Peningastefnan –Ástand og horfur í efnahagsmálum

Már Guðmundsson,aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands

Ísafjörður 20. febrúar 2003

Efnisatriði

Rammi peningastefnunnarMat á stóriðjuframkvæmdumÁstand og horfur í

efnahagsmálumStaða gengisinsStefnan í peningamálum

Hvað felst í stjórn peningamála?

Aðgerðir til að hafa áhrif á peningamagn og/eða vexti með þjóðhagsleg markmið í huga

Við skilyrði óheftra fjármagnshreyfinga er náið samband á milli vaxta og gengis

=> til lengdar aðeins eitt tækiEitt tæki => eitt markmið Gengis- eða verðbólgumarkmið?

Peningastjórn: hvað og hvað ekki

Langtímaáhrif á verðbólguSkammtímaáhrif á raunvexti,

raungengi, hagvöxt og atvinnustigEkki langtímaval á milli hagvaxtar og

verðbólguGetur ekki komið í veg fyrir

hagsveiflur, tímabundið atvinnuleysi eða eignaverðsbólur

Rammi peningastefnunnarSamkomulag ríkisstjórnar og Seðlabanka 27.

mars 2001Ný lög í maí 2001 – sjálfstæði2½% verðbólgumarkmið með ±1½%

þolmörkumVextir ákvarðaðir á grundvelli verðbólguspár

og framsýns mats á efnahagsmálumGengið ákvarðast á markaðiSeðlabankinn getur gripið inn ef hann telur

gengisþróun ógna verðbólgumarkmiði eða stöðugleika fjármálakerfisins

Almennt um efnahagsleg áhrif stóriðjuframkvæmdaEin stærsta framkvæmd

Íslandssögunnar2/3 hlutar fjárfestingarinnar 2005 og

2006Munur á langtímaáhrifum og

skammtímaáhrifumFyrirséð tímabundin eftirspurnaraukningHagstjórn þarf að varðveita stöðugleika

Forsendur útreikningaSambærilegar forsendur og í útreikningum ÞHS og

fjármálaráðuneytisDæmi með og án hagstjórnarviðbragða:

– Peningastefna: mismunandi viðbrögð við verðbólgu (samtími eða framsýni), framleiðsluspennu og útjöfnunar á sveiflum í vöxtum

– Ríki: 20% samdráttur í opinberri fjárfestingu 2005-6 en samsvarandi aukning 2007-8

Dæmi með og án gengisaðlögunar:– Án álvers: veikara gengi nú og veiking 2003– Með álveri: styrking til 2005 og síðan veiking– Hærra jafnvægisgengi með álveri en án

Óvissuþættir og fyrirvarar

Forsendur, t.d. varðandi samsetningu í innlent og erlent

Væntingar og viðbrögð markaðaGengisþróunSöguleg sambönd sem líkön byggjast á gætu

raskastGölluð líkön:

– Ofmat gengisáhrifa– Vanmat eftirspurnaráhrifa á verðbólgu– Vanmat vaxtaáhrifa

Áhrif án hagstjórnar og gengisaðlögunar Mynd 4

Efnahagsleg áhrif álversframkvæmda án hagstjórnarviðbragða

Heimild: Seðlabanki Íslands.

Frávik frá grunndæmi án álversframkvæmda (prósentur)

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0123456

-1-2-3-4

%Hagvöxtur

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

1

2

3

-1

-2

%Atvinnuleysi

2003 2004 2005 2006 2007 20080

1

2

3

4

5

6

7

8%

Framleiðsluspenna

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0123456

-1-2-3-4

%Verðbólga

Áhrif með peningastefnuMynd 5

Efnahagsleg áhrif álversframkvæmda með peningastefnuviðbrögðum

Heimild: Seðlabanki Íslands.

