1. Personazhet e Shekspirit Personazhet e Shekspirit ose me sakte Heronjte e tij domosdoshmrisht paraqiten brenda kontekstit historik, social, politik dhe t imagjinuar. Heronj t njohur q vijn n situata t veanta. Shekspiri njohu mir audiencn t cils i drejtohej me karakteret e tij t muar. Ai solli situata aktuale t asaj kohe, duke i sprovuar vlerat sociale n t gjitha kontekstet, q n prgjithsi n teatrin Elizabethian ishin t mirpritura pr audiencn e kohs. Personazhet kryesore i pajiste me epitete t heronjve t mdhenj ,t cilt tundoheshin nga fati, fatkeqsia, vendimmarrja e gabuar, si dhe paaftsia pr t shmangur veprimet e tyre t cilat gjithashtu ishin t ndrlidhura me kontekstin social. Situata t atilla ku personazhet paraqitn t motivuar, t udhhequr nga ndjenjat dhe q veprojn nn ndikimin e forte te ndjenjave, i bjn ata t duken her si heronj t pa zvendsuar, her injorant q nuk arrijn t kapin situatn n duart e tyre, si e kemi Hamletin, hezitimin e tij dhe dilemn e pashpres ndaj obligimit t madh dhe t tej muar ndaj shoqrise n t ciln ai jeton, si imazh i prvetsishm dhe i nevojshm. Kjo e bn edhe m t ndjeshm komunikimin me audiencn q si duket pr ta, paraqitjet e tilla skenike flasin vet, nj imazh t paqndrueshm, nj situat e brisht, plot aktivizm, eufori dhe ndjenja. Ku ngjyrimi artistik dhe ai prshkrues i japin edhe m shum kohezion veprimit t tejskajshm n aktivitetin letrar t tij, aktivitet i cili bhet edhe m i qartsuar n sken kur Shekspiri vjen n teatrin Elizabethian me heronjt tragjik. Heronjt tragjik n tragjedit e Shekspirit jan heronjt q kan fam dhe pozit t mir sociale. Nuk jan thjesht heronj t rastit, q papritmas ballafaqohen me fatin e tyre. Ata jan heronj t przgjedhur nga Shekspiri pr ti sfiduar me konflikte t ndryshme si jan: ambicia pr pushtet, urrejtja, tradhetia, xhelozia dhe vet fati i tyre. Hamleti si princ i Danimarks sfidohet nga dilema e madhe Hamletiane, e cila e ve n sprov veprimin e tij, pa t cilin e tr skena do t ishte e paprfunduar. Karakteri i Hamletit, jo vetm q sht nj figur e tejskajshme, gjithprfshirse, plot ngjyrime artistike, por ai me gjenialitetin q shpreh, fuqin poetike, rrfimin e ngjarjeve dhe elokuencn, e prmbushin aspektin kontekstual t prshkrimit q Shekspiri ka aloduar n katr tragjedit e tij t famshme Hamletin, Makbetin Othellon dhe Mbretin Lir. Avantazhi kryesor n kto katr tragjedi sht doza e rritur e subjektivitetit q prdort tek personazhet apo heronjt pr te tejkaluar sfidat individuale dhe ato rituale n kryerjen e veprimeve q dalin t prcaktuara nga konteksti social dhe rendi shoqror. Kemi Hamletin, i cili tejkalon t gjitha sfidat pr te ardhur deri tek momenti i muar, hakmarrja. Zonja Makbeth harron do gj q sht e shenjt pr

2. t n fillim, pr t imentuar ndjenjat e saja ambicioze. Othello nga injoranca e tij zhytet n thellsi t veprimeve duke mos i kontrolluar ato. Ndrsa Mbreti Lir, pson nga vendimet e tij t marr si rezultat i mos barazis atrore gjat sundimit t tij. Rrjedha e konflikteve n tragjedit e Shekspirit sht shkak pasoj. Gjithka fillon nga nj ide, mendim q ndodht i ngulitur thell n mendjen e heronjve t tij. M pas ajo shfaqet aty-pr-aty dhe si rrjedhoj krijohet nj ngjarje, e cila krkon gjith vmendjen e karaktereve tjer duke u instaluar si pasion tek shumica. Dhe pr t zgjidhur kt ngjarje, Shekspiri modifikon qllimin e tij me pasionet e astit dhe krijon konfliktin q on n tragjedi duke e br