® êng chÊm h×nh vßng cung (h×nh ...c) thµnh mét h×nh qu¹t. T¸ch 3 líp giÊy cñaqu¹t lµm thµnh h×nh nãn (h×nh ....d).

b. Çch läcTr íc hÕt ®Æt giÊy läc kh« ®· gÊp thµnh

h×nh nãn vµo phÔu vµ ®iÒu chØnh çch gÊp saocho gãc cña nãn phÔu giÊy võa b»ng gãc cñanãn phÔu thuû tinh ®Ó giÊy läc s¸t khÝt víiphÔu. CÇn c¾t giÊy läc nh thÕ nµo cho mÐpgiÊy läc thÊp h¬n vµ çch miÖng phÔu kho¶ng 5-10mm. §æ mét Ýt n íc cÊt vµo tÈm ít giÊyläc råidïng ngãn tay çi (®· röa s¹ch) ®Èy cho giÊy Ðp s¸tvµo phÔu ®Ó ®uæi hÕt bong bãng khÝ ë cuèng phÔu vµd íi giÊy ra.

§Æt phÔu läc lªn gi¸ s¾t (h×nh ....). Dïng cèc s¹ch høng d íi phÔu sao cho cuèngphÔu ch¹m vµo thµnh cèc. Khi rãt chÊt láng vµo phÔu läc, nªn rãt xuèng theo méthuû tinh.

Kh«ng ®æ ®Çy chÊt láng ®Õn tËn mÐp giÊy läc. Muèn läc ® îc nhanh, tr íc khiläc nªn ®Ó l¾ng, ®õng lµm vÈn kÕt tña vµ läc phÇn n íc trong n íc.6. KÕt tinh l¹i

KÕt tinh l¹i lµ qu¸ tr×nh mét chÊt r¾n kÕt tinh ® îc chuyÓn vµo dung dÞch b»ngçch ®un nãng víi mét dung m«i nµo ®ã vµ sau khi lµm l¹nh dung dÞch, nã l¹i hiÖn ë tr¹ng th¸i tinh thÓ nh ng tinh khiÕt h¬n.

Trong phßng thÝ nghiÖm ho¸ häc, ng êi ta th êng lîi dông qu¸ tr×nh kÕt tinh l¹i®Ó tinh chÕ çc chÊt, ®Ó ph©n chia hçn hîp çc chÊt kÕt tinh l¹i ®Ó tinh chÕchia hçn hîp çc chÊt kÕt tinh, v.v Qu¸ tr×nh kÕt tinh l¹i dùa vµo mét tÝnh chÊt vËcña çc chÊt kÕt tinh lµ thay ®æi ®é tan trong dung m«i theo nhiÖt ®é.

Çch tiÕn hµnh: Cho chÊt cÇn kÕt tinh l¹i vµo b×nh h×nh nãn, cho dÇn n íc hoÆcdung m«i h÷u c¬ vµo ®Ó ® îc dung dÞch h¬i qu¸ b·o hoµ. §un nãng dung dÞch, nh ngchØ ®un ®Õn nhiÖt ®é d íi nhiÖt ®é s«i cña dung m«i, ®Ó ® îc dung dÞch b·o hoµ nãng.Läc nhanh dung dÞch b·o hoµ nãng. Ph¶i dïng phÔu läc nãng ®Ó läc. ë d íi phÔu, ®ÓchËu kÕt tinh. Çc tinh thÓ sÏ ® îc t¹o thµnh dÇn dÇn. Muèn cã tinh thÓ nhá, ta lµml¹nh nhanh b»ng çch ®Æt chËu kÕt tinh vµo n íc l¹nh hoÆc n íc ®¸, ®ång thêi l¾c

H×nh .... Çch läc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



234

m¹nh. NÕu muèn cã tinh thÓ lín th× ®Ó b×nh nguéi tõ tõ vµ kh«ng ®ông ch¹m vµ7. Pha chÊt chØ thÞ vµ mét sè thuèc thö ®Æc biÖta. Dung dÞch quú

Quú (tÝm) lµ mét chÊt h÷u c¬ cã mµu ® îc lÊy tõ mét sè lo¹i rªu biÓn (®Þa y). Còngnh mét sè chÊt mµu thùc vËt kh¸c, mµu cña nã biÕn ®æi theo m«i tr êng ph¶n øng.

Kho¶ng chuyÓn mµu lµ tõ pH = 5,0 ®Õn pH = 8,0 (®á trong m«i tr êng axit, xanh trongm«i tr êng kiÒm).-Çch pha dung dÞch quú: Hoµ tan 1g bét quú vµo 1 lÝt dung dÞch r îu etylic

lo·ng (1 phÇn r îu vµ 4 phÇn n íc), sau ®ã läc qua b«ng thÊm n íc. Còng cã thÓ hoµ tanbét quú vµo ngay n íc cÊt nh ng nã tan kÐm h¬n vµ ph¶i läc kÜ h¬n cho khái bÞ cÆn

- Çch lµm giÊy quú: Tr íc hÕt biÕn ®æi dung dÞch ®Æc quú trung tÝnh thµ®á hay quú xanh b»ng çch thªm vµo ®ã mét l îng nhá axit (H2SO4 ch¼ng h¹n) hay kiÒm(NaOH). §æ dung dÞch quú ®á ra chËu thuû tinh cã thµnh thÊp. Nhóng çc b¨ng gi®· ® îc c¾t s½n vµo chËu vµ kÐo l ít qua dung dÞch. Dïng cÆp, kÑp çc b¨ng giÊy ®nhuém lªn d©y thÐp ë trong phßng sao cho çc b¨ng giÊy kh«ng chËp vµo nhaub¨ng giÊy kh«, c¾t thµnh tõng ®o¹n ng¾n kho¶ng 6 – 8cm. CÇn gi÷ giÊy quú trongb×nh thuû tinh cã nót thËt kÝn.b. Dung dÞch phenolphtalein

Phenolphtalein lµ mét chÊt mµu tæng hîp, nã biÕn ®æi mµu theo m«i tr êng ph¶nøng, kh«ng cã mµu trong m«i tr êng axit vµ trung tÝnh, cã mµu hång (chÝnh x¸c lµ m®á tÝm) trong m«i tr êng kiÒm. Kho¶ng chuyÓn mµu cña nã tõ pH = 8,2 ®Õn pH = 1Çch pha: LÊy 1g phenolphtalein cho vµo 1000ml dung dÞch r îu etylic kho¶ng 60%.c. ChÊt chØ thÞ axit - baz¬ chÕ tõ hoa d©m bôt

NÕu kh«ng cã çc chÊt chØ thÞ trªn ®©y ®Ó thö m«i tr êng axit - baz¬, ta cã thÓ tùchÕ lÊy chÊt chØ thÞ rÊt ®¬n gi¶n, dÔ dµng nh sau: lÊy çnh hoa d©m bôt bá vµo trong läcã ®ùng cån, cµng nhiÒu çnh hoa th× chÊt chØ thÞ cµng ®Æc. §Ëy nót kÝn. DundÇn cã mµu tÝm vµ sau kho¶ng 2 giê th× cã thÓ dïng lµm chÊt chØ thÞ axit - baz¬

ChÊt chØ thÞ nµy, ë trong m«i tr êng axit sÏ cã mµu hång bÒn, trong m«i tr êngtrung tÝnh th× kh«ng cã mµu hoÆc mµu tÝm; trong m«i tr êng kiÒm cã mµu xanh, nh ngkh«ng bÒn v× nã nhanh chãng biÕn ®æi sang mµu vµng. Kho¶ng chuyÓn mµu cpH = 7,5 ®Õn pH = 9.

Còng cã thÓ lµm giÊy chØ thÞ tõ hoa d©m bôt b»ng çch thÊm ít giÊy läc b»ngdung dÞch lo·ng cña hoa d©m bôt trong cån hoÆc lÊy çnh hoa d©m bôt x¸t vµo gTÝnh chÊt cña chÊt chØ thÞ kh«ng thay ®æi ë c¶ nhiÖt ®é cao (1000C) vµ ® îc gi÷ kh¸ bÒntrong cån.d. Pha dung dÞch hå tinh bét

Hå tinh bét ® îc dïng réng r·i nhÊt ®Ó nhËn ra iot tù do. Muèn pha 150- 200mhå tinh bét th× lÊy 0,5g tinh bét ®· nghiÒn nhá cho vµo n íc l¹nh lµm thµnh bét lo·ng.Võa khuÊy ®Òu võa ®æ tõ tõ bét lo·ng ®ã vµo 150 - 180ml n íc ®un s«i, ta sÏ ® îc hå


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



235

tinh bét.Còng cã thÓ lµm theo çch kh¸c: hoµ tan 0,5g tinh bét vµo 100ml n íc cÊt ®un

s«i, tiÕp tôc ®un s«i l¹i 5 phót n÷a råi ®Ó nguéi. Cã thÓ dïng n íc c¬m thay hå tinh bét.e. N íc v«i

N íc v«i dïng ®Ó nhËn ra khÝ cacbonic vµ lµ kiÒm rÎ tiÒn nhÊt.

Çch pha: Hoµ tan v«i t«i vµo n íc. V× ®é tan cña v«i t«i rÊt nhá nªn ph¶i phanh sau: Cho mét Ýt v«i t«i vµo b×nh cÇu, ®æ thªm n íc cho ®Çy ®Õn gÇn cæ b×nh ®Ó tÝch tiÕp xóc gi÷a chÊt láng víi kh«ng khÝ lµ nhá nhÊt. §Ëy nót kÝn vµ ®Ó l¾ntrong vµi giê trë lªn. Sau ®ã läc lÊy n íc trong, ta sÏ ® îc n íc v«i trong. CÇn ®Ëy nótthËt kÝn çc b×nh ®ùng n íc v«i, nÕu kh«ng, khi ®Ó l©u nã sÏ bÞ háng v× n íc v«i t¸cdông víi khÝ cacbonic cña kh«ng khÝ.8. Quy t¾c vÒ kÜ thuËt b¶o hiÓm khi lµm thÝ nghiÖma. ThÝ nghiÖm víi chÊt ®éc

Trong phßng thÝ nghiÖm ho¸ häc cã nhiÒu chÊt ®éc nh thuû ng©n (g©y rèi lo¹n

thÇn kinh, lµm rông r¨ng,… ), hîp chÊt cña asen, photpho tr¾ng (lµm môc x ¬ng hµm,lµm báng,… ), hîp chÊt xianua, khÝ cacbon oxit (thë kh«ng khÝ chøa 1% vÒ thÓ tÝcacbon oxit cã thÓ lµm ng êi ta bÞ chÕt), khÝ hi®ro sunfua (ng êi ngöi ph¶i kh«ng khÝ cãchøa 1,2mg/l trong 10 phót còng cã thÓ chÕt), khÝ nit¬ peoxit, khÝ sunfur¬, amonbrom ph¸ huû nÆng c¬ quan h« hÊp; brom láng g©y báng da, r îu metylic, phenol, axitfoocmic (g©y báng da),… Uèng ph¶i mét l îng r îu metylic, kho¶ng 10ml, cã thÓ g©ymï m¾t; benzen, x¨ng còng lµ nh÷ng chÊt ®éc. Do ®ã ph¶i thËn träng khi sö dônchÊt nµy vµ ph¶i theo ®óng çc quy t¾c sau ®©y:

- Nªn lµm thÝ nghiÖm víi çc chÊt khÝ ®éc ë trong tñ hèt hoÆc ë n¬i tho¸ng giãréng cöa phßng. ChØ nªn lÊy l îng ho¸ chÊt tèi thiÓu ®Ó lµm ® îc nhanh vµ gi¶m bít khÝ®éc bay ra.

- Kh«ng ® îc nÕm vµ hót çc chÊt ®éc b»ng miÖng. Ph¶i cã khÈu trang vµ ph¶iträng khi ngöi çc chÊt. Kh«ng hÝt m¹nh hoÆc kÒ mòi vµo gÇn b×nh ho¸ chÊt mµ bµn tay phÈy nhÑ h¬i ho¸ chÊt vµo mòi.

- §ùng thuû ng©n trong çc lä dµy, nót kÝn vµ nªn cã mét líp n íc máng ë trªn. Khirãt vµ ®æ thuû ng©n, ph¶i cã chËu to høng ë d íi vµ thu håi l¹i ngay çc h¹t nhá r¬i v·i(dïng ®òa thuû tinh g¹t çc h¹t thuû ng©n vµo çc m¶nh giÊy cøng). NÕu cã nhiÒnhá r¬i xuèng khe bµn th× cÇn ph¶i r¾c mét Ýt bét l u huúnh vµo ®ã. Kh«ng ® îc lÊy thuûng©n b»ng tay.

- Ph¶i h¹n chÕ, tr¸nh thë ph¶i h¬i brom, khÝ clo vµ khÝ nit¬ peoxit; kh«ng ®Ó lubrom, khÝ clo, nit¬ peoxit vµo m¾t hoÆc brom láng d©y ra tay.b. ThÝ nghiÖm víi çc chÊt dÔ ¨n da vµ lµm báng

Cã nhiÒu chÊt dÔ ¨n da vµ lµm báng nh axit ®Æc, kiÒm ®Æc, kim lo¹i kiÒphotpho tr¾ng, brom, phenol,…

Khi sö dông çc chÊt trªn ph¶i gi÷ g×n kh«ng ®Ó d©y ra tay, ng êi vµ quÇn ¸o, ®Æc


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



236

biÖt lµ m¾t. Nªn dïng kÝnh che m¾t khi cÇn ph¶i quan s¸t thËt gÇn.Kh«ng ®ùng axit ®Æc vµo çc b×nh qu¸ to; khi rãt, khi ®æ kh«ng nªn n©ng b×nhso víi mÆt bµn.

Khi pha lo·ng axit sunfuric cÇn ph¶i ®æ axit vµo n íc mµ kh«ng ® îc lµm ng îcl¹i, ph¶i rãt chËm tõng l îng nhá vµ khuÊy ®Òu.

Khi ®un nãng dung dÞch çc chÊt dÔ ¨n da, lµm báng ph¶i tuyÖt ®èi tu©n tht¾c ®un nãng ho¸ chÊt trong èng nghiÖm (h íng miÖng èng nghiÖm vÒ phÝa kh«ng ng êi).c. ThÝ nghiÖm víi çc chÊt dÔ b¾t löa

Çc chÊt dÔ ch¸y nh r îu cån, dÇu ho¶, x¨ng, ete, benzen, axeton,… rÊt dÔ g©yra çc tai n¹n ch¸y nªn ph¶i cÈn thËn khi lµm thÝ nghiÖm víi çc chÊt ®ã.- Nªn dïng nh÷ng l îng nhá çc chÊt dÔ b¾t löa, kh«ng ®Ó nh÷ng b×nh lín ®ùng çc®ã ra bµn thÝ nghiÖm. Ph¶i ®Ó xa löa khi rãt çc dung dÞch dÔ ch¸y. Kh«ng ®Ó kh«ng ®ùng çc chÊt ®ã trong b×nh cã thµnh lä máng hay r¹n nøt vµ kh«ng cã nót k

- Khi ph¶i ®un nãng çc chÊt dÔ ch¸y, kh«ng ® îc ®un trùc tiÕp mµ ph¶i ®un çch thuû.- Khi sö dông ®Ìn cån, kh«ng nªn ®Ó bÇu ®ùngcån gÇn c¹n (v× khi cån chØ cßn 1/4 cña bÇu th×cã thÓ næ g©y ra tai n¹n). Khi rãt thªm cån vµo®Ìn ph¶i t¾t ®Ìn tr íc vµ dïng phÔu (h×nh ...).Kh«ng ch©m löa ®Ìn cån b»ng çch chóc ngän®Ìn nä vµo ngän ®Ìn kia mµ ph¶i dïng ®ãm.

H×nh ... Rãt thªm cån vµo ®Ìnd. ThÝ nghiÖm víi çc chÊt dÔ næ

Çc chÊt dÔ næ ë phßng thÝ nghiÖm th êng lµ çc muèi clorat, nitrat. Khi lµm thÝnghiÖm víi çc chÊt ®ã, cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu sau ®©y:

-Tr¸nh ®Ëp vµ va ch¹m vµo çc chÊt dÔ næ. Kh«ng ®Ó çc chÊt dÔ næ gÇn löa.- Khi pha trén çc hçn hîp næ cÇn hÕt søc thËn träng, dïng ®óng liÒu l îng ®· quy

®Þnh. Kh«ng tù ®éng thÝ nghiÖm mét çch liÒu lÜnh nÕu ch a n¾m v÷ng kÜ thuËt vµ thiÕph ¬ng tiÖn b¶o hiÓm. Ch¼ng h¹n ®Ëp hçn hîp næ kali clorat vµ l u huúnh, ®èt hçn hîpnæ cña etilen hoÆc axetilen víi oxi,…

-TuyÖt ®èi kh«ng cho HS lµm nh÷ng thÝ nghiÖm qu¸ nguy hiÓm nh ®Ëp hçn hîp kaliclorat vµ photpho khi thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m thËt ®Çy ®ñ.

- Tr íc khi ®èt ch¸y mét chÊt khÝ nµo, hi®ro ch¼ng h¹n, ph¶i thö thËt kÜ xem ®· nguyªn chÊt ch a, v× çc khÝ ch¸y ® îc, khi trén lÉn víi kh«ng khÝ, th êng t¹o thµnhhçn hîp næ.

- Kh«ng ® îc vøt natri, kali víi l îng lín vµo chËu n íc, vµo bÓ röa, v× dÔ g©y tai n¹næ. 9. Çch cøu ch÷a khi gÆp tai n¹n vµ nh÷ng ph ¬ng ph¸p cÊp cøu ®Çu tiªna. Khi bÞ th ¬ng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



237

Khi bÞ ®øt tay ch¶y m¸u nhÑ (rím m¸u hoÆc ch¶y m¸u chËm), dïng b«ng thÊm mdïng b«ng b«i thuèc s¸t trïng (cån 900, thuèc tÝm lo·ng, cån iot, thuèc ®á,… ). Cã thÓdïng dung dÞch s¾t (III) clorua ®Ó cÇm m¸u. Sau ®ã b¨ng l¹i.

NÕu vÕt th ¬ng lµm r¸ch ®éng m¹ch, m¸u bÞ phun ra m¹nh, ph¶i gäi ngay çn y tÕ ®Õn lµm ga r«. Trong khi chê ®îi, dïng d©y cao su hay kh¨n mÆt nhá buéc ch

phÝa trªn vÕt th ¬ng. CÇn gi÷ vÕt th ¬ng khái bÞ nhiÔm trïng b»ng çch ®¾p b«ng s¹lªn vÕt th ¬ng råi b¨ng kÝn.b. Khi bÞ báng

NÕu bÞ báng bëi vËt nãng cÇn ®¾p ngay b«ng cã tÈm dung dÞch 1% thuèc vÕt báng, nÕu báng nÆng th× dïng dung dÞch thuèc tÝm ®Æc h¬n. Sau ®ã b«i vadb¨ng vÕt báng l¹i. Cã axit picric hoÆc tananh 3% b«i lªn vÕt báng cµng tèt. NÕnh÷ng vÕt phång trªn vÕt báng th× kh«ng ® îc lµm vì vÕt phång ®ã.

NÕu bÞ báng v× axit ®Æc, nhÊt lµ axit sunfuric ®Æc, th× ph¶i déi n íc röa ngaynhiÒu lÇn, nÕu cã vßi n íc th× cho ch¶y m¹nh vµo vÕt báng 3 – 5 phót, sau ®ã röa b»

dung dÞch 10% natri hi®rocacbonat, kh«ng ® îc röa b»ng xµ phßng.BÞ báng v× kiÒm ®Æc th× lóc ®Çu ch÷a nh bÞ báng axit, sau ®ã röa b»ng dung dÞc

lo·ng axit axetic 5% hay giÊm.NÕu bÞ axit b¾n vµo m¾t, ph¶i nhanh chãng dïng b×nh cÇu tia phun m¹nh v

råi röa l¹i b»ng dung dÞch 3% NaHCO3. NÕu lµ kiÒm th× röa b»ng dung dÞch 2% aboric.

