osta sakitxi yazbegis regionsi -...
TRANSCRIPT
kavkasiis xalxTa saerTaSoriso samecniero kvleviTi institutikavkasiis xalxTa saerTaSoriso samecniero kvleviTi instituti
wigni gamocemulia SoTa rusTavelis
erovnuli samecniero fondis mier
dafinansebuli proeqtiT: “qarTul-
osuri Tanacxovrebis perspeqtiva
yazbegis regionSi” granti #384/2
lavrenti janiaSvililavrenti janiaSvili
osTa sakiTxi yazbegis regionSi(qarTul-osuri Tanacxovrebis perspeqtiva yazbegis regionSi)
gamomcemloba `mwignobari”
Tbilisi, 2017
INTERNATIONAL RESEARCH INSTITUTE FOLK CAUCASUSSHOTA RUSTAVELI NATIONAL SCIENCE FOUNDATION
Publication of This book was made possible to The Shota Rustaveli National Science Fondation. Project “Perspectives of Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region „ Grant # 384/2
Lavrenti Janiashvili
The Question Ossetians in Kazbegi RegionPerspectives of Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region
Tbilisi 2017Publishing House “Mtsignobari”
redaqtorebi
lia meliqiSvililia meliqiSvili
istoriis mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos
erovnuli akademiis wevr korespodenti
naTia jalabaZenaTia jalabaZe
istoriis doqtori
recezentebi:
xaTuna ioselianixaTuna ioseliani
istoriis doqtori
giorgi mamardaSviligiorgi mamardaSvili
anTropologiis doqtori
damkabadonebeliTamar tTamar tyablaZeyablaZe
EDITED BY
Lia Melikishvili The doctor of historical sciences, Corresponding Member of Georgian National Academy of Sciences
Natia Jalabadze The Doctor of History
REVIEWED BY
Khatuna Ioseliani The Doctor of History
Giorgi Mamardashvili The Doctor of Antropology
IMPOSERTamar Tkabladze
ISBN 978-9941-473-19-7
5
Se sa va li
yaz be gis mu ni ci pa li te ti ad mi nis t ra ci ul - te ri to ri u li
da yo fiT mcxe Ta- m Ti a ne Tis mxa re Si Se dis. mas sam x reT - da-
sav le TiT esazR v re ba e.w. "sam x reT ose Ti" _ axal go ris da
ja vis ra i o ne bi, xo lo Crdi lo e TiT, Crdi lo ose Ti (ru se Tis
fe de ra cia). me-20 sa u ku nis bo lo xa ne bam de aq cxov rob-
d nen qar T ve le bi da ose bi. Ta na med ro ve eT no de mog ra fi ul
vi Ta re ba ze mka fi od aisa xa bo lo 30 wlis gan mav lo ba Si
sa qar T ve lo Si mim di na re so ci a lur -e ko no mi ku ri da po li ti-
ku ri pro ce se bi, re gi o ni TiT q mis mTli a nad da i ca la ose bis-
gan, mci re ricxo va ni mo sax le o ba aqa u ri osu ri sof le bi dan
mxo lod ram de ni me Si dar Ca.
ra i on Si ar se bu li eT ni ku ri si tu a cia mWid rod ukav-
Sir de ba mis sa sazR v ro mde ba re o bas. kri zi sul si tu a ci a Si
aqe dan Se da re biT ad vi li iyo sacxov reb lad ga das v la me-
zo be li Crdi lo kav ka si is te ri to ri a ze. Crdi lo eT oseT Tan
ga ad vi le bu li ko mu ni ka cia, eko no mi ku ri sar ge be li, Se da re-
biT xel mi saw v do mi ga naT le ba, na Te sa u ri da me gob ru li kav-
Si re bis in ten si vo ba ga na pi ro beb da ara mar to ose bis, ara med
mo xe ve e bis (yaz be gis r-nis mkvid ri qar T ve le bis) Crdi lo e-
Ti sa ken ltol vas.
sa zo ga dod, sa sazR v ro ra i o neb Si "eT ni ku ri um ci re so ba",
po ten ci u ri kon f liq tis (iri den tu li an se pa ra tis tu li)
ris kis mqo ned iT v le ba. eq s t ra or di na lu ri (kri zi su li) si-
tu a cia ga na pi ro bebs er Tis mxriv am jgu fe bis ma Ral mo bi-
lu ro bas da kon so li da ci as, me o re mxriv maT mi marT gan s x-
va ve bul da mo ki de bu le bas ro gorc ofi ci a lu ri xe li suf le-
bis, ise ad gi lob ri vi mo sax le o bis mxri dan. ase Ti jgu fe bi
xSi rad iq ce vi an po li ti ku ri pro ce se bis in di ka to re bad.
ami tom ga sak vi ri araa rom gar k ve u li Za le bi ma Ti ga mo ye ne-
biT cdi lo ben sa ku Ta ri miz ne bis miR we vas.
am bo lo xa neb Si, ga sul sa u ku ne Si yaz be gis ra i o ni dan
Crdi lo eT oseT Si (ru se Tis fe de ra cia) ga da su li ose bi da
6
ma Ti dac li li sof le bi ru sul//osu ri da qar Tu li sa in-
for ma cio sa Su a le be bis yu radRe bis cen t r Si mo eq ca. er Tis
mxriv osu ri mxa re (Zi ri Ta dad de faq to xe li su fe bis wev-
re bi, cal ke u li mec ni e re bi da Jur na lis te bi) acxa debs, rom
"cxin va lis re gi o nis mim de ba re te ri to ri e bi osi xal xis
sa kuT re baa da sa qar T ve los gan oku pi re bul am te ri to ri eb-
sac ga an Ta vi suf le ben"; me o re mxriv, qar Tu li me di i is war-
mo mad gen le bi da cal ke u li eq s per te bi Tvli an, rom yaz be gis
re gi o ni feT qe bad sa SiS ad gi lad iq ca, sa dac mo sa lod ne lia
ru se Tis axa li ag re sia aqe dan "dev ni li" osu ri mo sax le o bis
dab ru ne bis sa ba biT.
sa kiTxs ki dev uf ro me ti sim w va ve Ses Zi na po li ti kur ma
(ru seT - sa qar T ve los ur Ti er To bis per s peq ti vis ga ur k vev-
lo ba), sa sazR v ro (sazR v ris de mar ka ci is Ci xu ri mdgo ma-
re o ba, lar sis sa ba Jo- gam s v le li pun q tis amoq me de ba), eko-
lo gi ur ma (lar si he sis da ma Ra li Zab vis ga dam ce mi qse lis
mSe neb lo ba) da eko no mi kur ma (yaz be gis ra i o ni dan Sro mi Ti
mig ra ci is ma Ra li do ne ru se Tis fe de ra ci a Si, re gi o nis eko-
no mi ku ri pro fi lis ram den jer me Sec v la da a.S.) as peq teb ma.
am g var vi Ta re ba Si Cnde ba sa SiS ro e ba si tu a cia gam w vav des
eT ni kur ni a dag ze. mdgo ma re o bas ar Tu lebs ro gorc oseb Si,
ise qar Tul mo sax le o ba Si Zli e ri eT no cen t ris tu li gan-
wyo be bis ar se bo ba, rac, ro gorc we si, is to ri u li re a li e bis
ara o bi eq tur in ter p re ta ci as em ya re ba. amas Ta na ve, ap ri o rad
miC ne u lia, rom te ri to ri is po li ti ku ri kuT v ni le ba is to-
ri u li prin ci piT ga ni sazR v re ba.
ze mox se ne bu li vi Ta re ba iq ca pro eq tis, “qar Tul -o su ri
ur Ti er To bis per s peq ti va yaz be gis re gi on Si”, gan xor ci e le-
bis mTa var in s pi ra to rad. miz nis mi saR we vad sa Wi rod mi viC-
ni eT yaz be gis re gi on Si mcxov re bi qar T ve le bis da ose bis
ur Ti er T da mo ki de bu le bis spe ci fi kis Ses wav la; ur Ti er To-
bis tra di ci u li for me bis, yo fi sa da kul tu ris ro lis
dad ge na maT So ris mSvi do bi a ni ur Ti er To bis Se nar Cu ne bis
saq me Si, gan s x va ve bul jguf Ta gan wyo be bis, eT ni ku ri ste re o-
7
ti pe bis, so ci a lu ri dis tan ci is da so ci a lu ri qce vis Ta vi-
se bu re ba Ta ga mok v le va. osur - qar Tu li ur Ti er To bis gan vi-
Ta re bis prog no zi re bis miz niT, kom p leq su rad (eT no lo gi u ri
da fsi qo lo gi u ri kuTxiT) Se vis wav leT re gi on Si qar T ve-
li da osi eT no sis war mo mad ge nel Ta ur Ti er To bis di na mi ka,
eko no mi ku ri, so ci a lu ri da kul tu ru li yo fis ra kur siT.
Ca va ta reT er Ti daz ver vi Ti da sa mi kom p leq su ri sa ve le
eq s pe di cia; ga a na liz da re gi o nis Se sa xeb da qar Tul -o su ri
ur Ti er To bis is to ri is am sax ve li sa mec ni e ro li te ra tu ra;
da va mu Sa veT sa ar qi vo ma sa la; pro eq tis far g leb Si mom zad da
sa mi eT nog ra fi u li fil mi: “qar Tul -o su ri ur Ti er To ba da
wes - C ve u le be bi yaz be gis re gi on Si”, “va Ci lo ba” da “aTen ge no-
ba kob Si.” ga mok v le ve bis mom za de ba Si mniS v ne lo va ni dax ma-
re ba gag vi wia mec ni er - kon sul tan t ma, sa qar T ve los erov nu li
aka de mi is wev r - ko res po den t ma, lia me li qiS vil ma. Zi ri Tad
Sem s ru leb leb Tan er Tad pro eq t Si mo na wi le ob d nen: is to ri-
is doq to ri ir ma kva Si la va, sa ve le asis ten te bi _ ana ja ni-
kaS vi li, irak li Sar va Ze, ana ru a Ze.
re gi o nis yo fi sa da kul tu ris, mi si is to ri is Se sa xeb,
mra va li mec ni e ru li ga mok v le vaa ga mo ce mu li. gan sa kuT re biT
un da ga mo i yos XVIII sa u ku nis qar T ve li is to ri ko si sa da
ge og ra fis va xuS ti ba to niS vi lis naS ro mi, sa dac sa in te re so
cno be bia xe vi sa da Tru sos ge og ra fi is, eT ni ku ri Se mad gen-
lo bis, ma te ri a lu ri kul tu ris Zeg le bi sa da mo sax le o bis
wes - C ve u le be bis Ta o ba ze. ase ve, me tad Ri re bu lia XIX sa u-
ku nis qar T ve li kla si ko sis al. yaz be gis cno be bi Cven T vis
sa in te re so prob le ma ze. ga su li sa u ku nis 30-i an wleb Si ga-
moq vey n da ser gi ma ka la Ti as wig ni “xe vi”, ro mel Sic sak ma od
de ta lu ra daa aR we ri li Ter gis xe o bis mo sax le o ba, ma te ri a-
lu ri Zeg le bi, dRe o be bi, me ur ne o bis for me bi da a.S.
Ter gis xe o bis eT nog ra fi u li kvle vi saT vis sa yu radRe boa
va le ri an iTo niS vi lis naS ro me bi. ga su li sa u ku nis 60-i a ni
wle bi dan mo yo le bu li man 20-ze me ti ga mok v le va miZR va na
xevs. gan sa kuT re biT aR sa niS na via 2015 wels ga mo ce mu li mo-
8
nog ra fia “mo xe ve e bis yo fa- cxov re ba”. ram de ni me sa yu radRe bo
sta tia ga mo aq vey na re gi o nis eT no so ci a lu ri prob le ma ti kis
da me ur ne o bis Se sa xeb g. ja la ba Zem. sa in te re soa Ter gis, li-
ax vi sa da arag vis xe o beb Si mim di na re eT no is to ri u li pro-
ce se bis vax tang iTo niS vi li se u li ana li zi. mi si ga mok v le ve-
bis, ume te so ba Si ga ni xi lu lia Cven T vis sa in te re so re gi o nis
to po ni mi kis, dav l Ta eT ni ku ri kuT v ni le bis da qar Tul -o su-
ri ur Ti er To bis is to ri is sa yu radRe bo sa kiTxe bi.
yaz be gis re gi o nis eT no mig ra ci u li pro ce se bis da ono-
mas ti kis Se sa xeb ram de ni me mniS v ne lo va ni ga mok v le va aqvs r.
Tof CiS vils. mi si naS ro me bis di di na wi li Se i cavs, ase ve, os-
Ta sa qar T ve lo Si Ca mo sax le bis is to ri as da osu ri sa is to-
rio mwer lo bi saT vis da ma xa si a Te be li mi To lo ge me bis kva li-
fi ci ur da ar gu men ti re bul kri ti kas. aq ve un da aRi niS nos
b. gam y re li Zis, g. Ci qo va nis, j. gva sa li as, d. gvri tiS vi lis, k.
xa ra Zis, T. pa pu aS vi lis, g. oTx me zu ris, n. afxa za vas da mra-
va li sxva mec ni e ris dam sa xu re ba eT no is to ri u li re a lo bis
re kon s t ruq ci is saq me Si.
un da iT q vas, rom mniS v ne lo va nia osi eT nog ra fe bis: b. ka-
lo e vis, z. va ne e vis, l. Ci bi ro vis da sxva Ta wvli li os Ta
mig ra ci u li pro ce se bis Se sa xeb sa ve le eT nog ra fi u li ma-
sa lis sa mec ni e ro mi moq ce va Si Se mo ta nis saq me Si. maT mi er
mo po ve bu li da ga moq vey ne bu li ma sa la gar k ve ul cno bebs
gvaZ levs Ter gis xe o bis ze mo wel Si os Ta Ca mo sax le bis
dro is da sa zus teb lad. Tum ca, igi ve ma sa lis in ter p re ti re-
bis dros osi av to re bi ten den ci u ro bas am J Rav ne ben, rac maT
das k v neb Si aisa xe ba. es das k v ne bi ki, Ta vis mxriv, axa li cru
eT no ge ne ti ku ri kon cef ci e bis da fan tas ti ku ri mi To lo ge-
me bis sa fuZ v li gax da.
sab Wo Ta xe li suf lebა, pro ce se bis sa sur ve li mi mar Tu le-
biT mar T vis miz niT sak ma od efeq tur kon t ro lis axor ci-
e leb da is to ri u li xa si a Tis li te ra tu ra ze. ko mu nis tu ri
sis te mis moS lis Sem deg mec ne re bas sa Su a le ba mi e ca cen zu-
ris gan gan Ta vi suf le bu li yo, mag ram sru li ukon t ro lo bis
9
pi ro beb Si gax Sir da arap ro fe si o nal po pu lis t Ta pub li ka-
ci e bi da ten den ci u ri naS ro me bi. qar Tul da ru su le no van
sa is to rio sa zo ga do e beb Si gaC n da os Ta eT no ge ne zis, ma Ti
po li ti ku ri is to ri i sa da mig ra ci e bis Se sa xeb gan s x va ve-
bu li mo saz re be bi. gan sa kuT re biT mwva ve po le mi kis sa ga-
nad iq ca os Ta sa qar T ve lo Si Ca mo sax le bi sa da dam k vid re bis
eta pe bi. bo lo xa neb Si ga mo ce mu li da ru sul po li ti kur
da aka de mi ur wre eb Si far Tod mxar da We ri li pub li ka ce bis
mTa va ri mi za ni md. qsnis, di di da pa ta ra li ax vis xe o bis,
Ter gis ze mo we lis da Si da qar T lis (zog jer mas bor jo-
mis xe o bas da qve mo qar T l sac uma te ben) os Ta av toq To no-
bis dam t ki ce baa.
bo lo drom de dam k vid re bu li iyo Tval saz ri si, rom ira-
nu le no va ni ose bi Crdi lo kav ka si u ri ve le bi dan ga mo a Ze ves
Tav da pir ve lad xa za reb ma, xo lo Sem d gom Tur qul ma tal Reb-
ma. ga da vid nen ra, kav ka si is qed ze ose bi kon taq tob d nen na-
xu ri da qar T ve lu ri mod g mis xal xeb Tan, ro mel Tan Se re vis
Se de ga dac sa Ta ve da e do e.w. "sam x reT osi" xal xis Ca mo ya li-
be bas. zo gi osi av to ri, kav ka si a Si os Ta is to ri is daZ ve-
le bis miz niT, ira nu li mod g mis xal xe bis kav ka si is mTeb Si
in fil t ra ci is pe ri o dad ad re rki nis xa nas mi iC nev da. am g va-
ri mo saz re be bis da sam t ki ceb lad ki ey r d no bo da Zi ri Ta dad
ar qe o lo gi ur ma sa las da lin g vis tur mo na ce mebs. am mxriv
aR sa niS na via Tli is sa ma ro va ni. Tliis ma sa lis ana li zi sas
Tav da pir ve lad gverds ver uv lid nen yo ba nur da kol xur
kul tu ras So ris ar se bul pa ra le lebs, mag ram ar exe bod nen
xse ne bul kul tu ra Ta ma ta re be li er To be bis eT ni kur na Te-
sa o bas da am jo bi neb d nen sa u bars kul tu rul kon taq teb ze.
ga su li sa u ku nis 80-i a ni wle bis bo lo saT vis da mo ki de bu le-
ba Se ic va la da win wa mo i wia hi po Te za yo ba nu ri kul tu ris
in do ev ro pu li, ker Zod ki ira nu le no va ni mod g mis xal xe bis
kuT v ni le bis Se sa xeb, rom le bic dRe van de li ose bis uSu a-
lo wi nap re bad Ca iT va la. am hi po Te zas bev ri osi mkvle va ri
izi a rebs. qar T ve li mec ni e re bi sru li ad gan s x va ve bul das k-
10
v nebs ake Te ben. mi u xe da vad imi sa, rom ar uar yo fen sa qar T ve-
los te ri to ri a ze cal ke u li in do ev ro pu li war mo mav lo bis
(skvi Te bis, ki me ri e le bis) mom Ta ba re xal xe bis in fil tar ci as,
mi aC ni aT, rom maT mniS v ne lo va ni gav le na ar mo ux de ni aT sa-
qar T ve lo sa da ker Zod, Si da qar T l Si eT ni ku ri si tu a ci is
kon s t ru i re ba Si. qar T vel mec ni er Ta ze mox se ne bul de bu le-
bebs am ya rebs Si da qar T lis Crdi lo eT na wil Si ar se bu li
epig ra fi ku li ma sa la.
am ri gad, sab Wo Ta pe ri o dis me re, osi av to re bis da mo ki-
de bu le ba sa qar T ve lo Si ma Ti wi nap re bis mig ra ci is Se sa xeb
ra di ka lu rad Se ic va la. axa li hi po Te zis da sam t ki ce be li
we ri lo bi Ti wya ro e bis sim wi ri dan ga mom di na re, iZu le bu-
li iy v nen ar qe o lo gi u ri ma sa lis Ta vi se bu ri ga az re ba mo-
ex di naT da os Ta av toq To no bis ar gu men ta ci i saT vis axa li
kon cep tu a lu ri sa fuZ v le bi eZeb naT. maT sru li ad awyob daT
axa li Te o ria ose bis av toq To no bi sa da ira nu le no va no bis
Se Tav se bis Se sa xeb. am de nad, ose bi ga mocxad d nen kav ka si is
uZ ve les xal xad, ad gi lob ri vi yo ba nu ri kul tu ris Se moq-
me de bad. Se im C ne va osi av to re bis mi er axa li mi To lo ge me-
bis Seq m nis pro ce si. Se da re biT zo mi er is to ri ko se bic ki
zust ci ti re bas ar ax de nen, ra sac sa qar T ve lo Si da cu li
is to ri u li wya ro e bis ga nad gu re bis Si SiT xsni an. xse ne bul
naS ro mebs, ro gorc we si, sxve bi imow me ben. ase iq m ne ba STa-
beW di le ba, rom axal naS roms so li du ri sa mec ni e ro apa ra ti
ga aC nia.am ti pis pub li ka ci e bi mtkiv ne u lad aRiq me ba qar Tul
sa zo ga do e ba Si da ne ga ti ur gan wyo bebs ki dev uf ro am w va vebs,
oseb Si ki erov nu li si a ma yis da is to ri u li ga mor Ce u lo bis
Seg r Z ne bas acxo ve lebs da yo vel g va ri kom p ro mi sis sur vils
klavs. po pu la ro ba mo i po va “is to ri u li ose Tis” aR d ge nis
da mis T vis Zir Z ve li “osu ri mi we bis”, pir vel rig Si ki yaz-
be gis re gi o nis da Ru das xe o bis, dab ru ne bis ide am, rac “os-
Ta sa kiTxis” ga dawy ve tis Se saZ leb lo bas da sa qar T ve los
kon t ro li re bad te ri to ri a ze ma Ti dab ru ne bis per s peq ti vas
mniS v ne lov nad am ci rebs.
11
Ta vi I
yaz be gis re gi o ni da os Ta sa kiTxi sa mec ni e ro li te ra tu ra Si
$1. yaz be gis re gi o ni $1. yaz be gis re gi o ni
Ta na med ro ve yaz be gis mu ni ci pa li tet Si ga er Ti a ne bu lia is-
to ri u li xe vi, Tru so (Ter gis xe o bis ze mo wel Si mde ba re
am Ja mad ga u kac ri e le bu li eT nog ra fi u li kuTxe) da mTi u le-
Tis mci re na wi li jvris uRel te xi lis sam x re TiT (ku ror ti
gu da u ri mim de ba re pun q te biT). re gi o nis Zir Ta di na wi li (xe-
vi da Tru so) kav ka si o nis wyal gam yo fi qe dis iqiT mde ba re obs
da da ri a lis ga sas v le liT Crdi lo e TiT ru se Tis fe de ra ci as
(in gu SeTs da Crdi lo oseTs) esazR v re ba; da sav le TiT _
Tru sos xe o biT, is to ri ul dva leTs; sam x reT - da sav le TiT _
e.w. sam x reT oseTs; sam x re TiT _ mTi u leT sa da gu da ma yars;
xo lo aR mo sav le TiT, md. snos xe o biT _ xev su reTs.
ra i o nis mTa var eT nog ra fi ul kuTxes xe vi war mo ad gens.
va xuS ti ba to niS vi li wers: ”mTi u leTs Crdi loT ars xe vi.
gar da vals gza xevs xa dis da sav le Ti dam, kav kas sa ze da. ara-
med ars da ba li da utyeo; zam Tars ve ra vlis amas ze da cxe-
ni Tov lis si di di Ta; zafxuls ars ba la xi a ni, yva vi li a ni.”1
re gi ons TiT q mis mTli a nad kveTs mdi na re Ter gi, ro me lic
sa Ta vi dan Tru sos xe o biT aR mo sav le TiT mo e di ne ba, xo lo
xe vis Tav Si, sof. kob Tan Crdi lo e Tis ken ux vevs, ga iv lis da ba
ste fan w min das da da ri a lis viw ro e biT Se dis ru se Tis te-
ri to ri a ze. mo xe ve e bi Tergs bo lo xa ne bam de aragvs uwo deb-
d nen. “mdi na re sa xe vi sa sa ewo de bis ar gu ve Cer qe zam de da mun
lo me kis - m di na re Zu e lad ve, da aw uwo de ben Ter g sa.”2
da ri a lis xe o biT, Crdi lo e TiT, xe vi mib je ni li iyo “fri-
ad ma ga ri mde ba re o bis” mqo ne go ris ci xe ze. ci xis lo ka li-
1 batoniSvili vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba t.
IV, gamoc. “sabWoTa saqarTvelo”, Tbilisi, 1973, gv. 356.
2 iqve, gv. 356.
12
ze bas aka de mi ko si iva ne ja va xiS vi li sof. gve le Tis max lob-
lad, Ter gi sa da mdi na re qis tu ras Se sar Tav Tan viw ro xev Si
me-20 sa u ku nis da sawyi sam de Se mor Ce nil ci xis nan g re veb Tan
ax dens, rom lis age ba sac sa i to rio tra di cia da viT aR ma-
Se ne bels ukav Si rebs. am ad gi lis Crdi lo e TiT ax lan de li
so fel lar sis mi da mo eb Si yo fi la os - xa za re bi saT vis gzis
Sem k ra vi “da ri a lis ka ri”, ki dev uf ro Crdi lo e TiT “ja ri-
ax Tan” _ qar Tu li sa xel m wi fos bo lo wer ti li “na sa sax-
le vi me fe Ta”.3 qar Tul is to ri og ra fi a Si da das tu re bu lia,
rom qar Tu li sa xel m wi fos sazR va ri dRe van de li sa qar T ve-
lo- ru se Tis sa sazR v ro- gam S ve bi lar sis Crdi lo e TiT, sof.
bal Ta sa Tan, mog vi a ne biT ki so fel Cim Tan ga di o da.4
da ri a lis ka ri aTas w le u le bis man Zil ze, qar Tu li sa xel m wi-
fos xel Si myo fi, Crdi lo eT da sam x reT kav ka si is da ma kav Si re-
be li ka rib We iyo. sa er Tod, qve ya na Si Se mo ma val um Tav res gzas
an si mag res, rom lis xel Si Cag de bac me o mars mTe li sa na xe bis,
zog jer mTe li qvey nis dapy ro ba sac uad vi leb da “ka ri” er q va.
aseT ad gi las an ci xe- si mag re e bi iyo aSe ne bu li, an Tu xe vis
viw ro e bi bu neb riv zRu ded ga mod ge bo da, xe o ba Si iq sa dac gza
viw rov de bo da, ke dels da kars aageb d nen xol me.5
3 javaxiSvili ivane, saqarTvelos samzRvrebi istoriulad da Tanamedrove
TvalsazrisiT ganxiluli, istoriuli raritetebi, Tbilisi, 1989, gv. 12-13.
4 iToniSvili val. qarTvelofobiuri “Sedevrebi”, Tvalsazrisi, Tbilisi
2017, gv. 18; maWaraZe val. masalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-
saqarTvelos urTierTobis istoriidan, III/1, Tbilisi, 1988, gv. 361.
5 javaxiSvili i. qarTveli eris istoria, t. II, Tbilisi 2012, gv. 19.
13
“qar T lis cxov re ba” kav ka si a Si Tar ga mo sis dam k vid re bis
am be bis Txro bi sas qar T lo sis wi lis Se sa xeb sa gan ge bod aR-
niS navs, rom ka ri zRvi sa anu da ru ban di da ka ri arag vi sa
anu da ri a li, kav ka si is ga sav le li ori mniS v ne lo va ni zRu de
swo red qar T lo sis gan m geb lo ba Si yo fi la.6 qar Tul is to-
ri og ra fi a Si, VII s-is is to ri ul ma ti a ne ze, “moq ce vai qar-
T li sa i ze” day r d no biT, ga moT q mu lia sa pi ris pi ro mo saz re-
bac, rom Tav da pir ve lad qar Tu li sa xel m wi fos Crdi lo eT
sazR va ri kav ka si o nis mTa va ri qe dis wyal gam yofs mi uy ve bo da.
am ri gad, Tu Se Ti, pi ri qe Ti xev su re Ti, xe vi da dva le Ti, ro me-
lic Sua sa u ku ne eb Si sa qar T ve los ga nu yo fe li pro vin ci e bi
iy v nen, im Ta viT ve qar Tul sa me fo Si Se mav lad ar igu lis x-
me bo da. Tum ca mog vi a ne biT, Zve li wel TaR ricx vis pir vel
sa u ku ne Si, Se iZ le ba uf ro ad rec, xe vi da ri a lis xe o biT qar-
T lis Se mad gen lo ba Si Se vi da. axa li wel TaR ricx vis pir vel
sa u ku ne Si ki aq da ri a lis gzis Cam ke ti ci xe si mag rea da das-
tu re bu li. viw ro ga sas v le lis ga Re ba- Ca ket va da Crdi lo
kav ka si el mom Ta ba re Ta sam x re TiT Se moS ve ba qar T vel Ta ne ba-
sur vil ze iyo da mo ki de bu li, ris ga moc Zvel wya ro eb Si mas
xSi rad “ibe ri is ka ri” ewo de ba.7
is to ri u li wya ro e bis mi xed viT Cven T vis sa in te re so re-
gi on Si me o re sa u ku ne Si wa na re bi mkvid rob d nen,8 ro mel Tac,
mog vi a ne biT, mniS v ne lo va ni ro li Se us ru le bi aT arab Ta wi-
na aR m deg brZo la sa da ka xe Tis sam Tav ros Ca mo ya li be bis saq-
me Si.9 wa na re bis eT ni ku ri kuT v ni le bis Se sa xeb sa mec ni e ro
6 baqraZe d., saqarTvelo (istoriul-geografiuli gamokvleva), gazeT
iveriiTgan, 1877/1873 wlebis, gv. 105; janaSvili m., saqarTvelos mokle
istoria, Tbilisi 1884, gv. 10.
7 musxeliSvili d., saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi,
t. 1, Tb., 1977, gv. 77, 168.
8 lomouri n., klavdios ptolemaiosi, geografiuli saxelmZRvanelo, cnobebi
saqarTvelos Sesaxeb, masalebi saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis, nakveTi
32, Tbilisi, 1955, gv. 44; qarTveli eris istoria, t. II, Tbilisi 2012, gv. 45.
9 lorTqifaniZe m., feodaluri saqarTvelos politikuri gaerTianeba,
Tbilisi, 1963, gv. 139-150; papuaSvili T., ranTa da kaxTa samefo (VIII-XI ss.),
Tbilisi, 1982, gv. 26.
14
li te ra tu ra Si gan s x va ve bu li Se xe du le be bia ga moT q mu li.
mkvle var Ta na wi li maT qar Tu li war mo So bis sva nur (n. ma ri,
s ka ka ba Ze, j. gva sa lia) an qal de ur - Wa nur (T. pa pu aS vi li)
to me bad mi iC nevs, na wi li ki _ Crdi lo kav ka si u rad, va i na xu ri
(v. mi nor s ki, a. gen ko, a no vo sel ce vi, a. mkrtu mi a ni) an da Res-
t nu ri (v. bar tol di) mod g mis xal xad.10 yo vel Sem Tx ve va Si
uda voa, rom wa na re bi ad re fe o da lur epo qa Si as ru leb d nen
qar Tu li sam ya ros Crdi lo kav ka si el mom Ta ba re Ta gan dac vis
da qar Tu li po li ti ku ri er Te u lis (ka xe Tis sa qo re pis ko-
po sos) ma or ga ni ze bel fun q ci as, ma Ti gan sax le bis te ri to-
ri a ze dar Ce ni li xu roT moZR v ru li Zeg le bi (sof. si o nis
sam na vi a ni ba zi li ka, sof axal ci xis ek le sia, sof. gar ba nis
ek le sia,) yve la niS niT msga ve bas am J Rav ne ben ima ve pe ri o dis
ka xe Tis Zeg leb Tan, xo lo epig ra fi ku li ma sa la mTli a nad
qar Tu lia.11 yo ve li ve es ki cxad yofs, rom arab Ta Se mo se-
ve bis dro i saT vis wa na re bi mTli a nad da ga nu yof lad ekuT v-
nod nen qar Tul eT no kul tu rul sam ya ros.
sa zo ga da od, sa qar T ve los is to ri a Si Cve u leb ri vi mov le-
na iyo, ro de sac ucxo to me le bis Se mo se ve bis Se de gad ga par-
ta xe bul da ga u kac ri e le bul bars mTis War bi mo sax le o ba
av seb da. ase un da mom x da ri yo wa na re bis Sem Tx ve va Sic. wa na-
re Tis xe vi mWid ro kav Sir Si iyo ka xe Tis bar Tan. mom x v dur-
Ta Ta re Sis Se de gad ga Ca na ge bu li ka xe Tis ba ris aT vi se ba
swo red wa na reb ma da iwyes da arab Ta wi na aR m deg brZo la Sic
aq ti u rad Ca eb nen.
ka xe Tis mTis wi neT Si da bar Si Ca mo sax le bis Sem deg bun-
do va nia, ra mdgo ma re o baa Ter gis xe o ba Si, dar Ca Tu ara iq
wa na ru li mo sax le o ba kom paq tu rad. ga moT q mu lia mo saz re ba,
rad gan wa na re bi, ro gorc is to ri ul -eT nog ra fi u li jgu fi,
gaq r nen is to ri is sar bi e li dan es mi a niS nebs, rom maT Ter gis
xe o ba Si kom paq tu ri da sax le ba ar Se u nar Cu ne bi aT. wi na aR m-
deg Sem Tx ve va Si ma Ti sa xe li ar gaq re bo da da sxva mTi e leb-
10 papuaSvili T. dasaxelebuli naSromi, gv. 26-39.
11 iqve, gv. 50-53.
15
Tan er Tad sa xel de bu li iq ne bod nen. bar Si Ca mo sax le bu li
mTi e le bi (wa na re bi) ki ad gi lob riv mo sax le o ba Si ga iT q vif-
nen.12 yo vel Sem Tx ve va Si faq tia, rom mog vi a ne bi Tis to ri ul wya ro eb Si “moq ce vai qar T li sa i Si” da das tu re bu li “wa na-
re Tis xe vi“ aRar gvxvde ba. s. ka ka ba Zes mis gad monაSTad mi aC n da to po ni mi “xe vi”, ro me lic yo fi li wa na re Tis xe vis
er Ti na wi lis da sa xe le bad, Ter gis ze mo wel ze, dRem dea
Se mor Ce ni li.13igi ve mo saz re bas em x ro bi an T. pa pu aS vi li, s.
ere mi a ni, r. Tof CiS vi li. qar Tu li sa xel m wi fos dac vis sa q m e -
Si Crdi lo eT sazR v ris ga mag re bas di di mniS v ne lo ba eni We bo da.
ami tom mTlad sar w mu no ar Cans mo saz re ba wa nar Ta ka xeT Si
Ca sax le bis Sem deg re gi o nis sru li ga u kac ri e le bis Se sa-
xeb. ueW ve lia, rom sa qar T ve lo Si ga ba to ne bul ara beb sac
da Sem d gom pe ri od Si gaZ li e re bul qar Tul sa me fo sam-
Tav ro eb sac Crdi lo kav ka si el mom Ta ba re Ta Se mo se ve bi sa gan
Tav dac vis sa u ke Te so sa Su a le bad da ri a lis gad mo sas v le-
lis ga mag re ba da sa na pi ro zol ze er T gu li mos x le o bis
Se nar Cu ne ba un da mi eC ni aT. yo vel Sem Tx ve va Si cxa dia, rom
XII sa u ku ni dan Ter gis ze mo we lis aR sa niS na vad (dRe van-
de li sof. ko bi dan sazR v ram de) ga mo i ye ne ba to po ni mi xe vi,
xo lo aq mo sax le Ta sa xel wo de bad _ mo xe ve. “is to ri a ni
da az ma ni Sa ra van ded Ta nis” av to ri gvam c nobs, rom fxo vi sa
da di do e Tis gan d go mis dros “mo u wo da me fe man aTa bag sa da
yo vel Ta mTe ul Ta: dval Ta, cxraz mel Ta, mo xe ve Ta, xa del Ta,
cxa va tel Ta, War Ta lel Ta, er wo Ti a nel Ta. mis ca iva ne aTa bag-
sa da wa rav li na maT ze da”14
xse ne bu li mo nak ve Ti „qar T lis cxov re bi dan“ sa in te re so
ma sa las iZ le va Ter gis ze mo we lis mo sax le o bis vi na o bis
gan sazR v ri saT vis. cxa dia, rom ze mo mo ta ni li cno bis Ta nax-
12 TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tbilisi, 2016, gv49; TofCiSvili r.,
moxeuri gvarsaxelebi, Tbilisi, 1998 gv. 17.
13 Какабадзе. С. ОплеменыЦанар, saistorio krebuli, 1928 w. III, gv. 112.
14 istoriani da azmani SaravandedTani, qarTlis cxovreba, t. II, Tbilisi,
2012, gv. 95.
16
mad mTe u leb Si“ anu qar T vel mTi e leb Si Ta na bar m niS v ne lo va-
ni jgu fe bia: dva le bi, mo xe ve e bi, xa de le bi, cxa va te le bi, War T-
le le bi da er wo Ti a ne le bi.
XIII sa u ku ne Si mon Rol Ta Se mo se vam Se a sus ta cen t ra lu-
ri xe li suf le bis gav le na mTis re gi o neb Si. ami tom gi or gi
brwyin va lis ga me fe bis Sem deg qar Tu li sa me fo xe li suf le-
bis gan t ki ce bis pa ra le lu rad sa me fo xe li suf le ba Se e ca da
Ta vi si so ci al - po li ti ku ri gav le na aRed gi na yvel gan sa dac
igi gar k ve u li faq to re bis ze gav le niT Se sus te bu li iyo.
mTis mo sax le o ba ze gav le nis aR d ge nis am g va ri mcde lo bis
ma ga li Tia gi or gi brwyin va lis “Zeg lis da de ba mTi ul TaT-
vis”15. am sa mar T lis nor ma Ta Sed ge na sa qar T ve los mTi a neT Si
Seq m ni li mZi me mdgo ma re o biT iyo ga mow ve u li. mTis mo sax-
le o ba sa da me fis mo xe le ebs So ris ur Ti er To ba im de nad
da Za bu la, rom dawye bu la ad gi lob riv mo xe le eb ze Tav das x-
me bi da mkvle lo be bi, ra Sic zog jer mTe li so fe li, Te mi da
xe vi iReb da mo na wi le o bas. xSi ri iyo sam xed ro sam sa xur ze
uaris Tqma, mom rav le bu la Su ris Zi e bis miz niT ur Ti er T Tav-
das x me bi, ro mel Sic zog jer Su ris ma Zi e bel Ta gar da, ga re Se
pi re bi da, qa le bic ki mo na wi le ob d nen.16 saq me iqam de mi su la,
rom me fe iZu le bu li gam x da ra ad gil ze gas c no bo da mdgo-
ma re o bas. da iwyo Ro nis Zi e ba Ta Zi e ba ajan ye bu li mo sax le o-
bis da sam S vi deb lad da are u lo bis Ca saq ro bad. swo red aseT
Ro nis Zi e bad mi uC ne vi aT sa xel m wi fo dar ba zis mo na wi le ebs
mTis mo sax le o bi saT vis sa gan ge bo ka non Ta kre bu lis Sed ge na,
rad ga nac ma nam de sa xel m wi fos sa qar T ve los mTi a ne Ti saT vis
msgav si ka non Ta kre bu li ar hqo nia.17
cxa dia, im dro i saT vis sa qar T ve los mTe li sa me fo saT vis
gan kuT v ni li sa ka non m deb lo Zeg le bi rom ar yo fi li yo, gi-
or gi V mar to mTi ul TaT vis ki ar Se ad gen da ka non Ta kre-
buls, ara med mTe li sa me fo saT vis. amas Ta na ve aS ka raa, rom
sa qar T ve los ba ris re gi o ni saT vis moq me di ka non m deb lo ba
15 Zeglis dadeba Ggiorgi V-is brwyinvalisa, Tbilisi 1988.
16 iqve, gv, 36-52.17 iqve, gv. 35.
17
Se u sa ba mo iyo mTi saT vis, sa dac ada mi an Ta sa mar T leb liv
ur Ti er To bebs ada Tob ri vi sa mar Ta li awes ri geb da. sa mar-
T lis kre bu le bi ki gar k ve ul wi lad er ge bo da ar se bul
mdgo ma re o bas.
"Zeg lis da de ba" sis x lis sa mar T lis ka non m deb lo bis ni-
mu Sia, sa dac sa mo qa la qo uf leb riv mdgo ma re o bas mxo lod
ram de ni me mux li exe ba. Zeg l Si far To daa ga mo ye ne bu li ada-
Tob ri vi sa mar T lis nor me bi, gan sa kuT re biT sas jel Ta dar g-
Si. .ada Tob ri vi sa mar T li da naa Se su li Su ris Zi e bis uf le ba,
sis x lis da ur ve ba, ga Ze ve ba, ga par s va da a.S. mar Ta lia, ka non m-
de be li cdi lobs, er T g va rad SezRu dos Su ris Zi e bis dro da
far g le bi, mag ram mTel rig mux leb Si pir da pir aRi a re bu lia
Su ris Zi e bis ka no ni e ri uf le ba dam na Sa vis mi marT. "Zeg lis
da de ba Si" ada Tob ri vi sa mar T li sa gan gad mo vi da mTe li ri gi
nor me bi. Tum ca, yve la iq ver mox v da. ma ga li Tad, ase Tia sis-
x lis aRe bis sa kiTxi. "Zeg lis da de bam" ada Tob ri vi sa mar T-
li sa gan aiRo sis x lis da ur ve ba, rom li Tac Sec va la sis x lis
aRe ba. Tu Su ris Zi e ba da na Sa u li saT vis dam na Sa vis mok v las
mo iTxovs, sis x lis da ur ve ba mxo lod da na Sa u lis ga mos yid-
vas gu lis x mobs fu la di an qo neb ri vi sazRa u riT, ro me lic
dam na Sa vem un da mis ces da za ra le bul mxa res. sis x lis ode-
no bas gan sazR v ravs da na Sa u lis sim Zi me da da za ra le bu li
pi ris so ci a lu ri da uf leb ri vi mdgo ma re o ba. ada Tob ri vi
sa mar T li da naa Se ta ni li Zeg liT gaT va lis wi ne bu li sas je-
li –GgaZeveba.
"Zeg lis da de bis" ana li zi gviC ve nebs, rom sa me fo xe li-
suf le bam ad gi leb ze da ad gi na me fis sam sa xur Si mdgo mi
mo xe le _ “xe vis be ri” _ fe o da lis wo de ba, rom lis mo va le-
o ba Sic Se di o da xe o bis sam xed ro raz mis sar d lo ba. mog vi-
a ne biT, sa me fo xe li suf le bis da sus te bi sa da mTa Si sa mar T-
leb li vi kon t ro lis moS lis pi ro beb Si, "xe vis be ri" sa xel m-
wi fo mo xe li dan Te mis sa e ro- re li gi ur xel m ZR va ne lad iq ca,
ro mel sac ad gi leb ze ir Cev d nen.
18
da ax lo e biT XIII-XIV sa u ku ni dan Ter gis sa Ta ve Si, dRe-
van del Tru so Si, Se mos v las iwye ben dva le bi. Tav da pir ve lad
ad gi li un da hqo no da bu neb riv mig ra ci as, ro de sac na ma ti
mo sax le o ba Ter gis ze mo wels iT vi seb da18. XVI sa u ku ni dan
am pro ces ma uf ro in ten si u ri xa si a Ti mi i Ro. kav ka si is mTi-
a neT Si, da maT So ris dva leT Sic, mon Ro le bi sa gan Crdi lo
kav ka si is ve le bi dan ga mo dev ni li ose bi mkvid r de bod nen da
aviw ro eb d nen iqa ur mo sax le o bas, ro me lic sa qar T ve los sxva
kuTxe eb Si da pir vel rig Si ki me zo bel Tru so Si ga da di o-
da.19 Ta va da pir ve lad maR ran - d va le Ti dan Se mo sul ma kon tin-
gen t ma, ro gorc Cans, da i ka va siv r ce ka sa ram de. mog vi a ne biT ki,
os Ta ze wo lis ga mo isi ni Ter gis xe o bis gas w v riv uf ro aR-
mo sav le Ti Tac gad mo vid nen. dva le bis kval dak val mim di na re-
ob da qur Ta Tis xe o bi dan ose bis in fil t ra cia Ter gis xe o bis
ze mo wel Si. XVII sa u ku nem de Tru so Si osu ri mo sax le o ba
ar g v x v de ba, iq Zi ri Ta dad dva le bi cxov rob d nen. sa mec ni e-
ro li te ra tu ra Si to po nim `Tru sos~ Zve li qar Tu li enis
sa Su a le biT xsni an. sul xan - sa bas leq si kon Si vkiTxu lobT,
rom `dru so ars zRu de qvi sa koS ki a ni, di di da ke Ti lad-
Se ne bu li~. `dru so ars zRu de qvi sa ma Ra li ke Ti lad na ge bi
koS k - koS ko va ni~.20 ana lo gi u rad gan mar tavs am sity vas da viT
18 TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tbilisi, 2016, gv. 50; iToniSvili vax.
dvalebi da dvaleTi, t. II, Tbilisi, 2016, gv. 86.
19 TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tbilisi, 2016, gv. 50.
20 iToniSvili vax. dvalebi da dvaleTi, t. I, Tbilisi 2016, gv. 165; TofCiSvili r., dasaxelebuli naSromi, gv. 52.
19
Cu bi naS vi li: `dru so — zRu de qvi sa ma Ra li, na ge bi koS k -
- koS ke bad“. Tru so Si sxva mTis kuTxe e bis msgav sad swo red
koS ko va ni zRu de e bi ige bo da. rac Se e xe ba imas, rom re gi ons
sa xe lad `Tru so~ hqvia da zRu dis sa xe o bas — `dru so~,
aqac ise Ti ve mo nac v le o ba gvaqvs `d~ da `T~ Tan x mov ne bi sa,
ro gorc `dva le Ti sa~ da `Tu a le Tis~ Sem Tx ve va Si.21
XVII sa u ku ne Si Ter gis sa Ta ve eb Si ose bi Se mo vid nen da
aq gad mo su li dva le bis asi mi la ci is pro ce si da iwyo. uf ro
gvi an maT ka sa ris gad moR mac gad mo aR wi es da sof. ko bam de
te ri to ria da i ka ves. va xuS ti ba to niS vi li aR niS navs, rom
XVIII sa u ku nis da sawyis Si Tru so Si 8 osu ri so fe li iyo.22
ose bi sa gan Se viw ro e bul ma dva le bis na wil ma Ses Z lo xe vis
sof leb Si (ya no bi, xur Ti si, go ris ci xe, si o ni) ga da sax le biT
da eR wia Ta vi asi mi la ci i sa gan. imis mi u xe da vad, rom Se mo su-
li ose bi sa xels uc v lid nen to po ni mebs, ram de ni me so fel ma
ma inc Se mo i na xa qar Tu li sa xel wo de ba (aba no, Se var de ni, ado,
oq ro ya na, mna, al ma si a ni). v. iTo niS vil ma yu radRe ba mi aq cia,
rom sof. ados oseb ma nog yau (osu rad axal so fe li) da ar q-
ves, rac Tval naT liv aC ve nebs, rom es maT T vis axa li ad gi li
iyo da Zve lad ose bis sa mo sax los ar war mo ad gen da.23
21 TofCiSvili r., dasaxelebuli naSromi, gv. 52.
22 batoniSvili vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba
t. IV, gamomc. “sabWoTa saqarTvelo”, Tbilisi, 1973, gv. 647.
23 iToniSvili v. Temi da Temobrioba saqarTveloSi, Tbilisi, 2017, gv. 43.
20
pa ra le lu rad ose bi Ca sax l d nen xe vis ram de ni me so fel-
Sic (ko bi, aCxo ti, uxa Ti, To Ti). ma Ti Ca sax le bis ini ci a to re-
bad xSi rad da wi na u re bu li Ru du Sa u re bi, Sem deg ki yaz be ge bi
gvev li ne bi an.24
dro Ta gan mav lo ba Si Tru sos xe o ba Si osu ri sof le bi
mom rav l da. g. To goS vil ma ga mo aq vey na 1780 wlis Tru sos
xe o bis aR we ris ma sa la, rom lis mi xed vi Tac ir k ve va, rom
Tru so Si Se di od nen sof le bi: re Si (5 sa kom lo ma mu liT),
te fi (6 sa kom lo ma mu li), gi ma ra (11 sa kom lo ma mu li 12
kom l ze), ya yi du ri (7 sa kom lo ma mu li 8 kom l ze), ya raT ya vi
(8,5 sa kom lo ma mu li 9 kom l ze), den ce (6 sa kom lo), qve mo
den ce (4 sa kom lo), ja xa go ri (2 sa kom lo), sa o ti (5 sa kom-
lo), aba no (7 sa kom lo), qe Te ri (9 sa kom lo). sul Tru sos
xe o ba Si aR we ri li 11 so fel Si aR we ri lia 73 kom li.25 Tru-
sos 8 so fe li sru li ad ose biT da sax le bu lad mi aC nia ioane
ba to niS vil sac.26
gi ul den S ted ti Tru so Si 13 so fels aR wers: re si, si ve-
ra u ti, gi ma ra, co col ta, bur ma se ki, xu Za ni an ya raT yau, va lan-
den Ze, da lag den Ze, bar si, su a Ti si, aba no, keT ri si.27
s. ma ka la Ti as mo na ce me biT XX sa u ku nis 30-i an wleb Si
ko bis Tem Si, ro mel Sic Zi ri Ta dad ose biT da sax le bu li pun-
q te bi Se di o da, 29-30 so fe li iyo: aba no, bur ma se ki (bur ma-
si gi), gim ra, de si, ere ti (ere to), er xo ti, al ma si a ni, uxa Ti,
ka rad yau (ka ratya vi), za ka go ri, ket ro xi (keT ri si), ko bi, mna,
(me qe Ti), na vag ya vi (nog kau), ze mo oq ro ya na, qve mo oq ro ya na,
re si, si vev ta (siv ra u ta), su a Ti si, sa yur T - ka ri (so yu ri a ni),
te pi, fal g ya vi, (ur mis so fe li), qum lis ci xe, ze mo ga ni si, qve-
mo ga ni si, Sa var de ni, co col da, (ci xis sof), Zu ar ye vi, agaT ka-
ri28. am mo na ce me bis mi xed viT, ro me lic 1926 wlis aR we ris
24 iqve gv. 44.25 TogoSvili g., saqarTvelo oseTis urTierToba XV-XVIII ss. Tbilisi,
1969, gv. 196.
26 bagrationi i., qarTl-kaxeTis aRwera, Tbilisi, 1986, gv. 35.
27 giuldenStedtis mogzauroba saqarTveloSi, t. II, Tbilisi 1964, gv. 65.
28 makalaTia, s. xevi, Tbilisi, 1934, gv. 20-21, 78-82 (frCxilebSi mocemuli
soflis saxelebi gv. 20-21 zogjer ar emTxveva qvemo gverdebze dasaxelebul
soflebs l.j.).
21
ma sa lebs ey r d no ba, da sa xe le bul sof leb Si aR we ri li 3127
ada mi a ni dan mxo lod sof. al ma si an Si cxov rob da 14 qar T ve-
li, da nar Ce ni 3115 ki osia.
eT no de mog ra fi u li cvli le be bi mim di na re ob da qar Tu li
sa me fo xe li suf le bis, cal ke u li fe o da lu ri sax le bis, ad-
gi lob ri vi Te me bis da ucxo eT ni ku ri jgu fe bis in te res Ta
da pi ris pi re bis fon ze. sa qar T ve los er Ti a ni sa xel m wi fos
daS lis Sem deg sa me fo ka ri sa Ta na do yu radRe bas ve Rar iCen-
da mTis mi marT, rac fe o da lu ri epo qi saT vis da ma xa si a Te be-
li po li ti ku ri daq saq su lo bis, eko no mi ku ri izo li re bu lo-
bis da SezRu du li ko mu ni ka ci is pi ro beb Si ad gi lob ri vi Te-
mob ri vi mmar T ve lo bis gaZ li e re bis sa Su a le bas qmni da. xev Si
Ca mo ya li be bu li te ri to ri u li Te mis mmar T ve lo bis cen t ri
imav d ro u lad, re li gi u ri cen t ric iyo. v. iTo niS vi lis Ta-
nax mad xev Si am g va ri cen t ri ram den jer me Sec v li la. igi
Tav da pir ve lad sof. sa Tar g m nos wi Tel ek le si a Si yo fi la.
mog vi a ne biT, sof. si o nis ek le si a Si, sa dac Te mis bWe e bi saT vis
gan kuT v ni li, Tli li qvi sa gan ga mok ve Ti li, ska me bi dRem dea
Se mor Ce ni li. ger ge tis sa me bis age bis Sem deg ki te ri to ri u-
li Te mis centrs aq gad mo u nac v le bia.29
29 iToniSvili v. Temi da Temobrioba saqarTveloSi, Tbilisi, 2017, gv 45; iToniSvili v., moxeveebis yofa-cxovreba, Tbilisi, 2016, gv. 132-139;
TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tb., 2017, gv. 48-49.
22
XV sa u ku nis 30-i an wleb Si Seq m ni li „ger g re tel say-
d ris S vil Ta sa bu TiT“ ir k ve va, ro m am dro i saT vis uk ve ar-
se bobs ter mi ni „Trus lo el ni,” ro mel Sic, im epoqaSi, wa na-
rul - d va lu ri sim bi o zi un da igu lis x me bo des. Tru so el ni
gar k ve ul val de bu le bas kis ru lob d nen ge ge tel say d ris S-
vil Ta wi na Se30. mog vi a ne biT, Tru so el Ta xe vis te ri to ri u-
li cen t ri sad mi msgav si da mo ki de bu le bis da ma das tu re be li
sa bu Ti uc no bia, rac iq mox da ri eT ni ku ri cvli le bis Se de-
gad un da mi viC ni oT. osur ma ele men t ma SeZ lo eT ni ku ri do-
mi nan to bis mo po ve ba da sa va ra u dod, cal ke te ri to ri u li
Te mis Ca mo ya li be bac. Tum ca po li ti ku rad Tru so qar Tul
sa xel m wi fo eb riv siv r ce Si rCe bo da.
Te mob ri vi mmar T ve lo bis Se sa xeb gar k ve ul war mod ge nas
gviq m nis al. yaz be gis ro ma ni „xe vis be ri go Ca“31. xe vis be ri uk-
ve xe vis faq tob riv mmar T ve lad qce u la da mis gan m geb lo ba Si
Se di o da sam xed ro mmar T ve lo ba, sa mar Tal war mo e ba da sa su li-
e ro sfe ro.32 sa xal xo yri lo ba, ro me lic xe vis sa Wir bo ro to
sa kiTxebs wyvet da, sa me bis sab Wo Si imar Te bo da. aq mi Re bul
ga dawy ve ti le bas „yve la mTi e li emo ne bo da da ga nu kiTx ve lad
emor Ci le bo da.“ swo red aq ga mo as ve neb d nen „dro Sis Tavs“, ro-
mel Tan Se xe bis uf l ba mxo lod ori kvi riT „saw men dad ga sul
xe vis bers“ da mis Ta na Sem we ebs hqon daT.33
un da iT q vas, rom al. yaz be gi am dro i saT vis Tru sos
xe vis gan gan cal ke ve bul er Te u lad mi iC nevs. aqa u ri ose bi
aRarc ger ge tis sa xal xo yri lo bas es w re bi an da aRarc
mo xe ve Ta mom x re e bad mo i az re bi an. pi ri qiT, Tru so el osebs
„gu liT un do daT ga dax de vi ne ba im xal xi sa, ro me lic maT sa
da qis teTs So ris so li viT SeW ri li yo da da me zob le bul
xal xi saT vis sa Su a le ba mo es po ga da ux de vi neb lad sa qar T ve-
los sxva das x va kuTxe ebs das ce mo da.“34
30 iToniSvili v., moxeveebis yofa-cxovreba, Tbilis, 2016, gv. 139-140.
31 iToniSvili v., aleqsandre yazbegi, istoriul-eTnografiuli monacemebi,
Tbilisi, 2006, gv. 202-205.
32 yazbegi al., xevisberi goCa, Txzulebani, Tbilisi, 1985, gv. 619-622; 650-656.
33 iqve, gv. 619.34 iqve, gv. 634.
23
Se sa ba mi sad, Tru sos te ri to ri u li Te mis cen t ric gvi an-
de li xe vis ga reT un da ve Ze boT. al. yaz be gis moTx ro ba Si,
nug zar eris Ta vis Se sax ved rad ga mo su li Tru sos mo sax le-
o ba sof. oq ro ya na Sia Sek re bi li. sa va ra u dod, mwe rals ma Ti
Te mis cen t ric aq un da egu le bo des.
ze mox se ne bu li moTx ro ba sa in te re soa imi Tac, rom asa-
xavs Si na fe o da lu ri po li ti ku ri brZo lis da mam Tav re bel
etaps, ro de sac arag vis xe o ba Si ga ba to ne bu li fe o da lu ri
sax li cdi lob da Ta vis uf le be bi fe o da lu ri ur Ti er To be-
bi sa gan gan ze gam d ga ri mTis Te me bis T vi sac mo ex via Tav ze. am
brZo lis pir ve li eta pi ki „Zeg li eris Tav Ta“-Si aR we ri li
mov le ne bi un da iyos. ro de sac vir Sel eris Ta vi aq ti u rad
Ca e ba Ter gis xe o bis cal ke ul Te mebs So ris ga Ca Re bul da-
pi ris pi re ba Si.35
arag vis eris Ta vebs brZo la Si, ro gorc Cans, mxars uWer-
da osu ri mo sax le o ba, rac ga sak vi ri ar un da iyos, rad-
gan ose bis sa ar se bo siv r cis mo po ve bas, Zve li mo sax le o bis
mxri dan wi na aR m de go ba un da Sex ved ro da. te ri to ri u li Te-
mi or ga ni ze bul wi na aR m de go bas uwev da mis xelT ar se bul
mi web ze ucxo ele men tis dam k vid re bas. am brZo la Si mo kav Si-
red osebs arag vis eris Tav Ta fe o da lu ri sax li egu le bo da.
arag vis eris Ta ve bi mo xe ve ebs So ri sac eZeb d nen mo kav Si re ebs.
swo red am brZo la Si wa mos wi es maT win Si o la Ru du Sa u ri.
xev Si ga ba to ne bul ma zu rab eris Tav ma igi mo u ra vad da niS na
da ga da sa xa de bis ak re ba da eris Ta vis ga dawy ve ti le be bis aR-
s ru le ba da a va la.36 zog jer am g va ri kav Si ris auci leb lo bas
sa ga reo saf r Txe ga na pi ro beb da. 1732 wels Tru so e li ose bi,
mo xe ve e bi da mTi u le bi Tav de bad da ud g nen arag vis eris Tav
bar Zims, ra Ta Tur qe bi sa gan mo ma va li saf r Txe aeri de bi naT.37
1743 w. mo sax le o bis ajan ye bis Sem deg arag vis sa e ris Ta-
vo ga uq m da da sa uf lis wu lod ga mocxad da. igi jer vax tang
35 TofCiSvili r., dvalebi da dvaleTi, Tbilisi, 2017, gv. 46-47; TofCiSvili
r., moxeuri gvarsaxelebi gv. 54.
36 iToniSvili v., moxeveebis yofa-cxovreba, Tb., 2015, gv.,148.
37 TogoSvili g., saqarTvelo-oseTis uerTierToba XV-XVIII ss., gv. 193-194.
24
erek les Zis sa uf lis wu lo ma mu li iyo, Sem deg _ le van
ba to niS vi lis, xo lo XVIII sa u ku nis 80-i a ni wle bi dan _
vax tang ba to niS vi lis. ba to niS vi le bi Tar xan Ta ka te go ri-
is Seq m niT qve Sev r m do me bis ricx vis zrdas cdi lob d nen da
am gza ze arc Ta ga u re li ose bis gad mo sax le bas eri de bod-
nen. ma ga li Tad 1776 wels vax tang ba to niS vil ma Ta ga u rel
qun du xiS vil To mas da mis Svils ioanes qa i yu bad ko bi aS vi-
lis gan or na xe va ri sa kom lo ma mu lis nas yi do ba da um t ki ca.
aR sa niS na via, rom To ma erek le me fis naT lu li yo fi la, mi si
Svi li ki vax tang ba to niS vi li sa.38
sa qar T ve lo Si rus Ta ga ba to ne bis dro i saT vis Ter gis ze-
mo wel ze mcxov re bi ose bi, qar Tul so ci al - po li ti kur siv-
r ce Si sru li ad iy v nen in teg ri re bu li da aq ti u rad mo na wi-
le ob d nen aq mim di na re pro ce seb Si. mdgo ma re o ba gar k ve u lad
Se ic va la XIX sa u ku ni dan.
sa qar T ve los sa me fos daq vem de ba re bul da Crdi lo kav ka-
si el mTi e lebs So ris Za li an di di gan s x va ve ba iyo, rac kar-
gad Cans gi ul den S ted tis mog za u ro bis erT frag men t Si.
ste fan w mi di dan ru seT Si mi ma val mog za urs Ter gi xuT ad-
gi las un da ga da ek ve Ta. am ad gi lis mcxov reb ni gar k ve u li
sa fa su ris sa nac v lod dro e biT ga da sas v le lebs ake Teb d nen
mgzav re bi saT vis. mo xe ve ebs pir naT lad Se us ru le bi aT mog-
za u ris Txov na, xo lo Ta ga u rel osebs or jer Zvi ri Tan xa
muTxo vi aT sazRa u rad da Ta nac 300 ka ci a ni Ca saf re ba mo-
uwy vi aT mis ga sa Zar c vad. ru se bi iZu le bu li iy v nen aqa u ri
ose bi dan mud mi vad hyo lo daT mZev le bi, rad gan xSi ri iyo
ya Ca Ro ba_Zar c vis faq te bi ara mar to mog za u re bis, ara med
ru su li raz me bis mi mar Tac.39
so ci a lu ri da say r de nis ga Ce nis miz niT sa qar T ve lo-
Si ga ba to ne bul ma ru seT ma aqa u ri ze da fe nis ga er T gu le ba
da iwyo. ma Ti na wi li ru sul sam sa xur Si ga nu zom lad da-
wi na ur da. Tum ca, qve da fe nas ga or ma ge bul tvir Tad da aw va
38 TogoSvili g., saqarTvelo-oseTis uerTierToba XV-XVIII ss., gv. 195.
39 giuldenStedtis mogzauroba saqarTveloSi, t. I, Tbilisi 1962, gv. 179-180.
25
ca ris tu li re Ji mi. uk ma yo fi le bas iw vev da axa li fu la di
ga da sa xa de bi, aqam de ar na xu li gza Tam Se neb lo ba da mas ze Se-
we ri li be ga ra, ru su li ja ris amu ni ci iT mom sa xu re ba da
ma Ti sur sa TiT uz run vel yo fa. un da iT q vas, rom uk ve XIX
sa u ku nis da sawyis Si sa qar T ve los mTi a neT Si da maT So ris
Ter gis xe o ba Sic gax Sir da an ti ru su li ga mos v le bi. yve la ze
mas S ta bu ri maT So ris iyo 1804 wlis mTi u le Tis ajan ye ba,
ro mel Sic qar T ve leb Tan er Tad aq ti u rad mo na wi le ob d nen
ara mar to Ter gis xe o bis da li ax vis xe o bis mkvid ri ose bi,
ara med Ta ga u re li (Crdi lo kav ka si u ri osu ri Te mi) ose bic
ax mat du da ro vis wi nam ZRo lo biT.40
pir vel xa neb Si ose bis ajan ye be bi rus Ta mpyro be lo bis
wi na aR m deg sis te ma tur da Se u ri ge bel xa si aTs ata reb da.
sa qar T ve lo Si isi ni qar T vel me am bo xe Ta mxar dam xar ib r Zod-
nen ru su li mpyro be lo bis wi na aR m deg. mog vi a ne biT, ru sul ma
sa xel m wi fom Ses Z lo mtru lad gan wyo bi li ose bi Ta vis ken
ga da e bi re bi na da did kav ka si ur da pi ris pi re ba Si sa ku Tar po-
li ti kur iara Rad eq cia.
