opleiding duurzaam gebouw - bruxelles environnement · aanpak duurzaam bouwen (vervolg): beheer en...

Leefmilieu Brussel

DE 9 THEMA’S VAN HET DUURZAAM BOUWEN

Liesbet TEMMERMAN

cera|a| vzw

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Duurzaam bouwen van A tot Z

2

Doelstelling(en) van de presentatie

● Stilstaan bij de context en de aandachtspunten van

de 9 thema’s van het duurzaam bouwen in het

Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en deze thema’s

vestigen als basis voor een holistische kijk op en

benadering van een project aan de hand van een

inleidend overzicht van de vereiste projectaanpak

● De praktische uitvoering van deze principes aantonen

aan de hand van de voorbeeldgebouwen

● De structuur van de beoordeling van de

duurzaamheid van een gebouw toelichten aan de hand

van het Belgisch referentiekader “Duurzame

gebouwen”

● De Aanbevelingen van de Gids Duurzame

Gebouwen voor de duurzame bouw en renovatie van

gebouwen voorstellen

3

Algemeen schema van de presentatie

● Thema “MAN” - Beheer

● Thema “MOB” - Mobiliteit

● Thema “NAT” - Natuurontwikkeling

● Thema “PHY” - Fysieke omgeving

● Thema “HUM” - Menselijke omgeving

● Thema “MAT” - Materiaal

● Thema “ENE” - Energie

● Thema “WAT” - Water

● Thema “WEL” - Welzijn, comfort en gezondheid

4

Algemeen schema van de presentatie

● Thema “----” - Standaardstructuur van de

uiteenzetting:

Context en uitdagingen

Aanpak Duurzaam Bouwen

Voorbeeld(en) van duurzame gebouwen

● Bijlagen:

Structuur van het thema in het Belgisch

referentiekader

Aanbevelingen van de Gids Duurzame Gebouwen

5

● Context en uitdagingen:

► Projectontwerp: paradigmawijziging

De verhoudingen tussen de actoren van een project in de dagelijkse praktijk Bron: cera|a| vzw

Thema MAN – Beheersprocedure

van …

Bouwheer Architect

Bouwbedrijf Studiebureau

naar

…

Bouwheer / klant klant klant

Architect opdrachtgever /

Specifieke

technische

vragen

(BB, bouwplaats)

Specifieke

technische

informatie (bv.

stabiliteit,

HVAC)

Bouwbedrijf opdrachtgever controle / controle

Studiebureau opdrachtgever

Specifieke

technische

vragen

(project, BB,

bouwplaats)

Specifieke

technische

vragen

(BB, bouwplaats)

/

6


► Projectontwerp: paradigmawijziging


Verhouding tussen de kosten van de uitwerkingsfasen van het project en de kosten die voortvloeien uit een latere verbouwing - Bron: Canadian Mortgage and Housing Corporation Integrated Design Process Guide, 2010

7

● Context en uitdagingen

► Optimale preventie en beheer van bouwafval:


33% van het niet-huishoudelijk afval in het BHG

(645.439 ton/jaar)

8


► Optimale preventie en beheer van bouwafval:


http://opalis.be/

9


► Onderhoud en beheer van duurzame gebouwen:


Bezetters & gebruikers / beheerders / syndicus / …

http://www.google.be/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&docid=I4xMhF2C8FLD2M&tbnid=ZC6Vmam-NYlsgM:&ved=0CAgQjRw&url=http://www.pratique.fr/comment-devenir-peintre.html&ei=Im7VUuzjOKfD4wSQtoCQAQ&psig=AFQjCNHpL2zikxWaELJQigOhoWVz_TKt8w&ust=1389805474986111

http://www.experience-cordiste.fr/bibliotheque/images/experience-cordiste-batiment-1.jpg

http://www.google.be/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&docid=fQNJ_Cbb1abGgM&tbnid=iM5aQ_kPdmRc5M:&ved=0CAgQjRw4Iw&url=http://www.leforem.be/Horizonsemploi/rome/11122.html&ei=s23VUvXQPOrMygPI54CoDg&psig=AFQjCNHmq0imCwvTEeWgbi0LOib5Wdq75g&ust=1389805364040449

10


► Exploitatieafval:


Samenstelling van de witte restafvalzak (huishoudelijk afval) in het BHG

Organisch afval

Papier

Plastic

Glas

Sanitair textiel

Karton

Metaal

Andere

Textiel

Composiet

11




Samenstelling van het huishoudelijk afval in het BHG (%)

Organisch afval

Papier

Plastic

Groot huisvuil

Glas

Sanitair textiel

Karton

Puin

Metaal

Groenafval

Andere

Textiel

Hout

Composiet

AEEA

Chemisch afval

12

● Aanpak Duurzaam Bouwen:

► Organisatie van de participatie van

alle betrokken actoren, zowel

professionelen als niet-

professionelen

› kennis delen

› inbreng van de betrokken partijen

› kwaliteitsbewaking


Schematische voorstelling van een aanpak die gestoeld is op samenwerking

Bron: Arkipel vzw

Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het ontwerpteam - Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia

13


► Zorgen voor een milieuvriendelijke bouwplaats

› Risicobeheersing

› Beperking van de milieu-impact:

– Verontreiniging van de lucht, de bodem, het water

– Verbruik van hulpbronnen (energie, water,..)