Khi bÞ báng v× photpho th× ph¶i nhóng ngay vÕt th ¬ng vµo dung dÞch thuèc tÝmhay dung dÞch 10% b¹c nit¬rat, hoÆc dung dÞch 5% ®ång sunfat. Sau ®ã ®Õn tr¹mlÊy hÕt photpho cßn lÉn trong vÕt báng. TuyÖt ®èi kh«ng b«i vad¬lin hay thuèc vÕt báng v× photpho hoµ tan trong çc chÊt nµy.

NÕu bÞ báng v× brom láng th× ph¶i giéi n íc röa ngay, råi röa l¹i vÕt báng b»ngdung dÞch amoniac sau ®ã röa b»ng dung dÞch 5% natri thiosunfat Na2S2O3, råi b«ivad¬lin, b¨ng l¹i vµ ®Õn tr¹m y tÕ ®Ó cøu ch÷a tiÕp tôc.c. Khi bÞ ngé ®éc

- ¡n hoÆc uèng ph¶i chÊt ®éc: NÕu ¨n ph¶i asen vµ hîp chÊt cña asen, ph¶i lµm chbÖnh nh©n n«n ra (ch¼ng h¹n b»ng çch mãc tay vµo tiÓu thiÖt). Cho uèng than hhoÆc cø 10 phót th× cho uèng mét th×a con dung dÞch s¾t (II) sunfat (1 phÇn Fe4 vµ 3phÇn n íc). Tèt h¬n th× dïng hçn hîp dung dÞch s¾t sunfat nãi trªn víi huyÒn phï cmagie oxit pha trong n íc (20g MgO trong 300ml n íc). Sau ®ã cÊp tèc ® a bÖnh nh©nvµo bÖnh viÖn ®Ó röa ruét.

NÕu ¨n ph¶i hîp chÊt cña thuû ng©n, cÇn lµm cho bÖnh nh©n n«n ra, cho uècã pha lßng tr¾ng trøng, sau ®ã cho bÖnh nh©n uèng thªm than ho¹t tÝnh.NÕu bÞ ngé ®éc v× photpho tr¾ng, cho uèng thuèc n«n (dung dÞch lo·ng ®ång sun®ång sunfat trong 1 – 1,5 lÝt n íc). Cho uèng n íc ®¸. Kh«ng ® îc uèng s÷a vµ lßngtr¾ng trøng hoÆc dÇu mì v× çc chÊt nµy hoµ tan photpho.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



238

NÕu bÞ ngé ®éc v× axit xianhi®ric vµ muèi xianua (cã trong l¸ c©y tróc ®µosè cñ s¾n lµm ng êi ta bÞ say) th× lµm cho bÖnh nh©n n«n ra, uèng dung dÞch 1%thiosunfat Na2S2O3 hoÆc dung dÞch thuèc tÝm rÊt lo·ng 0,025% ®· ® îc kiÒm ho¸ b»ngnatri hi®rocacbonat, lµm h« hÊp nh©n t¹o, dïng n íc l¹nh xoa g¸y. Cho uèng dung dÞch®Æc glucoz¬ hoÆc ® êng.

- HÝt ph¶i chÊt ®éc nhiÒu: Khi bÞ ngé ®éc v× çc chÊt khÝ ®éc, cÇn ®×nh chØ thÝmë ngay cöa vµ cöa sæ, ® a ngay bÖnh nh©n ra ngoµi chç tho¸ng giã, ® a çc b×nh cãchøa hoÆc sinh ra khÝ ®éc vµo tñ hèt hoÆc ® a ra ngoµi phßng. CÇn cëi th¾t l ng, xoa mÆtvµ ®Çu ng êi bÞ ngé ®éc b»ng n íc l·, cho ngöi dung dÞch amoniac.

NÕu bÞ ngé ®éc v× clo, brom: cÇn ® a bÖnh nh©n ra chç tho¸ng, cho thë b»ng oxnguyªn chÊt. NÕu cÇn thiÕt th× lµm h« hÊp nh©n t¹o.

NÕu bÞ ngé ®éc v× hi®ro sunfua: cÇn cho bÖnh nh©n thë ë chç tho¸ng, nÕcho thë b»ng oxi.

NÕu bÞ ngé ®éc amoniac: Khi hÝt ph¶i qu¸ nhiÒu amoniac, cÇn cho bÖnh

h¬i n íc nãng. Sau ®ã cho uèng n íc chanh hay giÊm.d. Tñ thuèc cÊp cøu cña phßng thÝ nghiÖm

§Ó cÊp cøu khi bÞ th ¬ng hay bÞ háng, phßng thÝ nghiÖm cÇn cã tñ thuèc ®ùnmét sè thuèc th«ng dông sau ®©y:

1) R îu iot 5%2) Dung dÞch 3% natri cacbonat axit3) Dung dÞch 5% amoniac4) Dung dÞch 2% axit boric5) Dung dÞch lo·ng (2 – 3%) thuèc tÝm (®ùng trong lä mµu n©u)6) Dung dÞch ®Æc s¾t (III) clorua7) Dung dÞch 3% axit axetic8) Dung dÞch 5% ®ång sunfat9) Çc lo¹i b«ng b¨ng, g¹c ®· ® îc tÈy trïng.

4.9 Chu N n b 8 cho giê th 0 c hànhK (t quC c/ a gi; h&c th1c hành hoá h&c ph$ thuFc ch/ y(u vào vi c chuYn bH c/ a

GV vì v?y GV cKn chuYn bH chu4áo cho gi; h&c. Ho8t 4Fng chuYn bH cho bài th1c hành bao gGm:1. Xác4Hnh rõ m$c tiêu c/ a bài th1c hành thí nghim.2. Ti(n hành tr ,> c tJt cC các thí nghim có trongbài th1c hành. GV c@n c5 vào nFi dung bài thí nghim th1c hành, ti(n hành tr ,> c các thí nghim 42 xác 4Hnh nhDng h,> ng dTnc$ th2, chính xác, phù h- p v> i các4i7u ki n th1c t( v7 thi(t bH, hóa chJt trong phòng thínghi m c/ a nhà tr ,; ng. Khi ti(n hành các thí nghim cKn chú ý4(n các y(u t+ 4Cm bCoan toàn, bCo v môi tr ,; ng, s1 thành công c/ a thí nghim và cC các nguyên nhân dTn4(n không thành công.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



239

3. ChuYn bH nFi dung h,> ng dTn ti(n hành các thí nghim trong bài th1c hành và th2 hi n trên bCng ph$ hoLc bCn trong dùng cho máy chi(u hPt. NFi dung h,> ng dTn cKnngPn g&n, rõ các thao tác, các b,> c ti(n hành thí nghim, lP p ráp d$ng c$, th5 t1 lJy hóachJt hoLc các hình v_ mô tC d$ng c$, s. 4G nh?n bi(t các chJt có trong bài th1c hành.4. Dù ki(n hình th5c t= ch5c ho8t 4Fng gi; th1c hành và chuYn bH d$ng c$ hóa chJt cKn

dùng. GV cKn d1 ki(n s1 phân chia nhóm th1c hành trên c. s: s+ l,- ng HS trong l> ph&c và th1c t( thi(t bH c/ a nhà tr ,; ng, chuYn bH hóa chJt d$ng c$ cho các nhóm4Gngth; i d1 ki(n cC các ho8t 4Fng h&c t? p c/ a HS trong gi; th1c hành và th5 t1 các ho8t4Fng 4ó.5. Thi(t k ( k ( ho8ch bài th1c hành. Khi thi(t k ( k ( ho8ch bài th1c hành cKn chú ý4(ncác ho8t 4Fng c. bCn trong gi; th1c hành thí nghim nh, :

- GV nêu m$c 4ích gi; th1c hành, phân chia nhóm và các d$ng c$ hóa chJt cKn cho bài th1c hành.

- T = ch5c cho HSôn t? p các ki(n th5c có liên quan và trình bày cách ti(n hành thínghi m, d1 4oán hi n t,- ng thí nghim, GV chUnh lí, b= sung nhDng chú ý trong tQngthí nghi m.

-T= ch5c cho các nhóm ti(n hành thí nghim, quan sát, mô tC hi n t,- ng, ghi chép,giCi thích hin t,- ng…

- T= ch5c cho các nhóm báo cáo k (t quC ho8t 4Fng c/ a nhóm.- GV nh?n xét,4ánh giá k (t quC gi; h&c và nhJn m8nh các k (t lu?n, nh?n xét4,- c rút

ra tQ các thí nghim.- T= ch5c cho các nhóm HS hoàn thành báo cáo thí nghim và d&n dk p v sinh phòng

h&c.VÝ dô:

Bµi thùc hµnh 5 TÝnh chÊt cña kim lo¹i kiÒm, kim lo¹i kiÒm thæ

vµ hîp chÊt cña chóngA. Môc tiªuKiÕn thøcBiÕt:

- Môc ®Ých, çch tiÕn hµnh, kÜ thuËt thùc hiÖn çc thÝ nghiÖm :+ So s¸nh kh¶ n¨ng ph¶n øng cña Na, Mg vµ Al víi n íc.+ Nh«m ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm, dung dÞch CuSO4.+ Ph¶n øng cña nh«m hi®roxit víi dung dÞch NaOH vµ víi dung dÞch H2SO4 lo·ng.

KÜ n¨ng- Sö dông dông cô ho¸ chÊt, tiÕn hµnh ® îc an toµn, thµnh c«ng çc thÝ nghiÖm trªn.- Quan s¸t, nªu hiÖn t îng, gi¶i thÝch vµ viÐt çc ph ¬ng tr×nh ho¸ häc, nhËn xÐt.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



240

- ViÕt t êng tr×nh thÝ nghiÖm.B. ChuÈn bÞ1. Dông cô: è ng nghiÖm, ®Ìn cån, c«ng t¬ gót. 2. Hãa chÊt: Na, Mg, Al, MgO, dung dÞch CuSO4 b·o hoµ, CaCl2 vµ BaCl2,

phenolphtalein. C. ThiÕt kÕt çc ho¹t ®éng d¹y häc

- H íng dÉn HS lµm thÝ nghiÖm theo sgk, quan s¸t hiÖn t îng vµ gi¶i thÝch.- Çch lÊy ho¸ chÊt, çch ®un èng nghiÖm cã chøa chÊt láng.- Çch pha chÕ dung dÞch CaCl 2 vµ BaCl 2 cã cïng nång ®é mol.- H íng dÉn HS lµm t êng tr×nh thÝ nghiÖm theo mÉu :

TT Tªn thÝnghiÖm

Çch tiÕnhµnh

iÖn t îng Gi¶i thÝch

TN 1TN 2TN 3

ThÝ nghiÖm 1 :So s¸nh kh¶ n¨ng ph¶n øng cña Na, Mg Al víi n ícè ng 1 : Rãt kho¶ng 3/4 n íc vµo èng nghiÖm cã nhá vµi giät phenolphtalein; ®

vµo gi¸ èng nghiÖm råi cho vµo ®ã mét mÈu Na b»ng h¹t g¹o.è ng 2 vµ 3 : Rãt kho¶ng 5ml n íc vµo èng nghiÖm cã nhá vµi giät phenolphatlein

®Æt vµo gi¸ èng nghiÖm råi cho vµo èng 2 mét mÈu Mg vµ èng 3 mét mÈu Al(®· clíp oxit). Quan s¸t hiÖn t îng? Sau ®ã ®un nãng c¶ hai èng nghiÖm, hiÖn t îng x¶y ra?C©u hái:1. T¹i sao èng 1 l¹i rãt 3/4 n íc vµo èng nghiÖm vµ mÈu Na chØ ® îc lÊy b»ng h¹t

g¹o? 2. Nªu hiÖn t îng x¶y ra ë èng 1, èng 2 vµ èng 3, viÕt ph ¬ng tr×nh?- Nªu hiÖn t îng x¶y ra ë èng 2 vµ èng 3 khi ®un nãng ? Gi¶i thÝch..- KÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng ph¶n øng cña Na, Mg vµ Al víi n íc?

ThÝ nghiÖm 2:Ph¶n øng cña MgO víi n ícB íc 1: Cho vµo èng nghiÖm mét Ýt bét MgO, thªm 2ml råi l¾c nhÑ. Thö dung

thu ® îc b»ng phenolphtalein, quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch.

B

íc 2: §un s«i chÊt láng trong èng nghiÖm trªn, ®Ó nguéi. Thö dung dÞch thu

îcb»ng phenolphtalein, quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch.C©u hái :

1. HiÖn t îng ph¶n øng x¶y ra tr íc vµ sau khi ®un nãng cã gièng nhau kh«ng. T¹isao? 2. Em cã kÕt luËn g× vÒ kh¶ n¨ng ph¶n øng cña MgO víi n íc? 3. ViÕt ph ¬ng tr×nh hãa häc x¶y ra(nÕu cã)?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



241

ThÝ nghiÖm 3:So s¸nh tÝnh tan cña muèi CaSO4 vµ BaSO4

è ng 1: Cho 2 ml dung dÞch CaCl2 + 5 giät dung dÞch CuSO4 b·o hoµ.è ng 2: Cho 2 ml dung dÞch BaCl2 + 5 giät dung dÞch CuSO4 b·o hoµ.Quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch?

C©u hái :1. Kh¶ n¨ng kÕt tña cña hai muèi cã nh nhau kh«ng?V× sao? 2. ViÕt ph ¬ng tr×nh ion thu gän cña çc ph¶n øng trªn.

4.10 Çc thÝ nghiÖm hãa häc ë tr êng THPTv Çc thÝ nghiÖm líp vÒ phi kim1. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè trong nhãm (NC) 2. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè trong chu k× (NC)3. Ph¶n øng gi÷a kim lo¹i vµ dung dÞch axit Zn + H2SO4 4. Ph¶n øng gi÷a kim lo¹i vµ dung dÞch muèi Fe + CuSO4

5.

Ph¶n øng oxi hãa- khö trong m«i tr

êng axit FeSO4+KMnO4+H2SO4; Mg+ CO2 6. §iÒu chÕ clo vµ thö tÝnh chÊt ho¸ häc (víi kim lo¹i, hi®ro, n íc, muèi cña çchalogen kh¸c.TÝnh t¶y mµu cña khÝ clo Èm)7. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh tan cña hi®ro clorua, tÝnh chÊt hãa häc cña axit HCl.8. NhËn biÕt ion Cl-, Br- vµ I- 9. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh t¶y mµu cña n íc Gia-ven (NC)10. Ph©n biÖt çc dung dÞch HCl, NaCl vµ HNO3 11. T¸c dông cña iot víi hå tinh bét12. TÝnh oxi hãa cña oxi (t¸c dông víi Fe, C, C2H5OH)

13. Sù biÕn ®æi tr¹ng th¸i cña S theo nhiÖt ®é14. TÝnh oxi hãa, tÝnh khö cña S (t¸c dông víi Fe, H2, O2)15. §iÒu chÕ vµ chøng minh tÝnh tan, tÝnh khö cña khÝ H2S16. TÝnh oxi hãa, tÝnh khö cña SO2 17. TÝnh oxi hãa cña axit H2SO4 ®Æc (tÝnh oxi hãa, tÝnh h¸o n íc)18. NhËn biÕt ion sunfat, ion sunfua19. ¶nh h ëng cña nång ®é ®Õn tèc ®é ph¶n øng20. ¶nh h ëng cña nhiÖt ®é ®Õn tèc ®é ph¶n øng21. ¶nh h ëng cña diÖn tÝch bÒ mÆt chÊt r¾n ®Õn tèc ®é ph¶n øng22. ¶nh h ëng cña nhiÖt ®é ®Õn c©n b»ng hãa häc (NC)23. ThÝ nghiÖm vÒ hiÖn t îng ®iÖn li24. ThÝ nghiÖm vÒ ph©n lo¹i çc chÊt ®iÖn li25. ThÝ nghiÖm : tÝnh axit- baz¬26. Ph¶n øng trao ®æi ion trong dung dÞch chÊt ®iÖn li27. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh tan cña NH3 28. TÝnh baz¬ yÕu vµ tÝnh khö cña NH3, kh¶ n¨ng t¹o phøc cña NH3.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



242

29. TÝnh oxi hãa cña axit HNO3 ®Æc vµ lo·ng30. NhËn biÕt ion nitrat31. TÝnh oxi hãa cña muèi KNO3 nãng ch¶y32. Ph©n biÖt mét sè lo¹i ph©n bãn hãa häc(®¹m, l©n)

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ clo trong phßng thÝ nghiÖm Ho¸ chÊt: HCl ®Æc víi mét chÊt oxi ho¸ nh : MnO2 hoÆc KMnO4 hoÆc CaOCl2.(Chó ý: Dïng KMnO4, kh«ng ® îc dïng H2SO4 rÊt nguy hiÓm v× t¹o hçn hîp dÔ næ) Dông cô: §iÒu chÕ l îng khÝ clo lín dïng:- B×nh cÇu cã nh¸nh, phÔu brom, b×nh thuûtinh (®Ó thu khÝ Cl2), tõ 2 ®Õn 5 b×nh, cèc(lo¹i 250ml), d©y cao su, nót cao su, hoÆcnót bÊc .Çch tiÕn hµnh:L¾p dông cô nh h×nh bªn- Cho mét l îng kho¶ng 5g (1 th×a sø)chÊt MnO2 (hoÆc KMnO4, CaOCl2), vµob×nh cÇu.- Cho axit HCl ®Æc vµo 1/2 phÔu brom.- Çch thu khÝ: Më tõ tõ kho¸ phÔubrom cho axit HCl ch¶y xuèng b×nh cÇu, t¸c dông víi MnO2. C¾m èng dÉn khÝvµo b×nh thu khÝ, ®Ëy miÖng b×nh b»ng b«ng tÈm dung dÞch NaOH lo·ng. Khi tb×nh xuÊt hiÖn mµu vµng lôc th× kho¸ phÔu brom, rót èng dÉn khÝ ra, ®Ëy b×clo b»ng nót cao su, ®ång thêi c¾m vµo b×nh kh¸c tiÕp tôc thu khÝ clo. NÕu pchËm ta cã thÓ ®un nhÑ hçn hîp.

L u ý :- Khi ngõng thu khÝ: Dïng kÑp cao su kÑp èng dÉn khÝ ra, mét ®Çu èng dÉn c¾m®ùng b«ng tÈm xót lo·ng ®Ó khö khÝ clo d .- Muèn thu chÝnh x¸c mét thÓ tÝch khÝ Cl2 th× thu qua dung dÞch n íc muèi b·o hoµ- Khi kh«ng cã axit HCl cã thÓ dïng H2SO4 ®Ëm ®Æc cho t¸c dông víi hçn hîp gåm 2phÇn MnO2 vµ 1 phÇn NaCl (vÒ khèi l îng), tuyÖt ®èi kh«ng dïng KMnO4 vµ sÏ g©y rahçn hîp næ.

