örnek tez -fatmadince rtez

8/9/2019 rnek tez -fatmadince rtez

1/173

T.C.

GAZ NVERSTESETM BLMLER ENSTTS

ETM BLMLER ANA BLM DALI

KZIM NAM DURU HAYATI, ESERLER ve TRKE RETMNE

KATKILARI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

Fatma DNER

ANKARA-2007


2/173

T.C.

GAZ NVERSTES

ETM BLMLER ENSTTS

ETM BLMLER ANA BLM DALI

KZIM NAM DURU HAYATI, ESERLER ve TRKE RETMNE

KATKILARI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

Fatma DNER

Tez Danman

Yard. Do. Dr. Fahri TEMZYREK

ANKARA-2007


3/173

ii

ETM BLMLER ENSTTS MDRLNE

Fatma Dinere ait Kzm Nami Duru Hayat, Eserleri Trke retimineKatklar adl alma jrimiz tarafndan Trke Eitimi Ana Bilim Dalnda

YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan

ye

ye

ye

ye


4/173

iii

N SZ

lkemizde ilkokuldan niversiteye kadar eitimin her kademesinde Trkeeitimi ve retimi verilmektedir.

Atatrk Mill his ile dil arasndaki ba ok kuvvetlidir diyor. Gerekten dil,

mill varlk, mill birlik, mill duygu, bakmndan son derece nemlidir. Dil meselesi,

mill uur meselesidir. Atatrkn Cumhuriyet rejimini yerletirdikten sonra ilk i

olarak Trk tarihi ile birlikte Trke meselesine eilmesi kltr ve dilin millet varl

a

s

ndan nemini iyi anlayan bir devlet adam

olmas

ndand

r. Dil, mill varl

kasndan, grndnden daha nemlidir. Onun iin mill vicdan ve sorumluluk

sahibi her Trk vatandann Trke zerine titremesi gerekir.

lkretim okullarnda verilen Trke eitimi, rencilerin anlama ve

anlatmaya dayal drt temel dil becerisini gelitirmeyi amalar. Temel eitim alan

her fert; dinleme, okuma, konuma ve yazma becerilerini hayat boyu her trl

ihtiyacn giderecek ekilde kullanabilmelidir. Bunu gerekletirmek iinse

rencilere sistemli ve yeterli bir ana dili eitimi verilmelidir.

Trke retimi tarihinde ok nemli bir isim olan Kzm Nami Duru, 1877

ylnda skdarda domutur. Gerek ad Mehmet Kzmdr. Nami takma adniir

yazarken almtr. Okuma ve yazmay okula balamadan nce, annesinden

renmitir. Kzm Nami Duru, 1879 ylnda Harp Okulundan mezun olup, subay

olduktan sonra 1897 ylnda Tiranda redif taburuna gnderilmitir. Tiranda

bulunduu yllarda rtiye mektebinde fahri retmenlik yapmtr. 1903 ylnda

Selanikte bulunan nc orduya yaver olarak atanmtr. Selanikte idadide

retmen vekillii, Hamdiye sanayi mektebinde hendese ve fizik retmenlii,

Ravza- S byan mektebinde Alfabe retmenlii, Mission Laigue Franaisede

Trke retmenliklerinde bulunmutur.


5/173

iv

Kzm Nami Duru, Osmanl dnemine ait ilk ana snfnn kurucusudur. O,

Mondoros Atekes Antlamas yllarnda medrese ve iki ayr okulda Edebiyat,

Trke ve Tarih retmenlii yapmtr. Hkmet deiince bu grevlerinden kendiisteiyle ayrlarak zel bir okulda Edebiyat retmenlii yaparak, geimini

salamtr.

Kzm Nami Durunun btn hayat youn bir alma temposu iinde

gemitir. Asl meslei askerlik olduu hlde 34 okulda birden retmenlik yapm,

birok dernek ve cemiyetin kurucu yeliini ya da bakanln yrtmtr. Maarif

ralarna ve Dil Kurultaylarna katlmtr. Ayrca ocuk piyesleri kaleme alm,edebiyatla uram, iirler yazm, Cumhuriyet, Son Posta ve Vakit gazetelerinde

makaleler yaynlamtr.

Kzm Nami Duru, yallk dneminde, Anadolunun birokehrini kylerine

kadar gezip, grme frsat bulmutur. Ekim 1967 ylnda stanbulda lm ve

Zincirlikuyu kabristanlna defnedilmitir.

Kzm Nami Duru, Trkenin eitimi ve retimi konusunda ok nemli

almalar yapmtr. zellikle ilk okuma yazma eitiminde kullanlan yntemleri

eletirmi, okuma ve yazmann farkl etkinlikler olduunu her ikisinin ayr ayr ele

alnmas gerektii ve ie yazmadan balanmas gerektiini savunmutur. O temelde

iki farkl yntem olan harf yntemi ile cmle retim yntemini karlatrarak

cmle retim ynteminin ocuk geliimine daha uygun olduu grn

savunmutur.

Ona gre, okuma - yazma, zamannda ve iyi retilemedii iin renciler

baarsz olmaktadr. Bu yzden ilk okuma - yazma retimini okulun en tecrbeli

retmenleri yapmaldr.

Duru, yabanc dil eitiminde baarsz olduumuzu sylemi ve bunun temel

nedenlerinden birinin rencilerin kendi dillerini yeterince bilmemeleri olduunu


6/173

v

ifade etmitir. Ona gre, yabanc dil renmek isteyen ya yabanclar arasnda

kalmaldr, ya da nce kendi dilinin gramerini iyi bilmelidir. Trk dilinin retimi

amacyla okullarda gramer dersi olarak ayr bir ders konmasn sakncalbulmaktadr.

Kzm Nami Durunun dil retimi konusundaki grleri bugn Trke

retimi derslerinde uygulanmakta olan yntemlerle rtmektedir. Bu alma,

Trke retimi konusunda yaplan almalarn gemiine de k tutmay

amalamaktadr.

almamn her aamasnda yardmlarn esirgemeyen danmanm Yrd. Do.

Dr. Fahri TEMZYREKe ve almalarm srasnda manev desteini esirgemeyen

aileme iten teekkrlerimi sunarm.


7/173

vi

ZET

KZIM NAM DURU HAYATI, ESERLER ve TRKE RETMNEKATKILARI

Diner, FatmaYksek Lisans, Trke Eitimi Bilim Dal

Tez Danman: Fahri TEMZYREKMAYIS, 2007

Cumhuriyet dneminin ilk yllar, aydnlarn eitim sistemine hkim olduklar

bir dnemdir. Bu dnemde aydnlar grev aldklar kademelerde yapsal

deiikliklere nderlik etmilerdir. Bu aydnlardan biri olan ve eitim tarihimize

fikirleri ile yn veren Kzm Nami Duru da birok yeniliklere imza atmtr.

Kzm Nami Duru, Trk Mill Eitiminin genel amalar, retmen

yetitirilmesi, retmenin meslek ahlk, pedagoji eitimi, eitimin milllii, laik

eitim, Trke retimi, Tarih retimi, gibi konularda nemli grler ileri srm

ve zamannn eitim uygulamalarna ok byk katks olmutur. Bu grler, gerek

Kzm Naminin yaad dnemin, gerekse gnmzdeki eitim ve Trke

retiminin durumunu anlamak iin nemlidir.

Monografik bir alma olan bu tezimizin neticesinde elde ettiimiz sonular

u ekilde zetleyebiliriz:

Kzm Nami Duru, hem Osmanl dneminde, hem de Trkiye Cumhuriyeti

dneminde yaam ve birok gelimelere tank olmutur. lke ynetiminin eitli

kademelerinde subay, gazeteci, siyaseti, edebiyat, eitimci olarak birok grev

almtr. Ama her zaman eitimcilik yn daha ar basm ve eitimin her

kademesinde eitli hizmetlerde bulunmutur.


8/173

vii

Kzm Nami, yabanc dil eitiminde baarsz olmamzn nedenlerini

aratrm, zm yollar aram, Trke retimi konusunda bata ilk okuma-yazma

olmak zere birok alma yapm ayrca, ezberci eitim sistemini eletirerek buyntemin zararlarn ortaya koymutur.

Trk eitim sisteminde farkl grevlerde bulunarak, rgn retim

kurumlarmzn gelimesine ok nemli katklar salayan Kzm Nami Duru, eitim

sisteminin adalamas ynnde bugn bile geerliliini kaybetmeyen grler

ortaya koymutur.


9/173

viii

ABSTRACT

The beginning years of the Republic was the period in which intellectuals

dominatecl education system in this period, intellectuals became the leaderships of

the structural changings in which they had duties. Kzm Nami Duru, who was one

of these intellectuals and who gave directions to our education-history with his

ideas,made many reforms.

Kzm Nami Duru put forward ideas about general aims of Turhish National

Education, educationing of teachers, professional morals of teachers, pedagogics

education, the nation of education, secular education, teaching of Turhish, teaching

of History. He made important additions to the application of education in that time.

These ideas are very important because they tell about the state of education and

teaching of Turhish today and yesterday.

The results which arised from the total datums can be summarized in this

way; Kzm Nami Duru has lived both in the period of Ottoman Empire and Turkish

Republic; and he was the wittness of many progress. He took many duties in the

management of the country as a military officer, journalist, politician, literaturist and

educator. But all the time, being an educator was the important and he gave service

in the many parts of education.

He said that we were unsuccersful in the teaching of foreing language

because we dont know our native language very well. He made many workings

about the teaching of Turhish. He ciriticized the teaching&learning by heart and he

explained that this method hamper the development of personality and the

development of the character of he child.


10/173

ix

Kzm Nami Duru has taken part in different positions in Turkish Education

System and has contributed important helps. He put forward ideas, which are to

make education system contemporary and these ideas are available even today.


11/173

x

NDEKLER

N SZ ......................................................................................................

ZET ......................................................................................................... V

ABSTRACT ............................................................................................. V

NDEKLER ............................................................................................ X

KISALTMALAR CETVEL .................................................................... XV

TABLOLAR CETVEL ......................................................................... XV

I. BLM .....................................................................................................1

1. GR ....................................................................................................1

1.1 Problem Durumu ...............................................................................1

1.2 Alt Problemler ...................................................................................1

1.3 Aratrmann Amac...........................................................................1

1.4 Aratrmann nemi ..........................................................................2

1.5 Varsaymlar .......................................................................................2

1.6 Kapsam ve S

n

rl

l

klar ......................................................................2


12/173

xi

II. BLM ...................................................................................................3

2. YNTEM .............................................................................................3

2.1 Aratrmann Modeli ..........................................................................3

2.2 Veri Toplama Yntemi ve Analizi .....................................................3

III. BLM ..................................................................................................4

3. TRKLERDE ETM .........................................................................4

3.1 Trklerin Mslman Olmalarndan nce Eitim Sistemi ...................4

3.2 Trklerin Mslman Olmalarndan Sonra Eitim Sistemi ..................6

3.2.1 Karahanllarda Eitim ................................................................73.2.2 Seluklularda Eitim ..................................................................83.2.3 Osmanl Trklerinde Eitim .......................................................83.2.4 Tanzimat Dnemi Eitimi ........................................................ 123.2.5 Mutlakiyet Dnemi Eitimi ...................................................... 193.2.6 Merutiyet Dnemi Eitimi ...................................................... 193.2.7 Cumhuriyet Dnemi Eitimi .................................................... 21

IV. BLM ................................................................................................ 23

4. CUMHURYET DNEM TRKE ETM PROGRAMLARI ...... 23


13/173

xii

4.1 lkretim Birinci Kademe Trke retim Programlar ................. 23

4.2 lkretim kinci Kademe Trke retim Programlar ................... 24

V. BLM ................................................................................................. 29

5. KZIM NAM DURUNUN HAYATI ............................................... 29

5.1 Doumu ........................................................................................... 29

5.2 Tahsil Hayat ................................................................................... 29

5.3 Memuriyet Hayat............................................................................ 34

5.3.1 retmenlie Balamas .......................................................... 355.3.2 Mfettilie Tayin Oluu.......................................................... 42

5.4 Yazarlk Hayat................................................................................ 52

5.5 smet nn ile Tanmas ................................................................ 53

5.6 Emrullah Efendiyle Tanmas........................................................ 54

5.7 Atatrk ile Tanmas....................................................................... 55

5.8 lm ............................................................................................. 56

