osnovi i nacin sticanja prava

Osnovi i nain sticanja prava

UVODPravo svojine je jedno sloeno pravo koje se sastoji iz ovlaenja dranja, ovlaenja korienja i ovlaenja raspolaganja. Prema anu 105. Opteg imovinskog zakonika za Crnu Goru, pravo svojine je najire pravo na stvari. Zato je svako duan da se uzdrava od povrede prava svojine drugog lica. Pravo svojine je apsolutno pravo, jer djeluje prema svima i titular ima pravo sljedovanja na osnovu koga moe da zahtijeva povraaj stvari od bilo kog treeg lica kod kog se stvar nae bez pravnog osnova. Pravo svojine je i trajno pravo, jer u vremenskom smislu, ono je neogranieno. Za sticanje prava svojine, potrebno je da postoji skup zakonom predvienih pravnih injenica koje predstavljaju osnov ili nain sticanja. Cilj strunog rada je da prvenstveno objasni pojam prava svojine i naine za sticanje prava svojine. Rad se sastoji od pet djelova. Prvi dio definie sticanje prava svojine. Drugi dio je orjentisan na dva osnovna naina sticanja prava svojine, derivativni i originarni. U ovom dijelu su objanjene njihove osnovne karatkeristike, slinosti i razlike. Trei dio govori o sukcesiji, koja predstavlja vaan institut, jer omoguava kontinuitet u pravnim odnosima. Ovdje su obraene univerzalna i singularna sukcesija. Translativni i konstitutivni prenos su obraeni u etvrtom dijelu. Translativni prenos je takav vid singularne sukcesije kod koje prebivalac stie od povjerioca pravo u cjelini, dok je konstitutivni prenos prava je vid singularne sukcesije, kod koje prebivalac stie jedno ili vie tano odreenih ovlaenja iz prava prethodnika, koji i dalje ostaje imalac tog prava. Ova etiri dijela predstavljaju teorijski obraenu temu, dok su u petom dijelu dati neki od praktinih primjera, na osnovu teorijskog dijela.

1


1. POJAM I STICANJE PRAVA SVOJINEStvari su predmeti kojima smo okrueni u svakodnevnom ivotu i slue da se podmire nae potrebe, kako kolektivne tako i pojedinane. Kao objekti graanskog prava stvari su proizvodi ljudkog rada, potreba i slue tritu. One su u fizikom smislu vrijednosti, dok se u ekonomskom javljaju u vidu prometa. Neka prava dijele stvari na tjelesna i bestjelesna. Tjelesna su materijalna, dok se bestjelesna odnose na autorska i pronalazaka. Neki autori stvari dijele na one u prometu i van prometa. Svojina je kompleksni pojam i moe biti predmet izuavanja i sa ekonomske i sa pravne take gledita. Potpuna slika o njoj se moe dobiti ako se posmatra sa oba stanovita kao to i o nekom tijelu moe da se dobije tanija predstava ako se gleda sa vie stanovita ( iz profila i sa lica). I svojina treba da se izuava i sa pravne i sa ekonomske strane. Razlikovanje svojine kao pravne i ekonomske kategorije proizalo je iz razlikovanja pravnog od ekonomskog prometa, jer se pod prvim podrazumijeva prenoenje prava svojine (mogue i bez prenoenja faktike vlasti nad sredstvima), a pod drugim raspolaganje objektom svojine. Pravni odnosi koji su zasnovani na skupu pravnih injenica na osnovu kojih pravno lice stie pravo privatne svojine naziva se nain sticanja prava privatne svojine. Postoji vie naina sticanja ovog prava: na osnovu ugovora sa prethodnim vlasnikom, odrajem i sticanjem svojine od nevlasnika. Dalje se mogu manifestovati kao prirataj, nalaz stvari i sl. Svi oblici sticanja prava privatne svojine svrstavaju se u :

derivativno i originarno sticanje.

Derivativno sticanje prava svojine, postoji u sluaju kada sticalac izvodi svoje pravo iz prava svog prethodnika, tj.pravo prenosioca prelazi i prenosi se na sticaoca. Kod derivativnog sticanja, postoji pravni kontinuitet u sticanju, jer prethodni vlasnik prenosi svoje pravo na novog vlasnika. Kod ovog sticanja vai i pravilo da niko na drugog ne moe prenijeti vie prava, nego to ih sam ima. Originarno sticanje prava svojine postoji kada sticalac ne izvodi svoje pravo iz prava svog prethodnika, ve se zasniva novo pravo na stvari na kojoj ne postoji pravo svojine prethodnika ili ono postoji, ali se pravo stie po osnovu posebnih injenica. Kod originarnog sticanja ne postoji pravni kontinuitet u sticanju prava svojine.