ThÝ nghiÖm : Clo t¸c dông víi s¾t Ho¸ chÊt: D©y s¾t (d©y phanh xe ®¹p), 1,2.. b×nh cã chøa s½n clo. Dông cô : B×nh thuû tinh, nót cao su.Çch tiÕn hµnh:LÊy sîi d©y phanh xe ®¹p cuén thµnh h×nhlß xo. C¾m mét ®Çu d©y s¾t xuyªn qua mét miÕng b×acact«ng ®· thö tr íc cho võa miÖngb×nh, kh«ng ch¹mvµ çch ®¸y b×nh kho¶ng 2cm.- §èt nãng mét ®Çu d©y råi ® a nhanh vµo b×nh clo

MnO2

Cl2

b«ng t m xót

HCl ®

Cl2d©y s t

H2O


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



243

®· cã mét Ýt n íc.- Cã thÓ dïng d©y ®ång ®Ó lµm thÝ nghiÖm nµy çch lµm t ¬ng tù. ThÝ nghiÖm : So s¸nh møc ®é ho¹t ®éng cña Cl 2, Br 2, I 2

Ho¸ chÊt : Dung dÞch n íc clo, hå tinh bét, dung dÞch n íc brom, dung dÞch KI. Dông cô: è ng nghiÖm, èng nghiÖm kh«ng ®¸y, cèc, b«ng, gi¸ s¾t, ®Ìn cån.

Çch 1: - è ng nghiÖm 1: Nhá vµi giät n íc clo vµo èng nghiÖm ®ùng 3- 5ml dung

dÞchKBr, sau ®ã nhá tiÕp 1- 2 giät benzen. L¾c nhÑ, brom ® îc gi¶i phãng ra vµ hoµtan vµo líp benzen cã mµu n©u ®á. - è ng nghiÖm 2, nhá vµi giät n íc clo hoÆc n íc brom vµo mét èng nghiÖm ®ùng

hçn hîp dung dÞch hå tinh bét vµ KI, dung dÞch sÏ cã mµu xanh. §iÒu nµy chøng tá®Èy ra d íi d¹ng ®¬n chÊt.Çch 2:

- Dông cô ®

îc l¾p nh

h×nh d

íi. Dïng hai nót b«ng kh¸ chÆt ng¨n èng thuû tinh h×ntrô lµm 3 ®o¹n. Nót 1 tÈm dung dÞch ®Ëm ®Æc KBr. Nót 2 tÈm dung dÞch ®Ëm ®Cèc thuû tinh cuèi cïng ®ùng dung dÞch NaOH lo·ng. Cho mét luång clo ch

vµ liªn tôc vµo èng ®ång thêi ®èt nãng ®o¹n thø 3 cña èng. Sau mét thêi gian ta sÏ th®o¹n thø nhÊt cã khÝ mµu vµng (clo), ®o¹n thø hai cã khÝ mµu ®á n©u (brom), ®cã mµu tÝm cña h¬i iot.

ThÝ nghiÖm 1: §iÒu chÕ oxi trong phßng thÝ nghiÖm Ho¸ chÊt : KClO3; MnO2. Dông cô: è ng nghiÖm, lä thuû tinh, èng dÉn cong; nót cao su, chËu thuû tinh, gi¸ ®Ìn cån.Çch tiÕn hµnh: Trén 5g KClO3 ®· nghiÒn nhá víi kho¶ng 1,25g MnO2 (tØ lÖ 4 : 1) råi

cho hçn hîp vµo mét èng nghiÖm kh«.

Cl2

B«ng tÈm ddKBr ®Ëm ®Æc

b«ng tÈm dd KI

dd NaOHlo·ng

(1) (2) (3)

KClO3 +MnO 2


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



244

L¾p èng nghiÖm ®· chøa ho¸ chÊt lªn gi¸ s¾t (Chó ý: MiÖng èng nghiÖm h¬i chócxuèng ®Ò phßng hçn hîp chÊt r¾n Èm, khi ®un h¬i n íc bay lªn sÏ kh«ng ch¶y ng îc l¹ilµm vì èng nghiÖm).- ChuÈn bÞ èng nghiÖm, lä thñy tinh, chËu n íc ®Ó thu khÝ oxi qua n íc.- L¾p èng dÉn khÝ vµo miÖng èng nghiÖm ®· chøa ho¸ chÊt vµ ® a èng dÉn khÝ vµo b×nhthu khÝ.

- Ch©m ®Ìn cån, ®un nãng ®Òu ho¸ chÊt trong èng nghiÖm sau ®ã ®un tËp truncã chøa nhiÒu ho¸ chÊt.- Thu ®Çy b×nh khÝ O2, ®Ëy kÝn b×nh. TiÕp tôc thu b×nh kh¸c.- Khi ngõng thu khÝ ph¶i th¸o rêi èng dÉn khÝ ra tr íc khi t¾t ®Ìn cån.

ThÝ nghiÖm : Oxi t¸c dông víi natri Ho¸ chÊt : Oxi, natri. Dông cô: Lä thuû tinh, giÊy bäc, mu«i s¾t s¹ch.Çch tiÕn hµnh:KhÝ oxi ë lä thuû tinh (lÊy tõ thÝ nghiÖm 1). - C¾t mét mÈu Na b»ng h¹t ng« nhá, c¾t bá

hÕt líp oxit xung quanh, dïng giÊy läc thÊm kh«dÇu.

- Cho mÈu Na vµo mu«i s¾t ®· xuyªn quamiÕng b×a cact«ng. Sau ®ã ®un nãng trªn ®Ìncån cho ®Õn khi Na nãng ch¶y hoµn toµn cãmµu s¸ng ãng ¸nh råi ® a vµo b×nh oxi. L u ý:- §Ó b¶o vÖ lä, b×nh nªn cho vµo mét Ýt çt.- § a mu«i s¾t xuèng s©u 2/3 b×nh, kh«ng ®Ó ch¹m vµo thµnh b×nh; khi rót mu®Ëy ngay b×nh b»ng nót.

ThÝ nghiÖm : §èt l u huúnh trong oxia. Bá mét côc nhá l u huúnh hoÆcmét Ýt bét l u huúnh vµo mu«i s¾t. § amu«i s¾t vµo ngän löa. L u huúnh sÏch¸y ngay ë trong kh«ng khÝ víi ngänlöa xanh mê. § a nhanh mu«i s¾t vµo

Çt

Na O2

B×a

H×nh 2.8. §èt l u huúnhChia sẽ TL bởi CN. Nguyễn Thanh Tú - Facebook: www.facebook.com/daykem.quynhonWebsite: www.daykemquynhon.ucoz.com

WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



245

lä ®ùng oxi ®· thu s½n (h×nh 2.8).L u huúnh sÏ ch¸y s¸ng rùc trong oxit¹o thµnh khãi tr¾ng cã mïi h¾c, ®ã lµl u huúnh ®ioxit SO2 cã lÉn l u huúnh trioxit SO3.b. Cã thÓ tiÕn hµnh mét çch ®¬n gi¶n h¬n

- §èt nãng mét ®Çu ®òa thuû tinh råi cho ch¹m vµo mét côc nhá l u huúnh, l u huúnhnãng ch¶y b¸m ngay vµo ®Çu ®òa thñy tinh.- § a ®òa thuû tinh ®· dÝnh l u huúnh vµo ngän löa, l u huúnh ch¸y ngay ë ®Çu ®òathuû tinh.- § a nhanh ®Çu ®òa ®ang ch¸y vµo b×nh ®ùng oxi.Chó ý:- Kh«ng nªn ®Ó ®òa thñy tinh nãng ch¹m vµo thµnh b×nh.- Cã thÓ thay b×nh ®ùng oxi b»ng èng nghiÖm chøa oxi.

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ Amoniac

a. §iÒu chÕ amoniac tõ dung dÞch amoniac Ho¸ chÊt: Dung dÞch NH3 ®Ëm ®Æc, quú tÝm. Dông cô: B×nh cÇu nhá, eclen kh«, nót cao su cã èng dÉn, ®Ìn cån, gi¸ s¾t.

H×nh a H×nh bÇch tiÕn hµnh:Cho kho¶ng 20ml dung dÞch ®Ëm ®Æc NH3 vµo b×nh cÇu cì nhá. L¾p r¸pnh h×nh a. §un nãng b×nh. KhÝ NH3 bay lªn theo èng thuû tinh cã lÉn c¶ h¬i n íc,nh ng h¬i n íc sÏ bÞ ng ng tô l¹i ë thµnh èng. KhÝ NH3 ® îc n¹p vµo çc b×nh ®· lµmkh« óp ng îc trªn b×nh thuû tinh (h×nh a) .

b. §iÒu chÕ amoniac tõ muèi amoni vµ kiÒm Ho¸ chÊt: NH4Cl tinh thÓ, v«i sèng ®· nghiÒn nhá, quú tÝm. Dông cô: èng nghiÖm kh«, nót cao su, èng dÉn thuû tinh ch÷ L, gi¸ s¾t, ®Ìn cån.Çch tiÕn hµnh:Cho vµo 1/4 nghiÖm kh« hçn hîp trån kÜ vµ nghiÒn nhá gåm NH4Cl vµv«i sèng (

4 NH ClV :V CaO = 2:1) . §Ëy èng nghiÖm b»ng nót cã èng dÉn khi xuyªn qua. L¾èng nghiÖm lªn gi¸ s¾t nh h×nh b. §Æt mét mÈu quú hång Èm ë miÖng èng nghiÖmkhÝ ®Ó nhËn ra NH3 khi ®· ®Çy èng.

NH4Cl +CaO

khÝNH3

quú Èm


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



246

Chó ý: V«i sèng ph¶i míi, kh«ng dïng v«i to¶.ThÝ nghiÖm : TÝnh tan cña amoniac

Ho¸ chÊt: B×nh NH3 ®iÒu chÕ ® îc tõ thÝ nghiÖm trªn , dung dÞch phenolphtalein. Dông cô: Nót cao su cã èng thuû tinh vuèt nhän ë ®Çu, cèc (hay chËu) n íc.Çch tiÕn hµnh:Cho vµi giät phenolphtalein vµo cèc n íc. Thay nót b×nh ®ùng khÝ NH3

b»ng nót cã èng vuèt nhän xuyªn qua, óp ng îc b×nh ®ùng NH3 vµo cèc n íc. HiÖnt îng?Chó ý: Muèn thÝ nghiÖm cã kÕt qu¶ tèt cÇn thu ®Çy khÝ NH3 vµo lä (hoÆc èng nghiÖm)vµ lä ph¶i thËt kh«. Tr íc khi ®Ëy lä b»ng nót cã èng vuèt nhän xuyªn qua cã thÓ nhónnót vµo n íc ®Ó khi óp ng îc lä vµo chËu n íc th× n íc nhanh chãng phun vµo lä.

ThÝ nghiÖm Dung dÞch NH 3 t¸c dông víi dung dÞch muèi cña hi®roxit kim lo¹i kh«ng tan

Ho¸ chÊt: Dung dÞch AlCl3, dung dÞch CuSO4, dung dÞch NH3. Dông cô: èng nghiÖm, c«ng t¬ gót.Çch tiÕn hµnh:LÊy 2 èng nghiÖm.- è ng nghiÖm 1: §ùng 2ml dung dÞch AlCl3;

- èng nghiÖm 2: §ùng 2ml dung dÞch CuSO4. Nhátõ tõ tõng giät dung dÞch NH3 vµo 2 èng nghiÖm trªncho ®Õn khi cã kÕt tña. Quan s¸t. Sau ®ã tiÕp tôc nhádung dÞch NH3 vµo 2 èng nghiÖm trªn ®· cã kÕt tña.L¾c èng nghiÖm. NhËn xÐt hiÖn t îng? Gi¶i thÝch t¹i sao ë èng nghiÖm 1, kÕt tña ke

tr¾ng vÉn gi÷ nguyªn? T¹i sao ë èng nghiÖm 2 kÕt tña l¹i tan ra thµnh dung dÞcxanh thÉm trong suèt?ThÝ nghiÖm 12: §iÒu chÕ axit nitric

Ho¸ chÊt: KNO3 tinh thÓ, H2SO4 ®Æc. Dông cô: è ng nghiÖm ch÷ nh©n (2 nh¸nh),gi¸ s¾t, ®Ìn cån, cèc ®ùng n íc ®¸ l¹nh.Çch tiÕn hµnh:Cho vµo nh¸nh thø nhÊt cñaèng nghiÖm nµy kho¶ng mét th×a nhá muèi nitrat(KNO3 hoÆc NH4NO3) vµ rãt vµo ®ã l îng axit H2SO4 ®Æc ®ñ thÊm ít muèi nitrat. §Ëy miÖng èngnghiÖm b»ng b«ng thuû tinh (hoÆc b«ng).Nhóng nh¸nh thø hai cña èng nghiÖm vµo cèc n ícnh h×nh vÏ. Sau ®ã dïng ®Ìn cån ®un nãng nhÑ vµtõ tõ nh¸nh èng nghiÖm cã ®ùng ho¸ chÊt, sÏ thu® îc 1- 2ml axit HNO3 ®Ëm ®Æc. Cã thÓ dïng axit HNO3 míi thu ® îc nµy ®Ó lµm çcthÝ nghiÖm vÒ tÝnh chÊt cña nã ngay trong èng nghiÖm hai nh¸nh nµy.

2 ml dd AlCl3 2 ml dd CuSO4

dd NH3

KNO3 (tt) H2SO4 (®)

B«ng tÈmxót

HNO3


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



247

ThÝ nghiÖm: DÇu th«ng ch¸y trong axit nitric ®Ëm ®ÆcAxit HNO3 ®Æc míi ® îc ®iÒu chÕ tõ thÝ nghiÖm trªnRãt mét hçn hîp axit nitric ®Ëm ®Æc vµ axit H2SO4 ®ÆctØ lÖ b»ng nhau vÒ thÓ tÝch vµo chÐn sø ®Æt trong mét cèc

thuû tinh lín. Dïng èng nhá giät cho dÇu th«ng (C10H16)vµo chÐn ®ùng axit (h×nh vÏ). DÇu th«ng sÏ bèc ch¸yvµ cã nhiÒu khÝ nit¬ peoxit to¶ ra.Khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm cÇn ph¶i theo çc biÖn ph¸pb¶o hiÓm sau ®©y:- NhÊt thiÕt ph¶i dïng n¾p ®Ëy cèc v× ®«i khi ngän löa rÊt lín, vµ axit b¾n tung tocã thÓ lµm báng ng êi. N¾p ®Ëy cã mét lç con ®Ó nhá dÇu th«ng vµo chÐn.-Kh«ng ® îc nghiªng ng êi hoÆc cói gÇn phÝa miÖng cèc.-CÇn cã biÖn ph¸p h¹n chÕ khÝ NO2 bay ra phßng.

C©u hái th¶o luËn1. H·y x¸c ®Þnh môc ®Ých yªu cÇu cña tõng thÝ nghiÖm?2. M« t¶ çc hiÖn t îng thÝ nghiÖm, gi¶i thÝch vµ rót ra nhËn xÐt, kÕt luËn cña tnghiÖm.3. T¹i sao kh«ng dïng H2SO4 khi ®iÒu chÕ Cl2 b»ng t¸c dông cña KMnO4 víi axitH2SO4?4. Cã thÓ thay axit HCl b»ng nh÷ng chÊt nµo khi ®iÒu chÕ Cl2 b»ng t¸c dông cña HCl víiMnO2?5. NÕu gi¶ sö cã HS bÞ ngé ®éc khÝ Cl2. H·y cho biÕt çch s¬ cøu nh thÕ nµo? Tõ ®ãnªu çch phßng ngé ®éc khÝ Cl2?6. NÕu mÈu natri kh«ng thÊm s¹ch dÇu th× khi ®èt mu«i s¾t cã mÈu Na ®Ó ® a vµo b×nhcã chøa khÝ Cl2, ngoµi ph¶n øng natri ch¸y trong clo cßn cã ph¶n øng phô nµo khkh«ng? NÕu cã, nªu hiÖn t îng thÝ nghiÖm, viÕt ph ¬ng tr×nh gi¶i thÝch.7. NÕu nhËn biÕt 3 muèi cã chøa ion Cl – , Br – , I – b»ng dung dÞch AgNO3 th× sÏ thu ® îc 3kÕt tña AgCl, AgBr, AgI. Lµm thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt ® îc çc kÕt tña trªn?8. Trong thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ HCl, t¹i sao dïng H2SO4 ®Æc mµ kh«ng dïng çc axitkh¸c?9. H·y chän vµ tr×nh bµy mét môc trong ch ¬ng halogen theo çch d¹y häc nªu vÊn ®ÒCã sö dông thÝ nghiÖm.10. So¹n vµ tr×nh bµy mét néi dung gi¸o dôc m«i tr êng khai th¸c tõ çc kiÕn thøc cãtrong bµi d¹y cña s¸ch gi¸o khoa phæ th«ng.11. Nªu çch kiÓm tra ®é kÝn cña çc dông cô thÝ nghiÖm sau khi l¾p.12. BiÓu diÔn thÝ nghiÖm ®èt s¾t trong oxi theo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ph ¬ng ph¸pminh ho¹, chóng kh¸c nhau nh thÕ nµo?


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



248

13. Nªn lùa chän nh÷ng thÝ nghiÖm biÓu diÔn nµo cho bµi d¹y axit sunfuric ë THPT?14. TËp gi¶ng mét ®o¹n bµi vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc cña axit H2SO4 trong s¸ch gi¸o khoaHo¸ häc líp 10 cã sö dông thÝ nghiÖm ®Ó chøng minh?15. Gi¶i thÝch çch ®iÒu chÕ vµ thu khÝ NH3 tõ muèi amoni vµ v«i sèng. NÕu chØ dïn

tinh thÓ NH4Cl ®em nhiÖt ph©n th× cã thu ® îc NH3 kh«ng? Vai trß cña CaO trong ph¶nøng nµy?16. Khi ®iÒu chÕ amoniac tõ amoni clorua vµ kiÒm cã thÓ dïng v«i to¶ (v«i bét) tv«i sèng ® îc kh«ng? T¹i sao? Cã thÓ dïng ph©n ®¹m mét l¸ thay cho amoni clor® îc kh«ng?17. TËp gi¶ng bµi “Amoniac”, cã sö dông thÝ nghiÖm.18. T¹i sao ph¶i thu khÝ NH3 b»ng ph ¬ng ph¸p dêi chç kh«ng khÝ? T¹i sao ph¶i ópng îc èng nghiÖm thu khÝ NH3? T¹i sao trong èng nghiÖm n íc phun m¹nh vµo lä ®ùngkhÝ NH3 vµ dung dÞch chuyÓn sang mµu hång?