qe audienca t mbahet gjith kohn aktive. Ka dy lloj konfliktesh tek personazhet e Shekspirit, konfliktet e brendshme dhe t jashtme, q fillojn gjat rrjedhs s ngjarjes dhe m pastaj aty pr aty konkretizohen, bhen t paqarta dhe t pa evokueshme deri n nj prfundim t papritur. Konflikti i brendshm tek Hamleti paraqitet si rrjedhoj e ndjenjave t tij, perceptimit, si dhe natyrs se si ai i qaset problemeve. Hezitimi i teprt pr t besuar n fantazmn e babit t tij, paragjykimet, bestytnit, t gjitha kto e nxjerrin Hamletin t dal nj personazh i heshtur, i panatyrshm, dhe shum neglizhent. Kjo dilem hamletiane sht studiuar me vite si nevoj e kapjes s pjesve t prbashkta dhe t natyrshme t rrjedhs s ngjarjes. Ndrsa konflikti i jashtm paraqitet si rrjedhoj e konfliktit t brendshm, n form t ngjarjeve dhe sekuencave tjera q zhvillohen gjat gjith kohs. Hamleti nuk sht thjesht nj karakter i castit, Shekspiri e sprovoi artin e tij me gjith fuqin letrare pr ta br at nj nga karakteret m t ndrtuara dhe m t ngritura n gjith letrsin e bots. Botkuptimi i tij, elokuenca, fuqia pr t fantazuar, t gjitha kto jan nj version i t menduarit Shekspirian, i llojit t veant. Gjithashtu personazhet e Shekspirit enden n krkim t dashuris, dhe bjn gjithka pr ta gjetur at, duke duruar dhe forcn e magjis Ata duan t luajn teatr dhe sjellin nj teatr brenda teatrit tek Endrra e nje nate vere Nj prrall, ashtu si dhe vet Shekspiri e ka quajtur kt pjes, pr tu endur n ndrra dhe pr t par se ku mund t na oj dashuria. N pyllin plot drita spektatori u njoh me Tezeun, mbretreshn Titania, t cilt ngjasonin sikur prej mijra vitesh ishin aty, duke luajtur t njjtn pjes. Vrtet q personazhet e Letrsis Botrore, para atyre t Shekspirit, na duken t turbullt dhe relativisht t pavarur prej nesh. Kjo do t thot se ata na duken t turbullt pikrisht sepse bjn nj jet t pavarur nga ne. Pra nj jet letrare. Por 3. ama personazhet pas Shekspirit jan t krijuar sipas modelit shekspirian ska si t jet ndryshe: Mjeshtri e ka shfrytzuar miniern deri n gurin e fundit. Pra mund ta prmbledhim kshtu: Shekspiri ka shpikur njeriun dhe si rrjedhoj edhe letrsin.Stili Shekspirian si baze per forcimin e letersise boteroreShekspiri sht nj nga shkrimtart m t mdhenj t Rilindjes evropiane dhe nj nga vigant mendimtar m t fuqishm q lindi kjo epok. Shekspiri sht nga dramaturgt m t mdhenj t letrsis botrore t t gjitha kohrave. Krijimtaria e Shekspirit karakterizohet nga madhshtia e dimensioneve t saj, me gamn e mendimeve dhe gjersin e pazakonshme t mesazheve. Dramat e tij dallohen pr shumllojshmrin e tipeve, situatave, personazheve, epokave, popujve, mjediseve shoqrore. Kjo begati e imagjinats, tempi i shpejt i veprimit, forca e pasioneve t paraqitura dhe tensioni i personazheve t caktuara, jan tipike pr epokn e Rilindjes. Mirpo te Shekspiri kto i jan nnshtruar nj ligjshmrie t prkryer t harmonis s brendshme. Burimet e frymzimeve t Shekspirit jan t ndryshme, mirpo gjithka q ka huazuar, ai e ka prpunuar n nj mnyr t vetn, origjinale. Si burime mund t prmendim artin antik grek e romak, Rilindjen italiane dhe traditn popullore t dramaturgjis angleze. Shekspiri sht origjinal edhe pr sa i prket prdorimit t gjuhs. Begatia e jashtzakonshme e gjuhs s prdorur nuk qndron vetm n numrin tejet t madh t fjalve dhe t shprehjeve, por edhe n llojshmrin e nuancave shprehse. N veprat e tij gjejm nj shumsi shprehjesh, proverbash dhe fragmentesh