2


2. DERIVATIVNO I ORIGINARNO STICANJE PRAVA2.1.DERIVATIVNO STICANJEDa bi se stekla prava derivativnim putem, pravo novog vlasnika mora biti izvedeno iz prava prethodnog vlasnika. Za to su neophodna dva uslova:

da postoji punovaan pravni posao i zakoniti nain predaje same stvari.

Da bi dolo do sticanja prava stvari na osnovu ugovora sa pethodnim vlasnikom, neophodno je da je prenosilac vlasnik stvari. Pravilno je, da niko drugi ne moe da prenese vie prava, nego to ih sam ima1. Uslov da postoji punovaan ugovor ima za cilj prenos prava svojine. Ugovor je pravni osnov sticanja2. Meutim, ugovor nema translativno dejstvo, tj.ne dovodi do sticanja prava svojine samo po sebi. Ugovor ima obligaciono-pravno dejstvo. Sticalac na osnovu zakljuenog ugovora ima pravo da zahtijeva predaju stvari. Da bi dolo do punovanog sticanja prava svojine uz pravni osnov potrebno je da je izvrena predaja stvari. Predaja stvari je nain sticanja3. Nain sticanja kod pokretnih stvari je predaja stvari, a kod nepokretnih je upis u zemljine knjige. Valjan pravno posao znai da je sam posao zasnovan bez pravnih nedostatak i sprovodi se ne razne naine. Npr. kod pokretnosti dovoljna je predaja, kod nepokretnosti upis u zemljine kjige, kod hartija od vrijednosti - na ime - graansko pravna cesija i slino. Predaja stvari je neophodna za sticanje prava svojine na pokretnim stvarima. Ugovor je pravni osnov sticanja, a predaja stvari nain sticanja. Predaja treba da bude izvrena na osnovu punovanog ugovora koji je usmjeren na prenos prava svojine. To je osnovni uslov. Ali predaja mora da bude i djelo prenosioca i mora da bude izvrena sa ciljem da dovede do prenoenja prava svojine. Predaja moe da bude izvrena na razliite naine i moe da bude4:1) fizika predaja,

2) simbolina predaja i 3) fiktivna predaja. 2.1.1. Fizika predaja1 2

Nemo plus iuris ad alium potesr quam ipse habet Iustus titulus 3 Modus aquirendi 4 Miladinovi S., Pravo za ekonomiste, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2005., str.58.

3


Fizika predaja ili prava predaja je materijalni akt. Ovaj materijalni akt se sastoji u dovoanju sticaoca u posjed stvari. Nain fizike predaje zavisi od same stvari i namjere stranaka. Najee je to predaja stvari uz ruke u ruku, uruenje. Uruenje je mogue samo kod stvari koje su svojim dimenzijama, teinom i osobinama podobne za to. Fizika predaja je i ostavljanje stvari na odreeno mjesto, jer je bitno da se prebivaocu omogui da vri faktiku vlast nad stvarima. 2.1.2. Simbolina predaja Simbolina predaja je predaja uinjena odreenim znacima na osnovu kojih se moe donijeti zakljuak da je prenosilac imao namjeru da prenese pravo svojine na prebivaoca. Simbolina predaja postoji kada prenosilac predaje isprave na osnovu kojih prebivalac moe da ostvaruje svoje pravo ili preda neku stvar koja omogava stvaraocu da doe do dravine stvari5. Simoblina predaja moe biti izvrena i izdavanjem i oznaavanjem stvari. 2.1.3. Fiktivna predaja Kako samo ime kae, fiktivn apredaja ne postoji u konkretnom sluaju. Prenos prava svojine se vri na osnovu samog ugovora6. Postoje tri sluaja fiktivne predaje7:

traditio brevi manu, constitutum possesorium, cessio vindicationis lica.