19. CÇn chó ý nh÷ng kÜ n¨ng thÝ nghiÖm nµo trong ®iÒu chÕ vµ thö tÝnh tÝnh 3 ®Ó b¶o ®¶m thÝ nghiÖm ® îc râ, nhanh, thµnh c«ng?20. Nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc ®Æc biÖt cña axit nitric ® îc nghiªn cøu ë tr êng phæ th«nglµ g×? Nguyªn nh©n cña nh÷ng tÝnh chÊt Êy? Cã thÓ dïng nh÷ng thÝ nghiÖm nµoviÖc nghiªn cøu çc tÝnh chÊt ®ã?21. T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ d¹y HS gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra khi lµm thÝtÝnh chÊt cña axit HNO3 t¸c dông víi ®ång. TËp gi¶ng ®o¹n bµi “TÝnh chÊt ho¸ häc HNO3” (líp 11).22. T¹i sao khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm “NhËn biÕt muèi nitrat” ph¶i cho thªm dunH2SO4 (®Æc) hoÆc dung dÞch HCl (®Æc) vµ ®ång vôn vµo èng nghiÖm ®ùng mu23. Ngoµi khÝ CO ra cßn cã thÓ dïng çc chÊt nµo kh¸c ®Ó khö ®ång oxit? Cã thµnh thÝ nghiÖm “Khö ®ång oxit” b»ng çch nµo tèt h¬n nh»m chèng ®éc mµ ® îc kÕt qu¶ râ nhÊt?24. V× sao ph¶i läc khÝ CO2 tr íc khi sôc vµo n íc?25. Nªu çc øng dông cña thÝ nghiÖm “NhiÖt ph©n muèi cacbonat” vµ øng dông CO2 trong ®êi sèng vµ kÜ thuËt.v Çc thÝ nghiÖm vÒ hãa häc h÷u c¬1. X¸c ®Þnh cacbon, hi®ro, nit¬, halogen 2. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt cña metan 3. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt cña etilen 4. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt cña axetilen 5. Ph¶n øng cña tecpen víi n íc brom 6. Benzen ph¶n øng víi axit HNO3 trong m«i tr êng axit H2SO4 ®Æc 7. TÝnh chÊt cña benzen( víi n íc brom, dÇu th«ng, hexan). 8. Ph¶n øng cña ancol víi Na, HBr, ancol (t¸ch n íc t¹o etilen).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



249

9. Ph¶n øng cña ancol víi CuO 10. Ph¶n øng cña glixerol víi Cu(OH)2 11. Ph¶n øng cña phenol víi HNO3 trong m«i tr êng axit H2SO4 ®Æc 12. Ph©n biÖt etanol, phenol, glixerol 13. Ph¶n øng cña an®ehit vµ axeton víi n íc brom, KMnO4

14. Ph¶n øng tr¸ng b¹c cña an®ehit 15. Ph©n biÖt axit axetic, an®ehit focmic vµ etanol 16. §iÒu chÕ etyl axetat 17. Ph¶n øng xµ phßng hãa 18. Thuû ph©n este trong m«i tr êng axit hoÆc baz¬ 19. Glucoz¬, saccaroz¬ t¸c dông víi Cu(OH)2, AgNO3 /NH3 20. Ph¶n øng mµu cña I2 víi hå tinh bét 21. Ph¶n øng cña b«ng trong H2SO4 nãng, ph¶n øng tr¸ng b¹c cña s¶n phÈm 22. Ph¶n øng cña xenluloz¬ víi axit HNO3 trong m«i tr êng H2SO4 ®Æc

23. TÝnh baz¬ cña metyl amin vµ cña anilin 24. Ph¶n øng thÕ ë nh©n th¬m cña anilin 25. TÝnh chÊt axit-baz¬ cña amino axit 26. Ph¶n øng mµu biure cña lßng tr¾ng trøng víi Cu(OH)2 27. Lßng tr¾ng trøng t¸c dông víi axit HNO3 ®Æc 28. Ph¶n øng brom hãa cña anilin 29. Ph¶n øng cña glixin víi chÊt chØ thÞ 30. Sù ®«ng tô cña protein khi ®un nãng 31. TÝnh chÊt cña mét vµi vËt liÖu polime khi ®un nãng 32. Ph¶n øng cña mét vµi vËt liÖu polime víi kiÒm

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ CH 4 trong phßng thÝ nghiÖm Ho¸ chÊt: CH3COONa (khan), v«i t«i xót. Dông cô: è ng nghiÖm to, nót cao su, nót bÊc, èng dÉn khÝ cong, ®Ìn cån, gi¸ s¾t,..Çch tiÕn hµnh:§iÒu chÕ hçn hîp v«i t«i xót: Trén ®Òu vµ nhanh tay v«i sèng t¸n víi l îng xót r¾n theo tØ lÖ 1,5 : 1 vÒ khèi l îng. Çch tiÕn hµnh:Trén ®Òu CH3COONa khan víi hçn hîp v«i t«i xót theo tØ lÖ 2 : 3 vÒ khèi l îng, råi chohçn hîp thu ® îc vµo 1/5 èng nghiÖm to. L¾p èng dÉn khÝ vµo miÖng èng nghiÖm

cô ®

îc l¾p gièng nh

dông cô ®iÒu chÕ oxi trong èng nghiÖm).§un nhÑ ®Òu tÊt c¶ phÇn èng nghiÖm cã ho¸ chÊt, sau ®ã ®un nãng m¹nh vµo chçn hîp. Kh«ng thu khÝ bay ra trong thêi gian ®Çu tiªn. Sau mét thêi gian ®un nãnCH4 sÏ tho¸t ra m¹nh; thu khÝ CH4 vµo èng nghiÖm to hoÆc eclen nhá b»ng çch thu qn íc. L u ý:- Ph¶i ®un thËt nãng, khÝ CH4 míi bay ra nhanh; ph¶i dïng CaO míi.- Cã thÓ ®iÒu chÕ l îng lín khÝ CH4 tõ thÝ nghiÖm trªn vµ thu vµo khÝ kÕ, ®Ó lµ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



250

nghiÖm dÇn.- Khi kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®iÒu chÕ CH4, cã thÓ thu khÝ CH4 tõ khÝ bïn ao.

ThÝ nghiÖm : Ph¶n øng cña benzen víi HNO 3 ®Æc Ho¸ chÊt: Benzen, HNO3 ®Æc, H2SO4 ®Æc. Dông cô: 1 cèc thñy tinh, èng nghiÖm, nót bÊc cã l¾p èng dÉn khÝ th¼ng, ®Ìn cå

gç.Çch tiÕn hµnh:Rãt vµo èng nghiÖm 1ml HNO3 ®Æc, sau ®ã rãt tõ tõ vµo èng nghiÖ2ml H2SO4 ®Æc, l¾c nhÑ hçn hîp ph¶n øng. NÕu hçn hîp nãng qu¸ ph¶i ng©m vµn íc l¹nh ®Ó tr¸nh sù ph©n huû cña axit nitric ®Æc. Sau ®ã rãt tõ tõ 1ml C6H6 vµo hçnhîp ph¶n øng. §Ëy nót bÊc cã c¾m èng dÉn khÝ th¼ng vµo miÖng èng nghiÖm. hîp ph¶n øng cho çc chÊt trén ®Òu vµo nhau. Gi÷ nhiÖt ®é cña hçn hîp ph¶n kho¶ng 50 - 600C. Thùc hiÖn ph¶n øng trong vßng tõ 3 -5 phót. Sau khi ngõng thÝ nghiÖm, rãt cÈn thËn hçn hîp ph¶n øng vµo cèc n íc l¹nh ®· chuÈnbÞ s½n. Nitrobenzen ® îc h×nh thµnh, nÆng h¬n n íc, ch×m xuèng ®¸y cèc nh÷ng giätdÇu chÊt láng mµu vµng, cã mïi th¬m h¹nh nh©n. L u ý:- CÈn thËn chuÈn bÞ hçn hîp HNO3 vµ H2SO4 ®Æc, tr¸nh sù ph©n huû cña HNO3.- CÇn duy tr× nhiÖt ®é ph¶n øng, l¾c liªn tôc ®Ó çc chÊt trong hçn hîp ph¶n øng tvµo nhau ®Ó ph¶n øng x¶y ra tèt.- Sau khi ph¶n øng xong, cÇn ®æ çc chÊt vµo chËu n íc v«i ®Ó khö ®éc, röa dông cô chos¹ch sÏ.

ThÝ nghiÖm : R îu t¸c dông víi hi®robromua Ho¸ chÊt: C2H5OH 960 hay cån tuyÖt ®èi, KBr tinh thÓ hoÆc NaBr tinh thÓ, H2SO4®®,n íc ®¸ hoÆc n íc l¹nh. Dông cô: 2 èng nghiÖm, nót cao su cã lç c¾m èng dÉn khÝ th íc thî, gi¸ s¾t, ®Ìn cån,b«ng ®¸ bät.Çch tiÕn hµnh:Cho vµo èng nghiÖm 2 gam KBr tinh thÓ (hoÆc NaBr), cho thªm vkho¶ng 2ml C2H5OH 960 hoÆc cån tuyÖt ®èi vµ 3ml H2SO4 ®Ëm ®Æc vµ vµi viªn ®¸ bä§Ëy èng nghiÖm b»ng nót cao su cã c¾m èng dÉn khÝ h×nh th íc thî, ® a ®Çu èng dÉnvµo èng nghiÖm cã chøa s½n 1/2 èng nghiÖm n íc l¹nh, ®Çu èng dÉn khÝ gÇn s¸t tíi ®¸cña èng nghiÖm ®ùng n íc, toµn bé èng nghiÖm nµy ® îc ng©m vµo cèc n íc ®¸. Dôngcô ® îc l¾p nh h×nh d íi.

B«ng


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



252

bÒ mÆt ph©n chia 2 líp chÊt láng.L¾c èng nghiÖm, quan s¸t vµ nhËn xÐt sù thay ®æi l îng kÕt tña trong èng nghiÖm.

C©u hái th¶o luËn1. Cho biÕt môc ®Ých yªu cÇu cña çc thÝ nghiÖm.2. T¹i sao ph¶i dïng hçn hîp v«i xót mµ kh«ng dïng NaOH r¾n trén víi CH3COONa

(khan) ®Ó tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ metan?3. Lµm thÕ nµo ®Ó biÕt hÖ thèng thiÕt bÞ ®iÒu chÕ CH4 kÝn, ®Ó tiÕn hµnh thÝ nghiÖm4. Cã thÓ thay thÕ ho¸ chÊt trªn b»ng nh÷ng ho¸ chÊt nµo, ®Ó ®iÒu chÕ ® îc CH4?5. H·y tËp gi¶ng, biÓu diÔn thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ CH4 trong phßng thÝ nghiÖm.6. §Ó tiÕn hµnh çc thÝ nghiÖm thµnh c«ng cÇn ph¶i lµm g×?7. Cho biÕt çch th¸o dông cô khi ngõng ®iÒu chÕ C2H4.8. H·y cho biÕt nh÷ng hiÖn t îng cã thÓ x¶y ra khi ®æ hçn hîp ph¶n øng nitro hobenzen vµo cèc n íc l¹nh. Gi¶i thÝch?9. H·y gi¶ng tËp vµ biÓu diÔn thÝ nghiÖm 17 theo ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu.

10. H·y cho biÕt vai trß cña H2SO4 ®Ëm ®Æc trong thÝ nghiÖm 16, 21, 22. Muèn t® îc nhiÒu s¶n phÈm este cÇn ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò g×?11. H·y gi¶ng tËp vµ biÓu diÔn thÝ nghiÖm ph¶n øng este ho¸ cña ancol etylic. C®Æc ®iÓm cña ph¶n øng este ho¸.12. Khi gi¶ng d¹y bµi ancol etylic, cã thÓ chän nh÷ng thÝ nghiÖm nµo ®Ó chøng mchÊt ho¸ häc cñaetylic r îu?13. Khi gi¶ng d¹y bµi phenol, theo anh/chÞ nªn chän nh÷ng thÝ nghiÖm nµo ®Ó mcho bµi gi¶ng?14. Nªu çch phßng vµ s¬ cøu khi bÞ báng phenol.15. Tr×nh bµy çch t¸ch riªng tõng chÊt ra khái hçn hîp C6H6, C6H5OH, C6H5NH2 b»ngph ¬ng ph¸p ho¸ häc.16. H·y tr×nh bµy mét ®o¹n bµi gi¶ng tÝnh chÊt ho¸ häc cña an®ehit fomic cã sö dnghiÖm ®Ó minh ho¹.17. H·y tËp gi¶ng mét ®o¹n bµi axit axetic cã sö dông thÝ nghiÖm ®Ó minh ho¹.18. T×m çch nhËn biÕt 4 lä ®ùng ho¸ chÊt mÊt nh·n sau: C2H5OH, CH3CHO, CH3COOHvµ CH3COOC2H5 b»ng ph ¬ng ph¸p ho¸ häc.19. Nªu nh÷ng kinh nghiÖm ®Ó lµm çc thÝ nghiÖm thµnh c«ng ë phÇn nµy.20. Ph¶n øng nhËn ra çc nhãm hi®roxyl, nhãm cacbonyl trong ph©n tö glucoz¬dïng Cu(OH)2. H·y ph©n biÖt ®iÒu kiÖn ph¶n øng.21. Muèn cho ph¶n øng tr¸ng g ¬ng thu ® îc kÕt qu¶ tèt, ph¶i lµm thÕ nµo?22. Nªu vai trß cña axit v« c¬ trong qu¸ tr×nh kÕt tña protit?23. Khi thùc hiÖn ph¶n øng biure kh«ng nªn dïng d CuSO4. T¹i sao?v Çc thÝ nghiÖm vÒ kim lo¹i1. ThÝ nghiÖm vÒ ¨n mßn ®iÖn hãa2. ThÝ nghiÖm vÒ pin ®iÖn hãa


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



253

3. §iÖn ph©n dung dÞch CuSO4 4. D·y ®iÖn hãa cña kim lo¹i5. §iÒu chÕ kim lo¹i b»ng çch dïng kim lo¹i m¹nh khö ion cña kim lo¹i yÕu trong ddÞch6. TÝnh chÊt l ìng tÝnh cña Al2O3, Al(OH)3.

7. So s¸nh kh¶ n¨ng ph¶n øng cña Na, Mg, Al víi n íc8. Ph¶n øng cña MgO víi n íc9. Nh«m t¸c dông víi dung dÞch kiÒm10. Ph¶n øng cña Al víi dung dÞch CuSO4 11. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh l ìng tÝnh cña Al(OH)3 12. So s¸nh tÝnh tan cña muèi CaSO4 vµ BaSO4 13. §iÒu chÕ FeCl2 14. §iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt cña Fe(OH)2 15. TÝnh chÊt hãa häc cña muèi FeCl3

16. Thö tÝnh oxi hãa cña K2Cr2O7 17. Ph¶n øng cña ®ång víi dung dÞch H2SO4 ®Æc, nãng18. NhËn biÕt cation Na+, NH4

+, Ba2+, Al3+, Fe2+ vµ Fe3+, Cu2+, Ni2+, Cr3+

19. NhËn biÕt anion NO3 – , SO4

2– , Cl – , CO32-

20. NhËn biÕt mét sè chÊt khÝ: CO2, SO2, H2S, NH3, NO2, Cl2 21. ChuÈn ®é dung dÞch HCl b»ng dung dÞch chuÈn NaOH22. ChuÈn ®é dung dÞch FeSO4 b»ng dung dÞch chuÈn KMnO4 trong m«i tr êng axit

H2SO4 ThÝ nghiÖm : D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña çc kim lo¹i

Ho chÊt: Dung dÞch HCl 10%, Pb(NO3)2 10%, AgNO3 5%, CuSO4 10%. Çc m¶nh kimlo¹i: Zn, Mg, Al, Fe, Cu. Dông cô: è ng nghiÖm, gi¸ ®Ó èng nghiÖm.Çch tiÕn hµnh:a. Kim lo¹i t¸c dông víi dung dÞch axitLÊy bèn èng nghiÖm, cho vµo mçi èng 3ml dung dÞch HCl (10%), cho vµo mçi ènmÈu kim lo¹i theo thø tù Mg, Al, Fe, Cu. Quan s¸t l îng H2 tho¸t ra tõ çc èng nghiÖm.§Ó lµm t¨ng ®é chÝnh x¸c cña thÝ nghiÖm ta cÇn l u ý:- KÝch th íc çc m¶nh kim lo¹i lµ t ¬ng ® ¬ng.- Cho çc kim lo¹i r¬i ®ång thêi vµo axit b»ng çch : §Æt bèn èng nghiÖm ®ùng axit vµgi¸ gç. Nghiªng gi¸ ®Ó bèn èng nghiÖm ®Òu nghiªng vµ ®Æt çc m¶nh kim lo¹i lªnèng, ®Æt th¼ng gi¸ èng nghiÖm th× bèn èng nghiÖm cïng dùng ®øng vµ çc mÈu ®ång thêi r¬i xuèng dung dÞch axit.b. Kim lo¹i t¸c dông víi dung dÞch muèiLÊy 3 èng nghiÖm vµ cho vµo mçi èng çc ho¸ chÊt:-è ng 1: 2ml dung dÞch Pb(NO3)2 vµ 2 viªn kÏm.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



254

- è ng 2: 2ml dung dÞch CuSO4 vµ 2 ®inh s¾t nhá.-è ng 3: 2ml dung dÞch AgNO3 vµ 2 m¶nh ®ång.-Quan s¸t sù thay ®æi mµu s¾c trªn bÒ mÆt çc kim lo¹i trong dung dÞch.- NhËn xÐt vÒ tÝnh khö cña çc kim lo¹i trong dung dÞch axit vµ çc dung dÞch mthÝch lÝ do chän çc cÆp chÊt dïng trong çc èng nghiÖm ë thÝ nghiÖm (b).Chó ý: §Ó gióp HS quan s¸t râ líp kim lo¹i bÞ ®Èy ra b¸m trªn thanh kim lo¹i trong dudÞch muèi cã thÓ thùc hiÖn b»ng çc çch:- Sau thÝ nghiÖm, g¹n bá dung dÞch muèi trong èng nghiÖm vµ so s¸nh víi mµu sçc kim lo¹i ban ®Çu.- Dïng thanh kim lo¹i dµi cã mét phÇn nhóng trong dung dÞch, h íng dÉn HS quan s¸t,so s¸nh mµu cña hai phÇn thanh kim lo¹i.

ThÝ nghiÖm : Sù ¨n mßn kim lo¹i trong dung dÞch chÊt ®iÖn li Ho¸ chÊt: Çc kim lo¹i Fe, Zn, Sn, Cu; n íc cÊt. Çc dung dÞch: H2SO4 lo·ng, HCl10%, CuSO4 5%, K3Fe(CN)6 2%. Dông cô: è ng nghiÖm, cÆp gç, gi¸ èng nghiÖm. Hai çch tiÕn hµnh:Çch 1: . LÊy hai èng nghiÖm cho vµo mçi èng 3ml dung dÞch H2SO4 lo·ng vµ 2 viªnZn. Quan s¸t l îng khÝ H2 tho¸t ra ë hai èng nghiÖm. Nhá thªm vµo mét èng 2 - 3 giädung dÞch CuSO4. H·y quan s¸t bÒ mÆt miÕng Zn vµ l îng khÝ tho¸t ra trong hai èngnghiÖm. Tõ çc hiÖn t îng ®ã x¸c ®Þnh d¹ng ¨n mßn kim lo¹i x¶y ra trong hai ènnghiÖm vµ gi¶i thÝch.Çch 2: LÊy 4 ®inh s¾t dµi 4cm (hoÆc 4 ®o¹n d©y thÐp) ®¸nh s¹ch gØ; cuèn vµo 3

kim lo¹i kh¸c lµ Zn, Sn, Cu…, cßn ®inh s¾t thø t

®Ó ®èi chøng.LÊy 4 èng nghiÖm cho vµo mçi èng 3- 4ml n íc cÊt, 1 - 2 giät dung dÞch HCl vµ 2 giätK3[Fe(CN)6] ®Ó nhËn ra sù cã mÆt cña ion Fe2+ do t¹o ra phøc Fe3[Fe(CN)6]2 mµu xanh.Bá 4 ®inh s¾t ®· chuÈn bÞ ë trªn vµo çc èng nghiÖm. Quan s¸t tèc ®é xuÊt hiÖxanh trong dung dÞch. H·y x¸c ®Þnh èng nghiÖm cã cÆp pin nµo xuÊt hiÖn mnhanh nhÊt, èng nghiÖm cã cÆp pin nµo xuÊt hiÖn mµu xanh chËm nhÊt, èng ng®inh s¾t kh«ng th× cã xuÊt hiÖn mµu xanh kh«ng vµ gi¶i thÝch çc hiÖn t îng trªn.Chó ý: Ta còng cho 4 ®inh s¾t trªn cïng r¬i xuèng çc dung dÞch cïng mét lóc ®Ó b¶o vÒ thêi gian cïng x¶y ra ph¶n øng.