t kngve popullore. T gjitha veprat e Shekspirit kan karakter demokratik e humanist. Me nj realizm t mpreht kritik ato trajtojn ide prparimtare t Rilindjes. Prandaj, Shekspiri ushtroi nj ndikim kolosal n letrsin evropiane, veanrisht pas Revolucionit borgjez francez. Duke marr shembull nga Shekspiri shum krijues t vendeve t tjera do t vn themelet e dramaturgjive t veta kombtare, si bn Lesingu, Gte, Shileri, Hygoi, Pushkini etj. Kjo sht ajo far t gjith din pr Shekspirin, por cili ishte me t vrtet ai? Si ka qen jeta e tij? Pr vite me radh jan br studime e krkime t shumta rreth jets s Shekspirit t famshm, por pa rezultate t qensishme. Spekulimet e shumta n lidhje me vrtetsin e ekzistencs s tij sa vijn e shtohen, pasi pyetjet e shumta t ngritura rreth jets s tij vazhdojn t mbeten pa prgjigje konkrete. 4. Dyshimi kryesor jan provat e pakta t ekzistencs q ka ln pas vetes dramaturgu anglez. Ashtu si autopsit e trupave t alienve dhe pranis s nj qitsi t dyt n vrasjen e Presidentit amerikan Kenedi, besimi se emri i Shekspirit sht ve nj mbulim dhe se i ka shkruar dikush tjetr veprat e tij nuk arrin t rrnjoset. Skeptikt nisn ta vinin n dyshim identitetin e vrtet t gjeniut n fund t shekullit XIX. Q ather, teoria e ekzistencs s nj autori tjetr ka fituar legjitimitet fal kmbnguljes s disa studiuesve dhe historianve. sht nj shtje shum e rndsishme t njihet m tej jeta e Shekspirit dhe nse do t jet e vrtet se ka qen dikush tjetr q prdorte kt emr, duhet t njihet patjetr identiteti i tij dhe arsyeja prse ka dashur t qndroj n hije. Tani, pothuajse 300 personalitete kan krkuar publikisht q teoria e tyre t merret seriozisht n konsiderat dhe t zbulohet e gjith e vrteta q fshihet pas ktij emri me fam botrore. M 10 shtator, aktori shekspirian Derek Xhekobi dhe ish-drejtori artistik i "Shakespeares Globe Theatre", Mark Rilans, shpalln publikisht "deklaratn e dyshimit t arsyeshm". I prpiluar nga "Koalicioni i autorsis s Shekspirit" (nj fondacion dedikuar trheqjes s vmendjes s publikut mbi identitetin e vrtet t gjeniut t drams), dokumenti i krkon bots akademike t pranoj se, "ka mjaft hapsir pr t pasur dyshime mbi identitetin e Shekspirit" dhe q ktij problemi ti jepet rndsia e duhur nga ana e studiuesve. Bashk me firmat e Xhakobit dhe Rilensit, gjenden ato t Carls Camplin, ishredaktori pr artin i s prditshmes amerikane "L.A. Times"; Maikll Delahoid, profesor n Universitetin e Uashingtonit dhe Robin Foks, profesor i teoris shoqrore n Universitetin Rutxhers t Nju-Xhersit. Por edhe disa emra m t famshm, si Mark Tuein, Carls Dikens dhe Orson Uells, gjenden n listn e njerzve q besonin se nn firmn e Shekspirit fshihej dikush tjetr. Por, pak rndsi ka fakti, nse kto kryevepra t letrsis botrore i shkroi Shekspiri, De Veri apo Frensis Bekon - far do t ndryshoj n rndsin e tyre n rast se msohet q autori ka prdorur emr t rrem. Prse duhet t bhen kaq shum krkime intensive? Prse gjith kjo zhurm? Q t dyja palt insistojn n iden se zbulimi i identitetit t njeriut q qndron pas "Hamletit" e "Mbretit Lir" sht thelbsor pr kuptimin e veprave. "Interpretimi q i bjm veprave t Shekspirit do t ishte krejt i ndryshm n rast se do t dinim me saktsi kush i shkroi ato", thot Bill Ribinshtein, profesor historie n Universitetin e Uellsit, njhersh edhe kshilltar akademik n Fondacionin "Koalicioni i autorsis s Shekspirit". "N rast se ka qen i prfshir thellsisht n politik, pr