Traditio brevi manu ili predaja kratkom rukom postoji u sluaju kada prebivalac ve dri kod sebe stvar po nekom pravnom osnovu ili bez pravnog osnova. Nakon toga, zakljenjem ugovora stie pravo svojine na toj stvari. U ovom sluaju, stvar se ve nalazi kod prebivaoca i bilo bi, nelogino, suvino i besmisleno da je vraa prenosiocu da bi mu je on ponovo predao i tako prenio pravo svojine. Kad se pokretna stvar nalazi u dravini sticaoca po nekom pravnom poslu, on stie pravo svojine na njoj u momentu zakljuenja pravnog posla.8 Ovo se moe potkrijepiti sledeim primjerom: jedno lice se nalazi u stanu po osnovu ugovora o zakupu. Nakon odreenog vremena, to lice zakljui ugovor o kupoprodaji sa licem koje je vlasnik stvari. Raniji zakupodavac sada je prodavac, a zakupac je kupac. Bilo bi5 6

Npr.predaja kljueva automobila Zakon o svojinsko-pravnim odnosima, lan 34. 7 Miladinovi S., Pravo za ekonomiste, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2005., str.59. 8 Zakon o svojinsko-pravnim odnosima, lan 34.

4

Osnovi i nain sticanja prava apsurdno da lice napusti stan, da se iseli jer je prestao ugovor o zakupu, da bi se zatim ponovo uselio i stkeao pravo svojine na stanu. Constitutum possessorium postoji kada vlasnik prenese na prebivaoca svojinu samim ugovorom, a stvar i dalje dri kod sebe kao imalac nekog prava koje je ue od prava sovjine koje je prenio9. Ovaj vid fiktivne predaje postoji u sluaju kada vlasnik proda stvar, ali ona i dalje ostaje kod njega. Cessio vindicationis je vid fiktivne predaje kod koga postoje tri lica. To su vlasnik stvari, pribavilac stvari i tree lice. Vlasnik stvari nema neposrednu, ve samo posrednu dravinu, a tree lice predstavlja lice kod kog se nalazi stvar. Pravo svojine u ovom sluaju prelazi na prebivaoca samim zakljuenjem ugovora, a tree lice e kasnije biti duno da stvar preda prebivaocu.

2.2. ORIGINARNO STICANJE2.2.1. Originarno sticanje svojine na novonastalim stvarima Originarno sticanje svojine predstavlja sticanje svojine na novonastalim stvarima. Originarno sticanje svojine je sticanje svojine po samom zakonu. To se odnosi na stvari koje su novoproizvedene, a stvari su pritom u vlasnitvu onoga iji je rad materijal, onoga ko ih je proizveo za sebe. Ukoliko je neko proizveo stvar za drugog stvar je onoga iji je materijal. Ako je neko proizveo nenamjerno za sebe, od tueg materijala, onda se postupa po odreenim pravilima. Stvaranje novog proizvoda svojim radom od svog materijala, naziva se akumulacija. Stvaranje novog proizvoda radom jednog subjekta od materijala drugog naziva se prerada. Pored originarnog naina sticanja svojine na predmetima nastalim akumulacijom i preradom , nove stvari mogu nastati i bez rada ovjeka usled prirataja - poveanja samih stvari. Vlasnik plodova, prirataja je vlasnik glavne stvari - one od kojih je prirataj i nastao, bez obzira da li se radi o pokretnim ili nepokretnim stvarima. Nova stvar moe nastati bez rada kada se pomijeaju dva razliita materijala koja pripadaju razliitim vlasnicima. Ako se spojene stvari mogu razdvojiti, nastaje tzv. spajanje, pri emu svako ostaje vlasnik svog materijala u nastalom spajanju. Smjea je nova stvar nastala spajanjem stvari koje se ne mogu razdvojiti, pri emu raniji vlasnici smjee postaju suvlasnici prema ueu vrijednosti ranije postojeih odvojenih stvari. 2.2.2. Prirataji nepokretnosti

U prirataje nepokretnosti spadaju:9

Zakon o svojinsko-pravnim odnosima, lan 34.

5


rjeni nanos ili nanos zemljita - pripada vlasniku priobalnog zemljita, rjeno ostrvo koje se nekada dijelilo izmeu vlasnika obalnih zemljita, a danas je to dravna svojina, sputeno rjeno korito - ako je voda isuena, postaje zemljite u dravnoj svojini ili pripada vlasniku imanja kroz koje sada protie rijeka. Ovo su prirodni prirataji nepokretnosti, dok su vjestaki sledei:

graenje na tuem zemljitu saenje na tuem zemljitu.