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ kim lo¹i b»ng ph ¬ng ph¸p ®iÖn ph©n Ho¸ chÊt: CuCl2, KI, hå tinh bét, n íc cÊt. Dông cô: è ng ch÷ U, ®iÖn cùc than ch×, d©y ®iÖn, biÕn ¸p mét chiÒu hoÆc picèc thuû tinh, gi¸ s¾t.Çch tiÕn hµnh: CÆp èng ch÷ U lªn gi¸ s¾t,pha dung dÞch CuCl2 b·o hoµ trong cèc thñy tinh vµrãt vµo èng ch÷ U, mÆt trªn dung dÞch çch miÖng

− +


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



256

Chó ý: Sau mçi lÇn thÝ nghiÖm ph¶i röa kÜ hai thanh nh«m (hoÆc platin) b»nhóng vµo cèc n íc cÊt.Çch 2: Dïng ngän löa ®Ìn cån ®Ó nhËn çc ion kim lo¹i kiÒm, kiÒm thæ

Ngoµi çc dung dÞch muèi kim lo¹i kiÒm, kiÒm thæ b·o hoµ, cÇn chuÈn bHCl ®Æc, ®Ìn cån tèt, mét ®o¹n d©y platin hoÆc d©y niken - crom (tõ d©y bÕp

®o¹n d©y kim lo¹i nh d©y tãc bãng ®Ìn háng. Ta cã thÓ cuèn ®o¹n d©y kim lo¹i trªn ®Çu ®òa thuû tinh hoÆc h¬ nãng ®Çu ®òa thuû tinh trªn ngän löa ®Ìn khÝ (hoÆ®Õn khi mÒm. C¾t mét ®o¹n d©y Pt hoÆc d©y bÕp ®iÖn kho¶ng 5cm, dïng k×®Çu ®òa thñy tinh ®· ® îc nung mÒm. Lµm nguéi ®òa thñy tinh tõ tõ trong kh«ng khÝdïng k×m uèn ®Çu d©y cßn l¹i thµnh vßng trßn nhá. Nhóng d©y kim lo¹i nµy vclohi®ric ®Æc råi ®èt trªn ngän löa ®Ìn cån ®Ó lo¹i hÕt chÊt bÈn. LÆp l¹i ®éng t3 lÇn ®Õn khi ngän löa ®Ìn cån kh«ng mµu. Nhóng d©y kim lo¹i nµy vµo dung dÞNaCl b·o hoµ ® a vµo ngän löa ®Ìn cån (hoÆc ®Ìn khÝ). Ngän löa ®Ìn cån nhuèmvµng. Sau ®ã ph¶i röa d©y kim lo¹i trong HCl ®Æc vµ nung ®á tr íc mçi lÇn thö víi çc

muèi kh¸c. Mµu cña ngän löa ®Ìn cån còng nhuèm mµu ®Æc tr ng cña çc ion kim lo¹ikiÒm nh trªn.

ThÝ nghiÖm : Nh«m t¸c dông víi dung dÞch muèi cña kim lo¹i ho¹t ®éng kÐm Ho¸ chÊt: Thanh nh«m, dung dÞch CuSO4 10%. Dông cô: èng nghiÖm, cÆp gç.Çch tiÕn hµnh: Cho vµo èng nghiÖm 2ml dung dÞch CuSO4 vµ th¶ thanh nh«m dung dÞch. Quan s¸t thanhnh«m, ta thÊy cã ®ång mµu ®á b¸m vµo, khÝ H2 tho¸t ra tõ thanh nh«m. H·y gi¶i thÝchhiÖn t îng? KhÝ H2 tho¸t ra lµ do qu¸ tr×nh nµo?

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt l ìng tÝnh cña nh«m hi®roxit Ho¸ chÊt: Çc dung dÞch: HCl lo·ng, AlCl3, NH3, NaOH, NH4Cl b·o hoµ, H2SO4 lo·ng,Al vôn, CaCO3. Dông cô: è ng nghiÖm, cÆp gç, b×nh Kip ®¬n gi¶n (®iÒu chÕ CO2), cèc thuû tinh 50ml,phÔu, giÊy läc.Çch tiÕn hµnh:Çch 1: Rãt vµo èng nghiÖm 5ml dung dÞch AlCl3, thªm tõ tõ tõng giät dung dÞch NH3 vµo ®ã, quan s¸t mµu s¾c, tr¹ng th¸i cña kÕt tña. Chó ý kh«ng dïng d dung dÞch NH3.Chia kÕt tña thµnh 2 phÇn vµo 2 èng nghiÖm, phÇn cßn l¹i trong èng ®Ó ®èi chøn- è ng 1: Cho thªm tõ tõ tõng giät dung dÞch H2SO4 lo·ng.- è ng 2: Cho thªm tõ tõ tõng giät dung dÞch NaOH.Quan s¸t hiÖn t îng ë hai èng nghiÖm vµ so s¸nh víi kÕt tña cßn l¹i trong èng nghiÖban ®Çu. KÕt tña trong hai èng nghiÖm ®Òu tan. H·y nªu kÕt luËn vÒ tÝnh Al(OH)3.Çch 2: LÊy kho¶ng 0,5g nh«m vôn cho vµo cèc ®ùng 10ml dung dÞch NaOH, nÕu


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



257

ch a tan hÕt th× cho thªm NaOH cho ®Õn khi tan hÕt, läc dung dÞch ta ® îc dung dÞchNaAlO2. Cho n íc läc vµo hai èng nghiÖm.- è ng 1: LÊy 5ml vµ cho tõ tõ luång khÝ CO2 ®i qua, quan s¸t hiÖn t îng thÊy dung dÞchtrong èng bÞ vÈn ®ôc.- è ng 2: LÊy 3ml vµ ®un nãng dung dÞch ®Õn s«i vµ cho tõ tõ tõng giät dung dÞcclorua b·o hoµ. Quan s¸t hiÖn t îng.Chó ý:-Cã thÓ ®iÒu chÕ Al(OH)3 b»ng çch cho tõ tõ tõng giät NaOH hoÆc KOH vµo dung dmuèi nh«m, nh ng Al(OH)3 dÔ bÞ tan ra khi h¬i d NaOH.- Khi dïng dung dÞch NH3 ®Ó ®iÒu chÕ Al(OH)3 dÔ g©y hiÖn t îng phô: cã khãi tr¾ng t¹ora (NH4Cl) khi dïng HCl hoµ tan Al(OH)3 v× vËy nªn dïng H2SO4 lo·ng ®Ó chøng minhtÝnh baz¬ cña Al(OH)3.

ThÝ nghiÖm : §iÒu chÕ s¾t (II) hi®roxit Ho¸ chÊt: Dung dÞch FeCl2, NaOH ®Æc (20%). Dông cô: è ng nghiÖm, cÆp gç, ®Ìn cån, cèc thuû tinh (100ml).Çch tiÕn hµnh:LÊy dung dÞch FeCl2 võa ®iÒu chÕ ë thÝ nghiÖm 9 (ë trªn) cho t¸c dông víi dung NaOH theo tr×nh tù sau:LÊy 4 - 5ml dung dÞch NaOH ®un s«i ®Ó ®uæi hÕt çc khÝ hoµ tan ra khái dundung dÞch nguéi bít vµ rãt nhanh 2 - 3ml dung dÞch FeCl2 võa míi ®iÒu chÕ ch¶y theothµnh èng nghiÖm xuèng ®¸y èng chøa dung dÞch NaOH. Ta thÊy cã kÕt tña tr¾ncña Fe(OH)2 t¹o ra n»m s©u trong dung dÞch NaOH, kh«ng tiÕp xóc víi kh«ng khÝ

tña tr¾ng xanh nµy dÇn dÇn thµnh mµu ®á n©u do Fe(OH)2 bÞ oxi hoµ tan trong n

íc oxiho¸ t¹o thµnh Fe(OH)3. NÕu ®æ kÕt tña Fe(OH)2 ra cèc thuû tinh, qu¸ tr×nh nµy x¶y ranhanh h¬n.Chó ý: §Ó thÝ nghiÖm thµnh c«ng cÇn ®iÒu chÕ ® îc dung dÞch FeCl2 cã nång ®é cao vµs¹ch, v× vËy ph¶i röa s¹ch ®inh s¾t nhiÒu lÇn b»ng dung dÞch HCl. Cho 4 - 5 ®indung dÞch HCl, ®un nãng mét lóc råi g¹n bá dung dÞch, röa b»ng n íc vµ l¹i cho HClvµo röa tiÕp cho ®Õn khi dung dÞch kh«ng cã mµu vµng.

C©u hái th¶o luËn

1. §Ó chøng minh møc ®é ho¹t ®éng ho¸ häc kh¸c nhau cña çc kim lo¹i ta cÇn hµnh thÝ nghiÖm nµo? Çc ho¸ chÊt cÇn chän vµ gi¶i thÝch lÝ do?2. Khi cho thanh s¾t cã cuén thªm d©y ®ång nhá vµo dung dÞch ta thÊy H2 tho¸t ra ë bÒ mÆt d©y ®ång. HS cã thÓ hiÓu r»ng ®ã lµ do ®ång t¸c daxit khi cã mÆt cña s¾t. VËy cÇn gi¶i thÝch nh thÕ nµo vµ chän hiÖn t îng g× ®Ó chøngminh?3. Nguyªn t¾c chung ®Ó ®iÒu chÕ kim lo¹i m¹nh, trung b×nh, yÕu? H·y thiÕt kÕ


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



258

®Ó tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ kim lo¹i b»ng ph ¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn víi chÊt khö lµC, CO, Al.4. Cã thÓ sö dông nh thÕ nµo thÝ nghiÖm vÒ “T¸c dông cña kim lo¹i s¾t víi dungmuèi CuSO4” ®Ó d¹y häc bµi “Ph¶n øng oxi ho¸ – khö”?5. V× sao Na ph¶n øng víi HCl ®Æc l¹i ªm ®Òm h¬n, kÐm m·nh liÖt h¬n ph¶n

HCl lo·ng?6. Çc hiÖn t îng x¶y ra trong ph¶n øng cña natri víi n íc cã liªn quan ®Õn çc tÝnh chÊtnµo cña natri?7. So s¸nh hiÖn t îng x¶y ra trong hai thÝ nghiÖm Na, Ca t¸c dông víi n íc? Tõ ®ã rótra nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt cña hai kim lo¹i?8. Gi¶i thÝch sù t¹o thµnh th¹ch nhò trong çc hang ®éng vµ c¬ së cña çc biÖn ph¸mÒm n íc?9. Gi¶i thÝch qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm vµ nªu kÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng ph¶n øng cña noxi.

10. V× sao khi tiÕn hµnh ph¶n øng cña nh«m víi n íc ta còng ph¶i t¹o líp hçn hèng Hg -Al? NÕu chØ bá líp Al2O3 b»ng kiÒm hay b»ng c¬ häc th× cã ® îc kh«ng?11. V× sao thanh nh«m ®· nhóng qua HNO3 ®Æc l¹i kh«ng ph¶n øng víi dung dÞch HClo·ng?12. Dïng dung dÞch NH4Cl b·o hoµ cho vµo dung dÞch NaAlO2 ®Ó chøng minh ®iÒu g×?13. Cho biÕt ý nghÜa cña çc thao t¸c trong thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ Fe(OH)2 tõ Fe.14. §Ó chøng minh tÝnh oxi ho¸ cña muèi s¾t (III), tÝnh oxi ho¸ cña muèi s¾t (IIthÓ tiÕn hµnh nh÷ng thÝ nghiÖm nµo? H·y lùa chän çc ho¸ chÊt, dông cô cÇn m« t¶ çch tiÕn hµnh.15. §Ó chøng minh tÝnh chÊt s¾t dÔ bÞ gØ trong kh«ng khÝ Èm, ta cã thÓ tiÕnghiÖm nh thÕ nµo?

Tài li4u tham kh$oCH&' NG V

øng dông CNTT trong d¹y häc hãa häc

5.1. Xây dP ng bài gi$ng t23 ng tác5.1.1. Tfng quan

GiK i thi4u Trong th; i gian gKn 4ây vi c thi(t k ( bài giCng t,. ng tác v> i s1 ha tr - c/ amáy tính4ang là vJn 47 quan tâm c/ a nhi7u giáo viên. Có r Jt nhi7u phKn m7m máy tínhha tr - thi(t k ( t,. ng tác chuyên nghi p nh, Director, Flash. Tuy nhiên4a s+ các giáoviên , a thích dùng Powerpoint h. n vì h& 4ã quen thuFc v> i giao di n c/ a phKn m7m này.

V> i Powerpoint truy7n th+ng giáo viên th,; ng sB d$ng các hiu 5ng (effect), ho8t cCnh(animation) cùng các thành phKn multimedia nh, hình Cnh, âm thanh, siêu liên k (t


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



259

(Hyperlink), video nhúng tr 1c ti( p vào Powerpoint. NhDng bài trình chi(u này chU mangtính minh h&a, ng,; i h&c chU nghe và ti( p nh?n ch5 không có c. hFi t,. ng tác v> i bàigiCng (ng,; i nghe tác4Fng lên bài giCng và bài giCng tr C v7 k ( quC t,. ng5ng).

BMng cách sB d$ng ngôn ngD VBA (Visual Basic for Application) tích h- p sxn trongPowerpoint, ta có th2 t8o ra t,. ng tác trong các bài trình chi(u. NhDng bài vi(t trong phKnnày s_ h,> ng dTn ng,; i dùng tQng b,> c xây d1ng các t,. ng tác c. bCn diNn ra trong l> ph&c (Tr Pc nghi m phCn hGi, mô phSng, 4i7u khi2n video, hìnhCnh, Shockwave flash, thuth? p ý ki(n, xây d1ng bài ki2m tra…vv).

Thi>t l p ban IVu

Thi t l : p ch 1? b ) o m : t

MLc 4Hnh Powerpoint không cho phép ch8y các macro vì các lý do v7 bCo m?t. *2 thu?nti n trong quá trình sB d$ng VBA hãy th1c hi n các b,> c sau42 thi(t l? p l8i ch( 4F bCo

m?t cho Powerpoint.*+i v> i Microsoft Powerpoint 2003, TQ menuTools, ch&n Macro, ch&n Security. Trongtab Security Levelch&n m5c Medium hoLc Low (th,; ng ch&n Low42 cho phép tJt cC các Macro).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



260

*+i v> i Microsoft Powerpoint 2007, Click nútMicrosoft Office ( ), ch&nPowerpoint Options, ch&n ng@n Trust Center, click nút Trust Center Settings, ch&n tabMacro Settings, và ch&n Enable all macros.

B : t thanh công c H VBA

MLc 4Hnh thì bF công c$ ha tr - làm vi c trên VBA không4,- c b?t. Hãy làm các b,> c sau42 hi2n thH thanh công c$ này:

*+i v> i Microsoft Powerpoint 2003 hoLc XP, Click chuFt lên menu View, ch&n Toolbars,ch&n Control Toolbox. Khi4ó thanh công c$ Control Toolbox hi2n thH trôi n=i trên màn

hình nh, sau:Office 2003 ho, c XPOffice 2003 ho, c XP

*+i v> i Microsoft Powerpoint 2007, Click nútMicrosoft Office, ch&n PowerpointOptions, ch&n ng@n Popular, nhJ p ch&n m$c Show Developer Tab in Ribbon. Khi 4ós_ có thêm 1 m$c Developer trên thanh Menu c/ a Powerpoint 2007.

Office 2007Office 2007

Cách sF dCng chung


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



261

Mai thành phKn trên thanh Toolbox4,- c g&i là mFt 4+i t,- ng, mai 4+i t,- ng này s_ cómFt nhóm thu5c tính và ph ! ng th : c t,. ng 5ng. Có th2 4. n giCn hi2u thuFc tính lànhDng 4Lc 4i2m c/ a 4+i t,- ng nh, chi7u cao (Height), chi7u r Fng (Width), màu n7n(BackColor), font chD (Font),Yn hi n (Visible), nFi dung (Caption/Text), ki2u 4,; ng vi7n(Border Style)…vv. Ph,. ng th5c là nhDng ho8t 4Fng s_ diNn ra c/ a 4+i t,- ng khi bH tác4Fng ch ng h8n nh, khi click chuFt vào s_ xuJt hi n thông báo (ta s_ t8o ra t,. ng tác bMng ch5c n@ng này). NhDng tác4Fng vào4+i t,- ng nh, click chuFt, rê chuFt qua..vv g&ilà các sM kiGn (Event).

Ví d$: hãy ch&n 4+i t,- ng label (hình chD A) và v_ lên slide. T,. ng t1 cho các4+i t,- ngkhác.

*2 xem thuFc tính hãyclick ph$i vào label vQa v_, ch&n Properties, khi 4ó bCng thuFctính c/ a 4+i t,- ng này s_ xuJt hi n. Ta có th2 thay4=i giá tr H các thuFc tính này.

Ví d$: *Lt tên cho label này bMng cách gán thuFc tínhName bMng lblA, ch&n thuFc tính

Font là Vni-Avo , thay4=i nFi dung hi2n thH trên label bMng cách4=i thuFc tínhCaption thành “Ví d 7”, gán thuFc tính TextAlign thành 2-frmTextAlignCenter 42 canh giDa texttrong label. T8o vi7n bMng cách gán thuFc tính BorderStyle giá tr H 1-

fmBorderStyleSingle .


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



262

*2 t8o ho8t 4Fng cho 1 4+i t,- ng hãy click4úp vào 4+i t,- ng 4ó. Khi 4ó cBa s= Microsoft Visual Basic s_ xuJt hi n và cho phép ta vi(t các ho8t 4Fng cho sM kiGn mRc*+nh c/ a 4+i t,- ng.

Ví d$: click4úp vào label: trên, *K i vD i nhãn s M kiGn mRc *+nh là click chu 5t chính vìv?y ta có cBa s= VBA nh, sau:

Hãy vi(t thB 4o8n l nh sau:

Private Sub lblA_Click()'Xuat hien hop thoai thong bao MsgBox "Welcome to onceclick blog", , "Hello"

End Sub

*o8n l nh trên nhMm m$c 4ích s_ xuJt hF p tho8i v> i l; i chào "Welcome to onceclick blog" ( tiêu47 hF p tho8i có chD "Hello") khi ng,; i dùng click vào labellblA. Hãy trìnhchi(u t? p tin Powerpoint4ang thi(t k ( và click vào lable trên slide 1 ta s_ có k (t quC nh, hình bên.

NhU ng I iAm cVn chú ý:

• Ngoài cách click4úp vào4+i t,- ng 42 m: c/ a s= Visual Basic có th2 dùng t= h- p phímALT + F11.

• Có th2 thay4=i 4+i t,- ng và s1 ki n xCy ra trên4+i t,- ng thông qua 2 comboboxtrong cBa s= Visual Basic.

Tóm tgt các b2K c sF dCng VBA trong Powerpoint


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



263

• Ch&n và v_ mFt 4+i t,- ng lên slide.• Thay4=i thuFc tính c/ a 4+i t,- ng thông qua hF p tho8i Properties (Click phCi vào

4+i t,- ng và ch&n Properties)• Vi(t ho8t 4Fng cho các s1 ki n xCy ra trên4+i t,- ng bMng cách click4úp vào4+i

t,- ng.• Có th2 vi(t ho8t 4Fng cho nhi7u s1 ki n xCy ra trên cùng mFt 4+i t,- ng bMng cách

ch&n s1 ki n : combox trong c/ a s= Visual Basic. (Ví d$ có th2 cùng vi(t ho8t4Fng cho s1 ki n click, click4úp,…)

Tóm tgt

Tr ,> c khi làm vic v> i VBA trong Powerpoint ta th,; ng thi(t l? p l8i ch( 4F bCo m?t, b?tthanh công c$ Toolbox.

Mai thanh4+i t,- ng có thuFc tính và ph,. ng th5c 4Lc tr , ng. Có th2 xem các thuFc tínhcác 4+i t,- ng thông qua hF p tho8i Properties. Thay4=i thuFc tính c/ a 4+i t,- ng s_ làm

thay4=i cách hi2n thH c/ a 4+i t,- ng.Có th2 m: nhanh c/ a s+ Visual Basic thông qua t= h- p phímALT + F11 hoLc click * úpvào *K i t 6 ng bJt k ] . Nên4Lt tên các4+i t,- ng theo quy tPc chung42 dN dàng nh?n bi(tki2u 4+i t,- ng khi sB d$ng VBA.