$2 os Ta av toq To no bis sa kiTxi $2 os Ta av toq To no bis sa kiTxi
sa mec ni e ro li te ra tu ra Sisa mec ni e ro li te ra tu ra Si
qar Tul da ru su le no van sa is to rio sa zo ga do e beb Si os Ta
eT no ge ne zis, ma Ti po li ti ku ri is to ri i sa da sa qar T ve lo-
Si mig ra ci is Se sa xeb gan s x va ve bu li mo saz re be bi ar se bobs.
gan sa kuT re biT mwva ve po le mi kis sa ga nia os Ta sa qar T ve lo Si
Ca mo sax le bi sa da dam k vid re bis eta pe bi. XX sa u ku ne Si os
mkvle var Ta na wi li ma Ti mig ra ci is `uZ ve les drod", III-IV an
VI-VII ss. mi iC nev da, sxva ni sa qar T ve lo Si os Ta in fil t ra-
ci is pir vel pe ri ods Crdi lo kav ka si a Si mon Rol Ta ga ba to-
40 qoqraSvili x., ruseTis politika Sida qarTlis mTianeTSi, saqarTvelo-
ruseTis urTierToba XVIII-XXI saukuneebSi, wigni II, Tbilisi, 2016, gv. 10;
Ткавашвили М., Русско-осетинское противостояние в грузии в начале XIX века, Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010, с. 218-251.
26
ne bas ukav Si reb d nen. iyo cda, osu ri gva re bis ge ne a lo gi eb-
ze day r d no biT ma Ti mig ra cia XV-XVI ss-iT ga ne sazR v raT.
qar T ve li da ru si mec ni e re bis na wi lis kvle va Ta Se de ge bi
mi u Ti Te ben, rom qar T lis mTi a neT Si ose bis da sax le ba Zi ri-
Ta dad XVII s-Si mox da, xo lo da sav leT sa qar T ve lo Si mig-
ra cia mim di na re ob da XVIII s-Si. Tan da Ta no biT kom paq tu ri
da sax le be bi gaC n da Si da qar T lis Crd. na wil Si, md. li ax vi sa
da qsnis xe o beb Si, Tum ca ose bis di di na wi li dis per su lad
gan sax l da mTel sa qar T ve lo Si.
az r Ta sxva das x va o baa sa qar T ve lo Si sam x reT ose Tis ad-
mi nis t ra ci u li er Te u lis war mo So bis is to ri a zec. un da iT-
q vas, rom XIX s-mde, we ri lo biT wya ro eb Si oseT Tan da kav Si re-
biT gan sazR v re ba `sam x re Ti" an `Crdi lo e Ti" ar fiq sir de ba.
es ter mi ni mxo lod sa qar T ve los ru seT Tan Se er Te bis Sem deg
gaC n da. im pe ra to ri sad mi gag zav nil ra por teb Si ru si sam xed-
ro e bi _ md. li ax vis mTi a ni re gi o ne bis ose biT da sax le-
bul te ri to ri as uwo deb d nen `oseTs", `Грузинская Осетия”-as, “Карталинская Осетия”-s (1812-1837 ww.). Sem deg gaC n da opo-zi ci u ri wyvi li _ “Южная Осетия_Северная Осетия”. XIX s-is 40-i an wleb Si sa qar T ve los te ri to ri a ze “Осетинский округ”-i da wes da. swo red es da e do sa fuZ v lad Si da qar T-
l Si bol Se vi ke bis mi er Seq m nil te ri to ri ul -ad mi nis t ra-
ci u li da na yo fi saT vis sa xe lis mi ni We bas (sam x reT ose Tis
av to no mi u ri ol qi.)
sab Wo Ta mec ni e re ba Si dam k vid re bu li iyo Tval saz ri si, rom
ira nu le no va ni ose bi Crdi lo kav ka si u ri ve le bi dan ga mo a Ze ves
Tav da pir ve lad xa za reb ma, xo lo Sem d gom Tur qul ma tal Reb ma.
kav ka si is qed ze gad mos v lis Sem deg ose bi xvde bod nen na xu ri
da qar T ve lu ri mod g mis xal xebs, ro mel Tan Se re vis Se de ga-
dac sa Ta ve da e do "sam x reT osi" xal xis Ca mo ya li be bas.41
osu ri war mo mav lo bis mec ni er Ta gan os Ta eT no ge ne zi sa da
ma Ti sam x re Tu li mig ra ci e bis Ses wav lis pir ve li cda z. va-
41 Пчелина Е.Г. Краткый историко-археологический очерк страны Ирон-Хусар // Материалы по изучению Грузии: Юго-Осетия, Тф, 1925, с 237-238.
27
ne e vis sa xels ukav Sir de ba. swo red va ne e vis mo saz re be bi iq ca
dRe van de li osu ri is to ri og ra fi is amo sa val prin ci pad, Tum-
ca Ta vad va ne e vis kon cef ci am am sa kiTxeb Tan da kav Si re biT
ram den jer me ga ni ca da cvli le ba.
z. va ne e vi kri ti kis ga re Se Re bu lob da sen mar te nis de bu-
le bas os Ta sam x reT kav ka si a Si qris tes So bam de III sa u ku ne Si
Se mos v lis Se sa xeb. igi mi u Ti Teb da dva le bis da ose bis igi-
ve o ba ze. mar Ta lia, mas sa qar T ve lo Si ose bis ma sob ri vi Ca mo-
sax le bis pe ri o dad XV-XVI ss mi aC n da, mag ram ma Ti da dva le-
bis ga i gi ve ba sa Su a le bas aZ lev da em t ki ce bi na, rom eT ni ku ri
su ra Ti Si da qar T lis Crdi lo na wil Si am mig ra ci is Se de gad
ar Sec v li la da dva leTs os Ta uZ ve les sacxov ri sad acxa-
deb da.42 va ne e vi Ta vis pir vel Sro meb Si ver uar yof da, rom
os Ta ga da ad gi le ba kav ka si is qeds gad moR ma Ta Tar - mon Rol Ta
Se mo se vebs ukav Sir de ba. mog vi a ne biT igi Se e ca da kav ka si a Si
ira nu le no va ni mo sax le o bis ga mo Ce nis daZ ve le bas, rac sa Su a-
le bas mis cem da, ga mo ecxa de bi na ose bi maT enob riv - kul tu rul
mem k vid re e bad. va ne e vis az riT, os Ta eT no ge nez Si mniS v ne lo-
va ni ro li un da eTa ma Sa gvi an b rin ja o sa da ad rer ki nis xa nis
yo ba nur kul tu ras, ro me lic kav ka si is qe dis ori ve mxa res
iyo gav r ce le bu li. igi ase ve cdi lob da, ose bis mig ra ci eb Tan
da e kav Si re bi na skvi Te bi sa da ki me ri e le bis Se mo se ve bi sam x reT
kav ka si a Si. va ne e vi ira nu le no van to mebs kav ka si a Si eT ni ku-
rad ga ba to ne bu lad mi iC nev da. igi wer da, rom Zvel ma ira ne-
leb ma kav ka si a Si mo i ta nes ma Ral gan vi Ta re bu li kul tu ra da
kav ka si e le bi me ta lur gi as azi a res. qar Tu li sa ku Ta ri sa xe-
le bis Ta vi su fa li in ter p re ti re biT ki am t ki ceb da, rom ose bi
war mo ad gen d nen qar Tu li aris tok ra ti is na Rebs. rac Se e xe ba
Ta Tar - mon Ro le bis da Te mur - len gis mi er Se viw ro e bu li ose-
bis sam x re Ti sa ken mig ri re bas da sa qar T ve lo Si Se mos v las, es
iyo uZ ve les dro Si dawye bu li pro ce sis gag r Ze le ba, ki dev
er Ti axa li tal Ra. eT no nim osis ga Ce na sru li a dac ar mo as-
42 Ванети З.Н. К вопросу времени заселения Юго-ОсетииИзв. Юго-Осет. НИИ АН Грузии, 1936, вып 3, с. 270-278.
28
w va veb da aq mcxov reb Ta eT ni kur cvli le bas, ese ni igi ve Zve li
ala ne bi iy v nen, ro mel Tac ucxo to me le bi ub ra lod axa li
sa xe liT mo ix se ni eb d nen. amas Tan ve, yo vel g va ri ar gu men ta ci is
ga re Se, va ne e vi Crdi lo kav ka si el mTi e lebs akuT v neb da aR mo-
sav leT sa qar T ve los mTis mo sax le o bas (xev su rebs, fSa ve lebs
Tu Sebs da sxva).43
z. va ne e vis az riT ira nu le no va ni alan -o sur - s k vi Tur - sar-
ma tu li sam ya ro im de nad mZlav ri da ag re si u li iyo, rom
man jer ki dev Zve li da axa li sa u ku ne e bis mij na ze SeZ lo
Crdi lo kav ka si is cen t ra lu ri na wi lis mo sax le o bis asi mi-
li re ba.44 ro gorc v. Sni rel ma ni aR niS navs, im pe ri o dis osi
av to re bi saT vis uk ve da ma xa si a Te be lia sam x reT kav ka si a Si Ta-
vi an Ti xal xis is to ri is daZ ve le ba da imis mtki ce ba, rom os-
Ta ga mo Ce nam de sa qar T ve los Crdi lo eT re gi on Si qar T ve le bi
ar cxov rob d nen.45
qar Tul is to ri og ra fi a Si os Ta sa qar T ve lo Si Ca mo sax-
le bis pro ce sis Ses wav la bev rad uf ro ad re da iwyo. rom
ara fe ri iT q vas XVIII su ku nis qar T ve li ge og ra fi sa da is-
to ri ko sis va xuS ti bag ra ti o nis Rvaw l ze am sa kiTxe bis Ses-
wav la Si, mog vi a ne biT os Ta sa qar T ve lo Si mig ra ci is sa kiTxebs
yu radRe ba mi aq ci es sxva mkvlev reb mac.46 z. Wi Wi na Ze Sem deg-
na i rad aR wers gi or gi brwyin va lis mi er ose bis wi na aR m deg
ga ta re bul Ro nis Zi e bas _ mox da ma le is, rom qar T l Si osebs
kar gi dRe ar da ud gaT, mTe lis qar T lis sof le bi dan ose bi
ah ya ra, qar T vel Ta gan war T me u li sax le bi wa ar T va, yve la es
sax le bi Ta vi anT Zvel sax lis pat ro nebs da ub run da, mTe li
ay ri li ose bi erT ala gas Se ya ra. me re mih y va qar T lis di di
ja riT da yve la es mcar c vel ni ise ga da re ka oseT Si, rom qar-
43 Ванеев З. Избранные работы по истории осетинского народа, Цхинвали, 1989, с. 335-364.44 Ванеев З. Избранные работы по истории осетинского народа, Цхинвали, 1989, с. 335-364.45 Шнирелман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 476.46 urbneli (xizanaSvili) n., giorgi brwyinvale mefe saqarTvelosi, tfilisi,
1889; WiWinaZe z., osebis Camosaxleba qarTlSi da qarTvelebis Rvawli da
amagi maTze, tfilisi, 1916 (Tbilisi, 1990)da sxvebi.
29
T l Si er Ti osi aRar das to va. am gva raT gi or gi brwyin va lem
da am S vi da qar T li. gi or gi brwyin va le mar toT am ga Ze ve bas
ar das jer da, ifiq ra: vai Tu ki dev me re Se mo e si on qar T vel-
sao, ami tom igi qar T ve lis ja riT Sua gul ose Tam dis mih y va,
iq Ca re ka da mas Tan pi ro ba Ca mo ar T va, rom dRe is Sem deg Tqven
aRar ga be doT da qarTls aRar Se mo e si oT, To rem me sas ti-
kad dag s jiT. amis pi ro ba oseb ma di dis si xa ru liT mis ces
da sTqves, rom dRe i dan Cve ni fe xi qar T l Si aRar Se mo vao.
mxo lod oseb ma sTxo ves gi or gi brwyin va les, rom Cven Tqvens
brZa ne bas Se vas ru lebT, Tqvenc er Ti si ke Te gvi ya vi To, Cvens
qve ya na Si, osebs ara gvyavs arc xa ba ze bi, arc me Cus te, me wu Re,
me qa la ma ne, arc Wo ni, arc Ter Zi, fe i qa ri, ara gvyavs da da la-
qi da sxvac ase Ti sa Wi ro xe los ne bi, ege ba gviS ve loT Tqve na,
Tfi li si dam gvi bo ZoT sam - sa mi ka ciT Ti To xe lo bis, rom maT
da iwyon aq mu Sa o ba da Cvenc gveq m nes yve la sa Wi ro sax ma reb-
lio. go ni er ma gi or gi brwyin va lem am da va le bas Ta vi se bu ris
ke Ti lis Tva liT Se xe da, igi ma le Ca mo vi da ose Ti dan Tfi lis-
Si, Sek ri ba yve la xe los ne bi, yve la maT mis ca dax ma re ba, ulu-
fa da ma le gab run da oseT Si da yve la es xe los ne bic Tan
wa iy va na, ma le Ca vi da oseT Si, yve la ese ni da am k vid ra iq, amaT
ga ux s na sa xe los no e bi da am gva riT Se mo sa tit li ka na da
fex SiS ve la ose bi.47 z. Wi Wi na Zes az riT ose bis Ca mo sax le ba
me-16 sa u ku nis bo los da iwyo, ro de sac ram de ni me mo u sav li a ni
we li ze di zed da em Tx va da Sim Si lo bi sa da mo u sav li a no bas-
Tan Ta vis ari de bis miz niT ma Ti er Ti na wi li sa qar T ve los
(qarTls) Se mo e xiz na.
XII sa u ku nis bo los qar T l Si os Ta Ca mo sax le bis sa kiTxs
n. ber Ze niS vi lic Se e xo. ,,os Ta Ca mo sax le ba, bu neb ri via, sas tik
da da un do bel sa ma mu lo brZo lis xa si aTs iRebs. os Ta mTa-
va ri "aox reb da qar T l sa, Tri a leT sa da ga nas xam da ma mu lis gan
az na ur Ta" da az na u re bic, ra Tqma un da, Tavs ar zo ga ven.. mon Ro le bi am brZo li sas gar k ve viT osebs uWe ren mxars. ajan-
47 WiWinaZe z., osebis Camosaxleba qarTlSi da qarTvelebis Rvawli da amagi
maTze, tfilisi, 1916, gv. 6-7.
30
ye bul qar T l Si ose bis mom Z lav re ba maT po li ti kur an ga riS-
Si Se dis. isi ni mfar ve lo ben gad mo sax le bulT da qar T vel
fe o dal Ta mi er ga nad gu re bi sa gan ica ven maT".48
g. To goS vi li qar Tu li sa is to rio wya ro e bis ana li zis
Se de gad mi vi da das k v nam de, rom XIII sa u ku nem de, alan -o seb Tan
sa qar T ve los ur Ti er To bas Zi ri Ta dad sam xed ro- po li ti ku ri
xa si a Ti hqon da, rac er Tob liv laS q ro beb Si an pi ri qiT sam-
xed ro da pi ris pi re ba Si iyo ga mo xa tu li. mdgo ma re o ba Se ic-
va la da viT aR ma Se neb lis, gan sa kuT re biT ki gi or gi III is me-
fo bis pe ri o di dan, ro de sac ov se bi sa qar T ve los ymad na fi ce bi
un da gam x da riy v nen. iyo ase ve di nas ti u ri qor wi ne be bic, rac
xels uwyob da qar Tul -o su ri ur Ti er To be bis gan m t ki ce bas,
mag ram ma sob ri vi osu ri mig ra ci e bi wya ro eb Si ar fiq sir-
de ba.49 qar Tul wya ro eb ze day r d no biT igi wers, rom ose bis
pir ve li ma sob ri vi Se mos v la da viT ulus me fo bis pe ri od Si
mom x da ra, ro de sac be qa ya e ni sa gan ltol vi li ose bi, qar Tul
sa me fo kars sa qar T ve lo Si dma ni si sa da Jin va nis mi da mo eb Si
da u sax le bia. 1293 w., ro de sac da viT me fe qe Ra Tu ya ens bi zan-
ti a Si laS q ro ba Si ex ma re bo da, osebs da uwyi aT qar T lis aox-
re ba da rbe va, go ri auRi aT da iq dam s x da ran. qar Tul -o su ri
da pi ris pi re bis ax s nas mkvle va ri kla sob riv da Si nak la sob-
riv brZo las ukav Si reb da.
qar Tu li fe o da lu ri sa zo ga do e bis Ti To e u li kla si Tu
fe na Ta vi si in te re se bis Se sa ba mi sad sxva das x va po zi ci e bi dan
ud ge bo da os Ta gad mo sax le bis sa kiTxs. me fes ma Ti sa wi na aR-
m de go ara fe ri eq ne bo da, Tu isi ni mas "ke Ti lad em sa xu re bod-
nen," mon Rol Ta Se mo se veb ma qvey nis mo sax le o ba sag r Z nob lad
Se aTxe la. me fes Se eZ lo ose bi Ta vi si Za la uf le bis gan m t ki-
ce bi saT vis ga mo e ye ne bi na, da e pi ris pi re bi na isi ni msxvi li fe-
o da le bis se pa ra tis tu li ten den ci e bi saT vis. ose bi am mxriv
me fi saT vis sa i me do da say r de ni Se iZ le ba yo fi liy v nen, rad-
ga nac Ta va dac sa Wi ro eb d nen mfar vels. ase Ti mfar ve li ki
48 berZeniSvili n., saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. II, Tbilisi, 1965, gv. 60-61.
49 TogoSvili g., vaxuSti bagrationi oseTisa da osebis Sesaxeb, Tbilisi,
mecniereba, 1977, gv. 65-84.
31
Seq m nil si tu a ci a Si mxo lod sa me fo xe li suf le ba un da yo-
fi li yo (mon Ro le bic gar k ve u li az riT mfar ve lob d nen osebs
ga vix se noT ma Ti Su am d gom lo ba da go ris kon f liq t Tan da kav-
Si re bu li os - qar T vel Ta Se ri ge bis faq ti). ra Tqma un da, ga-
mo ricxu li araa, rom qar T l Si gad mo sax le bu li ose bic sxva-
das x va in te re se bis mqo ne sa zo ga do eb ri vi fe ni sa gan Sed ge-
bod nen. mo kav Si re Ta ar Ce vi sas ki es in te re se bi auci leb lad
iCen da Tavs. amas Ta na ve, ori ve mxri dan ama Tu im sa zo ga do eb-
ri vi jgu fis an kla sis in te re se bic ic v le bo da sxva das x va
faq tor Tan mi mar Te ba Si. mag. Tu sa qar T ve lo Si gad mo sax le bu-
li fa re jan ov s Ta mTa va ri da viT me fes er T gu leb da, mi si Zma
ba ya Ta ri XIII sa u ku nis mi wu ruls da XIV-s dam degs aq ti ur
saq mi a no bas aCa Reb da qar T l Si os Ta sa moq me do are a lis ga-
sa far To eb lad. igi mo xer xe bu lad sar geb lob da er Tis mxriv,
mon Ro leb sa da da viT me fes So ris ar se bu li da Za bu li ur-
Ti er To biT, me o re mxriv ki qar Tul fe o da lur wre ebs So ris
ar se bu li wi na aR m de go biT.50 n. ber Ze niS vi li xse ne bu li mo men-
tis aR we ri sas xaz gas miT aR niS navs, rom ose bis mom Z lav re ba
qar T l Si Ta Tar - mon Rol Ta xel Sewyo biT mom x da ra.51
r. Tof CiS vi lis mo saz re biT, Ta na med ro ve sa qar T ve los te-
ri to ri a ze osu ri eT no si sak ma od gvi an, XVII sa u ku nis Sua
xa ne bi dan gan sax l da. isi ni aq Crdi lo eT kav ka si is mTe bi dan
gad mo sax l d nen. dad ge ni lia, rom ira nu le no va ni ose bi kav ka si-
is odin de li mkvid r ni ar ari an, ise ve ro gorc Tur qu le no-
va ni xal xe bi, ose bic kav ka si a Si mo su li ari an. os Ta wi na pa ri
ala ne bis kav ka si e le bad qce va aR mo sav le Ti dan da sav le Ti sa ken
daZ ru li hu ne bis Ta re Seb Tan iyo da kav Si re bu li. Ta na med ro ve
ose Tis oTxi sa zo ga do e bi dan (xe o bi dan) ad re Sua sa u ku ne-
eb Si alan -o se bi mxo lod di go ri a Si cxov rob d nen. mar Ta lia,
alan -o se bis gan sax le bis are a li ax lan de li bal ya re Ti da ya-
ra Ca ic iyo, mag ram ial bu zis ir g v liv, anu ya ra Ca i sa da bal ya-
re Tis te ri to ri a ze mcxov re bi alan -o se bi mon Rol Ta Se mo se-
50 iqve, gv. 87.51 berZeniSvili n., saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. IX, Tbilisi, 1979, gv. 249.
32
ve bis dros kav ka si is ba ri dan da sam x reT ru se Tis ste pe bi dan
mig ri re bu li Tur qu le no va ni yiv Ca ye bis mi er iq nen asi mi li-
re bul ni. asi mi la ci as di go re le bi ga da ur C nen, Tum ca Tur qu-
li mi na re vi maT Sic sak ma od aris war mod ge ni li. Ta na med ro ve
ya ra Ca is da bal ya re Tis te ri to ri a ze (da sav leT kav ka si a Si)
alan -o se bis cxov re bis faq ti qar Tu li sa is to rio wya ro e-
bi Tac das tur de ba. zo gi er Ti mec ni e ris va ra u diT, da sav leT
kav ka si is mTi a neT Si alan -o se bis da sax l ka re ba hun Ta Se mo-
se ve bis dros mox da, e. i. ax. w. IV sa u ku nis 70-i an wle bis
Sem deg. dro is am mo nak veT Si alan -o se bi Crdi lo eT kav ka si is
dab lob Si sax l de bi an, mag ram ma Ti na wi li mTa Si, ial bu zis
mi da mo eb Sic da sax l da Tu ara _ amis da ma das tu re be li we-
ri lo bi Ti mo na ce me bi ar ar se bobs. av to ris va ra u diT, aq ma Ti
Se mos v la mog vi a ne biT, VI-VII sa u ku ne eb Si un da mom x da ri yo.52
os Ta Ca mo sax le bis prob le ma mWid rod ukav Sir de ba nar -
- ma mi so nis qva bu lis dva le Tis mo sax le o bis "dval Ta eT ni-
ku ri vi na o bis" sa kiTxs. dva le Ti sa qar T ve los is to ri u li
pro vin cia iyo. XVIII s-dan mi si di di na wi li Se di o da qar-
T l - ka xe Tis sa me fo Si, ru se Tis mi er sa qar T ve los dapy ro bis
Sem deg XIX sa u ku nis Sua xa ne bam de _ tfi li sis gu ber ni is
go ris maz ra Si. dva le Tis da sav le Ti na wi li, ma mi so nis xe o ba,
jer ra Wis eris Ta vebs emor Ci le bo da, mog vi a ne biT ki qu Ta i sis
gu ber ni is Se mad gen lo ba Si Se vi da. XIX sa u ku nis Sua xa neb Si
ru seb ma dva le Ti ad mi nis t ra ci u lad Ca mo a So res sa qar T ve los,
am Ja mad ki Crdi lo ose Tis (ala ni is) Se mad gen lo ba Sia.
qar T ve li mec ni e re bis ume te so ba am t ki cebs, rom dva le bi
qar Tu li mod g mis xal xia, ose bi ki maT “Tu a le bad”, war mo-
So biT ose bad Tvli an. cxa dia Tu dva lebs ose bad mi viC nevT,
un da va Ri a roT, rom ose bi Zvel Ta gan ve cxov rob d nen kav ka si is
mTa va ri qe dis pi ri qi Ta kal Teb ze. xo lo Tu dam t kic de ba, rom
dva le bi da ose bi sxva das x va ni ari an, ma Sin os Ta Ca mo sax le bis
sa kiTxe bic sxva na ir ga dawy ve tas mo iTxovs, wer da d. gvri tiS-
52 TofCiSvili r. osTa winapari alanebis Tavdapirveli gansaxlebis areali,
Tbilisi, 2008, gv. 4.
33
vi li.53 akad. iv. ja va xiS vi li 1919 wels ga moq vey ne bul naS-
rom Si ,,sa qar T ve los sazR v re bi is to ri u lad da Ta na med ro-
ve Tval saz ri siT” sa gan ge bod Se Cer da dva leT ze. igi wer da:
,,dva le Tis Se sa xeb sa gan ge bod un da iyos aR niS nu li, rom igi
kav ka si o nis uRel te xi lis or, mTa var sa da pi ri qi Tels, qe debs
Sua aris moq ce u li... es dva le Ti am ad gi las sa qar T ve los
uki du re si Crdi lo e Tis mo na pi re qve ya na iyo. Zvel Ta gan ve
dva le Ti sa qar T ve los ekuT v no da mag ram am sam zR vars gan sa-
kuT re bu li yu radRe ba XII sa u ku niT gan mi eq ca... TviT sa qar T-
ve los da uZ lu re bis dro sac XVIII s-is dam deg sac dva le Ti
qar T vel Ta xel Si iyo, vax tang VI-m kval vin de bu rad mtki ced
da ipy ra dva le Ti da das d v na xar k ni sa u ku ne Ta gan mav lo ba Si...
sa qar T ve los mTav ro ba am kuTxes (dva leTs) sa qar T ve lo-
saT vis fri ad mniS v ne lo van ka rad sTvli da da mis ga mo mas
fxi zel da ra jad ud ga, sa gan ge bod ar do nis gas val Tan zRu dec
ki aago, rom Tu sa Wi ri iq ne bo da mtris Se mos v lis mxriv am
sa xi fa To ka ris dax S va ad vi lad SeZ le bo da”.54
k. ke ke li Zem dva le bi ose bad mi iC nia. mi si az riT, ,,ni ko lo-
zi (XIV-s) iyo dva li...e.i. gva le Ti dan, an ja vis xe o bis, di di
li ax vis, ose Ti dan, cxin va lis ze moT... es Zeg li (,,cxov re bai
wmin di sa ni ko loz dva li sai) sa in te re soa miT rom cno bebs
gvaw v dis ose bis qris ti a ni za ci i sa da qar Ti za ci is Se sa xeb.”55
qar T vel mkvle var Ta gan ga su li sa u ku nis 90-i a ni wle bi dan
mo yo le bu li, dva le Tis prob le mas Se e xo: vax. iTo niS vi li, b.
gam y re li Ze, r. Tof CiS vi li. qar T vel mec ni er Ta az riT dva-
leT Si os Ta da sax le ba XV s-is bo los da iwyo da is Zi ri Ta-
dad XVI s-Si das rul da. XVII s-Si dva leT Si mo sax le o bis
eT ni ku ri cvli le ba uk ve gan xor ci e le bu lia. mag ram ro gorc
Cans, am sa u ku ne Si bevr dvals eT ni ku ri Ta vis Ta va do ba kvlav
Se nar Cu ne bu li aqvs, rad gan, mTis pi ro beb Si kul tu rul -eT ni-
53 gvritiSvili d., dvalTa vinaobisa da osTa Camosaxlebis sakiTxisaTvis,
mimomxilveli, I, Tb. 1949, gv. 115
54 javaxiSvili ivane, saqarTvelos samzRvrebi istoriulad da Tanamedrove
TvalsazrisiT ganxiluli, istoriuli raritetebi, Tbilisi, 1989, gv. 10-12.
55 kekeliZe k., Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tbilisi, 1980, gv 542.
34
ku ri asi mi la cia, ba ri sa gan gan s x va ve biT, er Tob gaZ ne le bu lia.
ose bi dva leT Si ala gi ris xe o bi dan gad mo sax l d nen da ma Ti
aq (ag reT ve Si da qar T lis mTi a neT Si) mig ra cia XVIII s-is
70-80-i an wle bam de grZel de bo da. arc is un da da vi viwyoT,
rom osur ma eT nos ma ad gi lob riv Ta eT no ni mi _ dva li (osu-
rad "Tu a li") sa ku Tar eT no ni mad aq cia. ase Ti Sem Tx ve va
msof li os eT no is to ri i dan ara er Tia cno bi li.56 r Tof CiS-
vi li ga ni xi lavs dva le bis eT ni ku ri vi na o bis Se sa xeb mec ni-
e re ba Si ga moT q mul mo saz re bebs da pir vel rig Si mi u Ti Tebs
va xuS ti bag ra ti o nis cno bil fra zas, rom maT "ena aquT
Zu e li, dva lu ri, da aw ub no ben osur sa sa kuT rad". av to ris
az riT, v. gam re ke lis sa en cik lo pe dio sta ti a Si ga moT q mul
mo saz re bas dval Ta za nu ri war mo mav lo bis Se sa xeb re a lu ri
sa fuZ ve li hqon da. Tum ca fiq robs, rom dva le bi ar iy v nen
za ne bis iden tur ni. isi ni er T -er Ti qar T ve lu ri enis war-
mo mad gen le bi iy v nen, rom le bic la pa ra kob d nen za nur sa da
sva nurs So ris mdgom ena ze. ama ve dros, dva lu ri ena uf ro
ax los id ga za nur Tan.
v. gam re kels dva le bi Tav da pir ve lad va i na xe bad, uf ro
swo rad, qar Ti ze bul va i na xe bad mi aC n da. mi si az riT, dval Ta
qar Ti za cia VII s-Si un da mom x da ri yo, ro de sac, ara bo bis ga-
mo Se wu xe bu li qar T lis mo sax le o ba sxva das x va mi mar Tu le-
biT mig rir de bo da." man bo los es Se xe du le ba Se ic va la da
dva le bi, qar T ve lur to mad, za ne bad mi iC nia.57
Zve li dva le bis eT ni kur ose bad ga mocxa de ba sak ma od
rTu li aR moC n da, ami tom z. va ne e vi wer da, rom dva le Ti mxo-
lod ge og ra fi u li cne ba iyo da ara vi Ta ri kav Si ri ar hqon-
da eT no- kul tu rul mi kuT v ne bu lo bas Tan, imav d ro u lad ki,
ro de sac zo gi er Ti mkvle va ri igi ve prin ci pis ala neb Tan da-
56 TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tbilisi, 2016, gv. 73-76; TofCiSvili
r., kvlav dvalTa EeTnikuri vinaobisaTvis, istoriuli etiudebi, t. 1. Tb. 2005,
gv. 92; iToniSvili vax. dvalebi da dvaleTi, t. I, Tbilis 2016, gv. 240-245.
57 gamrekeli v., istoriuli masalebi dvaleTidan, s. janaSias sax. saq.
saxelmw. muzeumis moambe, t. XXIV-В, 1963, gv. 92-101; gamrekeli v., dvalebi,
qse, t 3, Tb. 1977.
35
kav Si re biT ga mo ye ne bas cdi lob da, igi er T m niS v ne lov nad acxa-
deb da, rom ala ne bi mka fi od ga mo xa tul kul tu rul -e nob riv
er To bas war mo ad gen d nen.58 dval Ta eT ni ku ri war mo mav lo bis
sa kiTxs Se e xo b. gam y re li Ze. mas mi aC n da, rom dva le Ti "Zvel-
Ta gan ve eT ni ku rad, kul tu ru lad, ad mi nis t ra ci u lad qar Tu li
sam ya ros Se mad ge ne li na wi li iyo”. man dva leT Si da a fiq si ra
sa yu radRe bo eT nog ra fi u li ma sa la os Ta mig ra ci a- gan sax le-
bi sa da ad gi lob ri vi gva re bis Se sa xeb.59
k. xa ra Ze Si da qar T lis Crdi lo re gi o nis to po ni me bis
kvle vi sas aR niS nav da, rom to po ni mi dva le Ti qar Tu li war-
mo So bi saa, fu Zes dar Tu li qar Tu li su fiq si -eT, xo lo an T-
ro po ni me bi _ dva li da dva liS vi li far To daa gav r ce le bu li
sa qar T ve lo Si, ase ve mi iC nevs rom Tru so da dva le Ti gvi an
sa u ku ne eb Si da a sax les Crdi lo e Ti dan mig ri re bul ma oseb ma.60
r. Tof CiS vil ma os Ta sa qar T ve lo Si Ca mo sax le bis Sem de gi
sqe ma Ca mo a ya li ba _ ose bi qar T vel Ta uSu a lo me zob le bad
XIII-XIV sa u ku ne e bi dan gvev li ne bi an. XIV s-Si ose bis er T ma
jguf ma isar geb la sa qar T ve los da sus te biT da mon Rol-
Ta mxar da We riT sca da sa qar T ve los Si da qar T lis mxa re Si
da sax le ba. ose bis es jgu fi gi or gi V brwyin va lis mi er
ga nad gu re bu li da ga Ze ve bul iq na sa qar T ve lo dan. ose Ti dan
sa qar T ve lo Si Se mo sas v le li ori ve ka ri (da ri a li, kas ris ka-
ri) mtki ced Ca ke tes, ami tom kar ga xniT Se Cer da os Ta sa qar-
T ve lo Si mig ra cia. kav ka si o nis mTa va ri qe dis Crdi lo e TiT
mde ba re sa qar T ve los is to ri ul pro vin ci a Si _ dva leT Si,
ose bis Se mo sax le ba kan ti kun tad iwye ba XV s-is bo los. es
pro ce si aq Zi ri Ta dad gan xor ci el da XVI s-Si. XVII s-Si
ki dva leT Si das rul da ad gi lob ri vi qar T ve lu ri to mis _
58 Ванеев З. Избранные работы по истории осетинского народа, Цхинвали, 1989, с, 130-134.59 gamyreliZe b., kudaros xeoba, kek, VIII, 2003; gamyreliZe b. centraluri
kavkasiis eTnikuri istoriidan (eTnonimebis “osi” da “dvali”-s mimarTebis
sakiTxisaTvis). _ “saistorio Ziebani”, I, Tbilisi, 1998; gamyreliZe b., osTa
gansaxlebis sakiTxisaTvis saqarTveloSi, kr., osTa sakiTxi, Tbilisi, 1996.
60 xaraZe k., Sida qarTlSi toponimTa gayalbebis winaaRmdeg, kr. osTa
sakiTxi, Tbilisi, 1995, gv. 159.
36
dva le bis asi mi la cia ose bis mi er. dva leT Si mo sax le o bis eT-
ni kur -e nob riv cvli le bas am pro vin ci is sa qar T ve lo dan Ca mo-
ci le ba ar moh yo lia. sa qar T ve los sa xel m wi fo eb ri o bis mTel
man Zil ze da ru se Tis ko lo ni ad ga daq ce vis Sem de gac dva le Ti
sa qar T ve los ga nu yo fe li na wi li iyo (1859 wlam de).
dRe van de li sa qar T ve los te ri to ri a ze os Ta pir ve li da-
sax le be bi gaC n da Tru so sa (md. Ter gis sa Ta ve) da maR ran -
- d va leT Si (md. di di li ax vis sa Ta ve). ose bis aq da sax le ba
Crdi lo eT kav ka si is mTi a ni xe o be bi dan XVII s-is Sua xa neb-
Si gan xor ci el da. mTe li ri gi is to ri u li mo na ce me biT, XVII
s-is pir vel na xe var Si Si da qar T lis mTi a ne Ti (di di li ax vi-
sa da pa ta ra li ax vis xe o be bi) na sof la re biT iyo mo fe ni li.
aqe dan ay ri li ad gi lob ri vi qar Tu li mo sax le o ba bar Si iyo
sacxov reb lad wa su li. Si da qar T lis mTi a neT Si, ker Zod, mdi-
na re e bis: di di li ax vi sa da pa ta ra li ax vis ze mo wel Si, os Ta
mig ra cia xde ba XVII s-is me o re na xev ri dan. isi ni Tan da Tan
mo i we ven sam x re Ti sa ken da XVIII s-is 30-i a ni wle bi saT vis
iT vi se ben da sa xe le bu li ori xe o bis mTi an na wils mTli a nad.
aq, da sa xe le bul pe ri od Si, zo gi erT mTi an so fel Si ose bi
Ta nacxov rob d nen ad gil ze dar Ce nil mci re ricxo van qar Tul
mo sax le o bas Tan er Tad.
XVIII s-is mTel man Zil ze ose bi Si da qar T lis mTis wi-
neT Si faq tob ri vad ar sad cxov rob d nen. os Ta mi er Si da qar-T lis mTis wi ne Tis sof leb Si (uf ro xSi rad na sof la reb Si)
Ca sax le ba iwye ba XVIII s-is bo los da XIX s-is da sawyis Si.
XVIII s-is da sas rul sa da XIX s-is da sawyis Si ose bi ika-
ve ben pa ta ra li ax vis xe o bis mTis wi ne Tis mniS v ne lo van mo-
nak veTs. am pe ri o di dan da gan sa kuT re biT XIX s-is pir vel
aTe ul wels xde ba os Ta ga Jon vi Ti anu in di vi du a lu ri gan-
Tes va Si da qar T lis mTi a ne Ti dan Si da qar T lis mTis wi ne Ti sa
da ba ris sof leb Si.61
61 TofCiSvili r., qarTul-osuri enobriv-eTnikuri urTierToba da enobrivi
situacia saqarTveloSi mcxovreb osebSi, istoriuli etiudebi, t. 1. Tbilisi,
2005, gv. 113-114.
37
da sav leT sa qar T ve lo Si osu ri mo sax le o bis in fil t ra-
ci is sa kiTxebs Se e xo qar T ve li eT no lo gi g. Ci qo va ni.62 igi
sa ve le eT nog ra fi u li ma sa lis, spe ci a lu ri li te ra tu ri-
sa da sa ar qi vo mo na ce me bis Se je re bis sa fuZ vel ze Se e ca da,
gar k ve u li war mod ge na Se eq m na ra Wa Si ose bis Ca mo sax le bis
pe ri o dis, mar Su te bis, ma Ti sa zo ga do eb ri vi cxov re bis da
qar Tul -o su ri ur Ti er To bis as peq teb ze. g. Ci qo va ni xal xur
gad mo ce meb ze day r d no biT da as k v nis, rom sa qar T ve lo Si os Ta
Ca mo sax le bis sa mi gza ar se bob da: er Ti, ro de sac imi er kav ka-
si i dan wa mo su li ose bi sa qar T ve los mTi a neT Si TviT ne bu rad,
Za liT ika veb d nen ad gils (amis xSi ri ma ga li Te bia di di da
pa ta ra li ax vis, qsnis, le xu ris da sxv. xe o be bi); me o re _
ro ca qar T ve li me fe an Ta va di Tvi Ton asax leb da osebs, me-
sa me _ ro ca eko no mi ku ri pi ro be biT Se wu xe bu li osi gle xi
ne biT ey mo bo da qar T vel Ta vads.63 rac Se e xe ba ze mo ra Wis
te ri to ri as, aq mkvle var ma os Ta Ca mo sax le bis ori gza da
me To di da ad gi na _ 1. TviT ne bu ri, ro de sac Crd. ose Tis ma mi-
so nis xe o bi dan, ase ve da sav leT sa qar T ve los ku da ros mxri-
dan gad mo sul ma oseb ma, qar T ve le bi sa gan da u kiTxa vad aiT vi-
ses md. Wan Wa xi sa da Ra ru las sa Ta ve e bi da da ar ses sof le bi
Rur Se vi (da ax lo e biT me-19 s. 20-i an wleb Si) da kva Ja//
ko zi (me-20 sa u ku nis da sawyis Si). aq ve un da aRi niS nos, rom
qar T ve le bis mxriv ose bi wi na aR m de go bas ar wawy do mi an. 2.
ku da ro e li ose bi ija riT iReb d nen mi was qar T ve li az na u re-
bi sa gan; Tan da Ta no biT fexs iki deb d nen md. son ta ru lis xe-
o bis sa Ta ve eb Si, ris Se de ga dac da ar s da ori osu ri so fe li
_ ga dam Si da Wve be ri (me-20 s-is da sawyi si).64
osu ri mo sax le o bis qar Tul mTi a neT Si dam k vid re bis pro-
ce si, zog jer er T ga var Su a le dur eta pa dac gvev li ne ba ma Ti
sa qar T ve los ba ris re gi o neb Si Sem d go mi svli saT vis. b. gam y-
re li Ze da ak vir da os Ta mig ra ci is Ta vi se bu re bebs da Se am C nia,
62 Ciqovani g., dasavleT saqarTveloSi osTa Casaxlebis sakiTxisaTvis (raWa),
kek, 2003.
63 iqve gv. 167.64 iqve gv. 167.
38
rom 1886 w. ku da ros xe o ba Si aR ricxu li iyo 281 oja xi,
Tum ca aq osu ri oja xe bis ricx vi Za li an cva le ba di iyo, ma Ti
er Ti na wi li ma le ve to veb da am ad gi lebs da mi di o da sa qar-
T ve los sxva ad gi leb Si, xo lo osu ri mo sax le o ba iv se bo da
Crdi lo e Ti dan mig ri re bul Ta xar j ze. e. va Sa ki Zis az riT, am
xSi ri mi gar ci e bis mi ze zi is iyo, rom ose bi tra di ci u lad
mi wa ze ar iy v nen mi jaW vu li, ami tom cdi lob d nen mis T vis
rac Se iZ le ba swra fad da me ti ga mo e wo vaT, ga mo fi tul mi-
webs ki to veb d nen da sxva gan ga da di od nen.65am de bu le bas ar
eTan x me ba l. Ci bi ro vi, ro mel sac mi aC n da, rom ose bis ga da-
sax le bis mi ze zi mci re mi wi a no ba da mZi me sa me ur neo eko lo-
gi u ri pi ro be bi iyo.66
ga su li sa u ku nis 80-i an wle bam de osi av to re bi iZu le-
bu li iy v nen eRi a re bi a naT, rom Si da qar T li wi na mon Ro lur
xa na Si da sax le bu li iyo qar T ve le biT da dva le biT. pir ve li
osu ri da sax le be bi iq mxo lod XIV sa u ku ne Si gaC n da, Sem d-
gom ki mra val jer Se mo di od nen axa li osu ri tal Re bi. amas-
Tan, xa zi hqon da gas mu li, rom es re gi o ne bi yo vel T vis qar T-
vel mmar T vel Ta kon t rols eq vem de ba re bod nen.67 we ri lo bi Ti
wya ro e bi xse ne bul mkvle va rebs sa sur ve li das k v ne bis ga mo-
ta nis sa Su a le bas ar aZ lev da ami tom wi na plan ze wa mo wi es
ma te ri a lu ri kul tu ris, ker Zod ki, ar qe o lo gi u ri ma sa lis
sa fuZ vel ze sam x reT kav ka si a Si Ta vi an Ti bi nad ro bis daZ ve le-
bis mcde lo be bi. am mi mar Tu le biT pir ve li sity va ekuT v nis
yo ba nu ri siZ ve le e bis mkvle vars b. te xovs, rom lis sa xel sac
ukav Sir de ba Tli is sa ma rov nis aR mo Ce na. aR sa niS na via, rom Ta-
vis pir vel naS ro meb Si te xo vi gverds ver uv li da yo ba nur
da kol xur kul tu ras So ris ar se bul pa ra le lebs. igi cdi-
lob da ar Se xe bo da xse ne bul kul tu ra Ta ma ta re be li er To-
be bis eT ni kur na Te sa obs da kul tu rul kon taq teb ze sa u bars
65 gamyreliZe b., kudaros xeoba, kek, VIII, 2003, gv. 155.
66 Чибиров Л. (сост) Периодическая печать Кавказа об Осетии и осетинах , Т. 3 Цxинвали 1987, c. 415.67 Техов Б.В. (ред), Очерки истории Юго-Осетинской автономной области, Тб., 1985, с. 68-100.
39
am jo bi neb da. Tli as sa ma ro van ze sa ub ri sas igi aR niS nav da, rom
am kul tu ris war mo mad gen le bi iy v nen kav ka si e li abo ri ge ne-
bi, ro mel Tac ga ni ca des in do ev ro pu li kul tu ris gav le na.
er Txans te xo vi yo ba nur kul tu ras sam x re Ti dan wa mo sul
qar T ve lur to meb sac ukav Si reb da, rom le bic Tan da Ta no biT
airiv nen ad gi lob riv Crdi lo kav ka si e leb Tan. rac Se e xe ba
ira nu le no van mo sax le o bas, isi ni aq mog vi a ne biT ga moC n d nen.68
ga su li sa u ku nis 80-i a ni wle bis bo lo saT vis te xov ma
Sec va la da mo ki de bu le ba kav ka si is ira nu le no va ni xal xe bis
war mo mav lo ba ze da ga mo acxa da, rom ira ne le bi war mo ad ge nen
kav ka si is av toq To nebs. am de bu le bis da sam t ki ceb lad man
win wa mos wia hi po Te za xe Te bis Tav da pir ve lad kav ka si a Si
cxov re bi sa da aqe dan mci re azi a Si ga da sax le bis Ta o ba ze
_ mog vi a ne biT ki kav ka si a Si in do ev ro pel Ta wam y va ni ro lis
Se sa xeb. igi wer da - aTas w le u le bis man Zil ze ar yo fi la
pe ri o di kav ka si a Si, gan sa kuT re biT ki mis cen t ra lur na wil-
Si, rom aq in do ev ro pu li da ira nu li mod g mis xal xebs ar
ecxov raT. mar Ta lia, mig ra ci u li pro ce se bis Se de gad bev-
ri macxov re be li to veb da sam k vid ros, mag ram ira nu le no va-
ni to me bi mu dam aq rCe bod nen da ase Tu ise inar Cu neb d nen
eT ni kur ier sa xes.69 yo ba nu ri kul tu ris kuT v ni le bas in do-
ev ro pu li, ker Zod ki ira nu le no va ni mod g mis xal xe bi sad mi,
rom le bic dRe van de li ose bis uSu a lo wi nap re bad gvev li-
ne bi an, izi a rebs bev ri osi mkvle va ri _ mag. r. gag lo i Ti, a.
Co Ci e vi da sxve bi.
qar T ve li ar qe o lo ge bi sru li ad gan s x va ve bul das k v nebs
ake Te ben. ad re u li brin ja os epo qa Si, sa qar T ve los te ri to-
ri a ze da ker Zod XX sa u ku ne Si war moq m nil sam x reT ose Tis
av to no mi u ri res pub li kis te ri to ri a ze war mod ge ni lia ar-
qe o lo gi ur kom p leq s Ta jgu fi, ar qe o lo gi u ri kul tu ris
wre, eT ni ku ri at ri bu ci i saT vis da ma xa si a Te be li niS ne biT.
68 Техов Б.В. Центральный Кавказ в XVI_X вв.до н.э. М. 1977 , с. 190-215.69 Техов Б.В. К Этнической принадлежности создателей кобанской культуры Центрального Кавказа// От скифов до осетин: Материалы по осетиноведению, М. 1994, с. 8-14.
40
igi mtka var -a raq sis kul tu ris sa xe li Taa cno bi li. es kul-
tu ra, ro me lic Zv. w. aR IV aTas w le u lis me-2 na xev ri dan
III aTas w le u lis me-2 na xev ram de grZel de ba, Si da qar T lis
te ri ti ri a zec mniS v ne lo va ni Zeg le bi Taa war mod ge ni li da
gar k ve ul ge ne ti kur kav Sir Sia uf ro ad re ar se bul ar qe o-
lo gi ur kul tu ras Tan.70 am kul tu ris Sem q m nel Ta eT ni ku-
ri vi na o bis Se sa xeb gan s x va ve bu li Se xe du le be bi ar se bobs:
mkvle var Ta na wi li mag. e. krup no vi am kul tu ris Se moq me-
debs kav ka si ur ibe ri ul sam ya ros Tan akav Si rebs, sxve bi (g.
me li qiS vi li, g. ma Wa va ri a ni) ar ga mo ricxa ven mtkvar -a raq sis
kul tu ra Si in do ev ro pu li ele men tis mo na wi le o bas. o. ja-
fa ri Zis az riT ki, am kul tu ris Seq m na Si kav ka si is mkvid ri
qar Tu li da xu ri tu li to me bi mo na wi le ob d nen.71
qar T vel mkvle var Ta Ta val saz ri siT, ase ve ge ne ti ku rad kav-
Sir Sia Si da qar T lis te ri to ri a ze aR mo Ce ni li ad reb rin ja-
o sa da Su ab rin ja os ar qe o lo gi u ri kul tu re bin. n. afxa za va
sa mec ni e ro li te ra tu ris, lin g vis tu ri da ar qe o lo gi u ri ma-
sa lis ana li zi sis sa fuZ vel ze as k v nis, rom Si da qar T li (Ta-
vis mTi a ne Ti a nad) ad re da Su ab rin ja os pe ri o deb Si sru li ad
er T g va ro va ni ma te ri a lu ri kul tu riT xa si aT de ba da eT ni-
ku ri si tu a ci ac aq Se da re biT sta bi lu ri un da yo fi li yo.72
mi u xe da vad imi sa, rom qar T ve li mkvle va re bi ar uar yo fen
sa qar T ve los te ri to ri a ze cal ke u li in do ev ro pu li war-
mo mav lo bis (skvi Te bis, ki me ri e le bis) mom Ta ba re xal xe bis
in fil t ra ci as, mi aC ni aT, rom maT mniS v ne lo va ni gav le na ar
mo ux de ni aT sa qar T ve lo sa da ker Zod, Si da qar T l Si eT ni-
ku ri si tu a ci is kon s t ru i re ba Si. o. ja fa ri Zis dak vir ve biT,
gvi an b rin ja os xa ni dan Si da qar T lis mTis wi ne Tis te ri to-
ri a ze "sam Tav ru li" kul tu ris mom Z lav re ba Se i niS ne ba. qar-
70 jafariZe o., saqarTvelos arqeologia (qvisa da brinjaos xana), Tbilisi,
1991, gv. 243-245.
71 afxazava n., kulturul-eTnikuri procesebi Sida qarTlis Crdilo-
dasavleT nawilSi uZvelesi droidan gvian Sua saukuneebamde (arqeologiuri
masalebis mixedviT), kr. osTa sakiTxi, Tbilisi,. 1995, gv. 48.72 iqve, gv. 49-56.
41
T vel mkvle var Ta ume te so ba, ar qe o lo gi u ri da lin g vis tu ri
ma sa lis, we ri lo bi Ti da epig ra fi ku li is to ri u li wya ro e bis
Se je re bis gziT mi vi da das k v nam de, rom aR mo sav leT sa qar T ve-
los te ri to ri a ze Zv. w. aR XV sa u ku ni dan IV sa u ku nem de da
uf ro mog vi a ne bi Tac Zi ri Ta dad eT ni ku rad er Ti war mo mav lo-
bis xal xi, ibe re bi, anu qar T ve le bi cxov rob d nen.73 uf ro me tic,
ar qe o log n. afxa za vas az riT, uZ ve le si dro i dan (ad reb rin ja-
os xa na) Si da qar T lis Crdi lo- da sav leT na wil Si (sam x reT
ose Ti) kul tu rul -eT ni ku ri pro ce se bi ar qe o lo gi u ri ma sa-
lis mi xed viT um Tav re sad ad gi lob ri vi, Si na ga ni, gan vi Ta re bis
gziT mim di na re ob da. yo vel g va ri cvli le ba aq sa er To qar T-
ve lur - kav ka si u ri "sce na ris" mi xed viT x de bo da.74
qar T vel mec ni er Ta ze mox se ne bul de bu le bebs am ya rebs Si da
qar T lis Crdi lo eT na wil Si ar se bu li epig ra fi ku li ma sa la.
am sa kiTxebs pub li ka ci e bi mi uZR v nes: ma ri bro sem, p. uva ro vam,
e. Ta ya iS vil ma, r. mem fi saS vil ma, v. cin ca Zem, i. meg re li Zem, n.
So Si aS vil ma, g. oTx me zur ma. e.w. sam x reT ose Tis te ri to ri a-
ze gvxvde ba mdi da ri epig ra fi ku li ma sa la, ro mel Sic da fiq-
si re bu lia qar Tu li dam wer lo bis yve la ti pi da qar Tu li
wel TaR ricx vi saT vis da ma xa si a Te be li yve la we si.75
k. xa ra Ze xazs us vams os Ta sa qar T ve lo Si in fil t ra-
ci is Za la dob riv xa si aTs, mig ra ci is pir ve li ve etap ze. igi
mi iC nevs, rom XIII sa u ku ni dan XVII sa u ku nis bo lom de am
mig ra ci ebs frag men tu li xa si a Ti hqon da da XVIII sa u ku nis
da sawyis Si ose bi TviT ze mo ja va Sic ar yo fi lan.76
ga su li sa u ku nis 80-i a ni wle bis bo lo dan ra di ka lu rad
Se ic va la osi av to re bis da mo ki de bu le ba sa qar T ve lo Si ma-
73 musxeliSvili d. saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi,
t. 1, Tbilisi, 1977, gv. 70.
74 afxazava n., kulturul-eTnikuri procesebi Sida qarTlis Crdilo-
dasavleT nawilSi uZvelesi droidan gvian Sua saukuneebamde (arqeologiuri
masalebis mixedviT), kr. osTa sakiTxi, Tbilisi,. 1995, gv. 87.75 oTxmezuri g., Sida qarTlis mTianeTis epigrafika, kr. osTa sakiTxi,
Tbilisi, 1995, gv. 126-156.
76 xaraZe k., Sida qarTlSi toponimTa gayalbebis winaaRmdeg, kr. osTa
sakiTxi, Tbilisi, 1995, gv. 162.
42
Ti wi nap re bis mig ra ci is Se sa xeb. axa li hi po Te zis da sam-
t ki ce be li we ri lo bi Ti wya ro e bis sim wi ri dan ga mom di na re,
iZu le bu li iy v nen ar qe o lo gi u ri ma sa lis Ta vi se bu ri ga az-
re ba mo ex di naT da os Ta av toq To no bis sam t ki ceb lad xe la-
xa li kon cep tu a lu ri sa fuZ v le bi ga mo e Zeb naT. amis T vis maT
sru li ad awyob daT te xo vis axa li Te o ria ose bis av toq-
To no bi sa da ira nu le no va no bis Se Tav se bis Se sa xeb. am de nad,
ose bi ga mocxad d nen kav ka si is uZ ve les xal xad, ad gi lob ri vi
yo ba nu ri kul tu ris Se moq me de bad.77 Tum ca, osi Aavtorebis
na wi li im xa neb Sic rCe bo da Se da re biT zo mi er po zi ci eb-
ze da sam x reT oseTs alan Ta sa me fos im na wi lad mi iC nev da,
ro me lic sa qar T ve los Se mad gen lo ba Si alan Ta sa xel m wi fos
daS lis Sem deg ga da vi da (gag lo i Ti, xos ti ko e va).78
kav ka si a Si os Ta is to ri is daZ ve le bis miz niT av to re bi,
ira nu li mod g mis xal xe bis kav ka si is mTeb Si in fil t ra ci is
pe ri o dad ad re rki nis xa nas mi iC ne ven i. gag lo i Ti ey r d no ba
stra bo nis cno bas da aye nebs hi po Te zas, rom lis Ta nax mad
sar ma te bi kav ka si is qe dis sam x re TiT jer ki dev qris tes So-
bam de gan sax l d nen da cen t ra lu ri da da sav leT kav ka si el
mTi el Ta ume te so bas swo red isi ni Se ad gen d nen79. am Te o ri-
u li mo na xa zis gan m t ki ce bas ar qe o lo gi u ri da lin g vis tu ri
sa fuZ ve lic esa Wi re o bo da. ami tom me o re os ma mec ni er ma i.
Zi Zo iT ma ga dawy vi ta skvi Te bis ena e.w. ja vis di a leq t Tan da-
e kav Si re bi na, xo lo iro nu li di a leq ti _ sar ma te bis eni saT-
vis. aqe dan uk ve er Ti na bi ji rCe ba mtki ce bam de, rom ja vu ri
di a leq tis ma ta re be li skvi Te bi Si da qar T lis te ri to ri a ze
Zv. w. aR. VII-VI sa u ku ne eb Si ga moC n d nen, xo lo Sem d gom Si
maT Se u er T da mo na Te sa ve iro nu li di a leq tis ma ta re be li
Tu a le bis (dva le bis) da Ci sa ne bis sam x reT osu ri jgu fe bi.80
77 ЧибировЛ.А. ред. Осетияиосетины, Владикавказ 1994.78 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 494.79 Гаглоити Ю.С. Сарматы и Центральный Кавказ , С.44-46// Техов Б.В. этнической принадлежности создателей кобанской культуры Центрального Кавказа, от скифов до осетин Материалы по осетиноведению, М 1994 с. 4-20, 44-46.80 Дзиццойты Ю. А. Диалектология и древная история Южных Осетин, Гаглоити Ю.С. Сарматы и Центральный Кавказ, Тезиси докладов на конференцию по
43
ga su li sa u ku nis bo lo xa neb Si da iwyo axa li mi To lo ge-
me bis Seq m nis pro ce si osi av to re bis mi er. Za li an rTu lia
bo lo xa ne bis ru su le no van ga mo ce mebs e.w. sam x reT ose Tis
is to ri is Se sa xeb mec ni e re ba ewo dos, rad gan uar yo fi lia
mec ni e ru li ar gu men ta ci is da lo gi ku ri az rov ne bis ele-
men ta ru li nor me bi. am g var "kvle va Ta" ni muSs war mo ad gens
yo fi li eT nog ra fis a. Co Ci e vis naS ro me bi. Co Ci ev ma miz nad
da i sa xa Se eq m na ar gu men te bi os Ta kav ka si a sa da sa qar T ve-
lo Si av toq To no bis da sam t ki ceb lad da uz run ve le yo am
Te o ri i sad mi ru se Tis na ci o na lis tur - ra di ka lu ri wre e bis
mxar da We ra. am miz niT man Seq m na "as -a la ne bis ari u li ide-
o lo gi is" pos tu la te bi, ro mel Ta mi xed viT, ose bi uZ ve le si
"ari is" STa mo mav le bi ari an. swo red am "ari el qu rum Ta" wri-
dan iyo ga mo su li ki e vis ru se Tis da ma ar se be li oleg ri u-
ri ki. uf ro me tic, swo red as -a la neb ma da ar ses qa la qe bi ki e-
vi da mos ko vi, e.i faq ti u rad Seq m nes ru su li sa xel m wi fo.81
cxin va li ga mocxad da ari e bis uZ ve les sa kul to qa la qad
da re li gi u ri pro ce se bis epi cen t rad. swo red ose Tis mTeb-
Si iyo gan mar to e bu li ieso qris te, ose bis wi nap re bi iy v nen
pir ve li mo no Te is te bi, xo lo nar Ti a da, "as -a la ne bis bib lia",
aris uZ ve le si na war mo e bi, ro mel Ta nac aves ta mxo lod "um c-
ro si daa". as -a la ne bi, ra T q ma un da, war mog vid ge bi an ci vi li-
za ci is sa fuZ v lis Cam y re lad da le gen da ru li at lan di dis
dam fuZ neb le bad. bu neb ri via, ase Ti ga qa ne bis xal xi mxo lod
cxin va lis re gi on Si ver mo Tav s de bo da da ami tom Co Ci ev sa
da mis mim dev rebs as -a la ne bis sam Sob lo sa qar T ve lo Si egu-
le baT. sa qar T ve los swo red as -a la ne bis di nas tia mar Tav da,
sa qar T ve los te ri to ri a ze gvxvde ba uam ra vi "ari u li" sa-
xel wo de ba, xo lo qar Tu li is to ri u li wya ro e bi nar Ti a dis
gvi an del ga dam Re re bas war mo ad ge nen am te ri to ri is ga qar T-
ve le ba mog vi a ne biT IV-XIII sa u ku ne eb Si mox da.82
осетиноведению, под редакции Магомедова А.А., Владикавказ, 1994, с. 58-59.81 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 495.82 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 497-498; ЧочиевА. Нарты-а-риииарийская идеология, М., Акалис, 1996 г.; ЧочиевА. Нарты-ариииарийская идеология,Кн.2,М., Акалис, 2000.
44
am fon ze TiT qos uf ro zo mi e ri Cans ru su le no van sa mec-
ni e ro siv r ce Si Zal ze po pu la ru li mkvle va ri, mark bli e vi,
ro me lic izi a reb s yo ba nu ri kul tu ris epo qa Si kav ka si a Si
in do ev ro pel Ta, ker Zod ki, skvi Te bis sa yo vel Tao ba to no bis
Te o ri as. igi osebs da, maT So ris sa qar T ve lo Si dam k vid re-
bu leb sac, swo red am skvi Te bis STa mo mav le bad mi iC nevs.83an-
ti kur xa na Si qar Tul - s k vi Tu ri ga er Ti a ne be bis gan xil vi sas
m. bli e vi imow mebs stra bo nis cno bas da acxa debs, rom qar-
T vel war Ci ne bul Ta ume te so bas osu ri war mo mav lo ba hqon-
daT; os Ta dax ma re biT ga i mar j ves far na vaz ma da qu jim; ose bi
ba to nob d nen sa qar T ve lo Si vax tang gor gas lis ga me fe bam de;
igi sa ub robs qsnis eris Ta ve bis osur war mo mav lo ba ze, da viT
sos la nis mi er faq tob ri vad osu ri sa xel m wi fos Seq m na ze
da a.S. er Ti sity viT, osu ri eT ni ku ri ele men ti aR mo sav leT
sa qar T ve lo Si yo vel Tis ar se bob da da is to ri is ga dam wy vet
mo men teb Si wam y van rol sac as ru leb da. mog vi a ne biT, bli e-
vis Te o ri iT, aR. sa qar T ve lo Si Ca mo ya lib da ira nu li ti pis
fe o da liz mi, ro me lic Ta vi si des po tu ri xa si a Tis ga mo mi-
u Re be li aR moC n da me zob lad mcxov re bi sam x reT ose bi saT-
vis. ami e ri dan, qar T uli war mo mav lo bis fe o da le bi mud mi vad
cdi lob d nen osi xal xis da ka ba le bas84(bli e vi, 2006: 19-25).
sa in te re soa ra ar gu men ta cia ga aC nia os mec ni ers ze mox-
se ne bu li de bu le be bis da sam t ki ceb lad?! bli e vi xaz gas miT
aR niS navs, rom Te mis po li ti ku ri sim w va vis, sa qar T ve lo Si
aras ta bi lu ri mdgo ma re o bi sa da eq s t re miz mis gav r ce le bis
saf r Txis ga mo, Si Sobs ar ga nad gur des sa qar T ve lo Si da cu-
li is to ri u li wya ro e bi da amis ga mo uars am bobs zust
ci ti re ba ze, mo aqvs mxo lod im wya ro e bi sa da li te ra tu ris
sia, rom leb ze day r d no bi Tac Seq m na naS ro mi “Стоит отметить также, что из-за политической остроты темы, нестабильности обстановки и распространенности экстремизма в Республике Грузии автор, опасаясь за сохранность ценнейших грузинских
83 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006, с. 11.84 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006, с. 19-25.