2.2.3. Originarno sticanje svojine na postojeim stvarima

U ovom sluaju se predviaju zakonom uslovi za sticanje s obzirom na naelo o neogranienom trajanju prava svojine jednog vlasnika. Ovdje se ubrajaju:

sticanje od nevlasnika, sticanje putem odraja, okupacija prisvajanje ili zauzee niije tj. naputene stvari.

Sticanje od nevlasnika znai da se moe stei svojina na pokretnim stvarima ukoliko je sticalac bio svjestan i stvar stekao teretnim pravnim poslom. Da bi ovo sticanje bilo punovano, stvar se mora nabaviti:

na javnoj prodaji od lica koje je ovlaeno da tu stvar prodaje ili proizvodi od lica kome je vlasnik povjerio stvar bez obzira na osnov kod kojeg se stvar nalazi kod tog lica.

Zakonita dravina moe po proteku vremena dovesti do sticanja svojine putem odraja. Odraj prema tome predstavlja nain sticanja svojine po osnovu dravine ime se faktika i ekonomska vlast na stvari pretvara u pravnu vlast - pravo svojine. Odrajem se moe stei svojina na stvari kada se neka stvar dri due vrijeme kod sebe, uz uslov da je dralac savjestan da je dravina zakonita, da postoji vaei pravni osnov, da je posao teretan, da je proteklo odreeno vrijeme dranja za pokretne stvari tri godine, a za nepokretne deset godina. Prema osobinama dravine i duine vremena trajanja postoji:

6


redovni odraj- kod koga se zahtjeva da dravina nastane po navedenim uslovima i traje odreeno vrijeme, vanredni odraj- dralac je savjestan i da ima svojinsku dravinu , ali ne mora imati i zakonsku dravinu,zbog ega su rokovi za vanredni odraj dui.

U sticanje svojine na naputenim niijim stvarima spadaju:

nalaz naputene stvari, okupaciju- zauzee niije stvari, nalaz skrivenog blaga-skrovite.

Nalaz naputene stvari se odnosi na nepoketne, okupacija na pokretne, dok se skriveno blago odnosi na dragocjenosti zakopane u zemlji. Prema dananjim propisima, skrivena svojina predstavlja dravnu svojinu.

2.2.4. Ostali naini originarnog sticanja svojine Svojina se moe stei originarnim putem na osnovu pjedinanog pravnog akta. Specifian nain originarnog sticanja privatne svojine je aproprijacija kada se na osnovu administrativne dozvole stie pravo svojine na stvari koje se nalaze u dravnoj svojini. Takoe, moe se istai i nacionalizacija- kada se na osnovu zakona oduzimaju odreena dobra privantih vlasnika koja prelaze u drutvenu ili dravnu svojinu. Nacionalizovane su: fabrike, radnje, zgrade.. Eksproprijacija se odnosi na pojedinani akt oduzimanjem stvari nepokretnostiprivatnom vlasniku sa naknadom u cilju izgradnje odreenih dobara koji slue optoj upotrebi ili u cilju ureenja grada ili za specijalne namjene. Arondacija je oduzimanje zemljita od privatbih vlasnika. Radi zaokruivanja zemljita u drutvenoj svojini. Komasacija je nain sticanja svojine uz prestanak do tada postojee svojine na odreenim parcelama. Ona se vri u cilju grupisanja sitnih parcela i stvaranja pravilnih.