5.1.2. Các I<i t2T ng c3 b$n

MCc tiêu

Sau bài này b8n có th2:

• Trình bày4,- c các thuFc tính và ph,. ng th5c c. bCn c/ a các 4+i t,- ng Label , Button , Option Box, Check Box, Text Box, Image , Spin Button .

• SB d$ng 4,- c 2 hàm nh? p xuJt c. bCn: InputBox và MsgBox .• V?n d$ng làm các d8ng câu4i7n khuy(t, 4úng sai, nhi7u l1a ch&n, mô phSng các

c=ng logic, trò ch. i ghép hình.

GiK i thi4u *2 v?n d$ng t+t VBA chU cKn nh> duy nhJt mFt 4i7u: “mai 4+i t,- ng cónhDng thu5c tính và ph ! ng th : c c. bCn” 4a s+ các thuFc tính còn l8i 47u gi+ng nhau: các 4+i t,- ng nh, chi7u cao ( Height ), chi7u r Fng (Width ), màu n7n ( BackColor ), font chD ( Font ), Yn hi n (Visible )…vv. Thay4=i nhDng thuFc tính c/ a 4+i t,- ng dTn 4(n s1 thay

4=i c/ a 4+i t,- ng trên màn hình. CKn chú ý r Mng các 4+i t,- ng c/ a VBA trongPowerpoint không ha tr - 4Ky 4/ font Unicode, chính vì v?y nênch. n thu 5c tính font chocác *K i t 6 ng này là Vni ho Rc ABC .


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



265

If <4i7u ki n> Then <1 câu lnh>

C 9 u trúc if *2 y *J n( u * i% u kiGn * úng thì th M c hi Gn 1 ho Rc nhi % u câu l Gnh, ng 6 c l "i n( uthM c hi Gn 1 ho Rc nhi % u câu l Gnh khác.

If <4i7u ki n> Then

Else

End If

Hai hàm nh p xuEt c3 b$n:

*2 xuJt hi n h5 p tho "i thông báo cho ng,; i dùng ta dùng hàm MsgBox v> i mTu

MsgBox "Noi dung thong bao", , "Tieu de hop thoai"

*2 yêu cKu ng,; i dùngnh- p vào m 5t giá tr + ta dùng hàm InputBox v> i mTu

InputBox "Nhap vao gia tri cho x", "Nhap x"

LABLE (nhãn)/ BUTTON (nút)

Label/Button thông th,; ng 4,- c dùng 42 hi2n thH thông tin text4. n giCn. Cho phépng,; i dùng tác4Fng lên thông qua các s1 ki n nh, click, click4úp.

Thu; c tính Mô t$

Caption NFi dung hi2n thH trên label/buttonEnable Kích ho8t hay không kích ho8t. N(u mang giá tr H False ng,; i dùng không th2 tác4Fng lên label/button.

Visible Ân n(u mang giá tr H False , hi n n(u mang giá tr H True WordWrap Cho phép text nMm trên nhi7u dòng n(u mang giá tr H

True , ng,- c l8i text nMm trên 1 dòng

BCng 2.2: Các thuFc tính c. bCn c/ a Label

S M kiGn c! b3n c/ a label/button làClick ngh X a là ta s_ vi(t nhDng ho8t 4Fng xCy ra khi

ng,; i dùng click chuFt vào chúng.Ví d$ 2.2: Dùng nhãn42 xây d1ng câu h Wi d "ng * i% n vào ch X tr K ng v> i nhDng tQ chotr ,> c nh, hình 2.2 . K (t quC c/ a ví d$ này là mFt slide trên4ó có 5 ch= tr +ng cKn 4i7n và5 c$m tQ cho tr ,> c. Ng,; i h&c s_ 4i7n vào ch= tr +ng bMng cách click vào c$m tQ cho sxnsau4ó click vào mFt ô tr +ng. Ng,; i h&c có quy7n làm l8i bMng cách nhJn vào nhãn “Làml8i”. Sau khi làm xong ng,; i h&c click vào nút chJm 4i2m 42 xem4i2m.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



266

Ý t2e ng: SB d$ng 5 label dành cho ô tr K ng , 5 label dành cho c 7m t U cho tr D c, 3 label lKn l,- t cho “Ch9 m * i< m”, “ Làm l "i”, và* i< m tr C v7. Ngoài ra còn có1 label Y n dùng42 làm trung gian . Khi ng,; i dùng click vào c$m tQ cho sxn s_ gán caption c/ a label nàycho label t8m. Khi ng,; i dùng click vào ô tr +ng ta th1c hi n gán caption c/ a label t8mcho label ô tr +ng.

Hình 2.2:* i7n vào ô tr +ng v> i tQ cho tr ,> c làm bMng Label

L2 u ý

• N(u có nhi7u label,4Ku tiên ta t8o mFt label, gán các thuFc tính cKn thi(t cho labelnày nh, Font (Vni-Avo), canh l7…vv. Sau4ó dùngCTRL + di chuyAn I<i t2T ng 42 copy nhanh4+i t,- ng.

• Có th2 cùng lúc gán thuFc tính cho nhi7u 4+i t,- ng cùng lúc bMng cách dùng phímSHIFT + click 42 ch&n nhi7u 4+i t,- ng và thay4=i thuFc tính trong cBa s= Properties.

• NhDng nFi dung c+ 4Hnh chU cKn dùng Text Box bình th,; ng c/ a thanh công c$ Drawing.

H2K ng dRn chi ti>t:

B ,J c 1 : T8o mFt label, gán thuFc tính font = Vni-Avo , Text Align =2 . Sau 4ó copy rathành 14 label.

B ,J c 2 : LKn l,- t 4Lt tên các4+i t,- ng nh, sau: lblO1 , lblO2 , lblO3 , lblO4 , lblO5 (dànhcho các ô tr K ng ), lblAnswer1 , lblAnswer2 , lblAnswer3 , lblAnswer4 , lblAnswer5 (dànhcho cácc7m t U cho tr D c), lblChamDiem , lblReset , lblDiem (dành cho “Ch9 m * i< m” ,“ Làm l "i” và ch: a * i< m khi ng,; i dùng click vào “ChJm 4i2m”), lblTemp (dùng làmlabel trung gian 42 chuy2n caption tQ c$m tQ cho tr ,> c sang ô tr +ng) riêng label này cóthuFc tínhvisible =0 42 không hi2n thH lên slide.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



267

B2K c 3: Th1c hi n 4o8n code giúp ng,; i dùng chuy2n caption tQ c$m tQ cho tr ,> c sang ôtr +ng. f 4ây ta dùng label trung gian. Khi ng,; i dùng click vào c$m tQ cho tr ,> c ta s_ gáncaption c Ja lable trung gian bMng v> i caption c Ja c 7m t U này.

'Khi nguoi dung cli ck vao cum tu 1 (Chu Nhat)

Private Sub lblAnswer1_Click()lblTemp.Caption = lblAnswer1.Caption

End Sub

'Khi nguoi dung click vao cum tu 2 (25)

Private Sub lblAnswer2_Click()

lblTemp.Caption = lblAnswer2.Caption

End Sub

'Khi nguoi dung cli ck vao cum tu 3 (Dong)



End Sub

'Khi nguoi dung click vao cum tu 4 (Tay)



End Sub

'Khi nguoi dung click vao cum tu 5 (24)



End Sub

B ,J c 4 : Khi ng,; i dùng click vào ô tr +ng, ta gáncaption c Ja label t8m choô tr K ng .


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



268

'Khi nguoi dung cli ck vao o trong 1 (Chu Nhat)

Private Sub lblO1_Click()

lblO1.Caption = lblTemp.Caption

End Sub 'Khi nguoi dung click vao o trong 2 (25)



End Sub

'Khi nguoi dung cli ck vao o trong 3 (Dong)



End Sub

'Khi nguoi dung click vao o trong 4 (Tay)



End Sub

'Khi nguoi dung click vao o trong 5 (24)



End Sub

B ,J c 5 : Khi ng2i i dùng mu<n làm lQi ta gán caption các ô tr<ng vO rhng

Private Sub lblReset_Click()

lblO1.Caption = ""


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



269

lblO2.Caption = ""

lblO3.Caption = ""

lblO4.Caption = ""

lblO5.Caption = ""lblDiem.Caption = ""

End Sub

B ,J c 6 : Khi ng,; i dùng click vào “chJm 4i2m” ta lKn l,- t so sánh n 5i dung c/ a ô tr +ngvà c$m tQ cho tr ,> c, n(u gi+ng nhau (4úng) tac5ng d Ln caption c Ja label * i< m vD i 1.

Private Sub lblChamDiem_Click()

lblDiem.Caption = "0"

I f lblO1.Caption = lblAnswer1.CaptionThen lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1





End Sub

Ví d$ 2.3: Thay hai label “ChJm 4i2m” và “Làm l8i” trên bMng button.

T,. ng t1 nh, trên ta xóa 2 label này , t "o 2 button m> i 4Lt tên lKn l,- t là btnChamDiem ,btnReset . NFi dung code bên trong không thay4=i so v> i tr ,; ng h- p trên. ChU khác là nútcó giao din 3D.

Private Sub btnReset_Click()

lblO1.Caption = ""

lblO2.Caption = ""

lblO3.Caption = ""

lblO4.Caption = ""


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



270

lblO5.Caption = ""

lblDiem.Caption = ""

End Sub

Private Sub btnChamDiem_Click()lblDiem.Caption = "0"






End Sub

OPTION BOX/CHECK BOXThu; c tính Mô t$ Value Giá tr H c/ a 4+i t,- ng, True n(u 4,- c check ng,- c l8i mang giá tr H False .GroupName Phân nhóm. NhDng 4+i t,- ng cùng GroupName s_ thuFc cùng 1 nhóm.

Ví d$ có 2 câu hSi nhi7u l1a ch&n nMm trên cùng 1 trang thì b+n l1a ch&n

a-b-c-d c/ a câu mFt s_ thuFc 1 nhóm, a-b-c-d c/ a câu 2 s_ thuFc 1 nhóm.Tên nhóm do ng,; i dùng t1 4Lt.

BCng 2.3: NhDng thuFc tính c. bCn c/ a Option Box/Check Box

Option Box/Check Box thông th,; ng 4,- c dùng42 cung cJ p cho ng,; i dùng nhDng l1ach&n. Option Box chU cho phép ng,; i dùng ch&n 1 trong s+ nhi7u l1a ch&n (th,; ng dùngtrong tr Pc nghi m nhi7u l1a ch&n). Check Box cho phép ng,; i dùng ch&n nhi7u l1a ch&n(dùng42 thu th? p thông tin ng,; i dùng nh, s: thích chng h8n). Ngoài nhDng thuFc tínhnh, Label/Button hai thành phKn này có mFt s+ thuFc tính quan tr &ng nh, trong bCng 2.3.

Ví d$ 2.4: SB d$ng Option Box42 t8o câu hSi nhi7u l1a ch&n (hình 2.3). K (t quC c/ a víd$ này là slide gGm 2 câu hSi 4 l1a ch&n, cho phép ng,; i dùng làm l8i và chJm 4i2m.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



271

Hình 2.3: Câu hSi nhi7u l1a ch&n v> i Option Box

Ý t2e ng: Vì câu hSi ch

U có 1 k

(t qu

C 4úng nên ta dùng Option Box

42 làm các l

1a ch

&n.

Vì Option Box chU cho phép ch&n 1 trong cùng nhóm, chính vì v?y ta tách Option Boxthành 2 nhóm (nhómcau1 và cau2 ).


B ,J c 1 : T8o nFi dung c+ 4Hnh gGm câu hSi và tiêu 47 slide bMng Powerpoint thôngth,; ng. T8o 8 Option Box lKn l,- t 4Lt tên làopt1A , opt1B , opt1C , opt1D (dùng cho 4 l1ach&n c/ a câu 1),opt2A , opt2B , opt2C , opt2D (dùng cho 4 l1a ch&n c/ a câu 2). Các nút“Ch9 m * i< m”, “ Làm l "i” t,. ng t1 nh, ví d 7 2.2 .

B ,J c 2 : Tách thành 2 nhóm bMng cách gán thuFc tínhGroupName=cau1 cho 4 l1a ch&nc/ a câu 1 vàGroupName=cau2 cho 4 l1a ch&n còn l8i.

B ,J c 3 : Khi ng,; i dùng mu+n làm l8i ta s_ gán giá tr H False cho các l1a ch&n và * a* i< m v% giá tr + r T ng .


opt1A.Value = False

opt1B.Value = Falseopt1C.Value = False

opt1D.Value = False

opt2A.Value = False

opt2B.Value = False


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



272

opt2C.Value = False

opt2D.Value = False


End Sub B ,J c 4 : Khi ng,; i dùng click vào “ChJm 4i2m” s_ * a * i< m v% 0 , n(u opt1B 4,- c ch&nta nâng4i2m lên 1, t,. ng t1 n(u opt2C 4,- c ch&n ta nâng4i2m lên 1.



If opt1B.Value = TrueThen lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

If opt2C.Value = TrueThen lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

End Sub

TEXT BOXTextBox I2T c sF dCng IA ng2i i dùng nh p dU li4u vào. TextBox KHÔNG có thu; ctính Caption nh2 các thành phVn trên. Thu; c tính quan tr?ng nhEt cJa Text Box làText . D2K i I ây là các thu; c tính hay dùng.Thu; c tính Mô t$ Text/Value NFi dung có trong Text Box.Text và Value th,; ng có giá tr H gi+ng nhau.

Tuy nhiên khi th1c hi n phép tính trên s+ ta th,; ng dùngvalue , khi th1chi n các phép trên chuai ta dùng thuFc tínhText .

MultiLine N(u True s_ cho phép ng,; i dùng nh? p trên nhi7u dòng.*2 xu+ng dòngtrong Text Box ta nhJn SHIFT + ENTER .

ScrollBars Hi2n thH thanh cuFn trong tr ,; ng h- p nFi dung trong Text Box quá dài

BCng 2.4: Các thuFc tính hay dùng c/ a Text Box

S1 ki n mLc 4Hnh c/ a Text Box làchange xCy ra khi ng,; i dung thay4=i nFi dung trongText Box.

Ví d$ 2.5: SB d$ng Text Box42 làm câu hSi d8ng 4i7n khuy(t. K (t quC c/ a ví d$ này làmFt slide trên4ó có 5 ô4i7n khuy(t. Ng,; i dùng s_ nh? p giá tr H thích h- p theo yêu c/ a47. Ch,. ng trình cho phép tính4i2m và làm l8i.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



273

Hình 2.4: Câu hSi 4i7n khuy(t dùng Text Box

H2K ng dRn chi ti>t:B ,J c 1 : So8n 47, t8o ra 5 Text Box lKn l,- t 4Lt tên là txt1, txt2, txt3, txt4, txt5 t,. ng 5ngv> i n@m vH trí cKn 4i7n. Có th2 thay4=i màu n7n ( BackColor ), Font chD cho phù h- p. CácLabel khác t,. ng t1 nh, các ví d$ trên.

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng ch&n “ Làm l "i” ta làm r ang các Text Box nh; thuFc tínhText .


txt1.Text = ""

txt2.Text = ""

txt3.Text = ""

txt4.Text = ""

txt5.Text = ""


End Sub

B ,J c 3 : So sánh các Text Box v> i k (t quC 42 cFng dGn 4i2m.




WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



274

If txt1.Text = "FALSE" Then lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

If txt2.Text = "FALSE" Then lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

If txt3.Text = "TRUE" Then lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

If txt4.Text = "TRUE" Then lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1If txt5.Text = "FALSE" Then lblDiem.Caption = lblDiem.Caption + 1

End Sub

Ví d$ 2.6: Xây d1ng mô phSng bMng Text Box. K (t quC c/ a ví d$ này là slide cho phépng,; i dùng th1c hi n thí nghim trên c=ng AND và ghi nh?n l8i k (t quC tQ 4ó rút ra nh?nxét v7 c=ng AND.

Hình 2.5: T8o mô phSng c=ng AND bMng Text Box

Ý t2e ng: C=ng AND có 24Ku vào và mFt 4Ku ra. f 4ây ta qui4Hnh 0 là False và 1 làTrue. Ta s_ vi(t ho8t 4Fng cho s1 ki n change: 2 Text Box4Ku vào.


B ,J c 1 : V_ hình, t8o 47 bMng các thành phKn thông th,; ng trong Powerpoint. T8o 8 TextBox lKn l,- t 4Lt tên làtxtIn1, txtIn2 (dùng cho 24Ku vào),txtOut (dùng cho4Ku ra – cóthuFc tính Locked=True 42 không cho ng,; i dùng nh? p giá tr H vào Text Box này),txt1,txt2, txt3, txt4 (dùng42 ng,; i dùng ghi nh?n l8i k (t quC), txtNhanXet (dùng42 ng,; idùng ghi nh?n xét).

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng thay4=i txtIn1 hoLc txtIn2 ta 47u thay 4=i giá tr H c/ a txtOut ,chính vì v?y ta s_ vi(t mFt th/ t$c riêng (ThiNghiem ) 42 tính giá tr H c/ a txtOut tQ hai giá


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



275

tr H nh? p vào trong txtIn1 và txtIn2. Sau4ó s_ g&i th/ t$c này trong s1 ki n change c/ atxtIn1 và txtIn2. CKn l, u ý r Mng cC txtIn1 và txtIn2 chU nh?n 2 giá tr H 0 hoLc 1, do4ó n(ung,; i dùng nh? p các giá tr H khác ta quy,> c nó là giá tr H 0.

Private Sub ThiNghiem()

'Bao dam rang chi co 2 gia tri 0 hoac 1 o cong nhap If txtIn1.Value <> 0And txtIn1.Value <> 1Then txtIn1.Value = 0

If txtIn2.Value <> 0And txtIn2.Value <> 1Then txtIn2.Value = 0

'Tao ket qua

If txtIn1.Value = txtIn2.ValueAnd txtIn1.Value = 1Then

txtOut.Value = 1

Else

txtOut.Value = 0

End If

End Sub

Private Sub txtIn1_Change()

ThiNghiem

End Sub

Private Sub txtIn2_Change()

ThiNghiem

End Sub

B ,J c 3 : Khi ng2i i dùng click “Làm lQi”



WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



276

txtOut.Text = ""

txtIn1.Text = ""

txtIn2.Text = ""

txt1.Text = ""txt2.Text = ""

txt3.Text = ""

txt4.Text = ""

txtNhanXet.Text = ""

End Sub

IMAGE

Image th,; ng 4,- c dùng42 ch5a hình. ThuFc tính c. bCn là Picture. Khi thay4=i thuFctính này s_ dTn 4(n thay4=i hình ch5a bên trong Image.

Thu; c tính Mô t$ Picture Hình ch5a bên trong Pictrue Box.PictureSizeMode Có 3 giá tr H t,. ng 5ng v> i giD nguyên kích

th,> c hình, dãn kích th,> c cho bMng v> i khunghình ( fmPictureSizeModeStretch- hay dùng), phóng to nFi dung bên trong.

BCng 2.5: Các thuFc tính c. bCn c/ a Image

S1 ki n c. bCn trên Image vTn là Click.*2 hi2n thH hình tQ bên ngoài ta dùng hàm LoadPicture v> i tham s+ là 4,; ng dTn 4(n hình. Khi load hình ta nên xét vH trí t,. ng 4+igiDa hình v> i file Powerpoint4ang trình chi(u. ActivePresentation.Path tr C v7 vH trí c/ afile Powerpoint4ang trình chi(u.