5.9 Eserleri ............................................................................................ 56

VI. BLM ................................................................................................ 59

6. KZIM NAM DURUNUN ETM HAKKINDAK GRLER59


14/173

xiii

6.1 Eitimci Kiilii .............................................................................. 59

6.2 retmenlik Hakkndaki Grleri .................................................. 60

6.3 Pedagoji Eitimi zerine Grleri.................................................. 66

6.3.1 Kzm Namiye Gre Okul Terbiyesinin Gayesi ...................... 68VII. BLM ............................................................................................... 71

7. KZIM NAM DURUNUN TRKE RETM HAKKINDAK

GRLER.......................................................................................................... 71

7.1 Metot zerine Grleri .................................................................. 71

7.2 lk Okuma Yazma retimi Hakkndaki Grleri ........................ 73

7.3 Dil Bilgisi retimi Hakkndaki Grleri ....................................... 75

7.4 Okuma Eitimi Konusundaki Grleri ........................................... 78

7.5 Trke retimi zerine almalar............................................... 78

VIII. BLM ............................................................................................. 80

8. KZIM NAM DURUNUN TRKE VE ETM ZERNE

YAYIMLANMI ESERLER ................................................................................ 80

8.1 Trk Gramerine Yardmc Kitap ...................................................... 80

8.2 Trkeyi Nasl retmeli? ............................................................... 97

8.2.1 Birinci Devre ........................................................................... 99


15/173

xiv

8.2.2 kinci Devre ........................................................................... 100

8.2.3 nc Devre: ....................................................................... 1018.2.4 Drdnc Devre: .................................................................... 1028.2.5 lk Temrinler .......................................................................... 1048.2.6 Kelimelerin Tekili ................................................................ 1068.2.7 Yaz ....................................................................................... 106

8.3 Trke Oku, Trke Yaz ................................................................ 118

8.4 ocuk Bahesi Rehberi .................................................................. 121

8.4.1 Austos Ayna Ait Merkezi Fikir: Buday ............................. 1238.5 Kemalist Rejimde Eitim ve retim ............................................ 129

8.5.1 Tarih Dersinin nemi ............................................................ 1308.5.2 Yaz Kamplar......................................................................... 131

8.6 Terbiyev Yazlar ........................................................................... 131

8.7 Pedagoji nnde Gazi ................................................................... 133

8.8 Okulda Kendi Kendini dare .......................................................... 134

8.9 Sosyolojinin Unsurlar ................................................................... 135

8.10 Muallimin Meslek Ahlak

.......................................................... 136


16/173

xv

8.11 Kzm Nami Durunun iir Kitaplar ......................................... 137

8.11.1 Yavruma Diyilerim............................................................... 1378.11.2 Hayat Bilgisi iirleri .............................................................. 139

8.12 En Bymz in ................................................................... 144

IX. BLM .............................................................................................. 146

9. SONU VE NERLER ................................................................... 146

9.1 Sonu ............................................................................................ 146

9.2 neriler ......................................................................................... 149

KAYNAKA ............................................................................................ 150


17/173

xvi

KISALTMALAR CETVEL

C: Cilt

ev: eviren

G..: Gazi niversitesi

M.E.B.: Mill Eitim Bakanl

M.E.D.: Mill Eitim Dergisi

TDK: Trk Dil Kurumu

UNESCO: Birlemi Milletler Eitim ve Kltr rgt

nv.: niversite


18/173

xvii

TABLOLAR CETVEL

Tablo 1. ocuk Bahesinde Uygulanan Ders Program ..124

Tablo 2. ocuk Bahesinde Daha Byk ocuklar iin Uygulanan Ders Program

..125


19/173

I. BLM

1. GR1.1 Problem Durumu

Bu almada temel problem: Cumhuriyet dneminin nemli aydnlarndan

Kzm Nami Durunun eitim ve Trke retimi konusundaki grlerinin ortaya

konmas ve devrinin eitim ve retim uygulamalarna etkisidir.

1.2 Alt Problemler1. Kzm Nami Durunun yaad dnemden nce Osmanl Devletinde eitim,

dil ve kltr nasldr?

2. Kzm Nami Durunun yaad dnemde mevcut dil retimi ve eitim

durumu nasldr?

3. Kzm Nami Durunun eitim ve dil retimi konusundaki grleri nelerdir?

4. Kzm Nami Durunun eitim ve dil retimi konusundaki grleri,

Cumhuriyet dnemi eitim uygulamalarn nasl etkilemitir?

1.3 Aratrmann AmacBu aratrmann genel amac, Cumhuriyet dneminin nemli aydnlarndan

olan, Kzm Nami Durunun Trk eitim sistemi ve Trke retimi hakkndaki

grlerini incelemektir.


20/173

2

1.4 Aratrmann nemiKzm Nami Duru, edebiyat, ocuk psikolojisi, mill eitimin genel amalar,

lik eitim, retmen yetitirilmesi, retmenin meslek ahlak, tarih retimi, Trke

retimi gibi konularda birok makale ve kitap yazm, zamannn eitim ve Trke

retimi uygulamalarnda son derece etkili olmutur. Kzm Nami Durunun bu

grleri, gerek yaad dnemin, gerekse gnmzdeki eitim ve Trke retimi

tarihini anlamak iin nemlidir.

1.5 VarsaymlarBu aratrmada, Kzm Nami Durunun kaleme ald eserlerin, onun

grlerini yanstt varsaylmtr.

1.6 Kapsam ve Snrllklar

1. Arat

rma Kz

m Nami Durunun Hayat

, Eitim ve Trke retimi ileilgili grlerini kapsamaktadr.

2. Kzm Nami Durunun hayat, eitim ve Trke retimi ile ilgili

grleriyle snrldr.


21/173

3

II. BLM

2. YNTEM2.1 Aratrmann Modeli

Aratrmann konusu tarihsel bir ierie sahip olduu iin, tarama yntemi

(survey method) kullanlmtr.

2.2 Veri Toplama Yntemi ve AnaliziAratrmada, tarama yntemi kullanlmtr. Aratrmann amacna hizmet

edecek belge ve bilgilere literatr taramas yaplarak ulalm, derlenen kaynaklar

deerlendirmeye tabi tutulmutur. Bu aratrmada, dneme ait belgeler ktphane ve

konuyla ilgili eserlerden yararlanlarak elde edilmitir.

almamz erevesinde incelenen belgeler; Kzm Naminin telif ve

tercme eserleri, makaleleri ve yaad dneme ait eitim tarihi hakknda yazlm

kitaplardr. Ayrca Kzm Naminin eski harfli Trke ile yazd eserler yeni Trk

alfabesine aktarlmtr.


22/173

III. BLM

Eitim; insann yeryznde yaamaya balamasyla yine insan tarafndan

yaratlm toplumsal bir olgudur. Bu nedenle eitim tarihinin insanlk tarihi kadar

eski olduu sylenebilir.

3. TRKLERDE ETM3.1 Trklerin Mslman Olmalarndan nce Eitim Sistemi

Eitim sisteminin birbirini tamamlayc olarak dnlmesi gereken iki

nemli ilevi vardr. Birinci ilevi, milletin kltrn oluturan salam ve kalc

deerleri gen kuaklara aktararak, milletin srekliliini salamaktr. kinci ilevi

toplumun davranlarnda istenilen baz deiiklikleri gerekletirmek; toplumun

gelimesini, ilerlemesini, adalamas

n

salamakt

r. Eitim, bu ilevlerin ikisinibirden yerine getirmekle ykmldr. Bunlardan birincisi gereklemezse toplumda

kopukluk olur, milletin sreklilii tehlikeye der. kinci ilev gereklemezse,

toplum geri kalr, an gelimelerine ayak uyduramaz, varl tehlikeye der

(Koer, 1983: 680)

slamiyet ncesi Trk devletlerinden Hun, Gktrk ve Uygur devletlerinde

eitim sistemi aa yukar ayndr. Nitekim bu devletler dneminde Trklerin hayat

tarz ve kltrleri ayn zelliklere sahiptir. Trklerin bu dneme it eitim sistemi de

kltrel deerlerine gre ekillenmitir.

Trklerin Mslman olmalarndan nce eitimlerinin temel zelliklerini

ksaca u ekilde zetleyebiliriz:

1. Trk toplumlarnn eitim anlay ve uygulamalar, yaama biimlerinin

etkisiyle ekillenmitir.


23/173

5

2. ocuklarn ve genlerin toplumsallatrlp eitilmesinde toplumun tresi

nemli bir rol oynamaktadr. Binbaolu, 1982 ve Kansu, 1952 bu konuda ailemessesesinin rolne de iaret etmektedirler.

Trk tresi, eski Trklere atalarndan kalan btn kurallarn toplam

demektir. Tre szcnn, Trk szc ile ayn kkten olduu da sylenmektedir

(Gkalp, 1977: 17). Trk Tresi, bugnk gibi yazl kanunlar halinde deildi; rf ve

adet eklinde szl kurallareklindedir (Gngr, 1999: 57).

3. Bu devirlerdeki Trklerin ulatklar uygarlk ve kltr dzeyi, onlarda

rgn eitim kurumlarnn bulunduuna kesin bir delilse de bu kurumlar hakknda

henz bir bilgi edinilememitir.

4. Bu dnemin edeb eserlerinde yaygn olarak retici ama bulunur.

5. Eski Trklerde kkl bir bilim sevgisi vardr.

6. Eski Trklerde meslek eitim de nemli bir yer tutar.

7. Trklerin tarihi bilinen en eski yazl belgeleri de Mslman olmalarndan

nceki dneme aittir. (Akyz, 2005: 5)

Eski Trk toplumunda Trk eitim sisteminin kurumsallamakta geciktii; bu

yzden de zgn eitim retim stratejilerinin gelitirilemedii (Koer, 1987;

Ergin, 1977) eklindeki grlere karlk, Trklerin slamlktan nceki

dnemlerinde ad konulmam bir eitim sisteminin varlna ve bu eitim sistemi

ierisinde retim dilinin Trke olduuna iaret eden kaynaklara da rastlamak

mmkndr. (Kafesolu, 1997; Akyz, 1989; Bilhan, 1988)


24/173

6

3.2 Trklerin Mslman Olmalarndan Sonra Eitim Sistemislam, Orta Asya Trk toplumlar iinde nce Ouzlar arasnda gaziler ve

din hocalar tarafndan yaylmtr. zellikle 751'deki Talas Savandan sonra, in'in

yaylmaclna kar Trkleri birletiren, onlara yksek bir moral gc salayan bir

din olarak Trklerin dini slam olmutur.

Orta Asya'da, slamdan nceki kltrlerin temelleri zerine yeni bir

Mslman-Trk hayat felsefesi kurulmutur. nk slamdan nce Orta Asya Trk

toplumlar arasnda birka yzyllk bir geliim tarihine sahip Mani ve Buda dinleri

etrafnda gelien bir Trk kltr vard. zellikle edebiyat ve sanat alannda olan bu

gelime, aslnda halk, slam kabule hazr hale getirmitir.

Trklerin Mslman olmalarndan sonra eitimlerinin temel zelliklerini ana

hatlaryla ifade edecek olursak;

1. Medrese denilen ve din eitimi yapan rgn eitim-retim kurumlarortaya kmtr.

2. slm dnyasnda Arap, ranl dnr ve eitimciler de eitim

retim konularnda eserler yazmlar ve bu konularda genel kabul gren,

kalplam dnce ve uygulamalar olumutur. Trk dnr ve eitimcileri hem

bundan etkilenmiler, hem de bu ortak dne katkda bulunmulardr.

3. Trk toplumlarnn dnyaya bak, toplumun deer verdii insan tipi,

slamiyetin etkisi ile yeni ekiller almaya balamtr.

4. Trkler slamiyette bilimin yce tutulduunu grmler, bu da

kendilerinin bilim sevgileri srdrmelerini kolaylatrmtr.


25/173

7

5. Trklerin Mslman olmalar sonucu, Arapa ve Farsa aydnlarn dili

zerinde giderek artan bir etkide bulunmu, halkn kulland Trke ise bu etkidenuzak kalabilmitir.

6. slamiyeti kabul eden Trkler 1 Kasm 1928 tarihli Yeni Trk

Alfabesinin kabul ve tatbiki hakkndaki kanun kana kadar Arap alfabesini

kullanmlardr.

3.2.1 Karahanllarda EitimKarahanllar 10. asrn ilk eyreinde slamiyeti resm din olarak kabul etmi

ve slam unsurlar kendi geleneklerine adapte ederek Trkslam kltr ve

medeniyetinin temsilcisi olmulardr. slamiyeti benimsemeleri eitimlerine yeni

zellikler kazandrmtr ve Seluklulara rnek tekil etmitir.