3. SUKCESIJA

7

Osnovi i nain sticanja prava Sukcesija je stupanje jednog lica10 u prava i obaveze drugog lica11. Nastaje naleivanjem ili pravnim poslovima ili prinudno. Predstavlja vaan institut, jer omoguava kontinuitet u pravnim odnosima. Sljedbenikovo pravo se, po pravilu, podudara sa prethodnikovim pravom12. Ali, zbog sigurnosti pravnog prometa i zatite treih lica, postoje odstupanja od ovog principa. Sukcesija predstavlja jedan sluaj odstupanja modifikacije pravnog odnosa, ili preciznije subjektivne modifikacije, koja se moe odnositi na aktivnog ili pasivnog subjekta pravnog odnosa. Subjekt koji izlazi iz pravnog odnosa, naziva se pravni prethodnik ili autor sukcesije. Sukcesiji nisu podlono svi pravni odnosi. Na primjer, sukcecija na aktivnoj strani je iskljuena kada je pravni odnos konstruisan radi ostvarenjea interesa koji je inherentan odreenom licu ili nekom superiornom interesu titulara. Ovakva su npr.: prava linosti, porodina prava i neka imovinska prava13. Sukcesija na pasivnoj strani je nemogua kod onih pravnih odnosa kod kojih postoji neodreeni broj obaveznih subjekata14 ili kod porodinih odnosa. Sukcesija je nekada neophodna, npr.u sluaju smrti fizikog lica. Da nema sukcesije, prestanak pasivnog subjekta bi izazvao gaenje pravnog odnosa. Zbog toga je nesporna sukcesija umrlom licu, koji inae zakon nareuje.15 U pravnom smislu, sukcesija znai supstituciju jednog subjekta drugim u istom pravnom odnosu16. Ipak, pojam sukcesije se proiruje da bi se shvatila derivacija jednog novog odnosa nastalog iz prethodnog: posmatrano sa pozicije aktivnog subjekta, sukcesivni fenomen se zbog toga identifikuje sa fenomenom derivativnog sticanja. U zavisnosti od toga da li do sukcesije dolazi izmeu ivih ili za sluaj smrti, razlikuju se:

Inter vivos17 i Mortis causa18.

3.1.UNIVERZALNA SUKCESIJAUniverzalna sukcesija je stupanje pravnog sljedbenika u sva prava i obaveze svoga prethodnika u njegovu optu imovinu.10 11

Pravnog slubenika, sukcesionara Pravnog prethodnika 12 Niko ne moe prenijeti na drugog vie prava nego to ih sam ima 13 Lina imovinska prava 14 Npr.kod stvarnih prava 15 Univerzalna sukcesija 16 Raovi Z., Graansko pravo, Pravni fakultet, Podgorica, 2009., 17 Sukcesija izmeu ivih 18 Sukcesija zbog smrti

8


Univerzalna sukcesija praktino dolazi do izraaja u sluajevima spajanja dva pravna lica ili pripajanja jednog pravnog lica drugom. esti su primjeri sukcesije gdje dolazi do stupanja sljedbenika u jednu imovinskopravnu cjelinu. Ta imovinskopravna cjelina je po svom sastavu ua od opte imovine, a formiran je primjenom nekog opteg kriterijuma. Najpoznatiji primjer takve cjeline je zaostavtina. Elementi ove cjeline nisu odreeni pojedinano, ve po kriterijumu prenosivosti za sluaj smrti. Univerzalni sukcesionari su nasljednici, jer stupaju u idealnu brojku19 svakog sastojka zaostavtine. Sukcesija zbog smrti je neophodna da bi se izbjeglo gaenje ravnog odnosa istovremeno sa prestankom pravnog subjekta. Pojam sukcesija zbog smrti obuhvata gotovo sve vrste sticanja prava zbog smrti nekog lica, bilo da je utvrena voljom umrlog20 ili voljom zakona21. Ipak, u pojam sukcesije zvog smrti ne ulaze ona sticanja koja ne proizilaze iz imovine umrlog. Ovdje se misli na penzije, razne naknade, beneficije u korist treeg itd.

3.2. SINGULARNA SUKCESIJASingularna sukcesija predstavlja stupanje pravnog subjekta u dio odreenog prava prethodnika, ili u cijelo pravo prethodnika ili u vie individualno odreenih prava prethodnika. Svaka sukcesija, bilo da je inter vivos ili mortis caus, a koja nije univerzalna, jeste singularna sukcesija ili partikularna sukcesija. Predmet singularne sukcesije su pojedini djelovi pravne situacije prethodnika, auktora, ili samo jedan odreeni pravni odnos.