› Beperking van hinder

– Geluidshinder

– Visuele hinder

– Geurhinder

– …


14


► Zorgen voor een milieuvriendelijke bouwplaats


15

● Aanpak Duurzaam Bouwen

(vervolg):

► Beheer en preventie van

bouwafval

› Keuze van de bouwtechnieken

en de materialen

› Organisatie van de afbraak

› Optimale sortering


Plaatsing van verschillende containers voor afvalsortering op de bouwplaats

Bron: cera|a| vzw

Demontage van afbouwmaterialen van een kantoorgebouw - Bron: cera|a| vzw

http://0.tqn.com/d/create/1/0/-/x/6/-/reycle.jpg

16

● Aanpak Duurzaam Bouwen (vervolg):

► Optimaal beheer van exploitatieafval

› Voorzieningen treffen voor een doeltreffende sortering:

– sorteerlokalen

– uitrusting

– voldoende groot lokaal

– signalisatie

– ligging in het gebouw, …


17


► Optimaal beheer van het exploitatieafval

› Composteren:

– binnen

– buiten de gebouwen


GEMOTIVEERDE

BUREN

EEN COMPOSTVAT

18

● Voorbeeldgebouw (1):

L’Espoir, collectieve huisvesting, 1080 Brussel, Carnoy&Crayon


► Onderhoud:

● Grondige informatie en opleiding van

de bezetters van het gebouw vanaf de

ontwerpfase

● Tienvoudig effect: de bewoners zorgen

op hun beurt voor de bewustmaking

van andere particulieren bij acties die

verband houden met de vermindering

van het energieverbruik


● Gemeenschappelijk afvalsorteerlokaal

+ aangepaste sorteerruimte in elke

woning

● Collectieve compostering (in de

moestuin)

19


Brutopia, groepswoning, 1190 Brussel, Stekke+Fraas en

AAAA Architectes


► Participatie:

● Doorgedreven collaboratieve benadering, van de

planning tot de ingebruikname van het gebouw.

● Workshops met de bouwheren, de ontwerpers, de

studiebureaus en de bouwbedrijven, naarmate het

project vordert.

Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het

ontwerpteam - Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia

http://www.bluehouseprize.be/sites/default/files/TBH2013-13_fr_brutopia_photo emblematique.jpg

20

Thema MOB – Mobiliteit

● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

► Toename van het vervoer per auto

› Aantal auto’s: 6 auto’s per 10 inwoners

› % van de verplaatsingen in Brussel: 65% < 5 km et 25% < 1 km

› Pendelaars: 186.000 auto’s / dag.

› Aantal auto’s / weekdag: > 370.000 auto’s

› Gemiddelde snelheid van motorvoertuig: < 20 km/u…

► Gezondheidsproblemen

› In Brussel is 76% van de uitstoot van microdeeltjes en 55% van de

stikstofdioxide afkomstig van het verkeer, met dieselmotoren op nummer

één. Het transport is verantwoordelijk voor meer dan 20% van de CO2-

uitstoot in het Gewest.

› 30% van de bevolking van Brussel-Hoofdstad word blootgesteld aan een

excessief geluidsniveau als gevolg van het verkeer. Het wegverkeer

vormt de eerste bron van geluidshinder, gevolgd door het luchtverkeer.

21



► Bevorderen van actieve mobiliteit

› = milieuvriendelijke mobiliteit, gebaseerd op actieve

verplaatsingswijzen (wandelen, fietsen, ...), met beperkt gebruik van

de personenwagen

› Bepalende factoren = de plaats en het programma van het gebouw:

mobiliteitsbehoefte van het gebouw, mogelijkheden van actieve

mobiliteit die de wijk biedt (aansluiting op het openbaar vervoer, ...).

› Ontwerp aangepast aan de toegang tot het perceel en tot het gebouw,

duidelijke en doorlopende paden en eventuele rustruimten.

› Voldoende opbergruimte (rond of in het gebouw) voor fietsen,

kinderwagens, rolschaatsen, skateboards, …

22



► Een fietsenstalling bouwen

› In of vlakbij elke woning, in de scholen, in de buurt van theaterzalen,

musea, bioscopen, bibliotheken, … en op de logische toegangsweg

tot het gebouw vanaf de openbare weg

› Beveiligd (tegen diefstal)

23



► Een duurzaam gebruik van de wagen bevorderen

› Zorgen voor alternatieve oplossingen voor de personenwagen, bv.

autodelen.

› Bij aanleg van een parking voor auto’s moet worden gestreefd naar een

lager aantal individuele parkeerplaatsen op het perceel en moet

worden toegezien op de integratie ervan in het landschap.

24

● Voorbeeldgebouw:

Harenberg, ecowijk met 30 passiefwoningen, 1130 Brussel, A2M

► Masterplan:

● Wijk beschouwd als woonzone:

snelheid beperkt tot 20 km/uur

● Voetgangers hebben voorrang

● Kinderen kunnen er spelen

► Buitenruimte en directe

omgeving:

● Voorrang voor voetgangers en

mobiliteit van PBM.

● Aangelegd wandelpad aan

achterkant van de percelen

► Voorzieningen voor fietsers:

● Per woning is een overdekte

fietsparkeerplaats voorzien.

► Voorziening voor

auto’s:

● Slechts een

parkeerplaats per twee

woningen

► Toegang openbaar

vervoer:

● De wijk ligt niet ver van

een treinstation en

verschillende buslijnen.


25

NATUURONTWIKKELING

26

● Mondiale context:

Thema NAT – Natuurontwikkeling

► De instandhouding, de ondersteuning en de versterking van

de biodiversiteit geniet volgens tal van wetenschappers

absolute prioriteit. De natuurlijke omgeving waarin de mens

leeft, en waarvan zijn toekomst en voortbestaan rechtstreeks

afhangen, staat immers op het spel.

27

● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

► Druk op de vastgoedmarkt

› ↑ druk op onbebouwde terreinen

› ↓ beschikbaarheid van deze percelen: - 30% (onbebouwde

oppervlakte volgens kadaster) tussen 1980 en 2003

► Verdwijnen van dier- en plantensoorten

› verdwijning van hun habitats

› 30% van de plantensoorten aanwezig in het BHG zijn

bedreigd, zeldzaam, kwetsbaar of verminderen.

► Aanwezigheid van invasieve exotische soorten

› verstoring van ecologische evenwichten

› concurrentie met andere, inheems soorten.


28



Verdeling van de groene ruimten over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bron: BIM (2010), Biodiversiteit in Brussel, Brussel

29

Plattegrond van het groene netwerk in Brussel Bron: BIM, (2010), Groen en

blauw netwerk, Brussel.