Ví d$ 2.7: H,> ng dTn sB d$ng LoadPicture. K (t quC c/ a ví d$ này là mFt công tPt 4i n.Khi ng,; i dùng click vào công tPc s_ chuy2n tr 8ng thái bMng cách4=i hình. GiC sB r Mng 2hình này4,- c 4Lt trong th, m$c media nMm ngang cJ p v> i file Powerpoint4ang thi(t k (.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



277


B ,J c 1 : T8o mFt 4+i t,- ng Image 4Lt tên imgCongTac , mFt 4+i t,- ng Label tênlblStatus . Gán thuFc tính caption c/ a lblStatus giá tr H là “On”.

B ,J c 2 : Vi(t s1 ki n click cho Image. N(u lblStatus.caption=”On” ta chuy2n tr 8ng tháiv7 Off và ng,- c l8i.

Private Sub imgCongTac_Click()

'Thay doi tr ang thai If lblStatus.Caption = "On" Then

lblStatus.Caption = "Off"

imgCongTac.Picture=LoadPicture(ActivePresentation.Path & "\media\off.jpg")

Else

lblStatus.Caption = "On"

imgCongTac.Picture= LoadPicture(ActivePresentation.Path & "\media\on.jpg")

End If

'Refr esh I mage

imgCongTac.Visible = False

imgCongTac.Visible = True

End Sub

MFt 4i2m cKn chú ý: 4ây là sau khi thay4=i hình, ta ph 3i Refresh là Image 42 hi2n thH 4úng bMng cách cho ImageYn 4i và hi2n thH l8i thông qua thuFc tínhVisible .


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



278

Ví d$ 2.8: SB d$ng Image t8o trò ch. i ghép hình. K (t quC c/ a c/ a ví d$ này là mFt slidetrên 4ó có 4 mCnh hình nguGn không theo th5 t1, 4 ô tr +ng 42 ng,; i dùng4,a hình phùh- p vào.

Hình 2.6: Trò ch. i x( p hình bMng Picture Box

Ý t2e ng: *2 chuy2n hình tQ Cnh nguGn sang vH trí thích h- p ta sB d$ng mFt Image t8mlàm trung gian. Image t8m này s_ có thuFc tính visible=false 42 ng,; i dùng không thJytrong khi trình chi(u.


B ,J c 1 : T8o 9 Image lKn l,- t 4Lt tên là imgS1 , imgS2 , imgS3 , imgS4 (dùng ch5a 4 hình

nguGn), imgD1 , imgD2 , imgD3 , imgD4 (làm khung42 ng,; i dùng x( p hình),imgTemp (dùng làm trung gian chuy2n hình tQ nguGn sang 4ích–thuFc tính visible=false ). CácImage này47u có thuFc tính PictureSizeMode = fmPictureSizeModeStretch .

B ,J c 2 : Dùng thuFc tính Picture: hF p tho8i Properties42 hi2n thH 4 hình mong mu+n.

B ,J c 3 : Khi ng,; i dùng click vào các hình nguGn s_ 4,a hình vàoimageTemp .

Private Sub imgS1_Click()

imgTemp.Picture = imgS1.Picture

End Sub




WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



279

End Sub


imgTemp.Picture = imgS3.PictureEnd Sub



End Sub

B ,J c 4 : Khi ng2i i dùng click vào các ô tr<ng sj chuyAn hình tk imageTemp vào ôtr<ng.

Private Sub imgD1_Click()

imgD1.Picture = imgTemp.Picture

'Refr esh D1

imgD1.Visible = FalseimgD1.Visible = True

End Sub



'Refr esh D2

imgD2.Visible = False

imgD2.Visible = True

End Sub


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



280



'Refr esh D3 imgD3.Visible = False


End Sub



'Refr esh D4



End Sub

B ,J c 5 : Khi ng2i i dùng click vào “Làm l ' i ” sj t$i lên hình rhng vào các ô tr<ng.


imgD1.Picture = LoadPicture("")




'Refr esh D1, D2, D3, D4




WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



281




imgD3.Visible = TrueimgD4.Visible = False


End Sub

SPIN BUTTON

Spin Button th,; ng 4,- c dùng42 thay 4=i giá tr H c/ a nhDng 4+i t,- ng khác theo giá tr H c/ a nó. Spin Button bao gGm 2 nút theo chi7u ngang hoLc d&c 42 ng,; i dùng th@ng hoLcgiCm giá tr H, khi ng,; i dùng click vào mai nút giá tr H s_ thay4=i tùy thuFc vào thuFc tínhSmallChange . Giá tr H c/ a Spin chU 4,- c nMm trong4o8n tQ thuFc tính Min 4(n Max .

Thu; c tính Mô t$ Value Giá tr H hi n th; i c/ a Spin.Min/Max Giá tr H nhS nhJt và l> n nhJt c/ a Spin.Orientation H,> ng c/ a Spin. D&c hoLc ngang.SmallChange *F chênh l nh mai lKn thay4=i giá tr H.

BCng 2.6: Các thuFc tính c. bCn c/ a Spin Button

S1 ki n mLc 4Hnh c/ a Spin làChange . Có ngh X a là s1 ki n xCy ra khi ng,; i dùng thay4=igiá tr H Spin thông qua các nút bJm.

Ví d$ 2.9: Dùng Spin k (t h- p v> i Image xây d1ng slide giúp h&c tQ v1ng ti(ng anh. K (tquC c/ a ví d$ này là slide trên4ó có nút4i7u khi2n t> i lui (Spin) cho phép ng,; i dùngxem hình và h&c tQ v1ng t,. ng 5ng.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



282

Ý t2e ng: Dùng 2 Image42 load hình và text (hình text) t,. ng 5ng. Dùng Spin42 4i7uh,> ng. Tùy vào giá tr H c/ a Spin mà load các hình t,. ng5ng.


B ,J c 1 : T8o 2 Image lKn l,- t 4Lt tên là imgHinh (dành cho hình minh h&a), imgText (dùng cho hình text minh h&a). Spin có tên là spn , có Min=1 , Max=5 (vì ta có 5 hìnhminh h&a), SmallChange=1 .

B ,J c 2 : Các t? p tin hình4,- c 4Lt tên có qui cách và4Lt trong th, m$c media nMm ngangcJ p v> i t? p tin Powerpoint bao gGm: Hinh1.jpg 4(n Hinh5.jpg , Text1.jpg 4(n Text5.jpg .Chú ý r Mng ta có th2 lJy vH trí c/ a t? p tin Powerpoint thông qua ActivePresentation.Path.

B ,J c 3 : Khi ng,; i dùng thay4=i giá tr H c/ a Spin ta load các hình t,. ng 5ng bMng cáchdùng phép n+i chuai & 42 t8o ra 4,; ng dTn thích h- p. GiC sB t? p tin Powerpoint4ang : = 4X a D:\Powerpoint, giá tr H c/ a Spin 4ang là 2, khi4ó chuai tr C v7 c/ a chúng ta là“D:\Powerpoint” & “\media\Hinh” & 2 & “,jpg” ta4,- c 4,; ng dTn“D:\Powerpoint\media\Hinh1.jpg”.

Private Sub spn_Change()


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



284

*2 sB d$ng các ActiveX này trên máy b8n phCi có Window Media (có sxn trong window – t+t nhJt là Window Media 10 tr : lên, Flash Player (tCi tQ trangwww.adobe.com), Excel2003 (n(u b8n dùng Office 2007 thì cRng nên cài thêm Excel 200342 có th2 sB d$ngSpreadSheet 11).

WINDOWS MEDIA PLAYER (WMP)

V> i ActiveX này ta có th2 m: tJt cC nhDng t? p tin audio hay video nào mà WindowsMedia Playe có th2 m: 4,- c. N(u thUnh thoCng b8n thJy có mFt s+ phim nén máy khácm: 4,- c nh, ng máy mình không m: 4,- c thì b8n có th2 dùng tQ khóaKLiteCode 42 tCinhDng code m> i v7 cài vào h th+ng.

*2 sB d$ng ActiveX này hãy click vào nút More Controls , sau 4ó tìm và ch&n m$cWindows Media Player và v_ lên Slide.

Thu; c tính Mô t$

url Chuai 4,; ng dTn 4(n t? p tin audio/videostretchToFit N(u có giá tr H True s_ kéo giãn phim cho khítv> i kích th,> c c/ a WMP

fullScreen True s_ cho phép xem phim toàn màn hình

BCng 3.1: Các thuFc tính c. bCn c/ a Windows Media Player

*2 4=i audio/video ta chU cKn gán thuFc tínhurl c/ a WMP bMng chuai chU vH trí c/ a t? p tinaudio/video m> i.

Ví d$ 3.1: Dùng WMP

42 t8o slide cho phép ng

,; i dùng xem phim sau. K

(t qu

C c

/a ví d

$

này là slide trên4ó cho phép ng,; i dùng xem hai4o8n phim và4i7n vào ch= tr +ng bMngnhDng tQ thích h- p. Sau4ó ng,; i dùng có th2 xem4i2m hoLc làm l8i.

Hình 3.1:* i7u khi2n Video bMng Windows Media Player


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM

http://www.adobe.com/

http://www.adobe.com/



285

Ý t2e ng: Dùng WMP cho ng,; i dùng xem phim, dùng 3 Text Box42 ng,; i dùng nh? pdD li u vào.


B ,J c 1 : T8o 1 4+i t,- ng WMP4Lt tên là wmp. T8o 3 Text Box lKn l,- t là txt1, txt2, txt3

42 ng,; i dùng nh? p 4áp án, 2 nhãn lblvideo1, lblvideo2 (dùng42 ch&n video mu+n xem),2 nhãn lblReset và lblChamDiem t,. ng t1 nh, các ví d$ trên.

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng ch&n video42 xem ta thay4=i thuFc tínhurl c/ a wmp

Private Sub lblVideo1_Click()

wmp.URL = ActivePresentation.Path & "\media\video1.wmv"

End Sub

Private Sub lblVideo2_Click()

wmp.URL = ActivePresentation.Path & "\media\video2.wmv"

End Sub

B ,J c 3 : Khi ng2i i dùng click “Làm lQi” ta làm rhng các Text Box

Private Sub lblReset_Click()txt1.Text = ""

txt2.Text = ""

txt3.Text = ""

End Sub

B ,J c 4 : Khi ng2i i dùng click “ChEm I iAm”.


Dim diemas Integer

diem = 0

If txt1.Text = "6" Then diem = diem + 1


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



286

If txt2.Text = "secretary" Then diem = diem + 1

If txt3.Text = "hard" Then diem = diem + 1

MsgBox "Mark: " & diem & "/3"

End Sub Có 14i2m m> i trong ví d$ này là ta khai báo bi(n diem ki2u Integer bMng tQ khóaDim vàsB d$ng hàm MsgBox42 thông báo k (t quC.

SHOCKWAVE FLASH (SWF)

ActiveX này4óng vai trò nh, mFt Flash Player nMm trên slide trình chi(u. Chính vì v?y tacó load các t? p tin swf thông qua thuFc tính Movie . ActiveX này còn cung cJ p mFt s+ ph,. ng th5c 42 4i7u h,> ng t? p tin swf nh, Stop , Play , Back , Forward …vv.

*2 sB d$ng ActiveX này hãy click vào nút More Controls , sau 4ó tìm và ch&n m$cShockwave Flash Object và v_ lên Slide.

Thu; c tính Mô t$ Movie Chuai 4,; ng dTn 4(n t? p tin swfPlaying N(u True s_ play t? p tin swf ng,- c l8i thì dQng

BCng 3.2: Các thuFc tính c/ a Shockwave Flash

Ví d$ 3.2: T8o slide cho phép ng,; i dùng ch&n xem 2 t? p tin swf lKn l,- t là Add2Vectors.swf và Add3Vectors.swf 4,- c l, u trong th, m$c media ngang cJ p v> i t? p tinPowerpoint. T8o các nút cho phép ng,; i dùng4i7u h,> ng (stop, play, back, next, reset).


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



287


B ,J c 1 : T8o mFt SWF4Lt tên là swf, 7 Label4Lt tên lKn l,- t là lblStop , lblPlay , lblBack ,lblNext (dùng42 4i7u h,> ng t? p tin swf),lblswf1 , lblswf2 , lblReset (dùng42 load các t? ptin swf t,. ng5ng).

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng mu+n load t? p tin flash t,. ng5ng

Private Sub lblswf1_Click()

swf.Movie = ActivePresentation.Path & "\media\Add2Vectors.swf"

End Sub

Private Sub lblswf2_Click()

swf.Movie = ActivePresentation.Path & "\media\Add3Vectors.swf"


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



288

End Sub


swf.Movie = "No Movie"End Sub

B ,J c 3 : Khi ng2i i dùng mu<n I iOu h2K ng

Private Sub labBack_Click()

swf.back

End Sub

Private Sub lblNext_Click()

swf.Forward

End Sub

Private Sub lblPlay_Click()

swf.Playing = True

End Sub

Private Sub lblStop_Click()

swf.Playing = False

End Sub

SPREADSHEET 11 (SPS)

ActiveX này4óng vai trò nh, mFt mFt t? p in Excel, do4ó th,; ng dùng nh, mFt n. i 42 l, u tr D dD li u. Ta có th2 dN dàng truy xuJt hoLc thay4=i nFi dung mFt ô bJt k ] trongSPS thông qua thuFc tính Cells . Thông th,; ng khi thi(t k ( 5ng d$ng, ta th,; ng l, u dD li u : 4ây ch ng h8n nh, dD li u do ng,; i dùng nh? p vào, nFi dung các câu hSi và 4ápán.

*2 sB d$ng ActiveX này hãy click vào nút More Controls , sau 4ó tìm và ch&n m$c Microsoft Office Spreadsheet 11.0 Object và v_ lên Slide.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



289

Thu; c tính Mô t$ Cells(row,col) ThuFc tính này không thJy 4,- c trên hF p tho8i

Properties. ThuFc tính này cho phép truy xuJthoLc thay4=i nFi dung mFt ô trong SPS. MFt ô4,- c 48i di n b: i 2 giá tr H dòng & cFt. Ví d$ mu+n truy xuJt 4(n ô : dòng 1, cFt 1 ta dùngCells(1,1).

BCng 3.3: ThuFc tính c. bCn c/ a SpreadSheet

Có th2 so8n thCo nFi dung tr 1c ti( p vào SPS bMng cách click ph 3i vào SPS , ch&n Microsoft Office Spreadsheet 11.0 Object , ch&n Edit . SPS ha tr - nh? p font Unicode.

Khi làm vic trên SpreadSheet ta th,; ng sB d$ng4(n cJu trúc lL p For có mTu nh, sau:

For i = 1To 10Step 2

MsgBox i

Next

*o8n code trên cho bi(n i ch8y tQ 1 4(n 10 v> i b,> c nhCy (step) là 2, trong mai lKn lL pxuJt hi n thông báo cho bi(t giá tr H c/ a i.

Ví d$ 3.3: SB d$ng SPS42 t8o mTu tr Pc nghi m 4 l1a ch&n có phCn hGi. K (t quC c/ a ví d$ này là 1 slide trên4ó cho phép ng,; i dùng di chuy2n qua l8i giDa các câu hSi. f mai câuhSi, khi ng,; i dùng click vào mFt l1a ch&n ch,. ng trình s_ cung cJ p thông tin phCn hGi.( B5 câu h Wi sB d 7ng trong ví d 7 này * 6 c trích t U bài gi 3ng * iGn t B môn Tâm lý h . c *"ic ! ng c Ja tr Z ng E"i h . c S ph"m K [ thu - t Tp. H L Chí Minh )


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



291

Hình 3.4: MTu nh? p câu hSi 4 l1a ch&n vào Spreadsheet

B ,J c 2 : Th1c hi n chèn:

3 Label lKn l,- t là lblCau (dùng42 hi2n thH th5 t1 c/ a câu hi n hành),lblQues (dùng42 hi2n thH câu hSi), lblFB (dùng42 hi2n thH phCn hGi).

4 OptionBox lKn l,- t là Opt1 , Opt2 , Opt3 , Opt4 (42 hi2n thH các l1a ch&n).

1 Spin Button4Lt tên là spn dùng42 4=i câu. ThuFc tínhvalue c/ a Spin l, u s+ th5 t1 câu

hi n hành. Có các thuFc tính Min=1 , Max=S K câu h Wi có trong Spreadsheet .1 Button4Lt tênbtnReset 42 4,a v7 câu4Ku tiên.

B ,J c 3 : Khi ng,; i dùng thay4=i giá tr H c/ a spn ta th1c hi n load nFi dung t,. ng 5ng.CKn chú ý r Mng mai câu chi(m 5 dòng trong sps. Câu 1 có dòng cu+i là 5, câu 2 có dòngcu+i là 10,…, câu n có dòng cu+i cùng là (nx5). Có 4,- c dòng cu+i cùng ta cRng tìm4,- c nhDng dòng li7n trên bMng cách tr Q cho 1, cho 2, cho 3 và cho 4. Vì th5 t1 câu hi nhành chính là giá tr H c/ a Spin nên ta có công th5c tính nh, sau:

Câu h Wi hiGn hành = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng (spn.value x 5 – 4), c 5t 1

LM a ch . n A = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 3), c 5t 1

Ph 3n hLi A = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 3), c 5t 2

LM a ch . n B = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 2), c 5t 1

Ph 3n hLi B = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 2), c 5t 2


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



292

LM a ch . n C = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 1), c 5t 1

Ph 3n hLi C = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5 – 1), c 5t 2

LM a ch . n D = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5), c 5t 1

Ph 3n hLi D = Giá tr + cJa ô n N m ] dòng ( spn.value x 5), c 5t 2 Mai khi ng,; i dùng4=i câu hSi, ngoài vic load nFi dung m> i ta còn bS ch&n cho cácOption Box (gánvalue =false ), làm r ang phCn hGi và thay4=i con s+ hi2n thH trên lblCau .

Private Sub spn_Change()

lblCau.Caption = spn.Value

Opt1.Value = False

Opt2.Value = False

Opt3.Value = False

Opt4.Value = False

lblFB.Caption = ""

lblQues.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 4, 1)

Opt1.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 3, 1)Opt2.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 2, 1)

Opt3.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 1, 1)

Opt4.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5, 1)

End Sub

B ,J c 4 : Khi ng2i i dùng click m; t trong các lP a ch?n sj hiAn th6 ph$n hl i t2i ng M ng

Private Sub Opt1_Click()

lblFB.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 3, 2)

End Sub


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



293


lblFB.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 2, 2)

End Sub

Private Sub Opt3_Click()lblFB.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5 - 1, 2)

End Sub


lblFB.Caption = sps.Cells(spn.Value * 5, 2)

End Sub

B ,J c 5 : Khi ng2i i dùng nhEn “Làm lQi” ta chuyAn vO câu 1, b0 ch?n cho các OptionBox, và làm rhng ph$n hl i.

Private Sub btnReset_Click()

Opt1.Value = False

Opt2.Value = False

Opt3.Value = FalseOpt4.Value = False

lblFB.Caption = ""

spn.Value = 1

End Sub

5.1.4. Thi i gian trong VBA

MCc tiêuSau bài này b8n có th2:

• Trình bày4,- c nguyên tPc quCn lý th; i gian bMng VBA.• V?n d$ng t8o 4Gng hG, thi(t l? p th; i gian cho bài h&c.

GiK i thi4u Trong quá trình thi(t k ( bài h&c, bài ki2m tra bMng Powerpoint,4ôi khi mu+ngi> i h8n th; i gian th1c hi n cho mFt ho8t 4Fng nào4ó, lúc này ta phCi t1 xây d1ng cho


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



294

mình mFt 4Gng hG th; i gian42 làm 4i7u này. MLc 4Hnh, VBA không cung cJ p 4+i t,- ngnào 42 quCn lý th; i gian. Trong Visual Basic có4+i t,- ng Timer t1 4Fng th1c hi n saumFt khoCng th; i gian (interval ), nh, ng trong VBA thì không.