Karahanllar dnemi eitiminin genel zellikleri;

1. Trk toplumunda ilk kez, medrese denilen rgn eitim kurumu

ortaya kmtr.

2. Trk toplumunun ahlak anlay, dnya bak, slamiyetin etkisiyle

yeni ekiller almtr. Medreseler ile dnrler, din adamlar, deiimi salayc

yaygn eitim grevi yapmlardr.

3. Trk toplumunun yeni dinle temasyla, alp tipinin yerine gazi ve veli

tipi ortaya kmtr. (zkan, 1997: 17)

Karahanl hkmdarlarnn ilme ve ilim adamlarna verdii deer sayesinde;

bu devirde ilkslam devir Trk medeniyeti eserleri ortaya km ve birok nemli

lim yetimitir.


26/173

8

3.2.2 Seluklularda EitimSeluklu sultanlar ilme ve ilim adamlarna ok deer vermitir. Genileyen

imparatorluun ynetimi, memur ve din adam yetitirme ihtiyac gibi sebeplerden

medreselerin lkenin her yanna dalmasn ve gelimesini salamlardr.

Seluklu dnemi eitiminin genel zellikleri;

1. Seluklu devlet adamlar eitime ve bilimin gelimesine nem

vermilerdir.

2. Medreseler gelimi ve lkenin her yanna dalmtr.

Seluklularn ilk dnemlerinde, Seluklu sultanlar Trkeden baka dil

konumazken zamanla Arapa ve Farsa kullanlmaya balanmtr. Karamanolu

Mehmet Bey Trkeden baka dil kullanlmamas emrini yaynlayarak Arapa ve

Farsa kullan

lmas

na kar

km

t

r. (Akyz, 2005: 41)

3.2.3 Osmanl Trklerinde EitimMslman bir topluma hkmeden bnyesiyle Osmanl Devleti, kendinden

nceki Mslman ve Mslman Trk devletlerinin uygulamalarndan azami

derecede yararlanan bir devlettir. (Kazc, 2004: 17) Bu bakmdan onun tarih ve

tekilatlarn bal bana ve kendinden nceki devletlerin uygulamalarndan

tamamen bamsz olarak dnemeyiz.

Seluklularda ve Osmanlda eitim, medrese sistemidir, arlk merkezi din

eitime dayanr. Din eitimin yannda her ne kadar felsefe ve bilime nem verilse de

ferd kald iin etkileri gelitirilmemi ve ulema tarafndan engellenmitir. Bunun

iin de ne s byan mekteplerinde ne de kendi iinde bulundurduu dier

blmlerinde, gnlk ihtiyalar n plnda tutan insan yetitirme amac


27/173

9

gdlmemitir. Bu ada maarif tekilt, din kurulularn tesirinde kalm kiilerin

dnlerine gre ekil kazanmtr. (Koer, 1987: 5)

slamiyetten sonra Trk eitim ve retimin gelimesini genel olarak

blmde inceleyebiliriz. Tanzimat ncesi (medrese devri), Tanzimat sonras (mektep

devri) ve Cumhuriyet devri (okul devri).

3.2.3.1 Medreseler ve Sbyan Mektepleri

Medreseler ve s byan mektepleri, vakfa bal messeselerdir. htiyalar da

vakf tarafndan karlanrd, dolaysyla vakfn belirledii ama ve ierikte ders

verirlerdi. Vakfiyelerde bu okullarn isimleri Dart Talim, Mektep, Mektephane,

Darl ilim olarak geer halk arasnda ise mahalle mektebi denirdi.

Osmanl Devleti'nin ykselmesinde ve Trk-slam medeniyetinin meydana

gelmesinde phesiz, mevcut eitim ve retim messeselerinin, zellikle

medreselerin byk rol olmutur. Devrin mehur medreselerinden olan Bursamedresesi, stanbuldaki Fatih ve Sleymaniye medreseleri bunlarn banda gelir.

Osmanl - Mslman toplumunun genel eitimiyle uraan ve ilkokul seviyesinde

olan messeseler ise, s byan mektepleri idi. Her ky ve mahallede bulunan sbyan

mekteplerinde eitimin ve retimin esas dinin ve ahlakn retilmesinden ibaretti.

(Kodaman, 1980: 10 )

Medreselerde dersler mderrisler tarafndan verilirdi. Ulema snfnn yesi

olan mderrisler ayn zamanda imparatorluun retmenleri, eri kurallarn

uygulayclar ve dinsel kurumlarn yneticileriydiler. (Bilim, 1998: 10)

Bu okullarn mfredat genellikle, ocuklara Kuran okutmak, namaz klmay

ve namazda okunacak ayet ve dualar retmek yaz yazdrmaktan olumaktadr.

Buna karn gnlk hayatta onlara yarayacak hesap, dnyay tantacak corafya, tarih

gibi derslerde bu okullarda retilmektedir. Ad geen okullarda ocuklar parasz


28/173

10

okuduklar gibi giyecek ve iecekleri de verilir. Hatta baz vakflar talebeye gnlk

verip onlar senede bir kez geziye gtrrler. (zkan, 1997: 49)

S byan mekteplerinde okula balama bir trene tabiidir. zellikle hali vakti

iyi olan aileler buna ok nem verirler. Osmanllarda eitim yalnzca hali vakti iyi

olanlarn tekelinde deildir. Yetim ve fakirler de bu hakka sahiptir.

lk eitim ve retimi veren bu mektepler, 5 6 yalarndaki ocuklara

okuyup yazma, baz din bilgiler ve drt ilemden ibaret olan matematik dersini

verirdi. (Kazc, 2004: 86)

XVII. yzyldan itibaren devletin zayflamaya, sosyal ve ekonomik dzenin

bozulmaya balamasyla, ncelikle, vakf messesesi sonra da ona bal eitim ve

retim sistemi kmeye yz tutmutur. Klasik Osmanl dzeninde, halinden ve

istikbalinden emin olan kiiler, her hangi bir madd menfaat gzetmeksizin, sadece

manev ve din duygularla mal ve mlkn toplum yararna vakfediyordu. Fakat i

ve d tesirler yznden klasik Osmanl dzeninin bozulmasyla toplum ve fertlereskisi kadar kendilerini emniyet iinde hissetmemeye ve istikballerini gvenli

bulmamaya baladlar. Bunun sonucu olarak da, geleceklerinden emin olmayan ahs

ve aileler kendi mal ve mlklerini zel artlarla vakfederek, vakf messesesini

geim kayna haline getirdiler. Bylece, vakf messesesi, hedefinden saptrlarak,

sosyal niteliini kaybetti.

Vakflarda meydana gelen bu bozulma, vakflara bal olan medreselere de

yansd. Bu yzden, medreseler de ilim yuvas olmaktan karak birer madd menfaat

yuvasna dntler. Byle olunca, vakfn kurucusu tarafndan kabiliyete ve bilgiye

baklmakszn aileden, hsm ve akrabadan olan kimseler, medreselere mderris veya

hoca olarak tayin edilmeye baland. Ayrca, medreselerde okutulacak dersler de

vakfiyelerde belirtilerek, bunlarn zamana gre deitirilmesi veya yeni derslerin

konmas engelleniyordu. Bu usul yznden, medreseler zamanla ulemann eline

dt ve her trl yeni ve mspet dnceye kaplarn kapad. Bu yzden de kendi


29/173

11

kendilerini yemeye ve tketmeye baladlar. Medrese ilim yaplan yer olmaktan

karak, ilim tarihi okutulan eskinin tekrar edildii yer haline geldi. (Kodaman, 1980:11)

Medreselerin bozulmalar alanda zetlenebilir:

1) retim ve yntem alannda bozulma: Akl ve mspet bilimler

programlardan karlm yalnzca dini eri bilimler retilmitir. Bylece, eletiri

ve tartma yntemi tamamen braklarak aktarmac, kitab, dogmatik bir yntem

izlenmitir. Oysa o yllarda Avrupada kilisenin dnda gzlem ve deney yntemi

geliiyordu. Keza orada, Latince yava yava braklmakta, mill diller nem

kazanmakta iken medrese, Arapaya ar nem veriyordu.

2) Disiplin alannda bozulma: Birok rencinin ciddiyeti kaybolmu,

rencilikle ilgisi olmayan kiiler de medreseleri barnak edinmilerdi.

3)Mderrislie atanma ynteminin bozulmas: Medrese mezunlar, belli veaz saydaki mderrislik kadrolarna atanabilmek iin mlazemet usulne gre, bir

bekleme dneminden geerlerdi. Bu bir eit staj dnemi idi. Zamanla bu yol ktye

kullanld gibi, mderris olmak iin medreseyi bitirme art da aranmad. Ders

yaplmayan, harap; yanm medreselere baz kiiler mderris atanyorlard. Devlet

adamlar ve mderrislerin ocuklarna daha ocukken bir geim vastas salamak

iin mderris unvan veriliyordu. Bylelerine, alay etmek iin beik ulemas

denirdi. (Akyz, 2005: 7475 )

Osmanl Devleti'nde geri kalmln sebepleri arasnda; eitim sisteminin

yeniliklere ak olmamas ve Batda hzla gelien bilim ve teknolojinin gerektirdii

kurumlarn oluturulmamas nemli yer tutar. Tanzimat Dnemi ile balayan

yenileme hareketleri eitim sistemini de medreselerin basksndan kurtarmaya

alld dnem olmutur.


30/173

12

Tanzimattan sonra medreselerin slah abalarna giriilmi, ders

programlarna Tarih, Corafya, Fizik, Kimya, Felsefe, Beden Eitimi, Bat yabancdilleri gibi dersler konulduu da grlmtr. 1914te stanbul medreseleri Darul

Hilafetil Aliyye ad altnda yeniden dzenlenmise de kendilerini yenilemekte ge

kalan bu kurumlar 1924te kaldrlmtr.

Medrese ve sbyan mekteplerinin yan sra eitim ve retim yapan devletin

resmi mektebi Enderun Mektebi vardr. Buraya devirme usul ile toplanm

Acemi olanlar arasndan seilen kafa ve vcuta mkemmel ocuklar alnr ve

yksek asker ve mlk mevkiler iin, zel bir eitimle yetitirilirdi. Enderun

Mektepleri, disiplinli, retim seviyesi yksek imtiyazl bir mekteptir.

(Kodaman:1980: 12)

3.2.4 Tanzimat Dnemi EitimiOsmanl Devletinin kuruluundan beri aa yukar her ky ve mahallede

bir tane mevcut olan s byan okullar Tanzimatn balarnda Osmanl Devletininyaygn kurumu haline gelmitir. Ancak nitelike salanan baar nicelike olmam

ve s byan okullar retim dzeyi bakmndan yetersiz kalmlardr. lkretimde

baz reformlar yaplm fakat istenilen sonu alnamamtr.

Meclis-i Maarif-i Muvakkatn 1846da Meclis-i Vlya sunduu neriler

arasnda s byan okullarnda reform yaplmas da vardr. neri Meclis-i Maarif-i

Umumiyede kabul edilerek, 21 Rebilahir 1263 (18 Nisan 1847)de Etfalin Talim

ve Terbiyelerini vechile icra eylemleri lzm geleceine dair s byan Mektib-i

hocalar efendilere it olunacak talimat yaynlamtr. Talimata ilkretim

zorunluluu koyulmu ve velilerden, imam ve muhtarlardan ocuklarn okula

devamlar istenmektedir. Talimatnamede s byan okullar iin belirlenen programda

Elifba, Kuran, lm-i Hal, Ahlak Risalesi ve Trke Okuma Yazma dersleri yer

alyordu. nemli bir yenilik olarak medreseye ve bilim dili olarak kabul edilen

Arapaya ramen programa son iki ders eklenmitir. Bylece ilkretimde Trk


31/173

13

diline nem verilmeye balanm oluyordu. Okula atanan ayr hocalar tarafndan

verilecek olan yaz dersi sbyan okullarna bir de yenilik getiriyor, ders iin ocuklarabirer ta levha verilmesi isteniyordu. (Bilim, 1998: 144)

Tanzimat devrinde yeni eitim reformu uygulanmaya konmadan nce

Osmanl mparatorluunda mevcut eitim messeseleri Mslmanlara ait

mektepler, Gayr-i Mslimlere ait mektepler olmak zere iki eittir.