30



► Instandhouding en versterking van de natuur

› Maximale biodiversiteit: tuinen, koertjes, parkeerterreinen,

perceelsgrenzen, daken, gevels, …

› Bestaande natuurlijke ruimten behouden, versterken of

compenseren, en aanpikken bij de continuïteit van het groene en

blauwe netwerk.

► De natuur in een dichtbebouwde omgeving

› Aanleg van groendaken

› Aanleg van groengevels

► Habitats of schuilplaatsen voor de fauna

› Bij de renovatie of de bouw van een gebouw moet erop worden

toegezien dat het project habitats of schuilplaatsen biedt aan vogels,

kleine zoogdieren en ongewervelde diersoorten.

31


Biplan, collectieve huisvesting, 1130 Brussel, Bxleco1 en

FHW


► Op het dak:

● Intensief groendak

● Bakkenteelt

► Tegen de gevel:

● Klimplanten

► In de tuin:

● Gedifferentieerd beheer

● Moestuin

● Gemeenschappelijke ruimte en

tuinberging

32

FYSISCHE OMGEVING

33

Thema PHY – Fysieke omgeving

● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – ter

herinnering:

800.000

900.000

1.000.000

1.100.000

1.200.000

1.300.000

1.400.000

1.500.000

1.600.000

2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

Groeiperspectieven bevolking in Brussel (2000-2060), Doc. cera|a| vzw Bron: FEDERAAL PLANBUREAU, Bevolkingsperspectief 2010-2060, Brussel, december 2011

34


● Context in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – ter

herinnering:

Aantal onbebouwde percelen van meer dan 1000 m², in publieke eigendom (links)

en totale oppervlakte (rechts) - bron: Tijdschrift Brusselse Bond voor het Recht

op Wonen, nr. 38, 2010.

Gemiddeld jaarlijks groeiverschil van de bevolking ten opzichte van het Gewest, periode 2010-2020 Bron: De cahiers van het Brussels Instituut voor

Statistiek en Analyse, Bevolkingsprojecties 2010-2020, Brussel.

35

De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is

veelvoudig:

› windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de

aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie

› vermindering van de bezonning van het perceel en de

binnenruimten

› plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de

gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving

› lichtvervuiling veroorzaakt door een slecht verlichtingsplan

› en toename van het omgevingsgeluid door de technische

installaties die in contact staan met de buitenomgeving.


● Uitdagingen:

36



Doelstelling: De integratie van een gebouw in zijn fysieke omgeving

optimaliseren

► Spaarzaam gebruik van de bodem:

› De bodemvoetafdruk van het gebouw beperken

› Zorgen voor optimale verhouding grondinname / nettovloeroppervlakte

› Renovatie overwegen

› Gebruik van (voorheen) verontreinigde bodems overwegen

37



► De impact op de fysieke omgeving van het gebouw beperken

› De schaduw die het gebouw werpt (openbare ruimte + aanpalende percelen)

› Zicht op de lucht en toegang tot natuurlijk licht

› Windeffecten

› Lichtvervuiling

› Hitte-eilanden

› Geluidshinder

► Verrijking van het stedelijk landschap

38


L’Espoir, collectieve huisvesting, 1080 Brussel, Carnoy&Crayon


► Impact op de fysieke omgeving:

● Buitenverlichting beperkt tot het strikt

noodzakelijke en niet naar de lucht gericht

● Voldoende zicht op de lucht en toegang tot

natuurlijk licht

● Geen technische installaties in direct

contact met buiten (geluidshinder)

● Minimalisering van windeffecten

● Gebruikte materialen en begroende zones

↓ hitte-eilandeffect

► Spaarzaam gebruik van de bodem:

● Goede verhouding grondinname /

nettovloeroppvlakte

► Verrijking van het stedelijk landschap:

● Architectuur, materiaalkeuze en

inrichting directe omgeving

39

MENSELIJKE OMGEVING

40


Thema HUM – Menselijke omgeving

► Een lage gemiddelde dichtheid:

› 67 inwoners/hectare (bv. Parijs: 202 inw./ha)

› gemiddeld 4 tot 5 verdiepingen

► Grote verschillen tussen wijken:

› Bevolkingsdichtheid: van 19 inwoners/ha in Watermaal-

Bosvoorde tot 230 inwoners/ha in Sint-Joost

› Sociaal-economische en sociaal-culturele kenmerken: inkomsten,

mobiliteit, tewerkstelling, …

41


Gemiddeld gedeclareerd inkomen in 2009 (€) Bron: Wijkmonitoring, Bron: Wijkmonitoring, https://wijkmonitoring.irisnet.be/


Legende

Gemiddelde BHG

Bronnen

FOD

Financiën

https://wijkmonitoring.irisnet.be/

42

● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest (vervolg):


► Evolutie van de sociale structuren.

› Fenomeen van de kleiner wordende gezinnen: de

gezinsgrootte is gedaald van 2,07 in 1991 tot 2,02 in 2001.

› Bevolkingsvooruitzichten tegen 2060: 42 ouderen voor 100

actieven (2010: 26)

► Personen met beperkte mobiliteit.

› Meer dan 30% van de bevolking

› Daarnaast kan de mobiliteit ook tijdelijk beperkt zijn

43



Doelstelling: Een gebouw ontwerpen dat de sociale interactie

bevordert

► De wisselwerking tussen een gebouw en zijn context en binnen

het gebouw bevorderen.

› Inplanting in een dichtbebouwde wijk

› Zorgen voor diversiteit van functies binnen het gebouw

› Culturele en intergenerationele diversiteit

› Gemeenschappelijke ruimten binnen en buiten

› Delen van dienstvertrekken, middelen en uitrustingen

› Verkeerszones van goede kwaliteit

› Toegankelijkheid voor iedereen

› Bijzondere woonvormen – bv. woningdelen, kangoeroewoningen,

solidair wonen, ..