45
документов, воздержался от подстрочных ссылок на источники; вместо них приведен библиографический список источников и литературы, на основе которых исследовалась проблема.”85
xse ne bul naS ro mebs, ro gorc we si, sxva osi av to re bi
imow me ben da iq ne ba STa beW di le ba, rom axal naS roms so li-
du ri sa mec ni e ro apa ra ti ga aC nia. ma ga li Tad 2007 w. ga mo ce-
mu li wig nis, "sam x reT ose Ti qar Tul -o su ri ur Ti er To be bis
per s peq ti va Si", re cen zi re bi sas r. Zi Zi a Ti wers _"Особым достоинством работы следует считать обширный научный аппарат, выгодно выделяющий её из изданий подобного рода."86 xse ne bu li wig nis av to rebs ki am bi ci u ri pre ten zia aqvT, _"ga-
as wo ron sa u ku ne e bis man Zil ze qar T vel mec ni er Ta mi er ga yal-
be bu li is to ria _ "Оказывается, редкие грузинские историки не подверглись искушению переиначить факты и события из истории Южной Осетии. Ладно, можно еще как-то по-своему интерпретироватьне совсем ясные письменные свидетельства древних авторов, ссылаться на неточность переводов и прочее, но если уж и археологический материал фальсифицированно переиначивать, то это уже делоне исторической науки, а человеческой, связанной со здоровьем." av to re bi ap ri o rad Re bu lo ben yo ba nu ri da Tli is kul tu re bis osur war mo-
mav lo bas da alan -o se bis kav ka si u ri av toq To no bis sa kiTxs
ga dawy ve ti lad Tvli an. Se sa ba mi sad sa ub ro ben mxo lod er Ti
qvey nis, ose Tis, Sig niT mim di na re mig ra ci a ze. qvey nis ga reT,
sa qar T ve lo Si, mig ra cia ki mim di na re ob da Zi ri Ta dad ga u-
kac ri le bu li ka xe Ti sa da qar T lis sof le bis aRor Zi ne-
bi saT vis. По_ "мигрантов (подчеркнем — внутренних) была наиболее массовой и запомнившейся, и на эту миграцию и ссылаются чаще всего грузинские историки, вот, мол, когда появились на юге осетины, причем, одни говорят о XIII-XIV вв., а другие — о XVII-XVIII вв., а вглубь веков смотреть
85 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006, с.9.86 Дзаттиаты Р. Г. , «Южная Осетия в ретроспективе грузино-осетинских отно-шений» (отклик), Республиканская общественно-политическая газета «Южная Осетия»3 мая 2008 г.
46
не хотят, не считают нужным" .87 am g va ri da mo ki de bu le ba ar-
caa sak vir ve li Tu ga viT va lis wi nebT, osu ri is to ri og ra fi-
is "wi aR s v le bis evo lu ci as" bo lo oc w le ul Si da ga vix se-
nebT, rom xse ne bu li wig ni e.w.sam x reT ose Tis pre zi den t ma
e. ko ko iT ma da uk ve Ta.
2013 wels qa laq vla di kav kaz Si ga mo vi da en cik lo pe di u-
ri xa si a Tis naS ro mi, rom lis Sed ge na Sic mo na wi le o ba mi i Ro
ru su li aka de mi u ri wre e bis 30-ze met ma war mo mad ge nel ma. ga-
mo ce mas xel m ZR va ne lob da lud vig Ci bi ro vi. en cik lo pe di a Si
Se vi da 4500 sta tia (sity va ni).88 Za li an mci re ti ra Jis ga mo
(600 er Te li) es ga mo ce ma im Ta viT ve bib li og ra fi ul iS vi a-
To bad iq ca. ro gorc r. Tof CiS vi li wers xse ne bu li ga mo-
ce mi sad mi miZR v nil sa re cen zio naS rom Si, cal ke u li sa en cik-
lo pe dio sta ti e bi ag r Ze lebs qar Tul -o su ri ur Ti er To bis
ten den ci u rad war mo Ce nis tra di ci as da ar se bu li sa mec ni e-
ro li te ra tu ris, is to ri u li wya ro e bis da sxva mo na ce me-
bis cal m x ri vad Ser Ce viT an sru li ig no ri re biT cdi lobs
ga ni xi los sa qar T ve lo Si os Ta mig ra ci is, dval Ta eT ni ku ri
vi na o bis, kav ka si a Si alan Ta bi nad ro bis, ma Ti eT no ge ne zis da
qar Tul -o su ri ur Ti er To bis is to ri is sa kiTxe bi.89
obi eq tu ro ba mo iTxovs aRi niS nos, rom uzus to be bis-
gan arc sa qar T ve lo Si ga mo ce mu li naS ro me bia dazR ve u li.
cal ke u li prob le me bis kvle va zog jer cxa re ka ma Ti sa da
xan g r Z li vi dis ku si is sa ga ni xde ba. Tum ca Cve ni sa xel m wi-
fo po li ti kis Zi ri Ta di mi mar Tu le ba, sa zo ga do e bis kon-
so li da cia da gan s x va ve bu li jgu fe bis er Ti an sa xel m wi fo
or ga niz m Si in teg ra cia, uaz ros xdis sa qar T ve los te ri-
to ri a ze cxov re bi saT vis av toq To no bis Te miT spe ku li re bas.
amis ga mo xse ne bu li sa kiTxe bis kvle vas Zi ri Ta dad sa mec ni-
e ro in te re si ga na pi ro bebs da dis ku si e bic iS vi a Tad scde ba
aka de mi ur sfe ros.
87 iqve.88 http://vncran.ru/news/1/341/.89 TofCiSvili r., “osuri eTnografiuli enciklopedia” qarTul-osuri
urTierTobis konteqstSi, Tbilisi, 2016.
47
Ta vi II
qar Tul -o su ri ur Ti er To bis eT no kul tu ru li dis kur si
$1. yaz be gis re gi o nis osu ri mo sax le o bis mig ra ci is $1. yaz be gis re gi o nis osu ri mo sax le o bis mig ra ci is
eko no mi ku ri da eT no po li ti ku ri faq to re bieko no mi ku ri da eT no po li ti ku ri faq to re bi
XX sa u ku nis bo los gan vi Ta re bu li so ci al - po li ti ku ri
da eko no mi ku ri pro ce se bi gan sa kuT re biT mtkiv ne u lad Se e xo
ru seT Tan mo sazR v re sa qar T ve los re gi o nebs. mos ko vi mo xer-
xe bu lad ma ni pu li reb da sam xed ro, eko no mi ku ri Tu po li ti-
ku ri ber ke te biT, rac zo gan (afxa zeT Si, e.w. sam x reT oseT Si)
Ria kon f liq t Si ga mo i xa te ba, zo gan sazR v ris Za la dob riv
ko req ti re ba Si, zo gan ki ru se Tis mo qa la qe Ta xar j ze (ad gi-
lob ri vi macxov reblეbi saT vis pas por te bis da ri ge biT) sa ku-Ta ri gav le nis gaz r da Si. imav d ro u lad, aras ta bi lu ri si tu-
a ci is, afxa zeT sa da cxin va lis re gi on Si mom x da ri sam xed ro
Se ta ke be bis, mZi me eko no mi ku ri kri zi sis da mwva ve kri mi no-
ge nu li vi Ta re bis ga mo, kon f liq tis zo neb sa da mis me zo bel
ra i o neb Si mra va li oja xi aiya ra sa ku Ta ri sacxov reb li dan.
mig ra ci u li pro ce se bi mim di na re ob da dRe van de li yaz be-
gis mu ni ci pa li tet Sic, ro me lic uSu a lod esazR v re ba ru-
se Tis fe de ra ci as (Crdi lo eT oseTs). sa qar T ve lo- ru se Tis
sazR v ris am mo nak veT ze mde ba re obs lar sis sa sazR v ro- gam-
S ve bi pun q ti. sxva das x va faq to re bis ga mo aqac in ten si u ri
iyo mo sax le o bis ga di ne ba, Crdi lo eT oseT Si. mTli a nad da-
i ca la ose biT da sax le bu li Tru sos xe o ba, bev ri ada mi a ni
mi dis xe vis sof le bi da nac.
ro gorc ze moT aR v niS neT, am bo lo xa neb Si ru sul//osu ri
da qar Tu li sa in for ma cio sa Su a le be bis yu radRe bis cen t-
r Si mo eq ca ga su li sa u ku nis 90-i an wleb Si yaz be gis ra i-
o ni dan mo sazR v re Crdi lo eT oseT Si (ru se Tis fe de ra cia)
ga da su li ose bi da ma Ti dac li li sof le bi. e.w. osu ri
48
mxa re (de faq to xe li suf le bis war mo mad gen le bi, cal ke u-
li mec ni e re bi da Jur na lis te bi) acxa debs, rom "cxin va lis
re gi o nis mim de ba re te ri to ri e bi, osi xal xis sa kuT re baa da
sa qar T ve los gan oku pi re bul am mi web sac ga an Ta vi suf le ben";
"sam x reT ose Ti sa da afxa ze Tis sa kiTxis ga daW ris Sem deg,
dad ga dro yaz be gis sa kiTxic ga dawy des",90 rom "Tru so sa da ღudis xe o be bi, ase ve ko bis qva bu li, ro me lic "am Ja mad
yaz be gis ra i o nis, anu sa qar T ve los Se mad gen lo ba Sia da 54
ki lo met riT aris da So re bu li vla di kav ka zi dan, Crdi lo eT
ose Tis te ri to riaa, ro me lic sta lin ma 1922 wels sa qar-
T ve los uka no nod mi u er Ta".91 me o re mxriv, qar Tu li me di i-
is war mo mad gen le bi da cal ke u li eq s per te bi Tvli an, rom
yaz be gis re gi o ni feT qe bad sa SiS ad gi lad iq ca, sa dac mo sa-
lod ne lia ru se Tis axa li ag re sia aqe dan "dev ni li" osu ri
mo sax le o bis dab ru ne bis sa ba biT.
sa kiTxs ki dev uf ro me ti sim w va ve Ses Zi na po li ti kur ma
(ru seT - sa qar T ve los ur Ti er To bis per s peq ti vis ga ur k vev lo-
ba), sa sazR v ro (ru sul - qar Tu li sazR v ris de mar ka ci is Ci xu ri
mdgo ma re o ba, pro vo ka ci e bi am Ja mad moq med ru seT Tan da ma kav-
Si re bel er Ta derT sa ba Jo- gam s v lel punqt lar s ze), eko lo-
gi ur ma (lar si he sis mSe neb lo ba, ma Ra li Zab vis eleq t ro e ner-
gi is xa zis gay va na, dev do ra kis mewye ri, tra ven ti ne bis sa kiTxi
da a.S) da eko no mi kur ma (me ur ne o bis dar ge bis ra di ka lu ri
tran s for ma cia, yaz be gis ra i o ni dan Sro mi Ti mig ra ci is ma Ra li
do ne ru se Tis fe de ra ci a Si, axa li sa ba gi ro gzis mSe neb lo ba
sof. ko bi dan gu da u ris ken da a.S.) as peq teb ma.
ru sul po li te li ta Si gaC n da mo saz re ba, rom uax los mo-
ma val Si cen t ra lur sa qar T ve lo Si osu ri po li ti ku ri er-
Te u lis ga far To e bis gziT (igu lis x me ba yaz be gis ra i o nis
90 Козаев Сармат, Вопрос Восточной Осетии не снимается с повестки дня, http://osradio.ru/obshestvo/91476-obshestvo.htmlж; Чернов Михаил,Границы Осетии должны быть пересмотрены, http://expert.ru/2013/08/21/granitsyi-os-etii-dolzhnyi-byit-peresmotrenyi/voskanapat.info91 Туаева А. Трусовское ущелье. почему оно за границей?- internetversia; http://iratta.com/materials/sovremennost/48-trusovskoe_ushhele_pochemu_ono_za_granicejj.html
49
da “Tri a le Tis” (?l.j.) e.w. sam x reT oseT Tan mi er Te ba)
ru se Ti uSu a lod da u kav Sir des som xeTs (am g va ri in si nu a-
cia ga u ge ba ria sa qar T ve los is to ri ul - ge og ra fi a Si ze re-
led Ca xe du li ada mi a ni saT vi sac ki. ro gorc Cans, Cer no vi
gu lis x mobs Si da qar T lis ra i o ne bis mTli a nad ose bi saT vis
ga da ce mas l.j.)92. am ide is “is to ri u li ar gu men ta ci i saT-
vis” dRis wes rig Si dad ga axa li fsev do mec ni e ru li ma ku-
la tu ris mi moq ce va Si Se mo ta nis sa Wi ro e ba. ze mo mo ta ni li
Jur na lis tu ri na cod vi la ri ki er T g va ri ni a da gis Sem za de-
bis mcde lo bad Se iZ le ba mi viC ni oT. naT q va mi dan ga mom di na re, sa in te re soa ro go ria re a lu ri is to ri u li, so ci al - po li-
ti ku ri, eT nog ra fi u li Tu fsi qo lo gi u ri faq to re bis ko re-
la cia Crdi lo eT oseT Si ga su li mo sax le o bis imig ra ci a sa
da dab ru ne bis per s peq ti vas Tan.
Ter gis ze mo we li (dRe van de li Tru so)gvi an Sua sa u ku-
ne eb Si (XVII-XVII ss) dva lu ri da osu ri jgu fe bis in ten-
si u ri ur Ti er To bis ad gils war mo ad gen da. eT nog ra fi u li
ma sa la cxad yofs, rom ose bis da sax le bam de Tru so Si Zi ri Ta-
dad dva le bi cxov rob d nen, rom le bic os Ta mo wo lis Se de gad
Tan da Ta no biT Ter gis di ne bis mi mar Tu le biT dab lo bi sa ken
inac v leb d nen.93 ma Ti na wi li ki asi mi lir de bo da. ose bi sa da
dva le bis sxva das x va o bas adas tu rebs Sua sa u ku ne e bis som-
xu ri wya ro e bic.94 vax. iTo niS vi li ose bis mi er dva le bis
gan dev nas Se e xo da Tru so Si Ca we ri li er Ti gad mo ce ma da-
i mow ma. am gad mo ce miT Ter gis sa Ta ve Si mcxov re bi xal xi,
Se da re biT gvi an mo sul ma oseb ma “jo xe biT ga da la les”.95
ana lo gi u ri ma sa lis Ca we ra Cvenc mo va xer xeT sof. kob Si. aq
mcxov reb oseb Si kar ga daa Se mor Ce ni li gad mo ce me bi ma Ti wi-
nap re bis re gi on Si dam k vid re bis, cal ke u li gva re bis sxva das x va
sof leb Si gan sax le bis da maT Ca mos ax le bam de aq sxva eT ni ku-
92 Чернов Михаил,Границы Осетии должны быть пересмотрены, http://expert.ru/2013/08/21/granitsyi-osetii-dolzhnyi-byit-peresmotrenyi/voskanapat.info93 TofCiSvili r., moxeuri gvarsaxelebi, Tbilisi, 1998, გვ. 11.94 iToniSvili vax. aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis istoriidan, Tb., 1992, gv. 94.95 iToniSvili vax. aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis istoriidan, Tb., 1992, gv. 51.
50
ri er Te u le bis cxov re bis Se sa xeb (ix. fil mi “ose bi yaz be gis
re gi on Si”). am mov le ne bis Se sa xeb sa in te re so ma sa las iZ le va,
ase ve, xe vis mo sax le o bis gvar sa xe le bis ana li zi.96
sa ve le -eT nog ra fi u li ma sa liT ir k ve va, rom yaz be gis re-
gi o ni dan mo sax le o bis Crdi lo oseT Si ga di neba 1944 wels
da iwyo. mra va li osu ri oja xi ga da vi da vla di kav ka zis mi-
da mo eb Si sta li nu ri re Ji mi sa gan de por ti re bu li in gu Se bis
na sax la reb ze. es pro ce si Sem deg wleb Sic gag r Zel da, Crdi-
lo eT oseT Tan ga ad vi le bu li ko mu ni ka cia, eko no mi ku ri sar-
ge be li, Se da re biT xel mi saw v do mi ga naT le ba, ax lo na Te sa u ri
da me gob ru li kav Si re bi zrdi da ara mar to ose bis, ara med
mo xe ve e bis (yaz be gis r-nis mkvid ri qar T ve le bis) Crdi lo e-
Ti sa ken ltol vas. aR sa niS na via, rom os Ta na wi li sam x re TiT,
sa qar T ve los ba ris sof leb sa da qa la qeb Sic mkvid r de bo da.
mig ra ci ul pro cess aZ li e reb da Tru sos xe o bis mkac ri ga-
re mo pi ro be bi da ga u mar Ta vi in f ras t ruq tu ra.
sa mec ni e ro li te ra tu ra sa da sak v lev re gi on Si mo po-
ve bul sa ve le -eT nog ra fi ul ma sa la ze day r d no biT Se iZ le ba
ga mo i yos osu ri imig ra ci is gan m sazR v re li eko no mi ku ri, po-
li ti ku ri da eT no- kul tu ru li faq to re bi.
tra di ci u lad xev Si eko no mi kis Zi ri Tad dar gebs me sa qon-
le o ba (mog vi a ne biT uf ro mecx va re o ba) da mi waT moq me de ba
war mo ad gen da, me sa qon le o bis upi ra te so biT. ru se Tis sa qar-
T ve lo Si ga ba to ne bam de am re gi on Si zam T ri sa da zafxu lis
sa Zov re bis mo nac v le o ba ar das tur de ba. amis mTa va ri mi ze zi
sa zam T ro sa Zov re bis Zne lad mis w v do mo ba iyo. ka xe Tis ve leb-
ze mo xe ve e bi kon ku ren ci as ver uwev d nen ka xe leb Tan mWid ro
sa me ur neo kon taq t Si myof Tu Sebs, xo lo qar T lis zam T ris
sa Zov reb ze mTis wi na zo lis mo sax le o bas.97 ba gur kve ba ze
di di ra o de no biT cxvris Se nax va yov lad Se uZ le be lia, ami-
96 TofCiSvili r. moxeuri gvarsaxelebi, Tbilisi, 1998; jalabaZe g.,
miwaTmoqmedeba Tergis xeobaSi, saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe t.
22-II, Tbilisi 1961.
97 iToniSvili v. moxveebis yofa-cxovreba, Tbilisi, 2015, gv. 43-44
51
tom Tu ojaxs or aTe ul sul ze me ti cxva ri hyav da uk ve
bar Tan kav Sir ze un da ez ru na.98
re gi o nis tra di ci ul ma sa me ur neo sis te mam XIX sa u ku-
nis bo los ori Zli e ri dar ty ma ga ni ca da. er Ti, ro de sac
Crdi lo kav ka si is zam T ris sa Zov re bi xel mi saw v do mi gax da,
ra mac wvril fe xa me sa qon le o bis (mecx va re o bis) per s peq ti-
va Se u da reb lad ga zar da. mecx ra me te sa u ku nis 70-80-i a ni
wle bi dan xe vi sa da Tru sos mo sax le o bam, far Tod aiT vi sa
CaC ne Ti sa da yiz la ris zam T ris sa Zov re bi sa dac cxvars
oq tom b ri dan ap ri lis bo lom de am yo feb d nen. amas Tan, ka pi-
ta lis tu ri ur Ti er To bis Tan da Ta no biT gan vi Ta re bis ga mo,
mecx va re o ba viw ro Si na mox ma re bis Car Co e bi dan ga mo di o da
da sam rew ve lo orom t ri al Si eb me bo da. mi si xved ri Ti wi li
ad gi lob riv eko no mi ka Si ga nu zom lad iz r de bo da da mTel
sa me ur neo in te re sebs iq vem de ba reb da; me o re ki, XIX sa u ku nis
mi wu ruls kar to fi lis kul tu ris gav r ce le bas ukav Sir de-
ba. uk ve XX sa u ku nis pir vel me oTxed Si kar to fil ma aqa u ri
sax nav - sa Te si mi we bis Zi ri Ta di na wi li da i Wi ra.99
Crdi lo kav ka si is sa Zov reb ze cxvris ga rek va oseb mac da-
iwyes, mag ram isi ni mo u lod nel wi na aR m de go bas wa awy d nen.
98 iToniSvili v., centraluri kavkasiis mTielebis saojaxo yofa, Tbilisi,
1969, gv. 224.
99 jalabaZe g., miwaTmoqmedeba Tergis xeobaSi, saqarTvelos saxelmwifo
muzeumis moambe t. 22-II, Tbilisi 1961, gv. 201-202.
98iToniSvili v., centraluri kavkasiis mTielebis saojaxo yofa,
Tbilisi, 1969, gv. 224.
99jalabaZe g., miwaTmoqmedeba Tergis xeobaSi, saqarTvelos
saxelmwifo muzeumis moambe t. 22-II, Tbilisi 1961, gv. 201-202.
52
ro de sac cxva ri yiz lar Si ga mo a zam T res, aR moC n da rom bev-
ri pi ruty vi da u a vad daT da sak mao za ra lic na xes. cxvris
avad m yo fo bis mi ze zad ad gi lob ri ve bi Tvli an imas, rom uf ro
Txel maty li a ni osu ri ji Sis cxva ri si ci ve Si, Ria sa Zo var-
ze, uf ro ad vi lad avad de bo da. amis Sem deg Tru so el osebs
Tu Su ri ji Sis cxvris mo Se ne ba da uwyi aT da zog jer erT
cxvar Si or cxvar sac cvlid nen. ose bis mecxo ve le o bis pro-
duq te bis Sem s yid ve li Zi ri Ta di pun q ti XX sa u ku nis 30-i an
wle bam de fa sa na u ri yo fi la.100
1944 wels os Ta na wi lis Crdi lo eT oseT Si ga da sax le-
bis Sem deg gar k ve u lad Se ic va la si tu a cia Tru sos xe o ba Si.
da iwyo xe o bis da ca ri e le ba. ami e ri dan, aqa u re bi saT vis xe o-
bam mxo lod zafxu lo biT, sa zafxu lo sa Zov ris an sa a ga ra ko
fun q cia Se i Zi na. mo sax le o bis me o re na wils ki, ro me lic
ad gil ze dar Ca, Crdi lo kav ka si a Si ga uC n da mra val ricxo va-
ni sa na Te sao, sa dac yo vel T vis Se eZ lo ga naT le bis mi sa Re bad
axal gaz r de bis gag zav na, sam sa xu ris Sov na Si Sem we o bis mi Re ba
an ub ra lod, sacxov re be li pi ro be bis ga um jo be se bi saT vis ga-
das v la. am vi Ta re ba Si ga mon Ta vi suf l da bev ri Se no ba- na ge bo-
ba da kol me ur ne o bebs sa Su a le ba mi e ca maT T vis uk ve axa li
fun q ci e bi da e kis re bi na. mag. ga zeT “axal xev Si” wa vawy diT
cno bas, rom 1945 wlis 9 ma iss “so fel aba no Si (Tru sos sa-
sof lo sab Wo) amu Sav da yvel - ka ra qis da mam za de be li qar xa na.
manamde qar x nis bi na zam T ris pe ri od Si ga mo ye ne bu li iyo sa-
qon lis sad go mad, ra mac Se no bis Sig niT da ga reT usuf Ta o ba
ga mo iw via, rac da u yov neb liv un da aR mo ifx v ras.”101
sof ar Sis mkvid ri xan daz mu li mo xe ve ase ix se nebs 1944-
56 wle bis pe ri pe ti ebs: “qis te bi rom ga da a sax la sta lin ma,
maT ad gi las aqe dan ga da sax l d nen ose bi da mo xe ve e bic. er-
Ti na wi li Cven mog v ces sa qar T ve los da yaz be gis ra i ons. ai,
sa ne bas ve Za xiT, qlu xo ris ra i o ni ro ga a ke Tes. ro ca mo vi-
da es xru So vi, mo ev li na ba ton - pat ro nad sab Wo Ta kav Sir sa.
100 iqve, gv. 229.101 `axali xevi~, 1945 w, 25 maisi.
53
sta li nis kul to bac ma gan ga ma acxa da da es xal xic (CeC ne bi,
in gu Se bi da a.S. l.j.) da ab ru na Tav - Ta vis ad gi las. in gu SeT Si
ga da su li qar T ve le bi dab run d nen ukan, mag ram ose bi dar C nen
iq. ma gen Tan (oseb sa da in gu Sebs gu lis x mobs l.j.) sul da va
iyo, sul mkvle lo be bi mi di o da. Cve ni xal xi ro wa mo vi da man-
de dan Wkvi a nad, wyna rad da u to ves yve la fe ri. zogs xbo, qaT me-
bi, cxva ri, Ro ri, lo gi ne bi da u to ves, ave ji. xo da sul pa tivs
scem d nen Cvens xalxs, qis te bi. ose bi ar ga mo di od nen, sul Cxu-
bi da am ba vi iyo da rom ve ra da ver ga mah y van d nen mo men t Si
Sa iZ le ba moh k lav d nen. iqi dan aris ma gaT So ris es mtro ba”.
ose bis ga sax le bas ar ga mo uw ve via yaz be gis re gi o nis me-
sa qon le o bis dak ni ne ba. pi ri qiT. am g va ri si tu a cia xel say re-
lic ki iyo mecx va re o bis ga far To e bi saT vis. mecx va re o bis
xved ri Ti wi li am pe ri od Si ki dev uf ro ga i zar da. oja xis
Zi ri Ta di Se mad gen lo ba Se iZ le bo da Crdi lo oseT Si yo fi-
li yo, ma Sin ro ca ko le mur ne o beb Si da saq me bu li osi mwyem-
se bi sa kol me ur neo fer me bis da ker Zo me ur ne Ta sa kuT re ba Si
myof cxvris fa rebs zafxul Si yaz be gis ra i o nis mTis fer-
do beb ze aZo veb d nen, zam Tars ki Crdi lo e Tis ve leb ze ata-
reb d nen. me sa qon le o bi dan mi Re bu li Se mo sa va li gan sa kuT re-
biT sag r Z no bi gax da 1953 wli dan, ro de sac kol me ur ne e bi
ga da sa xa de bis na wi li sa gan ga an Ta vi suf les, xo lo maty li sa
da xor cis sa xel m wi fo Ses yid vis fa se bi ga zar des.102 Tum-
ca, imav d ro u lad, mo i Sa la tra di ci u li sa vaW ro sis te ma, Tu
ad re ose bi, ro gorc ker Zo pi re bi, mecxo ve le o bis pro duqts
sa qar T ve lo Si (Zi ri Ta dad fa sa na ur Si) asa Reb d nen, ami e ri-
dan mas sa xel m wi fo iba reb da. amas Ta na ve Sem cir da sa me ur neo
kon taq te bi oseb sa da mo xe ve ebs So ris. kom paq tu rad da sax-
le bul osur sof leb Si sa kol me ur neo saq mi a no ba Si Cab mu li
ri gi Ti ada mi a ne bic da xel m ZR va ne lo bac ad gi lob ri vi ose bi
iy v nen, maT aRar hqon daT me zo bel qar T ve leb Tan wi nan de bu-
rad xSi ri ur Ti er To ba.
Crdi lo eTE oseT Tan ga ad vi le bu li ko mu ni ka cia, eko no-
mi ku ri sar ge be li, Se da re biT xel mi saw v do mi ga naT le ba, na-
102 iToniSvili v. moxeveebis yofa-cxovreba, Tb. 2015, gv. 58.
54
Te sa u ri da me gob ru li kav Si re bis in ten si vo ba zrdi da ara
mar to ose bis, ara med mo xe ve e bis Crdi lo e Ti sa ken ltol vas.
Se de gad or jo ni ki Ze Si (dRe van de li vla di kav ka zi) Se iq m na
qar T ve le bis sak ma od mra val ricxo va ni da kar gad in teg ri-
re bu li di as po ra, ro me lic dRem de ar se bobs.
“or jo ni ki Ze Si bev ri mTi u li da mo xe ve cxov robs. zogs
or ma gi pas por ti aqvs, aqeT vi za ar sWir de baT Cve u leb ri vad
Se mo di an. vi sac ara aqvs vi za sWir de ba. kar go ba iyo Cven-
Ta na Cve ni xal xi mi di o da mo di o da. er T ma ne Tis pa ti vis ce ma
iyo. ex lac aris eg re. uke Te si pi ro be bi hqon daT iqa, kar gi
xel fa se bi da wa vid nen. aq ra pi ro be bia. aq ar aris ara fe-
ri, vi sac aqvs Tan xa sas tum ro ebs ake Te ben. Tu fu li gaqvs
fer meb sac ga a ke Teb da yve la fer sac, ra prob le maa. aqa u ri,
ko bis ose bi imi tom wa vid nen, rom aq iyo ga u saZ li si pi ro-
be bi. zam Ta ria mkac ri, 8 Tve zam Ta ria. Ta vi an Ti sam Sob lo iq
iyo, iqi dan mo su le bi da wa vid nen” - am bobs Sua asa kis sof. ya no bis mkvid ri.
yaz be gis ra i o nis kol me ur ne o beb Si 1970-80-i an wleb Si
da ax lo e biT 130-140 aTa si cxva ri da Txa hyav daT103. cxvris
fa re bis sim rav liT ga mo ir Ce o da sof. ko bis kol me ur ne o ba,
sa dac ga su li sa u ku nis 80-i a ni wle bi saT vis Tru sos xe o-
bis sof le bic Se di o da. igi re gi on Si er T -erT eko no mi u-
rad mZlavr sa sof lo- sa me ur neo ar te lad iT v le bo da. mis
sim did res Se ad gen da 30 000 su lam de cxva ri da Txa.104am
dar gis gan vi Ta re bas xe li Se uwyo e.w. ga pi rov ne bis si te ma-
ze ga das v lam, ro de sac cal ke ul mwyemss 1500- 2000 cxvars
upi rov neb d nen.105
ga su li sa u ku nis 90-i an wleb Si, sa qar T ve los da mo u ki de-
be li sa xel m wi fos Seq m nis Sem deg, yaz be gis re gi o nis osu-
ri mo sax le o ba di le mis wi na Se dad ga. an uari un da eT q va
ru seT Si cxov re ba ze da yaz be gis re gi o nis sak ma od mwi ri
103 gaz. `dariali~ 1989 w. 19 ianvari.
104 gaz. `dariali~, 1973, 22 noemberi.
105 gaz. `dariali~, 1989, 24 ianvari; gaz. `dariali~, 1989, 26. ianvari; gaz. `dariali~, 1989, 2 Tebervali.
55
eko no mi ku ri re sur se bis ime dad dar Ce ni li yo, an sa bo lo-
od ga da su li yo sacxov reb lad ru se Tis fe de ra ci a Si. ori ve
Sem Tx ve va Si mo u wev daT aT w le u le bis gan mav lo ba Si Ca mo ya-
li be bul sa me ur neo sis te ma ze uaris Tqma. im Ta viT ve cxa di
iyo, rom ori sa xel m wi fos sazR var ze cxvris fa re bis moZ-
ra o baLZalian did ma te ri a lur xar jeb sa da bi u rok ra tul
ba ri e reb Tan iq ne bo da da kav Si re bu li. Ta vi se bu ri da Ri da as-
va re gi ons 90-i a ni wle bis sa yo vel Tao ga nu kiTxa o bam. gax-
Sir da cxvris fa re bis mi ta ce bi sa da mecx va re Ta da ya Ca Re bis
Sem Tx ve ve bi. ai ro gor aR wers am si tu a ci as Cve ni xan daz mu-
li mTxro be li, ro me lic 80-i a ni wle bis bo los sof. kob Si
bu Ral t rad mu Sa ob da.
“bo lo wleb Si Se mod go mis maty li 12 ma ne Ti da 80 ka pi-
ki Rir da, er Ti to ma ra pir ve li xa ris xis TeT ri 50 ki lo-
i a ni fqvi li ki _ 13 ma ne Ti. bo los ise mi i ta nes saq me ro
er Ti to na maty li ve Rar vaW rob da erT to ma ra fqvil sa.
ina xa xal x ma maty li, ina xa, ga uC n da mat li da ga da ya ra. mem-
re TaT re bi mo vid nen, TaT reb Si gah qon daT. ro ca ga da say re li
iyo ka pi ke bad mih qon daT da gah qon daT Tur qeT Si. kol me ur-
ne o ba ro da i Sa la aor T q l da es cxva ri, oseb Sic ga da re kes.
mo i ta ces, mo i pa res. Tvi Ton Cven ma xal x ma ve ga a fu Wa saq me.
aR vi rax s ni li ban di te bi da di od nen, mwyem sebs Ta vis xe liT
Ca at vir Ti neb d nen. kar gi cxo ri, kar gi Txa ma i pa ri an, ara da
av to ma te biT ad g nen, ara fe ri ar ga na wi le bu la kom leb ze. er-
Ta der Ti mle Tas ga na wil da. iqac 13-14 su li er goT. ex la
ro go ri mo ti vi mo u na xes - ese ni xo ita ceb d nen an ga yid d nen
sas w ra fod an Ta vis ser ze ga da ser d nen da. 2-3 bri ga da iyo
vinc mag ra mo iq ca da Se i na xa cxo ri. Cve ni kol me ur ne o bi dan
2500 su li cxo ri ga da iy va nes oseb ma. Ra me de ec nen mwyem seb-
sa da ga da re kes. mam re iqi dan er Ti mwyem si ro gor Rac Ca mo-
vi da kob Si, da u kav Sir d nen ver ta li o tiT ga ma e dev nen, ma as w res,
co ta Ra un do daT er Ti 100 met ri da Se i ma le bod nen tye Si.
ma as w res ver ta li o tiT. es ban di te bi Ca ya res ga li eb Si da
cxo ri da ab ru nes. ose bi iy v nen. pu li mi o ti hqon da er T sa.
56
es er Ti fa ra ver wa iy va nes. mem re me o re par tia ga da iy va nes
Ce mi cxo ric mah y va ima Si. er Ti 40-44 su li myvan da. ga da-
re kes, wa vi da da wa vi da, ver ga moC n da. oseb ma cxo ri sul sam
par ti ad wa iy va nes. me re er Ti par tia ki dev wa vi da, bri ga di-
ri iyo osi, aRar gad ma re ka ukan da dar Ca iqa. sa zafxu lod
hyvan da ga da re ki li da aRar dab run da. amis sa bad lo da mem re
imaT ro wa iy va nes, aq hyav daT osebs ama re ki li, e Cve ni xal xi
de ec nen da wa ar T ves es cxva ri. da i ta ces zog ma 20 zog ma
me ti ga i re kes. 2000 su li eg re er T ba Sad aaor T q les. mam-
re mah y v nen da da iwyo qur do ba. iq xvde bod nen, aqa, un do daT
aenazRa u re bi naT Ta vi si da nak li si da ve Ra ra ga mo di o da ra”.
ko mu nis tu ri re Ji mis kra xis Sem deg, ra di ka lu ri po li-
ti ku ri, eko no mi ku ri da de mog ra fi u li tran s for ma ci is
fon ze, re gi o ni saT vis wam y va ni dar gis, mecx va re o bis mas S ta-
bi mniS v ne lov nad Sem cir da. ru se Tis fe de ra ci as Tan Ca ke ti-
li sazR v ris pi ro beb Si, Crdi lo eT kav ka si is zam T ris sa Zov-
re bi mi uw v do me li gax da. mTli a nad da i ca la eko no mi ku ri
Tval saz ri siT nak le bad per s peq ti u li Tru sos xe o ba, xo lo
Crdi loEoseTidan ma sob ri vi gad mo sax le ba da iwyes mo xe ve eb-
ma, ro mel Tac aviw ro eb d nen aq Ca su li cxin va lis re gi o ni dan
dev ni li ose bi. mo xe ve e bi saT vis Crdi lo kav ka si i is zafxu-
lis sa Zov re bis ga mo ye ne ba sa qar T ve los da mo u ki deb lo bis
ga mocxa de bis pir ve li xa ne bi dan ve Se uZ le be li gam x da ra.
Cve ni mTxro be li aseT is to ri as gvi am bobs:
gam sa xur di as dros cxva ri gvyav da Crdi lo kav ka si is sa-
Zov reb ze da sa qar T ve los sazR vars rom mo va de qiT, oseb ma
aqeT aRar gad mog va ta res, gviTx res gam sa xur di am ga giS va To.
100 aTas su lam de cxva ri iyo, sad un da wav su li ya viT, Sim Si-
liT ixo ce bo da pi ruty vi. isev CeC ne Ti sa ken vib ru neT pi ri.
mag ram ose bi dag ve wiv nen “ka ma ze biT” (sat vir To av to man qa ne-
biT l.j.) da gviTx res yo vel 10 cxvar ze er Ti mog ve ciT, saq-
r T ve lo dan dev nil xalxs (cxin va lis re gi o ni dan gaq ce u lebs
l.j.) Wa ma xom un dao da ase ga mog va ta res. Ter gis na pi reb ze
mar T lac vna xeT uam ra vi ga u be du re bu li mSi e ri ada mi a ni.
57
ru se Tis mi er sa vi zo re Ji mis Se mo Re bam da sa sazR v ro
re Ji mis gam kac re bam 2006 wli dan ki dev uf ro uper s peq ti-
vo ga xa da zam T ri sa da zafxu lis sa Zov re bis mo nac v le o ba
yaz be gis re gi on sa da Crdi lo kav ka si as So ris. miT uf ro,
rom sa me ur neo kon taq te bis axa li mi mar Tu le ba ik ve Te ba, rac
yaz be gis re gi o nis da aR mo sav leT sa qar T ve los ba ris me sa-
qon le e bis mTa ba ro bas ukav Sir de ba.
Tru sos xe o ba Si bo lo xa neb Si mo xe ve eb Tan er Tad zafxu-
lis sa Zov re biT sar geb lo ben ior - mu Ran los aze ra ba i ja i ne-
li mwyem se bi, xo lo yaz be gis ra i o nis cxvris fa re bis di di
na wi li zam T ris sa Zov reb ze qve mo qar T lis ve leb ze mih yavT.
Tru so dan mig ra ci is ma Ra li tem pis ga mo, xe o bas gver di auq-
cia sa qar T ve los sam xed ro gzis gas w v riv me-20 sa u ku nis
50-i an wleb Si dawye bul ma axa li ti pis sax le bis ma sob riv ma
mSe neb lo beb ma. axa li Se no be bi me ti kom for tu lo biT, sa me-
ur neo da sacxov re be li na ge bo be bis mka fio seg men ta ci iT
da Si da mowyo bi lo bis gan s x va ve bu li da geg ma re biT ga mo ir-
Ce od nen. am pro cess Tan sdev da da sax le bis for mis gar k-
ve u li cvli le bac. xan g r Z liv ma mSvi do bi a no bam, eko no mi ku ri
pro fi lis Ta vi se bu re beb ma (mag. an de zi tis sa ba do eb ma) da
sacxov reb lis ir g v liv sa kar mi da mo nak ve Tis ga Ce nam, ga na-
pi ro ba go ri dan Ca mo va ke bis da sof lis siv r cu li gan fe ni-
lo bis zrdis ten den cia. v. iTo niS vi li ga ni xi lavs so fel
si o nis ma ga liTs, ro mel sac ga su li sa u ku nis 60-i an wleb Si
58
uk ve er Ti ki lo met ris sig r Zis da na xe va ri ki lo met ris si-
ga nis te ri to ria eWi ra (am Ja mad mas bev rad di di te ri to ria
uka via), ma Sin ro de sac me-20 sa u ku nis da sawyis Si es so fe li
0,5 ha bor c v ze iyo da sax le bu li.106
Tru sos xe o ba Si, ro me lic am Ja mad mTli a nad dac li lia
mo sax le o bi sa gan, Cven mi er da fiq si re bu li sacxov re be li, sa-
me ur neo, Tav dac vi Ti Tu sa kul to Se no be bi srul iden tu ro-
bas av lens aR we ril ana lo gi ur tra di ci ul na ge bo beb Tan.
ro gorc v. iTo niS vi li aR niS navs axa li da fa se u li mo a xal-
Se ne osebs ara fe ri Se uq m ni aT, aq ar se bu li Se no ba- na ge bo be bi
faq ti u rad wa na rul - d va lu ri (da am de nad qar Tu li) ma te ri-
a lu ri kul tu ris Zeg le bia, ro me lic Ca mo sax le bul osebs aq
dax v daT.107 tra di ci u li sacxov re be li ve Rar ak ma yo fi leb da
Ta na med ro ve moTxov nebs, sax lis mSe neb lo ba ki sak ma od did
xar jebs ukav Sir de bo da, rac ga da sax le bis er T g var wi na pi ro-
bas qmni da. mZi me sa yo facxov re bo pi ro be bi da so ci al -e ko no-
mi ku ri gan vi Ta re bis nak le bi per s peq ti va ubiZ geb da ada mi a nebs
sa mu Sao da sacxov re be li Crdi lo eT oseT Si eZeb naT. mig ra-
ci is ma Ra li in ten si u ro bis ga mo, ra Tqma un da, Tru so Si sax-
lis ga yid va Se da re biT rTu li iyo. mas mxo lod ad gi lob ri vi
osi Tu Se i Zen da. ami tom sxva gan ga das v la ojaxs gar k ve ul
106 iToniSvili v. xevi Zvelad da axla, Tbilisi, 1967, gv. 66-75.
107 iToniSvili v. moxeveebis yofa cxovreba, Tb. 2015, gv 132.
59
ma te ri a lur za ral sac aye neb da. Tru so Si dRem dea Se mor Ce-
ni li Se no ba- na ge bo be bi, ro mel Tac mxo lod mci re o de ni mo-
di fi ka cia ga ni ca des (mag. ga da xu ru lia Tu nu qis sa xu ra viT).
xe vis sof le bi sa gan gan s x va ve biT ar gan xor ci el da Tru sos
ga zi fi ka cia. es ki xe- tyiT Ra rib xe o ba Si ki dev uf ro aZ li-
e reb da sur vils sa yo facxov re bo pi ro be bi ga e um jo be se bi naT.
Se iZ le ba iT q vas, rom or jo ni ki Ze Si kom for tu lad mowyo bis
Se saZ leb lo ba Tru sos xe o bis mcxov reb le bi saT vis ga da sax-
le bis mniS v ne lo van mo ti va ci as war mo ad gen da.
nel - ne la dac la da iwyo xe vis osur ma da sax le beb mac. re-
gi o nis ma Ral m Ti a ni sof le bi dan Ter gis xe o bis mi da mo eb Si
Ca mo sax le ba zo ga di ten den cia iyo, ami tom aqa ur osebs sax-
le bis ga yid vis uf ro ma Ra li San si hqon daT. ma Ral m Ti a ne Ti-
dan gad mos v lis msur ve li qar T ve le bi si a mov ne biT yi du lob-
d nen sax lebs Se da re biT xel say rel ad gi leb Si mde ba re sof-
leb Si. mag. mdi na re snos Ter g Tan Se sar Tav Si mde ba re sof
aCxot Si ga su li sa u ku nis 60-i an wleb Si ose bi mTli a nad
Ca a nac v les snos xe o bis ze mo sof le bi dan gad mo sax le bul ma
mTi e leb ma. Cven ma mTxrob l ma (gva rad mar sa giS vi li) gvi am bo,
rom igi 1962 wels gad mo su la sof. kar ku Ci dan. sax li aqa u-
ri osis gan Se u Ze nia, ro me lic or jo ni ki Ze Si ga da sax le bu la.
mi si gad mo ce miT bo lo oss 1964 wels da u to ve bia es so-
fe li. sa ve le ma sa liT ir k ve va, rom aCxo ti dan osu ri mo sax-
60
le o bis ga di ne ba da uC qa re bia mkvle lo bas. wis q vi lis wyal ze
da vi sas osebs mo uk lavT sno dan gad mo sax le bu li vin me iWo
go der ZiS vi li da sis x lis aRe bis Si SiT gac li an so fels108.
cal ke un da aRi niS nos ga naT le bis prob le ma. sa ve le ma sa-
lis mi xed viT, Tru sos siR r me Si mde ba re sof le bis bav S ve bi
sof. ko bis sko la -in ter nat Si swav lob d nen. cxa dia, Crdi lo-
eT oseT Si sacxov reb lad ga das v la am mxri vac xel say re li
iyo. miT ume tes, rom qar T ve le bic ki sa Su a lo ga naT le bis
mi sa Re bad xSi rad or jo ni ki Ze Si mi di od nen.
„umaR les Si mowyo ba ga ad vi le bu li iyo, rad gan or jo ni-
ki Zis qar Tul sko la dam Tav re bu lebs Tbi lis Si li mi ti (Se-
Ra va Te bi) hqon daT da da ba li niS ne biT ewyo bod nen. ami tom
bev ri sko las or jo ni ki Ze Si am Tav reb da. mec iq vswav lob di.
yaz be gis mo sax le o bis ume tes wils iq hqon da dam Tav re bu li,
or jo ni ki Ze Si da me re, ase rom airia dro, zog ma mo as w ro
da gad mo i ta na sa bu Te bi, zo gi dar Ca. eg re aris Cve ni saq me.“-
gvi am bob s Sua xnis mo xe ve.
oseb Si mig ra ci ul gan wyo bi le bebs xels uwyob da eT no kul-
tu ru li veq to ris cvli le bac, rac qar Tu li ori en ta ci is
ru su liT Ca nac v le bas gu lis x mob da. ru se Tis ga ba to ne bam de
bu neb ri vad xde bo da ose bis qar Tul sam ya ro Si in teg ra cia, rac
qar Tu li ma te ri a lu ri da su li e ri kul tu ris kom pe nen te-
bis Tan da Ta no biT Se sis x l xor ce ba- ga Ta vi se bas gu lis x mob da.
sa mec ni e ro li te ra tu riT ir k ve va, rom sa qar T ve lo Si (yaz-
be gis re gi o ni, qsnis, di di da pa ta ra li ax vis xe o be bi) dam-
k vid re bu li ose bis yo fa Si me-20 sa u ku nis da sawyi si saT vis
me mar c v le o ba uk ve tra di ci ul dargs war mo ad gen da. sa mi waT-
moq me do iara Re bis ume te so ba qar Tu lis ana lo gi u ri iyo da
ma Ti sa xel wo de bac qar Tul Tan msgav se bas am J Rav neb da.109
108 iWos mkvlelobis gansxvavebuli versia gviambo osi erovnebis mTxrobelma,
romlis Tanaxmadac igi sxvam mokla qorwilSi da sisxliani dana mkvlelobis
dabralebis mizniT mis Zmadnafic oss Cumad Caudo.
109 Робакидзе А. (ред.), Очерки Юго-осетинской автономной области, Тб., 1985, с. 131-132; Кантария М. Некоторые вопросы земледелческого быта в горной Осетии, Кавказский Этнографический Сборник,V, 1980, с. 100-154436.
61
mi waT moq me de ba da, gan sa kuT re bu lad, me min d v re o ba oseb Si
Se da re biT gvi an, kav ka si is mTi a neT Si gad mo sax le bis Sem deg
gan vi Ta re bu la. amis Ta o ba ze gar k ve u li gad mo ce me bic ar-
se bobs: “Zvel dro Si xal xi mxo lod xorcs Wam da, pu ri
sul ar iyo. er Txel mo xu ce bu le bi is x d nen da qe i fob d nen,
da i na xes, rom maT ax los ar wi vi daf rin da. ar wiv ma mo fu na
ram den jer me, ga qe qa mi wa da nis kar tiT ra Rac Ca ag do. mo xu-
ce bi da in te res d nen da Se mo Ro bes, rom ad gi li ar da e kar gaT
an sa qo nels ar ga e Te la. co ta xnis Sem deg amo vi da pu ris
Se sa niS na vi Tav Ta ve bi. mo xu ceb ma Se i na xes Tes lad da me o re
wels mi wa da a mu Sa ves, ra Ta es Tes li da e Te saT. mix v d nen, rom
ar wiv ma maT Tes li mo u ta na da ami e ri dan ar wivs did pa tivs
sce men. yve las aqvs sas tum ro oTax Si ar wi vis su ra Ti.110”oseb Si gav r ce le bu li Zi ri Ta di sax v ne li iara Ri, “Zi vi ri”,
qar Tu li “Cu Ti sa” da “ka vis” ana lo gi u ri iyo, igi kon s t-
ruq ci is ub ra lo e biT ga mo ir Ce o da da mxo lod er Ti uRe-
li xa ri da er Ti mu Sa sWir de bo da sax v ne lis es ti pi
Crdi lo kav ka si is xal xeb Sic gvxvde bo da. mTis wi neT sa da
dab lob ad gi leb Si xvna war mo eb da Zi ri Ta dad xis guT niT
(хъадынгутон). mas 2-3 dan 4 uRel xa ram de esa Wi ro e bo da. dab lob ra i on Si amas Tan er Tad ga mo i ye ne bo da di di qar Tu-
li gu Ta nic, ro me lic rTu li kon s t ruq ci iT ga mo ir Ce o da da
mu Sa xe li sa da gam we vi pi ruty vis met ode no bas mo iTxov-
da. qar Tu lis ana lo gi u ri iyo sam ka li iara Re bic. sam ka-
li iara Re bi dan oseb ma icod nen ce li (цаваг) da nam ga li
(ахсырф). iyo nam g lis me o re sa xe o bac (ламган), ro mel-
sac Se da re biT grZe li sa xe lu ri hqon da.111sa mi waT moq me do
iara Re bi teq ni ku ri Tval saz ri siT da ter mi no lo gi u ra dac
qar Tul Tan msgav se bas am J Rav neb da, ma Sin ro ca v. aba e vis ga-
mok v le viT, me sa qon le o bis aR m niS v ne li TiT q mis yve la osu ri
sity va ukav Sir de ba Zve li ra nul enas.
110 qanTaria m. (arqivi) istoriisa da eTnologiis institutis arqivi,
savele masala, qurTaTis xeoba, sof. bariziyau.
111 Робакидзе А. (ред.), Очерки Юго-осетинской автономной области, Тб., 1985 с. 131-132.
62
me-19 sa u ku nis 70-i an wle bam de Tru sos xe o bi sa da ko-
bis qva bu lis mo sax le o bis um rav le so bas qar Tu li ya i dis
(Svil ze da bo lo e bu li) gvar sa xe le bi hqon da: gu diS vi li, av-
diS vi li, za qiS vi li, ko kaS vi li, ba beS vi li, bo CoS vi li, sa miS vi-
li, ma mu kaS vi li, do doS vi li, aTaS vi li, gi viS vi li, Tu giS vi li,
Ta diS vi li, bi Tu koS vi li, ru baS vi li, To laS vi li da a.S.112
mog vi a ne biT Se im C ne va qar Tu li an T ro po ni mi u li mo de lis
Tan da Ta no biT osur//ru su li mo de liT Ca nac v le bis ten den-
cia. mo i ma ta osur//ru su li ya i dis (ov -ev da bo lo e bi a ni)
gvar - sa xe leb ma _ ya la go vi, ko bi e vi, da u ro vi, ya ra e vi, qa Sa e vi
(qa sa e vi), qo qa e vi, ca bo lo vi, bi zi ko vi, ca la go e vi, Ce Ti e vi, da-
u ro vi da a.S.113 1905 wli dan ek le si eb Si met ri ku li wig-
ne bis war mo e ba da wir va- loc vac ru sul ena ze da iwyo. Cans,
da geg mi li iyo qar Tu li ena, ro gorc Lingua Franca Tan da Tan ru su liT Sec va li li yo da sa qar T ve lo sa ken mi mar Tu li po-
li ti ku ri, eko no mi ku ri, re li gi u ri veq to ric ru su liT Ca-
nac v le bu li yo.
yaz be gis ra i o nis osu ri mo sax le o ba spe ci fi kur mdgo-
ma re o ba Si aR moC n da. bu neb riv - ge og ra fi u li vi Ta re bi dan ga-
mom di na re, maT uf ro uad vil de bo daT ru se Tis fe de ra ci as-
Tan da kav Si re ba, vid re sam x reT ose Tis av to no mi ur ol q Tan.
ami tom, kul tu ru li da eko no mi ku ri Tval saz ri siT isi ni
sam x reT ose Tis av to no mi ur ol qis macxov reb leb ze me tad
iy v nen mib mu li Crdi lo eT oseT ze da fsi qo lo gi u ra dac
uad vil de bo daT iq ga da sax le ba. sa ve le ma sa lis mi xed viT,
uk ve me-20 sa u ku nis me o re na xe var Si Tru sos xe o bas ose bi
mxo lod zafxu lis sa Zov re bad da sa a ga ra kod iye neb d nen, xo-
lo mud mi vad mcxov reb Ta ricx vi sak ma od Sem ci re bu li iyo,
90-i an wleb Si me sa qon le o bis dak ni ne bam re gi o nis mo-
sax le o ba aiZu la Se mo sav lis al ter na ti u li wya ro eZeb-
na. rad ga nac xe vis sof leb Si bu neb ri vi ga zis sa fa surs ar
ix did nen, gan vi Ta re ba da iwyo ker Zo sa saT bu re me ur ne o beb ma,
sa dac kit ri da po mi do ri moh yav daT. am saq mi a no biT Zi ri Ta-
112 saqarTvelos erovnuli arqivi, f. 254, gv. 436.
113 saqarTvelos erovnuli arqivi, f. 489, gv. 46.
63
dad mo xe ve e bi iy v nen da ka ve bu li, Tum ca sa vaW ro ur Ti er To-
ba Si aq ti u rad mo na wi le ob d nen sa qar T ve lo dan wa su li ose bi,
rom le bic ru seT Si ga sa ta ni pro duq ci is mTa var dis ri bu to-
re bad iq c nen.
saT bu re bi vid re gvqon da vla di kav k z Si ga da sax le bul oseb-
Tan uf ro in ten si u ri da me gob ru li ur Ti er To ba iyo. swo-
red isi ni iy v nen aqe dan pro duq ci is gam ta ne bi. Ce mi me uR lis
gar dac va le bis Sem deg ram de ni me osi sa saf la o ze ga sas v le lad
sa gan ge bo dac ki Ca mo su la. er T ma sax lis ga dac v lac ki Se mog-
v Ta va za. li ax vis xe o ba Si maqvs mi to ve bu li sax li da sno Si
Tqvens sax l Si ga mic va le To (xandazmuli qali sof. sno).
mar Ta lia, sa xel m wi fos mi er re gi on Si ufa so gaz ze li-
mi tis da we se bam sa saT bu re mer ne o bebs az ri da u kar ga, mag ram,
ro gorc mTxrob le bi aR niS na ven, osebs mo xe ve eb Tan DdRemde
aqvT Se nar Cu ne bu li saq mi a ni da me gob ru li ur Ti er To be bi.
isi ni Ta vi suf lad Se mo di an da ga da ad gil de bi an sa qar T ve-
lo Si. ro gorc Cve ni mTxro be li am bobs, “man qa nis Se sa ke Teb-
la dac ki Tbi lis Si da di an”. mi si ve TqmiT mo xe ve e bis erT
na wils mi Re bu li aqvs ru su li mo qa la qe o ba (or ma gi mo qa la-
qea), da saq me bu lia Crdi lo eT oseT Si, Re bu lobs iqa ur pen-
si as da a.S. 90-i an wleb Si sa qar T ve lo dan gaq ce u li ose bi
(vi sac bi na Tbi lis Si hqon da) bi nebs vla di kav kaz Si mcxov reb
64
mo xe ve ebs uc v lid nen. aR moC n da ise, rom Tbi li sis zo gi erT
qu Ceb ze, sa dac osu ri mo sax le o ba mrav lad iyo, am Ja mad sul
mo xe ve e bi cxov ro ben.
me Tvi Ton ga vuc va le bi na os sa. cxin va le li iyo. me mqon-
da or jo ni ki Ze Si bi na da imas hqon da mu xi an Si. im de nad eSi-
no daT Tbi lis Si Cas v la, rom ga sa Re bi mom ces da Si SiT ver
mi di od nen. ise Ti ra Ra ce e bi aq v so Cems Svil sa ga ke Te bu li
cxin val Sio, rom aq rom ga i a ros sa ba Jo ze, imas cocxals
arc ga uS ve be no. ras ake Teb da ex la iq, rom wvav d nen da rom
aube du reb d nen er T ma neT sa, da Cven Tan ar yo fi la, mad lo ba
ufals. Cven Tan ar yo fi la ege Ti, da Rmer T ma arc qnas! iq
sa o ma ri mdgo ma re o ba rom iyo, Tvi Ton iqac me zo be li myav da,
iqa u ri iyo, go ri dan wa mo su li da isac eg re am bob da, rom ar
vin dob diT er T ma neT so, mtru li da mo ki de bu le ba gvqod nao.
da Cven Tan ara, Cve ne bi or jo ni ki Ze Sic rom Ca vid nen, Tu ga i-
geb d nen rom qar T ve li iyav, pa tivs gvcem d nen, (sof. aCxoti).re gi o nis sa me ur neo pro fi lis cvli le ba mtkiv ne u lad Se-
e xeo mo sax le o bis yve la fe nas. mecxo ve le o bas da mi waT moq me-
de bas aRar Se uZ lia aqa u ri mo sax le o bis cxov re bis mTli a nad
uz run vel yo fa. er Ta derT per s peq ti ul dar gad tu riz mi rCe-
ba. Tum ca tu riz mis sfe ro Si da saq me bul Ta ode no ba di di ar
aris. aseT pi ro beb Si xal xis ume te so ba mi iC nevs, rom Tru sos
xe o ba Si ose bis dab ru ne ba mo sa lod n li ar aris. Tru sos yo-
fi li mkvid ri ose bi ki uk ve zafxu lo bi Tac iS vi a Tad stum-
ro ben na sax la rebs, sa lo ca veb sa da ma ma- pa pis sa saf la obs.
ze moT q mu li dan Se iZ le ba da vas k v naT, rom sa me ur neo pro-
fi lis ra di ka lu ri cvli le be bi TiT q mis myi si e rad aisa xe-
bo da yaz be gis re gi o nis eT ni kur si tu a ci a ze.me-20 sa u ku-
nis 30-i an wleb Si gan xor ci e le bu li ko leq ti vi za ci is Se-
de gad Sec v lil ma sa me ur neo ga re mom da cxvris fa re bis
da msxvil fe xa sa qon lis ker Zo sa kuT re bi dan sa kol me ur-
neo fer meb Si ga er Ti a ne bam, mar Ta lia me ur ne o bis am dar gis
ren ta be lo bis gaz r da ga na pi ro ba,114 mag ram amas Ta na ve xe li
114 Магометов А., Культура и быт осетинского народа, Орджоникидзе, 1968, с. 197-200.
65
Se uwyo osu ri mo sax le o bis gan ker Zo e ba -i zo li a ci as. amas-
Tan, geg ma zo mi e rad xde bo da me ur ne o bis sim bi o zu ri for mis
tran s for mi re ba, rac mTis zo na Si mi waT moq me de bis xved ri Ti
wi lis ki dev uf ro Sem ci re ba Si da sa o ja xo me ur ne o be bi saT-
vis sa var gu le bi sa da sa Ti bi mi we bis SezRud va Si mdgo ma re-
ob da. Sro mis or ga ni za ci is sab Wo u ri for me bis pi ro beb Si
da viwye bas eZ le o da ur Ti er dax ma re bis sa u ku ne e bis man Zil-
ze Ca mo ya li be bu li for me bi. me qa ni za ci is xved ri Ti wi lis
gaz r dis Se de gad, izRu de bo da yo fa Si Zve li sa mi waT moq me do
iara Re bis ga mo ye ne ba. TiT q mis mTli a nad amo var da xma re bi-
dan ad gi lob ri vi sax v ne li ti pe bi.115sab Wo Ta sis te mis kra xis
da sa qar T ve los da mo u ki de be lo bis ga mocxa de bam ki dev er Ti
ra di ka lu ri sa me ur neo tran s for ma cia ga mo iw via, rac osu ri
mig ra ci is Zi ri Tad gan ma pi ro be bel mi ze zad iq ca.
so ci a lur qse leb Si da sa ve le eT nog ra fi ul eq s pe di-
ci eb Si mo po ve bu li ma sa la gvar w mu nebs, rom bo lo xa neb Si
ru su le no van sa mec ni e ro li te ra tu ra Si do mi nan ti e.w. “kav-
ka si u ri abo ri ge no bis” Te o ria osur po pu la ci a Si TiT q mis
ual ter na ti vod aRiq me ba. yaz be gis re gi o nis dac la ose bi-
sa gan ki cxad yofs, rom re gi o nis osur is to ri ul te ri-
to ri ad ga mocxa de ba da mi si “sam x reT oseT Tan” Se er Te-
bis sur vi li, mxo lod po li ti ku ri pri o ri te tis mo po ve bis
da oseb Si pat ri o tu li grZno be bis gaZ li e re bas em sa xu re ba.
cru eT no ge ne ti ku ri Te o ri e bi mo sax le o bas ad gi leb ze ver
amag rebs. oseb ma mTli a nad da to ves da sax le be bi, sa dac maT
ara vin aviw ro veb da (Tru sos xe o ba, xe vis sof le bi: ko bi, uxa-
Ti, aCxo ti To Ti), ma Ra lia mig ra ci is in ten si vo ba cxin va lis
re gi o ni da nac (ro mel sac e.w. osu ri mTav ro ba akon t ro lebs).
aqe dan ga mom di na re Se iZ le ba iT q vas, rom osur imig ra ci as, po-
li ti kur Tan er Tad, Zi ri Ta dad ga na pi ro beb da eko no mi ku ri da
eT no kul tu ru li faq to re bi.
115 janiaSvili l., 2008 wlis rusul-qarTuli omi da sameurneo yofis
Taviseburebebi axalgoris raionSi, wignSi okupirebuli axalgoris raioni
da qarTul-osuri urTierTobis dinamika, Tbilisi, 2015, gv. 161.