4. TRANSLATIVNI I KONSTITUTIVNI PRENOS PRAVATranslativni prenos je takav vid singularne sukcesije kod koje prebivalac stie od povjerioca pravo u cjelini. Ovim prenosom se stiu sva ovlaenja koja je iz tog prava crpio pravni prethodnik. Tipian primjer je primjer prenosa prava svojine, koji se19 20

Polovina, treina, etvrtina Testament 21 Zakonsko nasleivanje

9

Osnovi i nain sticanja prava najee odvija tzv.translativnim ugovorima22. U ovim sluajevima, steeno pravo se u cjelini zasniva na pravu prethodnika, ukljuujui isti obim i sadrinu tog prava. Translativni prenos postoji i kod cesije, kod koje se ustupa pravo tj.potraivanje u cjelini. Konstitutivni prenos prava je vid singularne sukcesije, kod koje prebivalac stie jedno ili vie tano odreenih ovlaenja iz prava prethodnika, koji i dalje ostaje imalac tog prava. Tako npr.konstitutivni prenos prava nastaje zasnivanjem stvari nekog ueg stvarnog ili obligacionog prava. Konstituisanjem ovih prava, pojedina svojinska ovlaenja vlasnika stvari prela su za izvjesno vrijeme na stranu prebivaoca. Znai, na njega nije prelo pravo u cjelini, ve smao odreena svojinska ovlaenja, koja e egzistirati ugovoreno vrijeme, da bi se po prestanku, u punom smislu vratila svom prethodniku. Naravno, obje strane se mogu sporazumjeti da vraanja stvari ne bude, ve da se prodajom te stvari zasnuje pravo svojine prebivaoca. To dalje ima za posledicu gaenje svojine prethodnika. Konstitutivno izvedena prava prestaju smru ovlaenog lica23, istekom vremena za koja su bila konstruisana, konfuzijom sa matinim pravom, odricanjem od strane ovlaenog lica, sporazumno itd. Kod translativnog prenosa postoji stivanje prava zbog prenosa istog pravnog odnosa koji je do tada postojao i koji se zbog toga naziva translativno izvedeno sticanje. Za razliku od njega, konstitutivno izvedeno sticanje proizilazi iz konstitucije novog odnosa, ali koji dervira iz prethodno postojeeg odnosa, koji se nuno pretpostavlja i iz koga se apsorbuje jedan dio sadraja. Konstitutivno derivativno sticanje postoji kod konstituisanja stvarnog prava, izuzev prava svojine. Neki pravni pisci govore i o tzv.restitutivnom pravnom prometu. Takav promet postoji npr.u sluaju kada lice, koje je konstitutivnim prenosom steklo neko pravo, to pravo ponovo prenese na imaoca matinog prava. Ovaj sluaj neki pravni autori nazivaju restitutivnom sukcesijom, za razliku od tzv.konstitutivne sukcesije.

5. PRIMJERI5.1. CESIJA PRIMJER SINGULARNE MATERIJALNOPRAVNE SUKCESIJE

22 23

Kupoprodaja, poklon, razmjena Kod ugovora intuiti personae

10

Osnovi i nain sticanja prava Cesija24 znai pravo prvog povjerioca (cedenta) da svoje potraivanje prenese na drugog povjerioca (cesionara). Za izmirivanje obaveze cesijom potrebno je da uestvuju najmanje dva pravna lica (povjerilac i dunik), s tim to uestvuje i tree pravno lice koje nije predmet ugovora:

pravno lice koje prenosi (cedira) svoje potraivanje, pravno lice koje postaje novi povjerilac u iju korist je prenijeto (cedirano) potraivanje, pravno lice - dunik (cesus) koji preuzima novog povjerioca i kome izmiruje svoj dug.

Cesija se obavlja uglavnom na osnovu sklopljenog ugovora o cesiji izmeu prvog povjerioca (cedenta) i novog povjerioca (cesionara), o emu je cedent obavezan da obavijesti dunika (cesusa) da ustupa svoje potraivanje drugom povjeriocu, da bi ovaj znao kome da izmiri dug. Za ustupanje potraivanja cedent nije obavezan da trai saglasnost dunika (cesusa). Cesijom se mogu vriti i avansna plaanja, ako su avansi ugovoreni izmeu pravnih subjekata. Osim cesije po ugovoru, cesija moe biti zakonska i sudska (odluka suda) o sprovoenju cesije. Cesija se ne moe primijeniti kada se radi o potraivanjima po osnovu penzija, alimentacija ili kada je to zakonom zabranjeno, a ugovor o ustupanju nema dejstvo prema duniku, ako su on i povjerilac ugovorili da ovaj nee moi prenijeti potraivanje na drugog ili da ga nee moi prenijeti bez dunikovog pristanka. Prilikom ustupanja potraivanja, ustupalac je duan da preda novom povjeriocu dokaze o postojanju duga, tj. neku izjavu o dugu. Ako je raun jednog od uesnika u blokadi, cesija se ne moe sprovesti. Ove provjere banka sprovodi na osnovu podataka koji se nalaze u pozivu na broj zaduenja.