› Actieve participatie van de toekomstige gebruikers aan het ontwerp

van het project

44


Zwanen-Dijk, collectieve huisvesting en buurthuis, 1050

Brussel, Ledroit Pierret Polet


● Buurthuis dat openstaat voor

de bewoners

● Inplanting van de woningen

rond een tuintje in het hart van

het huizenblok

● Grote en kleine woningen

bevorderen een mix van

gezinnen en alleenstaanden.

45


Kinderdagverblijf Sint-Franciscusstraat, woningen voor PBM

en kinderdagverblijf, 1210 Brussel, O2 Architectes


● Crèche voor 30 kinderen

● 3 woningen voor personen

met beperkte mobiliteit

46

MATERIALEN

47

Thema MAT – Materiaal


Zicht op een van de hallen van de Heizelpaleizen tijdens Batibouw, het grootste Belgische salon dat volledig aan bouw en renovatie gewijd is – Bron: http://www.hbvl.be

Kiezen, voorschrijven, uitvoeren, …

Demonteren, afbreken, recycleren, afvoeren, …

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=batibouw+images&source=images&cd=&cad=rja&docid=CmfFuan7dDgTHM&tbnid=z9IsJKpE7uymXM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.hbvl.be/nieuws/binnenland/aid1336035/detectives-tegen-illegale-makelaars-op-batibouw.aspx&ei=2gpSUa2SI8eP0AX7noDYDA&bvm=bv.44342787,d.ZG4&psig=AFQjCNHs5hQw7s0fDg1CJOSuHAHzI9arRQ&ust=13644175892128

48

Thema MAT – Materiaal ● Context en uitdagingen:

► De uitputting van de natuurlijke grondstoffen:

“In de 21e eeuw vormt de overconsumptie van natuurlijke

grondstoffen een uitdaging van formaat, zowel voor het milieu als

vanuit sociaaleconomisch oogpunt. De activiteiten van de

bouwsector zijn hier rechtstreeks bij betrokken: op wereldniveau

is deze van alle activiteitensectoren immers de grootste afnemer

van grondstoffen.

In Europa valt 31% van het gebruik van natuurlijke

grondstoffen toe te schrijven aan activiteiten, gerelateerd aan

bouw en renovatie. Daarnaast is de sector ondanks de relatief

hoge levensduur van de producten, ook de grootste

afvalproducent, met een gemiddelde van 33% van het afval dat op

het Europese grondgebied wordt voortgebracht”

(bron: Europees Milieuagentschap, 2010)

49



► Impact van de keuze van bouwtechnieken, -materialen of -

producten:

› ↑ energieprestatie van de gebouwschil, luchtdichtheid en

technische uitrustingen

› Milieu-, sociaal-culturele, gezondheids- en economische

factoren die verband houden met de materiaalkeuze en

bouwtechnieken.

› Volgens de definitie van de Europese Unie staat duurzaam

bouwen en/of renoveren voor "het gebruik en/of de bevordering

van:

a) milieuvriendelijke materialen,

b) energie-efficiënte gebouwen

c) een optimaal beheer van bouwen sloopafval.”

Het probleem van de gezondheidsimpact ontbreekt in deze

definitie.

50



Gewest

Gemiddeld betreft 80% van de bouwaanvragen een renovatieproject (2002-2012) in het BHG en daarmee is het BHG een uitzondering in het Belgische bouwlandschap -Bron: FOD Economie

Werken waarvoor tussen 2002 en 2012 een aanvraag voor een

stedenbouwkundige vergunning werd ingediend

Residentieel Niet-residentieel

Nieuw Renovatie

% van de

ingediende

vergunnings-

aanvragen

Nieuw

Renovatie

% van de

ingediende

vergunnings-

aanvragen

In België 49,05% 50,95% 84,20% 43,74% 56,26% 15,80%

In BHG 18,96% 81,04% 88,67% 20,77% 79,23% 11,33%

51



Doelstelling: Duurzaam materiaalgebruik

► Bij het ontwerpen van het project:

› Streef naar een rationeel gebruik van materialen

› Integreer de notie bouwhiërarchie

› Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en vermijd zo

afbraak

► Betreffende de toe te passen materialen en producten:

› Overweeg het gebruik van materialen en producten uit

recuperatiekanalen

› Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu en de

gezondheid

› Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen na

LESS IS MORE

52


Zeepziederij, collectieve huisvesting, 1000 Brussel, MDW

architecture


● Hergebruik in situ van een bestaande

metalen structuur

53


Besmelaan, renovatie van een woning, 1190 Brussel, A-Cube

architectes


● Renovatie van een bestaand beschermd

gebouw

● Behoud en herstel in oorspronkelijke staat

van de aanwezige afwerking

● Renovatie van de houten ramen, met

vervanging van het enkel glas door dubbel

glas (U=1,1 W/m2.K)

● Isolatie van de buitenmuren langs binnen,

met studie van de risico’s van condensatie

en migratie van waterdamp, en keuze van

materialen die aangepast zijn aan de

bestaande gevelelementen

(eigenschappen).

54

ENERGIE

55

Thema ENE – Energie


► Klimaatverandering en uitputting van natuurlijke hulpbronnen:

een uitdaging op wereldschaal

› klimaatveranderingen (opwarming en andere fenomenen)

› eindigheid van fossiele energie (aardolie, aardgas,…) ...

› …en andere natuurlijke hulpbronnen vormen een realiteit.

› ↑ gemiddelde temperatuur stijgt met 1,5 tot 2,5°C:

onomkeerbare gevolgen voor de natuurlijke milieus, het klimaat,

de water- en voedselvoorziening van de mens

› ↑ de energievraag wereldwijd gaat in stijgende lijn

56



Stijging van de wereldwijde energievraag tussen 2010 en 2035. China en India nemen 50% van deze stijging voor hun rekening

●Bron: Leefmilieu Brussel, 2009

57



Gewest:

► Energieverbruik:

› Weinig industriële activiteit op het Brusselse grondgebied.