66
$2. ga zi a re bu li sa lo ca vi da tra di ci u li dRe sas wa u li $2. ga zi a re bu li sa lo ca vi da tra di ci u li dRe sas wa u li
eT no de mog ra fi u li tran s for ma ci is fon zeeT no de mog ra fi u li tran s for ma ci is fon ze
yaz be gis re gi o nis qar Tul da osur mo sax le o bas xan g r Z-
li vi kul tu ru li ur Ti er To bis ga moc di le ba aqvT. Se re ul
sof leb Si, ro gorc we si, maT sa er To (ga zi a re bu li) sa lo-
ca ve bi hqon daT da re li gi ur ri tu a leb sac er Tad awyob d-
nen. mo no eT ni kur sof leb Si dRe o ba ze qar T ve lebs xSi rad
stum rob d nen osi _ osebs ki qar T ve li mo ke Te- na Te sa ve bi.
kon fe si u ri, eT ni ku ri, so ci al -e ko no mi ku ri faq to re bis da
sa xel m wi fo in s ti tu te bis ze moq me de ba gan sazR v rav da am
ri tu a le bis xa si aTs da di na mi kas (sin k re ti za cia, uni fi ka cia,
na ci o na li za cia da a.S). mniS v ne lo va nia ga zi a re bu li sa lo-
ca ve bis kvle va mig ra ci e bis mi mar Tu le bis gan sazR v ris T vis,
rad gan sxva gan ga da sax le bul qar T vel mTi e lebs TiT q mis
yvel gan hqon daT we sad wi na par Ta sa lo ca veb Si jvar - xa to-
beb ze si a ru li da re li gi ur ri tu a leb Si mo na wi le o ba.116 yaz be gis re gi o ni dan wa su li osu ri mo sax le o bac cdi lobs,
re li gi ur dRe sas wa u leb ze ma inc es tum ros im ad gi lebs, sa-
i da nac ga da vid nen. sa yu radRe boa, xse ne bul dRe sas wa u leb Si
stu mar - mas pin Z lis fun q ce bi, ma Ti ur Ti er T da mo ki de bu le ba,
ri tu al Si mo na wi le o bis xa si a Ti da a.S.
sa zo ga dod, mig ri re bu li mTi e le bi xan g r Z li vad inar Cu-
neb d nen kav Sirs wi na par Ta sa lo ca veb Tan. mag. sam cxe- ja va-
xeT Si, sof. fer sa Si, ga su li sa u ku nis 40-i an wleb Si kas pis
ra i o ni dan gad mo su li af ci a u re bi, Co xe le bi, go go la u re bi,
qav Ta ra Ze e bi da sxv. dam k vid r d nen. isi ni jer Si da qar T lis
bar Si Ca mo sax le bu lan, 1944 wels, mes xe Ti dan mus li mi mo-
sax le o bis de por ta ci is Sem deg, ki xse ne bul so fel Si dam k-
vid re bu lan. ma Ti na wi li bo lo drom de inar Cu nebs kav Sirs
116 janiaSvili l., eTnikuri procesebi samcxe-javaxeTSi, politika, #1,
Tbilisi, 1997, gv. 28; TofCiSvili r., dvaleTi da dvalebi, Tbilisi, 201б,გვ., 28-30; TofCiSvili r. saqarTvelos istoriuli demografiisaTvis (Sida
qarTlis mTis mosaxleobis migraciis eTnoistoriuli sakiTxebi) Tbilisi, 2002, gv. 28-30, 35, 58.
67
ma ma- pa pa Ta sa lo ca veb Tan gu da ma yar Si. aqa u ri Co xe le bi da
af ci a u re bi ga su li sa u ku nis 90-i an wleb Si (ro de sac sa ve-
le ma sa la Ca vi we re l.j.) kvlav da di od nen Ta vi anT sag va-
re u lo sa lo ca veb Si Cox sa da du macxo Si. sof. xe oT sa da
fer sa Si dam k vid re bul ma mTi e leb ma aq ve, sof leb Sic ga mar Tes
mTis sa lo ca ve bis sa xe lo bis ni Se bi. ami saT vis fer sa Si Sem-
de gi ri tu a li Se as ru les: sa lo ca vis sa xel ze Se a sa xe les
ku ra ti, ro me lic xu Ti wlis rom gax da ga uS ves, sa dac ga-
Cer da, iq dak les da aages ni Si. niS ze da des mTi dan, wi na par-
Ta sa lo ca vi dan wa mo Re bu li qva. es qva mTa Si dar Ce ni li da
gad mo sax le bu li mTi e le bis fi zi ku ri da su li e ri er Ti a no-
bis sim bo los war mo ad gens.117
sa in te re so ma sa la aqvs aR we ri li r. Tof CiS vils, ro de-
sac War T li dan Si da qar T lis sxvad s x va sof lam de sak ma-
od far Tod gan sax le bu li gi ga u re bi e.w sa gi ga u ros kreb d-
nen ma ma- pa pi se u li sa lo ca vi saT vis. mkvle va ri am mov le na Si
War T li dan ga da sax le bul gi ga u reb sa da gi ga ur yo fil sxva
gva rebs So ris kav Si ri sa da Tav da pir vel sacxov ris Tan er-
To bis Se nar Cu ne bis mcde lo bas xe davs.118axal ad gi leb Si ga da sul oja xebs gva ri sa da Te mis sa lo-
ca veb Tan er Tad sWir de bo daT sa o ja xo, sak ra lu ri sim bo lo e-
bis da fuZ ne bac. sof. ar Sa Si To Ti dan gad mo sul xu le li Ze ebs
am g va ri sa lo ca vi, wmin da xe, axal sam k vid ro zec mo uwy vi aT.
ai es ma gi da sa lo ca vi xa tis fu Zis an ge lo zis sa xel-
ze dav d gi, es vaS lis xe wmin da ad gi lad maq miC ne u li, me
Cems ga ge ba Si. es wmin da xea. Sa vuT q viT. ufa lo da fu Zis
an ge lo zo, Tqvens sa xel ze vrgav, ro ca da va mon ta Je, sak la vi
dav ka li. ro dav k lav sak lav sa da dav s x de biT aqa, ro gorc
qar Tu li suf ris we sia, uf lis sa di debls vity viT da fu-
Zis an ge lo zis sadReg r Ze los vam bobT pir ve li. me re gah-
y ve bi, sa lo cav sac ma i go neb da adi deb da da nar Ce ni. Zve li
117 janiaSvili l., eTnikuri procesebi samcxe-javaxeTSi, politika, #1,
Tbilisi, 1997, gv. 28.118 TofCiSvili r., saqarTvelos istoriuli demografiisaTvis (Sida qarTlis
mTis mosaxleobis migraciis eTnoistoriuli sakiTxebi), Tbilisi, 2002, gv 28-30.
68
ma ma- pa pu ri, tra di ci u li Tu gax sovs, ese ni ar un da wa Sa lo.
ga das ce Svil sa, Svi liS vil sa. am xis na yofs Ca mov k ref ki-
de ca, ved ro eb Si maq da la ge bu li, iaSi keb Si. sa me zob lo sa da
sa na Te sa os uwi la deb. axa li we li rom iq ne ba, erTs dids
tab lo ze da a la geb. loc va sac vity vi mag dros: am na kurTxs
vinc mi ir T mevs, Se ar gas, ma la mo sa viT mo ed vas imis or ga niz m sa,
imis jan m r Te lo ba sa da si cocx le sa da mra va li si ke Te da
si xa ru li ar moS lo des imis fu Ze- ke ra ze. vinc es xe dar-
ga, ima sac di de ba da ga mag re ba, vis sa xel zec aris dar gu li.
saq vey nod aRi a re bu li aris fu Zis an ge lo zi. zogs ki aqvT
ra Rac SaT q mu li da me es Ce miT ga va ke Te. wi nap re bi ake Teb den
eg re (mo xu ci mo xe ve sof. ar Sa)”.
wi na par Ta re li gi u ri kul te bis gad mo ta nis we si da axa-
li sag va ro Tu sa o ja xo sa lo ca ve bis da fuZ ne ba, arc Ter gis
xe o ba Si Se mo su li ose bi saT vis iyo ucxo. spe ci a lur li te-
ra tu ra Si aR we ri lia sof. uxaT Si Sem Tx ve viT na pov ni amu le-
tis gaR v Ti u re bis am ba vi. me-19 sa u ku ne Si, aq dam k vid re bu li
tu a e ve bis wi na pars mrgva li for mis (9 sm sig r Zi sa da 5 sm
si ga nis) pa ta ra brin ja os fi gu ra upov nia, ro mel sac wi ni dan
ada mi a nis mag va ri for ma hqon da. es RvTi ur niS nad mi u Ria da
amu le ti saT vis qvis pa ta ra ni Si augia, Ta ro da u yo le bia,
ro mel zec brin ja os amu le ti da u devs. am niS Tan yo vel axal
we li wads da di od nen tu a e ve bi da qa de bi mih qon daT.119
sa mec ni e ro li te ra tu ra Si dam k vid re bu li mo saz re bis Ta-
nax mad, alan Ta wi naq ris ti a nu li pan Te o nis zo gi erT per so-
naJ ze war mod ge na Se iZ le ba Seg veq m nas ma Ti qris ti a ni mem k-
vid re e bis mi xed viT. qris ti a ni xal xe bis re li gi u ri rwme-
na- war mod ge ne bis kvle va gviC ve nebs, rom qris ti a ni za cia ar
niS nav da “war mar Tul” war sul Tan mTli a nad da sa bo lo od
kav Si ris gawy ve tas, igi uf ro axa li cne be bi sa da ide e bis
Zvel Si na ar s Tan adap ta ci is pro cess war mo ad gen da. Zve li
Rmer Te bi axal qris ti a nul sa xel wo de bebs iReb d nen, mag ram
119 jalabaZe g., miwaTmoqmedeba Tergis xeobaSi, saqarTvelos saxelmwifo
muzeumis moambe, t. 22-II, Tbilisi, 1961, gv. 234.
69
ma Ti bu ne ba da maT Tan da kav Si re bu li dRe sas wa u le bi ki dev
did xans rCe bodა wi nan de bu ri da Se sam C ne vi iyო qris ti a nul sa bur vel Si.120 os Ta re li gi ur war mod ge neb Si yve la ze ci u-
ri ar se ba (зэды) kon k re tul sfe ro zea pa su xis m ge be li; mag.
bu ne bis Za le bis gam geb lad da mo sav lis mfar ve lad iT v le ba
va ci la, tu ti ri _ xa re bi sa da mgle bis mfar ve lia, fa le ra _
wvril fe xa Si na u ri pi ruty vis, af sa ti _ mxe ce bis da a.S.121
xse ne bul dis kur s Si mka fi od ik ve Te ba uaci la/va ci las
sxva RvTa e be bi sa gan gan s x va ve bu li, moq me de bis sak ma od far-
To are a li. a. ma ha me do vis az riT, “uaci la (elia)” ag ra ru li
RvTa e baa, ro me lic mfar ve lob da ara mxo lod pu ris ya nebs,
ara med mTli a nad mi waT moq me de bas da ga na geb da bu ne bis sti-
qi ur Za leb sac: We qa- qu xils da wvi mas.122
va cil la _ wm. ili am, We qa- qu xi lis gam ge bel ma da mo sav-
lis pat ron ma, mka fi od Se iT vi sa We qa- qu xi lis war mar Tu li
RvTa e bis (“богагромовника”) Tvi se be bi _ wer da v. aba e-vi. We qa- qu xi lis Rmer Tis kul ti far Tod iyo gav r ce le bu-
li ari u li mod g mis xal xeb Si, mag ram igi un da gan vi xi loT
ro gorc kav ka si u ri da ara ro gorc ira nu li eT nog ra fi is
spfe ci fi ka, ra sac adas tu rebs oseb sa da sxva kav ka si e lebs
So ris, me xi sa gan ada mi a nis da zi a ne bis dros Ses ru le bu li
we se bis msgav se ba. ro de sac ada mi a ni me xiT iRu pe bo da ara vi-
Tar Sem Tx ve va Si ar Se iZ le bo da wu xi lis ga moT q ma, ti ri li
da a.S., pi ri qiT, yve la na i rad un da ga mo e xa taT si xa ru li, em Re-
raT da ecek vaT. me xiT da zi a ne bul Tan Ses ru le bu li ri tu a-
lu ri cek va -“cop paj” _ (Cerq. cop pa, abx. co pa, balk. cop pa)
rva dRem de grZel de bo da.123
120 Абаев В. Дохристианская религия алан. Тезисы доклада на ХХV Международном конгрессе востоковедов. М., 1960
121 (Таказов Ф.М. Религиозно-мифологическое сознание осетин // Наука вчера, сегодня, завтра: сб. ст. по матер. XL междунар. науч.-практ. конф. № 11(33). – Новосибирск: СибАК, 2016, с, 156-157 122 Магометов А., Культура и быт осетинского народа, Орджоникидзе, 1968б сю 476.123 Абаев В. Дохристианская религия алан. Тезисы доклада на ХХV Меж-дународном конгрессе востоковедов. М., 1960.
70
va ci lo ba//va Ci lo ba, xev Si zafxu lo biT aRi niS ne ba am Ja mad
mTli a nad ga uk c ri e le bu li sof lis, To Tis ze moT ar se bul
„va Ci las“ niS Tan. am so fel Si mo sax le o bis sim ci ris ga mo
arag vis eris Tav Ta mo u ravს, Si o la Ru du Sa urs me-17 sa u ku-
nis da sawyis Si ram de ni me mo xe ve da osi Ca mo u sax le bia.124 mTxro bel Ta cno biT, swo red ma Sin mo sul osebs da u ar se bi aT
va ci las sa lo ca vi. am dRe o ba Si im Ta viT ve mo na wi le ob d nen
mo xe ve e bic: xu le li Ze e bi, wik la u re bi, av sa ja niS vi le bi. To Te-
le bi xar j sac da stu mar sac kom lob riv ina wi leb d nen da qe-
ifs TiT q mis erT kvi ram de ag r Ze leb d nen.125 am Ja mad, sof. To-Tis mo sax le o bis Zi ri Ta di na wi li qve moT, dRe van del sof.
ar Sa Si ga da vi da sacxov reb lad, na wi li ki _ vla di kav kaz Si
an sa qar T ve los ba ris ra i o neb Si.
va ci lo ba//va Ci lo bas, sof. ar Sa Si To Ti dan ga da su li mo-
xe ve e bi aR niS na ven, Tum ca maT xSi rad stum ro ben aqe dan wa-
su li osi mi ra qo ve bi, sal bi e ve bi da sxva. med ro Se va ci las
niS ze aR mar Tavs dro Sas (am Ja mad am fun q ci i saT vis sa qar-
T ve los sa xel m wi fo dro Sas iye ne ben) mom loc ve le bi iq ve
an Te ben na kurTx san T lebs, daW ri an moz r dil er bo - yve li an
qa debs (xa biZ gi nebs) da mom loc ve lebs una wi le ben. Se sa-
wi rad mi aqvT sas me li, fu li, sam ka u li da xa te bi. de ka no zi
124 iToniSvili v. moxveebis yofa-cxovreba, Tbilisi, 2015, gv. 193.
125 iqve, gv. 194.
71
as ru lebs tra di ci ul ri tu als, am wya lo bebs Se mom wir velT,
klavs sak lavs (Zi ri Ta dad vacs) da a.S.. sam s x ver p lo cxo-
vels igi loc vas wa u kiTxavs, yurs Se ut ru savs, dak lavs da
fer dob ze da a go rebs. cxo vels niS Tan ax los Ca mo atya ve ben.
ro de sac Se sa wi ra ve bis mi Re ba mor Ce ba da xor ci mo i xar Se ba,
qa le bi suf ras gaS li an da yve la ni mi us x de bi an (uf ros -um-
c ro so bis dac viT), Ta ma das de ka no zi da a sa xe lebs, sity va- pa-
su xi Ta da av to ri te tiT ga mor Ce u li Ta na sof le le bi sa gan.
va xuS ti ba to niS vi lis cno bis Ta nax mad, va Ci lo ba mus lim da
qris ti an oseb sac scod ni aT. maT hqon daT sa lo ca vi ““msgav si
ker pi sa, ro mel sa uwo de ben va Ci las, ra me Tu Ses wi ra ven eli-
as Txa sa da xor c sa Ses W men Tu iT ve, xo lo tyav sa gas Wim ven
ma Ral sa Zel sa ze da da Tay vans sce men tyav sa mas dღesa Si-na eli a sa sa, ra Ta ara mo uv li nos eli am sety va ni da mos ces
na yof ni qvey ni sa ni”.126
va ci lo bis (tba u -u a ci la) dRe sas wa u li dRe van de li Crdi-
lo ose Tis te ri to ri a ze aR we ri lia ga su li sa u ku nis da-
sawyi sis pe ri o di ka Si.127sa qar T ve lo sa da Crdi lo eT oseT Si
fiq si re bul va Ci lo bis dRe sas wa u lis Se da re bi sas Se iZ le ba
ga mov yoT ram de ni me sa in te re so as peq ti;
1. dRe sa wa u lis dro _ moZ ra via, imar Te ba (iwye ba) or-
Sa baTs, ga moT v la xde ba qris ti a nul (mar T l ma di deb lu ri)
aR d go mis mi xed viT. ga sul sa u ku ne Si dRe o ba erT kvi ras
grZel de bo da.
2. re li gi u ri Si na ar si _ va ci las//va Ci las sin k re tu li
sa xe aqvs. mas ukav Si re ben qris ti a nul wi nas war mety vel
eli as da ama sa Ta na ve, amin dis, mo sav li a no bis, sa qon lis war-
mar Tul RvTa e bas. sa lo ca vi iT v le bo da avad m yo fo bis gan-
kur ne bis Za lis mqo ned.
3. aq ti or Ta eT ni ku ri Se mad gen lo ba da ro le bi _ ro-
gorc xev Si, ise oseT Si dRe o ba Si mo na wi le o ben qar T ve le-
126 batoniSvili vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba
t. IV, gamomc. “sabWoTa saqarTvelo”, Tbilisi, 1973, gv. 638-639.127 Чибиров Л. (сост) Периодическая печать Кавказа об Осетии и осетинах , Т. 3 Цxинвали 1987, с. 104-111.
72
bi da ose bi. oseT Si ri tu als as ru leb da qu ru mi, ro me lic
iReb da Se sa wirs mom loc ve le bi sa gan da Sem deg gan mar to e biT
aRav len da loc vas tbau uaci las qvab Si (ga moq va bul Si). sa-
lo cav mTa ze qu ru mis gar da ara vis hqon da as v lis uf le ba.
xev Si (sof ToT Si) sa lo cav ze Ses ru le bul ri tu al Si aq-
ti u rad mo na wi le o ben mom loc ve le bic. aq wam y va ni fi gu raa
de ka no zi, igi am wya lo bebs mom loc ve lebs, klavs sak lavs, or-
ga ni za ci as uke Tebs DdReobis suf ras da a.S.
4.Se sa wi ri _ ri tu a lu ri qa de bi, fu li, san Te li, mi Re bu li
iyo oseT Sic da sa qar T ve lo Sic. sam s x ver p lo sak lavs oseT-
Si qu ru mi Tvi Ton ga mo ar Cev da cxvris fa ri dan, ro mel sac
“tbau uaci las” sa lo cav ze aiy van da da dak lav da. ToT Si ki
va ci las sam s x ver p lod SeT q mu li cxo ve le bi va ci an bat-
ka ni (dRe i saT vis Zi ri Ta dad cxva ri) mom loc ve lebs moh yav-
daT. saR m r Tos de ka no zi klavs, cxo ve lis na wils (mxars an
gverds) sa er To qvab Si xar Sa ven, da nar Ce ni ki Sem wir vels
sax l Si mi aqvs.
5.lo ka cia da aq ti o re bi _ dRe o ba sa qar T ve lo Si imar Te ba,
xev Si sof. To Tis ze moT, va ci las niS Tan. mas Si mo na wi le o-
ben de ka no zi da mom loc ve le bi; oseT Si sam loc ve lo ma Ral
mTa ze mde ba re ob da, sa dac mxo lod qu ru mi (ram de ni me ar Ce ul
Tan m x leb pir Tan er Tad) as ru leb da ri tu als: aRav len da
loc vas, ah qon da di di Ta siT lu di, ro me lic tbau va ci las
ga moq va bul Si er Ti wliT un da da e to ve bi na, klav da saR m r-
Tos da a.S. xo lo mom loc ve le bi dRe o bis Zi ri Tad na wils
sof lis mi da mo eb Si as ru leb d nen.
sety va sa da We qa qu xi lis Se sa xeb sa qar T ve los sxva-
das x va kuTxe Si gav r ce le bu li rwme na- war mod ge ne bi sak ma od
kar ga daa Ses wav li li qar Tul sa mec ni e ro li te ra tu ra Si. n.
xi za naS vi lis cno bis Ta nax mad, qar T vel mTi e leb Si (xev su reb-
Si) ca- R ru be lis saq me ekiTxe bo da pi rim ze- w min da gi or gis,
ro me lic ma Ral go ra ze su fevs da de vi hyavs mo nad. ro ca
xal xi ra mes da a Sa vebs zRvis ken ga e Su re ba iq xor xo Se las
73
da sety vas aki debs god re biT devs da moh fens mTels are-
ma res. sety va- xor xo Se lis asa ci leb lad mTels xev su reT Si
cal ke dRe ebs uq mo ben. pi ri- m zes sa qon lis Wi ric ekiTxe ba.
vi si jav ric Wirs, iasa u lebs mi u sevs da sa qo nels mTlad
ga uJ li tavs aR sa niS na via, rom xax ma te le bi sety vis mo sa So-
reb lad qis te bis ma is tis xats lo cu lo ben. es xa ti qvi sa
yo fi la da ver cx l - pi ri a ni ka ci iyo ga mo xa tu li.128
sa meg re lo Si me xis sa wi na aR m de go ri tu a li aRi niS ne bo da
iv lis Si, kvi ra dRes „Ji niS xva ma“-ze (megr. Ji niS//ze ci u ri).
am dRes dak lav d nen ci kans, acxob d nen kve rebs da ze ci ur Za-
las eved re bod nen ada mi a ni sa da sa qon lis gam rav le bas. vi-
sac SeT q mu li hqon da, wmi da gi or gis ek le si a Si Se sa wi ra vad
mih qon da rki nis or - ka pi a ni bo Za li, rom mis ojaxs me xi ar
das ce mo da. am bo Zals Se uk veT d nen mWe dels da san Tel - sak mev-
liT mih qon daT wmi da gi or gis xat Si: ilor Si, je ge Ta Si, sof.
xe Ta Si, da sxva Zli er wmi da gi or gis ek le si a Si. Tu ada mi a ni
„Ji niS“ mi ze ziT „bra liT“ avad gax de bo da, mas wa iy van d nen wmi-
da gi or gis xat Si. Se sa wi ra vad mih qon daT avad m yo fis sig r Zis
san Te li da ver cx lis Za fi (wvri li mav Tu li). Ji ni SiT da a-
va de bul ada mi ans bne di a nis niS ne bi hqon da Tur me, igi bor gav-
da da zog jer ada mi ans er Co da. aseT avad m yofs mi iy van d nen
ilor Si da Ses Txov d nen „Ji niSs“ mis gan kur ne bas.129
mo xe ve e bi dar -av dars wm. eli as eved re bod nen. s. ma ka la-
Ti as cno bis Ta nax mad, xev Si min d v ris sa mu Sa o e bi “xvna- Tes vis
saR m r To Ti” mTav r de bo da, ro mel sac sag va re u los Ti To e-
u li wev ri mo ri ge o biT ix di da xol me. mo ri ge oja xi sak-
lavs dak lav da, sof lis mo e dan ze ga i tan da da iq Sek re bi li
xal xi wmin da eli a sa da za qa ri as Se a ved reb da mo sa vals: “
na mu Se va ri Sen ge ba ros, cvar na mi mi e ci, da i fa re sety vi sa da
ko xi sa gan, ba ra qi a ni mo sa va li mo iy va ne mSi e ra xi za ni ar gag-
128 xizanaSvili n., eTnografiuli nawerebi, Tbilisi, 1940, gv. 70-71.
129 Wkuaseli e., qarTuli religiuri wes-Cveulebebi da xalxur dReobaTa
saritualo leqsika (svaneTisa da samegrelos eTnografiuli masalis
mixedviT), disertacia, Tbilisi, 2014, gv.31; makalaTia s., samegrelos istoria
da eTnografia, Tbilisi, 1941, gv.322
74
viwy de so”, igi ve eli a sa da za qa ri as aved rebs mo sa vals sof.
ToT Si “va Ci lo bis” dRe o ba ze Sek re bi li mo sax le o ba.130
xev Si, wi Tel ek le si as Tan Se mor Ce nil eli as niS ze, wi naT
da ax lo e biT erT metr si maR le ze Txis Ta vis qa le bi ewyo,
ro me lic me re aiRes. dRe sas wa ul ze de ka no ze bi niS Tan mo sa-
lo cad mi di od nen, saR v Tos klav d nen da sis x liT ma ma ka ceb-
sa da bav S vebs Sub l ze jvars ga mo u sa xav d nen. di a sax li sebs
mrgva li er bo- y ve li a ni qa de bi mih qon daT da ni Sis Tax Ca Si
Wrid nen, xo lo na wils iq ve to veb d nen. ni Sis mim de ba re te-
ri to ri a ze, fiW v nar Si, jguf - jgu fad Sek re bi li mo xe ve e bi
suf ras Slid nen da mo il xen d nen. am Ja mad, wm. ilia Tez bi te-
lis xse ne bis dRes, sadRe sas wa u lo wir vis dam Tav re bis Sem-
deg, ek le si i dan ga mo su li mo xe ve e bi wm. ili as xat Tan, niS Si
san T lebs an Te ben. qa lebs qa da mi aqvT, ro mel sac jvru lad
Wri an da mi ir T me ven, Tum ca sak la vis dak v la mo nas t ris te-
ri to ri a ze ak r Za lu lia.131
wmin da eli a sa Tan akav Si rebs va ci las eti mo lo gi as v. aba-
e vi. osu ri pan Te o nis qris ti a ni ze bul mTa var per so na Jebs
ga aC nia epi Te ti “vac” (wac//was): Was-Gergi (vas - terj) wm. gi or gi, Wac -il la (va ci la//va Ci la) wm. ilia, Wac-Nikkola _ wm. ni ko lo zi, Was - To tur _ wm. Tev do re. aq vac -is mniS v ne lo ba
Se iZ le ba iyos mxo lod: Rmer Ti, RvTa eb ri vi, wmin da.132
osu ri ena Si, fol k lor sa da re li gi ur war mod ge neb Si
kav ka si u ri sub s t ra tis mniS v ne lo va ni kva lia dar Ce ni li.
os Ta kul te bis, Cve u le be bi sa da dRe sas wa u le bis si ax lo ve
kav ka si ur da gan sa kuT re biT ki da sav leT kav ka si e li Cer qe ze-
bis, aba ze bis, afxa ze bis, meg re le bis, sva ne bis, raW ve le bis, ase ve
aRm. qar T ve li mTi e le bis mo xe ve e bis, mTi u le bis, fSa ve le bi sa
da xev su re bis ana lo gi ur kul tu rul maC ve neb leb Tan am J Rav-
nebs ara mar to ti po lo gi ur, ara med ma te ri a lur msgav se ba-
sac. e.i. em Tx ve va RvTa e be bis, Cve u le be bi sa da dRe o be bis sa-
130 makalaTia, s., xevi, Tbilisi, 1934, gv. 192.
131 biwaZe s., religiuri dResaswaulebi xevSi, disertacia, Tbilisi, 2015, gv. 58.
132 Абаев В. Дохристианская религия алан. Тезисы доклада на ХХV Международном конгрессе востоковедов. М., 1960
75
xe le bic.133ana lo gi u ri mo saz re ba qar Tul sa mec ni e ro li te-
ra tu ra Sic gvxvde ba. wm. eli as zo o mor ful at ri bu tad Txa
mi iC ne va. wmin da eli as kul t Si Tavs iy ris qar T vel Ta da
kav ka si el Ta el va- qu xi lis RvTa e be bi: afxaz Ta afi, Cer qe ze bis
Sib le, ose bis uaci la _ wers ir. sur gu la Ze. „Rru bel T wi-
nam ZR va ri eli as Se sa xeb war mod ge nebs sa fuZ v lad „da ba de ba-
Si“ da „sa xa re ba Si“ aR we ri li ilia wi nas war mety ve lis sa xe
da e do.134 j. ru xa Ze mi iC nev da, rom rom va ci lo bas Se iZ le ba
sa er To kav ka si u ri Zi re bi hqon des da Crdi lo kav ka si u ri
bu ne bis aRor Zi ne bi sa da mi wis kul t Tan da kav Si re bu li ri-
tu a li war mo ad gen des qar Tu li bo se la- bos li sa da be ri ka
- ba si las ana logs.135
cal ke skiTxia mi waT moq me de bis sfe ros Tan da kav Si re bu li
kul tis osur ga re mo Si ga Ce nis qro no lo gia. OskviTebTan
ge ne ti ku ri na Te sa o bis Te o ri i dan ga mom di na re, osi mec ni e-
re bi ad re u li mi waT moq me de bis da sa bu Te bas cdi lo ben fol-
k lo ru li Tqmu le be bi sa da rwme na- war mod ge ne bis sa Su a le-
biT. mi aC ni aT, rom am dar gis siZ ve le ze mi u Ti Tebs nar Te bis
Tqmu le beb Si sa mi waT moq me do kul tu re bis xse ne ba, mi waT moq-
me de basTn da kav Si re bu li ri tu a le bis ar se bo ba da is, rom
me xor b le o bis RvTa e bas _ uaci las _ ose bi gan sa kuT re bul
pa tivs mi a geb d nen.136Tum ca, gvxvde ba sa pi ris pi ro mo saz re bac.
ami a ne mar ce li nis cno beb ze day r d no biT, r. Tof CiS vi li da-
as k v nis, rom IV sa u ku nis bo lo saT vis ala ne bi (os Ta wi-
nap re bi) kav ka si is arc erT re gi on Si ar cxov rob d nen; am
dro i saT vis isi ni mxo lod mom Ta ba re me ur ne o bas ewe od nen
da rCe nis er T -er Ti sa Su a le ba laS q ro ba, bi na da ri xal xe bis
Zar c va iyo.137 ir k ve va, rom kav ka si is sam x reT fer d ze sa qar-
133 iqve.134 surgulaZe i. miTosi, kulti, rituali saqarTveloSi, Tbilisi, 2003, gv.
276-279.
135 ruxaZe j. xalxuri agrikultura dasavleT saqarTveloSi, Tbilisi, 1976,
gv. 176.
136 КалоевБ. Осетины, (историко-этнографическоеисследование), М. 1967, с.65.137 TofCiSvili r. osTa winapari alanebis Tavdapirveli gansaxlebis areali,
Tbilisi, 2008.
76
T ve lo Si (qsnis, di di da pa ta ra li ax vis xe o be bi) dam k vid-
re bu li ose bis yo fa Si XIX sa u ku ne Sic ki wam y va ni ad gi li
eWi ra me sa qon le o bas, Tum ca uk ve gan vi Ta re bu li iyo me mar-
c v le o bac. amis ga mo, sa mi waT moq me do iara Re bis ume te so ba
qar Tu lis ana lo gi u ria da ter mi ne bic qar Tul Tan mom di-
na re obs.138 ma Sin ro de sac, me sa qon le o bas Tan da kav Si re bu li
ter mi ne bis eti mo lo gia ira nu lia.139
ro gorc ze moT iT q va, os Ta re li gi ur war mod ge neb Si yve-
la ze ci u ri ar se ba (зэды) kon k re tul sfe ro zea pa su xis m ge-
be li. mag. tu ti ri _ xa re bi sa da mgle bis mfar ve lia, fa le ra
wvril fe xa Si na u ri pi ruty vis, af sa ti _ mxe ce bis da a.S. am
fon ze sru li ad ga mok ve Ti lad gan s x va ve bu lia va ci las kom-
p leq su ri fun q cia igi iT v le ba bu ne bis Za le bis gam geb lad,
mo sav li sa da pi ruty vis mfar ve lad, cal ke u li da a va de be bis
ga mom w ve vad da mkur na la dac ki. am ti pis uni ver sa lu ri
RvTa e bis ga Ce na ki uTu od, mog vi a ne biT kav ka si ur ga re mo Si
mox ved ri sa da axa li sa me ur neo dar ge bis aT vi se ba ze mety ve-
lebs da Se da re biT gvi an un da mom x da ri yo.
va ci las osur ga re mo Si bev ri sa lo ca vi ni Si aqvs, mag ram
mTa va ri sa lo ca vi mde ba re obs dar g vas Si, tba u-s mTa ze (osu-
ri dRe sas wa u le bi). un da aRi niS nos, rom ga su li sa u ku nis
da sawyis Si aq ga mar Tul ri tu al Si mo na wi le o bas ami saT vis
sa gan ge bod Ca su li qar T ve le bic iReb d nen.140xev Si Se mo ta ni-
li va ci las Tay va nis ce ma srul iden to bas am J Rav neb da qar-
T vel mTi e leb Si gav r ce le bul wm. eli as kul t Tan da ucxo
ar iyo aqa u ri qar T ve le bi saT vis. amis ga mo sof. To Tis
qar Tul ma mo sax le o ba mac ad vi lad Se i sis xol r ca es dRe o ba.
ai ro gor gad mog v cems am pro cess xu le li Ze Ta gva ris er Ti
war mo mad ge ne li:
138 Робакидзе А. (ред.), Очерки Юго-осетинской автономной области, Тб., 1985, с. 131-132; Кантария М. Некоторые вопросы земледелческого быта в горной Осетии, Кавказский Этнографический Сборник,V, 1980, с. 100-154.139 Калоев Б. Осетины, (историко-этнографическое исследование), М. 1967, с. 75.140 Чибиров Л. (сост) Периодическая печать Кавказа об Осетии и осетинах , Т. 3 Цxинвали 1987, с110.
77
“sof. ga i bo te ni dan xu le li Ze Ta er Ti Zma iase ga da vi-
da ToT Si, ese ni gam rav l d nen ise, rom 52 su li cxov rob da
erT kom la da da Se ar q ves sa xe li di di xu lel ni. ax la, mem-
re amaT iase xo Ce mi di di pa pi sa mkvid ri Zma iyo da imis
Svi lic xo iq avi da. ese ni gaZ li er d nen, gaZ li er d nen da ise
wa ri mar Ta saq me ro sa lo ca vi ose bi sa ki iyo Ta vi dan, ma ga Ti
dad g mu li iyo es ni Se bi da yve la fe ri, me re de ka no zebs rom
ve Za xiT sul xu le li Ze e bi iq ni an. ese mo di o da an xu le li-
Ze e bi iq ne bod nen an Ru du Sa u ri da met wil Sem Tx ve va Si xu-
le li Ze ni iy v nen de ka no ze bi. dRe o ba ex la ma maw min do ba iq ne ba
Cqa ra erT kvi ra Si, ma maw min do ba aris kvi ra dRe sa da iqi dan
ga dav T v liT da or Sa ba Ti uk ve va ci lo baa. Ra mis Te viT av di o-
diT man da. ax lac adi an ma Sa. Cven xo amo vi RebT ax la ful sa,
xan 20-20 la ri, xan 30-30 la ri ga aC nia ro gor ake Te ben.
ro go ri mdgo ma re o ba iq ne ba, sak lavs iyi dis, sas mel sa, pur sa
wyal sa ra Ra ca sa da ax val da mo quC de ba xal xi, zogs SeT q mu-
li aqvs, m ih yavs sak la vi da vklavT. mxa ri da gver di iq un da
da to vo, dar Ce bi _ kar gi, ar dar Ce bi da auci le be lia un da
da to vo. xor ci mo i xar Se ba da qa le bi cal ke sxde bi an, ka ce-
bi cal ke, da mi dis tkbi li qe i fi. Za li an Sex mat k bi le bu li
so fe li iyo da ex la dav cal kev diT. sak la ve bi zogs aqe dan
(sof. ar Si dan l.j.) audis, zogs mTi dan Ca mo u dis. sof lis
78
Tavs ari TeT ri ni Se bi. sa mi sa lo ca via man da, va Ci lis wmin-
da gi or gi, eli is wmin da gi or gi da za qa ri is wmin da gi or gi.
elia da za qa ria xom iciT, er Ti amin dis aris da za qa ria
- mo sav lis. va Ci la sac amin di sas eZa xod nen. egec egaa. mand
va Ci lo ba ze Txas klav d nen ose bi da Cvenc vacs vklav diT.
ex la eg re wa vi da saq me ro bat k ne bic mih yavT. de ka no zi aqa
bi ZaS vi lia Cve ni gi or gi xu le li Ze. de ka no zi ma ro gorc uf-
ros ma ka ci ma un da ico des er Ti ori wi na da de bis er T ma neTs
mib ma, da lo cas xal xi, da lo cas qve ya na. da lo cas mSvi do ba da
ai eg re. (mo xu ci mo xe ve sof ar Sis mkvid ri)”.
cxa dia, yaz be gis re gi o ni dan ose bis ga das v lis Sem deg, Ta na-
med ro ve pi ro beb Si, ri tu al ma mniS v ne lo va ni cvli le be bi ga ni-
ca da. mag. wi naT, dro Sa xa tis wmin da sim bo los war mo ad gen da,
ro mel Tan Se xe bac mxo lod sa gan ge bod Ser Ce ul pirs Se eZ lo.
va ci lo ba ze am wess uk ve aRar ica ven. wi naT xats sa ku Ta ri
dro Sa ga aC n da, va ci lo ba ze ki sa qar T ve los sa xel m wi fo dro-
Sa aaf ri a les. Sem cir da ri tu al Si mo na wi le kul t m sa xur Ta
ricx vi. am Ja mad er Ti de ka no zi as ru lebs dam wya lo be bi sa da
saR m r Tos dak v lis fun q ci as, ma Sin, ro ca jer ki dev ga su li
sa u ku nis da sawyis Si aRm. sa qar T ve los mTa Si dRe o beb ze jvar -
- xa tebs sak ma od mra val ricxo va ni msa xu ri hyav da. Sec v li lia
gen de ru li mid go maც. oseT Si va ci lo ba ze qa le bi sa er Tod
ar da iS ve bod nenDdResaswaulze. xev Si man di los ne bi, mar Ta-
lia va ci las sa lo cav ze adi od nen, mag ram suf ras Tan cal ke
sxde bod nen. am J mad es we si aRar srul de ba, sa er To suf ras
di di, pa ta ra qa li Tu ka ci er Tad mi us x de ba xol me.
ze mox se ne bul Te ma ti kas Tan mi mar Te ba Si sa in te re soa dRe-
sas wa u le bi, ro me lic Zi ri Ta dad qar Tul ga re mos ukav Sir de-
bo da da aq da sax le bul osebs mo xe ve e bi sa gan un da Se eT vi se-
bi naT. swo red ase Tia aTen ge no ba, qar T vel mTi e leb Si far Tod
gav r ce le bu li dRe sa wa u li. dRe o ba wmin da mo wa me aTi no gen
se bas ti e lis sa xels ukav Sir de ba. es mo saz re ba pir ve lad k.
ke ke li Zem ga moT q va.141 wmin da aTi no ge nis xse ne bis dRe am Tav-
141 kekeliZe, 1956, 128-129.
79
rebs sa aR d go mo cik lis dRe sas wa u lebs da far To daa gav r-
ce le bu li aRm. sa qar T ve los mTi e leb Si. aTen ge no ba, ro gorc
we si, ga mo iT v le ba aR d go mis dRe sas wa u lis mi xed viT da mas
we si sa da ri gis mi xed viT mos devs mTi el Ta sxvad s x va Te-
me bi sa da say mo e bis dRe o be bi. Se im C ne va ana lo gia ose Tis
Zu a reb Si aR d go mis cik l Tan da kav Si re bul aTi na gis dRe sas-
wa u leb Tan, ro me lic ase ve iv li sis me o re na xe var Si imar Te ba.
ma sac sa fuZ v lad udevs qris ti a nu li ka len da ri da am Tav-
rebs sa aR d go mo cik lis dRe o bebs. aTi nags, qar T vel mTi-
el Ta msgav sad, aR niS na ven iv li sis me o re na xe var Si. msgav si
sa xel wo de bis re li gi ur dRe sas wa u lebs ic nob d nen Crdi lo
kav ka si e li mTi e le bi. me tic, is la mi ze bu li Crdi lo kav ka si-
e le bi ma is ti sa da miTxos Te me bi dan, aTen ge no bis dRe sas wa-
ul ze xev su reT Si, rju li an -ur ju lo Ta sa lo cav, ana to ri sa
da xax ma tis jvreb Si da di od nen.
sof. kob Si ga mar Tu li aTen ge no bis ri tu al Si Zi ri Ta dad
am dRe o bi saT vis Crdi lo eT ose Ti dan sa gan ge bod Ca mo su li
ose bi mo na wi le o ben. aTen ge no bis, ro gorc moZ ra vi re li gi-
u ri dRe sas wa u lis Ca ta re bis va de bi am kon tin gen ti saT vis
arc Tu ise mka fioa (mag. 2016 wels ram den jer me Sec va les
dRe o bis Ca ta re bis dro).
80
sazR v ris gad mok ve Tas Tan da kav Si re bu li siZ ne le e bis ga mo,
bo lo mo men tam de ga ur k ve ve lia wi nam ZRo lis (de ka no zis) vi-
na o ba, saR m r To cxo ve le bis nac v lad sa lo cav ze uk ve mom za-
de bu li (mo xar Su li) xor ci mi aqvT. mo na wi le Ta Se Tan x me biT
ri tu al Si xSi rad SeqvT cvli le be bi da a.S.
ga zi a re bul sa lo ca veb Tan kav Sir Si sa in te re soa ”ma ri-
a no bis” dRe o ba sof. mna Si. ma ri a no bis ni Si ko bi aS vi le bis
sa lo ca vad iT v le ba. sa lo ca vi mog vi a ne biT aq gad mo sul ma
oseb ma da i ka ves, Tum ca ya no bis mkvid ri ko bi aS vi le bi yo vel-
w li u rad da di an dRe o ba ze. val. iTo niS vi lis Ta nax mad, mnis
yov lad w min da Si mo xe ve e bi bav S vebs da pa tar Z lebs aved reb-
d nen. Se sa wi rad mih yav daT er Ti bat ka ni da er Ti boT li
ze da Se (Rvi no). Ta vis mxriv, ose bi mo su lebs suf riT umas-
pin Z l de bod nen.142 dRe o ba zog jer kin k la o bi sa da Cxu bis
Tan x le biT mim di na re ob da.
“4-5 we li iq ne ba mna Si dRe o ba ze amo vid nen ose bi, mag ra
viCxu beT. amo di an dRe o ba ze. ma ri a no bis ni Sia. mand cxov rob-
d nen ko bi aS vi le bi. me re gad mo ce miT vi ciT gad mo vid nen ose bi,
ese ni Sa a viw ro ves da da sax l d nen aqa. avid nen ma ri a no ba ze da
iq mox da Cxu bi. Cxu bi ki ama Ti bra li iyo. amaT ma ma- pa pis
aSe ne bu li ek le sia aris da ma ma- pa pis sa Zir k ve li da sa-
saf la o e bi aris ko bi aS vi le bi sa. vqe i fob diT iqa da Cxu bis
mi ze zi iyo Cve ni mi waao da mi i Res. ara vin pro vo ka to ri iq
ar iyo mox da ga u geb ro ba. ro gorc sim T v ra le Si xde ba arc
imaT daT mes arc Cve na da gax da Cxu bi. ai pir ve li aman da-
ar tya. ko bi aris ko bi aS vi le bis sa az na u ro. me re ga ma aq ci es
oseb ma da ma ma Ce mi am bob da iqao iyo ya ne bi Cve ni. mo vi da osi
ra vi ka ci mak la Tu ra da Se ib ra les da da to ves. da sax l da
pir ve li osi. me re mo vi da me o re osi. me re iman sxva mo iy va na
da da sax l d nen.”
g. ja la ba Ze ko bi aS vi le bis gva ri sa da “ma ri a no bis” dRe-
o bas Tan da kav Si re biT aseT is to ri as aR wers: gad mo ce miT,O
kobiaSvilebi xev su re Ti dan mo su li za gaS vi le bis ga na ya ri
142 iToniSvili, 2015,. 175.
81
yo fi lan, ro mel sac aq ga na ya ri ma mis sa xe lis, ko bas da mi-
si mod g mis, ko ba i Tas mi xed viT, ko bi aS vi le bis gva ri mi u Ri aT.
ga su li sa u ku nis 60-i an wleb Si “ma ri a no bis” dRe sas wa ul ze
mo sul gva rebs So ris upi ra te so biT swo red za gaS vi le bi
sar geb lob d nen, rom leb sac ad gi li sadRe sas wa u lo suf ris
Tav Si ekuT v no daT, da nar Ce ne bi ki uf ro qve moT gan lag de-
bod nen xol me.143 am sof lis mo sax le ose bi Tru sos xe o bis
ze da sof leb Tan Se da re biT uf ro mWid rod iy v nen da kav Si re-
bu li na Te sa o biT xe vis, mTi u le Ti sa da qar T lis qar T ve leb-
Tan. ami tom “ma ri a no bis” dRe o ba ze qar T lis sof le bi da nac
ki amo di od nen Ra mis Te viT.144ro gorc zეmo mo ta ni li ma sa li dan ir k ve va, am b o lo xa neb-
Si sul uf ro mcir de ba tra di ci ul dRe sas wa u leb ze Ca mo-
su li ose bis ode no ba. sa va ra u dod, maT ma ume te so bam axa li
sacxov re be li ga re mo saT vis da ma xa si a Te bel ri tu a leb Si mo-
na wi le o biT Ca a nac v la Zve li dRe o be bi. po li ti ku ri, eko-
no mi ku ri, eT ni ku ri ga re mos tran s for ma cia mka fi od aisa xa
tra di ci ul ri tu a leb ze. „va Ci lo ba“, ro me lic ad re so fel
ToT Si mcxov re bi ose bis dRe sas wa u lad iT v le bo da, am Ja mad
me zo bel so fel Si Ca sax le bu li qar T ve le bis or ga ni ze biT
tar de ba, isi ni war mo ad ge nen Zi ri Tad aq to rebs (de ka no zi,
med ro Se, suf ris wi nam ZRo li da a.S) ose bi ki stum ris sta-
tu siT es w re bi an. Sec v li lia ri tu a lis cal ke u li ele men-
te bi (mag sa lo cav ze mo aqvT ara ami saT vis sa gan ge bod gan-
kuT v ni li, ara med sa qar T ve los sa xel m wi fo dro Sa), qa le bi
ma ma ka ceb Tan er Tad us x de bi an suf ras da a.S. Se iZ le ba iT q vas,
rom ze mox se ne bu li tra di ci u li ri tu a le bis tran s for ma-
ci is xa si a Ti mWid rod ukav Sir de ba ro gorc lo ka lur, ise
zo ga dad mim di na re kon k re tul so ci al -e ko no mi kur da po li-
ti kur cvli le bebs.
143 jalabaZe g., miwaTmoqmedeba Tergis xeobaSi, saqarTvelos saxelmwifo
muzeumis moambe, t. 22-II, Tbilisi 1961, gv. 226.
144 iqve, 225.
82
$3 qar Tul -o su ri ur Ti er To bis eT no kul tu ru li da $3 qar Tul -o su ri ur Ti er To bis eT no kul tu ru li da
fsi qo lo gi u ri as peq te bifsi qo lo gi u ri as peq te bi145145
glo ba li za ci is swra fi tem piT mim di na re pro ce si Ta na-
med ro ve sam ya ro Si ada mi a nu ri kon taq te bis da kul tu rul
ur Ti er To ba Ta aq ti u ro bis fon ze mim di na re obs, rac Se da-
re biT kon ser va tul jgu feb zec aisa xe ba. mi u xe da vad imi sa,
rom e.w. tra di ci u li sis te me bis eT no kul tu ru li stra te-
gia TviT m yo fa do bis izo la ci is gziT Se nar Cu ne bas em ya re ba,
ze mox se ne bu li ga re mo e ba maT zec ax dens gav le nas. ro gorc
ho mo ge nur, ise mul ti kul tu rul ga re mo Si Se iZ le ba da va-
fiq si roT er Ti Se xed viT ur Ti er T ga mom ricxa vi tra di ci o na-
lis tu ri da ul t ra Ta na med ro ve ten den ci e bis Ta na ar se bo ba.
am ten den ci eb ze gav le nas ax dens sa zo ga dob riv cxov re ba Si
mim di na re so ci o- kul tu ru li, po li ti ku ri, eko no mi ku ri da
sxva pro ce se bi, ro mel Ta ga kon t ro le biT da in te re se bu li
po li ti ku ri cen t re bi cdi lo ben gav le na mo ax di non sa zo-
ga do eb riv gan wyo beb ze sxva qvey nis te ri to ri a zec ki. am g va-
ri Ca re va zog jer far To mas S tabs iZens da mniS v ne lo va ni
ka tak liz me bis biZ gad iq ce va. ti pur ma ga li Tad Se iZ le ba
gan vi xi loT sa qar T ve lo Si mos ko vis mxar da We riT gan xor ci-
e le bu li se pa ra tis tu li pro ce se bi.
M me-20 sa u ku nis bo los sa qar T ve lo Si Seq m ni li si tu a-
cia (eko no mi ku ri kri zi si, afxa zeT sa da cxin va lis re gi on Si
mim di na re sam xed ro Se ta ke be bi, mwva ve kri mi no ge nu li vi Ta re-
ba, qvey ni dan ga su li aso biT aTa si ada mi a ni), na yo fi er ni a dags
qmni da xse ne bu li prog ra mis gan xor ci e le bi saT vis. ru se Ti
ara mar to ma te ri a lu ri re sur se biT (sam xed ro Za la, iara Ri,
fi nan se bi) ama ra gebs an ti qar Tul Za lebs, ara med ide o lo gi-
ur fron t zec aq ti u robs. cdi lobs qvey nis mar gi na li za ci as
Te o ri u li wa nam ZR v re bi Se uq m nas. Zli e ri pro pa gan dis tu li
man qa na em sa xu re ba er Tis mxriv sa qar T ve los te ri to ri a-
145 winamdebare paragrafSi motanili statistikuri masala momawoda da mis
analizSi damexmara a. janikaSvili
83
ze ru se Tis mi er ga mocxa de bu li axa li ”da mo u ki de be li sa-
xel m wi fo e bi saT vis” sa fuZ v le bis Seq m nas da an ti qar Tu li
ele men te bis kon so li da ci as, me o re mxriv ki qar Tu li sa-
zo ga do e bis daq saq su lo bas da per ma nen tu li da Za bu lo bis
Se nar Cu ne bas. cdi lobs qve ya na Si ar se bul vi Ta re ba ze ze moq-me de bas, kon f liq tis te ri to ri is ga far To e bas an mi si axa li
ke ris war moq m nas.
am g var vi Ta re ba Si bu neb ri vad iz r de ba po li ti ku ri cen-
t re bi dan wa mo su li gzav ni le bis mniS v ne lo ba sa zo ga deb ri vi
gan wyo be bis for mi re bis saq me Si. am gzav ni le bis wi na aR m de-
gob ri vi xa si a Tis ga mo Rrmav de ba Si na ga ni da pi ris pi re ba ara
mar to eT ni ku ri, re li gi u ri, lin g vis tu ri kuT v ni le bis, ara-
med so ci a lu ri, asa kob ri vi, gen de ru li da a.S. niS nis mi xed-
viT. pro ru su li an pro da sav lu ri po li ti ku ri ori en ta cia
met nak leb ko re la ci a Sia in di vi dis msof l m xed ve lo bas Tan,
gan sazR v ravs mis eT ni kur, re li gi ur, eko no mi kur, po li ti kur
da a.S war mod ge nebs. Cve ni mi za nia ga mo vik v li oT ra gav le-
nas ax dens sxva das x va po li ti ku ri cen t re bi dan (Tbi li si,
mos ko vi, bri u se li, va Sin g to ni da a.S) mom di na re im pul se bi
ru se Tis mo sazR v re yaz be gis re gi o nis mo sax le o bis eT ni ku-
ri ste re o ti pe bis da gan wyo be bis for mi re ba ze, ro gor aisa-
xe ba es yve la fe ri eT ni kur (qar Tul -o sur) jguf Ta So ris
ur Ti er To ba ze. ro go ria am mxa ri dan (gan sa kuT re biT Tru sos
xe o bis sof le bi dan) emig ri re bu li ose bis dab ru ne bis per-
s peq ti va. qar T ve le bis da osi erov ne bis war mo mad gen le bis
ur Ti er To bis in ten si vo ba (ro gorc maT mig ra ci am de, ase ve
Sem d gom pe ri od Si), na Te sa u ri kav Si re bi, ase ve Se xe du le be bi
ose bis pi rov nul Tvi se beb ze da sxva. xse ne bu li sa kiTxe bis
Se sa xeb uf ro sru li su ra Tis war mod ge ni saT vis yaz be gis
re gi o nis gar da, frag men tu li kvle va Ca tar da ka xeT Si, Tbi-
lis sa da we rov nis dev nil Ta da sax le ba Sic.
im Ta viT ve da vuS viT va ra u di, rom yaz be gis re gi on Si qar-
Tul -o sur ur Ti er To ba ze Ta vi se bu rad aisa xe bo da gar k ve-
u li mov le ne bi: me-20 sa u ku nis 40-i a ni wle bi dan _ 1944
84
wli dan ose bis ma sob ri vi mig ra cia Crdi lo eT kav ka si a Si iqe-
dan de por ti re bu li in gu Se bis na sax la reb ze; qar Tul -o su ri
kon f liq ti cxin va lis re gi on Si; ru se Tis mi er sa vi zo re Ji-
mis ga mocxa de ba da sa sazR v ro re gi o nis mo sax le o bi saT vis
gar k ve u li Se Ra va Te bis mi ni We ba; ru seT - sa qar T ve los 2008
wlis omi; ru su li po li ti kis tran s for ma cia ag vis tos
omis Sem deg da a.S.
re gi o ni dan os Ta imig ra ci as, mdgo ma re o bis ki dev uf ro
da Zab vis miz niT, xSi rad ukav Si re ben ga su li sa u ku nis 80-i-
an wleb Si sa qar T ve lo Si ga aq ti u re bul erov nul moZ ra o bas,
90-i an wleb Si Si da qar T l Si gan vi Ta re bul qar Tul -o sur
da pi ris pi re bas, da mo u ki de be li sa qar T ve los erov nul po li-
ti kas da a.S. ra Tqma un da, es faq to re bi gar k ve ul rols
Ta ma Sob da os Ta yaz be gis re gi o ni dan ga di ne ba ze, Tum ca, ro-
gorc iT q va, mig ra ci u li pro ce si Se da re biT ad re, ga su li
sa u ku nis 40-i an wleb Si Cans dawye bu li. 1944 wels ose bi
ma sob ri vad ga da vid nen Tru sos xe o bi dan, ko bi dan da yaz be gis
ra i o nis sxva sof le bi dan Crdi lo eT kav ka si a Si de por ti re-
bu li in gu Se bis ad gi leb ze. mog vi a ne biT, mZi me sa yo facxov re-
bo pi ro be bis da so ci al -e ko no mi ku ri gan vi Ta re bis nak le-
bi per s peq ti vis ga mo ada mi a ne bi sa mu Sa od da sacxov reb lad
xSi rad mi di od nen Crdi lo eT oseT Si. aR moC n da ise, rom
os Ta Zi ri Ta di na wi li, ga su li sa u ku nis 90-i an wle bi saT-
vis mxo lod zafxu lo biT Se mo di o da, da re gi ons zafxu lis
sa Zov re bad iye neb da, zam Tar Si ki mxo lod mo xu ce bi da axal-
gaz r de bis mci re na wi li rCe bo da.146
sa yu radRe boa, rom ana lo gi ur su raTs iZ le va ad gi lob ri-
vi mo sax le o bis ga mo kiTx va os Ta yaz be gis re gi o ni dan mig-
ra ci is mi ze zeb ze. Sek re bi li ma sa lis ana li zis Se de gad ga-
mov ya viT sa mi Zi ri Ta di faq to ri: sa qar T ve lo- ru se Tis gzis
Ca ket va da mas Tan da kav Si re bu li gar Tu le be bi (mag. msxvil-
fe xa sa qon lis tran s por ti re bis prob le ma); ara sa xar bi e lo
146 janiaSvili l., yazbegis regionis osuri mosaxleobis migraciis so-
cial-politikuri da eTno-kulturuli aspeqtebi. kavkasiis eTnografiuli
krebuli, XVII, Tbilisi, 2016, gv. 154-175.
85
po li ti ku ri vi Ta re ba (da uc ve lo bis gan c da/Si Si, qve ya na Si
ar se bu li are u lo ba) da so ci al -e ko no mi ku ri; rTu li bu-
neb ri vi pi ro be bi. res pon den t Ta im pa su xe bi dan, rom le bic
kon k re tul mi ze zebs Se i cavs (igu lis x me ba pa su xe bi ga mo-
to ve bu li mo na ce me bi sa da “mi Wirs pa su xis ga ce ma/ar vi ci”
mo na ce me bis ga mok le biT) 53% mig ra ci is ga mom w ve vad mi iC-
nevs ara sa xar bi e lo so ci a lur, eko no mi kur da ga re mo pi-
ro bebs; 35% _ qve ya na Si ar se bul po li ti kur mdgo ma re o bas
(“kon f liq tis dros Se e Sin daT”, “are u lo ba iyo qve ya na Si”)
ukav Si rebs, 29% gzis Ca ket viT ga mow ve ul gar Tu le bebs. 28
pro cen ti ki acxa debs, rom mig ra cia da iwyo qar Tul -o su ri
kon f liq tis gaR vi ve bam de aT w le u lo biT ad re da osu ri
sof le bis (ko bi, Tru sos xe o ba Si ar se bu li sof le bi) sa-
bo loo dac lam de iq mo xu ce bi Ra cxov rob d nen, di di na wi li
ki mxo lod zafxu lo biT Ca mo di o da sa Zov reb ze sa qon lis
ga mok ve bis an das ve ne bis miz niT.
me-20 sa u ku ne Si yaz be gis re gi o nis mkvidr qar T ve lebs
oseb Tan in ten si u ri ur Ti er To ba hqo ni aT. res pon den t Ta 80.8
pro cen ti, am bobs, rom 2000 wlam de an uf ro ad rec akav Si-
reb da maT Tan na Te sa o ba, sam sa xu ri, me gob ro ba, me zob lo ba da
a.S mxo lod 7,7 pro cen ti acxa debs rom am g va ri kav Si re bi
ar hqo nia. un da iT q vas, rom uf ro axal gaz r da 35 wlam de
0
10
20
30
40
50
60
ოსების მიგრაცia yazbegis regionidan
social-ekonomikuri da garemo
pirobebisaqarTveloSi arsebuli
politikuri pirobebikomunikaciis gaZneleba (gzis
Caketva)migracia daiwyo gasuli
saukunis 40-ian wlebSi
86
asa kis res pon den t Ta 11.5 pro cen ti sa er Tod uar yofs oseb-
Tan ur Ti er To bas, 33 pro cen ti ki dRe sac inar Cu nebs gar-
k ve u li ti pis kon taq tebs. sa er To jam Si, yve la asa kob ri vi
ka te go ri is res po den t Ta 42,3% am bobs, rom dRem de aqvs
oseb Tan kav Si re bi. maT gan vi sac ad re osi nac no bi hyav da
60,1 pro cen ti maT Tan me gob rob da, da nar Cens ki _ nac no bo ba
an me zob lo ba akav Si reb da.
uf ro aq ti u ri iyo es ur Ti er To ba ose bis kom paq tu ri da-
sax le bis me zob lad an Se re ul sof leb Si mcxov reb qar T ve-
leb sa da osebs So ris. val. iTo niS vi lis mi er sof. ya nob sa
da xur Tis Si (es sof le bi Tru sos xe o ba sa da sof. kob Tan
yve la ze ax los mde ba re obs) fiq si re bu li mo nac me biT am or
so fels sa ad gil ma mu lo ur Ti er To ba akav Si reb da ose biT
da sax le bul sof. mnas, Sa var den sa da kob Tan. ya nob sa da xur-
Tis Si xse ne bu li sof le bi dan gad mo su li gva re bi (mag. ko-
bi aS vi le bi, iTo niS vi le bi) sa me ur neo da re li gi ur kon taq-
tebs inar Cu neb d nen. isi ni sa qo nels mnis mTeb Si aZo veb d nen,
cxvris wve lis se zon Si ma ma pa pi se ul sax leb Si cxov rob d nen
da rZis pro duq teb sac iq ve am za deb d nen. ko bi aS vi lebs mna Si
wis q vi lic hqo ni aT, ro mel sac Sem deg iq da sax le bu li ose bi
xma rob d nen da ko bi aS vi lebs ku luxs ux did nen min dis sa xiT.
ya no bis da xur Ti sis mkvidrT ya ne bi hqo ni aT sof. kob Si, am
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
osebTan urTierToba
osebTan naTesauri an sxva tipis kontaqti hqonda
dRemde inarCunebs kontaqtebs
megobrobda osebTan
osi nacnobi an mezobeli hyavda
uaryofs osebTan urTierTobas
87
ya ne biT mog vi a ne biT iqa u ri ose bi sar geb lob d nen da sa nac-
v lod ya no be leb sa da xur Ti se lebs ku ra ti Ta da suf riT
umas pin Z l de bod nen.147
qar Tul -o su ri ur Ti er To bis kvle vi sas Zal ze mniS v ne lo-
va nia e.w. ga zi a re bu li sa lo ca ve bis sa kiTxi. sof. mna Si ”ma-
ri a no bis” ni Si ko bi aS vi le bis sa lo ca vad iT v le ba. sa lo ca vi
mog vi a ne biT aq gad mo sul ma oseb ma da i ka ves, Tum ca ya no bis
mkvid ri ko bi aS vi le bi yo vel w li u rad da di an dRe o ba ze. val.
iTo niS vi lis Ta nax mad mnis yov lad w min da Si mo xe ve e bi bav S-
vebs da pa tar Z lebs aved reb d nen. Se sa wi rad mih yav daT er Ti
bat ka ni da er Ti boT li ze da Se (Rvi no). Ta vis mxriv ose bi
mo su lebs suf riT umas pin Z l de bod nen.148
did sa Te mo qris ti a nul dRe sas wa u leb ze qar T ve le bis da
ose bis Ta na zi a ro ba Cve u leb ri vi am ba vi iyo. aq mrav lad mo di-
od nen sxva mom loc ve le bic. ma ga li Tad ger ge to ba ze ru se Ti-
da nac ki Ca mo di od nen pi lig ri me bi. sa nam sazR var ze prob le-
me bi Se iq m ne bo da, ru se Tis sxva das x va re gi o ni dan Ca mo di od nen.
mTxro bel Ta gad mo ce miT e. w. ”ba buS ke bi“fe xiT mi di od nen
ger get ze da man qa na rom ga ge Ce re bi na ar Ca gij de bod nen.ger-
get ze asu le bi yva vi le biT mor Tav d nen ek le si as da sa mi -oTxi
kvi ra rCe bod nen iq.149 jvar - xa to ba ze stu mar - mas pin Z lis ur-
Ti er T da mo ki de bu le ba da RvTa e bas Tan ma Ti ur Ti er To ba sa yu-
radRe bo sa kiTxia,150 ro me lic cal ke kvle vas mo iTxovs.
sa yu radRe boa faq to re bi, rom le bic re gi o nis osur - qar-
Tu li mo sax le o bis ur Ti er To bis di na mi ka ze ax dens gav le-
nas. am mxa ris mo sax le o ba xSi rad da di o da vla di kav kaz Si
pro duq te bis Se Ze nis, eqim Tan vi zi ti sa Tu gar To bis miz niT.
amas Ta na ve, xSi ri iyo e.w. qan qa ri se bu li mig ra ci is faq te bic
_ ro de sac ada mi a ni mu Sa o bis an swav lis miz niT yo vel dRi u-
rad Ca di o da vla di kav kaz Si. bev ri mo xe ve am bobs, rom wle bis
147 iToniSvili v. moxveebis yofa-cxovreba, Tbilisi, 2015, gv. 174-175.
148 iqve, gv. 175.149 SarvaZe i., qarTul-osuri sakomunikacio arxebi yazbegis raionSi,
istoriul-eTnologiuri Ziebani, XVII, Tbilisi 2016, gv. 217.