5.2. PRAVA STRANACA NA NEPOKRETNOSTIMA U CRNOJ GORI25 (svojina obavezuje i dravu i stranca)Donoenje zakona kojim se ureuju svojinsko-pravni odnosi, za svaku dravu je legislativni zahvat od najveeg, moe se rei, istorijskog znaaja. Zato nije udno to javnost, sa posebnom panjom i osjetljivou, prati i posredno uestvuje u konanom pravnom oblikovanju ovog pitanja, kae prof. dr Zoran Raovi, redovni profesor i dekan24 25

cessio - ustupanje www.pobjeda.me, internet, maj 2011.

11

Osnovi i nain sticanja prava Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore, inae, predsjednik Radne grupe iza izradu ovog zakona, iji je Predlog, Vlada nedavno usvojila. Pravo stranaca da stiu pravo svojine na stvarima u Crnoj Gori je samo jedan dio tih odnosa. Primjera radi, odredbe o pravu stranaca u Predlogu zakona ine dva do tri odsto od ukupnog broja odredaba novog propisa, ali je panja javnosti, s razlogom, usredsrijeena upravo na tih nekoliko odredaba, ocjenjuje Raovi. Predlog zakona o svojinsko-pravnim odnosima, kae jedan od pisaca novog propisa, usvaja princip nacionalnog tretmana, ali ne u istom obliku. Stranci, po ovom Predlogu, ne mogu sticati pravo svojine na nepokretnostima na odreenim podrujima. Ustavom Crne Gore, prirodna bogatstva i dobra u optoj upotrebi, mogu biti iskljuivo objektom dravne svojine. To znai da pravni promet prava na ovim nepokretnostima nije doputen ni sa strancem. Od novih rjeenja Zakona o svojinsko-pravim odnosima oekuje se, kae autor, da sprijee uesnike u pravnom prometu da ovako postupaju, odnosno prevare zakon. Takoe, od ovih rjeenja oekuje se da proklamuju drutvenu funkciju svojine na takozvanim dobrima od opteg interesa, bez obzira na to da li se radi o dobrima u privatnoj ili dravnoj svojini. Drutvenom funkcijom se ne ugroava priroda svojine kao subjektivnog prava, priznatog i garantovanog u interesu vlasnika. Meutim, svi resursi zemlje, kome god pripadali, moraju biti podvrgnuti optem interesu (tzv. drutvena namjena stvari). S druge strane, neka podruja ,,vape za inostranim kapitalom, pa i to treba uvaiti. Dravnu svojinu, posebno na zemljitima, treba posebnim mjerama unapreivati, kako bi ona u svemu bila funkcionalna i vrena u optem dobru. Prenos prava svojine nije jedini nain. Zato treba favorizovati i druge oblike pravnog raspolaganja kao to su: zakup, koncesije, strana ulaganja itd. to se tie reciprotiteta, u teoriji se istiu i njegove pozitivne ali, i negativne strane. Pozitivna strana je u tome da se dravljanima Crne Gore omogui da kupuju nepokretnosti u inostranstvu i zatiti dostojanstvo drave. S druge strane njegovo uvoenje moe biti smetnja odreenim ekonomskim, drutvenim, politikim i bezbjednosnim interesima jedne zemlje. Jedna od negativnih strana reciprotiteta je i u tome to njegovim uvoenjem vrijednost nepokretnosti je esto manja zbog toga to stranci ne mogu stei pravo svojine na njima. Zato treba biti oprezan prilikom donoenja odluke o njegovom uvoenju. Treba cijeniti razloge za i protiv i prihvatiti odgovarajua rjeenja.

5.3. ZAKON O IGOVIMA NAIN STICANJA I ZATITE PRAVA CRNA GORAZakon o igovima ( Slubeni list Srbije i Crne Gore br. 61/04) kojim se ureuje nain sticanja i zatite prava na znak koji slui za razlikovanje robe, odnosno usluga u prometu. Cilj ove zatite je da se pravnim i fizikim licima omogui da svoj znak koji u prometu koriste za obiljeavanje robe, odnosno usluga, zatite igom na teritoriji Crne Gore u obimu u kome se ne povreuju prava drugih lica.