› Ongeveer 74% van de broeikasgasuitstoot en van het energieverbruik

wereldwijd houdt verband met het verbruik van de gebouwen

(verwarming, SWW, HVAC, verlichting), waarvan ongeveer 65%

uitsluitend voor verwarming.

58

Thema ENE – Energie ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

Infrarood luchtthermografie van de daken van de Brusselse gebouwen Bron: Leefmilieu Brussel

59



Gewest:

► Aangegane engagementen:

› Reductie van de broeikasgasuitstoot met 30% tegen 2025

(ten opzichte van 1990).

► Stand van zaken:

› Tussen 1990 en 2010 is de broeikasgasuitstoot gedaald met

ongeveer 7% in de huisvestingssector (terwijl de bevolking is

gestegen met ongeveer 13%) en met ongeveer 16% in de

tertiaire sector (terwijl het aantal banen in de tertiaire sector is

gestegen met ongeveer 17%). Dit komt overeen met een daling

van het energieverbruik per inwoner met ongeveer 18% sinds

2004.

60

Thema ENE – Energie ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest:

61


Logica van de Trias Energetica Bron : Brussel Leefmilieu


De onderlinge afstemming van het nagestreefde comfort, de beoogde

energieprestaties, de toegepaste technieken om die prestaties te leveren

en de beheersprincipes voor het gebouw zijn vitaal voor het welslagen van

projecten met hoge energieprestaties.

62

● Voorbeeldgebouw :

Aeropolis, passief kantoorgebouw (nieuwbouw), 1030

Brussel, Architectes Associés


● Gecertificeerd passiefgebouw

● Mechanische ventilatie: systeem D met

warmterecuperatie, verseluchttoevoer via

aardwarmtewisselaar

● Nightcooling

● Geautomatiseerde mobiele buitenzonnewering

● Onderkant van de betonplaten is

onbedekt gelaten: hoge

thermische inertie van de

constructie in haar geheel

● Verwarmingsketel op aardgas

(condensatieketel): SWW +

bijverwarming

63

WATER

64

Evolutie van de ondoorlatendheid van de grond in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Intensiteit van de ondoorlatendheid, van donkerblauw (doorlatende grond) tot donkerrood (ondoorlatende

grond) Bron: Studie uitgevoerd door de ULB-IGEAT voor het MBHG, BUV/Directie water – oktober 2006

Thema WAT – Water ● Context en uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest:

65

Verstoorde cyclus van het hemelwater in de stedelijke omgeving: veel afvloeiing, weinig verdamping en zeer weinig infiltratie Bron: Leefmilieu Brussel

Thema WAT – Water

Duurzaam verbeterde cyclus van het hemelwater in de stedelijke omgeving: de aanleg van groene zones en opslagvolumes bevordert de verdamping en beperkt de afvloeiing Bron: Leefmilieu Brussel


Gewest:

66

Thema WAT – Water


► het beheer van het hemelwater aanpakken (door het blauwe

netwerk te versterken of ter plekke water te laten insijpelen)

► dankzij de recuperatie van hemelwater het drinkwaterverbruik

beperken, door systemen te voorzien die het waterverbruik

beperken, en het afvalwater effectief beheren.

Scheiding van de watercyclus van de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.

Watercyclus geïntegreerd in de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.

67


Boerderij Nos Pilifs, werkplaats voor “handling & mailing”,

1120 Brussel, J. Meganck architect

Thema WAT – Water

● Dit nieuwbouwproject met

kantoren en werkplaatsen kon

niet worden aangesloten op de

openbare riolering, zodat de

Boerderij Nos Pilifs voor een

deel van zijn afvalwater een

alternatief circuit van 40

inwonersequivalenten heeft

voorzien: het M.H.E.A.-procedé

● Een intensief groendak vertraagt

de afvloeiing van het regenwater

bij hevige stortbuien.

● Recuperatie (tank van 5000 liter)

hergebruik van regenwater

(toiletten + dienstkranen)

68

WELZIJN, COMFORT & GEZONDHEID

69


Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid

► Het geluidscomfort: van invloed op het psychologisch

evenwicht, het welzijn en de productiviteit

Meervoudige blootstelling geluidshinder 2006 (gepubliceerd in 2010), Indicator

Lden. Bron: Leefmilieu Brussel

70

● Context en uitdagingen (vervolg):


► het thermisch comfort: dit omvat meer dan enkel de

verwarming van de lokalen en heeft ook betrekking op de

temperatuur van de wanden, de luchtvochtigheid en, in

de zomer, het vermijden van oververhitting

► het visueel comfort: dit vloeit voort uit de perceptie van

de buitenwereld vanaf de binnenkant (het landschap, het

weer, het uur van de dag) en de algemene

lichtomstandigheden.

71

● Context en uitdagingen (vervolg):


► het ademcomfort: een gebrekkige verluchting van het

gebouw zorgt ervoor dat verontreinigende stoffen van de

gebruikers, van hun activiteiten (CO2, vochtigheid …) en

van het gebouw zelf (bekledingen, meubels, planten …)

zich ophopen, wat kan leiden tot onbehagen op het vlak

van reuk en/of ademhaling

► comfort gerelateerd aan elektromagnetische

verontreiniging: bepaalde personen ondervinden een

zeker onbehagen in de buurt van elektromagnetische

velden. Dit wordt elektrosensibiliteit genoemd.