150 SarabiZe T., qarTvelTa warnmodgenebi sasicocxlo nawilakis Sesaxeb,
analebi, # 12, Tbilisi,2012, გვ. 289-218.
88
gan mav lo ba Si cxov rob da Crdi lo ose Tis te ri to ri a ze (iq
da am Tav ra sko la an umaR le si sas wav le be li, iq ve mu Sa ob da
da a.S.). da vin te res diT imi Tac hyavT Tu ara Cven res pon den-
tebs nac no be bi an na Te sa ve bi Crdi lo eT ose Tis te ri to ri-
a ze. aR moC n da, rom ga mo kiTxul Ta 50%-s hyavs mi ni mum er Ti
ise Ti nac no bi an na Te sa vi, ro me lic vla di kav kaz Si cxov robs.
ma Ti um rav le so ba res pon den t Ta qar T ve li na Te sa ve bi ari an,
rom le bic Zi ri Ta dad eko no mi ku ri mdgo ma re o bis ga um jo be-
se bis miz niT da sax l d nen Crd. ose Tis av to no mi u ri res pub-
li kis de da qa laq Si.
”oseb Tan kar gi ur Ti er To ba gvqon da Cven... or jo ni ki Zis gza
rom iyo gax s ni li, Cve u leb ri vad dav di o diT, na Te sa o bac gvyav da
iq. gu Si nac vla pa ra kob diT ma ga ze, rom ar cer Ti mo sax le ar
aris osi na Te sa vi rom ar hyav des. me Tvi Ton maz lis co li
myav da, rZa li myav da osi” – (Su ax nis qa li, sof aCxo ti)
ko mu ni ka ci is in ten si u ro ba gan pi ro be bu li iyo te ri to ri u-
li si ax lo viT da ga da ad gi le bis si ad vi liT. ste fan w min didan
vla di kav ka zam de man Zi li 45 ki lo met ria, xo lo Tbi li sam de _
155, Ta nac zam T ris pe ri od Si xSi rad ike te bo da ko bi- gu da u ris
mo nak ve Ti. Se sa ba mi sad, vla di kav ka zi yaz be gis mo sax le o bis T vis
yve la ze ad vi lad mi sad gom eko no mi kur da sa gan ma naT leb lo
cen t rad Ca mo ya lib da. me o re mxriv, mi mos v lis si mar ti vis ga mo,
yaz be gis re gi o nic mim zid ve li iyo ose bi saT vis. ro gorc Cans,
bev ri maT ga ni zam T ris pe ri ods vla di kav kaz Si, xo lo zafxu-
lis pe ri ods – Tru so Si an xev Si ata reb da, es ki dev uf ro
aq ti urs xdi da qar Tul -o sur ur Ti er To bebs.
”qar T ve le bi ki vi ya viT, mag ram Tbi lis Si wav su li yav ba zar ze
me yi da da ra Ra ca mo me ta na, or jer Seg veZ lo or jo ni ki Ze Si Cav-
su li ya viT da amov su li ya viT. pro duq ti iyo Tu ra iyo”. (sof.
aCxoti).
ram de ni me in ter vi u Si gviTx res, rom did Tov lo bi sas ko-
bi- gu da u ris mo nak ve Ti ike te bo da da Tu Tbi lis Si auci le-
be li saq me hqon daT, Crdi lo eT kav ka si is da Sem deg azer ba i-
ja nis sazR v ris gav liT mi di od nen xol me.
89
ze mox se ne bu li ga re mo e ba qar T ve le bi sa da ose bis na Te-
sa u ri kav Si re bis six Si re zec aisa xa. ga mo kiTxul Ta 80%-ze
mets hyavs osi na Te sa vi. res po den t Ta 33.3% hyavs osi erov-
ne bis de da an be bia, 9.5%-s _ osi me uR le, xo lo na xe var ze
me ti acxa debs rom mi si ax lo na Te sa vi (da, Zma, Svi li, de i da,
ma mi da, bi Za, de i daS vi li, ma mi daS vi li an bi ZaS vi li) da qor wi-
ne bu lia osi erov ne bis ada mi an ze. am ri gad yaz be gis re gi on Si
sak ma od gav r ce le bu li iyo Se re u li qor wi ne be bi, gan sa kuT-
re biT ki qar T vel ma ma ka ceb sa da os qa lebs So ris. mTxro-
bel Ta in for ma ci iT Se da re biT iS vi a Ti iyo ise Ti Sem Tx ve ve-
bi, ro de sac qar T ve li qa li os ze qor win de bo da.
”Se iZ le ba ga ma Ri zi a ne be lic iyos, mag ram asa ki an kacs co-
li rom mo uk v de bo da yaz beg Si, or jo ni ki Ze Si mi do da da iq
ad vi lad iTxov da osis qals. ma Sin, ro ca Cve ni qar T ve le bi
ar Txov de bod nen mas ze imi tom, rom sir cx vi lad iT v le bo da.
Tu iq ne bo da vin me ege Ti, rom mo uk v de bo da co li da mom v le-
li un do da. iyo Sem Tx ve ve bi, rom kar gi qa li aR moC n de bo da da
uwev da mom v le lo bas. er Ti Sem Tx ve va Cvens so fel Si mox da, is
ka ci iyo 74 wlis da Svi li Se e Zi na. osi mo iy va na, axal gaz r da
ga mo a yo les iqe da na. al baT qa li iyo ise Ti, ro Se eZ lo Svi lis
ga Ce na. Rrma si be rem de iy v nen er Tad da ro ca airia si tu a cia
is ka cic gay va da wa vid nen oseT Si.” (sof. arSa).
un da iT q vas, rom Se re u li qor wi ne ba ya ze gis re gi on Si
uf ro ma Ra li pro cen tu li maC ve neb liT xa si aT de ba vid re
qsnis xe o ba Si. we ro va nis da sax le ba Si Ca ta re bu li ga mok v-
le vis Ta nax mad ga mo kiTxul Ta, 37% oseb Tan Se re ul qor-
wi ne ba Si myo fi na Te sa ve bi da ax lo be le bi ar hyavs.151sxva Ta
So ris e. fir cxa la vas ga mok v le viT dad gin da rom, bo ga du sis
so ci a lu ri dis ta n ci is ska la ze sa qar T ve los te ri to ri a ze
mcxov reb eT ni kur jgu febs (ru si, osi, afxa zi, so me xi, azer ba-
i ja ne li da eb ra e li) So ris, ose bis mi marT da mo ki de bu le ba
yve la ze lo i a lu ria. osi erov ne bis ada mi a ne bis mi marT so-
151 fircxalava e., axalgoris raionidan devnili mosaxlobis socialuri
ganwyobebi, ndoba da momavlis imedi, wignSi “okupirebuli axalgoris raioni
da qarTul-osuri urTierTobis dinamika”, Tbilisi, 2015, gv. 184-185.
90
ci a lu ri dis tan ci is am mo na ce me bis mi xed viT ax lo me gob-
ro ba ze 20% Ta nax ma, xo lo qor wi ne ba ze 56%.152
we ro va nis dev nil Ta da sax le ba Si ga mo kiTxu li yve la res-
po den ti adas tu rebs osi erov ne bis ada mi a neb Tan nac no bo bas.
me tic, ma Ti um rav le so ba (ga mo kiTxu li - 72%) acxa debs, rom
hyavs an war sul Si hyav da osi me go ba ri, ma Sin ro ca yaz be gis
mo sax le o ba Si ana lo gi u ri maC ve ne be li 46%-s Se ad gens. amas-
Ta na ve, ga mo kiTxul Ta di di na wi li (72%) am bobs, rom ax lac
aqvs ur Ti er To ba osi erov ne bis ada mi a neb Tan (yaz be gis maC ve-
ne be lia 42,3%-s). es mo na ce me bi sa Su a le bas gvaZ levs vi va-
ra u doT, rom Si da qar T lis am Ja mad oku pi re bul sof leb Si
yaz be gis ra i on Tan Se da re biT uf ro in ten si u ri iyo qar Tul -
-o su ri ur Ti er To ba da gar k ve ul wi lad es kav Si re bi ax lac
nar Cun de ba. sa va ra u dod es da kav Si re bu lia ko mu ni ka ci is Se-
saZ leb lo bas Tan. axal go ris ra i o ni dan dev nil mo sax le o bas
me tad uad vil de ba ga das v la mSob li ur ra i on Si da am de nad
oseb Tan ur Ti er To be bis me ti Se saZ leb lo bac aqvT. qa re li sa
da ja vis mu ni ci pa li te te bi dan dev ni lebs ki sa ku Tar sof-
leb Si Cas v lis uf le ba sa er Tod ar eZ le vaT. aR sa niS na via
isic, rom ga mo kiTxul Ta na xe var ze me tis (63.6%) TqmiT, ma Ti
me gob re bi an na Te sa ve bi am Ja ma dac cxov ro ben Crdi lo eT ose-
Tis an yo fi li sam x reT ose Tis av to no mi u ri ol qis am Ja mad
oku pi re bul te ri to ri eb ze. ana lo gi u ri maC ve ne be li yaz be gis
mo sax le o bis Sem Tx ve va Si 50% Se ad gens.
oseb Tan ax lo ur Ti er To bis T vis mza o bis ilus t ra ci i-
saT vis, sa in te re soa, rom yaz be gis re gi on Si ga mo kiTxul mo-
xe ve Ta na xe var ze me ti (54%) Ta nax maa mi si oja xis wev ri
oseb Tan da qor win des, 19% uars ar ityo da _ Tum ca ma inc
qar T ve li si Ze an rZa li ur Cev nia, xo lo 15% ar surs oseb-
Tan da moy v re ba.
jguf Ta So ris ur Ti er To bis aq ti vo ba so ci al - po li ti-
ku ris gar da da mo ki de bu lia so ci al - f si qo lo gi ur faq to-
reb ze, ro go ri caa: po zi ti u ro ba _ ne ga ti u ro ba, eT ni ku ri
152 iqve, gv. 185.
91
iden tu ro bis mka fi o o ba _ am bi va len tu ro ba; dis k ri mi na ci is
ar se bo ba -a rar se bo ba (mi si xa ris xi); re li gi u ro ba da a.S.
er T ma ne Tis gver diT mcxov re bi eT ni ku ri jgu fe bi ur Ti-
er To bis Sem d gom stra te gi ebs iye ne ben: 1. sxva jgu feb Tan
so ci a lu ri dis tan ci is Sem ci re ba an gaz r da; 2. sa ku Ta ri
kul tu ris Se nar Cu ne bis gan wyo ba da gan wyo ba eT ni ku ri an
kon fe si u ri niS niT.153 ar se bobs sa ku Ta ri iden to bis dac vis
me qa niz me bic, ro go ri caa 1. sa ku Ta ri kul tu ris dac va da
”ucxo Ta” kul tu ru li ele men te bis mi Re ba ze uaris Tqma 2.
sa ku Ta ri kul tu ru li gan sazR v ru lo bis mo Zi e ba da dac va.
3. eT ni ku ri da kon fe si u ri niS niT dis tan ci re ba 4. po zi-
ti u ri da mka fio eT ni ku ri iden tu ro bis Se nax vis an Se Ze-
ni sa ken mi mar Tu li so ci a lu ri Car Tu lo bis Zi e ba.154 am ri gad,
stra te gi is er T g var Se de gad Se iZ le ba mi viC ni oT jgu fis
izo la ci is an in teg ra ci is xa ris xi.
kul tu ru li in te raq ci is pro ces Si di di mniS v ne lo ba
eni We ba in ter kul tu rul sen si ti u ro bas, ro me lic jguf Ta-
So ris ur Ti er To ba Si vlin de ba. sen si ti u ro bis do nes ga na pi-
ro bebs mo ti ve bi, anu pri o ri te tul Ri re bu le ba Ta ierar qia.
153 Идентичность и толерантность". (Отв. ред: Н.М.Лебедева). М., Изд-во ИЭАРАН, 2002, с, 5-7.154 Идентичность и толерантность. (Отв. ред: Н.М.Лебедева). М., Изд-во ИЭАРАН, 2002,с. 350-396.
0
50
100
naTesauri kavSirebi
osebTan
hyavs osi naTesavi
hyavs osi deda an bebia
hyavs osi meuRle
hyavs osze daqorwinebuli axlo naTesavi
Tanaxmaa misi ojaxis wevri osze daqorwindes
uars ar ityoda misi ojaxis wevris osTan
qorwinebaze, magram qarTveli urCevnia
ar surs misi ojaxis wevrma osTan iqorwinos
92
cal ke u li kvle ve biT dad gin da, rom Ri re bu le ba Ta ierar qia
adap tir de ba da er ge ba ar se bul si tu a ci as, mas ze gav le nas
ax dens po li ti ku ri da so ci al -e ko no mi ku ri sis te ma, re-
li gia, gan s x va ve bu li kul tu ris war mo mad gen leb Tan ur Ti-
er To bis xa si a Ti da sxva faq to re bi. be ne tis Ta nax mad in-
ter kul tu ru li sen si ti u ro ba gan vi Ta re bis eT no cen t rul
da eT no re la ti ur fa zebs mo i cavs155 da eq v si sa fe xu ris gan
Sed ge ba, sru li ga ucxo e bi dan (eT no cen t ris tu li mi u Reb lo-
ba) eT no re la ti ur in teg ra ci am de.
am mi mar Te biT gan sa kuT re biT sa in te re soa qar T ve li da
osi erov ne bis ada mi a ne bis gan wyo be bi, er T ma ne Tis pi rov nu li
Tvi se be bis, kul tu ri sa da tra di ci e bis da qar Tul -o su ri
Ta nacxov re bis per s peq ti vis mi marT. kvle vam gvaC ve na, rom ga-
mo kiTxul Ta 77% pro cen ti da de bi Tad afa sebs qar T ve leb sa
da osebs So ris war sul Si ar se bul ur Ti er To bas. ma Ti TqmiT,
am ur Ti er To bas Zi ri Ta dad me gob ru li xa si a Ti hqon da da
eT ni ku ri gan s x va ve be bi ar war mo ad gen da gan xeT qi le bi sa da
kon f liq tis mi zezs. Tum ca, ix se ne ben da pi ris pi re bis Sem Tx ve-
veb sac. er Ti sity viT, ga dam wy vet faq tors res po den tis gan-
wyo ba war mo ad gens. er T ma mo xe vem ga ix se na, Tu ro gor wa ar T-
ves oseb ma cxvre bi mas Sem deg, rac Se ity ves rom is qar T ve li
iyo. sof. ya nob Si gvi am bes kon f liq t ze, ro me lic ga sul wels
sof. mna Si dRe o ba ze mi sul qar T ve leb sa da osebs So ris
mox da. Seg v x v d nen ada mi a ne bi, rom le bic oseb Tan ur Ti er To bis
mxo lod da de biT Sem Tx ve veb ze yve bod nen. ram de ni me is to ria
gvi am bes imis Se sa xeb Tu ro gor da ud g nen mxar Si vla di kav ka-
ze li ose bi qar T ve lebs, ma Sin ro de sac sa qar T ve lo dan Crdi-
lo eT oseT Si Ca su li cxin va lis re gi on Si mcxov re bi ose bi,
“ku dar ce bi” maT Se u racx yo fas aye neb d nen da aviw ro eb d nen.
osi erov ne bis ada mi an Ta pi rov nu li Se fa se bi sas Sem de gi
kom po nen te bi ga mov lin da: ga mo kiTxul Ta na xe va ri Tvlis, rom
ose bi gan sa kuT re biT pa tivs sce men uf ro si Ta o bis war mo-
155 wereTeli m., qarTvel, somex da azerbaijanel studentTa interkulturuli
sensitiuroba saqarTveloSi, Tbilisi, 2015 gv. 8-12.
93
mad gen lebs. isi ni zed mi wev niT ica ven asa kob riv ierar qi as da
qa leb Tan ur Ti er To bis eti kets.
„si mar T le giTx ra ga na, Rmer Tis mad l ma Svi lo, em dro sa
osebs uf ro zrdi lo ba aqvs Sar Ce ni li, av to bus Si, rom ar
Sax de oss ukan ver da i na xav man di lo san sa, win sxe dan sul
da ukan ki dev je e lo ba, aqa Cven Ta na?! Sa sa va li gin da, rom
Sa sa va li iyos, rom SaZ v re“ _ am bobs sof. gar ba nis mkvid ri
mo xu ci mo xe ve.
mra va li res po den tis TqmiT, osur kul tu ra Si im de nad bu-
neb ri via am g va ri ierar qia, rom ga sak vi ri iq ne bo da mag. osi
axal gaz r di sa da xan Si Se su lis erT suf ra ze jdo ma. am g va ri
da mo ki de bu le bis sa i lus t ra ci od sof. ya nob Si Sem de gi is-
to ria gvi am bes: sof. kob Si vla di kav ka zi dan iy v nen Ca mo su li
ose bi dak r Zal va ze er Ti av to bu siT da aTi o de msu bu qi man-
qa niT. qe le xis Sem deg msu buq man qa neb Si Cam s x dar ma axal gaz-
r deb ma ad gi li xan daz mu lebs da uT mes, Ta vad ki av to bus Si
ga da vid nen. vla di kav ka zi sa ken mi ma va li av to bu si da ri a lis
xe o ba Si xram Si ga da i Ce xa da or mo cam de axal gaz r dis si-
cocx le im s x ver p la. ma Ti tra gi ku li aR sas ru li ara nak leb
ga ni ca des mo xe ve eb mac da dRem de gu lis t ki vi liT ix se ne ben am
am bavs. Tum ca sof. ya nob Si isic aR niS nes, rom axal gaz r de bis
si cocx le uf ro se bis pa ti vis ce mis tra di ci as Se e wi ra.
”aba ose bi ar jo bi an ev ro pe lebs?!, eg ev ro pe le bi Zun we bi
ari an, erT purs Tu iyi dis ram de ni me ka ci. oseb we sic kar gi
aqvT uf ro sis pa ti vis ce ma ici an, stum ris da fa se ba, suf ra ze
qa le bi cal ke sxde bi an, dro u li ka ce bi cal ke, axal gaz r de bi
ki cal ke”- gve ub ne ba axal gaz r da mo xe ve sof. ar Sa Si.
ga mo kiTxul res pon den t Ta er Ti me sa me di ose bis ga mor Ce-
ul ni San - T vi se bad asa xe lebs me gob ru lo bas, zo ga dad sxve bis
pa ti vis ce ma sa da dax ma re bis ga we vis sur vils. aR niS na ven
stu mar T moy va re o bas (oseb ma kar gad ici an stum ris mi Re ba da
pa ti vis ce ma), gu lux vo bas (gas ce men fu lad dax ma re beb sa Tu
sa Cuq rebs gan sa kuT re biT qor wi lis, naT lo bi sa Tu dak r Zal-
vis dros). amas Ta na ve res pon den t Ta na wi lis az riT, ose bi
94
dRem de mkac rad ica ven Zvel tra di ci ebs da nak le bad ic v li-
an cxov re bis wess Ta na med ro ve o bas Tan Se sa ba mi sad.
”ose bi uRa la to xal xia sity vas ity vi an da Se as ru le-
ben.....mec dRem de maqvs uTi er To ba de da Ce mis na Te sa veb Tan
(de da osi iyo _ l.j.), de da Ce mi ro ca cocxa li iyo sul
ex ma re bod nen gver d Si ed g nen.”- (Sua xnis qa li so. gar ba ni)
res pon den t Ta 11%-ma osi erov ne bis ada mi a ne bis da sa xa si-
a Teb lad ga mo i ye na ter mi ne bi: ag re si u lo ba da ara san do o ba.
ram de ni me mTxro bel ma Cven Tan sa ub ri sas aR niS na, rom ose-
bi nak le bad ari an na zi a re bi Ta na med ro ve kul tu ras. Se iZ-
le ba sadRe sas wa u lo suf ra ze (qor wi li, naT lo ba da a.S.)
spor tul tan sac mel Si Cac mu li mi vid nen. er T ma mTxro bel ma
gvi am bo ”ose bis qor wil Si vi yav or jo ni ki Ze Si (dRe van de li
vla di kav ka zi), suf ra ze ma rils pir da pir qa Ral deb ze yrid-
nen. me da vi Za xe „mgo ni cxvre bi vgo ni varT, sa ma ri lec ki ar
mog vi ta ne so. iqa u reb ma Ce mi xum ro ba verc ki ga i ges”.
sof ya nob Si ki gviTx res _ @”Tru so el ma oseb ma Tef Si
ar ici an, sa i ni ar ici an. mo xar Sav d nen xorcs, co ta uma dac,
day rid nen did naW rebs ma gi da ze, yve las hqon da da na xor cis
Ca mo saT le lad. moh qon daT oli ba xi, kar to fi li sa da yve li-
sa gan ga mom cx va ri di di xa biZ gi ni da sa xa ra ji ni (fxlo va ni)
da deb d nen amas, ma rils pir da pir suf ra ze day rid nen, Tef Si
ara hqon daT ma gaT. sa mi Wi qa hqon daT mxo lod da rig - ri go-
biT svam d nen Tbil arays”.
aq ve un da aRi niS nos, rom ga mo kiTxul Ta 50%-is az riT
qar T ve le bi da ose bi er T ma neTs gva nan adaT - we se biT, tra di-
ci e biT, ku li na ri iT, saq ci e liT, zrdi lo biT.
”er T na i ri gvaqvs yve la fe ri. kux nac ki dev TiT q mis er T na i ri
aris. xa biz gi ne bi icod nen oseb ma, Cvenc eg re. ex la pir ve li
stu ma ri rom mo dis pir ve li ga mas pin Z le ba Cve nic eg aris.”
27% am or jgufs So ris msgav se bas ver xe davs. Tum ca
ga mo kiTxul Ta da ax lo e biT me oTxe di acxa debs, rom uWirs
ose bis Se fa se ba, maT Tan ur Ti er To bis arc Tu in ten si u ri
xa si a Tis ga mo. qar T ve le bi sa da ose bis msgav se bas Tan da kav-
95
Si re bu li pa su xe bis ana li zi gviC ve nebs sxva das x va asa kob-
riv ka te go ri eb Si ar se bul ten den ci a ze. ker Zod, Se da re biT
xan daz mul (60 wlis da me ti asa kis) res pon den t Ta sru li
um rav le so ba (ga mo to ve bu li pa su xe bi sa da “mi Wirs pa su-
xis ga ce ma/ar vi ci” pun q tis ga mok le biT), osebs qar T ve le bis
msgav sad mi iC nevs, ma Sin ro ca ana lo gi u ri maC ve ne be li sa Su a-
lo (40-59) da da bal (18-39) asa kob riv jgu feb Si Se sa ba mi-
sad 50%-ia da 33%.
we ro va nis dev nil Ta da sax le ba Si Ca ta re bul ma ga mo kiTx-
vam Sem de gi su ra Ti aC ve na. osi erov ne bis ada mi a ne bis da xa si a-
Te bas Tan da kav Si re bu li kiTx va, res pon den t Ta um rav le so bam
(72%) Ri ad da to va da ga nacxa da rom uWirs pa su xis ga ce ma
an ve raf riT ga mo ar Cevs maT. iyo sxva ti pis pa su xe bic, rom
ose bi war mo ud ge ni aT, ro gorc Tbi li da me gob ru li xal xi,
an maT Se da re biT civ da nak le bad fa mi li a rul ada mi a ne bad
mi iC ne ven (ori ve Sem Tx ve va Si ure Ti er To bis arc Tu di di
ga moc di le ba hqon daT).
mo xe ve e bi er T ma ne Ti sa gan di a met ra lu rad ga nas x va ve ben
Crdi lo eT osebs “iron cebs” da e.w. cxin va lis re gi o ni dan
da sxva qar Tu li te ri to ri e bi dan mig ri re bu li osebs, “ku-
dar cebs”. in ter vi u re bis dros aR moC n da, rom am uka nas k ne li
jgu fis mi marT mo xe ve Ta um rav le so ba uar yo fi Ta daa gan wyo-
bi li. isi ni cxin va lis re gi on Si mcxov reb osebs ag re si u-
le bad da usa mar T lo e bad afa se ben. sa in te re soa isic, rom
mo xe ve e bis az riT ana lo gi u ri da mo ki de bu le ba aqvT ”ku dar-
ce bis” mi marT Crdi lo el oseb sac da maT So ris arc Tu ise
kar gi ur Ti er To baa.
”ex lac Ce mi dis S vi li or jo ni ki Ze Si cxov robs. oseb Tan
Za li an kar gi da mo ki de bu le ba gvqon da. im osebs vuy var diT
Cve na, qar T ve le bi da gan sa kuT re biT yaz be gis mo sax le o ba.
iqe dan (sa qar T ve los sxva re gi o ne bi dan l.j.) rom wa vid nen
ltol vi le bi ku dar ce bi, ar uy varT es vi ne bi mo vid nen, vi ne-
bi ari a no da un da ge na xaT ro go ri Cxu bi hqon daT” – (sof.
go ris ci xe)
96
in di vi di e bis an eT ni ku ri jgu fe bis xan g r Z li vi ur Ti er-
To bis pi ro beb Si in teg ra ci as Tan sdevs ma Ti kul tu ru li
mo di fi ka cia anu akul tu ra cia ro de sac ori ve jgu fis amo-
sa va li kul tu ru li ni mu Se bi met - nak le bad ic v le ba da vRe-
bu lobT gar k ve ul kul tu rul uni fi ka ci as. Cve u leb riv, es
pro ce si Ta vis T vad mim di na re obs da Ri re bu le bi Ti ori en ta-
ci is, ro lu ri qce ve bi sa da so ci a lu ri gan wyo bis cvli le-
be biT xa si aT de ba.156 ami tom ga sak vi ri araa, rom ga mo kiTxul Ta
na wi lis az riT sa qar T ve lo dan wa su li ”ku dar ce bi” kul tu-
ru lad “Crdi lo el oseb ze” bev rad ma Ral sa fe xur ze dga nan,
rad gan maT qar Tu li kul tu ris gav le na ga ni ca des da mra va-
li ele men ti mi i Res. ram de ni me res pon den tis na am bob Si Can da,
rom swo red cxin va lis re gi on Si mcxov re bi ose bis mig ra ci-
is Sem deg “amaR l da” Crdi lo eT ose bis kul tu ra, ro me lic
ma nam de uf ro Ca mor Ce ni li iyo.
”or jo ni ki Ze Si rom Cav di o diT vxe dav diT, sa qar T ve lo dan
rom iy v nen Ca mo su le bi ku dar ce bi, zo gi mxo lod qar Tu lad
la pa ra kob da, arc osu ri icod nen, arc ru su li. ege Ti ose bic
ari an.” _ (sof. si o ni)
bu neb ri via, ”ku dar cebs” mi a we ren, ara mar to cxin va lis
re gi o ni dan, ara med sa qar T ve los sxva das x va re gi o ni dan mig-
ri re bul oseb sac. sxva Ta So ris, we ro va nis dev nil Ta da sax-
le ba Si Ca ta re bu li ga mo kiTx va iri bad adas tu rebs, yo fi li
sam x reT ose Tis res pub li ka Si ose bis in teg ra ci is sak ma od
ma Ral xa risxs. ga mo kiTxul Ta (82%) qar Tul -o sur ur Ti er-
To bebs da de bi Tad afa sebs. mci re na wi li ki am ur Ti er To bis
dro Ta gan mav lo ba Si cvli le bas us vams xazs, an uar yo fiT
xa si aT ze sa ub robs.
aR sa niS na via, rom ga mo kiTxul Ta gan na wi li ar ga nar Cevs
qar T ve leb sa da osebs, xSi rad arc icod nen, rom ma Ti me-
zo be li an nac no bi eT ni ku rad osi iyo. ro gorc aR v niS neT
am g va ri da mo ki de bu le ba mig va niS nebs, rom yo fi li sam x reT
156 jalabaZe n. akulturaciis Taviseburebebi polieTnikur sazogadoebaSi,
wignSi “socialuri usafrTxoebis eTnikuri apeqtebi polieTnikur sazoga-
doebaSi”, Tbilisi,.2011, gv.181.
97
ose Tis av to no mi ur ol q Si (gan sa kuT re biT ki axal go ris
ra i on Si) eT ni ku rad osi mo sax le o bis qar Tul mo sax le o bas-
Tan kul tu ru li da enob ri vi in teg ra ci is xa ris xi sak ma od
ma Ra li iyo. qa re lis ra i o ni dan dev ni li ma ma ka ci (43 wlis)
ix se nebs, rom 1990 wlam de mis so fel Si mcxov re bi qar T ve-
le bi da ose bi sak ma od ax los iy v nen da Ta vad ma sac hyav da
bev ri osi me go ba ri. 1990 wli dan, mas Sem deg rac cxin va lis
re gi on Si po li ti ku ri si tu a cia da i Za ba, es xal x Ta So ris
ur Ti er To beb zec aisa xa. gax Sir da Zar c vi sa da mo ta ce bis
faq te bi, gawy da me gob ru li ur Ti er To be bi. Tum ca Ra, res po-
den ti ima sac das Zens, rom kon f liq tis mwva ve fa zis gav lis
Sem deg 2000-i a ni wle bisTvis qar Tul osu ri ur Ti er To be bi
gar k ve ul wi lad aR d ga.
un da iT q vas, rom ar se bobs sa pi ris pi ro Tval saz ri sic.
zo gi er Ti res po den ti xazs us vams qar Tul -o su ri da pi-
ris pi re bis sim Zaf res. mag. axal gaz r dam (26 wlis), ro me-
lic kon f liq tam de di di li ax vis xe o bis er T -erT so fel Si
cxov rob da, gviTx ra, rom am re gi on Si ar ax sovs qar T ve leb-
sa da osebs So ris mSvi do bi a ni Ta nacxov re ba (“ose bi Cvens
mi marT yo vel T vis mtru lad iy v nen gan wyo bi le bi”). mi si ve
TqmiT, maT Tan so fel Si ram de ni me osi cxov rob da da ase ve
co ta iyo Se re u li oja xic.
yaz be gis re gi on Si qar Tul -o su ri Ta nacxov re bis per s-
peq ti vas Tan da kav Si re biT Sem de gi su ra Ti ga mo ik ve Ta: ga mo-
kiTxul res po den t Ta 46% Se uZ leb lad mi aC nia emig ri re bu-
li ose bis sa ku Tar sax leb Si dab ru ne ba. 27% mi iC nevs, rom
Se saZ le be lia ma Ti na wi lob riv dab ru ne ba (mag. zafxu lis
pe ri od Si), Tum ca ma Ti um rav le so bis az riT, es mxo lod im
Sem Tx ve va Si mox de ba Tu Se ic v le ba po li ti ku ri re a lo ba
(mTav ro bis ke Ti li ne ba, ose bis T vis sa qon lis Se moy va nis
uf le bis mi ce ma da a.S.) an ga um jo bes de ba sacxov re be li
pi ro be bi. res po den t Ta mxo lod 8% fiq robs, rom ose bis
yaz be gis re gi on Si kvlav dab ru ne ba Se saZ le be lia, 12% ki
acxa debs, rom uWirs am kiTx va ze pa su xis ga ce ma. amas Ta na ve,
98
da vin te res diT ra da mo ki de bu le ba eq ne bo daT mo xe ve ebs ose-
bis dab ru ne bis Sem Tx ve va Si. ro gorc aR moC n da, ga mo kiTxul-
Ta 65%-s da de bi Ti da mo ki de bu le ba aqvs os Ta dab ru ne bis
mi marT, xo lo 19% os Ta dab ru ne bas uar yo fi Ta daa gan wyo bi-
li. uar yo fi Ti da mo ki de bu le bis um Tav res mi ze zad sa xel-
de ba os Ta dab ru ne bis Sem Tx ve va Si te ri to ri e bis war T me vis
saf r Txe. ti pu ria qve moT mo ta ni li di a lo ge bi.
”Se mo di an amo be ben Cve niao da Tru sos xe o ba ze ki ar am-
bo ben mxo lod. iyo Sem Tx ve ve bi, lo mi sis wmin da gi or gi rom
aris, gad mo vid nen me sazR v re e bi (ose bi l.j.) da Tqves es
Cve ni te ri to riaao. esaa ose bis te ri to riao. amas ki ar
iTxo ven mar to, iqam de ga da di an rom gu da u ris iqeT Cve niao
amo ben. ex la ise nic ma ga ri ga Ta ma me bu le bi ari an uk ve.” (Su-
ax nis qa li sof. ara Sa dan)
”mxo lod is ki ar un daT sam x reT oseTs mi u er T des es
mxa re, ki dev gu da u ris iqeT iTxo ven ese ni. ma ga ze Tan x mo bas
ara vin ar ity vis, rom isi ni Ca mo vid nen da te ri to ri e bi mi i-
er Ton”. (sof. go ris ci xis mkvid ri axal gaz r da)
Se ve ca deT ga mog vek v lia ro go ria vla di kav kaz Si da ar se-
bu li or ga ni za cia “da ri a lis” cno ba do bis xa ris xi yaz be gis
mo sax le o ba Si. aR moC n da, rom mo sax le o bis 62%-ma icis am
or ga ni za ci is ar se bo bi sa da miz ne bis Se sa xeb, 15% acxa debs,
rom ara fe ri ga u gia mas ze. 37% pro cen ti, maT ganGvisTvisac
”da ri a lis” saq mi a no bis Se sa xeb cno bi lia, fiq robs, rom
osur mo sax le o ba Si is di di po pu la ro biT ar sar geb lobs;
12% _ pi ri qiT, va ra u dobs, rom _ sak ma od po pu la ru lia;
da nar Ce ne bis gan cxa de biT maT ”da ri a lis” po pu la ro bis Se-
sa xeb war mod ge na ar aqvT. am de nad, mar Ta lia, mo xe ve Ta um rav-
le so bas sme nia xse ne bu li or ga ni za ci is Se sa xeb, mag ram mi si
kon k re tu li saq mi a no bis da po pu la ro bis Se sa xeb mwi ri in-
for ma cia aqvs, Zi ri Ta dad ga u gia ”da ri a lis” mTa va ri miz nis
(yaz be gis re gi o nis te ri to ri is mi er Te ba osur ”sa xel m wi-
fos Tan”) Se sa xeb.
99
rac Se e xe ba Tbi lis Si Ca ta re bul kvle vas, un da aRi niS-
nos, rom yaz beg sa da we ro van Si ga mo ye ne bu li kiTx va re bis gan
gan s x va ve biT, aq ga dav wy vi teT ska lu ri kiTx ve bis (li ker tis
ti pis ska la) Car T va, rad gan Tbi lis Si Ca ta re bul mci re
kvle va Si Zi ri Ta dad axal gaz r de bi mo na wi le ob d nen. maT Cve ni
va ra u diT eq ne bo daT am g va ri da xu ru li ti pis ska le bis ga-
mo ye ne bis ga moc di le ba, ar Se iq m ne bo da uxer xu lo bi sa da ga-
u geb ro bis mo men te bi in ter vi u re bis dros. am g va ri kiTx ve bis
Car T viT Se ve ca deT uf ro zus tad gag ve go, ram de nad ke Til-
gan wyo bil ni ari an Tbi li sis macxov reb le bi, ro gorc ose bis,
ase ve _ sxva erov ne bis ada mi a ne bis mi marT. pir vel rig Si gan-
vi xi leT, ic no ben Tu ara Cve ni res pon den te bi osi erov ne bis
ada mi a nebs da Tu hyavT osi maT So ris. 11 res pon den ti dan
5 (46%) ic nobs osi erov ne bis ada mi a nebs (erTs an ors).
ma Ti ur Ti er To ba rCe ba nac no bo bis do ne ze da arc erTs ar
hyavs/hyo lia osi erov ne bis me go ba ri. amas Ta na ve, mxo lod
er Ti adas tu rebs, rom hyavs osi na Te sa vi (be bia). ma Sa sa da me,
yaz be gi sa (nac no bo ba - 80.8%, me gob ro ba - 46%) da we rov nis
dev nil mo sax le o bas Tan (nac no bo ba-100%, me gob ro ba - 72%)
Se da re biT, Cven gan ga mo kiTxu li Tbi li se li axal gaz r de bis
ur Ti er To ba osi erov ne bis ada mi a neb Tan nak leb in ten si u ria,
ro gorc six Si ris, ase ve ur Ti er To bis xa ris xis mxriv.
010203040506070
damokidebuleba
osebis dabrunebis
perspeqtivisadmi
Название диаграммы
SeuZleblad miaCnia osebis dabruneba
SesaZleblad Tvlis mxolod nawilobriv dabrundnen
SesaZleblad miaCnia dabrundnen
uWirs pasuxis gacema
dadebiTadaa ganwyobili osebis dabrunebisadmi
uaryofiTadaa ganwyobili osebis dabrunebisadmi
100
Cven gan ga mo ye ne bul li ker tis ti pis ska la Si mo ce mu li
iyo 14 de bu le ba, ro mel Tan Se sa ba mi so bis mi xed vi Tac res-
pon dents 5 do ni an ska la ze sa ku Ta ri Se fa se ba un da da e-
fiq si re bi na (1- sru a li ad ar ve Tan x me bi, 2 - ar ve Tan x me bi,
3 - mi Wirs pa su xis ga ce ma, 4- ve Tan x me bi, 5- sru li ad ve Tan-
x me bi). ska la Si mo ce mu li iyo osi erov ne bis ada mi a ne bis
mi marT da mo ki de bu le bis am sax ve li de bu le be bi, ro go ri caa
“vfiq rob qar T ve le bis da ose bis mSvi do bi a ni Ta nacxov re ba
Se saZ le be lia”, “pa tivs vcem osur kul tu ras” da “oseb sa
da qar T ve lebs So ris uf ro met msgav se bas vxe dav, vid re -
gan s x va ve bas”. ska la Se i cav da iseT zo ga di da mo ki de bu le bis
am sax vel de bu le bebs, ro go ri caa “ ur Ti er To bi sas eT ni kur
war mo mav lo bas did mniS v ne lo bas ar va ni Web, mTa va ria pi rov-
nu li Tvi se be bi” da “mom wons, rom sa qar T ve lo Si bev ri erov-
ne bis ada mi a ni cxov robs”. Se vec de biT, ga gac noT am ska lis
mo na ce me bis ana li zis mniS v ne lo va ni mo men te bi:
• res pon den t Ta gan arc er Ti ar Tvlis, rom kar gad ic-
nobs osur kul tu ras
• 11 res pon den ti dan 9-s mos wons rom sa qar T ve lo Si bev-
ri erov ne bis ada mi a ni cxov robs (1 – “mi Wirs pa su xis
ga ce ma”, 1- ga mo to ve bu li mo na ce mi).
• 11 res pon den ti dan 9 acxa debs, rom ur Ti er To bi sas eT-
ni kur war mo mav lo ba ze me tad pi rov nul Tvi se bebs ani-
Webs mniS v ne lo bas (1 – “mi Wirs pa su xis ga ce ma”, 1- ga-
mo to ve bu li mo na ce mi).
• 11 res pon den ti dan 7 Tvlis, rom qar T ve le bis da ose-
bis mSvi do bi a ni Ta nacxov re ba Se saZ le be lia ( 1 - ar
eTan x me ba am de bu le bas, 2 -“mi Wirs pa su xis ga ce ma”, 1
-ga mo to ve bu li mo na ce mi).
• 11-dan 9 res pon den ti acxa debs, rom si a mov ne biT ime-
gob reb da osi erov ne bis ada mi a neb Tan (1 - “mi Wirs pa-
su xis ga ce ma”, 1 - ga mo to ve bu li mo na ce mi).
101
• 11-dan 8 res pon dents acxa debs, rom uWirs pa su xis ga-
ce ma de bu le ba ze - “Cven da osebs bev ri sa er To tra-
di cia gvaqvs” (1 - sru li ad eTan x me ba am de bu le bas, 2
- ga mo to ve bu li mo na ce mi)
• de bu le ba ze - “oseb sa da qar T ve lebs So ris met msgav se-
bas vxe dav, vid re - gan s x va ve bas” – 11-dan 5 res pon dents
uWirs pa su xis ga ce ma, 4 - eTan x me ba an sru li ad eTan x me ba,
1 - ar eTan x me ba, xo lo 1 mo na ce mi ga mo to ve bu lia
• de bu le bas - “osebs pa ti vi un da vceT” – 9 res pon den-
ti eTan xe ba an sru li ad eTan x me ba (1 - “mi Wirs pa su xis
ga ce ma”, 1 - ga mo to ve bu li mo na ce mi).
zo ga di su ra Ti ase Tia: res pon den t Ta um rav le so ba da-
de bi Ta daa gan wyo bi li sxva erov ne bis ada mi a ne bi sad mi. ga-
mo kiTxul Ta di di na wi li ose bis mi marT pa ti vis ce ma sa da
me gob ro bis sur vils ga mo xa tavs. amas Ta na ve, oseb Tan pi rov-
nul da kul tu rul msgav se bas Tan da kav Si re bul de bu le beb ze
pa su xis “mi Wirs pa su xis ga ce ma” six Si re mig va niS nebs, rom
ga mo kiTxul Ta So ris ose bis da ma Ti cxov re bis we sis da
tra di ci u li kul tu ris ma xa si a Teb le bis Se sa xeb cod na sak-
ma od mwi ria. Se sa ba mi sad, kiTx va ze “ram de nad kar gad vic nob
osur kul tu ras” arc er Ti da de bi Ti pa su xi ar mig vi Ria.
osi erov ne bis ada mi a ne bis mi marT sxva das x va si tu a ci a Si
mim Reb lo bis ga sa zo mad kiTx var Si Cav r TeT 4 kiTx va, ro-
me lic efuZ ne bo da bo gar du sis ska las. kiTx ve bi Se e xe bo-
da Sem deg si tu a ci ebs: sam sa xu re ob ri vi Ta nam S rob lo ba osi
erov ne bis ada mi an Tan, me zob lo ba osi erov ne bis ada mi an Tan,
me gob ro ba osi erov ne bis ada mi an Tan, da na Te sa ve ba osi erov ne-
bis ada mi an Tan. ro gorc Se de geb ma ga mo av li na, ab so lu tu rad
yve la res pon den ti mzad iq ne bo da a) emu Sa va osi erov ne bis
ada mi an Tan er Tad b) osi erov ne bis ada mi a ni gam x da ri yo mi-
si me zo be li g) da me gob re bo da osi erov ne bis ada mi ans. rac
Se e xe ba Se kiTx vas imis Se sa xeb, Tu ram de nad iq ne bo da res-
pon den ti mzad mi e Ro osi erov ne bis ada mi a ni, ro gorc oja-
102
xis wev ri, 82%-ma mas ze da de bi Ti pa su xi gas ca, da nar Cen ma
ki - uar yo fi Ti.
da vin te res diT imi Tac, Tu ras mi iC ne ven Tbi lis Si macxov-
re be li res pon den te bi qar Tul -o su ri kon f liq tis mTa var mi-
ze zad. ga mo kiTxul Ta ab so lu tu ri um rav le so ba im dros
qve ya na Si ar se bul po li ti kur mdgo ma re o ba sa da po li ti kur
in te re sebs (10 res pon den ti) mi iC nevs, maT So ris 3 res pon den-
ti mi u Ti Tebs ru se Tis aS ka ra rol ze. mxo lod er Ti res pon-
den ti ukav Si rebs kon f liqts ose bis mi marT qar T vel Ta qse-
no fo bi ur da mo ki de bu le bas. ma Sa sa da me, 11-dan 10 res pon den ti
ar mi iC nevs eT ni kur SuRls kon f liq tis ga mom w vev mi ze zad.
aq ve un da aRi niS nos Tbi lis sa da ka xeT Si eT no lo ge bis
mi er Ca ta re bu li ga mo kiTx va, ro mel Sic Cve ni Ta na mo sa ub re e bi
asa xav d nen Ta vi anT da mo ki de bu le bas osur - qar Tu li ur Ti er-
To bis per s peq ti veb Tan da kav Si re biT. aq Se dis 25 in ter viu,
sa dac ada mi a ne bi gar k ve u li is to ri e bis sa Su a le biT ga mo xa-
tav d nen Ta vi anT da mo ki de bu le bas aR niS nu li prob le mi sad mi.
gar k ve u li Te me bis Txro bis spe ci fi ka ima Si mdgo ma re obs,
rom kul tu rul ga re mo Si Cven gag vaC nia sak mao im p li ci-
tu ri cod na mo sa yo li am be bis Seq m nis we seb ze da mi si ti-
pu ri Si na ar sis Se sa xeb. am ri gad ya lib de ba na ra ti vis age-
bis struq tu ru li ka te go ri e bi da we se bi, ase ve sxva das x va
so ci a lur kon teq s teb Si am bis efeq tu rad da go niv ru lad
Txro bis stra te gia. Tu am mo naTx rob Si saq me exe ba ada mi-
a nebs (jgu febs), mov le nebs, qme de bebs, rom le bic yo vel dRi-
u ro ba Si gar k ve u li prob le me bis wya rod aRiq me bi an, ma Sin
bu neb ri via am ba vic swo red im pi reb ze iq ne ba, rom le bic saf-
r Txes uq m ni an Cvens ide a lebs da Zi ri Tad miz nebs.157 van
de i kis mi er ga a na li ze bu li ma sa la mSvi do bi an pi ro beb Si
ev ro pis er T -erT li be ra lur qve ya na Si ucxo eT ni kur jgu-
fe bis war mo mad gen leb Tan da mo ki de bu le bas da maT Se sa xeb
ar se bul Se xe du le bebs asa xavs. is to ri e bi, Cve u leb riv, ne-
ga ti u ri ste ro ti pe bi Taa ga je re bu li da gvi am bobs ucxo-
157 Ван Дейк Т., Язык познания коммуникация, Москва, 1989. c. 190-191.
103
e leb ze, rom le bic uC ve u lod, gan s x va ve bu lad, sa xi fa Tod da
arc Tu ise nor ma lu rad iq ce vi an.158
mo sa lod ne li iyo, rom ru seT - sa qar T ve los 2008 wlis
omi sa da ose bis ro lis gaT va lis wi ne biT am mov le neb Si,
mTxro bel Ta da mo ki de bu le ba ose bis mi marT ra di ka lu rad
ne ga ti u ri yo fi li yo. ma sa lis de ta lur ana lizs mo mav li-
saT vis Sev Ta va zebT mkiTx vels, am etap ze ki mxo lod Zi ri-
Tad as peq teb ze va max vi lebT yu radRe bas.
1. qar Tul -o su ri kon f liq tis ga mom w vev mTa var mi ze zad
ga mo kiTxul Ta ab so lu tu ri um rav le so ba (qar T ve le-
bic da ose bic) asa xe lebs ru se Tis ge os t ra te gi ul
in te re sebs, ro me lic se pa ra tis tu li pro ce se bis wa qe-
ze biT xels uS lis sa qar T ve los da mo u ki de be li da
Zli e ri sa xel m wi fos for mi re bas sam x reT kav ka si a Si.
2. xSi ria po zi ti u ri ma ga li Te bis mo ta na (da viT sos la nis
oso ba, os Ta mo na wi le o ba qar T ve li me fe e bis laS qar Si
da a.S.) qar Tul -o su ri ur Ti er To bis is to ri i dan, ra-
Ta aC ve non am xal x Ta Ta nacxov re bis per s peq ti va, Tum-
ca gvxvde ba sa pi ris pi ro ten den ci ac (mag. qar T ve le bi
ix se neb d nen ose bis mo Ra la tur sa qa ci els mon Ro lur
pe ri od sa da sa qar T ve los pir ve li res pub li kis dros.
ose bi va li ko ju Re lis sa dam s je lo es pe di ci as ose bis
wi na aR m deg sa qar T ve los pir ve li res pub li kis pe ri od Si,
1990-in wleb Si gan vi Ta re bul mov le nebs da a.S.)
3. ga su li sa u ku nis 80-i an wleb Si sa qar T ve lo Si dawye-
bul ma eT no po li ti kur ma pro ce seb ma ada mi a ne bi aiZu la
mo ex di naT mka fio eT ni ku ri Tvi Ti den ti fi ka cia (mi e kuT-
ne bi na sa ku Ta ri Ta vi qar Tu li an osu ri jgu fi saT vis).
4. gvxvde ba mkveT rad ne ga ti u ri Se fa se be bic oseb ze da ma Ti yo fi sa da kul tu ris ni u an seb ze (hgo ni aT, rom
isi ni ari an ieRo ve le bi, ka To li ke e bi), “osu ri la pa ra-
kis ga go ne ba Cem Si ag re si as iw vevs. ver vi tan sa er Tod
158 Ван Дейк Т., Язык познания коммуникация, Москва, 1989, c. 198-211.
104
...sa er Tod osi osia da aras d ros ar Se ic v lis Ta vis
azrs. isi ni yo vel T vis amar T le ben Ta vi anT xalxs...
zog ma gva ri ga da i ke Ta da qar T ve le bi gax d nen, mag ram
ma inc ose bi ari an. ma ga Ti ku di ar gas wor de ba... me
gor Si vi ya vi, ro ca Se mo vid nen ru se bi. da ki dev sa SiS-
ro e ba iyo ose bis Se mos v li sa. ix ve we bod nen rom er Ti
sa a TiT Seg viS viT gor Si da Cven vi ci To, amis ga mo di-
di Si Sis qveS vi ya viT”. osi erov ne bis res pon den te bi,
am mxriv, Cven Tan sa ub ri sas uf ro Tav Se ka ve bu li ari an,
Tum ca ma Ti mo naTx ro be bic Se i ca ven ne ga ti ur ko no ta-
ci as qar T vel Ta mi marT. isi ni ix se ne ben va li ko ju Re-
lis sa dam s je lo eq s pe di ci is pe ri pe ti ebs sa ub ro ben
uam rav da xo cil ze), qar T ve le bis mxri dan Se viw ro e bas
90-i an wleb Si mim di na re eT no po li ti ku ri pro ce se bis
dros (mi we bis Ca mor T me va, sam sa xu re bi dan daTxov na da
a.S.). bev ri maT ga ni mi iC nevs, rom sa qar T ve lo Si ose bis
te ri to ri u li pre ten zi e bi sa mar T li a nia da ose Tis
sazR va ri sof. er g ne Tam dea da a,S.
5. res po den te bis ume te so ba dar w mu ne bu lia, rom sa qar T-
ve lo dan mig ri re bu li ose bis dab ru ne ba mo sa lod ne li
araa rad gan maT sak mod kar gad mo a xer xes in teg ri re-
ba axal sacxov re bel ad gi leb Si (Zi ri Ta dad ru seT Si).
sa u ba ri imis Se sa xeb, rom yaz be gis te ri to ria, qve mo
qar T li (e,w. Tri a le Tis ose Ti) da a.S osur sa xel m-
wi fos un da mi ur T des, aris ru su li po li ti ku ri wre-
e bis in s pi ri re bu li da cal ke u li or ga ni za ci e bis mag
”da ri a lis” aq ti vo ba mxo lod mi si li de re bis fi nan-
sur in te re sebs em sa xu re ba.
am ri gad, osur - qar Tu li ur Ti er To ba yaz be gis re gi on Si
bo lo xa ne bam de sak ma od di na mi u rad vi Tar de bo da, me-20 sa-
u ku nis bo los es di na mi ka gar k ve ul wi lad da ir R va. ose bis
mig ra ci is pro ce si jer ki dev ga su li sa u ku nis 40-i an wleb-
Si da iwyo da sab Wo Ta par ti u li xel m ZR va ne lo bis da geg mi-
105
li iyo. me-20 sa u ku nis bo los mig ra ci am ma sob ri vi xa si a Ti
mi i Ro, ra sac da er To ru se Tis mi er sazR v ris Ca ket va, eko no-
mi ku ri kav Si re bis rRve va, gan s x va ve bu li po li ti ku ri Za le-
bis aq ti u ri ze moq me de ba da sxva faq to re bi, ro mel Ta gav-
le niT Sem cir da mo xe ve e bi sa da ose bis kon taq te bi. mar Ta lia,
bo gar du sis so ci a lu ri dis tan ci is ska la ze ose bis mi marT
da mo ki de bu le ba sak ma od lo i a lu ria, mag ram ze mox se ne bu li
pro ce se bis Se de gad ga na xev r da im mo xe ve Ta ricx vi vi sac
oseb Tan ra i me sa xis in ten si u ri kon taq te bi ga aC nia. mo i Sa la
sa me ur neo kav Si re bi, re li gi ur ri tu a leb Si Ta na mo na wi le o-
bis praq ti ka. in ter kul tu ru li sen si ti u ro ba mi mar Tu lia
eT no re la ti u ri dan eT no cen t ris tu lis ken. ga su li sa u ku-
nis 80-i an wleb Si dawye bul ma eT no po li ti kur ma pro ce seb ma
ada mi a ne bi aiZu la mo ex di naT mka fio eT ni ku ri Tvi Ti den ti fi-
ka cia, Se de gad, sru li in teg ra cia mox da ara jgu fis, ara med
cal ke u li in di vi dis do ne ze (ga mo i xa ta ga o se ba Si an ga qar-
T ve le ba Si). ga mok v le viT dad gin da, rom um rav le so ba Se uZ-
leb lad mi iC nevs yaz be gis re gi on Si ose bis dab ru ne bas da am
Te mis wa mo we va ru se Tis mo rig pro vo ka ci ad mi aC nia.
106
Ta vi III
hib ri du li omis Te o ria da ru su li po li ti ka yaz be gis re gi on Si
$1. krem lis ge o po li ti ku ri star te gia sa qar T ve lo Si$1. krem lis ge o po li ti ku ri star te gia sa qar T ve lo Si
2008 wlis ru seT - sa qar T ve los om ma da ru seT -uk ra i nis
da pi ris pi re bam aq tu a lo ba Ses Zi na krem lis sam xed ro Te o-
re ti ko se bis mi er Seq m nil, hib ri du li, “mo mav lis omis” mo-
dels. hib ri du li omis Te o ria sam xed ro Tu po li ti ku ri
miz ne bis mi saR we vad Se iq m na da mo wi na aR m de ge ze, mra val m x riv,
kom p leq sur ze moq me de bas gu lis x mobs. Ri ad da fa ru lad
iye ne ben: dip lo ma ti ur, sam xed ro, eko no mi kur, sa in for ma cio,
kon ven ci ur, ara re gu la rul (par ti za nu li da asi met ri u li),
te ro ris tul, kri mi na lur da ki ber me To debs.159
krem lis im pe ri u li ar se na li, is to ri ul Wril Si, sa qar-
T ve los Tan mi mar Te biT sak mao mra val fe rov ne biT xa si aT de-
ba. kav ka si is in ko ro po ra ci is mra val sa u ku no van pro ces Si
ru su li im pe ria, zo gad s t ra te gi u li miz ne bi dan ga mom di na-
re, gar k ve ul mo men teb Si, kav ka si a Si qar Tul eT no po li ti kur
er Te u lebs ya si dad uWer da mxars160. si nam d vi le Si, am g va ri
re ve ran se biT fu Tav da im pe ri is mi zans da elo de bo da Se-
sa fe ris si tu a ci as, ra Ta so ci al - kul tu ru li uni fi ka ci is
gziT sru li ad Ca ey la pa es mxa re. ru se Tis sa i dum lo sam-
sa xu re bi sxva das x va dar gis (eT nog ra fe bis, so ci o lo ge bis,
is to ri ko se bis, fsi qo lo ge bis da a.S) mec ni er Ta mi er Se-
mu Sa ve bul re ko men da ci ebs ey r d no bod nen, cdi lob d nen sa zo-
ga do eb riv cxov re ba Si fa ru li Tu aS ka ra Ca re viT emar TaT
si tu a cia da STam beW dav Se de geb sac aR wev d nen. dro is im
159 hibriduli omi rusul samxedro TeoriaSi, internet versia, http://eugeorgia.info/ka/article/637/hibriduli-omi-rusul-samxedro-teoriashi/160 me-18 saukunemde qarTveli mefeebis urTierToba moskovTan, georgievskis
traqtati, sazavo xelSekruleba saqarTvelos demokratiul respublikasTan,
“partnioroba” gasuli saukunis 90-ian wlebSi da a.S.
107
xan g r Z liv mo nak veT Si, ro de sac qar Tu li te ri to ria uSu-
a lod ru se Tis daq vem de ba re ba Si mo eq ca es saq me uf ro ga-
ad vi le bu li iyo. ru si fi ka to ru li po li ti ka, ad gi lob riv
“mor Cil” pir Ta sa er To im pe ri ul sa xel m wi fo sam sa xu reb Si
da wi na u re ba, maT T vis ven ze le bi sa da Cin - men d le bis da ri ge-
ba, ad gi lob riv mmar T ve lo ba Si fsev do e rov nu li ele men te bis
da saq me ba (me fis Ci nov ni ki iq ne bo da Tu sab Wo Ta mo xe le) da
rac mTa va ria, tra di ci u li sa me ur neo kul tu ru li sis te mis
moS la da eT no kul tu ru li ma xa si a Teb le bis ni ve li re ba, sa-
qar T ve los ru se Tis im pe ri ul sxe ul Tan Sez r da -in teg ri-
re bis gzas war mo ad gen da.161
msof li o Si mim di na re eT no po li ti ku ri da so ci o kul tu-
ru li pro ce se bi nak le bad aisa xe bo da e.w. ru su li gav le-
nis sfe ro Si (ro mel Sic sa qar T ve loc Se di o da) moq ce ul
qvey neb ze. er Te rov nu li, ru su li sa xel m wi fos Seq m ni saT vis
ko mu niz mis qa da ge ba da xal x Ta Zmo ba- Ta nas wo ro bis idea sak-
ma ri si ar iyo. sab Wo Ta pe ri od Si so ci a lis tu ri hu ma niz mis
lo zun giT aR Wur vi li krem li far Tod iye neb da or mag stan-
darts da in ten si u rad afar To eb da sam f lo be los. ru se Ti
ga mocxad da prog re sis Zi ri Tad wya rod „is to ri u lad Ca-
mor Ce ni li azi i sa da kav ka si i saT vis“. am pi ro beb Si ga dam-
wy ve ti ro li da e kis ra ru se Tis is to ri as da kul tu ras.
ru se Tis (sab Wo Ta kav Si ris xal x Ta) is to ria auci le bel
sas wav lo sag nad iq ca yve la mo kav Si re res pub li ka Si. ru-
se Tis is to ri is Suq ze un da gan xi lu li yo mci re azi is,
bal ti is pi re Ti sa Tu kav ka si is xal x Ta is to ri is cal ke u li
mov le ne bi. Se sa ba mi sad, xe li ewyo bo da kul tu rul uni fi ka-
ci as ru si fi ka ci is niS niT.
me o ce sa u ku nis bo los na Te li gax da, rom ze mox se ne bul-
ma geg mam, ro me lic ram de ni me eta pad, ori sa u ku nis man Zil ze
xor ci el de bo da da sa qar T ve los er Ti an im pe ri ul sis te ma Si
srul in kor po ra ci as isa xav da miz nad, kra xi ga ni ca da.me-20
161 buxraSvili p., rusuli kolonialuri cnobiereba da amierkavkasiis eTno-
politikuri realoba, internet versia h ps://iberiana2.wordpress.com/cau-casus/bukhrashvili/
108
sa u ku ne Si msof li o Si ga aq ti u re bul ma glo ba lur ma pro ce-
seb ma axa li kon cep tu a lu ri pa ra dig me bis ga mo Zeb nis auci-
leb lo ba ga na pi ro ba. fa Sis tu ri da pos t fa Sis tu ri, ko mu-
nis tu ri da pos t ko mu nis tu ri ka tak liz me bi; tra di ci u li,
mo der nis tu li da pos t mo der nis tu li re a li e bis di na mi ka;
mas S ta bu ri kri zi se bi ubiZ geb da po li to lo gebs, so ci o- po-li ti kur sis te me bi saT vis mo e fiq re bi naT ide o lo gi u ri ba zi-
si, ro me lic, er Ti mxriv, kon k re tu li po li ti ku ri miz ne bis
Ses ru le bas Se uwyob da xels, me o re mxriv ki, sa sur ve li
so ci o kul tu ru li ga re mos for mi re bas, kon f liq te bis mar T-
vas da „di di“ Tu „mci re“ xal xe bis erov nul mo bi li za ci a sa
da kon cen t ra ci as
uka nas k nel xa neb Si ki dev er Txel Se ic va la ru su li taq-
ti ka, e.w. hib ri du li omi aS ka ra kon f ron ta ci as Tan er Tad
(qar Tu li te ri to ri e bis oku pa cia) yve la mi mar Tu le biT
to ta lur Se te va sac gu lis x mobs. di di mniS v ne lo ba eni We ba
ada mi a ne bis fsi qo lo gi u ri gan wyo bis Ses wav la sa da mas ze
ze moq me de bas, rad gan pi rov ne ba mi si xa si a TiT, tem pe ra men tiT,
fi zi ku ri mo na ce me biT, fsi qi ku ri wyo biT sa bo lo od er Tad
aRe bu li ama Tu im xal xis az rov ne bis, Se moq me de bis, po ten-
ci a lu ri Se saZ leb lo bebs asa xavs da aqe dan ga mom di na re ma Ti
qce vis prog no zi re bis sa Su a le bas iZ le va. am ti pis aq ti vo-
bas, ra Tqma un da ru se Ti Ta vi si ge os t ra te gi u li gaT v le bis
gan sa xor ci e leb lad xe li dan ar ga uS vebs.162
mos ko vis ”axa li” na ci o na lu ri po li ti ka, ru su li sa xel-
m wi fo sa da sa zo ga do e bis na ci o na lu ri (sa xel m wi fo eb ri vi)
in ter se bis uz run vel yo fa sa Si nao Tu sa ga reo are na ze,163faq-
ti u rad, ca ris tu li po li ti kis tran s for mi re bu li va ri an-
tia. me fis ru se Tis nan g re veb ze aR mo ce ne bul ma sab Wo Ta sa-
xel m wi fom da mis ma Zi ri Tad ma sa mar Tal mem k vid rem, ru se Tis
162 yifiani p., eTnologiuri mecnierebis meTodologiisaTvis, qarTuli eTno-
logia I, Tbilisi, 2005, gv. 67.
163 Тишков В. Как обновить концепцию национальной политики? //Бюллетень Сети этнологического мониторинга и раннего предупреждения конфликтов, N48, 2003.
109
fe de ra ci am, mem k vid re o biT mi i Res im pe ri is xal x Ta sru li
asi mi la ci is amo ca na. Tum ca, si tu a ci is de li ka tu ro ba ima Si
mdgo ma re obs, rom sa yo vel Ta od afi Si re bu li zo gad sa ka cob-
rio prin ci pe bis aS ka ra dar R ve ve bis ga re Se un da mo xer x des
qar Tu li sa xel m wi fos wa ru ma te bel pro eq tad qce va, ra Ta
sa ku Tar usu su ro ba Si dar w mu ne bul ma qar T ve lo bam Ta vad
Tqvas uari po li ti kur da mo u ki deb lo ba ze. krem lis gaT v le-
biT, per s peq ti va Si es uz run vel yofs, pir vel xa neb Si, qvey nis
ru sul or bi ta ze dar Ce nas, mo ma val Si ki srul asi mi la ci as.