Btn bu mektepler bir birinden metot, felsefe ve din-siyas inan

ynnden ayr idiler. Dolaysyla, Osmanl toplumunda birletirici olmaktan ok,

paralayc unsurlar olarak varlklarn srdryorlard. Ksaca, eitim sisteminde ve

messeselerinde herhangi bir btnlk sz konusu deildi. Bu haliyle bile, Osmanl

maarifi modern olmaktan ok uzak idi. Ayrca, bu mekteplerin hemen hemen

hepsinde de din eitim az veya ok ar basmakta idi.

Byle bir eitim sistemiyle kar karya kalan Tanzimatlarn, reformcu

veya modern eitim grleri ksaca undan ibaretti: ncelikle, Tanzimatlarngr Avrupa'nn liberal ve lik fikirlerinin etkisini ve kokusunu tamaktadr.

Bununla birlikte, eitimi devletin denetimi ve gzetimi altna koyabilecek yeni bir

dzen yaratmak arzusunda idiler. Bunun yannda, Osmanl toplumunu birletirici ve

kaynatrc bir eitim sistemi ngrlyordu. Bu ekilde birletirici, lik, liberal ve

modern bir eitim sistemi, imparatorluun toprak ve siyas btnlnn muhafazas

ve ayn zamanda da Batllama iin en nemli bir vasta olacakt. te, nemli iki

grevi yerine getirecek bir vas

tay

(eitimi) elbette devlet elinde bulundurmakisteyecektir.

Tanzimat dneminde devlet tercihini mektep lehine yapt iin, yeni bir

Osmanl toplumu yaratma grevi de mekteplere verilmitir. Ancak, bu mekteplere

Trk renciler gittii iin, istenilen siyas hedefe varlamamtr. Belki, bir dereceye

kadar Trk ocuklar Osmanllatrlm veya Avrupallatrlmtr. Trk

ocuklarna bu eitim uygulanrken, dier gayr-i mslim cemaatler kendi mill


32/173

14

mekteplerini kurarak ve oaltarak, yine kendi ocuklarna mill bir eitim ve

retim veriyorlard. Ayrca, bu devirde yabanclar da imparatorlukta eitlimaksatlarla din ve laik mektepler kurma hakk elde edince, pek ok yabanc

mektepler almaya balamtr. Bunlara bir de zel mektepler eklenince, Osmanl

eitim sistemi tamamen paralanmtr. Tanzimatlarn grne de aykr olmasna

ramen, bu gelimeye engel olunamamtr.

1839 ylnda, vakflar ynetimi ierisinde, ortaretim ynetimi anlamna

gelen Mektib-i Rtiye Nezareti kurulmutur. 1845 ylnda devlet eitim ilerini

grecek bir Meclis-i Maarif-i Muvakkat (Geici Eitim Kurulu) oluturmutur.

Bu kurul ayn zamanda Meclis-i Maarif-i Daimi kurulmas karar da almtr. Bu

karar dorultusunda 1846 ylnda kalc bir Meclis-i Maarif-i Umumiye

kurulmutur. (Trk, 1999: 63)

1839- 1876 dneminde yaplmak istenen eitim reformu elikilerle doludur.

Gerek anlamda ne lik eitim ne de eitim btnl salanabilmitir. Nitelik ve

nicelik ynnden ok yetersiz bir seviyede kalmtr. (Kodaman, 1980: 1314)

Osmanl Devleti, bir dizi asker yenilgiden ve Avrupada topraklar yitirmeye

baladktan sonra baz yenileme hareketlerine gitmeyi gerekli grmtr.

Balangcn Lle Devri (17181730) ile balatmak doru olacaktr. Bu dnemde

Avrupa lkelerine eliler gnderildi, ticaret, kltr ve sanat hayat geliti. Matbaa

ancak bu dnemde, kurulup kitap baslmaya balanmtr.

Eitimde yenilemeye asker okullar alarak balanmtr. 1826 da yenieri

oca kaldrlmtr. Hayrl olay anlamnda buna Vaka-i Hayriye denir. Medrese

zihniyeti bylece nemli bir destekisini kaybetmekle beraber yine gl bir biimde

varln devam ettirmektedir. lkretim zorunluluu ilk kez bu dnemde

getirilmitir. Bat ile ilikiler artm ve ilk kez Avrupaya renci gnderilmitir.


33/173

15

Tanzimat Dnemi Eitiminin Temel zelliklerini Yahya Akyz, u ekilde

zetler:

1. rgn eitim alannda byk almalar yaplm ve birok yeni okul

almtr.

2. rgn eitimin kurulup gelitirilmesi abalar mantk bir sra

izlememi, rnein, ilkretime hemen hi mdahale edilmeden orta retim

alannda dzenlemelere gidilmitir.

3.rgn eitimin kurulup gelitirilmesindeki mantk sra izlemeyen

giriimler, esas olarak, medreselilerin tepkisinden kanmak ve medreselerin ve

onlarn etkisinde bulunan s byan okullarnn dnda yeni okullar amak amacyla

gerekletirilmitir. Fakat medrese zihniyeti, eitimdeki yenilemeleri yine de kolay

benimsememitir.

4.Tanzimat dneminde eitimdeki yenileme abalar bir avu ynetici,aydn ve retmen tarafndan balatlmtr.

5. Tanzimat eitimindeki yenilemeler hemen her zaman eski malzeme

ile yeni bir ey yapmak biiminde gereklemek durumunda olduu iin, medrese

zihniyeti etkisini yeni okullarda da u yollarla ksmen srdrmtr: retmenler,

renciler, ders programlar, ders yntemleri...

6. lk kez retmen yetitiren meslek okullar almtr.

7. Tanzimat dneminde aznlk ve yabanc okullar da ok byk

gelimeler gstermi, devlet iin yakn bir gelecekte byk bir felaketin ilk tohumlar

atlmtr.

8. renci ve retmenlerin klk ve kyafetleri de bu dnemde

belirlenip dzenlenmeye balam

t

r.


34/173

16

9. Az zamanda ok i yapmak dncesi nedeniyle, alan sivil okullarn

pek ou iin zel binalar yaplmam, bunun sonucu olarak okullar sk sk yerdeitirmek zorunda kalmlar ve eitim-retim bundan ok zarar grmtr.

Asker okullar ise salam, byk yaplara sahip olduklar iin retimlerini daha

dzenli ve iyi srdrebilmilerdir.

10. Programlara sosyal ierikli dersler de konulmutur. (Akyz, 2004:

145-146)

Tanzimat dneminde eitimle ciddi olarak ilgilenilmesi 1845 ylnda

Abdulmecidin bir hatt- hmayunu ile balar. O, alnan tedbirlerden asker

alandakiler hari olumlu sonular kmam olmasndan dolay duyduu znty,

dile getirmi ve eitim alannda zetle u tedbirlerin alnmasn istemitir:

1. Halkn cehaleti giderilmeli, eitimi salanmaldr.

2. Her dzeyde eitim ve meslek eitim ele alnmaldr.

3. Dine uygun olduu kadar, dnya iin de geerli bir eitim verilmelidir.

(Akyz, 2004: 147)

te bu tarihten sonra eitimle ilgili almalar hzlandrlmtr. Fakat

ilkretim alanndaki gelimeler, s byan mekteplerinin birden slah eklinde

olmamtr.

Tanzimat dneminde yeni alan okullar okul kitaplarnn hazrlanmasndan,

rencilerin klk kyafetine kadar Fransz eitim sisteminden etkilenmitir. Bu

dnemde Sbyan mektepleri iyiletirilmeye allm ve bu okullarda okutulan din

bilgilerin yannda gramer, okuma-yazma, tarih, corafya, kraat ve iml gibi yeni

dersler koyulmu ezberci eitimden uzaklalmaya balanmtr. Fakat bu yenileme


35/173

17

hareketinde medreselere dokunulmam, bu okullarda uygulanan retim yntemleri

II. Merutiyete kadar devam etmitir. (Bagz, 1995: 3234)

Tanzimat dnemi ortaretimi tr okul halinde ekillenmitir. Bunlar,

Rtiye, dadi ve Sultanilerdir.

3.2.4.1 Rtiyelerlk kurulduklar zaman, s byan mekteplerinin daha iyi retim veren st

snflar gibi dnlen rtiyeler, Tanzimat dneminde genel ortaretimin en alt

dzeyindeki okullar haline gelmitir. Mlkiye Rtiyeleri de denir. 1846da Mektib-

i Umumiye Nazrl kurulduktan sonra saylar artmtr. 1859da stanbulda Cevri

Kalfa Rtiyesi adyla ilk kz rtiyesi almtr. 1870lerde itibaren kz rtiyeleri

nemli merkezlere de yayld grlr. 1876dan itibaren, asker orta retim ilk

basama olarak, balca il merkezlerinde, Asker Rtiyeler almtr.

3.2.4.2 dadilerBu terim nceleri, Harp Okulu ve Asker T bbiyeye, girmek isteyen

genlerin eksik bilgilerini tamamlamak amacyla alan hazrlk snflar iin

kullanlmtr. Trkiyede ilk idadiler, ordu merkezlerine 1845 ylnda alm ve

1875de asker rtiyeler alncaya kadar, idadi olmalarna ramen, rtiye

seviyesinde retim vermilerdir. (Ergn, 1996: 24)

dadi teriminin bir orta retim kurumunun ad olarak tutunmas ise 1869

Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile olmutur. dadilerde uygulanan program, 1869

Nizamnamesinde yer alan programn aa yukar aynsdr. Ancak

nizamnamedekinde olmamasna ramen programa Arapa, Farsa ve Jimnastik

dersleri de eklenmitir. (Bilim, 1998: 188)


36/173

18

3.2.4.3 SultanilerSultaniler, Trk eitim tarihinde en yksek ortaretim kurumu olarak

belirlenmitir. Sultani ad ilk nce, Fransann bir notasyla 1868de alan

ortaretim dzeyindeki okula verilmitir. Bu, Mslmanlarla Hristiyanlarn bir

arada okuyacaklar, Franszca retim yapan bir retim kurumudur. 1869

Nizamnamesinde her vilyet merkezinde sultanilerin almas ngrlyordu. Bu

okullarn son ylnda renciler Edebiyat ve Fen kollarna ayrlacaktr. Giritteki

bir rnei dnda, kinci Merutiyete kadar baka sultani almamtr. (Ergn, 1996:

25)

kinci Merutiyet devrinde gelime gsteren bu okullarda amalar da

deimitir. Bu amalar Halil Aytekin u ekilde zetler:

1)Mslman ocuklarn yabanc okullara gitmelerine mani olmak; yabanc

okullara devam etmek isteyen veya devam eden gayri Mslim tebaann ocuklarnn

bu okullara devam etmelerini tevik etmek,

2)Talebeye yabanc dil retmek,

3) Darlfnun ile yksek okullara renci hazrlamak,

4) Vasfl devlet memuru yetitirmek.

Sultaniler, bu grevleri yerine getirebilecek ekilde tekilatlandrlm ve

programlar da bu amalara uygun olarak akademik bir yapda dzenlenmitir.

(Aytekin, 1991: 132)

Bu okullarda okutulan dersler; Din terbiyesi veren dersler, Edebiyat-

Osmaniye, Sosyal Bilgiler dersi, Matematik ve Fen dersleri, Mantk, Felsefe ve

Sosyoloji dersleri, Lisan- Ecneb dersi, Terbiye-i Bedeniye, kz sultanilerinde

ktisat-

Beyti, Terbiye-i Beyti, diki, biki, nak

derslerdir.


37/173

19

3.2.5 Mutlakiyet Dnemi EitimiEitimde nicelik bakmndan nemli gelimeler kaydedilmi, birok meslek

ve sanat okulu almtr.

Nicelik bakmndan gzlenen baarlar eitimin niteliini ykseltmek gibi bir

amala beraber yrtlmemitir. Aksine, okullar, retmenler, programlar, kitaplar,

basn ok sk bir denetim altna alnm, yeni dnceler ve bilimsel gelimeler

engellenmeye allmtr. Eitimdeki saysal gelimeler yannda niteliin

ykselmesi, gelimesi yolunda da bir aba gsterilmi olsayd, eitim tarihimizde bu

dnemin yeri baka olurdu. Dnemin bandaki byk sava felaketi Mays 1878de

Ali Suavinin Abdlhamidi devirip V. Murad tahta karmak iin saraya yapt

baarsz baskn zaten rkek ve ekingen olan Padiah hereyden ve herkesten ar

lde kuku duymaya itmitir. Eitim ve retmenler de bunun kurban olmutur.