72



Doelstelling: Op duurzame wijze het welzijn, het comfort en de

gezondheid van de bezetters en de gebruikers van

gebouwen garanderen

► Toezien op het geluidscomfort in de lokalen: bescherming tegen

› luchtgeluiden buiten (verkeer, buren, …)

› luchtgeluiden binnen (uitrustingen)

› contactgeluiden

► Het thermisch comfort garanderen:

› Verwarming, regeling, temperatuur van de wanden

› Zomercomfort: bescherming tegen oververhitting

► Zorgen voor visueel comfort:

› Daglicht opvangen en verdelen

› Beschermen tegen zonnestraling

73



► Stoffen die het binnenmilieu verontreinigen, vermijden

› Bestaande bronnen van binnenluchtverontreiniging wegwerken

› De bouwmaterialen en -producten die in contact staan met de

binnenlucht met zorg kiezen

› Zorgen voor geschikte warmteproductietechnieken

► Zorgen voor ademcomfort

› Ventileren

› De luchtvochtigheid verhogen of verlagen, naargelang van de

behoeften

► Elektromagnetische verontreiniging tegengaan

› Interne bronnen van elektromagnetische verontreiniging vermijden en

de netwerken goed ontwerpen

74



● Akoestische verlaagde

plafonds

● Gedetailleerde akoestische

studie (houtstructuur)

Marly, kantoorgebouw, 1120

Brussel, A2M

L’Espoir, collectieve

huisvesting, 1080 Brussel,

Carnoy&Crayon

75

Referenties Gids Duurzame Gebouwen

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

http://www.gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

76

● Het ontwerp en de uitvoering van een duurzaam

bouwproject steunen op een transversale

benadering en omvatten een denkoefening over elk

van de 9 thema’s: MAN, MOB, NAT, PHY, HUM,

MAT, ENE, WAT en WEL.

● De winnende projecten van de Projectoproep

Voorbeeldgebouwen tonen de haalbaarheid van

een sterke en transversale duurzame prestatie, ook

tijdens de exploitatie van het gebouw.

Om te onthouden van de presentatie

77

● Het Belgisch referentiekader “Duurzame

Gebouwen” is opgebouwd volgens deze 9 thema’s:

het wordt gebruikt om de prestaties van het gebouw

te beoordelen.

● De Gids Duurzame Gebouwen van het BIM is de

tegenhanger ervan: de aanbevelingen van deze

gids verduidelijken de context, de uitdagingen en de

vereiste benadering, en geven een overzicht van de

elementen die een rol spelen in het ontwerp. De

bepalingen van deze gids beschrijven in detail de

technische, financiële, milieu- en

gezondheidsaspecten van elke denkbare oplossing.

Om te onthouden van de presentatie

78

Contact

Liesbet TEMMERMAN

Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator

Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel

: 02 537 47 51

E-mail: [email protected]

79

Bijlage – Maatregelen & evaluatie Ref-B

THEMA 01 BEHEERSPROCEDURE RUBRIEK 01-01 PROJECTBEHEER

MAATREGEL 01-01-01 KWALITEITSKAMER

MAATREGEL 01-01-02 FINANCIËLE HAALBAARHEID OP LANGE TERMIJN

MAATREGEL 01-01-03 PARTICIPATIE

RUBRIEK 01-02 BOUWPLAATSBEHEER

MAATREGEL 01-02-01 VERANTWOORDELIJK BOUWPLAATSBEHEER

MAATREGEL 01-02-02 RISICOBEHEERSING & MINIMALE MILIEU-IMPACT RUBRIEK 01-03 BEHEER VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL MAATREGEL 01-03-01 VERANTWOORDELIJK AFVALBEHEER

MAATREGEL 01-03-02 AFVALBEHEER OP DE BOUWPLAATS

RUBRIEK 01-04 ONDERHOUD

MAATREGEL 01-04-01 DOCUMENTEN VOOR DE GEBRUIKERS EN DE BEHEERDER

MAATREGEL 01-04-02 ONDERHOUDSGEMAK

MAATREGEL 01-04-03 COMMISSIONING VAN DE TECHNISCHE INSTALLATIES

MAATREGEL 01-04-04 HET GEBOUW EN HET TERREIN ALS INFORMATIEBRON EN PEDAGOGISCH HULPMIDDEL

RUBRIEK 01-05 BEHEER VAN HET EXPLOITATIEAFVAL

MAATREGEL 01-05-01 IDENTIFICATIE EN BESCHRIJVING

MAATREGEL 01-05-02 SORTEERMOGELIJKHEDEN

MAATREGEL 01-05-03 AFVALSTOCKERING

MAATREGEL 01-05-04 MOGELIJKHEID TOT COMPOSTERING

● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen”:

80

● Belgisch referentiekader “Duurzame Gebouwen”:

THEMA 02 MOBILITEIT RUBRIEK 02-01 BEREIKBAARHEID VAN DE SITE

MAATREGEL 02-01-01 NABIJHEID VAN VOORZIENINGEN EN INFRASTRUCTUREN

MAATREGEL 02-01-02 BEREIKBAARHEID MET HET OPENBAAR VERVOER

RUBRIEK 02-02 MOBILITEITSFACILITEITEN IN HET GEBOUW

MAATREGEL 02-02-01 FIETSVOORZIENINGEN

MAATREGEL 02-02-02 GEMOTORISEERD VERVOER

RUBRIEK 02-03 VOORBEREIDING OP HET MOBILITEITSBEHEER

MAATREGEL 02-03-01 MOBILITEITSBEHEER


81

● Belgisch referentiekader "Duurzame Gebouwen":