Aamgvari miz ni saT vis yve la ze up ri a nad Ca iT va la Si da eT ni-
ku ri kon f liq te bis pro vo ci re ba da sa qar T ve lo Si kom paq-
tu rad mcxov re bi ”um ci re so be bis” ga mo ye ne ba kon f liq tis
ga sa Ca Reb lad. igu lis x me ba, rom am da pi ris pi re ba Si mar T va-
kon t rols, mSvi do bis m yo fe li Su a mav lis ro lis mor ge biT,
Ta vad ru se Ti ikis reb da.
sab Wo Ta kav Si ris daS lis Sem deg. axal epo qas ko mu nis-
tu ri ide o lo gi is kra xi sa da li be ra lur Ri re bu le ba Ta
dam k vid re bis ga mo, fren sis fu ku i a mam is to ri is da sas ru li
uwo da164. gaC n da per s peq ti va, rom di di sa xel m wi fo e bis in-
te res Ta pri o ri te tu lo ba da Se sa ba mi sad, se ri o zu li kon-
f liq te bi war suls Ca bar de bo da. Tum ca ga ir k va, rom kon f-
liq te bi arc axa li msof li os T vis ar aris ucxo. ma le hi-
po Te za er T po lu si a ni msof li os ar se bo bis Se sa xeb eW v q veS
dad ga. sab Wo Ta kav Si ris ad gil ze pre ten zia ga nacxa da ru-
seT ma. gaC n da Se sa ba mi si ge o po li ti ku ri Te o ri ac, ro me lic
ap ri o ru lad iRebs or po lu si a ni msof li os ar se bo bas, sa dac
da pi ris pi re ba gar da u va lia. zo ga di ge o po li ti ku ri su ra Ti-
dan ga mom di na re, am mov le neb Si kav ka si a sac gar k ve ul rols
ani We ben. po ten ci ur kav ka si ur om Si er T ma neTs upi ris pir de-
ba ori me to qe, ev ra zi u li da at lan ti ku ri po lu si.165at lan tis te bis (cen t riT va Sin g to ni) mi er gacxa de bu-
li mi za ni _ ,,axa li wes ri gis” dam ya re baa. am ter mi nis ukan
164 Фукуяма Френсис, Конецистории? 1992.165 Дугин А., (1999) Предисловие к грузинскому изданию “Основы геополитики” internet vesia:Sep. 09,1999,04:41.
110
ana li ti kos Ta na wi li msof li o ze ba to no bis Se niR bul sur-
vils xe davs, ris T vi sac sa Wi ro gax da `Zve li wes ri gis~
to ta lur qa o sam de miy va na, mi si sa Zir k v lis dan g re va, Se mad-
ge nel na wi le bad daS la, ato mi zi re ba da `axa li wes ri gis~
mSe neb lo bis T vis sa Wi ro ned le u lad qce va. aT v lis wer-
tils ,,axa li msof lio wes ri gis” in ci a ti viT wa mowye bu li
Zvel sam ya ros Tan kon f liq ti war mo ad gens. am kon f liq tis
po lu sebs aer Ti a nebs ori ge os t ra te gi u li Rer Zi: (1) va-
Sin g to ni - to ki os Rer Zi, ro me lic at lan ti ki sa da wyna ri
oke a ne e bis sazR vao siv r ces akav Si rebs; (2) mos ko vi- Te i ra nis
Rer Zi, ro me lic ev ra zi is sax me le To siv r ces aer Ti a nebs. am
ori Rer Zis ga dak ve Tis wer ti lia kav ka sia.166
ev ra zi u li pa ra dig mis av to ri, a. du gi ni, mi iC nevs, rom
po lu se bis ir g v liv sxva das x va faq to re bis gav le niT ga er-
Ti a ne bu li qvey ne bi mo ma val Si ali an sebs Seq m ni an. ev ra zi ul
ali an s Si igi mo i az rebs ru se Tis ir g v liv Sek re bil met - nak-
le bad aq ti ur sa xel m wi fo ebs: be lo russ, som xeTs, ser beTs,
uk ra i nas, ta ji keTs, yir gi zeTs, ase ve irans, in do eTs, Ci neTs da
sa ber Z neT sac. am da pi ris pi re ba Si Cab mu li aR moC n da sa qar T-
ve loc, ro me lic gan s x va ve bu li re li gi u ri spe ci fi ki sa da
Se sa ba mi si ge o po li ti ku ri ori en ta ci is mqo ne qvey ne bis da
xal xe bis ga re moc va Si im yo fe ba. du gi nis Ta nax mad, am g var si-
tu a ci a Si sa qar T ve los T vis, rom lis T vi sac mar T l ma di deb lo-
ba ge o po li ti ku ri iden tu ro bis gan m sazR v rel mniS v ne lo van
kul tu rul faq to rad rCe ba, ev ra zi u li ali an si bu neb ri vi
mo kav Si rea, Tum ca am etap ze es mxo lod ev ra zi u li kon cef-
ci is mim de var Ta sur vi lad rCe ba.
Ta na med ro ve msof lio pro ce sebs sa fuZ v lad uZevs ara er-
T g v ro va ni me qa niz me bi, glo ba lu ri in teg ra ci is da lo ka lu-
ri av to no mi is (glo ka li za ci is) faq to re bi, ami tom du gi ni-
se u li pa ra dig ma sa va ra u do mo kav Si re e bis Se sa xeb, re a lo ba Si
rTu lad iner ge ba da zog jer am sa xel m wi fo eb Si se pa ra tis-
166 Нухаев Х.-А., Чечния и Россия: одно ценностное пространство _ две обще-ственные системы, Россия и Чечня Поиски выхода, Санкт-Петербург, 2003. с, 120.
111
tu li moZ ra o be bis wa qe ze ba sa da Ria sa o mar moq me de beb Si
ga mo i xa te ba. swo red ase Ti ad gi lia sa qar T ve los se pa ra tis-
tu li re gi o ne bi. afxa ze Ti sa da sam x reT ose Tis e.w. ,,sa xel-
m wi fo e bi” ru sul na ci o na lur po li ti ka Si axal fe no mens
war mo ad gens, ro mel Ta aRi a re bi Tac mos kov ma er T g va ri ru bi-
ko ni ga da la xa da msof lio sxva ra di ka lu ri qme de be bi saT-
vis Se am za da. imav d ro u lad, kremls yu radRe bis miR ma arc
sa qar T ve e los sxva re gi o ne bi dar Ce nia. sa vi zo re Ji mis amoq-
me de bis dros di fe ren ci re bu li mid go ma sa sazR v ro re gi o-
ne bi sa da qvey nis da nar Ce ni mo sax le o bis mi marT, eko no mi ku ri
em bar go, pros ru su lad gan wyo bi li po li ti ku rad aq ti u ri
Za le bis da fi nan se ba, sa in for ma cio sa Su a le be bis ga mo ye ne ba
ide o lo gi u ri ze moq me de bi saT vis da a.S.
bo lo sa u ku ne na xev ris gan mav lo ba Si ru se Tis he ge mo no bis
are al Si Ca ta re bu li mas S ta bu ri ide o lo gi u ri eq s pe ri men-
te bi, ro me lic ko mu niz mis kra xiT das rul da, gar k ve u lad
aisa xa ru sul sa zo ga do eb riv az r zec da mas ab sur du li
for ma mis ca. mag. sity va ,,fa Siz mi” dRe van de li ru su li ga-
ge biT aR niS navs ara ide o lo gi as, ara med ori en ta ci as. fa Sis-
tebs eZa xi an im ada mi a nebs, rom le bic ru si na ci o na lis te bis
ga ge biT Ta na med ro ve ru su li erov nu li po li ti kis wi na aR m-
deg ni ari an. ro gorc cno bi li re Ji so ri a. nek ra so vi aR niS-
navs fa Sis tebs uwo de ben pro da sav lel li be ra lebs, aw gar-
dac v li li bo ris nem co vis CaT v liT. ssrks-s daS lis Sem deg
war moq m ni li ide o lo gi u ri va ku u mi da sav lur de mok ra ti ul
fa se u lo bebs un da Se ev so, mag ram am fa se u lo be bis dis k-
re di ta cia ru sul sa zo ga do e ba Si mo ax di na ga su li sa u ku-
nis 90-i an wleb Si gan xor ci e le bu li pri va ti za ci is Sem deg
war moq m nil ma eko no mi kur ma oli gar qi am. mar Ta lia, mzar di
eko no mi ku ri aq ti vo bis fon ze, er Txans am si ca ri e les mom-
x ma reb lu ri ide o lo gia av seb da, mag ram 2008 wlis Zvre bis
Sem deg mka fi od ga mo ik ve Ta axa li na ci o na lu ri ide o lo gia.
igi na ci o na lur mo bi li za ci as ucxo e Ti dan mom di na re saf r-
Txe e bis afi Si re biT cdi lobs, Tum ca sa fuZ vel Si di de bu li
112
war su lis nos tal gi is, oli gar qe bi sad mi pre ten zi is, wvril-
bur Ju a zi u li ma te ri a liz mis da qse no fo bi is na za vi uZevs.167
ru su li in te leq tu a lu ri eli ta or ma gi stan dar te biT
ud ge ba e.w. eT ni ku ri jgu fe bis uf le bebs ru seT sa da da-
sav lur sam ya ros Tan da ax lo e bis msur vel me zo bel qvey neb-
Si. mag. v. tiS ko vis az riT, ru se Tis re gi o neb Si mcxov re bi
eT ni ku ri um ci re so be bi kon ven ci is su bi eq te bi ver iq ne bi an.
isi ni sta tis ti ku ri um ci re so be bi ari an, mag ram ad gi leb-
ze um rav le so bas war mo ad ge nen, aqvT mmar T ve lo bis or ga no e-
bi. ar se bul si tu a ci a Si dac vas sa Wi ro e ben aseT ad gi leb Si
faq tob riv um ci re so ba Si myo fi ru se bi.168 sru li ad gan s x-
va ve bu li da mo ki de bu le baa ru sul sa zo ga do e ba Si uk ra i na sa
da sa qar T ve los eT ni kur um ci re so ba Ta mi marT. 2008 wlis
ru seT - sa qar T ve los om Si da yi rim sa da aR mo sav leT uk ra i-
na Si gan vi Ta re bul mov le neb Si, ru se Tis mo sax le o bis um rav-
le so ba mxars uWers sa ku Tar xel m ZR va ne lo bas. ro gorc a.
nek ra so vi wers, sa dac ar un da im yo fe bo deT ru seT Si, Tqven
na xavT usazR v ro erov nul si a ma yes. da sav le Ti sa gan ga ta re-
bu li eko no mi u ri san q ci e bis mi er mi ye ne bu li za ra lis mi u-
xe da vad, ru se bi mxars uWe ren kremls169.
cno bi lia, rom na ci o na lis tu ri ide o lo gi e bi ga dam wy vet
rols Ta ma So ben ro gorc kon f liq ti sa da da pi ris pi re bis
in s pi ri re ba Si, ase ve maT da re gu li re ba Si.170 ru su li po li-
ti ka amis ti pur ni mu Sad gvev li ne ba. qvey nis Sig niT ru su li
na ci o na lu ri kon cef ci is Zi ri Tad mi zans war mo ad gens sxva-
das x va eT ni ku ri iden to bis mqo ne mo qa la qe Ta sa er To ru sul
sa xel m wi fo Si in teg ra cia. Zi ri Ta di aq cen ti am dros keT-
de ba ara am ada mi an Ta eT no kul tu ru li Ta vi se bu re be bis Se-
167 Некрасов А., 2015, Russia looks to its history in search for a new ideology, in-ternetversiahttp://inosmi.ru/russia/20150330/227196328.html 168 Тишков В. Что есть "национальные меньшинства"? (Меняющийся мир и ме-няющиеся рамки конвенции) //Бюллетень Сети этнологического мониторинга и раннего предупреждения конфликтов, N46, 2002169 Некрасов А., 2015, Russia looks to its history in search for a new ideologyin-ternet vesiahttp://inosmi.ru/russia/20150330/227196328.html170 smiTi entoni d., nacionalizmi Teoria, ideologia, istoria, Tbilisi, 2004 gv.22.
113
nar Cu ne ba ze, ara med maT srul asi mi la ci a ze. mi aC ni aT, rom es
stra te gia Ta vad ara ru si mo qa la qe e bis in te re seb Si Se dis,
ro mel Tac surT, rom maT ma Svi leb ma ru su lad uaq cen todD
isa ub ron, uSec do mod we ron Txzu le be bi da kar gi ga naT-
le ba mi i Ron. obi eq tu rad ki, am g va ri ,,in teg ra ci is” xe lis-
Sem S le li uam ra vi faq to ri ar se bobs; cal ke u li eT ni ku ri
er Te u le bis mis w ra fe bam TviT m yo fa do bis Se nar Cu ne bi saT vis,
Se iZ le ba uki du re si for me bic mi i Ros (Se i a ra Re bu li ga-
mos v le bi, re li gi u ri da pi ris pi re be bi da a.S.).
ru se Ti rCe ba qvey nad, sa dac Zal ze in ten si u ria Sro mi Ti
mig ra cia. Se sa ba mi sad, sak ma od ma Ra lia eT ni kur di as po ra Ta
aq ti vo bis xa ris xi, rac is to ri ul sam Sob los Tan eT ni ku ri
da re li gi u ri kav Si re bis Se nar Cu ne bi sa ken swraf va Sic ga-
mo i xa te ba. yo ve li ve es, Se u sa ba mo ba Si mo dis ru se Tis na ci o-
na lu ri po li ti kis miz neb Tan. ,,qvey nis di as po ri za cia un da
Se Cer des. sa xel m wi fos mo qa la qe e bi ar Se iZ le ba di as po rad
iT v le bod nen, sxvag va rad di as po ras un da mi e we ros sa xel m-
wi fos mo sax le o bis TiT q mis na xe va ri” _ wers v. tiS ko vi.171
sa ga reo po li ti ka ki pi ri qiT, cal ke u li pos t sab Wo u ri
sa xel m wi fo e bis re gi o neb Si se pa ra tis tu li moZ ra o be bis aq-
ti ur mxar da We ra sa da kon f liq tis in s pi ri re ba Si ga mo i xa-
te ba. 2008 wlis ru seT - sa qar T ve los omis Sem deg a. du gin ma
Ri ad ga nacxa da, rom ru se Ti ar api rebs yve la se pa ra tis tu-
li re gi o nis aRi a re bas, ara med mxars da u Wers mxo lod maT,
ro mel Tac ge o po li ti kur as peq t Si sa ku Tar mo kav Si red da
aSS-s mo wi na aR m de ged mi iC nevs. imav d ro u lad, po li to log ma
ga a ke Ta Zal ze re a lis tu ri prog no zi, ro go ri sce na riT gan-
vi Tar de bo da mov le ne bi pos t sab Wo ur qvey neb Si (mag uk ra i na-
Si) na tos Tan da aS S - s Tan da ax lo e bis Sem Tx ve va Si.172
171 Тишков В. Как обновить концепцию национальной политики? //Бюллетень Сети этнологического мониторинга и раннего предупреждения конфликтов, N48, 2003.172 Дугин А., (2008) Российский националист выступает за евразийский альянс против США ("LosAngelesTimes", США) internetvesiahttp://inosmi.ru/world/20080904/243792.htmlДугин А., (1999) Предисловиекгрузинскомуизданию “Основгеополитики” inter-net vesia:Sep. 09,1999,04:41.
114
sa qar T ve los T vis, Ta vis mxriv, ev ro at lan ti kur siv r ce Si
in teg ri re ba ru su li he ge mo ni is gan Ta vis daR we vis, mi si in te-
re se bis da ba lan se bis da aR mo sav le Ti dan mom di na re saf r Te-
xe e bi sa gan Tav dac vis al ter na ti vas war mo ad gens, ra sac xels
uwyobs ,,ci vi li za ci u ri” da po li ti ku ri faq to re bic.173
se pa ra tis tul re gi o nebs ori ve mxa ris star te gi u li
miz ne bis miR we va Si ga dam wy ve ti mniS v ne lo ba eni We ba. Tum ca,
moq me de bis Ta vi suf le bis Tval saz ri siT, sa qar T ve lo bev rad
SezRu du lia, rad gan uk ve ga su li sa u ku nis 90-i an wleb Si
ru seT ma SeZ lo am re gi o ne bis faq ti u ri mowy ve ta sa qar T-
ve los po li ti ku ri da eko no mi ku ri siv r ci dan, rac 2008
wlis omis Sem deg Ria oku pa ci iT da aneq si iT da as ru la.
mos kov ma vi Ta re bis Se la ma ze bis miz niT, afxa ze Ti da e.w.
sam x reT ose Ti da mo u ki de bel sa xel m wi fo e bad aRi a ra, xo lo
sa ku Ta ri qme de ba aq mcxov re bi afxa zi da osi xal xis dax-
ma re bis aq tad mo naT la. Seq m ni li vi Ta re ba Ta vad ru su li
in te re se bi saT vis iq ca di le mad, gaC n da uam ra vi ga da uW re li
wi na aR m de go ba, maT So ris:
ru se Ti e.w. mci re xal xe bis TviT ga mor k ve vis uf le bi saT-
vis ib r Z vis sa qar T ve lo Si ma Sin, ro de sac sa ku Tar sazR v reb-
Si da un dob lad ax Sobs am g var ga mov li ne bebs;
erT Sem Tx ve va Si (sa qar T ve lo Si, uk ra i na Si, mol do va Si)
mxars uWers se pa ra tizms, xo lo sxva Sem Tx ve va Si (mag. ya za-
xeT Si, som xeT Si da a.S) aRi a rebs sa xel m wi fos te ri to ri ul
mTli a no bas. es, ra Tqma un da, un dob lo bas iw vevs mis mo kav-
Si re eb Si;
e.w. da mo u ki de bel, Tun dac ma ri o ne tu li sa xel m wi fo in s-
ti tu te bis fun q ci o ni re bi saT vis ar ar se bobs ba za (eko no mi-
ku ri, po li ti ku ri, ide o lo gi u ri);
axa li sta tus - q vos gav le na grZel va di an per s peq ti va ze
ar aris gaT v li li da zus tad ara vin icis, ro gor Se iZ le ba
es yo ve li ve aisa xos, Tun dac, ru se Tis sa Si nao vi Ta re ba ze.
imav d ro u lad, gaC n da Seq m ni li si tu a ci is ga mar T le bi saT-
173 maisaia v., Savi zRvis auzis geostrategiuli balansis politikuri as-
peqtebi, parizi, 2003, gv. 188-189.
115
vis ar gu men te bis mo Zi e bis sa Wi ro e ba. pir vel rig Si, un da
da sa bu Te bu li yo, rom afxa zu ri da sam x reT osu ri sa xel m wi-
fo e bis Seq m ni saT vis ar se bob da is to ri u li da so ci al - kul-
tu ru li ba zi si, rad gan na ci a sa xel m wi fos for mi re ba gar-
k ve u li wi na pi ro be bis ga re Se war mo ud ge ne lia. is to ri u lad
Ca mo ya li be bul na ci eb sa da eT ni kur er To bebs (zo gi mkvle-
var mag. e. smi Ti am ti pis er To be bis aR sa niS na vad iye nebs
ter mins _ eT nie). So ris gan s x va ve ba, er Ti Se xed viT, arc Tu
ise mka fioa. e. smi Ti na ci as gan sazR v ravs, ro gorc ada mi an Ta
er To bas, ro mel sac aqvs TviT da sa xe le ba, uWi ravs sam Sob lo-
te ri to ria, ga aC nia sa er To mi Te bi da sa zi a ro is to ria, ase ve,
sa ja ro kul tu ra, er Ti a ni eko no mi ka da yve la wev ri saT vis
sa er To uf le ba- mo va le o ba ni. xo lo „eT ni es” uwo debs ada-
mi an Ta TviT da sa xe le bis mqo ne er To bas, ro me lic da kav Si re-
bu lia sam Sob lo mi was Tan, aqvs sa er To mi Te bi wi na par Ta Se-
sa xeb, sa zi a ro max sov ro ba, kul tu ris er Ti an me ti sa zi a ro
ele men ti da gar k ve u li sa xis so li da ro ba eli tis Sig niT
ma inc.174 am for mu li re bi dan aS ka raa, ra o den mniS v ne lo va nia
ofi ci a lu ri is to ri u li mec ni e re bis da pro fe si u li kul-
tu ris ro li na ci is for mi re bis pro ces Si.
dad ge ni lia, rom kul tu ra Ta So ris in te raq ci is mar T vis
sa Su a le biT Se saZ le be lia, Se ic va los in ter kul tu ru li sen-
si ti u ro ba, anu in di vi dis una ri, mi i Ros gan s x va ve bu li eni sa
da kul tu ris mqo ne ada mi a ne bis msof l xed va, ga i Ta vi sos is
da SeZ los maT Tan efeq tu ri ko mu ni ka cia175, rac sa Su a le bas
iZ le va, xe lov nu rad mox des jgu fis er Ti na ci o na lu ri kul-
tu ri sa gan dis tan ci re ba da sxvas Tan da ax lo e ba an pi ri qiT
da So re ba.. am g var me qa niz mebs sak ma od efeq tu rad iye neb da
ru se Ti jer ki dev ca riz mis epo qa Si, ra sac kar gad grZnob-
da ma Sin de li qar T ve lo ba. „osebs uq m ni an li te ra tu ras da
mfar ve lo bas uwe ven maT 60 wlis gan mav lo ba Si, rom ol s te-
ri mog vim za don” _ wer da erov nul - de mok ra ti u li mi mar Tu-
174 smiTi entoni d., nacionalizmi Teoria, ideologia, istoria, Tbilisi, 2004, gv 36.175 wereTeli m., qarTvel, somex da azerbaijanel studentTa interkultu-
ruli sensitiuroba saqarTveloSi, Tbilisi, 2015, gv. 8.
116
le bis Jur na lis „kldis” re daq to ri ir. ga baS vi li.176un da
iT q vas, rom krem li dRe sac far Tod iye nebs sxva das x va dar-
gis mec ni er Ta ga mok v le veb s Ta vi si ge os t ra te gi u li gaT v le-
bis gan sa xor ci e leb lad.177
sab Wo Ta kav Si ris daS lis pir ve li wle bi dan ve, ge os t-
ra te gi u li miz ne bi dan ga mom di na re, mos ko vi cdi lob da sa-
xel m wi fo sazR va ri sa qar T ve los Tan kav ka si is wyal gam yo fi
qe dis gas w v riv da e fiq si re bi na. 2008 wlis omis Sem deg, ma-
ri o ne tu li afxa zu ri da osu ri sa xel m wi fo e bis sa Su a le biT,
plac dar mi wyal gam yo fis sam x re Ti Tac gad mo i ta na .178krem li
api rebs ki dev uf ro SezRu dos qar T vel Ta is to ri u li sam-
k vid ro da rac Se iZ le ba sam x re TiT gad mos wi os sazR va ri.
ri si ga ke Te bac pir vel rig Si fa vo ri tad miC ne u li ose bis
te ri to ri is ga far To e bis xar j ze Se iZ le ba mo ax di nos. am g-
va ri in te re sis sfe ro Si mox v da yaz be gis re gi o nic. Ter gis
ze mo wel Si osu ri eT no sis mra val sa u ku no va ni mkvid ro bis
da eT ni ku ri he ge mo no bis dam t ki ce ba am te ri to ri a ze e.w.
sam x reT ose Tis sa xel m wi fos pre ten zi e bis le gi ti ma ci is
sa u ke Te so sa Su a le ba iq ne bo da.
sa qar T ve lo Si XX sa u ku nis bo los Seq m ni li si tu a cia
(eko no mi ku ri kri zi si, afxa zeT sa da cxin va lis re gi on Si mim-
di na re sam xed ro Se ta ke be bi, mwva ve kri mi no ge nu li vi Ta re ba,
qvey ni dan ga su li aso biT aTa si ada mi a ni), na yo fi er ni a dags
qmni da qvey nis de zin teg ra ci is pro ce sis xel Sewyo bi saT-
vis. gan sa kuT re biT mZi me si tu a cia iyo kon f liq tis zo neb sa
da mis mo sazR v re re gi o neb Si. mra va li aTa si ada mi a ni iq ca
ltol vi lad; kon f liq t Si uSu a lo mo na wi le jgu fe bis war-
mo mad gen le bi (ru se bi, ose bi afxa ze bi) ma sob ri vad to veb d nen
176 saiTiZe g., qarTuli politikuri azri da ruseTis saxelmwifo saTaTbiro
(1905-1917) Tbilisi, 2005, gv. 275.
177 yifiani p., eTnologiuri mecnierebis meTodologiisaTvis, qarTuli
eTnologia I, Tbilisi, 2005, gv. 67.
178 areSiZe m., saqarTvelo ruseTis sazRvari _ arsebuli safrTxeebi da
gamowvevebi, omis Semdgomi gamowvevebi da perspeqtivebi, internet versia
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10-TI--4----Doc---0-1l--10-ka-50---20-home
117
sa qar T ve los. isi ni mi di od nen ara mar to uSu a lod kon f-
liq tis zo ne bi dan, ara med sxva re gi o ne bi da nac. me tad rTu li
vi Ta re ba Se iq m na yaz be gis ra i on Si, aqa u ri osu ri sof le bi dan
mo sax le o ba mxo lod ram de ni me Si dar Ca.
yaz be gis mu ni ci pa li tet Si ar se bu li eT no de mog ra fi u li
si tu a cia mWid rod ukav Sir de ba mis sa sazR v ro mde ba re o bas.
am g var ra i o neb Si "eT ni ku ri um ci re so ba", yo vel T vis iT v le ba
po ten ci u ri kon f liq tis (iri den tu li an se pa ra tis tu li)
ris kis mqo ned.179 eq s t ra or di na lu ri (kon f liq tu ri) si tu a-
cia ga na pi ro bebs er Tis mxriv am jgu fe bis ma Ral mo bi lu ro-
bas da kon so li da ci as, me o re mxriv maT mi marT gan s x va ve bul
da mo ki de bu le bas ro gorc ofi ci a lu ri xe li suf le bis, ise
ad gi lob ri vi mo sax le o bis mxri dan. ase Ti jgu fe bi xSi rad
iq ce vi an po li ti ku ri pro ce se bis in di ka to re bad. cal ke u li
Za le bi ma Ti ga mo ye ne biT cdi lo ben sa ku Ta ri miz ne bis miR-
we vas. ma te ri a lu ri re sur se biT (sam xed ro Za la, iara Ri, fi-
nan se bi) mo ma ra ge bis gar da an ti qar Tul Za le bi ide o lo gi ur
fron t zec aq ti u ro ben. qvey nis mar gi na li za ci i saT vis Te o-
ri u li wa nam ZR v re bis Se saq m nel qme diT iara Rad iq ca is to-
ri og ra fia. fsev do is to ri u li naS ro me bi em sa xu re ba er Tis
mxriv sa qar T ve los te ri to ri a ze axal ga mom cx va ri ”da mo-
u ki de be li sa xel m wi fo e bi saT vis” is to ri u li sa fuZ v le bis
Seq m nas, ma Ti te ri to ri is ga far To e bas da an ti qar Tu li ele-
men te bis kon so li da ci as, me o re mxriv ki qar Tu li sa zo ga do-
e bis daq saq su lo bas da per ma nen tu li da Za bu lo bis Se nar Cu-
ne bas. es Te o ri e bi war mo ad gens ara is to ri u li re a lo bis
kon s t ru i re bis, ara med Ta na med ro ve vi Ta re ba ze ze moq me de bis,
kon f liq tis te ri to ri is ga far To e bis, an axa li ke ris war-
moq m nis sa Su a le bas. Te o ri u li ba zi sis Seq m nis Sem deg, axa-
li ide e bi mas me di is sa Su le biT vrcel de ba xal x Si.
179 Горовиц Д., Ирредентизм, сепаратизм и самоопределение, в сборн. Национальная политика в Российской федерации, М, 1993, с.145-146.
118
$2. is to ri u li re a lo bis fal si fi ka cia, ro gorc $2. is to ri u li re a lo bis fal si fi ka cia, ro gorc
mo sax le o ba ze ze moq me de bis iara Rimo sax le o ba ze ze moq me de bis iara Ri
eT nos Ta So ris ur Ti er To ba ze is to ri u li li te ra tu ris
gav le na lo gi ku rad aCens cdu ne bas “pat ri o tu li” sa fa ne-
liT gaR viv des eT no cen t ris tu li mis w ra fe ba ni. mec ni e re bi
obi eq tu ra dac ga nic di an sa zo ga do e bis Ria Tu fa rul gav-
le nas, rac bu neb ri vad aisa xe ba maT Se moq me de ba ze. es kar gad
iyo cno bi li sab Wo Ta xe li suf le bi saT vis, ro me lic pro-
ce se bis sa sur ve li mi mar Tu le biT mar T vis miz niT sak ma od
efeq tur kon t ro lis axor ci e leb da is to ri u li xa si a Tis
li te ra tu ra ze. ofi ci a lu ri cen zu ris gar da xel na we ri ga-
moq vey ne bam de ga di o da sa mec ni e ro gan xil vas, xo lo av to ri
mud mi vad ga nic di da ko le ge bis ze wo las da TviT cen zu ras.180
ko mi nis tu ri sis te mis moS lis Sem deg mec ne re bas sa Su a-
le ba mi e ca xse ne bu li kon t ro li sa gan gan Ta vi suf le bu li yo,
mag ram gaC n da sa SiS ro e ba rom sru li ukon t ro lo bis pi ro-
beb Si gax Sir de bo da arap ro fe si o nal po pu lis t Ta pub li ka-
ci e bi, xo lo pat ri o tu li da ko ni un q tu ru li ten den ci e bis
ze gav le niT aka de mi u ri wre e bi ver SeZ leb d nen ten den ci u ri
mid go me bis gan Ta vis ari de bas, rac ki dev uf ro da Za bav da si-
tu a ci as. uf ro me tic, Ria kon f ron ta ci is pi ro beb Si ar se-
bobs ris ki rom ro me li me mxa ris dak ve TiT mox des is to ri-
u li faq te bis fab ri ka ci a- ga yal be ba. Ta na med ro ve osur - qar-
Tu li ur Ti er To bis kvel vis dros amas ema te ba obi eq tu rad
ar se bu li in for ma ci is nak le bo ba da Ca mo ya li be bu li ste re-
o ti pe bi me o re mxa ris miz ne bis Se sa xeb.
uka nas k nel xa neb Si ga moq vey ne bu li sa mec ni e ro li te ra-
tu ris mi xed viT osu ri mxa ris war mod ge na qar Tul -o su ri
per s peq ti vis Se sa xeb ase Tia: sa qar T ve los xe li suf le ba mo-
sax lo bas Tavs ax vevs des po tur Ta va dur ide o lo gi as, xo lo
xel m ZR va nel eli tas Ri re bu le biT ori en ta ci as na to ze
(da sav leT ev ro pa, aSS) da dRe van de li mTav ro bi sad mi sam-
180 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 20.
119
xed ro mxar da We ra ze. sam x reT oseTs sru li ad gan s x va ve bu li
Ri re bu le bi Ti ori en ta cia aqvs, esaa ori en ta cia osi xal-
xis ga er Ti a ne ba ze, ru seT ze, mas Tan da kav Si re bul mo der ni za-
ci a ze da msof li o Si mim di na re glo ba li za ci is pro ces Si
Car T va ze.181 gan s x va ve bu lia qar Tu li mxa ris war mod ge na am
sa kiTxeb ze. ev ro at lan ti ku ri ar Ce va ni ukav Sir de ba pir vel
rig Si de mok ra ti u li Ri re bu le be bis dam k vid re bas da ada mi-
a nis uf le be bis gan t ki ce bas. erov nu li po li ti kis ar si ki
ase Tia: qar Tu li sa zo ga do e bis kon so li da cia da gan s x va ve-
bu li jgu fe bis er Ti an sa xel m wi fo or ga niz m Si in teg ra cia.
mniS v ne lo va ni na bi ji ga da id ga am mi mar Tu le biT, ro de sac
xe li suf le bam qvey nis gan vi Ta re bis stra te gi ul xa zad aRi-
a ra ara eT ni ku ri, ara med sa mo qa la qo iden ti fi ka cia. ase Ti
mid go miT ”qar T ve lia” yve la sa qar T ve los mo qa la qe, mi u xe da-
vad mi si war mo mav lo bi sa. av toq To no ba _ arav toq To no ba da
tra di ci u li kul tu ru li msgav se ba _ gan s x va ve be bi gvev li-
ne ba mxo lod ise Ti fun q ci e bis ma ta reb lad, ro go ri caa _ Se-
mec ne bi Ti (aR r ma vebs cod nas war su lis Se sa xeb), di daq ti ku ri
(as wav lis da de bi Ti da uar yo fi Ti ma ga li Te bis sa Su a le biT),
eT no kul tu ru li (aZ li e rebs ada mi a nis men ta lur kav Sirs
wi nap reb sa da tra di ci ul kul tu ras Tan) da msof laR q mi Ti
(Ti To e u li ada mi a nis, jgu fis da sa er Tod ka cob ri o bis TviT-
Se mec ne bi saT vis iZ le va saz r dos).182
is to ri u li xa si a Tis ar gu men te bis mox mo ba, ze moT q mu lis
mi u xe da vad Zal ze gav r ce le bu lia, ro gorc po li ti ku ri qme-
de be bis asax s ne lad, ise cal ke u li ga dawy ve ti le be bis ga sa mar-
T leb lad. 2012 wels, ro de sac ru sul -o sur ma xe li suf le bam
cxin va lis mim de ba re qar Tu li sof le bis ngre va da iwyo, osur
pre sa Si ga moq vey n da pub li ka cia, rom li ax vis xe o ba Si qar Tu-
181 Дзугаев К., Плиев А., Культурологические особенности грузино-осетин-ских отношений. internetversia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057; Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отно-шений, М.2006.182 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с.12.
120
li sof le bi sa er Tod ar yo fi la.183
am g var vi Ta re ba Si Cnde ba sa SiS ro e ba ur Ti er To ba gam w vav-
des yaz be gis ra i on Si mcxov reb qar T ve leb sa da aqe dan wa sul
osebs So ris. aris Crdi lo eT oseT Si mcxov re bi qar T ve le-
bi sa da ose bis da pi ris pi re bis saf r Txec. mdgo ma re o bas ar-
Tu lebs is, rom, ro gorc oseb Si, ise qar Tul mo sax le o ba Si
ar se bu li eT no cen t ris tu li gan wyo ba, ukav Sir de ba Se xe du-
le bas, rom te ri to ri is po li ti ku ri kuT v ni le bis gan m sazR-
v re li Zi ri Ta di prin ci pi is to ri u li kuT v ni le baa.
eT ni ku ri da gan sa kuT re biT osu ri prob le ma ti ki sad mi
miZR v ni li qar Tu li naS ro me bi Zi ri Ta dad is to ri ul -eT nog-
ra fi u li xa si a Ti saa, nak le ba daa wa moW ri li kul tu ro lo-
gi u ri da kon f liq to lo gi u ri prob le me bi, SezRu du lia am
naS ro me bis gav r ce le ba da ma Ti ucxo eneb ze Tar g m na. mar Ta-
lia qar T ve li av to re bi gar ke ve ul si as to rio tra di ci ebs
ey r d no bi an da mov le na Ta ana lizs is to ri u li wya ro e bi sa da
lo gi ku ri ar gu men te bis meS ve o biT cdi lo ben, mag ram gvxvde-
ba eT no cen t ris tu li mid go me bi da cal ke u li uzus to be bic.
ru su le no va ni (osi da ru si) av to re bis er Ti na wi li cdi-
lobs mec ni e ru li eTi kis dac vas, Tum ca xSi rad ko ni un q tu-
ris msxver p li xde ba. uf ro xSi ria pub li ka ci e bi, sa dac naT-
lad ik ve Te ba ru su li po li te li ti saT vis sa sur ve li axa li
re a lo bis Seq m nis me qa niz me bi. amis ma ga li Tia, in ter net Si
gav r ce le bu li mos ko vis „stra te gi u li ko ni un q tu ris cen-
t ris“ er Ter Ti xel m ZR va ne lis mi xa il Cer no vis mo saz re ba,
rom cen t ra lur sa qar T ve lo Si osu ri po li ti ku ri er Te-
u lis ga far To e bis gziT (igu lis x me ba yaz be gis ra i o nis da
Tri a le Tis e.w. sam x reT oseT Tan mi er Te ba) uax los mo ma-
val Si ru seT–som xeTs uSu a lo sazR va ri eq ne baT.184 am ti-
pis Te o ri e bi ama ve dros, qar Tu li sa zo ga do e bis eT ni ku ri
de zin teg ra ci is mi zan sac isa xa ven.
183 Коцты Х., 2012, Юго-Осетинская газета «Республика», Грузинских сёл в Лиахвском ущелье нет и никогда не было, internetversia, h p://cominf.org/node/1166494486184 http://www.voskanapat.info/?p=5051.
121
qar Tul -o su ri/ru su li kon f liq ti mra val S ri a ni mov-
le naa. am kon f liq tis in s pi ri re ba Si po li ti ku ri, eko no mi-
ku ri, so ci a lu ri Tu eT no kul tu ru li as peq te bis gver diT,
ze gav le na aqvs Ti To e u li mxa ris pre ten zi as, da ib ru nos
mis T vis is to ri u lad mi ni We bu li ad gi li. am ri gad, mec ni-
er Ta na wils sa Su a le ba eZ le va ko ni un q tu ris Se saty vi si
ge o po li ti ku ri dak ve Ta Se as ru los da ama Tu im xal xis
is to ri u li ro lis gaz vi a de biT ze moq me de ba mo ax di nos eT-
no cen t ris tul gan wyo beb ze.
ko mu nis tur pe ri od Si ucxo ur sa mec ni e ro wre eb Si gav r-
ce le bu li iyo mid go ma, rom sab Wo Ta sa zo ga do eb ri vi mo de-
lis Zi ri Ta di ar si mdgo ma re ob da ru su li sa da ara ru su lis
da pi ris pi re ba Si. cen t ris Zi ri Ta di Za lis x me va mi mar Tu li
iyo ru si fi ka ci is gan xor ci e le bi sa ken, ra sac pe ri fe ria Tav-
ga mo de biT ewi na aR m de ge bo da ad gi lob ri vi eni sa da eT ni ku ri
kul tu ris gan vi Ta re bis gziT185: si nam d vi le Si, pe ri fe ri eb Si
yo vel T vis ar se bob da ru si fi ka ci is mom x re Za la, ro gorc
na ci o na lur in te li gen ci a Si, ise im eT ni kur er To beb Si, ro-
mel sac sab Wo Ta sa xel m wi fo po li ti kur mowyo ba Si uf ro
da ba li iera qia (av to no mi u ri res pub li ka, av to no mi u ri ol-
qi) eka va. am uka nas k nelT, cen t ri sa ku Ta ri miz ne bis gan-
xor ci e le ba Si bu neb riv mo kav Si red mo i az reb da da maT Tan
ru si fi ka to ru li po li ti kis ga ta re bac uf ro uad vil de bo-
da. am gza ze did mniS v ne lo bas ani Web d nen e.w. mci re xal-
xe bi saT vis (mag. afxa ze bi sa da ose bi saT vis) ar siT ru su li
da for miT „na ci o na lu ri“ sa xel m wi fo eb ri vi, kul tu ru li
da sxva sa xis at ri bu te bis mi ce mas. iq m ne bo da ilu zia, rom
sa kav Si ro cen t ri res pub li kur ze me tad cdi lob da eT ni kur
av to no mi eb Si ad gi lob ri vi po li ti ku ri da kul tu ru li in-
s ti tu te bis gan vi Ta re bas. Tum ca, sab Wo Ta res pub li ke bi sa-
gan gan s x va ve biT, av to no mi ur res pub li keb sa da av to no mi ur
ol qeb Si saq me Ta war mo e ba da umaR le si ga naT le bis sis te ma
Zi ri Ta dad ru su li iyo.
185 Шнирелман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 10.
122
eT ni ku ro bis gan sazR v ri sas Se iZ le ba ga mo vi ye noT tra-
di ci u li (pri mor di a lu ri), an ino va ci u ri kon s t ruq ci u li
mid go ma. pri mor di a lu ri mid go mis Ta nax mad, eT ni ku ro ba av-
to ma tu rad aR mo cen de ba ise Ti obi eq tu ri ma xa si a Teb le bis
sa fuZ vel ze ro go ri caa: ena, ga reg nu li fi zi ku ri niS ne bi, re-
li gia, tra di ci u li da yo fi Ti kul tu ris Ta vi se bu re ba ni.
kon s t ruq ci u li mid go miT ki aq cen ti keT de ba ada mi a ne bis
mi er ar se bu li re a lo bis aq ti ur Se moq me de biT in ter p re ta-
ci a ze. am Tval saz ri siT, obi eq ti u ri ma xa si a Teb le bi war mo-
ad ge nen mxo lod in ter p re ta ci is ned le uls. er Ti da igi ve
obi eq tur sa fuZ vels ada mi a neb ma Se iZ le ba sxva das x va mniS-
v ne lo ba mi a ni Won, mim di na re in te re se bis da kon k re tu li
si tu a ci is mi xed viT, aq cen ti xan ena ze ga a ke Ton, xan re-
li gi a ze, xan ki kul tu rul Ta vi se bu re beb ze.186am mid go miT
eT ni ku ro bis gan sazR v ra Si kul tu ris kom po nen te bis ro li
gan s x va ve bu lad war mo Cin da. es um niS v ne lo va ne si ni Sa ni ga-
ni xi le ba, ara ro gorc pir ve la di an gan m sazR v re li, ara med
ro gorc EeTnikuri or ga ni za ci is Se de gi.187
ar se bobs mo saz re ba, rom gan sa kuT re bu li mniS v ne lo ba
eT ni ku ri TviT Se mec ne bis anu Tvi Ti den ti fi ka ci is sa kiTxebs
eni We ba. rac uf ro ma Ra lia kon so li da ci is xa ris xi, uf ro
me tia eT ni ku ri TviT Se mec ne ba. igi mniS v ne lo van gan m sazR v-
rels war mo ad gens. gan sa kuT re biT im Sem Tx ve va Si, Tu eT ni-
ku ri kuT v ni le bis ga mo xat va SezRu du li ar aris.188ro gorc
ze moT aRi niS na, is to ri u li mec ni e re ba did rols Ta ma Sobs
eT ni ku ri TviT Seg ne bis Ca mo ya li be ba ze. Ria kon f liq te bis
dros ki eT ni ku ri kon so li da ci is miz niT xSi rad iye ne ben
cal ke u li is to ri u li faq te bis hi per bo li za ci as, zog jer
ki ga yal be ba sac ar eri de bi an. xan da xan po li ti ku ri moR va we-
186 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с. 11-12.187 Барт Ф, 2006, Введение, Этнические группы и социальные границы, под редакцией Фредерика Барта, Новое издательство, 2006, с.13.188 Джуссоев Р. И.К вопросу национальной идентификации осетин (к итогам Всероссийской переписи населения 2002), internet versia,WWW.etnonet.ru 2004-12-10.
123
e bic ubiZ ge ben is to ri ko sebs fsev do mec ni e ru li ar gu men te-
bis fab ri ka ci iT em sa xu ron ar se bul po li ti kur si tu a ci as.
am bo lo xa neb Si ru sul ena ze ga moq vey ne bu li is to ri u li
xa si a Tis naS rom Ta er Ti na wi li kav ka si o lo gi a Si as w le u-
lo biT ga ba to ne bul de bu le ba Ta ax le bu lad in ter p re ta ci is
mcde lo bas war mo ad gens. es de bu le be bi xSi rad odi o zu ri
po li ti ku ri qme de bis ar gu men ta ci i saT vis ga mo i ye ne ba. am g var
xerxs xSi rad mi mar Tavs ru se Tis pre zi den ti.
2008 wlis ag vis tos omis Sem deg ame ri ku li te le kom-
pa nia CNN – isaT vis mi ce mul in ter vi u Si v. pu tin ma mka-fi od Ca mo a ya li ba fsev do is to ri u li hi po Te za, rom li Tac
sa qar T ve lo Si ru su li ag re sia is to ri u li sa mar T li a no bis
aR d ge nad war mo a Ci na. am Sem Tx ve va Si, igi im ti pis fal si-
fi ci re bul na ra tivs ey r d no ba, ro me lis da das tu re bac is-
to ri u li wya ro e biT Se uZ le be lia. 1. kav ka si u ri sa xel m-
wi fo war mo naq m ne bi, sxvad s x va dros, Ta vi si ne biT Se vid nen
ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si. pir ve li _ 1745-1747
wleb Si ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si Se vi da ose Ti.
ma Sin es iyo er Ti a ni sa xel m wi fo Crdi lo eT da sam x reT
ose Ti. 2. me-19 sa u ku nis Sua xa neb Si mi i Res ga dawy ve ti le-
ba sam x reT ose Ti Tbi li sis gu ber ni i saT vis ga da e caT, Tum-
ca er Ti an sa xel m wi fo Si amas mniS v ne lo ba arc hqon da. 3.
pir ve li msof lio omis Sem deg, ro de sac ru se Tis im pe ria
da i Sa la, sa qar T ve lom da mo u ki deb lo ba ga mo acxa da, oseT ma
ki ru se Tis Se mad gen lo ba Si dar Ce na isur va, 1918 wels amis
ga mo sa qar T ve lom iq Ca a ta ra Za li an sas ti ki sa dam s je lo
ope ra cia, rac 1921 wels ki dev er Txel ga i me o ra. 4. ro de-
sac sab Wo Ta kav Si ri Ca mo ya lib da sta lin ma es te ri to ria
sa bo lo od da uq vem de ba ra sa qar T ve los; cno bi lia, rom igi
qar T ve li iyo. am ri gad, vinc am t ki cebs, rom es te ri to ria
sa qar T ve los mi e kuT v ne bo da _ sta li nis tia, sta li nis ga-
dawy ve ti le bas icavs.189 is to ri u li wya ro e bis moS ve li e ba
189 Путин В. Интервью Председателя Правительства Российской Федерации В.В.Путина американской телекомпании "Си-Эн-Эн" Сочи, 28 августа 2008 г.,
124
araa sa Wi ro pu ti ni se u li de bu le be bis ab sur du lo bis da-
sam t ki ceb lad, ami saT vis maT Si ar se bu li wi na aR m de go be bic
sak ma ria190. ze mox se ne bu li Te zi se bi os da rus is to ri kos-
Ta im naS ro mebs em ya re ba, ro mel Ta mi zan sac war mo ad gens
osi xal xis eT ni ku ri TviT Seg ne bis amaR le ba da kon so li-
da cia is to ri u li in si nu a ce bis sa Su a le biT mo a xer xos.
ar se bobs is to ri u li si nam d vi lis da ma xin je bis sxva
gze bic: is to ri koss Se uZ lia gver di auaros uxer xul faq-
tebs an gak v riT Se Cer des maT ze, di di ro li mi a ni Wos me o-
re xa ris xo van cno bebs, uf ro mniS v ne lo vans ki yu radRe bac
ar mi aq ci os, ga mo i ye nos ara er T m niS v ne lo va ni ter mi ne bi, rac
mov le na Ta aR q mas ga ar Tu lebs da a.S.191.
Seq m ni li po li ti ku ri ko ni un q tu ris gav le niT mim di-
na re obs sab Wo Ta pe ri od Si ru sul is to ri og ra fi a Si ga-
ba to ne bu li Ta vad ru so fi lu ri Se xe du le be bis re vi zi ac.
eW v q veS dge ba mra va li de bu le ba, ro me lic ru su li sa xel-
m wi fos he ge mo no bi sa da ru si xal xis rCe u lo ba- p rog re su-
lo bis is to ri ul sa fuZ v lad iyo miC ne u li.192
fsev do is to ri ul ar gu men teb ze dam ya re bu li osu ri eT no-
cen t ris tu li kon cef ci e bi sul uf ro cno bi li xde ba msof-
li os sa mec ni e ro sa zo ga do e bi saT vis. un da aRi niS nos er Ti
Ta vi se bu re bac _ ri gi (osu ri da afxa zu ri) de bu le be bi-
sa ru se Tis aka de mi u ri wre e bis na wi lob ri vi mxar da We riT
sar geb lobs, ru sul ena ze ga mo i ce ma da xSi rad ru se Tis ga-
mom cem lo beb Si. cal ke u li, aS ka rad fsev do mec ni e ru li naS-
ro mis193 kri ti kis fun q cia ima ve ru sul aka de mur wre ebs
internetversia, http://www.polemics.ru/articles/?articleID=12234&hideText=0&i-temPage=1190 Лордкипанидзе М., Мусхелишвили Д., Открытое письмо премьер-министру российской федерации в. Путину, Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010, с. 10-15.191 Шнилерман В.А., Войны Памяти, М. 2003, с.13192 Верещагин М., 2015, Пять главных Советских мифов о Второй Мировой Войне, internetversia, http://fakeoff.org/history/pyat-glavnykh-sovetskikh-mifov-o-vtoroy-mirovoy-voyne193 ЧочиевА. Р., Нарты-ариииарийскаяидеология, М., Акалис, 1996 г.;
125
aqvT Ta vis Tav ze aRe bu li. am ri gad, iq m ne ba STa beW di le ba,
rom isi ni obi eq tur ni ari an xse ne bu li prob le ma ti kis gan-
xil vi sas, war mo Cin de bi an „mi u ker Zo e bel” mxa red, kis ru lo-
ben ar bit ris fun q ci as da sa Su a le ba eZ le vaT kav ka si u ri
prob le me bi maT T vis sa sur vel Wril Si war mo a Ci non. qar T-
ve li mec ni e re bis mcde lo ba, win aRud g nen sic ru is man qa nas,
nak le bad war ma te bu lia. qar Tu li is to ri u li mec ni e re bis
aqi lev sis qus lad bo lo xa ne bam de rCe ba is, rom naS rom Ta
ti ra Ji re ba SezRu du lia, xo lo ma Ti ucxo eneb ze Tar g m na
da gav r ce le ba Ta na med ro ve teq no lo gi e bis ga mo ye ne biT ver
xer x de ba. gar k ve u li aq ti vo ba, ro me lic am mi mar Tu le biT
Se i niS ne ba mxo lod av tor Ta an cal ke u li pi re bis in ci a-
ti vebs em ya re ba. amis mi u xe da vad, mo xer x da ram de ni me sa in-
te re so ga mok v le vi sa da kre bu lis ru sul ena ze Tar g m na
da ma Ti er Ti na wi lis in ter net Si gan Tav se ba.194 cal ke u li
uzus to be bi sa gan arc qar T ve li av to re bi ari an dazR ve u li,
mag ram uda voa, rom isi ni, gar ke vul sa is to rio tra di ci ebs
ey r d no bi an da mov le na Ta ana lizs is to ri u li wya ro e bi sa da
lo gi ku ri ar gu men te bis meS ve o biT cdi lo ben.yaz be gis re gi o nis na wi lis is to ri ul ose Tad ga mocxa de-
bis tra di cia osur sa is to rio mwer lo ba Si sa Ta ves ga su li
sa u ku nis Sua xa ne bi dan iRebs. b ka lo e vi uda vo WeS ma ri te bad
mi iC nev da, rom Tru sos xe o ba da ko bis qva bu li is to ri u li
cen t ra lu ri ose Tis na wils war mo ad gen da da da sax le bu li
iyo “Туал”-ebiT, rom leb Ta for mi re bis centrs war mo ad gen-
da na ris, zru gis, za qi sa da ka sa ris xe ve bi. mog vi a ne biT es
sa xel wo de ba gav r cel da cen t ra lu ri da sam x reT ose Tis
sxva ra i o neb zec. Tum ca, Tu a le bi Tavs mka fi od ga nas x va ve ben
“sam x re Te li ose bis anu” “хусаират” -e bi sa gan.195
ЧочиевА.Р., Нарты-арийская идеология, Кн.2,М., Акалис, 2000.194Осетинский вопрос, (Сб). Тб 1994; Топчишвили Р, Грузино-осетинские этноисторические очерки, Тб. 2006; Топчишвили Р, (Сб) О Об осетинской мифологеме истории, Тб. 2005; Некоторые вопрсы истории Шида Картли, (Сб), Тб. 2010.; Топчишвили Р, «Осетинская этнографическая энциклопедия» в контексте грузино-осетинских отношений, Тб.. 2016; Топчишвили Р. Осетини и грузини: миф и рельность, Тб. 2009.195 Калоев Б. Осетины, (историко-этнографичеёкое исследование), М. 1967, с.49.
126
sa qar T ve los sam xed ro gzis mi da mo eb Si mde ba re Tru sos
xe o ba, ko bis qva bul Tan er Tad Se iZ le ba Ca iT va los cen t ra-
lu ri ose Tis na wi lad, mis aR mo sav leT sa na pi rod _wers b.
ka lo e vi. Tru sos xe o ba mTli a nad alan -o se biT iyo da sax le-
bu li mon Rol Ta Se mo se vam de di di xniT ad re. am de bu le bis
ga sam ya reb lad osi av to re bi imow me ben ala nu ri ya i dis “car-
ci a te bis” sa saf la o e bis ar se bo bas xe o bis ram de ni me so fel-
Si, qar Tu li sa is to rio wya ros “Zeg li eris Tav Ta” mo na ce-
mebs da xe o ba Si aR mo Ce nil “si ri ul - nes to ri a nul” war we ras,
ro me lic “Sed ge ni lia iro nul di a leq t ze” da da Ta ri Re bu-
lia 1326 wliT.196
„av to no mi e bis So vi ni za ci i saT vis,“ ra Ta cen t ri da nu li
pro ce se bis gan vi Ta re bis Sem Tx ve va Si ru se Ti dan ga mo yo fis
msur vel res pub li kebs sa ku Ta ri av to no mi e bi da pi ris pi re-
bo da. sab Wo Ta res pub li ke bi sa gan gan s x va ve biT, av to no mi ur
res pub li keb sa da av to no mi ur ol qeb Si saq me Ta war mo e ba da
umaR le si ga naT le bis sis te ma ru su li iyo da ru si fi ka ci is
pro ce sic uf ro Sors wa vi da.
Se iZ le ba iT q vas, rom is to ri is ga az re bis osur//ru sul
kon teq s t Si mTli a nad jde ba maT mi er yaz be gis re gi o nis
osu ri mo sax le o bis is to ri is in ter p re ti re ba. ro gorc
ze moT aR v niS ne, Ta na med ro ve osi av to re bis naS ro me bis Te-
ma ti ka, sa qar T ve los Tan da kav Si re biT, Zi ri Ta dad kon cen t-
ri re bu lia sa mi miz nis mi saR we vad _ osi xal xis av toq-
To no bis da sam t ki ceb lad ma Ti eT no ge ne zis are al Si Si da
qar T lis da yaz be gis re gi o nis te ri to ri is moq ce va; osur -
- qar Tu li ur Ti er To bis gan xil va so ci a lur priz m Si, imis
da sam t ki ceb lad, rom qar T ve li fe o da le bi Se ub ra leb lad
awi o keb d nen da Cag rav d nen os gle xebs; osi xal xis is to-
ri u li da bu neb ri vi mis w ra fe ba ga er Ti an des ru sul so ci-
o po li ti kur sis te ma Si.
196 Калоев Б. Осетины, (историко-этнографичеёкое исследование), М. 1967, с. 53ж Ванеев З. И. К вопросу о Двалах, internet vesia http://www.bulgari-istoria-2010.com/booksRu/Z_Vaneev_Dwaly.pdf
127
sab Wo Ta pe ri o dis is to ri ul naS ro meb Si qar Tul -o sur
ur Ti er To bebs Zi ri Ta dad xal x Ta So ris me gob ro bi sa da xan-
g r Z li vi Ta nacxov re bis Wril Si ik v lev d nen. 1990-i an wle-
bi dan mid go me bi Se ic va la da wi na plan ze wa mo i wia qar T ve-
leb sa da osebs So ris is to ri u lad ar se bu li kul tu ru li
da eT no so ci a lu ri wi na aR m de go be bis, maT mi er ru su li sa-
xel m wi fos erov nu li po li ti kis gan s x ve bu lad aR q mis da
sxva ti pis da pi ris pi re ba Ta cal ke u li as peq te bis kvle vam.
am g var cvli le bas zo gi av to ri (mag. Zu ga e vi, pli e vi) imiT xsnis, rom rad gan saq me exe ba kon f liq tis po ten ci ur kul-
tu ro lo gi ur Si na ars, auci le be lia, igi sa Ta na do (e.i kul-
tu rul -is to ri u li l.j.) me To de biT vik v li oT .osi av to re bi, kul tu rul -is to ri u li xa si a Tis Sem deg
prob le mebs ga mo yo fen:
kla sob ri vi xa si a Tis da pi ris pi re bakla sob ri vi xa si a Tis da pi ris pi re ba. bo lo xa neb Si ga-
mo ce mul naS ro meb Si ga a na li ze bu lia qar T ve li fe o da le bis
da sa qar T ve lo Si mcxov re bi ose bis da pi ris pi re bis faq te bi.
cal ke u li osi av to ri mi iC nevs, rom ira nel Ta sa mas w lo-
va ni ba to no bis ga mo spar seT Si gav r ce le bu li qse no fo bia
sa qar T ve los fe o da lur fe nas da sa me fo kar sac ga da e do.
qse no fo bia qar Tu li ze da fe nis ide o lo gi ur sis te mad iq-
ca. mis T vis da ma xa si a Te be li gax da kac T mo Zu le fsi qo lo gia,
si sas ti ke da “ucxo el Ta” Za la dob ri vi dis k ri mi na cia197 Sa-his spar seT Si aR mo sav leT qar Tu li sa zo ga do e bis xan r Z li vi
cxov re bis Se de gi iyo is rom sa qar T ve lo Si Ca mo ya lib da
spar su li fe o da liz mis msga vi so ci a lu ri or ga ni za cia. fe-
o da liz mis am g var ma mo del ma Sva ti ra nia, ro gorc sa xel m-
wi fo eb ri o bis da ide o lo gi is Rrmad kon ser va ti u li for-
ma. amas verc ru se Tis im pe ri a Si Ses v lam uS ve la. cxa di
iyo, rom er T mor w mu ne o bis mi u xe da vad qar Tul fe o da lur
ze da fe na Si ga ba to ne bul ide o lo gi ad dar Ca aR mo sav lu ri
197 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006 ; Дзугаев К., Плиев А.,Культурологические особенности грузино-осе-тинских отношений. internetversia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057
128
des po tiz mi. oseT Si da upir ve le sad ki mis mTi an na wil Si,
sa zo ga do eb ri vi mowyo bis sru li ad gan s x va ve bu li ide o lo-
gi u ri me qa niz me bi moq me deb da. ‘sam x reT osu ri” sa zo ga do e ba
ver urig de bo da fe o dal Ta mis w ra fe bas emar TaT Ta vi su fa li
Te mi. amis das tu rad moh yavT qsnis eris Tav Ta am ba vi, ro me-
lic aR we ri lia “qsnis eris Tav Ta qro ni keb Si”. ai ro go raa
in ter p re ti re bu li gvi an Sua sa u ku ne e bis qsnis sa e ris Ta vos
is to ria: Crdi lo e Tis dab lo bis oseT Si xe li suf le bi saT-
vis mim di na re brZo la Si sa me fo sag va re u los da mar cxe bu li
Stos sam ma war mo mad ge nel ma (ros tom ma, bi bi lam da wiT-
los ma Svi leb Tan da msa xu reb Tan er Tad) da to va sa tax to
ol qi da ga da sax l da mTi an oseT Si _ Tu al gom Si (qar Tu li
ma ti a ne e bis dva le Ti). Tu a leb ma mi i Res isi ni, mag ram ro de sac
ros tom ma me fed(mmar T ve lad) gax do mis sur vi li ga am J Rav na,
os ma mTi e leb ma mas Tu al go mis da to ve ba aiZu les. ros to-
mi Zmeb Tan er Tad ga da vi da qsnis xe o ba Si. aq igi mmar T ve li
gax da, xo lo mog vi a ne biT ga av r ce la gav le na arag vis xe o ba sa
da sxva mi web ze qa laq go ram de, mi i Ro eris Ta vis wo de ba
(qar Tu li “eris Ta vi dan” – mmar T ve li) da Se vi da qar Tul
ze da fe na Si. osu ri gad mo ce miT isi ni mi e kuT v ne bod nen osu-
ri xu Ti mTa va ri gva ri dan er T -erTs si da mo nebs. gax d nen ra
qar Tu li eli tis wev re bi iwod nen si da mo nis STa mo mav le-
bad, si da mon -e ris Ta ve bad. qsnis eris Ta ve bi Ta o bi dan Ta o bam de
Tu al gom - d va leTs Ta vi anT ka no ni er sam f lo be lod mi iC nev d-
nen da mis dapy ro bas cdi lob d nen. mog vi a ne biT am g va ri mcde-
lo be bi hqon daT qar Tu li sag va re u los, ma Cab le bis war mo-
mad gen leb sac. cxin va lis mi da mo eb Si mTis wi ne Tis dab lo be bis
da mor Ci le ba ma Cab leb ma SeZ les, Tum ca sa bo loo mi zans ver
mi aR wi es. rac Se e xe ba “ose Tis mTas”, aq mcxov re bi mTi e le bi
sam xed ro- g va rov nu li de mok ra ti is pi ro beb Si cxov rob d nen,
dam py rob lebs ga af r Te bul wi na aR m de go bas uwev d nen da ara-
so des da mor Ci le bi an ucxo el Ta ba to no bas. am ri gad, Cven
uf le ba gvaqvs ga va ke ToT is to ri u li ar gu men te biT kar gad
129
gam ya re bu li das k v na Ta vi suf le bis ga ge bis qar T ve li da osi
sa zo ga do e be bis msof l m xed ve lo be bis kar di na lu ri gan s x va-
ve bu lo bis Se sa xeb _ we ren osi av to re bi _ qar T vel Ta vad -
- fe o dals gul w r fe lad swam da, rom ose bi rom leb zec mi si
Za la uf le ba vrcel de bo da, val de bu li iy v nen exa daT xar ki,
osebs ki ase ve gul w r fe lad ver ga e goT ra tom un da mi e ca
mi si na war mi pro duq ti da emu Sa va mo su li ada mi a ni saT vis,
ro me lic Tavs mis pat ro nad acxa deb da. es iyo gan s x va ve ba
msof laR q ma Si da sa zo ga do eb riv wyo bi le ba Si _ qar Tu li
sa zo ga do e ba mowyo bi li iyo aR mo sav lu ri des po tu ri fe o-
da liz mis, xo lo osu ri (mTu ri) sam xed ro gva rov nu li wyo-
bis ya i da ze. ose bi qar T ve lebs aras d ros emor Ci le bod nen,
ose Tis ma ga liT ze qar T ve li Ra ri be bic ib r Zod nen me ma mu le-
e bis wi na aR m deg, mag ram uSe de god.198
qar Tul -o su ri ur Ti er To bis mtkiv ne u li epi zo de bis
kla sob ri vi kon f liq tis Wril Si gan xil vis tra di cia Zi-
ri Ta dad sab Wo Ta pe ri od Si dam k vid r da. ro gorc vax. iTo-
niS vi li aR niS navs qar T ve le bi sa da ose bi da pi ris pi re bis
yve la faqts 1918-1920 ww. kon f liq tis CaT v liT qar T ve li
Ta va de bis da maT gan Cag ru li osi gle xe bis da pi ris pi re bad
naT lav d nen, zog Sem Tx ve va Si ki os Ta far To ma se bis brZo-
lad sam Sob lo sa da bol Se vi ku ri ide a le bi saT vis, qar T ve li
fe o da le bis Zal mom re o bi sa da qar T vel So vi nist na ci o na-
lis t Ta eq s pan si is wi na aR m deg.199kla sob ri vi da so ci a lu ri
ur Ti er To bis Wril Si mniS v ne lov nad mi iC ne va xiz no bis sa-
kiTxi, rac mWid rod ukav Sir de ba sa qar T ve lo Si os Ta in fil-
t ra ci is eta peb sa da di na mi kas.