(Akyz, 2005: 207)

3.2.6 Merutiyet Dnemi Eitimikmekte olan devleti eitimin ve retmenlerin kurtaraca eklinde bir

gr, herkese kabul edilip ileri srlr olmutur; fakat bu, genellikle bir slogan

grnmnden ileri gidememitir.

Merutiyet dneminde, bakanlk merkez rgtnde en kapsaml deime

1912 ylnda Emrullah Efendi tarafndan yaplmtr. Bakanlk merkez rgtnde

fazla memurlar atmak ve verimi artrma ynnde almalar yaplm ve yeni

birimler kurulmutur. (Ergn, 1996: 157)

retmen yetitirilmesi konusunda yenilikler yaplm, nemli admlar

atlmtr. Ders programlarna sosyal, siyasal muhteval ve hayata dnk baz dersler

girmitir.


38/173

20

Eitim ve retim yntemlerinde de yer yer kitablik ve ezbercilikten

kurtulup o zamanlar usl-i tekifi ve tedris-i ayan denen rencinin kendi araypbulmasna ve gzleme dayanan bir yola gidilmeye balanmtr.

Dnemin zellikle ilk yllarndaki ar hrriyeti havas okullara da

yansdndan bunlara bazen hrriyeti mektepler dendii olmutur. Fakat bu

durum genellikle disiplinsizlik, baboluk ve gsterii nmayi de beraberinde

getirmitir.

Merutiyet dnemi, eitimde byk giriimler dnemi olamamtr. Eitimde

yeterli giriim ve atlmlar yaplmamsa da, eitim sorunlar retmen dergileri ve

basnda ilk kez geni lde tartlm, baz yeni grler ortaya kmtr.

Merutiyet dnemindeki Balkan ve I, Dnya savalar ve bunlarn yol at

felaketler eitimin gelimesini nleyici temel nedenler arasnda yer almtr.

19l3 tarihli kanun ilkretimin mecburi ve mektip-i iptidaiye-i umumiyedemeccani (parasz) olduunu hkme balamtr. Parasz retim ilk kez bu kanunla

kabul edilmitir. (Akyz, 2005: 242)

Balkan yenilgisi ve felaketleri Trkiyede retmenlerin ve eitimin

toplumsal deimedeki neminin anlalmasna yardm etmitir.

I. Dnya sava Osmanl toplumu iin ok byk bir felaket olmutur. Eitim

alannda bunun etkileri, Merutiyetin ilk yllarnda yetien eskilere gre daha iyi

renim grm gen retmen neslinin savata okehit vererek krlmas gibi son

derece olumsuzdur. Sava nedeniyle retimde byk aksamalar olmutur.

retmene halkn direnme gcn artrma gibi bir grev de vermitir.


39/173

21

3.2.7 Cumhuriyet Dnemi EitimiDnemin siyasal, ekonomik, hukuk, kltrel deimeleri

gerekletirildiinde toplumda okur- yazar oran ok dk olduu iin, bunlarn

kitlelere benimsetilmesi ve kklemelerinde eitimin oynayabilecei rol her

zamankinden fazla anlalm ve eitime bu nedenle de ok nem verilmitir.

Cumhuriyet dnemi eitim sisteminde yaplan yenilikleri maddeler halinde ifade

edecek olursak;

1. Atatrk, bizzat kendisi baretmen unvan ile eline tebeiri

alarak, kara tahta banda halka ders vermi, kitlelerin eitim dzeyinin ykselmesi

iin byk aba harcamtr Bu hareketiyle o, retmen ve eitimcilere ok deerli

bir manevi destek salad gibi, kukusuz dnya tarihinde de eitimle en ok

ilgilenen devlet bakan olmutur.

2. 1924te karlan Tevhid-i Tedrisat (retim birlii) kanunu ile tm

okullar Maarif Vekletine balanm ve medreseler kaldrlmtr.

3. Eitim laik ve demokratikletirilmitir.

4. zellikle tarih ve dil konularnda mill bir amaca ynelme

balamtr.

5. Latin harfleri kabul edilmitir.

6. Kadn eitimine nem verilmi, bu alanda byk gelime salanm

karma eitim gereklemitir.

7. Ky okullarnn almasna nem verilmitir.

8. Laik ve Atatrk ilkelerine bal, yeni bir insan tipi yetitirmek

eitimin amalarndan biri olmutur.


40/173

22

9. Eitimde genel olarak saysal bakmdan gelimeler salanmtr.

10.Fakat eitim sorunlar tmyle zlememi, baz yeni sorunlar

ortaya km bazlar da ok byk boyutlara ulamtr.

11. Nitelikli rn veren bir eitimin gelimesi yeterli olmam, siyasal

etkenler, umursamazlk gemi dnemlerin etkisi gibi nedenlerle eitimde nitelik

yeterince salanamam ezbercilik gibi yntemlerden tamamen kurtulunamamtr.

(Akyz, 2005: 297298)

Cumhuriyet eitiminin sembol, medrese ve mektebe karlk, okul

olmutur. Son elli ylda Trkiye'de hzl bir okullama olmu ve okuma-yazma

oran hzla ykselmitir.


41/173

IV. BLM

4. CUMHURYET DNEM TRKE ETM PROGRAMLARI4.1 lkretim Birinci Kademe Trke retim Programlar

Cumhuriyetin ilanndan sonra eitim kongreleri ve retim program

almalar daha sistematik bir hal almtr. 1924 ylnda oluturulan lk Mektep

Mfredat Program Cumhuriyet yllarnn ilk programdr. Bu program o vakitler harf

devrimi gerekletirilmediinden Arap alfabesine gre dzenlenmitir. lk okuma

yazma yntemi olarak retmenlere sesi esas alan bir retim yntemi tavsiye

edilmitir. 1924 ylnda toplanan Elifba Kongresinde ilk okuma yazmann nasl

yaplaca zerine yaplan tartmalar sonucunu 1926 ylnda vermi ve bu ylda

hazrlanan 1926 tarihli lk Mektep Mfredat Programnda retmenler ses yntemi

ile kelime yntemini kullanma konusunda zgr braklmlardr. (Temizyrek,

Balc, 2006: 3)

1928 yl harf devrimini takiben okullarda arlkl olarak yeni harflerin

okutulmas, retilmesi gndeme alnm ve program bir takm dzenlemelerle 1930

ylnda yeniden yazlmtr. Ayrca Arap alfabesinin retimi, programdan

karlmtr.

1936 ylnda hazrlanan lk Okul Program nceki programlarn aksine

harften deil de ksa ve basit cmlelerden yola karak retimi hedef almtr.

Okuma, yazma, konuma gibi alt becerilere yer verilse de nceki programlarda yer


42/173

24

alan kraat, inat, sarf, nahiv, iml gibi ayr balklar yerine Trke derslerinin bir

btn olarak ilenmesi gerektii zerinde durulmutur.

1948 yl ilkokul program birtakm yenilikleri de iinde barndrr. Bu

programda cmle yntemi benimsenmitir. Cmlelerden kelimelere, kelimelerden

hecelere ve hecelerden harf ve seslere doru bir sra izlenmitir. Okuma, Sz ile

fade (Konuma), Yaz ile fade (Yazma), mla ve Dil Bilgisi alt becerilerine yer

verilen bu programda, her snf iin bu becerilere ynelik alt amalara yer verilmitir.

(Cokun, 2005: 8)

1968de yenilenen ilkokul program iin de cmle yntemi esas alnmtr. Bu

programda da nceki programlarda olduu gibi okuma, szl ve yazl ifade, imla, dil

bilgisi balklarna yer verilmitir. Bu programda yaz almalar

ayrntlandrlmtr.

1981 programnda da ilk okuma yazma almalarnda cmle yntemi

kullanlmtr. nceki programlara gre gayet hacimli olan bu program ders ara

gereleri ve genel aklamalar ynnden dier programlardan ayrlr.

4.2 lkretim kinci Kademe Trke retim ProgramlarGnmzde ilkretim okullar ikinci kademe olarak adlandrlan 6, 7 ve 8.

snflar Cumhuriyetin ilk yllarnda liselerle birlikte deerlendirilmi ve lise birinci

devre olarak kabul edilmitir. 1923de toplanan Heyet-i lmiyede genel olarak


43/173

25

Sultani olarak adlandrlan orta retim kurumlar lise lere dntrlm ve iki

devreye ayrlmtr.

Ortaokullar iin ilk program 1924 ylnda hazrlanmtr. Ders ierii Kraat,

nat, Sarf, Nahiv, mla, Kitabet, Edeb Kraat gibi alt balklar ierir. Bu

programda ocuklara okuma, yazma, konuma becerileri kazandrlmaya, dil bilgisi

konular kavratlmaya allr.

Kraat dersleri ilk snfta kk hikye ve fkra gibi konular ierir. Son

snftaki ders adnn edeb kraat eklinde deitirilmesi, bu snftan itibaren liseye

gei hazrlklarnn yapldn gsterir. retmenlerden ders kitab haricinde snfa

metin getirerek okumalar istenir. Bylece serbest okuma alkanln gelitirmek

amalanr. (Temizyrek, Balc, 2006: 56)

ml dersi toplu veya bireysel yazma almalardr. Yabanc kelime ve

eklerin doru yazlmasn salamak iin yararl bir almadr. Kitabet dersi ise

bugn bildiimiz manasyla kompozisyondur. Konusu belli veya serbest braklm

olarak yaz almalar ile rencilerin yazl ifadeleri gelitirilmeye allr.

1924 programnda konulan Sarf ve Nahiv dersi sadece ilk iki ylda vardr.

Bu dersin mfredat dier balklara gre daha ayrntldr. Ancak daha ok kurallar

Farsa ve Arapann kurallardr.

Bu programda dinlenmeye ilikin herhangi bir aba yoktur. Olduka genel

amalar ierir. Konu balklar son derece genel ve yntem ve teknik konusunda


44/173

26

ynlendirici bilgiler yzeyseldir. Trke dersleri iin genel bir deerlendirme nitelii

tad sylenebilir.

1928de Latin harflerinin kabulyle yeni bir dnem balar. Btn dersler artk

Latin harfleriyle ilenmeye balar. Farsa ve Arapa dersler kaldrlr. Trke

program yeniden gzden geirilir.

1929 programnda gramer konular sadece balk dzeyinde nelerin

ileneceiyle snrldr. Gramer derslerini tatbik ve amel olarak ilenmesini

nerir. Kraat dersleri, okuma alkanl ve zevki kazandrma, edeb zevk anlayn

ykseltme, rencileri mesleklere hazrlama, olumlu deerler kazandrma

almalarn ierir.

Trke dersi iin metot ve ilkeler zerinde durulur. Dersin bilgiden ok

uygulamaya dayal olduu, yazma kadar konumann da gelitirilmesi gerektii

vurgulanr. 1929 programnda tahrir derslerinde ierik kadar imlya da nem

verilmi, konu belirlenirken rencilerin ilgi ve yetenekleri gz nnde

bulundurulmutur. Pln yapma kavram kazandrlmaya allmtr. (Temizyrek,

Balc

, 2006: 8)

1938 programnda mfredattan gramerin karlmasnn ardndan, 1940

ylnda yeniden dhil edilir.

1949 yl programnda mfredat hacmen olduka geniler, zel yaz dersleri

konur. Bu programda rencilere zellikle toplumsal, kiisel, ekonomik hayat


45/173

27

bakmndan kazandrlmas lazm gelen nitelikler vurgulanr. Eitimin millilik

vasflarnn alt izilir. renciye toplum iinde sorumluluk verme, pratik bilgi ve

becerilere nem verme, mill kaynaklar koruma bilinci yerletirir. Okuma

almalar ile okuduunu anlama, okuma ilgi ve sevgisi kazanma, kitap sevgisini

yerletirme gibi amalar gder.

1938de yer almayan dil bilgisi konular bu program ile yeniden dzenlenir.

Dil bilgisi retme yerine, uygulama ve kullanmaya arlk verilmesi noktas

zerinde durulur. Programla inat almalar, konuma eitimini de iine alacak

ekilde geniletilmitir.

Cumhuriyet dnemi programlar iinde yaz blmne ilk yer veren program

1949 programdr. rencilerin daha okunakl ve hzl yazmasn amalar.