Frávik frá grunndæmi án álversframkvæmda (prósentur)

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

1

2

-1

-2

%Hagvöxtur

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

1

2

3

-1

-2

%Atvinnuleysi

2003 2004 2005 2006 2007 20080,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5%

Framleiðsluspenna

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

1

2

3

-1

-2

%Verðbólga

Stýrivextir með hagstjórn og gengisaðlögun

Án gengisaðlögunar og annarrar hagstjórnar þurfa vextir að hækka mest.

Eftir því sem gengið tekur meiri þátt í aðlögun hagkerfisins og önnur hagstjórn kemur til hjálpar verða vextir lægri.

Mynd 6

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

2

4

6

-2

-4

-6

%

Stýrivextir Seðlabankans (framsýn Taylor-regla)

Heimild: Seðlabanki Íslands.

Frávik frá grunndæmi án álversframkvæmda (prósentur)

Ríkisfjármál og óbreytt gengi frá grunndæmi

Sveigjanlegt gengi

Gengi óbreytt frá grunndæmi

Ríkisfjármál og sveigjanlegt

gengi

Verðbólga með hagstjórn og gengisaðlögun

Gengisaðlögun og hagstjórn draga úr þenslu og verðbólgu.

Mest verður verðbólga án hagstjórnar og gengisaðlögunar.

Með gengisaðlögun og hagstjórnarviðbrögðum tekst að halda verðbólgu innan þolmarka verðbólgumarkmiðs SÍ.

Mynd 7

2003 2004 2005 2006 2007 2008

0

1

2

3

4

5

-1

-2

-3

%

Verðbólga

Heimild: Seðlabanki Íslands.

Frávik frá grunndæmi án álversframkvæmda (prósentur)

Peningastefna, ríkisfjármál, óbreytt gengi frá grunndæmi

Án hagstjórnar-viðbragða,

sveigjanlegt gengi

Án hagstjórnarviðbragða, óbreytt gengi frá

grunndæmiPeningastefna,

óbreytt gengi frá grunndæmi

Gengið og stóriðjuframkvæmdir

Raungengi mun óhjákvæmilega verða töluvert hærra en ella vegna þessara framkvæmda

Þrengir að útflutnings- og samkeppnis-greinum

Hætta á að þær veikist um ofHagstjórnaraðgerðir draga úr þessum

áhrifum, sérstaklega aðgerðir í ríkis-fjármálum

Stærri hlutdeild erlends vinnuafls og annarra aðfanga minnkar þau einnig

Niðurstöður

Það verður hægt að halda verðbólgu nálægt verðbólgumarkmiði og varðveita stöðugleika

Það krefst aukins aðhalds í peningamálum

Því meira sem gert er í ríkisfjármálum og því meira hlutverk sem gengið leikur

Því minni þurfa vaxtahækkanir að verða

Kerfi SÍ til að meta ástand og horfur í efnahagsmálumHagvísar: vel yfir 100 innlendar hagstærðirSpár:

– Þjóðhagsspár

– Ársfjórðungslegar verðbólguspár til a.m.k. tveggja ára

Markaðsvaka: innlendir fjármálamarkaðirÚrtakskannanirSamtöl við fjármálastofnanir, markaðsaðila,

samtök atvinnulífs og einstakra fyrirtækja

Mynd 1

J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N J 1999 2000 2001 2002

0123456789

1011

%

Verðbólga á mælikvarða vísitöluneysluverðs og kjarnavísitalna 1999-2003

Heimild: Hagstofa Íslands.

Kjarnavísitala 1

Kjarnavísitala 2Vísitala neysluverðs

Verðbólgumarkmið SÍ

Undirliggjandi verðbólga í fyrsta skipti minni en verðbólgumarkmið.Kjarnavísitala 1 hækkaði um 2,1% og kjarnavísitala 2 um 2%.

Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 42000 2001 2002 2003

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

9,0

%

Neysluverðsvísitala ogverðbólguspár Seðlabankans 2000-2003

%-breytingar frá sama ársfjórðungi árið áður

Maí ’01

Ágúst ’01

Nóv. ’01

Nóv.’00

Mynd 2

Feb.’00

Nóv.’99

Neysluverðsvísitala

Ágúst ’00

Maí ’00

Feb.’02

Feb.’01

Maí’02

Ág.’02 Nóv.’02

Verðbólguspá bankans fyrir 4. ársfjórðung gekk nánast eftir.Spá 2,3% frá fyrra ári, niðurstaða 2,2%.Þriðji ársfjórðungur í röð sem er mjög nærri.

1992 1994 1996 1998 2000 2002

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

-1,0

-2,0

-3,0

Breyting milli ára (%)

80,0

80,5

81,0

81,5

82,0

82,5

83,0

83,5

84,0

84,5% af mannafla

Mynd 12Atvinnuþátttaka og vinnumagn

1992-2002

Heimild: Hagstofa Íslands.

Atvinnuþátttaka (h. ás)

Fjöldi við vinnu (v. ás)

Vinnumagn (v. ás)

Slaki á vinnumarkaði heldur áfram að aukast. Samdráttur í atvinnuþátttöku og vinnumagni 2002.Atvinnuleysi um 3% síðustu mánuði ársins

J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N1999 2000 2001 2002 2003

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0%

AtvinnuleysiHlutfall af mannafla

Mælt atvinnuleysi

Árstíðarleiðrétt atvinnuleysi

Árstíðarleiðrétt atvinnuleysi 3% frá í haust en fór yfir í janúar

2,3

2,93,2

3,8

1,52,0

2003 20040,00,51,01,52,02,53,03,54,04,55,0

Meðaltal Hæsta Lægsta

Verðbólga (yfir ár)%

2,3

3,2

1,5

2,9

3,8

2,02,5

3,6

3,0

4,0

2,0

3,1

2003 20040,00,51,01,52,02,53,03,54,04,55,0

Meðaltal Hæsta Lægsta

Hagvöxtur%

2,5

3,0

2,0

3,64,0

3,1

121 125125 130120 115

1 ár 2 ár0

20

40

60

80

100

120

140

160 Meðaltal Hæsta Lægsta

Gengisvísitala%

121 125 120 125 130115

66,9

6,3

7,5

5,86,3

1 ár 2 ár0

2

4

6

8

10Meðaltal Hæsta Lægsta

Stýrivextir Seðlabankans%

7,5

5,8

Spár sérfræðinga á fjármálamarkaði

Þjóðhagsspá

Frávik frá síðustu spá:Gert ráð fyrir

stóriðjuframkvæmdumSlakinn meiri 2002 og 2003 Gengi krónunnar 5% hærraAuknar aflaheimildir

Þjóðhagsspá Seðlabankans

-1,5

0,5

1,3

-1,5

0,3

1,5

2002 2003 2004

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

-0,5

-1,0

-1,5

-2,0

Nóvember

Febrúar

Einkaneysla%

-1½ -1½

½¼

1¼1½

-14

10½

-14

1

6,25

-14,5

10,59

2002 2003 2004

0

5

10

15

-5

-10

-15

-20

Nóvember

Febrúar

Fjárfesting%

-14½

6¼

2,5

3,3

2,52,5

3,53,0

2002 2003 20040,00,51,01,52,02,53,03,54,04,55,0

Nóvember

Febrúar

Atvinnuleysi%

3¼3

2½ 2½

3½

2½

0

1¾

0,0

1,5

3,0

-0,3

1,8

3,0

2002 2003 2004

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

-0,5

-1,0

Nóvember

Febrúar

Hagvöxtur%

1½

-¼

3 3

0

1¾

1990 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

-1,0

-2,0

-3,0

-4,0

-5,0

% af VLF

0

1

2

3

4

5

6

7

8

-1

-2

%

Framleiðsluspenna/framleiðsluslaki verðbólga og atvinnuleysi

Spá

Framleiðsluspenna (v. ás)

Atvinnuleysi (h. ás)

Verðbólga (h. ás)

Samband framleiðsluspennu/slaka og atvinnuleysis og verðbólgu er skýrt

Mynd 20

Heimild: Seðlabanki Íslands.