THEMA 03 NATUURONTWIKKELING

RUBRIEK 03-01 NATUURONTWIKKELING

MAATREGEL 03-01-01 VALORISATIE VAN DE BESTAANDE BIODIVERSITEIT

MAATREGEL 03-01-02 VERHOGING VAN DE BIODIVERSITEIT

MAATREGEL 03-01-03 NATUURBELEVING

RUBRIEK 03-02 VOORBEREIDING NATUURBEHEER

MAATREGEL 03-01-04 VOORBEREIDING NATUUR- EN GROENBEHEER


82


THEMA 04 FYSIEKE OMGEVING RUBRIEK 04-01 SPAARZAAM GEBRUIK VAN DE BODEM

MAATREGEL 04-01-01 BRUTOVLOEROPPERVLAKTE / GRONDINNAME VAN HET GEBOUW

MAATREGEL 04-01-02 GEBRUIK VAN (VOORHEEN) VERONTREININGDE BODEMS

RUBRIEK 04-02 IMPACT OP DE FYSIEKE OMGEVING

MAATREGEL 04-02-01 SCHADUW

MAATREGEL 04-02-02 WINDEFFECTEN

MAATREGEL 04-02-03 LICHTVERVUILING

MAATREGEL 04-02-04 HITTE-EILANDEN

MAATREGEL 04-02-05 TOENEMEND OMGEVINGSLAWAAI


83


THEMA 06 MENSELIJKE OMGEVING RUBRIEK 05-01 LEVENDIGE WIJK

MAATREGEL 05-01-01 INPLANTING IN EEN LEVENDIGE WIJK

MAATREGEL 05-01-02 BIJDRAGEN AAN EEN LEVENDIGE WIJK

RUBRIEK 05-02 INCLUSIEVE GEMEENSCHAP

MAATREGEL 05-02-01 SOCIALE WONINGEN

MAATREGEL 05-02-02 SOLIDAIRE WONINGEN

MAATREGEL 05-02-03 ALGEMENE TOEGANKELIJKHEID

RUBRIEK 05-03 FUNCTIONELE FLEXIBILITEIT

MAATREGEL 05-03-01 FUNCTIONELE FLEXIBILITEIT

RUBRIEK 05-04 CULTURELE WAARDE

MAATREGEL 05-04-01 PATRIMONIALE WAARDE


84


THEMA 06 MATERIAAL RUBRIEK 06-01 MATERIALEN EN PRODUCTEN: GEBRUIK VAN NIET-HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN BEPERKEN

MAATREGEL 06-01-01 GEBRUIK VAN MATERIALEN EN ELEMENTEN DIE AANWEZIG ZIJN EN UIT RECUPERATIE

MAATREGEL 06-01-02 MATERIALEN MET GERECYCLEERDE INHOUD

MAATREGEL 06-01-03 MATERIALEN OP BASIS VAN HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN

RUBRIEK 06-02 MATERIALEN EN PRODUCTEN: MILIEU-IMPACT VAN NIEUWE MATERIALEN EN ELEMENTEN MAATREGEL 06-02-01 MATERIALEN MET EEN ECOLABEL

MAATREGEL 06-02-02 MATERIALEN MET EEN EPD (MILIEUVERKLARING) VAN TYPE III

MAATREGEL 06-02-03 MATERIALEN UIT DUURZAME PRODUCTIE/EXPLOITATIE RUBRIEK 06-03 CONSTRUCTIEF AANPASSINGSVERMOGEN MAATREGEL 06-03-01 STRUCTUUR EN RUWBOUW MAATREGEL 06-03-02 GEBOUWSCHIL

MAATREGEL 06-03-03 TECHNISCHE UITRUSTINGEN EN INSTALLATIES MAATREGEL 06-03-04 BINNENHUISINRICHTING


85


THEMA 07 ENERGIE RUBRIEK 07-01 BEPERKING VAN DE BEHOEFTEN

MAATREGEL 07-01-01 CONCEPTUELE MAATREGELEN EN BIOKLIMATOLOGISCHE STRATEGIE MAATREGEL 07-01-02 GEBOUWSCHIL RUBRIEK 07-02 HERNIEUWBARE ENERGIE

MAATREGEL 07-02-01 INTEGRATIE VAN HET (TOEKOMSTIGE) GEBRUIK VAN ZONNE-ENERGIE MAATREGEL 07-02-02 GROENE ENERGIE RUBRIEK 07-03 TECHNISCHE SYSTEMEN MAATREGEL 07-03-01 ENERGIEZUINIG VERWARMINGSSYSTEEM MAATREGEL 07-03-02 ENERGIEZUINIGE HYGIËNISCHE VENTILATIE MAATREGEL 07-03-03 FREECOOLING MAATREGEL 07-03-04 ENERGIEZUINIGE VERLICHTING

MAATREGEL 07-03-05 ENERGIEZUINIGE LIFTEN RUBRIEK 07-04 GLOBALE ENERGIEPRESTATIES

MAATREGEL 07-04-01 ENERGIEBEHOEFTEN

MAATREGEL 07-04-02 E-PEIL

MAATREGEL 07-04-03 GEBRUIK VAN ENERGIE UIT LOKALE HERNIEUWBARE BRONNEN RUBRIEK 07-05 VOORBEREIDING OP ENERGIEBEHEER

MAATREGEL 07-05-01 ENERGIEBEHEER


86


THEMA 08 WATER RUBRIEK 08-01 CYCLUS VAN HET OPPERVLAKTEWATER OP HET TERREIN

MAATREGEL 08-01-01 VRIJWARING VAN OVERSTROMINGSGEBIEDEN

MAATREGEL 08-01-02 INFILTRATIE EN VERTRAAGDE AFVOER VAN HEMELWATER

RUBRIEK 08-02 WATERCYCLUS IN HET GEBOUW

MAATREGEL 08-02-01 COLLECTIEVE UITRUSTINGEN EN VOORZIENINGEN

MAATREGEL 08-02-02 ONTWERP DISTRIBUTIESCHEMA

MAATREGEL 08-02-03 HERGEBRUIK VAN REGENWATER EN GRIJS WATER

MAATREGEL 08-02-04 ENERGIEZUINIGE TOESTELLEN EN UITRUSTINGEN

MAATREGEL 08-02-05 GESCHEIDEN RIOLERINGSSTELSELS

MAATREGEL 08-02-06 PREVENTIE VAN WATERVERONTREINIGING

RUBRIEK 08-03 ALGEMENE PRESTATIES

MAATREGEL 08-03-01 VOORSTUDIE WATERBEHEER

MAATREGEL 08-03-02 DRINKWATERVERBRUIK

MAATREGEL 08-03-03 AFVOERDEBIET NAAR RIOLERING

RUBRIEK 08-04 VOORBEREIDING VAN HET REGENWATERBEHEER

MAATREGEL 08-04-01 REGENWATERBEHEER


87


THEMA 09 COMFORT & GEZONDHEID RUBRIEK 09-01 AKOESTISCH COMFORT

MAATREGEL 09-01-01 GELUIDSLUWE GEVEL

MAATREGEL 09-01-02 ISOLATIE TEGEN LUCHTGELUID MAATREGEL 09-01-03 ISOLATIE TEGEN CONTACTGELUID MAATREGEL 09-01-04 GEVELISOLATIE MAATREGEL 09-01-05 AKOESTISCHE PRESTATIE GEBOUWSCHIL MAATREGEL 09-01-06 MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IN WERK-/WOONRUIMTEN MAATREGEL 09-01-07 MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IN TECHNISCHE/SANITAIRE LOKALEN RUBRIEK 09-02 THERMISCH COMFORT