198 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006 ; Дзугаев К., Плиев А.,Культурологические особенности грузино-осетинских отношений. internetversia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057199 iToniSvili vax. osianoba, kr. osTa sakiTxi, Tbilisi, 1996; gv. 228.
130
kul tu rul - re li gi u ri gan s x va ve bis ni a dag ze kul tu rul - re li gi u ri gan s x va ve bis ni a dag ze
war moq m ni li da pi ris pi re bawar moq m ni li da pi ris pi re ba
eT no kul tu ru li da pi ris pi re bis in s pi ra ci is Ta vi se bur
me Tods war mo ad gens re a lu ri faq te bis im g va rad in ter p-
re ti re ba, rom ada mi a nebs na ci o na lu ri Tav moy va re o ba Se e-
la xoT. am mi mar Te biT Zal ze sa yu radRe boa kul tu rul - re-
li gi u ri msgav se ba- gan s x va ve be bis kvle va osur da qar Tul
is to ri og ra fi a Si. osi av to re bis Ta nax mad Se uZ le be lia
kul tu ro lo gi u ri gan s x va ve be bis srul yo fi lad gar k ve va,
Tu su li er re li gi ur gan s x va ve bebs ar ga mo vik v levT. Ti-
To e u li kul tu ris birTvs war mo ad gens re li gi u ri kul-
ti, mi si Zi ri Ta di ele men te bis er Ti a no biT. aq yu radRe bas
ga va max vi lebT or ga re mo e ba ze. pir ve li exe ba ose bis mra-
val sa u ku no van war mar To bas da qris ti a no bis ze da pi ru lad
aT vi se bas, rac re a lo bas ar Se e fe re ba. uf ro pi ri qi Taa xal-
x ma aTe u lo biT Ta o ba Si Se mo i na xa rwme na er Ti a ni uxi la vi
Rmer Tis, Se moq me di yov lis m py ro be lis Se sa xeb, ma Si nac ki
ro de sac ka no ni ku ri sa ek le sio or ga ni za cia jer ki dev ar
ar se bob da, ma Si nac ki ro de sac ko mu nis tu ri xe li suf le ba
ek le si ebs aviw rob da da sas ti kad dev ni da xma dab la mag ram
dar w mu ne biT am bob d nen “Хуыцау, бæстысфæлдисаг” qvey nis
Se moq me di Rmer Tis sadReg r Ze los. xSi rad gag vi go nia ga moT-
q ma, rom as w le u lo bis gan mav lo ba Si ose bi ar as ru leb d nen
RvTis m sa xu re bis ka nons da qris ti a nu li sar w mu no e bis sxva
for ma lur - ka no ni kur ri tu a lebs. mag ram Tavs uf le bas miv-
cemT aR v niS noT, rom ara ada mi a nia Sa ba Ti saT vis ara med Sa ba-
Tia ada mi a ni saT vis da msof lio sa ek le sio kre be bis mi er mi-
Re bu li dad ge ni le be bi, ma Ti uda vo mniS v ne lo bis mi u xe da vad,
ar dgas uf ro maR la vid re Ta o be bis mi er Se na xu li RmrTis
rwme na, ro mel sac xal xi is to ri u lad iZu le biT Ca mo ya li-
be bu li for miT ga mo xa tavs. me o re mxriv ga mo ricxu li araa,
rom gar k ve u lad ga da War be bu li iyos mo saz re ba qar T vel Ta
sa u ku no va ni, yov lis mom c ve li da ga nu yof lad ga ba to ne bu li
131
mar T l ma di deb lu ri rwme nis Se sa xeb. amis Se sa xeb wer d nen
av to re bi, rom le bic qar Tu li su li e ri cxov re bis GgulSi
ga i zar d nen. ase ma ga li Tad, qar T ve li “sa kul to” mwe ra li
mi xe il ja va xiS vi li brwyin va le li te ra tu ru li ni Wi e re biT
ake Tebs sa in te re so das k v nas ro man “ja yos xiz ne bis” per so-
na Jis, gak re Wi li mRvdlis, iva nes pi riT. am das k v nis ana li zi
mo ce mu li aqvs pub li cist a. ji o evs, ro gor mo ra lur sa-
fuZ v leb ze, is to ri ul ar Ce van Si xe davs iva ne sa qar T ve los
da qar T ve le bis, ro gorc na ci is ga dar Ce nas? Cven war mar Te bi
varT, war mar Te bi vi ya viT da war mar Te bad dav r CiT am bobs
igi Te i mu raz xe vis Tav Tan sa u bar Si. qar T ve le bis mi er os Ta
wi na aR m deg Ca de ni li mxe co be bi, rom lis Se sa xe bac do ku men-
tu rad da sa bu Te bu li aTe u lo biT to mi ar se bobs, une bu rad
gar w mu nebs am das k v nis si nam d vi le Si. rac Se e xe ba, qris ti a nu-
li rwme ni saT vis Tav da de bu li mi li o no biT qar T vels, rwme na
qris tes Se sa xeb iyo mxo lod fa ri, rom li Tac qar T ve le bi
na ci o na lur da mo u ki deb lo bas icav d nen, qar T ve le bi se mi te-
bi ari an da ami to mac maT Tan uf ro ax loa mu sul ma nu ri an
iude u ri re li gia. ami to mac ase ad vi lad ga mu sul man da qar-
T ve le bis TiT q mis me sa me di.200
is to ri u li do ku men te bis Ta vi su fa li in ter p re ta ci is
ma ga li Tad Se iZ le ba mo vi ta noT 1782 wels arag vis sa e ris Ta-
vos mcxov reb TaT vis mi Re bu li gan Ci ne ba, rom lis me sa me Tav Si
we ria “Tu ro me li me qris ti a ne ka ci oss qals mi cems da da-
u moy v r de ba, imas Cven mu xa na To bi saT vis mov kiTxavT da di da-
dac ga da vax de vi nebT. da Tu os ma qa li mog ces, is ki iTxo veT,
mag ram un da mo naT loT, mo u naT la o ba ar iq ne ba”.201 aS ka raa
aq sa u ba ria qris ti a nis gan s x va ve bul kon fe si is war mo mad ge-
nel Tan qor wi ne ba ze. osi av to re bi we ren _ bo lo sa mi -oTxi
Ta o bis man Zil ze mi u Reb lad iT v le bo da imis gax se ne ba, rom
1782 w. sa qar T ve lo Si mi i Res sa gan ge bo ka non m deb lo ba, ro me-
200 Дзугаев К., Плиев А.,Культурологические особенности грузино-осе-тинских отношений. internetversia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057201 sonRulaSvili a., “samxreT oseTi” saqarTveloSi?!, Tbilisi, 2009, gv. 179.
132
lic qar T ve leb sa da osebs So ris qor wi ne bas krZa lav da, ra
Tqma un da pir ve li rac Tav Si mo gi va, esaa ana lo gia ro me lic
fa Sis tur ger ma ni a Si mi i Res da eb ra e leb Tan ger ma ne le bis
da qor wi ne bas krZa lav da.202
qar T ve li av to re bi mi u Ti Te ben qar T ve li moR va we e bi sa
da sa xel m wi fos gav le na ze os Ta da sxva kav ka si el Ta So-
ris qris ti a no bis gav r ce le bis saq me Si. osur ena Si TiT q mis
mTe li qris ti a nu li ter mi no lo gia qar Tu li da naa Se su li
(dzu ar - j va ri, ku li ri- k vi ra, mor xo- mar x va, ba ras ka –pa ras ke-
vi, mi je loz - m Ta va ran ge lo zi, mi kal gab ri e- mi qel gab ri e li, Ci-
ris ti- q ris te, de ka moz - de ka no zi, ma i ram - ma ri a mo ba, sa ni ba- sa me-
ba, alar di -a la ver di, je or gu ba- gi or go ba da a.S.203 amas Ta na ve
mo aqvT di di ode no biT faq tob ri vi ma sa le bi maT yo fa Si
me-19 sa u ku nis bo lom de Se mor Ce nil war mar Tu li ele men te-
bis Se sa xeb. qar Tu li kul tu ris cxo vel m yo fe li gav le na
di di iyo ase ve ga naT le bis ke re bis da fuZ ne bis, we ra- kiTx vis
gav r ce le bis, dam wer lo bis Seq m nis da sxva mi mar Tu le be biT.
Tum ca, mos ko vis po li ti ku ri ne biT kul tu ru li ga re mo Tan-
da Ta no biT tran s for mir da, rac qar Tu li gav le ne bis ru su-
liT Ca nac v le ba Si ga mo i xa ta.
osur - qar Tu li ur Ti er To be bis Se fa se ba ru se Tis osur - qar Tu li ur Ti er To be bis Se fa se ba ru se Tis
im pe ri is po li ti kis Suq zeim pe ri is po li ti kis Suq ze
osi avtorebi weren, mas Semdeg rac sul T mob r Za vi sa qar-
T ve lo ru se Tis im pe ri is mxsne li skip t ris qveS ga er Ti an-
da, mi si xsnis T vis brZo lam ru se Ti Ca iT ria xan g r Z liv da
sis x lis m R v rel omeb Si, ro de sac qar T ve li Ta va de bi, ru su li
sam xed ro Za lis dax ma re biT cdi lob d nen da eZ li aT ose bis
ga af r Te bu li brZo la Ta vi suf le bi saT vis. 1802 w. sam x reT
202 Дзугаев К., Плиев А.,Культурологические особенности грузино-осе-тинских отношений. internetversia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057203 Итонишвили В., осетины (краткий историко-этнографический очерк), Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси, 2010, с, 245.
133
oseT Si me fis ja re bis pir ve li eq s pe di ci as Sem deg moh y-
va 1803, 1807-1808, 1809, 1810, 1812-1813, 1817, 1820-1821, 1830,
1836, 1838, 1839-1840, 1841-1841, 1848, 1850 wlis sa dam s je lo
eq s pe di ci e bi, vid re 1852 w, bo los da bo los sam x reT ose Tis
gle xe bi sa xa zi no gle xe bis ka te go ri a Si ar ga da iy va nes da
qar T vel fe o dal Ta wi na aR m deg brZo lis auci leb lo bi sa gan
ar ix s nes. ar se bi Tad sam x reT ose bi 50 wlis gan mav lo ba Si
awar mo eb d nen gan ma Ta vi suf le bel brZo las qar Tul po li ti-
kur ze da fe na sa da mis mxar dam Wer kla sob riv mo kav Si res Tan
ru seT Tan. Tum ca brZo la amiT ar das ru le bu la da zog jer
Se i a ra Re bul xa si aT sac Re bu lob da, ma ga li Tad 1883-1884 w.w.
sam xed ro eg k ze ku cia id ga sam x reT ose Tis 125 so fel Si.
ose bis ge no ci di da ma Ti de por ta ci is mcde lo ba jer
ki dev XIX sa u ku ne Si. qar T ve li aris tok ra ti is gu lis mo sa-
ge bad ru se Tis xe li suf le bam da iwyo sam x reT ose bis de por-
ta cia Crdi lo kav ka si a Si, ker Zod stav ro po lis gu ber ni a Si,
Cer qe ze bis msgav sad maT da e muq ra is to ri u li sam Sob lo dan
sa bo lo od gan dev na204. “amas Tan isi ni aras d ros Ra la tob d-
nen ru sul mmar T ve lo bas.” pi ri qiT, ro gorc m. bli e vi wers
“qar Tul - ru su li ur Ti er To bis is to ri a Si qar Tu li po li-
ti ku ri eli ta yo vel T vis dek la ri reb da me gob ro bis hu ma ni-
ta ru li Ri re bu le be biT, sam xed ro Ta nam S rom lo biT da mar-
T l ma di deb lu ri na Te sa o biT, amas Ta na ve SeT q mu le bas awyob da
da ru sul in te re sebs hyid da. am g va ri po li ti ku ri am p li-
tu dis ne ga ti u ri ga mov li ne be bi, ro gorc we si, ga mo i xa te bo da
Ta va du ri fa na be ri iT ro me lic xSi rad qse no fo bi is da ru-
so fo bi is for mebs iReb da.” am priz m Si ga ni xi le ba 1918-1920
wle bis osur - qar Tu li da pi ris pi re ba.
1918-1920 wlis mov le ne bis aR we ri sas qar T ve li av to re-
bis Se xe du le ba Se iZ le ba mok led ase Ca mo ya lib des: am dros
“sam x reT oseT Si” Zi ri Ta dad os eq s t re mis t Ta po li ti ku ri
avan tu riz mis Se de gad mo ewyo ajan ye be bi sa qar T ve los da mo-
204 Блиев М. Южная Осетия в колизиях Росийско-Грузинских отношений, М.2006, с. 7.
134
u ki deb lo bis wi na aR m deg, rom lis mTa va ri mi za ni iyo sa qar-
T ve lo dan qar Tu li te ri to ri e bis ga mo yo fa. ami er kav ka si is
ko mi sa ri at ma da sa qar T ve los de mok ra ti u li res pub li kis
mTav ro bam da ic ves Ta vi an Ti ka no ni e ri uf le be bi. amis Se de-
gad “os Ta mi er daR v ril qar Tul sisxls, qar T vel Ta mi er
daR v ri li osu ri sis x lic da e ma ta.”205
eT nof si qo lo gi u ri xa si a Tis da pi ris pi re baeT nof si qo lo gi u ri xa si a Tis da pi ris pi re ba osi av to re-
bis Ta nax mad qar Tul -o su ri gan s x va ve ba ki dev uf ro Rrma
iyo yo fiT do ne ze da ga mo i xa te bo da ose bis me om rul da
qar T vel Ta ara me om rul bu ne ba Si. qar Tul -o sur ma kon f liq t-
ma ga mo av li na sam x reT oseb Si Se mo na xu li sam xed ro- g va rov-
nu li re aq cia sam xed ro saf r Txe ze. pir vel sa ve Se ta ke beb Si
oseb ma ga mo am J Rav nes Tvi Tor ga ni ze bis fe no me na lu ri una ri
da myis ve Seq m nes qme du na ri a ni struq tu re bi qar T vel Ta na-
ci o nal -eq s t re mis tu li for mi re be bis sa wi na aR m de god. ro-
gor Se mo i na xa es Tvi se be bi sab Wo Ta wyo bi le bis pi ro beb Si?
faq tia rom osebs pir ve li ad gi li eWi raT di di sa ma mu lo
omis dros sab Wo Ta kav Si ris gmir Ta pro cen tu li ode no biT,
es cno bi lia To To e u li osi saT vis da di di ze moq me de bas
ax dens na ci o na lur TviT Seg ne ba ze. os Ta me om ru li xa si a Tis
Se sa xeb mra val jer aRu niS navT qar Tul is to ri ul qro ni keb-
Si da sxva me zo be li xal xe bis gad mo ce meb sa da ma ti a ne eb Si.
mag. 1851 w. ose Tis mo na xu le bis Sem deg n. ber Ze no vi aR niS-
nav da, rom ose bi Tavs qar T ve leb ze karg me om re bad Tvli an
da da cin viT mo ix se ne ben maT. ose bis me om ru li su li ga mo i-
xa te bo da osu ri men ta li te tis Ta vi se bu re be bi Tac: gu la do ba,
TviT Se wir vis una ri, sim t ki ce, er T gu le ba da a.S. “sa ku Ta ri
eT ni ku ri ar se bo bi saT vis brZo la Si alan -o sebs war sul Si
uzar maz ri sir Tu le e bis ga da ta na da uricx vi msxver p lis
ga Re ba mo ux daT”, wer da pro fe so ri b. pli e vi ga mok v le va Si
di di sa ma mu lo omis Se sa xeb. maT SeZ les Se mo e na xaT Ta vi,
ro gorc xal x ma MmaT mi er Seq m ni li Zli e ri sam xed ro or-
ga ni za ci is, Se Ze ni li me om ru li vaJ ka co bis da Ta va dac vis
205 ToTaZe a., osebi qarTul miwa-wyalze, kr. osTa sakiTxi, Tbilisi, 1996, gv. 218.
135
una riT. am Tvi se be bis aR z r di saT vis di di mniS v ne lo ba eni-
We ba sa zo ga do eb riv fics, ro mel sac axal gaz r da ma ma ka ce bi
wi nap re bis xsov nis wi na Se de ben. am fics re li gi u ri for ma
hqon da, mag ram aR sa niS na via, rom igi Wa bu kebs mniS v ne lo van
mo va le o bebs uwe seb da gva ris wi na Se. ose bi saT vis da ma xa si-
a Te be li fi cis er T gu le ba aR niS nu li iyo ru si ad mi nis t-
ra ci is da mkvle va re bis mi er. bu neb ri via da mo u ki deb lo bi-
saT vis mud mi vi brZo le bis Se de gad Ca mo ya lib da iaraR Tan
ur Ti er To bis sa Ta na do eTi ka. xan ja li iyo osi ma ma ka cis
ga nuy re li na wi li. sity vi e ri ka ma Tis dros, ro de sac vin me
xa jal ze xels ita ceb da, mi ux da vad imi sa, rom iara Ri jer
ki dev va da Si iyo, es war mo ad gen da ni Sans, rom kon f liq ti
sity vi e ri fa zi dan Se i a ra Re bul sta di a Si ga da di o da. jer
ca ris tu li, Sem d gom Si ki sab Wo Ta xe li suf le ba cdi lob-
da os Ta ga ni a ra Re bas, mag ram mniS v ne lo van war ma te bas verc
er T ma mi aR wia. sam x reT ose Tis cen t ra lu ri sa xel m wi fo
ar qi vis po li ti kur gan yo fi le ba Si ina xe ba 1925 wlis 7
seq tem b riT da Ta ri Re bu li do ku men ti, rom li Tac sa qar T ve-
los kp cen t ra lu ri ko mi te ti mo iTxovs sam x reT ose Tis
ko mu nis tu ri par ti is wev re bi sa gan Ca a ba ron SaS xa ne bi. 1925
wlis 3 oq tom b ris sxdo ma ze sam x reT ose Tis ol q ko mis
pre zi di um ma ga ni xi la es sa kiTxi da da ad gi na “eTxo vos sa-
qar T ve los kp. cen t ra lur ko mi tets da u to von iara Ri sam-
x reT ose Tis kom par ti is wev rebs, rad gan iara Ri sa u ke Te so-
daa mov li li da auci le be lia mTa Si na di ri sa gan, rom li Tac
mdi da ria sam x reT ose Tis tye e bi, Tav dac vis T vis. mta ce be li
na di ri yo vel w li u rad did za rals aye nebs pi rutyvs.” ra
Tqma un da, aq saq me mta ce bel cxo ve lebs ki ar exe ba, ara med
sa qar T ve los xel m ZR va ne lo bi saT vis uaris Tqmis sur vils,
1920 wlis ge no ci dis sul ra Rac 5 we li aSo reb da, miT
uf ro rom qar T ve li bol Se vi ke bis na ci o nal -uk lo nis tu ri
gan wyo be bi osi li de re bi saT vis pi ra di po li ti ku ri ga moc-
di le biT kar gad iyo cno bi li. Cve ni az riT mniS v ne lo va nia
is ga re mo e bac, rom ose bi qar T ve le bi sa gan gan s x ve biT ara-
136
mo vaW re xal xia. osur ena ze sity va mo Ra la te da va Wa ri
(gam yid ve li) er Ti da i gi ve na i rad ga mo iT q mis rac airek le ba
da war mo Sobs az rov ne bis sa Ta na do ste re o tips. sam x reT
oseT Si me-20 sa u ku nis 30-i an wle bam de, iq sa dac osu ri mo-
sax le o ba iyo, gan sa kuT re biT mTur zo na Si, di di ga Wir ve biT
vi Tar de bo da sa ca lo vaW ro bis sis te ma da sa mom x ma reb lo
ko o pe ra cia. am g va ri saq mi a no ba ma ma ka ci saT vis sa Ta ki lod iT-
v le bo da _ wers Cur si ni. vid re men Se vi ke bi ga a nad gu reb d nen,
ja vis msgavs did sof leb Si iyo sa vaW ro e bi (duq ne bi), mag ram
amis Sem deg dab ru ne bul osebs ar sad er Ti sa vaW roc ar ga-
ux s ni aT da asan Tis ko lo fis an si ga re tis T vis iZu le bu lia
cxin val Si Ca vi des. dRe i saT vis sam x reT ose bis na wi li
vaW robs, mag ram Cve nis az riT am saq mi a no bis sa Ta na do ide-
o lo gia da fsi qo lo gia, rom ara fe ri iT q vas msof l m xed ve-
lob riv do mi nan teb ze, sa zo ga do e ba Si jer ar War bobs, Tum ca
mniS v ne lov nad gan vi Tar da. bev ri ada mi a ni vaW robs imi tom
rom cxov re ba aiZu lebs.
qar T ve li av to re bi mi iC ne ven, rom rad gan os Ta wi nap re-
bi mom Ta ba re e bi iy v nen, omi, me kob re o ba, ya Ca Ru ri Tav das x me bi
maT T vis Se mo sav lis wya ros war mo ad gen da, ami tom ma Ti cxov-
re bis we si gan s x vav de bo da in ten si u ri cxov re bis mim de va ri
qar T ve le bis cxov re bis we si sa gan.206 os Ta mi er gan xor ci e-
le bu li Zar c va- r be va da mwar mo e be li mo sax le o bis awi o ke ba
Se nar Cu ne bu lia ter mi neb Si “oso ba”, “osi a no ba’ (iTo niS vi-
li). es mov le ne bi ru se Tis mi er saq r T ve los dapy ro bis Sem-
de gac grZel de bo da osur da qar Tul sa zo ga do e bebs So ris
gan s x va veb ze mi u Ti Te ben qar T ve li av to re bic, Tum ca aq igi ve
ru sul wya ro eb ze day r d no biT sa u ba ria ose bis mi er qar Tu-
li sof le bis Zar c va ze da uiara Ro mo sax le o bis awi o ke ba ze.
1809 wels ge ne ral ma tor ma sov ma ava za ko bi saT vis Ca mox r Co-
ba mi u sa ja 5 oss. mog vi a ne biT ge ne ral ma xo nev ma upa ta ka ge-
ne ral er mo lovs, rom up ri a ni iyo aqa u ri mo sax le o bi saT vis
206 TofCiSvili r., qarTul - osuri enobriv - eTnikuri urTierToba da
enobrivi situacia saqarTveloSi mcxovreb osebSi, istoriuli etiudebi, t.
1. Tbilisi, 2005, gv. 13.
137
da e ri ge bi naT iara Ri, ra Ta maT ise ve da ec vaT Ta vi mo Ta ra Se
ose bi sa gan, ro gorc ka xe Tis mo sax le o ba icav da Tavs le ke-
bi sa gan. Ca va go noT, ro gorc me ma mu le ebs ise gle xebs, rom
isi ni pa suxs ar age ben bo rot moq med Ta da ava zak Ta mkvle-
lo bi saT vis, mxo lod maT un da da va kis roT val de bu le ba, rom
yo ve li kon k re tu li Sem Tx ve vis Se sa xeb ac no bon ad gi lob riv
xe li suf le bas.207
qar Tul sa mec ni e ro li te ra tu ra Si ze mox se ne bu li mid-
go me bi sad mi Sem de gi da mo ki de bu le ba Ca mo ya lib da _ osur ma
pat ri o tiz ma de for ma cia ga ni ca da. erov nu li qed maR lo bi sa
da upi ra te so bis Se sa xeb mi Te biT ga iv so osu ri pre sa. la-
mis yve la qar Tu li gva ri osu rad mo naT les, bev ri qar T ve li
moR va we osad ga mo acxa des, TviT gi or gi sa a ka Zec ki war mo-
So biT osad mi iC ni es. aR niS na ven rom os xalxs aqvs uZ ve le-
si da bev rad mdi da ri is to ria, vid re me zo bel an ev ro pel
xal x sebs. amis da sa sa bu Teb lad mi mar Ta ven de mog ra fi ul, to-
po ni mi kur, an T ro po ni mur, ar qe lo gi ur da sxva sa xis is to-
ri ul in si nu a ci ebs (To Ta Ze, Tof CiS vi li, afxa za va, oTx me zu ri,
xa ra Ze da sxva).
am ri gad, 2008 wlis mov le ne bis Sem deg mos kov ma sa ku Ta ri
ag re si is Se la ma ze bis miz niT afxa ze Ti da e.w. sam x reT ose Ti
da mo u ki de bel sa xel m wi fo e bad aRi a ra, xo lo sa ku Ta ri qme-
de ba aq mcxov re bi afxa zi da osi xal xis dax ma re bis aq tad
mo naT la, mag ram Seq m ni li vi Ta re ba mra va las peq ti an wi na aR-
m de gob riv di le mad iq ca. ru sul na ci o na lur po li ti ka Si
es aRi a re ba axal fe no mens war mo ad gens, mos kov ma er T g va ri
ru bi ko ni ga da la xa da msof lio mo ma val Si sxva ra di ka lu ri
qme de be bi saT vis Se am za da. er T g va ri cvli le ba ga ni ca da ev-
ra zi ul ma pa ra dig ma mac, sa va ra u do mo kav Si re eb Tan in te res Ta
aS ka ra kon f liq tis ga mo igi re a lo ba Si wi na aR m de gob ri vad
iner ge ba da am sa xel m wi fo eb Si se pa ra tis tu li moZ ra o be bis
wa qe ze ba sa da Ria sa o mar moq me de beb Si ga mo i xa te ba.
ru su li in te leq tu a lu ri eli ta or ma gi stan dar te biT
ud ge ba eT ni ku ri jgu fe bis uf le bebs ru seT sa da da sav leT-
207 ToTaZe a., osebi qarTul miwa-wyalze, kr. osTa sakiTxi, Tbilisi, 1996, gv. 215.
138
Tan da ax lo e bis msur vel me zo bel qvey neb Si. ru su li na ci o-
na lu ri kon cef ci is Zi ri Tad mi zans war mo ad gens sxva das x va
eT ni ku ri iden to bis mqo ne mo qa la qe Ta sa er To ru sul sa-
xel m wi fo Si in teg ra cia. ru su li sa ga reo po li ti ka, pi ri qiT,
cal ke u li pos t sab Wo u ri sa xel m wi fo e bis re gi o neb Si se pa-
ra tis tu li moZ ra o be bis aq ti ur mxar da We ri da kon f liq tis
in s pi ra to ria. sa qar T ve lo saT vis ev ro at lan ti kur siv r ce-
Si in teg ri re ba rCe ba ru su li da aR mo sav le Ti dan mom di na-
re saf r Te xe e bi sa gan Tav dac vis al ter na ti vad, ra sac xels
uwyobs ,,ci vi li za ci u ri” da po li ti ku ri faq to re bic.
po li ti ku ri ra di ka liz mis ga mar T le ba xSi rad is to ri-
u li faq te bis ga yal be biT xde ba. imav d ro u lad, is to ri u li
in si nu a ci e bis gziT eT no cen t ris tu li gan wyo be bis gaR vi ve ba
eT ni ku ri mo bi li za ci is da kon so li da ci is sa Su a le bad iT-
v le ba. ami tom kon f liq t Si mo na wi le mxa re e bi xSi rad mi-
mar Ta ven ne ga ti u ri epi zo de bis ti ra Ji re bas ur Ti er To bis
is to ri i dan, zo gi mec ni e ri ki fal si fi ka ci a sac ar eri de ba.
139
das k v nadas k v na
ga su li sa u ku nis bo lom de yaz be gis re gi on Si qar T ve-
leb Tan er Tad cxov rob d nen ose bi. am Ja mad es mxa re osu-
ri mo sax le o bi sa gan TiT q mis mTli a nad dac li lia. Seq m ni li
eT no de mog ra fi u li si tu a cia, yaz be gis re gi o ni dan Crdi lo-
eT oseT Si (ru se Tis fe de ra cia) ga da su li ose bis Te miT
spe ku li re bis Se saZ leb lo bas da aq axa li da pi ris pi re bis
war moq m nis sa SiS ro e bas qmnis.gan sa kuT re bul mniS v ne lo bas, am
mi mar Te biT, ani We ben eT ni kur is to ri as.
qar Tul da ru su le no van sa is to rio sa zo ga do e beb Si os Ta
eT no ge ne zis, ma Ti po li ti ku ri is to ri i sa da sa qar T ve lo-
Si mig ra ci is Se sa xeb gan s x va ve bu li mo e saz re be bi ar se bobs.
gan sa kuT re biT mwva ve po le mi kis sa ga nia os Ta sa qar T ve lo Si
Ca mo sax le bi sa da dam k vid re bis eta pe bi. XX sa u ku ne Si os
mkvle var Ta na wi li ma Ti mig ra ci is `uZ ve les drod", III-IV an
VI-VII ss. mi iC nev da, sxva ni sa qar T ve lo Si os Ta in fil t ra-
ci is pir vel pe ri ods Crdi lo kav ka si a Si mon Rol Ta ga ba to-
ne bas ukav Si reb d nen. iyo cda, osu ri gva re bis ge ne a lo gi eb-
ze day r d no biT ma Ti mig ra cia XV-XVI ss-iT ga ne sazR v raT.
qar T ve li da ru si mec ni e re bis na wi lis kvle va Ta Se de ge bi
mi u Ti Te ben, rom qar T lis mTi a neT Si ose bis da sax le ba Zi ri-
Ta dad XVII s-Si mox da, xo lo da sav leT sa qar T ve lo Si mig-
ra cia mim di na re ob da XVIII s-Si. Tan da Ta no biT kom paq tu ri
da sax le be bi gaC n da Si da qar T lis Crd. na wil Si, md. li ax vi sa
da qsnis xe o beb Si, Tum ca ose bis di di na wi li dis per su lad
gan sax l da mTel sa qar T ve lo Si.
un da iT q vas, rom eT nog ra fe bis: b. ka lo e vis, z. va ne e vis, l.
Ci bi ro vis da sxva Ta sa ve le -eT nog ra fi u li ma sa la gar k ve ul
cno bebs gvaZ levs Ter gis xe o bis ze mo wel Si os Ta Ca mo sax-
le bis dro is da sa zus teb lad. Tum ca, am ma sa lis in ter p re-
ti re bis dros igi ve av to ri e bi ten den ci u ro bas am J Rav ne ben,
rac maT das k v neb Si aisa xe ba. es das k v ne bi ki, axa li cru
eT no ge ne ti ku ri kon cef ci e bis sa fuZ v li gax da.
140
er Ti da i ma ve ar qe o lo gi u ri mo na ce me bis, we ri lo bi Ti wya-
ro e bis da eT nog ra fi u li ma sa lis gan s x va ve bu li in ter p-
re ta ci is ga mo qar T ve li da osi av to re bi ra di ka lu rad
gan s x va ve bul das k v ne bam de mi di an.
is to ri u li wya ro e bis mi xed viT sak v lev re gi on Si me o re
sa u ku ne Si wa na re bi mkvid rob d nen, ro mel Tac, mog vi a ne biT, maT
mniS v ne lo va ni ro li Se us ru le bi aT arab Ta wi na aR m deg brZo-
la sa da ka xe Tis sam Tav ros Ca mo ya li be bis saq me Si. wa na re bis
eT ni ku ri kuT v ni le bis Se sa xeb sa mec ni e ro li te ra tu ra Si
gan s x va ve bu li Se xe du le be bia ga moT q mu li. mkvle var Ta na-
wi li maT qar Tu li war mo So bis sva nur an qal de ur - Wa nur
to me bad mi iC nevs, na wi li ki _ Crdi lo kav ka si u rad, va i na xu ri
an da Res t nu ri mod g mis xal xad.
wa na re bi ad re fe o da lur epo qa Si as ru leb d nen qar Tu li
sam ya ros Crdi lo kav ka si el mom Ta ba re Ta gan dac vis da qar Tu-
li po li ti ku ri er Te u lis (ka xe Tis sa qo re pis ko po sos) ma-
or ga ni ze bel fun q ci as, ma Ti gan sax le bis te ri to ri a ze dar-
Ce ni li xu roT moZR v ru li Zeg le bi yve la niS niT msga ve bas am-
J Rav ne ben ima ve pe ri o dis ka xe Tis Zeg leb Tan, xo lo epig ra fi-
ku li ma sa la mTli a nad qar Tu lia. yo ve li ve es ki cxad yofs,
rom arab Ta Se mo se ve bis dro i saT vis wa na re bi mTli a nad da
ga nu yof lad ekuT v nod nen qar Tul eT no kul tu rul sam ya ros.
da ax lo e biT XIII-XIV sa u ku ni dan Ter gis sa Ta ve Si, dRe van-
del Tru so Si, Se mos v las iwye ben dva le bi (qar Tu li war mo-
mav lo bis eT nog ra fi u li jgu fi). Tav da pir ve lad ad gi li un-
da hqo no da bu neb riv mig ra ci as, ro de sac na ma ti mo sax le o ba
Ter gis ze mo wels iT vi seb da. XVI sa u ku ni dan am pro ces ma
uf ro in ten si u ri xa si a Ti mi i Ro. kav ka si is mTi a neT Si da, maT
So ris dva leT Sic, mon Ro le bi sa gan Crdi lo kav ka si is ve le-
bi dan ga mo dev ni li ose bi mkvid r de bod nen da aviw ro eb d nen
iqa ur mo sax le o bas, ro me lic sa qar T ve los sxva kuTxe eb Si
da pir vel rig Si ki me zo bel Tru so Si ga da di o da. Ta va da pir-
ve lad maR ran - d va le Ti dan Se mo sul ma kon tin gen t ma, ro gorc
Cans, da i ka va siv r ce ka sa ram de. mog vi a ne biT ki, os Ta ze wo-
141
lis ga mo isi ni Ter gis xe o bis gas w v riv uf ro aR mo sav le-
Ti Tac gad mo vid nen.XVII sa u ku ne Si Ter gis sa Ta ve eb Si ose bi
Se mo vid nen da aq gad mo su li dva le bis asi mi la ci is pro ce si
da iwyo. uf ro gvi an ki maT da i ka ves te ri to ria uf ro aR-
mo sav le Ti Tac sof. ko bam de. pra le lu rad ose bi Ca sax l d nen
xe vis ram de ni me so fel Sic (ko bi, aCxo ti, uxa Ti, To Ti). ma Ti
Ca sax le bis in ci a to re bad xSi rad da wi na u re bu li Ru du Sa u-
re bi, Sem deg ki yaz be ge bi gvev li ne bi an. os Ta mi er sru li ad
asi mi li re bu li dva le bi cal ke u li osi mec ni e re bis mi er
osu ri war mo mav lo bis to ma daa miC ne u li.
eT no de mog ra fi u li cvli le be bi mim di na re ob da qar Tu li
sa me fo xe li suf le bis, cal ke u li fe o da lu ri sax le bis, ad-
gi lob ri vi Te me bis da ucxo eT ni ku ri jgu fe bis in te res Ta
da pi ris pi re bis fon ze. sa qar T ve los er Ti a ni sa xel m wi fos
daS lis Sem deg sa me fo ka ri sa Ta na do yu radRe bas ve Rar iCen-
da mTis mi marT, rac fe o da lu ri epo qi saT vis da ma xa si a Te be-
li po li ti ku ri daq saq su lo bis, eko no mi ku ri izo li re bis
da SezRu du li ko mu ni ka ci is pi ro beb Si ad gi lob ri vi Te mob-
ri vi mmar T ve lo bis gaZ li e re bis sa Su a le bas qmni da. xev Si
Ca mo ya li be bu li te ri to ri u li Te mis mmar T ve lo bis cen t ri
imav d ro u lad, re li gi u ri cen t ric iyo. am g va ri cen t ri ram-
den jer me Sec v li la da ger ge tis sa me bis age bis Sem deg ki,
te ri to ri u lad iq ga da u nac v le bia.
XV sa u ku nis 30-i an wleb Si Seq m ni li „ger g re tel say-
d ris S vil Ta sa bu TiT“ ir k ve va, ro mam dro i saT vis uk ve ar se-
bobs ter mi ni „Tru so el ni,” ro mel Sic, im dro i saT vis, wa na-
rul - d va lu ri sim bi o zi un da igu lis x me bo des. Tru so el ni
gar k ve ul val de bu le bas kis ru lob d nen ger ge tel say d ris S-
vil Ta wi na Se. mog vi a ne biT, ger ge tis sa me bi sad mi Tru so el Ta
msgav si da mo ki de bu le bis da ma das tu re be li sa bu Ti uc no bia,
rac iq mox da ri eT ni ku ri cvli le bis Se de gad un da mi-
viC ni oT. osur ma ele men t ma SeZ lo eT ni ku ri do mi nan to bis
mo po ve ba da sa va ra u dod, cal ke te ri to ri u li Te mis Ca mo-
ya li be bac. Tum ca po li ti ku rad Tru so qar Tul sa xel m wi-
142
fo eb riv siv r ce Si rCe bo da. mog vi a ne biT re gi o ni jer arag v Ta
se ris Ta vos Se mad gen lo ba Si Se vi da 1743 wels ki qar Tul ma
sa me fo kar ma uSu a lod da iq vem de ba ra.
sa qar T ve lo Si rus Ta ga ba to ne bis dro i saT vis Ter gis
ze mo wel ze mcxov re bi ose bi, qar Tul so ci al - po li ti kur
siv r ce Si sru li ad iy v nen in teg ri re bu li da aq ti u rad mo-
na wi le ob d nen aq mim di na re pro ce seb Si. mdgo ma re o ba gar k-
ve u lad Se ic va la XIX sa u ku ni dan, sa qar T ve lo Si ru se Tis
ga ba to ne bis dro i dan. pir vel xa neb Si ose bis ajan ye be bi
rus Ta mpyro be lo bis wi na aR m deg sis te ma tur da Se u ri ge-
bel xa si aTs ata reb da. isi ni qar T vel me am bo xe Ta mxar dam xar
ib r Zod nen ru su li mmar T ve lo bis wi na aR m deg. mog vi a ne biT, ru sul ma sa xel m wi fom Ses Z lo mtru lad gan wyo bi li ose bi
Ta vis ken ga da e bi re bi na da did kav ka si ur da pi ris pi re ba Si sa-
ku Tar po li ti kur iara Rad eq cia.
XX sa u ku ne Si dRe van de li yaz be gis mu ni ci pa li tet Si, in-
ten si u ri mig ra ci u li pro ce se bi mim di na re ob da. sa mec ni e-
ro li te ra tu ra ze da sak v lev re gi on Si mo po ve bul sa ve-
le -eT nog ra fi ul ma sa la ze day r d no biT Se iZ le ba ga mo i yos
osu ri imig ra ci is gan m sazR v re li eko no mi ku ri, po li ti ku ri
da eT no- kul tu ru li faq to re bi. tra di ci u ladam re gi on-
Si Zi ri Tad dar gebs me sa qon le o ba (uf ro mecx va re o ba) da
mi waT moq me de ba war mo ad gen da me sa qon le o bis upi ra te so biT.
ru se Tis sa qar T ve lo Si ga ba to ne bam de aq zam T ri sa da zafxu-
lis sa Zov re bis mo nac v le o ba ar das tur de ba. amis mTa va ri
mi ze zi sa zam T ro sa Zov re bis Zne lad mis w v do mo ba iyo. ka xe-
Tis ve leb ze aqa u re bi kon ku ren ci as ver uwev d nen ka xe leb Tan
mWid ro sa me ur neo kon taq t Si myof Tu Sebs, xo lo qar T lis
zam T ris sa Zov reb ze mTis wi na zo lis mo sax le o bas. ba gur
kve ba ze di di ra o de no biT cxvris Se nax va yov lad Se uZ le be-
lia. Tu ojaxs or aTe ul sul ze me ti cxva ri hyav da uk ve
bar Tan kav Sir ze un da ez ru na.
ru se Tis ga ba to ne bis Sem deg Crdi lo kav ka si is sa zam T ro
sa Zov re bis ga mo ye ne bis Se saZ leb lo bam mniS v ne lov nad ga zar-
143
da mecx va re o bis po ten ci a li. mecx ra me te sa u ku nis 70-80-i a-
ni wle bi dan xe vi sa da Tru sos mo sax le o bam far Tod aiT vi-
sa CaC ne Ti sa da yiz la ris zam T ris sa Zov re bi sa dac cxvars
oq tom b ri dan ap ri lis bo lom de am yo feb d nen. ki dev uf ro
mo i ma ta mecxo ve lo e bis xved riT ma wil ma sab Wo Ta pe ri od-
Si. sa kol me ur neo fer me bis da ker Zo me ur ne Ta sa kuT re ba Si
myof cxvris fa rebs zafxul Si in ten si u rad aZo veb d nen mTis
fer do beb ze, zam Tars ki Crdi lo e Tis ve leb ze ata reb d nen.
me-20 sa u ku nis 30-i an wleb Si gan xor ci e le bu li ko leq-
ti vi za ci is Se de gad ra di ka lu rad Se ic va la ra i o nis sa me ur-
neo ga re mo. cxvris fa re bi da msxvil fe xa sa qo ne li Zi ri Ta dad
ker Zo sa kuT re ba Si iyo. ko leq ti vi za ci is Sem deg mo ax di nes
sa qon lis di di na wi lis na ci o na li za cia da isi ni sa kol me-
ur neo fer meb Si ga a er Ti a nes. amis Se de gad mo a xer xes me ur ne-
o bis am dar gis ren ta be lo bis gaz r da. amas Tan, geg ma zo mi e rad
xde bo da me ur ne o bis sim bi o zu ri for mis tran s for mi re ba, rac
mTis zo na Si mi waT moq me de bis xved ri Ti wi lis ki dev uf ro
Sem ci re ba Si da sa o ja xo me ur ne o be bi saT vis sa var gu le bi sa da
sa Ti bi mi we bis SezRud va Si mdgo ma re ob da. Sro mis or ga ni za ci-
is sab Wo u ri for me bis pi ro beb Si da viwye bas eZ le o da ur Ti-
er dax ma re bis sa u ku ne e bis man Zil ze Ca mo ya li be bu li for me bi.
me qa ni za ci is xved ri Ti wi lis gaz r dis Se de gad, izRu de bo da
yo fa Si Zve li sa mi waT moq me do iara Re bis ga mo ye ne ba.
Se mo sav le bis gar k ve u li zrdis mi u xe da vad, yaz be gis re-
gi o nis mZi me kli ma ti, cu di ko mu na lu ri pi ro be bi da Zne lad
xel mi saw v do mi ga naT le ba ga na pi ro beb da aqe dan mo sax le o bis
mig ra ci is ma Ral in ten si vo bas Crdi lo eT oseT Si. mi em g zav-
re bod nen Zi ri Ta dad ose bi, rad gan uk ve ar se bob da plac dar mi
1944 wels aqe dan ga da su li ose bis sa xiT, ro mel Ta nac maT
mWid ro na Te sa u ri kav Si re bi ga aC n daT. re gi o nis osur ma da-
sax le beb ma Tan da Tan dac la da iwyo.
gan sa kuT re biT Tval sa Ci no iyo es pro ce si Tru so Si. mZi-
me sa yo facxov re bo pi ro be bi da so ci al -e ko no mi ku ri gan vi-
Ta re bis nak le bi per s peq ti va ubiZ geb da ada mi a nebs sa mu Sao
144
da sacxov re be li Crdi lo eT oseT Si eZeb naT. xe o bas gver di
auq cia sa qar T ve los sam xed ro gzis gas w v riv me-20 sa u ku nis
50-i an wleb Si dawye bul ma axa li ti pis sax le bis ma sob riv ma
mSe neb lo beb ma. am Ja mad mo sax le o bi sa gan mTli a nad dac lil
Tru so Si, da fiq si re bu li sacxov re be li, sa me ur neo, Tav dac vi-
Ti sa kul to Se no be bi gviC ve nebs, rom ga su li sa u ku nis 60-i-
a ni wle bi dan aq TiT q mis aRa ra fe ri age bu la. xe vis sof le bi-
sa gan gan s x va ve biT ar gan xor ci el da Tru sos ga zi fi ka cia. es
ki xe- tyiT Ra rib xe o ba Si ki dev uf ro aZ li e reb da sur vils
sa yo facxov re bo pi ro be bi ga e um jo be se bi naT. Se iZ le ba iT q vas,
rom or jo ni ki Ze Si kom for tu lad mowyo bis Se saZ leb lo ba
Tru sos xe o bis mcxov reb le bi saT vis ga da sax le bis mniS v ne-
lo van mo ti va ci as war mo ad gen da.
oseb Si mig ra ci ul gan wyo bi le bebs xels uwyob da eT no-
kul tu ru li veq to ris cvli le bac, rac qar Tu li ori en ta-
ci is ru su liT Ca nac v le bas gu lis x mob da. ru se Tis ga ba to-
ne bam de bu neb ri vad xde bo da ose bis qar Tul sam ya ro Si in teg-
ra cia, rac qar Tu li ma te ri a lu ri da su li e ri kul tu ris
kom pe nen te bis Tan da Ta no biT Se sis x l xor ce ba- ga Ta vi se bas gu-
lis x mob da.
me-19 sa u ku nis 70-i an wle bam de Tru sos xe o bi sa da ko-
bis qva bu lis mo sax le o bis um rav le so bas qar Tu li ya i dis
(Svil ze da bo lo e bu li) gvar sa xe le bi hqon da. mog vi a ne biT
Se im C ne va qar Tu li an T ro po ni mi u li mo de lis Tan da Ta no biT
osur//ru su li mo de liT Ca nac v le bis ten den cia. mo i ma ta
osur//ru su li ya i dis (ov -ev da bo lo e bi a ni) gvar - sa xe leb-
ma. 1905 wli dan ek le si eb Si met ri ku li wig ne bis war mo e ba
da wir va- loc vac ru sul ena ze da iwyo. Cans, da geg mi li iyo
qar Tu li ena, ro gorc Lingua Franca Tan da Tan ru su liT Sec-
v li li yo da sa qar T ve lo sa ken mi mar Tu li po li ti ku ri, eko-
no mi ku ri, re li gi u ri veq to ric ru su liT Ca nac v le bu li yo.
me-20 sa u ku nis me o re na xe var Si Tru sos xe o bas ose bi Zi-
ri Ta dad zafxu lis sa Zov re bad da sa a ga ra kod iye neb d nen, xo-
lo mud mi vad mcxov reb Ta ricx vi sak ma od Sem ci re bu li iyo,
145
ko mu nis tu ri re Ji mis kra xis Sem deg, ra di ka lu ri po li-
ti ku ri, eko no mi ku ri da de mog ra fi u li tran s for ma ci is
fon ze, re gi o ni saT vis wam y va ni dar gis, mecx va re o bis mas S ta-
bi mniS v ne lov nad Sem cir da. ru se Tis fe de ra ci as Tan Ca ke ti-
li sazR v ris pi ro beb Si, Crdi lo eT kav ka si is zam T ris sa Zov-
re bi mi uw v do me li gax da. mTli a nad da i ca la eko no mi ku ri
Tval saz ri siT sru li ad upes peq ti vo Tru sos xe o ba, xo lo
Crdi lo o se Ti dan ma sob ri vi gad mo sax le ba da iwyes mo xe ve eb-
ma, ro mel Tac aviw ro eb d nen aq Ca su li cxin va lis re gi o ni dan
dev ni li ose bi.
90-i an wleb Si me sa qon le o bis dak ni ne bam re gi o nis mo-
sax le o ba aiZu la Se mo sav lis al ter na ti u li wya ro eZeb-
na. rad ga nac xe vis sof leb Si bu neb ri vi ga zis sa fa surs ar
ix did nen, gan vi Ta re ba da iwyo ker Zo sa saT bu re me ur ne o beb ma,
sa dac kit ri da po mi do ri moh yav daT. am saq mi a no biT Zi ri Ta-
dad mo xe ve e bi iy v nen da ka ve bu li, Tum ca sa vaW ro ur Ti er To-
ba Si aq ti u rad mo na wi le ob d nen sa qar T ve lo dan wa su li ose bi,
rom le bic ru seT Si ga sa ta ni pro duq ci is mTa var dis ri bu to-
re bad iq c nen.
sa xel m wi fos mi er re gi on Si ufa so gaz ze li mi tis da we-
se bam sa saT bu re mer ne o bebs az ri da u kar ga, mag ram, ro gorc
mTxrob le bi aR niS na ven, osebs mo xe ve eb Tan DdRemde aqvT Se-
nar Cu ne bu li saq mi a ni da me gob ru li ur Ti er To be bi.
re gi o nis sa me ur neo pro fi lis cvli le ba mtkiv ne u lad Se-
e xo mo sax le o bis yve la fe nas. mecxo ve le o bas da mi waT moq me-
de bas aRar Se uZ lia aqa u ri mo sax le o bis cxov re bis mTli a-
nad uz run vel yo fa. er Ta derT per s peq ti ul dar gad tu riz mi
rCe ba. Tum ca tu riz mis sfe ro Si da saq me bul Ta ode no ba di di
ar aris. aseT pi ro beb Si xal xis ume te so ba mi iC nevs, rom Tru-
sos xe o ba Si ose bis dab ru ne bis per s peq ti vas eW viT uyu rebs.
miT uf ro, rom sa me ur neo kon taq te bis axa li mi mar Tu le ba
ik ve Te ba, rac yaz be gis re gi o nis da aR mo sav leT sa qar T ve los
ba ris me sa qon le e bis mTa ba ro bas ukav Sir de ba. Tru sos xe o ba-
Si bo lo xa neb Si mo xe ve eb Tan er Tad zafxu lis sa Zov re biT
146
sar geb lo ben ior - mu Ran los azer ba i ja ne li mwyem se bi, xo lo
yaz be gis ra i o nis cxvris fa re bis di di na wi li zam T ris sa-
Zov reb ze qve mo qar T lis ve leb ze mih yavT. Tru sos yo fi li
mkvid ri ose bi ki uk ve zafxu lo bi Tac iS vi a Tad stum ro ben
na sax la rebs, sa lo ca veb sa da ma ma- pa pis sa saf la obs.
yaz be gis re gi o nis qar Tul da osur mo sax le o bas xan g r-
Z li vi kul tu ru li da sa me ur neo ur Ti er To bis ga moc di le ba
aqvs. Se re ul sof leb Si, ro gorc we si, maT sa er To (ga zi a re bu-
li) sa lo ca ve bi hqon daT da re li gi ur ri tu a leb sac er Tad
awyob d nen. mo no eT ni kur sof leb Si dRe o ba ze qar T ve lebs xSi-
rad stum rob d nen osi _ osebs ki qar T ve li mo ke Te- na Te sa-
ve bi. kon fe si u ri, eT ni ku ri, so ci al -e ko no mi ku ri faq to re bis
da sa xel m wi fo in s ti tu te bis ze moq me de ba gan sazR v rav da am
ri tu a le bis xa si aTs da di na mi kas (sin k re ti za cia, uni fi ka cia,
na ci o na li za cia da a.S). mniS v ne lo va nia ga zi a re bu li sa lo ca-
ve bis kvle va mig ra ci e bis mi mar Tu le bis gan sazR v ris T vis, rad-
gan sxva gan ga da sax le bul qar T vel mTi e lebs TiT q mis yvel gan
hqon daT we sad wi na par Ta sa lo ca veb Si jvar - xa to beb ze si a ru-
li da re li gi ur ri tu a leb Si mo na wi le o ba.
sa ve le ma sa li dan ir k ve va, rom am bo lo xa neb Si sul uf-
ro mcir de ba tra di ci ul dRe sas wa u leb ze Ca mo su li ose bis
ode no ba. sa va ra u dod, maT ma ume te so bam axa li sacxov re be li
ga re mos T vis da ma xa si a Te bel ri tu a leb Si mo na wi le o biT Ca a-
nac v la Zve li dRe o be bi. po li ti ku ri, eko no mi ku ri, eT ni ku ri
ga re mos tran s for ma cia mka fi od aisa xa tra di ci ul ri tu a-
leb ze. „va Ci lo ba“, ro me lic ad re so fel ToT Si mcxov re bi
ose bis dRe sas wa u lad iT v le bo da, am Ja mad me zo bel so fel Si
Ca sax le bu li qar T ve le bis or ga ni ze biT tar de ba, isi ni war-
mo ad ge nen Zi ri Tad aq ti o rebs (de ka no zi, med ro Se, suf ris
wi nam ZRo li da a.S) ose bi ki stum ris sta tu siT es w re bi an.
Sec v li lia ri tu a lis cal ke u li ele men te bi (mag sa lo cav ze
mo aqvT ara ami saT vis sa gan ge bod gan kuT v ni li, ara med sa qar-
T ve los sa xel m wi fo dro Sa), qa le bi ma ma ka ceb Tan er Tad us-
x de bi an suf ras da a.S. Se iZ le ba iT q vas, rom ze mox se ne bu li
147
tra di ci u li ri tu a le bis tran s for ma ci is xa si a Ti mWid rod
ukav Sir de ba lo ka lu rad mom x dar kon k re tul so ci al -e ko-
no mi kur da po li ti kur cvli le bebs er Ti mxriv da msof-
li o Si mim di na re zo gad so ci o kul tu rul ten den ci ebs, me o-
re mxriv.
mo xe ve e bi er T ma ne Ti sa gan di a met ra lu rad ga nas x va ve ben
Crdi lo eT osebs “iron cebs” da e.w. cxin va lis re gi o ni dan
da sxva qar Tu li te ri to ri e bi dan mig ri re bu li osebs, “ku-
dar cebs”. in ter vi u re bis dros aR moC n da, rom am uka nas k ne li
jgu fis mi marT mo xe ve Ta um rav le so ba uar yo fi Ta daa gan wyo-
bi li. isi ni cxin va lis re gi on Si mcxov reb osebs ag re si u-
le bad da usa mar T lo e bad afa se ben. sa in te re soa isic, rom
mo xe ve e bis az riT ana lo gi u ri da mo ki de bu le ba aqvT ”ku dar-
ce bis” mi marT Crdi lo el oseb sac da maT So ris arc Tu ise
kar gi ur Ti er To baa.
in di vi de bis an eT ni ku ri jgu fe bis xan g r Z li vi ur Ti er-
To bis pi ro beb Si in teg ra ci as Tan sdevs ma Ti kul tu ru li
mo di fi ka cia anu akul tur cia ro de sac ori ve jgu fis amo-
sa va li kul tu ru li ni mu Se bi met - nak le bad ic v le ba da vRe-
bu lobT gar k ve ul kul tu rul uni fi ka ci as. Cve u leb riv, es
pro ce si Ta vis Ta vad mim di na re obs da Ri re bu le bi Ti ori en-
ta ci is, ro lu ri qce ve bi sa da so ci a lu ri gan wyo bis cvli-
le be biT xa si aT de ba. ami tom ga sak vi ri araa, rom ga mo kiTxu-
le bis na wi lis az riT sa qar T ve lo dan wa su li ”ku dar ce bi”
kul tu ru lad “Crdi lo el oseb ze” bev rad ma Ral sa fe xur ze
dga nan, rad gan maT qar Tu li kul tu ris gav le na ga ni ca des
da mra va li ele men ti mi i Res da swo red cxin va lis re gi on-
Si mcxov re bi ose bis mig ra ci is Sem deg “amaR l da” Crdi lo eT
ose bis kul tu ra, ro me lic ma nam de uf ro Ca mor Ce ni li da
war mar Tu li iyo.
osi erov ne bis ada mi an Ta pi rov nu li Se fa se bi sas ga mov-
lin da, rom ga mo kiTxu le bi Zi ri Ta dad osebs tra di ci e bis
mim de var, me gob rul, stu mar T moy va re, uf ros -um c ro so bis we-
sis dam c vel er To bad mi iC nevs. Tum ca, Se da re biT mci re na-
148
wi li Tvlis, rom ose bi ara san do, nak le bad kul tu ru li,
ag re si u li xal xia.
yaz be gis re gi on Si qar Tul -o su ri Ta nacxov re bis per s-
peq ti vas Tan da kav Si re biT Sem de gi su ra Ti ga mo ik ve Ta: ga mo-
kiTxul res po den t Ta 46% Se uZ leb lad mi aC nia emig ri re bu-
li ose bis sa ku Tar sax leb Si dab ru ne ba. 27% mi iC nevs, rom
Se saZ le be lia ma Ti na wi lob riv dab ru ne ba (mag. zafxu lis
pe ri od Si), Tum ca ma Ti um rav le so bis az riT, es mxo lod im
Sem Tx ve va Si mox de ba Tu Se ic v le ba po li ti ku ri re a lo ba
(mTav ro bis ke Ti li ne ba, ose bis T vis sa qon lis Se moy va nis uf-
le bis mi ce ma da a.S.) an ga um jo bes de ba sacxov re be li pi ro-
be bi. qar Tul -o su ri kon f liq tis ga mom w vev mTa var mi ze zad
ga mo kiTxul Ta ab so lu tu ri um rav le so ba (qar T ve le bic da
ose bic) asa xe lebs ru se Tis ge os t ra te gi ul in te re sebs, ro-
me lic se pa ra tis tu li pro ce se bis wa qe ze biT xels uS lis
sa qar T ve los da mo u ki de be li da Zli e ri sa xel m wi fos for-
mi re bas sam x reT kav ka si a Si. xSi ria po zi ti u ri ma ga li Te bis
mo ta na (da viT sos la nis oso ba, os Ta mo na wi le o ba qar T ve li
me fe e bis laS qar Si da a.S.) qar Tul -o su ri ur Ti er To bis is-
to ri i dan, ra Ta aC ve non am xal x Ta Ta nacxov re bis per s peq ti-
va, Tum ca gvxvde ba sa pi ris pi ro ten den ci ac (mag. qar T ve le bi
ix se neb d nen ose bis mo Ra la tur saq ci els mon Ro lur pe ri-
od sa da sa qar T ve los pir ve li res pub li kis dros. ose bi
va li ko ju Re lis sa dam s je lo eq s pe di ci as ose bis wi na aR m deg
sa qar T ve los pir ve li res pub li kis pe ri od Si, 1990-in wleb-
Si gan vi Ta re bul mov le nebs da a.S.)
qar T vel res pon den teb Si da fiq sir da oseb ze da ma Ti yo-
fi sa da kul tu ris ni u an seb ze ne ga ti u ri Se fa se be bic. osi
erov ne bis war mo mad gen le bi, am mxriv uf ro Tav Se ka ve bu li
ari an, Tum ca ma Ti mo naTx ro be bic Se i ca ven ne ga ti ur ko na ta-
ci as qar T vel Ta mi marT. bev ri maT ga ni mi iC nevs, rom sa qar-
T ve lo Si ose bis te ri to ri u li pre ten zi e bi sa mar T li a nia.
ume te so ba dar w mu ne bu lia, rom sa qar T ve lo dan mig ri re bu-
li ose bis dab ru ne ba mo sa lod ne li araa rad gan maT sak mod
149
kar gad mo a xer xes in teg ri re ba axal sacxov re bel ad gi leb-
Si (Zi ri Ta dad ru seT Si). sa u ba ri imis Se sa xeb, rom yaz be gis
te ri to ria, qve mo qar T li (e,w. Tri a le Tis ose Ti) da a.S
osur sa xel m wi fos un da mi u er T des, aris ru su li po li ti-
ku ri wre e bis in s pi ri re bu li da cal ke u li or ga ni za ci e bis
mag ”da ri a lis” aq ti vo ba mxo lod mi si li de re bis fi nan sur
in te re sebs em sa xu re ba.
mar Ta lia, bo gar du sis so ci a lu ri dis tan ci is ska la ze
ose bis mi marT da mo ki de bu le ba sak ma od lo i a lu ria, mag ram
ze mox se ne bu li pro ce se bis Se de gad ga na xev r da im mo xe ve Ta
ricx vi vi sac oseb Tan ra i me sa xis in ten si u ri kon taq te bi
ga aC nia. mo i Sa la sa me ur neo kav Si re bi, re li gi ur ri tu a leb Si
Ta na mo na wi le o bis praq ti ka. in ter kul tu ru li sen si ti u ro-
ba mi mar Tu lia eT no re la ti u ri dan eT no cen t ris tu lis ken.
ga su li sa u ku nis 80-i an wleb Si dawye bul ma eT no po li ti-
kur ma pro ce seb ma ada mi a ne bi aiZu la mo ex di naT mka fio eT ni-
ku ri Tvi Ti den ti fi ka cia.
ga mok v le viT dad gin da, rom um rav le so ba Se uZ leb lad mi-
iC nevs yaz be gis re gi on Si ose bis dab ru ne bas da am Te mis wa-
mo we va ru se Tis mo rig pro vo ka ci ad mi aC nia.
2008 wlis ru seT - sa qar T ve los om ma da ru seT -uk ra i nis
da pi ris pi re bam aq tu a lo ba Ses Zi na krem lis sam xed ro Te o-
re ti ko se bis mi er Seq m nil, hib ri du li, “mo mav lis omis” mo-
dels. hib ri du li omis Te o ria sam xed ro Tu po li ti ku ri
miz ne bis mi saR we vad Se iq m na da mo wi na aR m de ge ze, mra val m x riv,
kom p leq sur ze moq me de bas gu lis x mobs. Ri ad da fa ru lad
iye ne ben: dip lo ma ti ur, sam xed ro, eko no mi kur, sa in for ma cio
da kon ven ci ur, ara re gu la rul (par ti za nu li da asi met ri u-
li), te ro ris tul, kri mi na lur da ki ber me To debs.