Trong khi ng,; i dùng4ang th1c hi n nhDng ho8t 4Fng khác,4Gng hG vTn phCi ch8y. Vìv?y ý t,: ng : 4ây là, ta s_ kích ho8t 4Gng hG mai giây 1 lKn, trong th; i gian mai giây4óta tr C quy7n quCn lý v7 cho h th+ng bMng l nh DoEvents .Nguyên tgc qu$n lý thi i gian bmng VBA *2 xây d1ng 4,- c bài trình chi(u có tính4(ny(u t+ th; i gian dùng VBA cKn tuân theo các nguyên tPc sau:

• PhCi xác 4Hnh 4i2m dQng: ví d$ 4Gng hG (th; i gian làm bài) s_ dQng sau 60 phút,10 phút, 60 giây..vv

• Vi(t s1 ki n 42 bPt 4Ku tính th; i gian: ví d$ phCi có nút bPt 4Ku.• Vi(t s1 ki n 42 k (t thúc vi c tính th; i gian tr ,> c khoCng th; i gian quy4Hnh: ví d$

ng,; i h&c mu+n k (t thúc tr ,> c khi h(t gi; làm bài.

•

Ch&n s1 ki n hoLc khoCng th; i gian42 c? p nh?t l8i 4Gng hG: ví d$ c5 sau 1 giây s_ c? p nh?t l8i 4Gng hG.• Không bJm nút ESC42 thoát khSi slide khi4Gng hG 4ang ch8y mà phCi g&i s1 ki n

k (t thúc tr ,> c khi bJm nút ESC.

Xây dP ng Il ng hl

Ta có l nh DoEvents s_ tr C quy7n ki2m soát v7 cho h th+ng. Khi ta g&i câu l nh này thìh th+ng có quy7n sB d$ng CPU cho bJt k ] ti(n trình nào khác. Ví d$ khi ta th1c hi n mFtvòng lL p tQ 1 4(n 1 tU s_ mJt 1 mFt khoCng th; i gian. Trong khoCng th; i gian4ó hKu nh, ta không còn làm4,- c vi c gì khác nDa, vì h th+ng 4ang th1c hi n vòng lL p. Tuy nhiênn(u trong mai vòng lL p ta g&i DoEvents thì c5 mai vòng lL p h th+ng có mFt khoCn th; igian42 th1c hi n công vic khác chính vì v?y ta không có cCm giác vòng lL p 4ang ch8y.

Chính4Lc 4i2m này ta có th2 sB d$ng DoEvents42 ng,; i dùng có th2 làm nhDng ho8t4Fng khác trong khi4Gng hG vTn 4ang ch8y.

*o8n code chung42 t8o 4Gng hG trong VBA

Dim PauseTime, Start, Finish

'Gán thoi gian cho la 1 giay PauseTime = 1

'Lay thoi diem hien tai

Start = Timer

'Tao vong lap trong khi chua het thoi gian cho


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



295

Do While Timer < Start + PauseTime

' Chuyen quyen quan l y cho he thong trong khi lap

DoEvents

Loop Bi(n nh?n khoCng th; i gian ch; tính theo giây, bi(n lJy th; i gian hi n t8i bMng hàmTimer, Ta th1c hi n vòng lL p trong cho4(n khi h(t th; i gian ch; . Trong mai lKn lL p ta tr C quy7n ki2m soát cho h th+ng 42 th1c hi n các tác v$ khác.

Ví d$ 4.1: GiC sB th; i gian làm mai câu : ví d$ 3.3 là 30 giây, vi(t thêm ch5c n@ng hi2nthH 4Gng hG, 4(m lùi th; i gian42 ng,; i dùng có th2 canh th; i gian làm bài c/ a mình.

Ý t2e ng: Khi ng,; i dùng click “BPt 4Ku” ta th1c hi n vi c gán cho Text Box4(m ng,- c bMng th; i gian làm bài (300). Mai khi Text Box này thay4=i ta l8i cho ch; khoCng 1 giâysau4ó tr Q giá tr H c/ a Text Box này4i 1 cho4(n khi giá tr H c/ a nó v7 0, 4Gng th; i c? p nh?tl8i Label hi2n thH 4Gng hG. Trong khi ch; ta chuy2n quy7n quCn lý v7 cho h th+ng.



WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



296

B ,J c 1 : SB d$ng l8i k (t quC : ví d$ 3.3. T8o thêm Text BoxtxtSecond 42 hi2n thH s+ giây4(m ng,- c, LabellblClock 42 hi2n thH 4Gng hG. Thêm ButtoncmdKetThuc làm nút k (tthúc.

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng bJm “BPt 4Ku” (t,. ng4,. ng v> i nút làm l8i cR) ta th1c hi n gánth; i gian làm bài là 30*10 (30 giây mai câu, ta có 10 câu).*Gng th; i bS ch&n các Option box nh, : ví d$ 3.3Private Sub btnReset_Click()

Opt1.Value = False

Opt2.Value = False

Opt3.Value = False

Opt4.Value = False

spn.Value = 1

lblFB.Caption = ""

txtSecond.Value = 30 * 10

End Sub

B ,J c 3 : Mai khi txtSecond thay4=i ta ch; 1 giây, sau4ó c? p nh?t l8i 4Gng hG và tr Q b> tgiá tr H c/ a TextBox4i 1. Trong th; i gian ch; nh> tr C quy7n quCn lý cho h th+ng. L, u ý42 lJy th; i gian hi n t8i ta dùng hàm Now k (t h- p v> i hàm Format v> i chuai 4Hnh d8ng làtttttt .

Private Sub txtSecond_Change()

If txtSecond.Value > 0Then


' Gán thoi gian cho la 1 giay

PauseTime = 1

' Lay thoi diem hien tai

Start = Timer

' Tao vong lap trong khi chua het thoi gian cho


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



297


' Chuyen quyen quan ly cho he thong trong khi lap

DoEvents

Loop If txtSecond.Value > 0Then

lblClock.Caption = Format(Now, "tttttt")

txtSecond.Value = txtSecond.Value - 1

End If

End If

End Sub

Nh, v?y mai khi Text Box thay4=i nó l8i g&i s1 ki n c/ a chính nó cho4(n khi giá tr H v7 4(n 0.* i2m dQng c/ a ta : 4ây là khiText Box v % 0 . * i2m bPt 4Ku là khi ng,; i dùng bJmvào “BPt 4Ku”.

B ,J c 4 : Khi ng,; i dùng không mu+n làm nDa có th2 click nút k (t thúc.

Private Sub cmdKetThuc_Click()

txtSecond.Value = 0

End Sub

5.1.5. SLI DE & SH APEMCc tiêu

Sau bài này b8n có th2:

•

*Lt tên cho slide & shape.

• Truy xuJt 4,- c 4(n slide & shape.• Vi(t Macro cho shape.

GiK i thi4u

Thành phKn c. bCn trên mFt bài trình chi(u là Slide. Trên Slide chúng ta th,; ng chènTextBox, hìnhCnh, shape.f 4ây ta g&i chung các4+i t,- ng này là Shape.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



298

Slide & Shape cRng có tên duy nhJt 42 chúng ta có th2 truy xuJt 4(n. Tuy nhiênPowerpoint không cung cJ p mFt ch5c n@ng nào42 chúng ta có th2 xem tên hoLc gán têncho Slide/Shape. Chúng ta có th2 4=i tên cho Shape/Slide bMng code, tuy nhiên n(u chúngta th,; ng xuyên làm vic trên Shape thì4i7u này rõ rang không thu?n ti n, chính vì v?ytôi 4ã t8o ra 1 Plugin sB d$ng cho PowerPoint 2007 giúp b8n th1c hi n 4i7u này. Có th2 truy c? p http://vn.myblog.yahoo.com/onceclick 42 download Plugin này.

Sau khi cài4Lt PowerPoint 2007 s_ có thêm tab VBA Support trên Ribbon. Trên này cuncJ p các ch5c n@ng nh, l 9 y tên slide/shape * a vào clipboard , *Rt tên cho slide/shape , l 9 y* Z ng d Q n truy xu 9 t *( n slide/shape , m5t sK * o"n code * i% u h D ng trên slide .

Hình 5.1: Giao din c/ a VBA Support

N(u sB d$ng công c$ này chúng ta không cKn phCi 4&c phKn 4=i tên cho Slide/Shape nDa. N(u b8n vTn 4ang sài Powerpoint 2003 có th2 4=i tên cho Slide/Shape nh, sau.

@?c/If i tên Shape/Slide

B ,J c 1 : Ch&n Slide hoLc Shape mu+n 4=i tên.

B ,J c 2 : BJm ALT+F11 42 m: cBa s= Visual Basic. Sau4ó bJm Ctrl + G hoLc ch&nMenu View/Immediate Window 42 m: ng@n Immediate . Ng@n này cho phép ng,; idùng gõ và ch8y code thB nghi m. Ta s_ sB d$ng ng@n này 42 4&c hoLc 4=i tên


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM

http://vn.myblog.yahoo.com/onceclick

http://vn.myblog.yahoo.com/onceclick



299

Slide/Shape. Mai l nh trong ng@n này nMm trên 1 dòng, khinh9 n Enter s ^ th M c hi Gn l Gnh* ó. Ví d$ gõ vào msgbox "Hello" sau khi Enter s_ xuJt hi n thông báo v> i chuai “Hello”.

B ,J c 3 : Gõ vào mFt trong các lnh sau42 th1c hi n nhi m v$ t,. ng 5ng.

Nhi4m vC Code *&c tên Slide debug.print ActiveWindow.View.Slide.Name *=i tên Slide ActiveWindow.View.Slide.Name = "Hello"*&c tên Shape debug.print ActiveWindow.Selection.ShapeRange.Name *=i tên Shape ActiveWindow.Selection.ShapeRange.Name = "TenShape"

BCng 5.1:*&c/4=i tên Slide/Shape

Truy xuEt I>n Slide/Shape

GiC sB mFt Shape có tên là “Title 1” và nMm trên Slide tên “Hello” ta s_ truy xuJt 4(nSlide/Shape thông qua4o8n code sau:

LoQi Code Slide ActivePresentation.Slides("Hello") Shape ActivePresentation.Sli des(" H ell o" ).Shapes(" Ti tle 1" )

BCng 5.2: Truy xuJt 4(n Slide/ShapeMu+n thay4=i hay g&i các thuFc tính/ph,. ng th5c c/ a Slide/Shape chU cKn truy xJt 4(nSlide/Shape sau4ó thêm dJu chJm VBA s_ hi n hF p tho8i cho b8n ch&n.

Ví d$ 5.1: Xem t&a 4F bên trái c/ a Shape:

debug.print ActivePresentation.Slides("Hello").Shapes("Title 1").Left

Ví d$ 5.2: Quay Shape 454F:

ActivePresentation.Slides("Hello").Shapes("Title 1").IncrementRotation 45

Ví d$ 5.3: L?t shape theo chi7u d&c

ActivePresentation.Slides("Hello").Shapes("Title 1").Flip msoFlipVertical


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



300

Vi>t Macro cho Shape

Macro th?t ra là mFt 4o8n code nhMm th1c hi n công vic nào 4ó. *2 t8o Macro choShape ta th1c hi n nh, sau:

B ,J c 1 : NhJn ATL + F11 42 m: cBa s= Visual Basic, TQ Menu Insert , ch&n Insert

Module . Module mLc 4Hnh 4,- c t8o ra là module1, có th2 t8o bao nhiêu module tùy ý tuynhiên th,; ng chU cKn vi(t trên 1 module là4/. Code vi(t trên Module có th2 4,- c g&i tQ bJt k ] 4âu, trên bJt k ] slide nào.

B ,J c 2 : TQ Menu Insert ch&n Procedure , 4Lt tên cho th/ t$c và nhJn OK 42 chèn mFt th/ t$c m> i. Th/ t$c này4,- c g&i là Macro. Sau4ó vi(t code cho macro.

B ,J c 3 : Quay v7 cBa s= thi(t k (:

EK i vD i PowerPoint 2003 : Click ph 3i vào Shape mu+n gán Macro, ch&n Action Settings ,

ch&n Run Macro và ch.

n tên Macro cKn th1c hi n. EK i vD i PowerPoint 2007 : Ch&n Shape cKn gán Macro, click vào nút Action trong ng@n Insert , ch&n Run Macro và ch. n tên Macro cKn th1c hi n.

@iOu h2K ng Slide Thông th2i ng n>u chn mu<n di chuyAn giU a các Slide, ta chn cVnchèn Shape sau I ó me h; p thoQi Action Settings nh2 e phVn trên, trongphVn H yperl ink To ch?n Slide mu<n chuyAn tK i khi click vào Shape.

Tuy nhiên4ôi chúng ta mu+n tùy thuFc vào 4i7u ki n nào 4ó mà s_ chuy2n 4(n Slidethích h- p (ng,; i dùng tr C l; i 4úng/sai), hoLc th1c hi n công vic nào4ó tr ,> c khi chuy2nt> i Slide khác (cFng dGn 4i2m, kh: i t8o giá tr H…) khi4ó chúng ta phCi vi(t Macro42 chuy2n Slide. D,> i 4ây là mFt s+ mã l nh 42 chuy2n Slide.

Di chuyAn Code Chuy2n 4(n slide th5 i ActivePresentation.SlideShowWindow.View.GotoSlide(i) Slide4Ku tiên ActivePresentation.SlideShowWindow.View.First Slide cu+i ActivePresentation.SlideShowWindow.View.Last Slide li7n tr ,> c ActivePresentation.SlideShowWindow.View.Previous Slide li7n sau ActivePresentation.SlideShowWindow.View.Next K (t thúc trình chi(u ActivePresentation.SlideShowWindow.View.Exit

BCng 5.3:* i7u h,> ng Slide

Thay If i n; i dung Text bên trong Shape

CJu trúc chung:

.TextFrame.TextRange.Text ="Hello"


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



301

Ví d$ 5.4: Thay4=i giá tr H cho Shape “hoten” trên slide “user” giá tr H bMng “Nguyen VanA”

ActivePresentation.Slides("user").Shapes("hoten").TextFrame.TextRange.Text ="NguVan A"

Các M ng dCng thP c tion cJa shapeVí d$ 5.5: Xây d1ng 4Gng hG bMng Shape. K (t quC c/ a ví d$ này là mFt 4Gng hG Analog,cho phép ng,; i dùng ch8y hoLc dQng.

Hình 5.2:*Gng hG bMng Shape

Ý t2e ng: *+i t,- ng Shape có thuFc tính Rotation , thuFc tính này mang giá tr H tQ (0-360),cho phép Shape quay xung quanh4i2m giDa c/ a Shape. Nh; 4Lc 4i2m này ta dùng42 th1c hi n bài t? p này.


B ,J c 1 : V_ 1 hình tròn làm khung4Gng hG.

B ,J c 2 : T8o kim4Gng hG. Vì Shape chU quay quanh tâm c/ a nó nh, ng kim4Gng hG l8ikhông quay quanh tâm. Chính vì v?y ý t,: ng 4. n giCn nhJt là group kim4Gng hG v> i mFthình tròn có kích th,> c bMng hình tròn: b,> c 1. CKn chú ý bS 4,; ng vi7n và cho hình


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



302

tròn này trong su+t tr ,> c khi group. LKn l,- t t8o ra kim gi; , kim phút và kim giây. (Chú ýnên làm kim45ng th ng xem nh, 4ang : 0 4F).

B ,J c 3 : LKn l,- t 4Lt tên cho các group là KimGio , KimPhut , KimGiay . *Lt tên cho Slidelà clock . T8o Button4Lt tên làbtnStart 42 b?t/tPt 4Gng hG.

B ,J c 4 : CKn l, u ý 1 phút t,. ng 4,. ng v> i 6 4F, 1 giây t,. ng 4,. ng v> i 6 4F, 1 gi; t,. ng 5ng v> i 30 4F (vì v?y phCi sB d$ng hàm làm tròn). Chính vì v?y n(u có4,- c giâyhi n t8i ta cho KimGiay quanh 1 góc (SoGiay*6), t,. ng t1 cho kim phút, riêng kim gi; ngoài vi c quay 1 góc (gii *30) còn phCi cFng thêm mFt góc do phút t8o ra (SoPhut/2) (vì1 gi; t,. ng 4,. ng 304F, cRng có ngh X a 60 phút t,. ng 4,. ng 304F vì v?y m> i có k (tquC là SoPhut/2 ).

B ,J c 5 : Khi ng,; i dùng b?t 4Gng hG, c5 mai giây ta c? p nh?t l8i góc quay c/ a các kim.f 4ây có sB d$ng vòng lL p d8ng While <4i7u ki n> {các lnh} Wend. Có ngh X a là trong khi<4i7u ki n>4úng s_ th1c hi n các l nh.

Vì vi c c? p nh?t gi; bao gGm nhi7u l nh trong 4ó nên ta vi(t riêng mFt th/ t$cCapNhatGio42 c? p nh?t l8i góc c/ a các kim4Gng hG.

Sub CapNhatGio()

Dim gio, phut, giay As Integer

gio = Hour(Now) Mod 12

phut = Minute(Now)

giay = Second(Now)

' 1 giay tuong duong voi 6 do

ActivePresentation.Slides("user").Shapes("KimGiay").Rotation = giay * 6

' 1 phut tuong duong voi 6 do

ActivePresentation.Slides("user").Shapes("KimPhut").Rotation= phut * 6

' 1h tuong duong voi 30 do

ActivePresentation.Slides("user").Shapes("KimGio").Rotation=gio*30+Round(phut/2)

End Sub


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



303

Private Sub btnStart_Click()

If (btnStart.Caption = "Run Clock") Then

btnStart.Caption = "Stop Clock"Else

btnStart.Caption = "Run Clock"

End If

While (btnStart.Caption = "Stop Clock")

CapNhatGio


' Gán thoi gian cho la 1 giay

PauseTime = 1

' Lay thoi diem hien tai

Start = Timer

' Tao vong lap trong khi chua het thoi gian cho


' Chuyen quyen quan ly cho he thong trong khi lap

DoEvents

Loop

Wend

End Sub

Ví d$ 5.6: Xây d1ng Slide thu th? p ý ki(n bMng Shape. K (t quC c/ a ví d$ này là slide cho phép ng,; i dùng nh? p ý ki(n vào Text Box, khi bJm nút Add s_ thêm nFi dung vào Shape: trên. BJm Reset s_ thu th? p ý ki(n tQ 4Ku.


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM



304

Hình 5.3: Slide thu th? p ý ki(n

Ý t2e ng: Dùng thuFc tính .TextFrame.TextRange.Text c/ a Shape.


B ,J c 1 : Chèn mFt Text Shape có d8ng nh, hình 5.34Lt tên là YKien, Slide có tên làThuThap , 2 button và 1 text box lKn l,- t có tên làbtnAdd , btnReset và txtAdd .

B ,J c 2 : Khi ng,; i dùng bJm nút Add ta4,a nFi dung tQ txtAdd lên YKien bMng cách n+i

chuai (&)4Gng th; i làm r ang txtAdd, khi ng,; i dung bJm Reset ta làm r ang cC txtAdd vàYKien.* i2m l, u ý : 4ây là ký t1 xu+ng dòngchr$(13) . f 4ây có sB d$ng cJu trúcWith..End With , cJu trúc này cho phép phKn code bên trong không cKn vi(t l8i 4+i t,- ng : trên mà chU cKn dùng dJu “.” 42 g&i thuFc tính c/ a 4+i t,- ng 4ó.

Private Sub btnAdd_Click()

With ActivePresentation.Slides("ThuThap").Shapes("YKien")


WW

W D YKEMQ

UYNHON U

COZ COM

phương pháp dạy học hóa học ở trường thpt tác giả: ths. phạm văn tiến ...

Documents