MAATREGEL 09-02-01 THERMISCH COMFORT IN DE ZOMERPERIODE

MAATREGEL 09-02-02 THERMISCH COMFORT IN DE WINTERPERIODE MAATREGEL 09-02-03 LUCHTSNELHEID RUBRIEK 09-03 VISUEEL COMFORT MAATREGEL 09-03-01 AANPAK VAN HET VISUEEL COMFORT MAATREGEL 09-03-02 NATUURLIJKE LICHTINVAL MAATREGEL 09-03-03 KUNSTLICHT

RUBRIEK 09-04 BINNENLUCHTKWALITEIT

MAATREGEL 09-04-01 KWALITEIT VAN DE AANGEVOERDE LUCHT

MAATREGEL 09-04-02 EMISSIES VAN MATERIALEN EN PRODUCTEN IN CONTACT MET DE BINNENOMGEVING

MAATREGEL 09-04-03 LUCHTVERVERSING


88

● Thema MAN - Beheersprocedure

► G_MAN00: Beheersprocedure van het project, de werf en het

gebouw

● Thema MOB – Mobiliteit:

► G_MOB00: Actieve mobiliteit en duurzaam autogebruik

bevorderen

► G_MOB01: Actieve vervoerswijzen bevorderen

► G_MOB02: Fietsstallingen realiseren

► G_MOB03: Duurzaam autogebruik bevorderen

Bijlage – Listing aanbevelingen Gids Duurzame Gebouwen

89

● Thema NAT – Natuurontwikkeling:

► G_NAT00: Opwaarderen, beschermen en ontwikkelen van de

natuurlijke omgeving in een duurzaam gebouw en

op het perceel

► G_NAT01: Biodiversiteit in de stad maximaliseren

► G_NAT02: Een groendak realiseren

► G_NAT03: Een groene gevel realiseren

► G_NAT04: Habitats bieden aan flora en fauna

● Thema PHY – Fysieke omgeving:

► G_PHY00: De integratie van een gebouw in zijn fysieke

omgeving optimaliseren

► G_PHY03: De bijdrage van het gebouw aan de geluidshinder

in de wijk beperken

► G_PHY04: Verrijking van het stedelijke landschap


90

● Thema HUM – Menselijke omgeving:

► G_HUM00: Een gebouw ontwerpen dat de sociale interactie

bevordert

► G_HUM01: De wisselwerking tussen een gebouw en zijn

context en binnen het gebouw bevorderen

► G_HUM02: Een gebouw ontwerpen dat toegankelijk is voor

iedereen

● Thema WAT – Water:

► G_WAT00: Het waterbeheer verbeteren in duurzame

gebouwen en op het perceel

► G_WAT01: Beheer van het regenwater op het perceel

► G_WAT02: Rationeel omgaan met water

► G_WAT03: Hergebruik van hemelwater

► G_WAT04: Het afvalwaterbeheer op het perceel verbeteren


91

● Thema MAT – Materiaal:

► G_MAT00: Duurzaam materiaalgebruik

► G_MAT01: De levenscyclus van materialen: analyse,

informatiebronnen en keuzehulpmiddelen

► G_MAT02: Duurzame keuze van bouwtechnieken en

structuurmaterialen en -elementen

► G_MAT04: Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

► G_MAT05: Duurzame keuze van materialen voor dakbedekking

► G_MAT06: Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding

► G_MAT07: Duurzame keuze van raamkaders

► G_MAT09: Duurzame keuze van niet-dragende muren en

tussenwanden

► G_MAT10: Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor

binnenmuren en plafonds

► G_MAT11: Duurzame keuze van binnenvloerbekleding


92

● Thema ENE – Energie:

► G_ENE00: Het energieverbruik van gebouwen beperken

► G_ENE01: Optimaal gebruik van kunstlicht

► G_ENE02: Een energie-efficiënt ventilatiesysteem ontwerpen

► G_ENE03: Transmissieverliezen beperken

► G_ENE04: Infiltratieverliezen beperken

► G_ENE05: Een hoge thermische inertie verzekeren

► G_ENE06: Warmtelasten beperken

► G_ENE07: Een passieve koelstrategie toepassen

► G_ENE08: De optimale productie- en opslagwijze voor

verwarming en sanitair warm water kiezen


93

● Thema ENE – Energie (vervolg):

► G_ENE09: De beste productiewijzen voor hernieuwbare

koeling kiezen

► G_ENE10: Verwarming, koeling en sanitair warm water;

efficiënte installaties garanderen

► G_ENE11: Installaties voor de opwekking van hernieuwbare

elektriciteit integreren


94

● Thema WEL – Welzijn, comfort & gezondheid:

► G_WEL00: Welzijn, comfort en gezondheid in duurzame

gebouwen

► G_WEL01: Het akoestisch comfort verzekeren

► G_WEL02: Het thermisch comfort verzekeren

► G_WEL03: Zorgen voor visueel comfort dankzij natuurlijk licht

► G_WEL04: Vermijden van polluenten in het gebouw

► G_WEL05: Het ademcomfort verzekeren

► G_WEL06: Elektromagnetische verontreiniging tegengaan


opleiding duurzaam gebouw - bruxelles environnement · aanpak duurzaam bouwen (vervolg): beheer en...

Documents