1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005

8

6

4

2

0

10

-2

Neysluverðs-vísitala

Verðbólgu-markmið

Neðri þolmörk

50% óvissubil75% óvissubil90% óvissubil

% Verðbólguspá Seðlabankans

Efri þolmörk

Spáin undir verðbólgumarkmiði. Spáin undir markmiðinu litið tvö ár fram í tímann m.v. óbreytt gengi og peningastefnu. Áhættan jöfn upp og niður 1 ár fram í tímann. Meiri líkur á fráviki upp á við tvö ár fram í tímann.

01-okt-2002 01-nóv-2002 02-des-2002 03-jan-2003 03-feb-2003 115

120

125

130

135%

Gengisvísitala krónunnar 1. október 2002 - 20. febrúar 2003

Feb.2003

Jan.2003

Des.2002

Nóv.2002

Okt.2002

115

120

125

130

135

Hækkun krónunnar síðustu vikur virðist a.m.k. að hluta tengd væntingum vegna stóriðjuframkvæmda

Gengisvísitala og raungengi krónu 1999-2003Mynd 18

1. Vikmörk voru afnumin 27. mars 2001. Heimild: Seðlabanki Íslands.

J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N J 1999 2000 2001 2002

31. des. 1991=100

85

90

95

100

105

110Jan.’99 = 100

Raungengi (h. ás)

Gengisvísitala (v. ás)

Efri og neðri vikmörk

gengis1 (v. ás)

100

120

130

140

150

110

Gengi krónunnar styrkst um 7% sl. þrjá mánuði.Meðalraungengi í janúar 3% yfir meðaltali sl. 10 ára (m.v. neysluverð).

Stefnan í peningamálum

Seðlabankavextir lækkuðu um 0,5 prósentur

Seðlabankavextir ekki lægri síðan 1994 og raunvextir ekki lægri síðan vorið 1996

Raunstýrivextir 2¾% - undir mati á jafnvægisvöxtum

Framhald ræðst af framvindunni

1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | ´03

Nýjast: 18.febrúar

JMMJ SNJMMJ SNJMMJ SN JMMJ SNJMMJ SN JMMJ SNJMMJ SNJ0,00,51,01,52,02,53,03,54,04,55,05,56,06,57,07,58,0

%

Skammtímavextir og vaxtamunur við útlönd

Skammtíma-vaxtamunurvið útlönd

Skammtímaraunvextir(m.v. stýrivexti SÍ og verðbólguálagríkisbréfa, nú til um 4 ára)

Raunstýrivextir Seðlabankans eru eftir breytingu 2¾% miðað við verðbólguálag ríkisskuldabréfa. Hafa lækkað um 1½ - 2 prósentur síðan október/nóvember. Ekki verið lægri síðan vorið 1996. Vaxtamunur ekki lægri síðan júlí 1998

3.jan.03 15.jan.03 31.jan.03 14.feb.034,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

Ávöxtunarkrafa ríkisvíxla, ríkisbréfa og húsbréfa

6. febrúar 20034 ára ríkisbréf (RIKB 07 0209)

3 mánaða ríkisvíxlar

25 ára húsbréf (IBH 26 0315)

Stefnan í peningamálum II

Seðlabankinn kaupir reglulega gjaldeyri á markaði (7,5 m. $ á viku, eða nærri 600 m.kr.)

Lækkun bindiskyldu í tveim áföngumEkki tilefni til snarprar lækkunar til

að vinna gegn verðhjöðnun eða til að vinda ofanaf hækkun gengis

Vextir ákvarðast með hliðsjón af verðbólgumarkmiði