1981 Trke eitim program anlama ve anlatma almalarn ncelikli klar.

Dilin doal bir ortam iinde retilmesi, Trkenin gcnn kavratlmas, kelime

daarcnn zenginletirilmesi, ezberden uzak durulmas dorular etrafnda

odaklanr. nceki programlara gre daha planldr. Anlama ve anlatma balklar

alt

nda dinleme, okuma, yazma ve konuma becerilerini gelitirmeye ynelik amalarbulunur. Yntem ve ara ve gereler, lme ve deerlendirme blmleri ise nceki

blmlerin baz eksiklerinin giderilmesi bakmndan nemlidir. lme ve

deerlendirme blm de programlar ierisinde ilk defa balk olarak dzenlenmesi

bakmndan nemlidir lakin ayrntlardan uzak olmas ile kusurludur. (Temizyrek,

Balc, 2006: 1213)


46/173

28

Yaz program 1949 programna gre daha ayrntldr. Malzeme, konu

balklar, yntem ve konularn ileni sras daha dzenlidir. eriin olduka teknik

unsurlar iermesi bunda etkendir.

1981 program yerini 2005 2006 retim ylnda uygulanmaya balanan

ikinci kademe Trke programna brakmtr.


47/173

V. BLM

5. KZIM NAM DURUNUN HAYATI5.1 Doumu

Kzm Nami 1877 ylnn Mart aynda skdara bal Nuhkuyusunda

dnyaya gelmitir. Anne ve babas stanbulludur. Asl ad Mehmet Kzmdr.

Nami takma adniirle urarken almtr.

Babas Mustafa Stk Bey, annesi ise Fatma Zehra Hanmdr. Mustafa Stk

Bey asker eczacdr. Okumay seven bir adamdr. (Gne, 2001: 536)

Annesi Zehra Hanm okumaya deer veren bir kadn olmasna ramen batln,

hurafenin etkisinden kurtulamamtr. Kocas diplomal bir ilim adamdr ama o,hastalklarda ve musibetlerde doktora deil hocaya bavurur. Kzm Nami de bu

durumdan mr boyunca kurtulamayaca kadar etkilenmitir. (Duru, 1942: 1300)

5.2 Tahsil HayatKzm Nami okuma ve yazmay, okula balamadan nce renir. O dnemde

okula balamak trenle olurdu. retmen, yanna birka kiiyi de alp ocuun evine

gider, eitli trenlerden sonra onu alayla okula gtrrd. Fakat Kzm Nami byle

bir trenle okula balamaz. Annesi elinden tutup, okula gtrr ve retmene teslim

eder. Kzm Nami nce skdarda Valide Camiinin yanndaki mahalle mektebine

devam eder. Ondan sonra da Asker Rtiyeye girip birinci snf burada okur. On

yalarnda iken Selnik Asker Rtiyesini bitirir, Manastr Asker dadisine gider.

Babasnn Asker Hastane Eczacbalna tayin edilmi olmas dolaysyla

Edirneden Selnike gelirler. (Duru, 1957: 10) Babasnn deiik yerlere tayini


48/173

30

sebebiyle, o da renimini ok deiik okullarda yapmak zorunda kalr. Srasyla

Edirne ve Selnik Asker Rtiyelerinde okuyarak orta renimini tamamlar.

Kzm Nami, iyi Kuran okur fakat tecvit bilmezdi. Annesi onun iin

skdarda zengin bir ailenin olundan ders almasn rica eder ve iki ay sren

kurstan sonra Kzm Nami, tecvite riayet ederek iyi Kuran okumaya balar.

mrnn skdarda geen iki senesini youn din bilgi iinde geirir.

Trakyadaki serbest hayatn skdarda bulamayan Kzm Nami, iine kapanr.

skdarda yaad dnemin, uzun zaman tesiri altnda kalr. Sonradan geirdii

hayat, okuduu mspet ilimler dahi bu tesiri tamamen giderememitir.

Okulda daima baarldr. Birinci veya ikinci olur. Asker Rtiyede okuduu

dnemde bir hat hocasndan sls ve rika yazy renir. (Duru, 1942: 1301)

Kzm Naminin byk babas bir Rufai eyhidir fakat tekkesi yoktur.

Mahallelerinde bulunan bir Rufai tekkesine, Devran geceleri byk babasyla giderve Kzm Nami de byk babasyla zikirde bulunur. Tekke hayatnn fevkalade bir

ey olduunu dnr.

Kzm Nami, byk babasnn lmyle birlikte babasnn yanna dnmek

zorunda kalr. Asker Rtiyenin birinci snfn bitirmi ikinci snfa getiinde,

babasnn da yeri deitirilmi, baka bir yere gnderilmitir. Gidecekleri yerde

Asker Rtiye olmad iin, annesiyle beraber Edirnede otelde kalrlar. Babas

Kzm Namiyi Edirnede brakmak istemez ve hep beraber istemeyerek de olsa

babasnn alt kasabaya giderler. Buras Meri Nehri kenarnda, kk bir

kasaba olan Mustafapaadr. Yalnz bu kasabann asker bir nemi vardr, buras bir

frka merkezidir.


49/173

31

stanbuldaki hayat ev ve okul arasnda geen Kzm Nami, stanbuldan

kurtulduuna memnun olur, nk burada daha serbesttir. Daha sonra babasnnvazifesi Edirneye nakledilir ve orada yine Asker Rtiyeye devam eder.

Edirnede Asker Rtiyenin ikinci senesini bitirdikten, nc seneyi de

yarya kadar okuduktan sonra, babasnn nakli dolaysyla Selnike gitmeye mecbur

kalrlar. Burada Asker Rtiyeye devam eder. Selnikteki mektebi btn

mekteplerden daha ok beenir. Selnikte geen bir buuk yllk hayatn , lk

genlik devrimin en mesut zamandr diye adlandrr. (Duru, 1942: 1365)

Asker Rtiyeyi bitirdikten sonra annesi, kz kardei ve kk kardei ile

birka aylna stanbula gelirler. Kzm Nami, Selnike dnp oradan,

arkadalarnn ounun gittii Manastr Asker dadisine gitmek ister, babas ise onu

lisan mektebine gnderip hariciyeci yetitirmek istemektedir. Hariciye memurluu ne

kadar aal olursa olsun, ona askerlik kadar mukaddes grnmez. O asker olmay

daha kk yalarda kafasna koymutur. Selnike yalnz bana dner ve babasyla

konuur. Babas lisan okuluna gitmedii iin onu Mlk dadisine vermek ister. AmaKzm Naminin srar ve alamalarna dayanamayarak Manastr Asker Lisesine

gitmesine, piman olursa bile bu liseden kartmayaca artn koyarak, msaade

eder.

Kzm Nami, Selnik Asker Rtiyesinde geirdii bir buuk senelik

talebelii sresince tatil gnlerinin hemen hemen hepsini hastanede babasnn

yan

nda geirir. Burada reete okumay

, ila yapmay

renir. Art

k eczac

l

amelolarak renmitir. Eczanede alm olmasnn yararn ileriki hayatnda grecektir.

Makedonyada etelerle arprken veya ky karakollarnda otururken askerlerin

ufak tefek yaralarna ila yapar. Bu yzden yaa onlardan kk olmasna ramen

ona baba gzyle bakarlar.


50/173

32

Asker Rtiyede corafya dersini severek okur. Ksa zamanda ok iyi harita

izmeye muvaffak olur. Riyaziye ise Kzm Namiye en g gelen derstir. Bunaramen hesab iyidir.

Kzm Nami Manastra geldikten sonra resim yapmay brakp, edebiyat ve

iire merak sarar. Sabahlar pencere kenarnda oturur, gnein douunu izler ve

bunu tasvir etmeye alr.

Bununla beraber okul hayatna fazla snamaz. nk yaay tarz ok

zordur. Bundan dolay stmaya tutulur ve gnlerce asker hastanede ona tahsis edilen

kouta yatar. Askerlie olan ilgisi stmaya ramen eksilmez ama mektepteki ar

artlara da dayanamaz hale gelir. Babasndan kendini mektepten almasn ister.

Babasnn Kzm Namiyi mektepten karmas kolaydr ama vaktiyle kendisini

uyard iin, onu mektepten almaz.

Kzm Nami yine Manastra dner ve bu zahmetli hayata almaya alr.

Artk kendisini bsbtn edebiyata vermitir. Tasvirler, hikyeler, kafiyesi bozuk,vezinsiz iirler yazar. (Duru, 1942: 1395)

Kendisinden bir snf yukarda olan gzel yaz yazan, air bir arkadandan

aruz veznini renir. Sonra Manastrl Rfat Beyin, lm Aruz, lm Kafiye, Aksam-

iir adndaki kitaplarn alr ve aruzun bizde kullanlan btn ekillerini renir.

Artk tamamen askerlikte kalaca kesinleince, bu hayata istek ve neeyle

almak lzm olduunu dnr. Zaten onu adamakll bir edebiyat merak sarmtr.

Asker okulda geen yllk hayatnda Kzm Nami kendi bana yaamay,

amirlerinin emrinden baka kimsenin emrine tabi olmamay, mektep disiplini dnda

serbest bir hayat yaamay renir. Ksacas asker okulda geirdii bu yl, onun

ahsiyet edinmesine vesile olur. Okul hayat boyunca hi izinsizlik, hapis, tekdir gibi

bir ceza almaz. Hocalara kendini sevdirir.


51/173

33

stanbul Pangaltdaki Harbiye okuluna gelir. Burada skdarl olduu iin

evci kp kmayaca sorulur. Kzm Nami evci kmak ister. Zabit ona oturacasemtte mhrletmek zere bir ilmhaber verir. Kzm Nami, halasnn yanna gider

fakat perembe gnne kadar evci ilmhaberini onaylatamaz. Sabah kalkar ve okula

gider, yolda ge kald iin yok yazlmtr. Adn sildirmek iin dhiliye odasna

girdii vakit zabit, ilmhaberi sorar, getiremediini syleyen Kzm Namiye haftaya

kadar getirmezse onu hapse atacan syler. Dier zabit ise Kzm Namiyi hapse

atar. Her ne kadar tezkereler yazp gnderse de bir cevap gelmez. Haksz yere dokuz

gn hapis yatar. Haftaya, alt ay sonra verilebilecek evci ilmhaberini alr ve teslim

eder. (Duru, 1942: 1413)

Kuleli, Edirne, Erzincan, am, Badat, Sana Asker dadilerinden gelen

talebelerle snf mevcudu yedi yze yaklar. Kimlerin topu subay, kimlerin svari

olaca sorulur. Kzm Nami topu subay olmak istemesine ramen piyade subay

yaparlar. Sonra Franszca snavna tabi tutarlar ve derslere balarlar. Dersler

unlardr:

Talimname, Terbiye- Askeriye, Franszca, Almanca ift rakaml ksmlarda

Rusa, Hikmet- Tabiiye (Fizik), Kimya, Topografya, Hendese- Resmiye, Corafya-

Asker, Kitabet.

Bir gn arazi stne tatbikata karlar Manastrda ara sra yoklayan stma,

burada da Kzm Namiyi tutar. Yaya okula gnderirler ve gnlk tedavinin

ard

ndan ayaa kalkar. Hasta olduu vakit gn talime

kmad

iin, haks

z yereiki hafta izinsizlik cezas alr.

Harbiyede sebepsiz on gn hapsedilmesi ve iki hafta izinsiz b raklmas

Kzm Namiyi ok zer. Kzm Nami, kendini iyice edebiyata verir. O zamanlar

mektepte edeb kitaplar, romanlar, hatta gazete ve mecmua okumak bile yasaktr.

Bulunursa cezas iki hafta izinsizliktir. Bunun iin Kzm Nami, haftada bir izne


52/173

34

knca doru kitapya gider dergi ve mecmualar yklenir, eve gider. Mektepte

sadece gizli gizli hikyeler, tasvirler, iirler yazar.

Harbiyenin son snfnda okurken Yunan Harbi kar. Talebeleri hemen zabit

yap p, orduya gnderme karar alnr, Kzm Nami ve arkadalar bu olaya ok

sevinirken ihtiya olmad, talebelerin okulu bitirmeleri istendii haberi gelir. Bu

olay karsnda Kzm Nami ve arkadalar ok zlrler. (Duru, 1942: 1444)

5.3 Memuriyet HayatYunan Harbinin kmas Kzm Naminin meslek hayatna bir yl nceden

balamasna sebep olur. Harbiyenin son snf rencileri astemen rtbesiyle

greve balatlr. Kzm Nami 25 Ocak 1898de astemen rtbesiyle stanbul Merkez

Kumandanlna gnderilir. (Gne, 2001: 536) Burada Arnavutlukun Tiran Redif

taburunun ikinci blne tayin olduunu renir. Karamsarlk iine den Kzm

Nami hemen kendisiyle becayi yapacak birini arar fakat bulamaz, Arnavutluka

gitmek zorunda kalr. Tabura vardnn beinci gn terhis emri gelir. Askerleryurtlarna dnecekleri iin ok sevinirler, Kzm Naminin ayann uurlu olduuna

inanp ona sempati gsterirler. Ertesi gn yola karlar; Yanya, Prmedi, Tepedelen,

Berat, Elbasan yoluyla on drt gnde Tirana varrlar.