”axa li” na ci o na lu ri po li ti ka, ru su li sa xel m wi fo sa da
sa zo ga do e bis na ci o na lu ri (sa xel m wi fo eb ri vi) in ter se bis
uz run vel yo fa sa Si nao Tu sa ga reo are na ze,faq ti u rad, ca ris-
tu li po li ti kis tran s for mi re bu li va ri an tia.me fis ru se-
Tis nan g re veb ze aR mo ce ne bul ma sab Wo Ta sa xel m wi fom da mis ma
150
Zi ri Tad ma sa mar Tal mem k vid rem, ru se Tis fe de ra ci am, mem k vid-
re o biT mi i Res im pe ri is xal x Ta sru li asi mi la ci is amo ca na.
xse ne bu li po li ti kis axa li ar si ima Si mdgo ma re obs, rom
sa yo vel Ta od afi Si re bu li zo gad sa ka cob rio prin ci pe bis
aS ka ra dar R ve ve bis ga re Se mo xer x des qar Tu li sa xel m wi-
fos wa ru ma te bel pro eq tad qce va, ra Ta sa ku Tar usu su ro-
ba Si dar w mu ne bul ma qar T ve lo bam Ta vad Tqvas uari po li-
ti kur da mo u ki deb lo ba ze. krem lis gaT v le biT, per s peq ti va Si
es uz run vel yofs, pir vel xa neb Si, qvey nis ru sul or bi ta ze
dar Ce nas, mo ma val Si ki srul asi mi la ci as.Aamgvari miz ni saT-
vis yve la ze up ri a nad Ca iT va la Si da eT ni ku ri kon f liq te bis
pro vo ci re ba da sa qar T ve lo Si kom paq tu rad mcxov re bi ”um-
ci re so be bis” ga mo ye ne ba kon f liq tis ga sa Ca Reb lad. am da pi-
ris pi re ba Si mar T va- kon t rols, mSvi do bis m yo fe li Su a mav lis
ro lis mor ge biT, Ta vad ru se Ti ikis rebs.
ga su li sa u ku nis 90-i an wleb Si ru seT ma SeZ lo se pa ra-
tis tu li re gi o ne bis faq ti u ri mowy ve ta sa qar T ve los po-
li ti ku ri da eko no mi ku ri siv r ci dan, rac 2008 wlis omis
Sem deg Ria oku pa ci iT da aneq si iT das rul da. vi Ta re bis
Se la ma ze bis miz niT, afxa ze Ti da e.w. sam x reT ose Ti da mo u-
ki de bel sa xel m wi fo e bad aRi a res xo lo sa ku Ta ri qme de ba aq
mcxov re bi afxa zi da osi xal xis dax ma re bis aq tad mo naT-
les. Sem de gi amo ca naa ki dev uf ro Se izRu dos qar T vel Ta
is to ri u li sam k vid ro da rac Se iZ le ba sam x re TiT gad mos-
wi os sazR va ri. ri si ga ke Te bac pir vel rig Si fa vo ri tad
miC ne u li ose bis te ri to ri is ga far To e bis xar j ze Se iZ le ba
mo xer x des. am g va rad, in te re sis sfe ro Si mox v da yaz be gis
re gi o nic. Ter gis ze mo wel Si osu ri eT no sis mra val sa u ku-
no va ni mkvid ro bis da eT ni ku ri he ge mo no bis dam t ki ce ba am
te ri to ri a ze e.w. sam x reT ose Tis sa xel m wi fos pre ten zi e-
bis le gi ti ma ci is sa u ke Te so sa Su a le ba iq ne bo da.
xse ne bu li mi mar Tu le biT gan sa kuT re biT efeq tu rad Se iZ-
le ba fsev do is to ri u li naS ro me bis ga mo ye ne ba. is to ri u li
li te ra tu ris gav le na eT nos Ta So ris ur Ti er To ba ze bu neb ri-
151
via aCens cdu ne bas “pat ri o tu li” sa fe ne liT gaR viv des eT no-
cen t ris tu li mis w ra fe ba ni. sur vi lic rom ar hqon deT, mec-
ni e re bi ga nic di an sa zo ga do e bis Ria Tu fa rul gav le nas, rac
bu neb ri vad aisa xe ba maT Se moq me de ba ze. es kar gad iyo cno bi li
sab Wo Ta xe li suf le bi saT vis, ro me lic pro ce se bis sa sur ve li
mi mar Tu le biT mar T vis miz niT sak ma od efeq tur kon t rols
an xor ci e leb da is to ri u li xa si a Tis li te ra tu ra ze.
qar Tul -o su ri/ru su li kon f liq ti mra val S ri a ni mov le-
naa. am kon f liq tis in s pi ri re ba Si po li ti ku ri, eko no mi ku ri,
so ci a lu ri Tu eT no kul tu ru li as peq te bis gver diT, ze gav-
le na aqvs Ti To e u li mxa ris pre ten zi as, da ib ru nos mis T vis
is to ri u lad mi ni We bu li ad gi li. am ri gad, mec ni er Ta na wils
sa Su a le ba eZ le va ko ni un q tu ris Se saty vi si ge o po li ti ku ri
dak ve Ta Se as ru los da ama Tu im xal xis is to ri u li ro-
lis gaz vi a de biT ze moq me de ba mo ax di nos eT no cen t ris tul
gan wyo beb ze.
sa qar T ve los is to ri as Tan da kav Si re bu li Te ma ti ka Zi ri-
Ta dad kon cen t ri re bu lia sa mi miz nis ir g v liv: 1) da a sa bu Ton
osi xal xis av toq To no ba da ma Ti eT no ge ne zis are al Si mo-
aq ci on Si da qar T lis da yaz be gis re gi o nis te ri to ria. 2)
osur - qar Tu li ur Ti er To bis is to ria ga ni xi lon so ci a lur
priz ma Si da aC ve non, rom qar T ve li fe o da le bi Se ub ra leb-
lad awi o keb d nen da Cag rav d nen os gle xebs. 3) da am t ki con,
rom ru sul so ci o po li ti kur sis te ma Si ga er Ti a ne ba aris osi
xal xis is to ri u li da bu neb ri vi mis w ra fe ba. az r Ta sxva-
das x va o baa sa qar T ve lo Si sam x reT ose Tis ad mi nis t ra ci u li
er Te u lis war mo So bis is to ri a zec. XIX s-mde, we ri lo biT
wya ro eb Si oseT Tan da kav Si re biT gan sazR v re ba `sam x re Ti" an
`Crdi lo e Ti" ar fiq sir de ba. es ter mi ni mxo lod sa qar T ve-
los ru seT Tan Se er Te bis Sem deg gaC n da da sa xe lis mi ni We bis
wi na pi ro bad (sam x reT ose Tis av to no mi u ri ol qi.) iq ca.
Ta vis mxriv, es prob le ma ti ka aisa xa qar Tul is to ri og-
ra fi a Sic. qar T ve li av to re bi ik v le ven os Ta sa qar T ve lo-
Si Ca mo sax le bis is to ri as, osi a no bas da xiz no bas, ose bis
152
gam cem lur qme de bebs sa qar T ve lo saT vis kri zi sul pe ri od Si
pir ve li res pub li kis (1918-21) da ga su li sa u ku nis 90-i an
wleb Si da a.S.
uka nas k nel xa neb Si ga moq vey ne bu li sa mec ni e ro li te ra-
tu ris mi xed viT osu ri mxa ris war mod ge na qar Tul -o su-
ri per s peq ti vis Se sa xeb ase Tia: sa qar T ve los xe li suf-
le ba mo sax le o bas Tavs ax vevs des po tur Ta va dur ide o-
lo gi as; xo lo xel m ZR va nel eli tas Ri re bu le biT ori-
en ta ci as na to ze (da sav leT ev ro pa, aSS) da dRe van de li
mTav ro bi sad mi sam xed ro mxar da We ra ze. osebs sru li ad gan-
s x va ve bu li Ri re bu le bi Ti ori en ta cia aqvT. esaa geg ma ru-se Tis mxar da We riT osi xal xis ga er Ti a ne ba ze; ru se Tis mi-
er gan xor ci e le bul mo der ni za ci a ze da mi si sa Su a le biT
msof li o Si mim di na re glo ba li za ci is pro ces Si Car T va ze.
gan s x va ve bu lia qar Tu li mxa ris war mod ge na am sa kiTxeb ze.
ev ro at lan ti ku ri ar Ce va ni ukav Sir de ba pir vel rig Si de mok-
ra ti u li Ri re bu le be bis dam k vid re bas da ada mi a nis uf le be-
bis gan t ki ce bas. erov nu li po li ti kis ar si ki ase Tia: qar-
Tu li sa zo ga do e bis kon so li da cia da gan s x va ve bu li jgu fe-
bis er Ti an sa xel m wi fo or ga niz m Si in teg ra cia.
153
Lavrenti Janiashvili The Question of Ossetians in Kazbegi Region
According to a modern administrative-territorial division Kazbegi municipality unites historical Khevi, Truso (located in the upper reach of the Tergi Valley; nowadays a depopulated ethnographic region) and a small part of Mtiuleti to the south of the Jvari Pass (Gudauri resort and nearby settlements). The main part of the region (Khevi and Truso) is situated beyond the Watershed Ridge of the Caucasus and is bordered by Russian Federation (Ingusheti and North Ossetia) to the north of the Dariel Pass; It borders on the historical Dvaleti with the Truso gorge in the west, the so-called South Ossetia in the southwest, Mtiuleti and Gudamakari in the south and Khevsureti with the Sno gorge in the east. Ossetians lived together with Georgians in Kazbegi region until the end of the last century. Nowadays this region is almost empty from the Ossetian population due to their migration. The present ethno-demographic situation is tightly linked to the strict natural environment, difficult economic situation and its location in the border area. Relatively easy communication with North Ossetia, economic benefits, comparatively accessible education and intensity of relative and friendly ties conditioned migration not only of Ossetians but also of Mokheves (autochthon Georgians of Kazbegi region) to the north. Over the last years, the keen interest of the Russian/Ossetian and Georgian media was focused on the Ossetians, migrated in the last century from Kazbegi region to North Ossetia (the Russian Federation) and their abandoned villages. On the one hand, the Ossetian side, mainly the representatives of the de facto government, several researchers and journalists declare, that “The territory, adjacent to Tskhinvali region is the Ossetian property and it will also be freed from Georgians”; on the other hand, the Georgian media and some experts consider that
154
Kazbegi region has become a potentially dangerous place where new Russian aggression is expected under the pretext of the return of the Ossetian “refugees” from Kazbegi region. This situation inspired a group of researchers to accomplish the scientific project – “The perspectives of Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region”. According to historical sources, Tsanars were aboriginal inhabitants of the region in the second century, who lately plaid an important role in the struggle against Arab invaders and in formation of Kakhetian Principality. There are different suppositions about Tsanars’ ethnic origin in scientific literature. Part of researchers consider them of Svan (N.Mari, S.Kakabadze, J.Gvasalia) or Chaldean-Chan (T.Papuashvili) origin, and part regard them as the North Caucasian _ Vainakh (V.Minorskiy, A.Genko, A.Novoseltsev, A.Mkrtumian) or Dagestanian (V.Bartold) origin. In the early feudal epoch Tsanars defended Georgian Kingdom from the North Caucasian nomad invaders and acted as organizers of the Georgian political unit – The Kakhetian Diocese. Architectural monuments preserved in the territory of their settlement are by all signs similar to the Kakhetian monuments of the same period. As for the epigraphic materials, they are totally Georgian. All these evidence that Tsanars, by the time of Arabic invasions, completely and inseparably belonged to the Georgian ethno-cultural world. Since the 13th-14th centuries, Dvals (an ethnographic group of Georgian origin) penetrated near the source of the Tergi River – the present day Truso gorge. Initially it could have been a natural migration, when excess population started reclaiming the upper reaches of the Terek River. From the 16th century this process intensified. Ossetians driven out from the North Caucasian valleys by Mongol invaders, settled in the Caucasian highlands including Dvaleti and oppressed the native population, who moved to other parts of Georgia and preferably
155
to the neighboring Truso gorge. The first contingent, driven from Maghran-Dvaleti seems to have occupied initially the area before Kasara. Lately, oppressed by Ossetians, they moved even more to the east, along the Tergi Valley. In the 17th century Ossetians came to the source of the Tergi River and the process of assimilation of the Dvals began. More lately they occupied the territory to the east before the village of Kobi. Simultaneously, Osetians settled in several villages of Khevi (Kobi, Achkhoti, Ukhati, Toti). The initiators of their settlement are often considered the promoted Georgian families of Ghudushauri and lately Kazbegi. By some Ossetian specialists, Dvals which were completely assimilated by Ossetians are considered to be a tribe of Ossetian origin. The royal court could not pay proper attention to mountainous regions after dissolution of the united Georgian kingdom. Political disintegration, economic isolation and limited communication characteristic of the feudal epoch, created an opportunity to strengthen the local community governance. Ossetians gained ethnic dominance in Truso and even formed a separate territorial community; though, politically the Truso gorge stayed within the space of the Georgian state. Lately, the region of contemporary Kazbegi municipality was joined to the principality of the Aragvi Eristavs, and in 1743 the Georgian Royal court directly subordinated it. By the time of the Russian supremacy in Georgia, the Ossetians, living in the upper reach of the Tergi River were totally integrated into the Georgian social-political milieu and actively participated in the ongoing processes. The situation definitely changed from the 19th century after the Russian dominance in Georgia. Initially, the uprisings of Ossetians against Russian dominance were systematic and irreconcilable. They fought against Russian Rule side by side with Georgian insurgents. Later Russia managed to entice hostile Ossetians and used them as a political weapon in the great Caucasian confrontation.
156
There are different suppositions in the Georgian and Russian/Ossetian historical societies concerning the question of ethnogenesis of Ossetians, their political history and settlement in Georgia. Migration of Ossetians to Georgia and the stages of their settlement are the subjects of bitter debates. In the 20th century a part of Ossetian specialists considered the 3rd-4th or 6th-7th centuries the oldest periods of Ossetian migration; others supposed that the first period of their infiltration in Georgia was connected to Mongol dominance in the North Caucasus. There were attempts, based on genealogies of Ossetian family names, to attribute their migration to the 15th -16th centuries. The results of investigations of some Georgian and Russian researchers corroborate that the settlement of Ossetians in the mountainous part of Kartli occurred in the 17th century and their migration to western Georgia – in the 18th century. Compact settlements appeared gradually in the northern part of Shida Kartli, in the valleys of the rivers Liakhvi and Ksani, though the majority of Ossetians dispersed throughout Georgia. For the whole period of the 18th century, Ossetians actually didn’t live in the villages of Kartlian foothills. Migration of Ossetian there (mainly in destroyed villages) began in the late 18th and early 19th centuries. In this period Ossetians occupied considerable part of the foothills of the Patara Liakhvi valley. Since that period and especially in the first decade of the 19th century, there was an individual migration of Ossetians from the mountainous part of Shida Kartli to the villages of its foothills and plains. There are different opinions on the history of creation of South Ossetian administrative unit in Georgia. It’s worth mentioning, that the terms South and North Ossetia are not stated in written sources until the 19th century. This term appears only after Georgia annexed to Russia. In their reports to the emperor the Russian military officers refer the territory inhabited by Ossetians in Liakhvi mountainous regions as Ossetia”, “Georgian Ossetia” or “Kartlian Ossetia” (1812-
157
1837). Then a binary opposition “South Ossetia –North Ossetia” appeared. In the 1840s the “Ossetian district” was established in Georgia. This served as the basis for naming the territorial-administrative unit created by the Bolsheviks in Shida Kartli as the South Ossetian autonomous district. It should be mentioned that the field ethnographic materials of the ethnographers: B.Kaloev, Z.Vaneev, L.Chibirov and others, give definite information to specify the period of resettlement of Ossetians in the upper reach of the Tergi Valley. However, when interpreting the material the same authors are usually tendentious which is reflected in their conclusions. These conclusions formed the basis for new false ethno-genetic conceptions. Georgian and Ossetian authors come to radically different conclusions owing to diverse interpretation of one and the same archeological data, written sources and ethnographic materials. In order to corroborate statements about Ossetians indigenousness the most Ossetian authors are compelled to search for new conceptual basis for argumentation and comprehend distinctively the archeological material due to scarcity of written sources. The process of creating new Ossetian mythologemas is noticeable. Even comparatively moderate historians (for example Mark Bliev) avoid exact quoting, fearing that Georgians will destroy the historical sources stored in Georgia. However, these publications are cited already by other authors. Thus, it seems as though the work is based on a solid scientific sources. Such publications are apprehended negatively by the Georgian society aggravating negative attitudes, whereas in Ossetians it strengthens the feeling of national pride and sense of historic distinctiveness and makes them lose the desire to compromise. In this situation, the idea of restoration of “historical Ossetia” and returning “old lands“, primarily Kazbegi region and the Ghuda gorge became
158
popular, which significantly reduces the perspectives of resolution of the Ossetian question. In the 20th century, intensive migration proceeded in present day Kazbegi municipality. On the basis of scientific literature and field ethnographic material obtained in the targeted region, the economic, political and ethno-cultural factors determining the Ossetian migration can be identified. Animal husbandry (mostly sheep breeding) and agriculture with preference of cattle breeding were traditionally the main fields of farming in this region. Alternation of winter and summer pastures is not proved before Russian dominance in Georgia. The main reason was the difficult accessibility of winter pastures. In the Kakheti valley Kazbegians failed to compete with Tushs,who had tight economic contacts with Kakhetians, and the population of the foothill zone in winter pastures of Kartli. Keeping of many sheep in cattle shed was almost impossible. If a family possessed more than two tens of sheep they had to care about contacts with the lowlands. The potential of sheep breeding enhanced significantly when after the Russian rule the use of the winter pastures of the North Caucasus became possible. Since the 1870s -1880s, the population of Khevi and Truso extensively used the winter pastures of Chechnya and Kizlyar, where they kept their sheep from October till the end of April. The share of cattle breeding was enhanced in the Soviet period. Sheep flocks of collective and private farms were pastured intensively in mountains in summer and in northern valleys in winter. In the 1930s the economic environment of the region was changed drastically due to collectivization. Livestock which was mainly in private ownership before, was nationalized and became the property of collective farms. As a result the profitability of this economic field was enhanced. Herewith transformation of symbiotic forms of farming proceeded systematically, which reduced the share of agriculture in the mountainous zone and limited the usage of
159
arable lands for individual farmers. Under the Soviet labor organization the forms of mutual aid that have existed for centuries were forgotten gradually. As a result of increasing the share of mechanization, the use of old agricultural tools in the field was limited. Notwithstanding the definite raise of income, the harsh climate of Kazbegi region, bad communal conditions and less available education conditioned high intensity of Ossetian migration to North Ossetia. The migrants were Mainly Ossetians, because there already existed a springboard of Ossetians immigrated in 1944, they had tight relative ties with. The Ossetian settlements of the region gradually got emptied. This process was especially evident in Truso. Hard living conditions and less perspective of social-economical development made people search for labor and housing in North Ossetia. Massive constructions of new types of houses started in the 1960s along the Military road; but this did not happen in the Truso gorge. The Living, farming, defensive and religious buildings in Truso, which is nowadays totally depopulated, evidence that since the 1960s nothing has been built there. Unlike the Khevi villages, gasification of the Truso gorge was not accomplished. This increased the desire of population to improve their living conditions and leave the woodless area. It could be said that the possibility of comfortable housing in Orjonikidze served for population of the Truso gorge as an important motivation. The change of ethno-cultural vector, implying replacement of Georgian orientation with Russian, promoted migrational aspirations of Ossetians. Prior to Russian hegemony the integration of Ossetians into the Georgian world occurred naturally, which implied gradual assimilation of components of the Georgian material and spiritual culture. Until the 1970s, the family names of the majority of Truso and Kobi population ended in suffix -shvili as in Georgian surnames. Lately the
160
tendency of replacement of the Georgian anthroponomical model with the Russian one was noticeable. The number of family names with Russian endings (suffixes –ov –ev) increased. Since 1905 the liturgy and church registers were conducted in Russian. It was planned to replace the Georgian language by Russian as Lingua Franca and change the political, economic and religious vectors focused on Georgia in favor of Russia. After the collapse of the Soviet regime, on the background of the radical political, economic and demographic transformations, the scale of sheep breeding was reduced significantly. The winter pastures of the North Caucasus, due to the locked borders with the Russian Federation, were inaccessible. The economically unproductive Truso gorge was totally depopulated; but in turn Mokheves, who were oppressed by Ossetian refugees – the migrants from Tskhinvali region, started massive immigration from North Ossetia. In the 1990s diminishing of animal husbandry made the local population of the region to seek alternative sources of income. As Khevi villages were provided with free natural gas, the locals started development of private greenhouses, where cucumbers and tomatoes were grown. Mokheves were basically occupied with this business, though Ossetians, migrated from Georgia to North Ossetia were actively occupied in trading relations and became the main distributors of production into Russia. Soon appointing the limits on free gas by the state, greenhouses lost their actuality, but as my respondents notice, Ossetians have maintained friendly and business relations with Mokheves until today. The change of the economic profile of the region was painful for all social layers of the population. Animal husbandry and agriculture is unable to provide perfectly the life of local population. Tourism remains to be the only prospective sector in the region, though the number of people occupied in tourist
161
business is not large. In such conditions most people believe that the prospect of returning Ossetians in the Truso gorge is doubtful. Moreover, the new direction of agricultural contacts is evident, which is linked to seasonal transhumance from Kazbegi region to the lowlands of Eastern Georgia. For the last period, besides Mokheves Azeri herders from Iormughanlo also use the summer pastures, and the most sheep flocks of Kazbegi region are moved to the winter pastures in Kvemo Kartli valleys. And the Ossetians themselves, the former residents of Truso, rarely visit their dwellings, places of worship and ancestors graves even in summer. The Georgians and Ossetians of the region were involved in long-term mutually beneficial cultural and economic relations. Usually in ethnically mixed villages Ossetians and Georgians had common shrines and sanctuaries, they celebrated their religious festivals together and performed cult practices within the same space and at the same time. In mono-ethnic villages Georgians came to visit their Ossetian friends and relatives and vice versa at each other’s religious festivals. The influences of confessional, ethnic, social-economic factors and state institutions determined the character (syncretism, unification, nationalization etc.) and dynamics of these rituals. The study of mutual sacred places is important for determination of direction of their migration, since the Georgian highlanders, wherever they migrated, almost universally retained the habit of visiting the sacred places of their ancestors at festivals of their pagan shrines and participate in religious rituals. Field materials evidence that the number of Ossetian visitors to traditional festivals is decreasing for the last period. Presumably, most of them replaced old festivals with rituals typical of the new environment. Transformation of political, economic and ethnic environment has been clearly reflected on traditional rituals.“Vachiloba”, which used to be the festival of Ossetians, living in Toti, nowadays is celebrated by Georgians, settled in
162
neighboring village, they are the main actors (Dekanoz – priest at pagan shrine, flag bearer, feast leader etc.) and Ossetians have the guest status. The individual elements of the ritual have been modified (for example to the sacred place they bring the state flag of Georgia, instead of a specially designed traditional flag), women sit with men at the table and etc. It could be said, that the nature of transformation of the above mentioned traditional rituals, is closely linked to the concrete local socio-economic and political changes on the one hand and the general socio-cultural tendencies in the world on the other. Definite developments were peculiarly depicted on the Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region: massive migration of Ossetians to the North Caucasus from the 1940s to former settlements of the Ingush people, deported from their homeland in 1944; the Georgian-Ossetian conflict in Tskhinvali region; declaration of a visa regime by Russia and giving definite privileges to the population of border region; the Russian - Georgian war in August, 2008; transformation of Russian policy after this war etc. Mokheves distinguish between North Ossetians,the so-called "Irons" and "Kudatses", those migrated from Tskhinvali region and other territories of Georgia to North Ossetia. Interviews manifested the negative attitude of majority of Mokheves towards the last group. They consider Ossetians of Tskhinvali region to be aggressive and unfair. It’s worth mentioning, that according to Mokheves, North Ossetians have a similar attitude towards “Kudartses” and the relations between them are not so good. Integration of individuals and ethnic groups under the conditions of prolonged relations is accompanied by their cultural modification i.e. acculturation, when the primary cultural paradigm of both groups more or less change and in the result definite cultural unification occurs. Usually this process goes independently and is characterized by transformation of
163
orientations in values, role behavior and social attitudes. Therefore, it’s not surprising that in the opinion of some interviewees Kudartses are on much higher cultural level then North Ossetians, as they underwent influence of Georgian culture and adopted many cultural elements. They think that after migration of Ossetians of Tskhinvali to the north, the culture of North Ossetians, which was far behind and pagan, “upraised”. Personal assessment of Ossetians revealed that they are regarded mainly as tradition followers, friendly, hospitable and respectful for the elderly people, though comparatively minor part considers them to be untrustworthy, less cultural and aggressive. The following picture was depicted concerning the perspectives of Georgian-Ossetian coexistence in Kazbegi region: a 46% of interviewed population consider impossible returning of migrated Ossetians to their dwellings; a 27% think about their partial return (e.g. in summer), though according to the majority, it can occur only if political circumstances change (free will of the government, allowing them to transfer their cattle etc.) or improvement of the housing conditions. According to the absolute majority of respondents (Georgians and Ossetians) geostrategic interest of Russia is the core reason inducing the Georgian-Ossetian conflict, which by encouraging the separatist processes, hinders the formation of a strong, independent Georgian state in Transcaucasia. They often bring positive examples (David Soslan was ethnic Ossetian, Georgian Kings used to involve Ossetians in their troops etc.) from the history of Georgian-Ossetian interrelations, in order to show the perspective of coexistence of the two people, though opposite tendencies are also met (e.g. Georgians remember Ossetian betrayal during the Mongol period and the first independent Republic of Georgia; Ossetians recollect punishing expedition
164
against Ossetians, carried out by Valiko Jugheli in the period of first Republic of Georgia, events developed in the 1990s, etc.). There are sharply negative estimations concerning Ossetians and nuances of their life and culture. Ossetian respondents are more reserved, though their narratives also contain negative connotation. Many of them believe that territorial claims of Ossetians in Georgia are fair. Most respondents are convinced that repatriation of immigrated from Georgia Ossetians is not expected because they are well able to integrate in their new places of residence (basically in Russia). The talks on the annexation of the territory of Kazbegi and Kvemo Kartli (the so-called “Trialetian Ossetia”) to the Ossetian state are inspired by the Russian political circles and activities of separate organizations like “Dariali” that serves only the financial interests of its leaders. As a result of the aforementioned processes, the number of Mokheves having intensive contacts with Ossetians has been halved. The economic ties and the practice of joint participation in religious rituals have been lost. Intercultural sensitivity is directed from ethno relative to ethnocentrist. Ethno political processes which started from the 1980s obliged people to make distinctive ethnic identification; this resulted in full integration not at the group but at the individual level (expressed by Georgianization or Ossetianization). According to the survey, the majority considers it impossible to return the Ossetians to the Kazbegi region and considers this issue as another provocation of Russia. The Russian-Georgian war of 2008 and the Russian-Ukrainian confronting made actual the model of hybrid future war, elaborated by military theoreticians of Kremlin. Theory of a hybrid war was elaborated for achievement of military and political goals and implies multilateral, complex attack on the antagonist party. All kinds of methods are applied openly and
165
secretly, like: diplomatic, military, economic, informational and conventional, irregular (partisan and asymmetric), terrorist, criminal and cyber methods. The imperial strategy of Kremlin, in relation with Georgia historically is characterized by considerable diversity. In the end of the 20th century the change of geopolitical realities made Kremlin to apply different methods. Simultaneously, a new national politics of Moscow, ensuring the nationalist (state) interests of the Russian state and society on internal and external arenas, actually represents the transformed version of the Tsarist policy. The Soviet state originated from the ruins of Tsarist Russia and its main legal successor, the Russian Federation, inherited the task of full assimilation of the Empire peoples. However, the delicacy of the situation is that without the obvious violations of universally recognized general principles, the Georgian state should be represented as an unsuccessful project, in order to convince Georgians of their helplessness and refuse political independence. By Kremlin calculations, in perspective, it will provide staying of Georgia on the Russian orbit at the initial stage and total assimilation in future. For such a purpose it was considered the most appropriate to provoke internal conflicts and use compactly dwelling "minorities" in Georgia to incite the conflict. It goes without saying that Russia intended to undertake monitoring and control of this confrontation as a peacekeeper. Separatist regions play a decisive role in achieving the strategic goals. In the 1990s Russia managed to practically separate these regions from the Georgian political and economic space, which after the war of 2008 ended by open occupation and annexing. Moscow for embellishing the situation recognized Abkazia and the so-called South Ossetia as independent states, and explained its own action as an act of support of Apkhazian and Ossetian people living in these territories.
166
Kremlin tries to restrict the historical territorial possessions of Georgia and extend frontiers to the south as much as possible primarily to broaden the territory of favorable for them Ossetians. Corroboration of century old dwelling of Ossetian ethnos and proving ethnic hegemony of Ossetians on the territory of upper reach of the Tergi River would be the best opportunity to legitimize pretensions of the so-called south Ossetian State. Pseudo historical works could be applied especially effectively for the above mentioned purposes. The influence of historical literature on interethnic relations naturally evokes temptation to veil ethnocentric aspirations with “Patriotic feelings”. Scientists against their will are exposed to the open or hidden influence of society, which, naturally, affects their creativity. This was well known to the Soviet authorities, who very effectively controlled historical literature to manage the processes in the desired direction. The Georgian-Ossetian / Russian conflict is a multifaceted phenomenon. Beside political, economic, social and ethno cultural aspects each Party's claim to get back the historically granted place has a great influence on inspiration of this conflict. Thus, a part of scientists have possibilities to fulfill the geopolitical order of conjuncture and by exaggerating the historical role of this or that people, influence ethnocentric sentiments. According to the recently published scientific literature, the conception of the Ossetian side about the perspectives of Georgian-Ossetian relations is the following: the Georgian government imposes a despotic princely ideology on the population and on the establishment – an orientation towards NATO (Western Europe, USA) and military support for the current government. Ossetians are oriented to absolutely different values. This plan contains the following objectives: the unification of Ossetians with the support of Russia;
167
modernization, carried out by Russia, and participation in the global processes. The conception of Georgian side on this issue is different. Euro-Atlantic choice is primarily related to the establishment of democratic values and consolidation of human rights. The essence of the national policy is as follows: consolidation of the Georgian society and integration of different groups into the single state organism.
172
ga mo ye ne bu li wya ro e bi da li te ra tu raga mo ye ne bu li wya ro e bi da li te ra tu ra
1. afxa za va n., kul tu rul -eT ni ku ri pro ce se bi Si da
qar T lis Crdi lo- da sav leT na wil Si uZ ve le si dro-
i dan gvi an Sua sa u ku ne e bam de (ar qe o lo gi u ri ma sa le-
bis mi xed viT), kr. os Ta sa kiTxi, Tbi li si,. 1995
2. are Si Ze m., sa qar T ve lo ru se Tis sazR var- _ ar se bu-
li saf r Txe e bi da ga mow ve ve bi, omis Sem d go mi ga mow-
ve ve bi da per s peq ti ve bi, in ter net ver sia http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0---0prompt-10-TI--4----Doc---0-1l--10-ka-50---20-home
3. bag ra ti o ni i., qar T l - ka xe Tis aR we ra, teq s ti ga mo sa-
ce mad mo am za des, ga mok v le va da sa Zi eb le bi da ur Tes
Ti na enu qi Zem da gu ram be doS vil ma, Tbi li si, 1986,
4. ba to niS vi li va xuS ti, aR we ra sa me fo sa sa qar T ve lo sa,
qar T lis cxov re ba t. IV, ga momc. “sab Wo Ta sa qar T ve-
lo”, Tbi li si, 1973
5. baq ra Ze d., sa qar T ve lo (is to ri ul - ge og ra fi u li ga-
mok v le va), ga zeT ive ri iT gan, 1877/1873 wle bis
6. ber Ze niS vi li n., sa qar T ve los is to ri is sa kiTxe bi
t.II, Tbi li si,1965
7. ber Ze niS vi li n., sa qar T ve los is to ri is sa kiTxe bi, t.
IX, Tbi li si, 1979
8. bi wa Ze s., re li gi u ri dRe sas wa u le bi xev Si, di ser ta-
cia, Tbi li si, 2015
9. ke ke li Ze, k. eti u de bi, Tbi li si, 1956
10. bux raS vi li p., ru su li ko lo ni a lu ri cno bi e re ba da
ami er kav ka si is eT no po li ti ku ri re a lo ba, in ter net ver-
si a https://iberiana2.wordpress.com/caucasus/bukhrashvili/11. ga ze Ti ”axa li xe vi”, 1945 w.
180
109. Ванети З.Н. К вопросу времени заселения Юго-Осе-тииИзв. Юго-Осет. НИИ АН Грузии, 1936, вып 3
110. Ван Дейк Т., Язык познания коммуникация, Москва, 1989.
111. Идентичность и толерантность". (Отв. ред: Н.М.Ле-бедева). М., Изд-во ИЭА РАН, 2002.
112. Верещагин М., 2015, Пять главных Советских мифов о Второй Мировой Войне, in ter net ver sia, http://fakeoff.org/his-tory/pyat-glavnykh-sovetskikh-mifov-o-vtoroy-mirovoy-voyne
113. Вышла в свет «Осетинская этнографическая энцикло-педия» in ter net v fer si a http://vncran.ru/news/1/341/
114. Волкова Н.Г., Миграции и этнокультурная адаптация горцев в условиях равнинного Кавказа( XIX-XX вв.) – «Расы и народы», №18
115. Гамрекели В.Н., Двалы и Двалетия в I-XV вв. н.э., Тб., 1968
116. Гаглоити Ю.С. Сарматы и Центральный Кавказ , С.44-46// Техов Б.В. этнической принадлежности соз-дателей кобанской культуры Центрального Кавказа, от скифов до осетин Материалы по осетиноведению, М 1994
117. Гамкрелидзе Б., К вопросу о расселении осетин в Грузии, Осетинский вопрос, Тб., 1994118. Горовиц Д., Ирредентизм, сепаратизмисамоопре-деление, всборн. Национальная политикав Россий-ской федерации, М, 1993.
119. Дзиццойты Ю. А. Диалектология и древная история Южных Осетин, Гаглоити Ю.С. Сарматы и Централь-ный Кавказ , Тезиси докладов на конференцию по осе-тиноведению, под редакции Магомедова А.А., Влади-кавказ, 1994
181
120. Дзаттиаты Р. Г. , «Южная Осетия в ретроспективе грузино-осетинских отношений» (отклик), Республи-канская общественно-политическая газета «Южная Осетия»3 мая 2008 г
121. Дз угаев К., Плиев А., Культурологические особенно-сти грузино-осетинских отношений. in ter net ver sia, http://do.gendocs.ru/docs/index-128984.html#3787057
122. Дзугаев К., 2015, Южная Осетия и прецедент Крыма,in ter net ver sia, http://iarir.ru/node/138
123. Дзидзоев В. и Дзугаев К, «Южная Осетия в ретро-спективе грузино-осетинских отношений», Цх.2008
124. Дж уссоев Р. И.К вопросу национальной идентифика-ции осетин (к итогам Всероссийской переписи населения 2002), in ter net ver sia, WWW.etnonet.ru 2004-12-10
125. Дугин А., (2008) Российский националист высту-пает за евразийский альянс против США ("LosAnge-lesTimes", США) in ter net ve si a http://inosmi.ru/world/20080904/243792.html
126. Дугин А., (1999) Предисловиекгрузинскомуизданию “Основгеополитики” in ter net ve sia:Sep. 09,1999,04:41
127. Фукуяма Френсис, Конецистории? 1992128. История Северо Осетинской АССР, 1, Орджоникид-
зе, 1987129. Ит онишвили В., осетины (краткий историко-этногра-
фический очерк), Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010
130. Итонишвили В., (2010 a) Сведения и. Гюльденштедта о «лекианоба» и «осианоба», осетины (краткий исто-рико-этнографический очерк), Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010
131. Итонишвили В., (2010 b) «Осианоба» в интерпре-тации коста хетагурова, Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010
182
132. Ка лоев Б. Осетины, (историко-этнографическое ис-следование), М. 1967
133. Кантария М. Некоторые вопросы земледелческого быта в горной Осетии, Кавказский Этнографический Сборник,V, 1980
134. Какабадзе. С. О племены Цанар, sa is to ri ok re bu li,
1928 w. III
135. Козаев Сармат, Вопрос Восточной Осетии не сни-мается с повестки дня, http://osradio.ru/obshest-vo/91476-obshestvo.html
136. Коцты Х., 2012, Юго-Осетинская газета «Респу-блика», Грузинских сёл в Лиахвском ущелье нет и никогда не было, in ter net ver sia, http://cominf.org/node/1166494486
137. Лордкипанидзе М., Мусхелишвили Д., Открытое письмо премьер-министру российской федерации в. Путину, Некоторые вопросы истории осетин Шида картли Тбилиси 2010
138. Магометов А., Культура и быт осетинского народа, Орджоникидзе, 1968
139. Маргиев А. Кочиева И. День катастрофы -888, in ter-net ve si a http://knigosite.ru/read/48470-gruziya-etniches-kie-chistki-v-otnoshenii-osetin-margiev-aleksej-kochie-va-inga.html
140. Некрасов А., 2015, Rin ter net ve si a http://inosmi.ru/rus-sia/20150330/227196328.html
141. Нухаев Х.-А., Чечния и Россия: одно ценностное пространство _ две общественные системы, Россия и Чечня Поиски выхода, Санкт-Петербург, 2003.
142. Осетинские праздники, Уацилла, in ter net ver si ah143. Пчелина Е.Г. Краткый историко-археологический
очерк страны Ирон-Хусар // Материалы по изучению Грузии: Юго-Осетия, Тф, 1925
183
144. Пу тин В. Интервью Председателя Правительства Российской Федерации В.В.Путина американской телекомпании "Си-Эн-Эн" Сочи, 28 августа 2008 г., in ter net ver sia, http://www.polemics.ru/articles/?arti-cleID=12234&hideText=0&itemPage=1
145. «Прямая граница между Россией и Арменией по-явится в ближайшем будущем, http://vos ka na pat.in-fo/?p=5051
146. Робакидзе А. (ред.), Очерки Юго-осетинской авто-номной области, Тб., 1985
147. Таказов Ф.М. Религиозно-мифологическое сознание осетин // Наука вчера, сегодня, завтра: сб. ст. по матер. XL междунар. науч.-практ. конф. № 11(33). – Новоси-бирск: СибАК, 2016.
148. Техов Б.В. Центральный Кавказ вXVI_X вв.до н.э. М. 1977
149. Техов Б.В. (ред), Очерки истории Юго-Осетинской автономной области, Тб., 1985
150. Техов Б.В. К Этнической принадлежности создателей кобанской культуры Центрального Кавказа// От скифов до осетин: Материалы по осетиноведению, М. 1994
151. Туаева А. Трусовское ущелье. почему оно за гра-ницей?- in ter net ver sia; http://iratta.com/materials/sovremennost/48-trusovskoe_ushhele_pochemu_ono_za_granicejj.html
152. Тишков В. Что есть "национальные меньшинства"? (Меняющийся мир и меняющиеся рамки конвенции) //Бюллетень Сети этнологического мониторинга и ран-него предупреждения конфликтов, N46, 2002.
153. Тишков В. Как обновить концепцию национальной политики? //Бюллетень Сети этнологического мони-торинга и раннего предупреждения конфликтов, N48, 2003.
154. Тка вашвили М., Русско-осетинское противостояние в грузии в начале XIX века, Некоторые вопросы исто-рии осетин Шида картли Тбилиси 2010
155. ТопчишвилиР, «Осетинская этнографическая энци-клопедия» в контексте грузино-осетинских отноше-ний, Тб.. 2016ж Топчишвили Р. Осетини и грузини: миф и рельность, Тб. 2009
156. Топчишвили Р., Об осетинской мифологеме истории, Тб., 5005.
157. ТопчишвилиР, «Осетинская этнографическая энци-клопедия» в контексте грузино-осетинских отноше-ний, Тб.. 2016
158. Чибиров Л. (сост) Периодическая печать Кавказа об Осетии и осетинах , Т. 3 Цxинвали 1987.
159. ЧибировЛ.А. ред. Осетия и осетины, Владикавказ 1994.
160. Чеславский О., 2015, Почему россияне не русские, а Киевская Русь, не Россия, http://fakeoff.org/history/pochemu-rossiyane-ne-russkie-a-kievskaya-rus-ne-rossiya
161. Чернов Михаил,Границы Осетии должны быть пе-ресмотрены, http://ex pert.ru/2013/08/21/gra nit s yi -o se ti i- dol z h n yi- b yit - pe res mot ren yi/vos ka na pat.in fo
162. ЧочиевА. Нарты-ариииарийскаяидеология, М., Ака-лис, 1996 г.
163. ЧочиевА. Нарты-ариииарийская идеология,Кн.2,М., Акалис, 2000
164. Шни релман В.А., Войни Памяти, М. 2003
Sinaarsi
Sesavali.............. ...............................................................................................5
Tavi I yazbegis regioni da osTa sakiTxi yazbegis regioni da osTa sakiTxi
samecniero literaturaSisamecniero literaturaSi
$1 yazbegis regioni ....................................................................................11
$2 osTa avtoqTonobis problema .................................................... 25
Tavi IIqarTul-osuri urTierTobis qarTul-osuri urTierTobis
eTnokulturuli diskursieTnokulturuli diskursi
$1 yazbegis regionis osuri mosaxleobis migraciis
ekonomikuri da eTnopolitikuri faqtorebi...................47
$2 gaziarebuli salocavi da tradiciuli dResaswauli
eTnodemografiuli transformaciis fonze .......................66
$3 qarTul-osuri urTierTobis eTnofsiqologiuri
aspeqtebi .................................................................................................. 82
Tavi III hibriduli omis Teoria da rusuli politika hibriduli omis Teoria da rusuli politika
yazbegis regionSiyazbegis regionSi
$1 kremlis geopolitikuri strategia saqarTveloSi .....106
$2. istoriuli realobis falsifikacia, rogorc
mosaxleobaze zemoqmedebis iaraRi ........................................ 118
daskvna ............................................................................................................139
The Question Ossetians in Kazbegi Re gi on ...............................153gamoyenebuli wyaroebi da literatura ................................... 172
www.mtsignobari.ge0102, q. Tbilisi, kievis q. #10; tel.: 294 05 71
daibeWda Sps ̀ mwignobaris~ stambaSi
Lavrenti Janiashvili The Question of Ossetians in Kazbegi Region
According to a modern administrative-territorial division Kazbegi municipality unites historical Khevi, Truso (located in the upper reach of the Tergi Valley; nowadays a depopulated ethnographic region) and a small part of Mtiuleti to the south of the Jvari Pass (Gudauri resort and nearby settlements). The main part of the region (Khevi and Truso) is situated beyond the Watershed Ridge of the Caucasus and is bordered by Russian Federation (Ingusheti and North Ossetia) to the north of the Dariel Pass; It borders on the historical Dvaleti with the Truso gorge in the west, the so-called South Ossetia in the southwest, Mtiuleti and Gudamakari in the south and Khevsureti with the Sno gorge in the east. Ossetians lived together with Georgians in Kazbegi region until the end of the last century. Nowadays this region is almost empty from the Ossetian population due to their migration. The present ethno-demographic situation is tightly linked to the strict natural environment, difficult economic situation and its location in the border area. Relatively easy communication with North Ossetia, economic benefits, comparatively accessible education and intensity of relative and friendly ties conditioned migration not only of Ossetians but also of Mokheves (autochthon Georgians of Kazbegi region) to the north. Over the last years, the keen interest of the Russian/Ossetian and Georgian media was focused on the Ossetians, migrated in the last century from Kazbegi region to North Ossetia (the Russian Federation) and their abandoned villages. On the one hand, the Ossetian side, mainly the representatives of the de facto government, several researchers and journalists declare, that “The territory, adjacent to Tskhinvali region is the Ossetian property and it will also be freed from Georgians”; on the other hand, the Georgian media and some experts consider that
Kazbegi region has become a potentially dangerous place where new Russian aggression is expected under the pretext of the return of the Ossetian “refugees” from Kazbegi region. This situation inspired a group of researchers to accomplish the scientific project – “The perspectives of Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region”. According to historical sources, Tsanars were aboriginal inhabitants of the region in the second century, who lately plaid an important role in the struggle against Arab invaders and in formation of Kakhetian Principality. There are different suppositions about Tsanars’ ethnic origin in scientific literature. Part of researchers consider them of Svan (N.Mari, S.Kakabadze, J.Gvasalia) or Chaldean-Chan (T.Papuashvili) origin, and part regard them as the North Caucasian _ Vainakh (V.Minorskiy, A.Genko, A.Novoseltsev, A.Mkrtumian) or Dagestanian (V.Bartold) origin. In the early feudal epoch Tsanars defended Georgian Kingdom from the North Caucasian nomad invaders and acted as organizers of the Georgian political unit – The Kakhetian Diocese. Architectural monuments preserved in the territory of their settlement are by all signs similar to the Kakhetian monuments of the same period. As for the epigraphic materials, they are totally Georgian. All these evidence that Tsanars, by the time of Arabic invasions, completely and inseparably belonged to the Georgian ethno-cultural world. Since the 13th-14th centuries, Dvals (an ethnographic group of Georgian origin) penetrated near the source of the Tergi River – the present day Truso gorge. Initially it could have been a natural migration, when excess population started reclaiming the upper reaches of the Terek River. From the 16th century this process intensified. Ossetians driven out from the North Caucasian valleys by Mongol invaders, settled in the Caucasian highlands including Dvaleti and oppressed the native population, who moved to other parts of Georgia and preferably
to the neighboring Truso gorge. The first contingent, driven from Maghran-Dvaleti seems to have occupied initially the area before Kasara. Lately, oppressed by Ossetians, they moved even more to the east, along the Tergi Valley. In the 17th century Ossetians came to the source of the Tergi River and the process of assimilation of the Dvals began. More lately they occupied the territory to the east before the village of Kobi. Simultaneously, Osetians settled in several villages of Khevi (Kobi, Achkhoti, Ukhati, Toti). The initiators of their settlement are often considered the promoted Georgian families of Ghudushauri and lately Kazbegi. By some Ossetian specialists, Dvals which were completely assimilated by Ossetians are considered to be a tribe of Ossetian origin. The royal court could not pay proper attention to mountainous regions after dissolution of the united Georgian kingdom. Political disintegration, economic isolation and limited communication characteristic of the feudal epoch, created an opportunity to strengthen the local community governance. Ossetians gained ethnic dominance in Truso and even formed a separate territorial community; though, politically the Truso gorge stayed within the space of the Georgian state. Lately, the region of contemporary Kazbegi municipality was joined to the principality of the Aragvi Eristavs, and in 1743 the Georgian Royal court directly subordinated it. By the time of the Russian supremacy in Georgia, the Ossetians, living in the upper reach of the Tergi River were totally integrated into the Georgian social-political milieu and actively participated in the ongoing processes. The situation definitely changed from the 19th century after the Russian dominance in Georgia. Initially, the uprisings of Ossetians against Russian dominance were systematic and irreconcilable. They fought against Russian Rule side by side with Georgian insurgents. Later Russia managed to entice hostile Ossetians and used them as a political weapon in the great Caucasian confrontation.
There are different suppositions in the Georgian and Russian/Ossetian historical societies concerning the question of ethnogenesis of Ossetians, their political history and settlement in Georgia. Migration of Ossetians to Georgia and the stages of their settlement are the subjects of bitter debates. In the 20th century a part of Ossetian specialists considered the 3rd-4th or 6th-7th centuries the oldest periods of Ossetian migration; others supposed that the first period of their infiltration in Georgia was connected to Mongol dominance in the North Caucasus. There were attempts, based on genealogies of Ossetian family names, to attribute their migration to the 15th -16th centuries. The results of investigations of some Georgian and Russian researchers corroborate that the settlement of Ossetians in the mountainous part of Kartli occurred in the 17th century and their migration to western Georgia – in the 18th century. Compact settlements appeared gradually in the northern part of Shida Kartli, in the valleys of the rivers Liakhvi and Ksani, though the majority of Ossetians dispersed throughout Georgia. For the whole period of the 18th century, Ossetians actually didn’t live in the villages of Kartlian foothills. Migration of Ossetian there (mainly in destroyed villages) began in the late 18th and early 19th centuries. In this period Ossetians occupied considerable part of the foothills of the Patara Liakhvi valley. Since that period and especially in the first decade of the 19th century, there was an individual migration of Ossetians from the mountainous part of Shida Kartli to the villages of its foothills and plains. There are different opinions on the history of creation of South Ossetian administrative unit in Georgia. It’s worth mentioning, that the terms South and North Ossetia are not stated in written sources until the 19th century. This term appears only after Georgia annexed to Russia. In their reports to the emperor the Russian military officers refer the territory inhabited by Ossetians in Liakhvi mountainous regions as Ossetia”, “Georgian Ossetia” or “Kartlian Ossetia” (1812-
1837). Then a binary opposition “South Ossetia –North Ossetia” appeared. In the 1840s the “Ossetian district” was established in Georgia. This served as the basis for naming the territorial-administrative unit created by the Bolsheviks in Shida Kartli as the South Ossetian autonomous district. It should be mentioned that the field ethnographic materials of the ethnographers: B.Kaloev, Z.Vaneev, L.Chibirov and others, give definite information to specify the period of resettlement of Ossetians in the upper reach of the Tergi Valley. However, when interpreting the material the same authors are usually tendentious which is reflected in their conclusions. These conclusions formed the basis for new false ethno-genetic conceptions. Georgian and Ossetian authors come to radically different conclusions owing to diverse interpretation of one and the same archeological data, written sources and ethnographic materials. In order to corroborate statements about Ossetians indigenousness the most Ossetian authors are compelled to search for new conceptual basis for argumentation and comprehend distinctively the archeological material due to scarcity of written sources. The process of creating new Ossetian mythologemas is noticeable. Even comparatively moderate historians (for example Mark Bliev) avoid exact quoting, fearing that Georgians will destroy the historical sources stored in Georgia. However, these publications are cited already by other authors. Thus, it seems as though the work is based on a solid scientific sources. Such publications are apprehended negatively by the Georgian society aggravating negative attitudes, whereas in Ossetians it strengthens the feeling of national pride and sense of historic distinctiveness and makes them lose the desire to compromise. In this situation, the idea of restoration of “historical Ossetia” and returning “old lands“, primarily Kazbegi region and the Ghuda gorge became
popular, which significantly reduces the perspectives of resolution of the Ossetian question. In the 20th century, intensive migration proceeded in present day Kazbegi municipality. On the basis of scientific literature and field ethnographic material obtained in the targeted region, the economic, political and ethno-cultural factors determining the Ossetian migration can be identified. Animal husbandry (mostly sheep breeding) and agriculture with preference of cattle breeding were traditionally the main fields of farming in this region. Alternation of winter and summer pastures is not proved before Russian dominance in Georgia. The main reason was the difficult accessibility of winter pastures. In the Kakheti valley Kazbegians failed to compete with Tushs,who had tight economic contacts with Kakhetians, and the population of the foothill zone in winter pastures of Kartli. Keeping of many sheep in cattle shed was almost impossible. If a family possessed more than two tens of sheep they had to care about contacts with the lowlands. The potential of sheep breeding enhanced significantly when after the Russian rule the use of the winter pastures of the North Caucasus became possible. Since the 1870s -1880s, the population of Khevi and Truso extensively used the winter pastures of Chechnya and Kizlyar, where they kept their sheep from October till the end of April. The share of cattle breeding was enhanced in the Soviet period. Sheep flocks of collective and private farms were pastured intensively in mountains in summer and in northern valleys in winter. In the 1930s the economic environment of the region was changed drastically due to collectivization. Livestock which was mainly in private ownership before, was nationalized and became the property of collective farms. As a result the profitability of this economic field was enhanced. Herewith transformation of symbiotic forms of farming proceeded systematically, which reduced the share of agriculture in the mountainous zone and limited the usage of
arable lands for individual farmers. Under the Soviet labor organization the forms of mutual aid that have existed for centuries were forgotten gradually. As a result of increasing the share of mechanization, the use of old agricultural tools in the field was limited. Notwithstanding the definite raise of income, the harsh climate of Kazbegi region, bad communal conditions and less available education conditioned high intensity of Ossetian migration to North Ossetia. The migrants were Mainly Ossetians, because there already existed a springboard of Ossetians immigrated in 1944, they had tight relative ties with. The Ossetian settlements of the region gradually got emptied. This process was especially evident in Truso. Hard living conditions and less perspective of social-economical development made people search for labor and housing in North Ossetia. Massive constructions of new types of houses started in the 1960s along the Military road; but this did not happen in the Truso gorge. The Living, farming, defensive and religious buildings in Truso, which is nowadays totally depopulated, evidence that since the 1960s nothing has been built there. Unlike the Khevi villages, gasification of the Truso gorge was not accomplished. This increased the desire of population to improve their living conditions and leave the woodless area. It could be said that the possibility of comfortable housing in Orjonikidze served for population of the Truso gorge as an important motivation. The change of ethno-cultural vector, implying replacement of Georgian orientation with Russian, promoted migrational aspirations of Ossetians. Prior to Russian hegemony the integration of Ossetians into the Georgian world occurred naturally, which implied gradual assimilation of components of the Georgian material and spiritual culture. Until the 1970s, the family names of the majority of Truso and Kobi population ended in suffix -shvili as in Georgian surnames. Lately the
tendency of replacement of the Georgian anthroponomical model with the Russian one was noticeable. The number of family names with Russian endings (suffixes –ov –ev) increased. Since 1905 the liturgy and church registers were conducted in Russian. It was planned to replace the Georgian language by Russian as Lingua Franca and change the political, economic and religious vectors focused on Georgia in favor of Russia. After the collapse of the Soviet regime, on the background of the radical political, economic and demographic transformations, the scale of sheep breeding was reduced significantly. The winter pastures of the North Caucasus, due to the locked borders with the Russian Federation, were inaccessible. The economically unproductive Truso gorge was totally depopulated; but in turn Mokheves, who were oppressed by Ossetian refugees – the migrants from Tskhinvali region, started massive immigration from North Ossetia. In the 1990s diminishing of animal husbandry made the local population of the region to seek alternative sources of income. As Khevi villages were provided with free natural gas, the locals started development of private greenhouses, where cucumbers and tomatoes were grown. Mokheves were basically occupied with this business, though Ossetians, migrated from Georgia to North Ossetia were actively occupied in trading relations and became the main distributors of production into Russia. Soon appointing the limits on free gas by the state, greenhouses lost their actuality, but as my respondents notice, Ossetians have maintained friendly and business relations with Mokheves until today. The change of the economic profile of the region was painful for all social layers of the population. Animal husbandry and agriculture is unable to provide perfectly the life of local population. Tourism remains to be the only prospective sector in the region, though the number of people occupied in tourist
business is not large. In such conditions most people believe that the prospect of returning Ossetians in the Truso gorge is doubtful. Moreover, the new direction of agricultural contacts is evident, which is linked to seasonal transhumance from Kazbegi region to the lowlands of Eastern Georgia. For the last period, besides Mokheves Azeri herders from Iormughanlo also use the summer pastures, and the most sheep flocks of Kazbegi region are moved to the winter pastures in Kvemo Kartli valleys. And the Ossetians themselves, the former residents of Truso, rarely visit their dwellings, places of worship and ancestors graves even in summer. The Georgians and Ossetians of the region were involved in long-term mutually beneficial cultural and economic relations. Usually in ethnically mixed villages Ossetians and Georgians had common shrines and sanctuaries, they celebrated their religious festivals together and performed cult practices within the same space and at the same time. In mono-ethnic villages Georgians came to visit their Ossetian friends and relatives and vice versa at each other’s religious festivals. The influences of confessional, ethnic, social-economic factors and state institutions determined the character (syncretism, unification, nationalization etc.) and dynamics of these rituals. The study of mutual sacred places is important for determination of direction of their migration, since the Georgian highlanders, wherever they migrated, almost universally retained the habit of visiting the sacred places of their ancestors at festivals of their pagan shrines and participate in religious rituals. Field materials evidence that the number of Ossetian visitors to traditional festivals is decreasing for the last period. Presumably, most of them replaced old festivals with rituals typical of the new environment. Transformation of political, economic and ethnic environment has been clearly reflected on traditional rituals.“Vachiloba”, which used to be the festival of Ossetians, living in Toti, nowadays is celebrated by Georgians, settled in
neighboring village, they are the main actors (Dekanoz – priest at pagan shrine, flag bearer, feast leader etc.) and Ossetians have the guest status. The individual elements of the ritual have been modified (for example to the sacred place they bring the state flag of Georgia, instead of a specially designed traditional flag), women sit with men at the table and etc. It could be said, that the nature of transformation of the above mentioned traditional rituals, is closely linked to the concrete local socio-economic and political changes on the one hand and the general socio-cultural tendencies in the world on the other. Definite developments were peculiarly depicted on the Georgian-Ossetian relations in Kazbegi region: massive migration of Ossetians to the North Caucasus from the 1940s to former settlements of the Ingush people, deported from their homeland in 1944; the Georgian-Ossetian conflict in Tskhinvali region; declaration of a visa regime by Russia and giving definite privileges to the population of border region; the Russian - Georgian war in August, 2008; transformation of Russian policy after this war etc. Mokheves distinguish between North Ossetians,the so-called "Irons" and "Kudatses", those migrated from Tskhinvali region and other territories of Georgia to North Ossetia. Interviews manifested the negative attitude of majority of Mokheves towards the last group. They consider Ossetians of Tskhinvali region to be aggressive and unfair. It’s worth mentioning, that according to Mokheves, North Ossetians have a similar attitude towards “Kudartses” and the relations between them are not so good. Integration of individuals and ethnic groups under the conditions of prolonged relations is accompanied by their cultural modification i.e. acculturation, when the primary cultural paradigm of both groups more or less change and in the result definite cultural unification occurs. Usually this process goes independently and is characterized by transformation of
orientations in values, role behavior and social attitudes. Therefore, it’s not surprising that in the opinion of some interviewees Kudartses are on much higher cultural level then North Ossetians, as they underwent influence of Georgian culture and adopted many cultural elements. They think that after migration of Ossetians of Tskhinvali to the north, the culture of North Ossetians, which was far behind and pagan, “upraised”. Personal assessment of Ossetians revealed that they are regarded mainly as tradition followers, friendly, hospitable and respectful for the elderly people, though comparatively minor part considers them to be untrustworthy, less cultural and aggressive. The following picture was depicted concerning the perspectives of Georgian-Ossetian coexistence in Kazbegi region: a 46% of interviewed population consider impossible returning of migrated Ossetians to their dwellings; a 27% think about their partial return (e.g. in summer), though according to the majority, it can occur only if political circumstances change (free will of the government, allowing them to transfer their cattle etc.) or improvement of the housing conditions. According to the absolute majority of respondents (Georgians and Ossetians) geostrategic interest of Russia is the core reason inducing the Georgian-Ossetian conflict, which by encouraging the separatist processes, hinders the formation of a strong, independent Georgian state in Transcaucasia. They often bring positive examples (David Soslan was ethnic Ossetian, Georgian Kings used to involve Ossetians in their troops etc.) from the history of Georgian-Ossetian interrelations, in order to show the perspective of coexistence of the two people, though opposite tendencies are also met (e.g. Georgians remember Ossetian betrayal during the Mongol period and the first independent Republic of Georgia; Ossetians recollect punishing expedition
against Ossetians, carried out by Valiko Jugheli in the period of first Republic of Georgia, events developed in the 1990s, etc.). There are sharply negative estimations concerning Ossetians and nuances of their life and culture. Ossetian respondents are more reserved, though their narratives also contain negative connotation. Many of them believe that territorial claims of Ossetians in Georgia are fair. Most respondents are convinced that repatriation of immigrated from Georgia Ossetians is not expected because they are well able to integrate in their new places of residence (basically in Russia). The talks on the annexation of the territory of Kazbegi and Kvemo Kartli (the so-called “Trialetian Ossetia”) to the Ossetian state are inspired by the Russian political circles and activities of separate organizations like “Dariali” that serves only the financial interests of its leaders. As a result of the aforementioned processes, the number of Mokheves having intensive contacts with Ossetians has been halved. The economic ties and the practice of joint participation in religious rituals have been lost. Intercultural sensitivity is directed from ethno relative to ethnocentrist. Ethno political processes which started from the 1980s obliged people to make distinctive ethnic identification; this resulted in full integration not at the group but at the individual level (expressed by Georgianization or Ossetianization). According to the survey, the majority considers it impossible to return the Ossetians to the Kazbegi region and considers this issue as another provocation of Russia. The Russian-Georgian war of 2008 and the Russian-Ukrainian confronting made actual the model of hybrid future war, elaborated by military theoreticians of Kremlin. Theory of a hybrid war was elaborated for achievement of military and political goals and implies multilateral, complex attack on the antagonist party. All kinds of methods are applied openly and
secretly, like: diplomatic, military, economic, informational and conventional, irregular (partisan and asymmetric), terrorist, criminal and cyber methods. The imperial strategy of Kremlin, in relation with Georgia historically is characterized by considerable diversity. In the end of the 20th century the change of geopolitical realities made Kremlin to apply different methods. Simultaneously, a new national politics of Moscow, ensuring the nationalist (state) interests of the Russian state and society on internal and external arenas, actually represents the transformed version of the Tsarist policy. The Soviet state originated from the ruins of Tsarist Russia and its main legal successor, the Russian Federation, inherited the task of full assimilation of the Empire peoples. However, the delicacy of the situation is that without the obvious violations of universally recognized general principles, the Georgian state should be represented as an unsuccessful project, in order to convince Georgians of their helplessness and refuse political independence. By Kremlin calculations, in perspective, it will provide staying of Georgia on the Russian orbit at the initial stage and total assimilation in future. For such a purpose it was considered the most appropriate to provoke internal conflicts and use compactly dwelling "minorities" in Georgia to incite the conflict. It goes without saying that Russia intended to undertake monitoring and control of this confrontation as a peacekeeper. Separatist regions play a decisive role in achieving the strategic goals. In the 1990s Russia managed to practically separate these regions from the Georgian political and economic space, which after the war of 2008 ended by open occupation and annexing. Moscow for embellishing the situation recognized Abkazia and the so-called South Ossetia as independent states, and explained its own action as an act of support of Apkhazian and Ossetian people living in these territories.
Kremlin tries to restrict the historical territorial possessions of Georgia and extend frontiers to the south as much as possible primarily to broaden the territory of favorable for them Ossetians. Corroboration of century old dwelling of Ossetian ethnos and proving ethnic hegemony of Ossetians on the territory of upper reach of the Tergi River would be the best opportunity to legitimize pretensions of the so-called south Ossetian State. Pseudo historical works could be applied especially effectively for the above mentioned purposes. The influence of historical literature on interethnic relations naturally evokes temptation to veil ethnocentric aspirations with “Patriotic feelings”. Scientists against their will are exposed to the open or hidden influence of society, which, naturally, affects their creativity. This was well known to the Soviet authorities, who very effectively controlled historical literature to manage the processes in the desired direction. The Georgian-Ossetian / Russian conflict is a multifaceted phenomenon. Beside political, economic, social and ethno cultural aspects each Party's claim to get back the historically granted place has a great influence on inspiration of this conflict. Thus, a part of scientists have possibilities to fulfill the geopolitical order of conjuncture and by exaggerating the historical role of this or that people, influence ethnocentric sentiments. According to the recently published scientific literature, the conception of the Ossetian side about the perspectives of Georgian-Ossetian relations is the following: the Georgian government imposes a despotic princely ideology on the population and on the establishment – an orientation towards NATO (Western Europe, USA) and military support for the current government. Ossetians are oriented to absolutely different values. This plan contains the following objectives: the unification of Ossetians with the support of Russia;
modernization, carried out by Russia, and participation in the global processes. The conception of Georgian side on this issue is different. Euro-Atlantic choice is primarily related to the establishment of democratic values and consolidation of human rights. The essence of the national policy is as follows: consolidation of the Georgian society and integration of different groups into the single state organism.