12

Osnovi i nain sticanja prava Postupak sticanja i zatite prava na znak koji slui za razlikovanje robe, odnosno usluge u prometu regulisan je Zakonom o igovima, a pojedina pitanja posebno su ureena Uredbom o postupku za priznanje iga. Postupak priznanja iga je upravni postupak. Zakon o igovima je lex specialis u odnosu na Zakon o optem upravnom postupku, pa se na sva pitanja koja se tiu postupka za priznanje iga, a koja nisu propisana Zakonom o igovima, primjenjuju odredbe Zakona o optem upravnom postupku. U postupuku priznavanja iga, Zavod za intelektualnu svojinu Crne Gore se rukovodi i pravilima sadranim u meunarodnim ugovorima koji se primjenjuju u Crnoj Gori i to: Pariska konvencija o zatiti industrijske svojine Madridski aranman o meunarodnom registrovanju igova Protokol uz Madridski aranman o meunarodnom registrovanju igova Nianski aranman o meunarodnoj klasifikaciji proizvoda i usluga radi registrovanja igova Ugovor o igovnom pravu.

ZAKLJUAKNain i pravni osnov sticanja svojine na stvarima propisan je odredbama Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima. Ovaj zakon predvia i da se ovo pravo stie po samom zakonu,na osnovu samog poslai nasleivanjem. Ono se moe stei i odlukom dravnog organa,pod uslovima 13

Osnovi i nain sticanja prava odreenim zakonom. U radu su naglaene razlike derivativnog i originarnog naina sticanja svojine. Dakle,dok je sticanje svojine izvoenjem prava vlasnika iz prava prethodnika na sonovu pravnog posla derivativno,s druge strane sticanje svojine na osnovu neizvedenog, novonastalog prava, nazivamo originarnim nainom sticanja svojine. U radu je predstavljen i znaaj sukcesije,kao prenos ili prelaz prava i obaveza od dosadanjeg nosioca na novog vlasnika (npr. pri sukcesiji prijestola, sukcesiji posjeda, sukcesiji plemike titule), pa i pri dravnoj sukcesiji: kada sva teritorija ili dio teritorija neke drave prelazi pod vlast druge drave. Sukcesija moe biti univerzalna i singularna. Univerzalna sukcesija je stupanje pravnog sljedbenika u sva prava i obaveze svoga prethodnika u njegovu optu imovinu. Dok je singularna stupanje pravnog subjekta u dio odreenog prava prethodnika, ili u cijelo pravo prethodnika ili u vie individualno odreenih prava prethodnika. I na kraju treba istai da se pravo moe prenijeti konstitutivnim i translativnim putem, to je u radu detaljno objanjeno. Translativni prenos prava kad se jedno pravo u punom obimu prenosi na nov subjekt, a dosadanje je potpuno izgubio pravo. Translativan prenos postoji u sluaju prenosa prava svojine ili u sluaju prenosa nekog potraivanja (cesije). Kod uslova, eka se njegovo ostvarivanje. Konstitutivni ne prenosi se cijelo pravo, ve vlasnik konstituie (ustanovi) na svom pravu svojine neko ue pravo u korist odreenog lica, prenosi se na nov subjekt (plodouivanje, zalono pravo, pronalazako pravo). Sluajevi konstitutivnog prenosa su privremeni i njihovim prestankom pravo prethodnika se uspostavlja u ranijem (punom) obimu. Konstitutivna pravna ovlaenja su uzeta iz matinog prava. Isto svojstvo kao i matino pravo. Vri se u istoj formi kao i translativni pravni promet. Konstitutivno pravo ne moe pripadati subjektu matinog prava, ve samo treem licu. Gase se smru ovlaenog lica, istekom vremena, konfuzijom, naputanjem.

LITERATURA Miladinovi S., Pravo za ekonomiste, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2005., Raovi Z., Graansko pravo, Pravni fakultet, Podgorica, 2009.

Raovi Z., Komentar zakona o osnovama svojinsko - pravnih odnosa

14


Raovi Z., Stvarno pravo, Pravni fakultet, Podgorica, 2008.Suboti N., Uvod u meunarodno privredno pravo, Ekonomski fakultet, Beograd, 1999. Zakon o svojinsko-pravnim odnosima Crne Gore Zakon o izvrnom postupku Crne Gore

15

osnovi i nacin sticanja prava

Documents