Kzm Nami, yol boyunca askerlerle konua konua Arnavutay da bir

Arnavut kadar iyi konumaya balar.

Tirana gelince ilk i olarak askerlerin elbise, silah ve cephanelerini alp

depoya koyarak kendilerini terhis ederler. Bu iler bittikten sonra artk talim

yaplacak asker kalmaz. sizlik Kzm Naminin canna tak eder, stanbuldan

gazeteler, dergiler, mecmualar, kitaplar getirtir, edebiyatla urar; fakat Abdlhamit

basks o kadar artmtr ki artk edeb mecmualar kmaz, gnlk gazeteler de

edebiyattan bahsetmez olur. Serveti Fnuncular susturulur. kdam, Sabah ilimden

hele edebiyattan hi bahsetmez olur. Artk okuyacak birey bulamaz hale gelir.


53/173

35

5.3.1 retmenlie BalamasRtiye mektebinde Abdrrahman adnda bir bamuallim vardr. Kzm Nami

onunla arkada olur. Bir gn kendisine, mektebinde ders okutup, okutamayacan

sorar. Abdrrahman Efendi de din dersleriyle, Arab ve Faris derslerinden baka

btn dersleri ona verir. te Kzm Naminin hocala balamas ve hocala olan

ak bu ekilde balamtr. (Duru, 1942: 1477)

Bir sene sonra ilve tekilat yaplr. Bunlarn subaylar da gelir. Kzm Nami

bu subaylarla bir ev tutar. Bu arkadalarndan biri Franszca muallimlii yapmtr.

Kzm Nami bu arkadandan istifade edip, Franszca renmek ister ama

yapamayacana karar verir ve brakr.

Arkadalar onun airliiyle dalga geerler. Yazd hikyeleri ocuksu

bulurlar fakat bir trl edebiyat tutkusu Kzm Naminin iinden kmaz. Esasl bir

edeb kltr almam olmasna ramen edebiyat zellikle de iiri ok sever. Bir gn

ksa bir hikye yazarak Selnikte kan Asr gazetesine gnderir. Fazl Necipten :Hikyeniz ok gzel fakat bir da iei gibi; gzel yazacaksnz fakat daha ok

okumalsnz. eklinde bir cevap alr. Ondan sonra iir yazmay da hikye yazmay

da brakr ve kendini hocaln zevkiyle avutmaya alr.

Taburunda binbasndan, tabur ktibine kadar ounun evlendirilecek kzlar

vardr, hepsinin gzleri de Kzm Namidedir. Ama o evlenmeyi dnmez. Bir gn

taburunun ktibi onun yazsn beenir, kzna yaz retmesini ister. Kzm Nami bir

satr yaz yazar, ktibe verir. Bir gn sonra o, kzn yazlarn getirir, tashih ettirir. Bir

mddet bu byle gider. Nihayet, kza ders vermesi istenir. Kzm Namide kza kar

bir meyil uyanr ve onlar nianlarlar ve nikh iki sene sonraya brakrlar.

Kzm Namiyi tahsil memuru olarak Berata gnderme karar kar.

Buradaki ii, haftada bir defa muhasebecinin karsna kmak, para istemektir.

Bundan baka ii yoktur. Burada da bir rtiye mektebi vardr. Rtiyenin


54/173

36

bamuallimiyle tanr, ona da mektebinde hocalk etmeyi teklif eder ve yine

hocala balar. Kendini bsbtn mektebe verir. Sabahtan akama kadar buradamegul olur. Burada ksa zamanda kk bir hret edinir. Berat mutasarrfnn on

alt on yedi yalarnda, rtiyeyi bitirmi bir olu vardr. Mutasarrf Kzm Namiyi

arr ve oluna edebiyat retmesini ister. Mektep saatleri dnda, mutasarrfn

evine gider ve oluna edebiyat dersleri verir. Mutasarrf da bunun karlnda

maliyeden kolay ve sk para almasna yardm eder. (Duru, 1942: 1524)

alt okul, kasabann iinde, tek ar hamamnn yannda, drt duvarl,

tek dershaneli kapkara bir yapdan ibarettir. ocuklar, hasr zerinde oturur,

nlerindeki rahlelerde alrlar. mtihan yaklanca, son snf ocuklarna

manzumeler, marlar retir.

Birka sene evvel burada mutasarrflk yapan bir zat, byke bir mektep

yaptrmaya balam; binann st kapatldktan sonra baka yere gnderilmitir. Bu

binay tamamlamaya karar verirler. Tatil iinde bina biter; be dershaneli, byk

salonlu, gzel bir mektep ortaya kar. O sene Abdlhamitin yirmi beinci clusyldnmdr; mutasarrf, bu mnasebetle saraydan istirhamda bulunur. rade-i

Seniye ile bu mektep Hamidiye dadisi olur. stanbuldan bir mdrle iki muallim

gelir; eski muallimler, Arabi ve Farisi dersinde kalrlar, Kzm Nami ise resim ve

jimnastik muallimliiyle, Trke muallimlii vekilliine tayin olur.

Bir mddet sonra, evlenmek iin onu Tirana arrlar. Evlendikten on gn

sonra iki kayn

n

da yan

na verirler ve tekrar Berata gnderirler.

Bir gn Kzm Nami mutasarrfn selamlnda otururken mutasarrf aas

gelir ve Kzm Namiyi arr. Yanna girer girmez ona: Yunan konsolosu bey;

Franszca sylyor, tercmanlk edeceksin der. Yunan konsolosu konuur ama

Kzm Nami hibir ey anlamaz bir ara uydurmay dnr, tam o srada ieriye

tahrirat mdr girer, bu adam Yanyaldr ve Rumcay ok iyi konuur, konuma

Rumcaya dklr de Kzm Nami rahat bir nefes alr.


55/173

37

Bu bilgisizlik, onu ok zer ve Franszca renmeye karar verir. Eline bir

hikye ve bir szlk alr ve kelime kelime evirerek Franszcay renmeye alr.Alt aylk bir almann sonunda bir kitab eline aldnda okuyup, anlayacak kadar

Franszca renir. Kzm Namiye gre Beratn onda brakt en nemli yadigr

budur.

Sonbaharda onu Tirana arrlar. ubat sonlarnda Kzm Naminin taburu

silh altna arlr. Karsn, olunu Tiranda brakr ve taburuyla Selnike gelir. O

zaman Kzm Nami, ikinci blk sani mlzmdr (astemen). Birinci ve ikinci

blkler, Gevgliye vazifelendirildikleri iin Gevgliye gelir. Bir gn binbas

Kzm Namiyi terfi etmesi iin ekya takibine gndermek ister, Kzm Nami

stmasnn tutacandan endie ettii iin nce kabul etmez, fakat sonra Trklne

yediremez, ekya peine der, harbiyede ete muharebesi hakknda malmat

almadklar iin ancak tecrbe ile renir. Ekyalar malup eder. (Duru, 1942:1540)

Kzm Namiye, Boymitsa kyndeyken, Hoduva istasyonundan Selnike

kadar, hat boyunu koruma vazifesi verilir. Mfrezesiyle Gevgliye dnd vakit 17Haziran 1903te evvel mlazmla (stemenlie) terfi eder. (Gne, 2001: 536)

Alt sene ilk rtbede kalr. Yeni terfi ettii tabur Bosna - Hersek hududunda bir

nizamiye taburudur. Ama yolda Miralay Bey, Gevgliye atanr ve kendisine bir ktip

aramaktadr, onun iin Kzm Naminin kendisiyle birlikte Gevgliye gelmesini ister

ve Kzm Nami de onunla birlikte tekrar Gevgliye dner. Bu zatla drt ay kadar

Gevglide kalr, beraberce kyleri gezer, dalarda gecelerler, atmalarda

bulunurlar. Bu kumandan Kzm Namiden ok memnundur. Kumandanl bitiripeski vazifesine dnnce, Kzm Namiyi de Selnikte alkoyar.

Kzm Naminin yeni vazifesi, leden sonra balar, gne batncaya kadar

srer. Bu arada karsn ve ocuunu da Selnike getirir.


56/173

38

Kzm Nami hocala merakl olduu iin, lene kadar bir mektepte hocalk

edebileceini dnr, Selnik Mlk dadisinde vekleten bir ders bulur. Daha sonrasanayi mektebinde muallim olur. Sanayi mektebinde riyaziye okutur.

Yallarda, zel bir ilkokul, yallar cami imamnn idare ettii bir sbyan

mektebi vardr. dadi ile sanayi okulunda dersinin olmad gnler, bu okulda elifba

ve Trke okuma dersleri verir.

Bu arada Franszcasn epeyce ilerletir, Fransz ktphanesinin srekli

mterisi olur ve Fransz edebiyatnn btn aheserlerini okur.

Hocalk merak Kzm Namide pedagoji renme istei uyandrr. Eline bir

Franszca pedagoji kitab geer, okumaya balar, edeb kitaplar ok gzel anlad

halde, pedagoji kitabndan birey anlamaz. Bir psikoloji kitab tedarik eder, ondan

da bir ey anlamaz. Bunun zerine Fransz muallim mekteplerinde okutulan

Anatomie et physiologie applique sur hygiene adnda bir kitap getirtir. Bu kitab

bir doktor arkadayla okur ve anlar. Hocalktaki ahs tecrbeleri de bu konuda onaok yardmc olur.

Selnikteki hayat, asker, siyas, edeb ve talim ekiller arz eder. Ama

Kzm Namide tek kalan hocalktr.

Yallardaki sbyan okulunun ad Ravza- Sbyandr. Bu okulu, resm birekle

sokmak iin maarif idaresi, buraya ayda bin kuru tahsisat vermeye balar. Kzm

Nami buradaki vazifesinde, pedagoji kaidelerini tatbik eder.

1905 sonlarnda Mission Laique Franaise cemiyeti, Yallarda bir Fransz

lisesi yaptrr. Buraya Trke muallimler tayin edilir. Bu muallimlerden biri, zel

Trk okullarndan birine mdr tayin edilince, ak yerine Kzm Namiyi tayin

ederler. Kzm Nami artk iinde ala ala Franszca konumay da iyice sker.

(Duru, 1942: 1557)


57/173

39

Kzm Nami, Fransz okulunun retimini ok beenmez; nk Franszlar

anneye ok sadktrlar. Fransada kan her ilm yenilik baka memleketlerde okrabet grr, ama Franszlar yeniliklere ok ak olmadklar iin kullanma taraftar

olmazlar.

Kzm Naminin retmenlik yapt Selnik Fransz lisesinde onun Trke

dersi okuttuu snflarda ok az Trk vardr. Talebelerin ou Musevi, Rum,

Bulgardr. Tek tk de Ermeni, Srp, Arnavut gibi aznlklardan talebeler vardr.

Bu okulda szl veya yazl snav yoktur. retmenler, her on be gnde bir,

verdikleri devleri deerlendirirler. Ayda bir defa retmenler, mdrn

bakanlnda toplanr, her talebenin ayr ayr derslerdeki durumlar tetkik edilir,

tevik edilmesi gereken talebeler iin karar verilir. Btn sene iindeki on beer

gnlk notlarn ortalamas, talebeye ya snf geirtir, ya da geirtmez. Yalnz son

snfta bakalorya denilen olgunluk snav yaplr. Bu snav hocalar huzurunda szl

olarak gerekletirilir. Bu snavlarda Fransz konsolosluundan da bir yetkilinin

bulunduu bu snavlarda kazananlar lise mezunu olur.

Kzm Nami, Merutiyetin ilanndan sonra da Fransz lisesini terk etmez.

Bundan baka ttihat ve Terakki Cemiyetinin gizlice satn ald Leyl - Nehar

Ticaret dadisinde, tarih derslerini okutur. Merutiyetten sonra bu okul ttihat ve

Terakki Mektebi adn alr.

Yallardaki Ravza-i S byan mektebi ttihat ve Terakki Cemiyetinin birinci

kulb idaresine girer. Kzm Nami de bu kulbn kurduu mektep idare heyetine

reis seilir. Ksa zamanda bu okul Selnikin en parlak okullarndan biri olur.