shembull, do rresht i secils vepr do t kishte motivime t tjera", shton profesori. Me an t "Deklarats s dyshimit t arsyeshm", firmtart e koalicionit nuk duan t thon se din kush i ka shkruar punt e Shekspirit, por q kjo pikpyetje "t vlersohet me rndsin e duhur nga qarqet akademike, si nj shtje s cils i 5. duhen kushtuar studime e thellime". Me kt shpres, Uilliam Lihi, kreu i katedrs s anglishtes n Universitetin Brunel, pr her t par do t prfshij n kurset e tij edhe leksione mbi autorsin e Shekspirit. "Studimet mbi Shekspirin merren me veprn e tij, duke e trajtuar nga shum kndvshtrime - feminist, postkolonialist, historik", thot ai. Edhe pas 400 vjetsh, Uilliam Shekspiri vazhdon t trheq pareshtur vmendjen e studiuesve e lexuesit t prbotshm. Renditja e Shekspirit n krye t krijuesve letrar nuk ka ndeshur ndonjher n kundrshtime. sht pranuar pothuaj pa diskutime. Shfaqja e dramave t Shekspirit vazhdon t prfshij kudo n civilizimin perndimor nj publik t madh. sht e prekshme q trheqja e veprave t tij nuk rresht t jet gjithnj n mod. Knaqsia estetike q i jep lexuesit t krijimtaris dhe shikuesit n teatr, me gjith ndryshimet e mdha q ka sjell koha n shije e botkuptime, i qndron ende kohs. Studiuesit e tij jan n nj mendje kur thon se Shekspiri do vazhdoj t jet i plqyer edhe n shekujt e ardhshm. Krijimtaria e Shekspirit vlersohet gjithnj e m shum, si nga kritikt letrar, ashtu dhe nga masat e gjera t popullsis. Kush ka dashur t marr nga veprat e tij prcaktime t gatshme filozofike, t afta pr tju prshtatur tr kohrave, i ka mjaftuar pos t shfletoj nj nga veprat. T menduarit Shekspirian sht nj shtje q duhet t studiohet dhe t sprovohet mir para se t fillohet performimi eventual i ndonj vepre t ktij autori. Pr m tepr, pa t menduarit Shekspirian, i gjith koncepti yn bie, mbetet i pa zbrthyer mir, q n shumicn e rasteve audiencn e nxjerr t hutuar, sepse ngjarja ka nj kronologji n mes t konflikteve t brendshme dhe t jashtme. Ndrsa audienca nuk sht gjithmone e gatshme t kap kt prftim t natyrshm t gjith ngjarjes. Kshtu q n shumicn e rasteve audienca rrall here arrin t kuptoj saktsisht nj mesazh t till. Vecori te stilit : Gershetohen : Notat realiste me ato lirike Satira dhe humori me melankoline dhe trishtimin Elementet komike me ato dramatike Poezia popullore me poezine e kultivuar Humanizmi i periudhes se rilindjes me traditat e pasura popullore Ne fragmenin ku ndodh ballafaqimi i personazheve, mashtrimi I madh shoqerohet me epitetin I bukur . Kjo tregon se s'kemi te bejme me nje mashtrim si ves, por 6. me nje genjeshter te bardhe. E verteta qe doli ne shesh nuk coi ne perkeqesimin e situates, por i dha asaj zgjidhjen me te mire. Ndoshta pavdekshmria e Shekspirit rrjedh nga gjenialiteti i tij pr t prdorur nj gjuh t thjesht, bisedore t kohs, q mbetet ende e kuptueshme pr folsin e anglishtes t shekullit 21. Tashm studiuesit dhe historiant m t famshm i kan vn qllim vetes q t zbulojn t vrtetn q fshihet pas hijes s misterit t tij. Megjithat, atij mund ti vihet nj emr fardo, mund ta quash Shekspir ose edhe vetm gjeniu. Fama dhe magjia e veprave t tij nuk ka aspak t bj me misterin q e rrethon. Kryeveprat e tij kan arritur t vetme t magjepsin t gjith botn pa patur nevoj t ken suportin e jets apo emrit t autorit t tyre. Si ka thn edhe Zhuljeta n kryeveprn e famshme t gjeniut: Ai q ne e quajm trndafil, do t kishte t njjtn er sikur ta quanim ndryshe.