Tiran, Berat rtiyelerinde fahri retmenlik yaptktan sonra Selnikte bir

yandan idadide, usul- defteri retmen vekillii, te yandan Hamidiye Sanayi

Mektebinde, hatt- alfabe hocal yapm olmas, Selnikte Mission Laique


58/173

40

Franaisein de Trke retmenliinde bulunmas, bu reisliin ona verilmesine

sebep olmutur. (Duru, 1957: 36)

Kzm Nami, Merutiyetten nce bile Mehdi adnda bir arkadann kard

haftalk Bahe dergisinde terbiye-i etfal-pedagojiye dair yazlar yazar. Bu

sebepten dolay, btn arkadalar arasnda terbiye iiyle en ok ilgilenen saylr.

1909da Avusturya Macaristana yaplan iki yz elli kiilik bir seyahate

katlr. Kzm Nami gezdii yerlerde zellikle okullarn retim usullerini grmeye

alr. Petede Yksek Ticaret Akademisinden sonra, anaokulu retmenlerini

yetitiren bir okula gider. Buras iki snfl bir okuldur; orta retim grm kzlar,

burada iki yl, Frobel usulyle kk ocuklar terbiye etmeyi renirler ve sonra

anaokuluna retmen olurlar. Kzm Nami bu okulu ziyaretten faydalanarak,

Selnike dnnde, Osmanl imparatorluunda ilk ana snfn Ravza- Sbyan

mektebinde kurar. Bu ite, okulun Romanyal mdr ona ok yardm eder. ( Duru,

1957: 38)

Kzm Nami, her ne kadar hocalk yapsa da askerdir. ttihat ve Terakki

vilyet merkezindeki arkadalar Splandit Palastaki toplantlar onun idare ettiinden

phelenerek Kprlde Redif Frkas Erkn Harbiye mlhaklna gndermek

isterler. Hlbuki o ileride bir hadiseye meydan vermemesi iin toplantlar gzellikle

datmaya alr. (Bu dnce sadece Kzm Naminin zanndr, nakil teebbs

byle bir sebepten de ileri gelmeyebilir) Gitmek istemez ve bir zamanlar rencisi de

olduu asker rtiyesine bavurur. Hangi derslerin a

k olduunu sorar, bir iki dersarasndan Franszca hocaln tercih eder. Okul mdr, asker mektepler nezaretine

bir yaz yazarak bu muallimlii teklif eder. stanbuldan snav sorular gelir,

cevaplarn verir ve on gn gemeden Franszca retmenliine tayin olur. Hocas

Bursal Tahir Beyin mdrl zamannda da, bir iki ay bu okulda retmen

vekilliinde bulunmutur.


59/173

41

Bu retmenlii, onun Fransz lisesiyle ttihat ve Terakki mektebindeki

derslerine engel olmaz. Ravza-i Sbyann idaresini de brakmaz. Bunlardan bakaSelnikte kmaya balayan Zaman gazetesinde de makaleler yazmaya balar.

(Duru,1942: 1557)

Birinci Dnya Sava balamadan nce mstakil Kocaeli sanca Maarif

mdrlne tayin edilir.

Kzm Nami, Ravza-i S byan okulunda at ana snf gibi zmitte de bir

ana snf amak ister. Adapazarn teftie gittii zaman orada Manak - Meneke

adnda byke bir Ermeni okulunu gezer. Vilayet btesine koydurduu tahsilatla

zmitte bir anaokulu amaya karar verir. Manak okulundan Frobel metodunu bilen

bir Ermeni kadn tavsiye ederler. Okulu aar ve o kadn oraya alr, o zamanlar daha

stanbul da bile bu trden bir okul yoktur.

Sultani Trke retmeni efik Beyin ei Mebrure Hanm anaokulu

retmeni olmak istediini syler ve Kzm Namiden ders alma talebinde bulunur.Haftada defa Mebrure Hanmla birlikte Necmiye adnda bir gen kz, Kzm

Namiden ders alrlar. Drt, be ay sonra onlar snav edilmek zere apa Kz

retmen Lisesine gnderir. Nezaret bu talebi uygun grr. Gnderdii iki hanm

da snav eder. Mebrure Hanm dorudan doruya anaokulu retmenlii, Necmiye

Hanm da retmen muavinlii diplomas alrlar. (Duru, 1957: 64)

Maarif Nazrkr Bey, apa Darlmalmatnda bir senelik bir anaokulu

retmenlii snf atrr. Burada Kzm Namiye de ders verir ve anaokullar iin

Franszcadan ocuk Bahesi adnda bir kitap tercme ettirir. Mtareke balarnda

devlet matbaasnda bastrlr. Tashihini Tedrisat ptidaiye Mdr-i Umumisi Faik

Bey yapar.

Anaokulu retmenlii snfna, Darlmalmatn hangi snfndan olursa

olsun, istekli olanlarla dardan arzu eden kzlar alrlard. Bir yl sonra buradan


60/173

42

yetien retmenleri stanbulda vilyetlerde at mekteplere gnderirlerdi. Bu bir

denemeydi; ileride anaokulu muallimleri yetitirmek yolunda bir takm yenilikleryaplmas dnlyordu. Fakat savan sona ermesi, kabinenin deimesi zerine,

neticesiz kald. Cumhuriyetin ilanndan sonra anaokullar kaldrlr, muallimlerinden

deerli olanlar ilkokul retmenliine geirilir.

5.3.2 Mfettilie Tayin OluuMaarif Nezareti, Vilyet Maarif mfettiliklerini birletirmeye kalkar,

Selnik, Edirne, Kosova valiliklerinin mfettiliklerini birletirir. Doal olarak da

Kzm Nami akta kalr. Yolda Selnike doru gelirken Maliye Nazr Cavit Bey,

Maarif Nazr Abdurrahman eref Beye Kzm Namiden vgyle bahseder. Maarif

Nazr da Selnike gelir gelmez, Kzm Namiyi bir telgraf ekerek 21 Haziran

1911de Selnik, Edirne, Kosova vilayetleri mfettiliine atanr. (Gne, 2001: 537)

1918de Mondoros silah brakm zamannda Kzm Nami Medrese-tl-

Vazinde timaiyat ve Terbiye, apa Kz retmen okulunda Edebiyat, Mercansultanisinde de Trke ve Tarih retmenlii yapar. Kurulan yeni hkmet, Kzm

Namiyi medreseden, kz retmen okulundan atar. Mercan Sultanisindeki grevini

de Vefa Sultanisine nakleder, buradan da Kzm Nami kendi isteiyle ayrlr. (Duru,

1958: 3)

Kzm Namiye alt yz yirmi be kuru mazuliyet maa balanr. Bu parayla

geinemez. Arkadalarnn ocuklarna zel ders verir, bunlardan da ayda on be lira

alr. Bunlardan baka, Aiyan adl zel bir okulda edebiyat dersleri verir. Bu

okulun sahibi Cevdet Bey, Kzm Namiye bir matbaa alarak, gnlk bir gazete

karmas iin bir kooperatif ortakl kurmas konusunda tevik eder. Bir matbaa

kiralanr ve Trk Dnyas gazetesini karmaya balarlar. Gazete nce rabet grr

fakat Mill Mdafaa tarafll yaptklar iin gazete ksa srede sansre urar. Kzm

Nami nceden de rencisi olan Nebi Zade Hamdiyi yerine brakr, hissedar abone

bulmak iin ehirehir, kasaba kasaba gezer. Maalesefstanbula dndnde yerine


61/173

43

brakt arkada Anadoluya kam gazetenin srm hemen hemen sfra inmitir.

Mecburen gazeteyi kapar. Tanin matbaasnda haftalk iki say yaynlar, binlerce lirabor iinde kalr. (Duru, 1958:4)

Kzm Namide bor bularak Ankaraya gider. 31 Mays 1920 Perembe

gn Ankaraya varr. Yolda Ktahya mebusu kdam gazetesinin sahibi Ferit Bey,

Kzm Namiyi alr, Maarif Vekili Doktor Rza Nur Beye takdim eder. Rza Nur

Bey : O! Kzm Nami Bey, Gkte ararken yerde buldum. Beraber alalm. der.

Kzm Nami: Teekkr ederim, efendim; fakat ben ttihatym cevabn verir.

Bunun zerine Rza Nur Bey: Ben ttihatlk dman deilim; baz ttihat

arkadalarla geinemedim, ayrldm. imdi ne ttihatlk ne tilflk var. Yalnz

hizmet, fedakrlk bekleyen Vatan var. Madem ki Trksnz, terbiyecisiniz o

halde beraber alabiliriz de der, Kzm Namiyi nce memurin mdrlne,

birka gn sonra da Orta Tedrisat mdrlne tayin eder. (Duru, 1958: 4)

Kzm Nami Maarif Vekaletinde bulunan, reislii esnasnda Samih Rfat

Beyin yapt, telif ve tercme dairesine de maddi hibirey almad halde yedir.Burada haftada iki defa toplanrlar. Samih Rfat Bey Trkede Tasrif Huruf

Kanunlar ve Mene-i Lisan Meselesi zerine konferanslar verir.

Kzm Nami, binann bir dershanesini de tiyatro sahnesi haline getirtir ve

burada terbiye ve sosyoloji zerine dersler verir. Burada dersler cretsizdir.

Kzm Nami, Kurtulu Sava yllarnda Muallimler Cemiyetinin reisidir.

Burada Anadolu Terbiye Mecmuas adyla bir terbiye dergisi karr, iki tane de

ocuk piyesi yazar, bu piyesler bu dergide baslr. Bu srada Yunanllar Eskiehiri

al p, Ankaraya doru ilerlemektedir. Kzm Nami ailesini alarak Kayseriye

gitmitir. Kyl kadnlarnn kahramanca vatan iine sarlmalar Kzm Namiyi

derinden etkilemitir. Sakarya Sava kazanldktan sonra tekrar Ankaraya

dnmtr.


62/173

44

Franszlarla Ankara antlamas yapldktan sonra Ankarada George Mahe

adnda yal bir Franszla tanr ve dost olur. Mahe ile gr al-veriinde bulunurlar. Bir gn Avrupaya renci gnderme meselesi alr. Mahe yle der:

Avrupaya renci gndermek doru deildir. Gndereceiniz renciler, oray

grdkten sonra ilerinden memleketlerine dnmek istemezler. Dndkleri vakit,

bilmedikleri yurtlarna alamazlar; memleketlerine yararl hizmetler gremezler.

Onun iin bundan vazgemelisiniz. Siz niversitenize Avrupann en nl

bilginlerinden profesrler getirtiniz. Onlara vereceiniz para ne kadar ok olursa

olsun, yine yars memlekette kalr. Oysaki renciler iin vereceiniz paralar

Avrupaya dklr; siz zarar grrsnz. Byle nl profesrler, kendilerine

Trkiyeye gitti de bir ey yapmad denmemesi iin burada her hlde baarl

olmaya alrlar. Avrupaya hi renci gndermeyiniz, demiyorum.

Gndereceiniz genler, niversitenizi bitirdikten, kazandklar ihtisasa gre

memleket hizmetinde deerli iler grdkten sonra bilgilerini artrmak, Bat

memleketlerinin bilgideki, teknikteki ilerlemelerinden, usullerinden yararlanmak iin

Avrupaya gnderilir. Bunlar memleketlerini bildiklerinden, sevdiklerinden

hizmetinde bulunduklarndan dndkleri vakit daha iyi hizmet etmeye muvaffak

olurlar. Kzm Nami bu szlerden ok etkilenmitir. Hayat boyunca bu Fransza

szlerinden dolay mteekkir kalr. (Duru, 1958: 17)

Lozan Bar antlamas grlrken Maarif Vekletinde bir mstearlk

tayini gerekir. Tedrisat mdr Kzm Naminin mstearla uygun olduunu

dnr. Ama Maarif Vekili Vehbi Bey Hak mevzu bahis deildir; Mecliste Kzm

Nami Beyin aleyhinde bir cereyan vardr. Onu mstearla getirirsek, i bir Vekletmeselesi olur. Onun iin baka birini aramak zorundayz der. Kzm Nami u cevab

verir: Mstearla tayin edilmiim, edilmemiim, bence ehemmiyeti yoktur. Fakat

Maarif Mstearlna mdr arkadalarmdan birini getirmek hakka uygundur. Bu

ie bir valinin yahut bir mutasarrf mazlnn getirilmesi halinde ben vazifemden

istifa ederim. Bu bir prensip meselesidir. der. Daha sonra Samih Rfat Beyi

örnek tez -fatmadince rtez

Documents