odlewnictwo współczesne - polska i Świat

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNEPOLSKA I ŚWIAT

MODERN FOUNDRYPOLAND AND THE WORLD

Pomniki Lwowa. Czasy powojenne. Część 1

Informacja naukowo-techniczna

3-4/2012ISSN 1898-7257

SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFORMATION

A choice of information from the scientific and technical journals .................................... 4

Express scientific and technical information from selected journals ............................ 57

PATENT INFORMATION

Patents and patent applications filed by the Foundry Research Institute to the Polish Pat-ent Office in the first half of 2012 year ...... 64

The list of granted patents by the Polish Patent Office of foundry and engineering from April to August 2012 ............................................ 65

INFORMATION ON STANDARDS

Polish Standards and Polish Standards' Doc-uments published in the period from July to December 2012 year .............................. 66

Polish Standards withdrawn in the period from July to December 2012 year .................... 66

TRAINING – CONFERENCES – SEMINARS – MEETINGS – HONOURS AND AWARDS ............................... 67

FROM THE HISTORY OF FOUNDING

Zdzisław Żółkiewicz: Monuments and memori-als in Lwów. Post-War Period. Part 1 .......... 79

PUBLICATIONS OF FOUNDRY RESEARCH INSTITUTE ..................... 90

Kwartalnik naukowo-technicznyRocznik 5, nr 3-4/2012

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNA

Wybór informacji z czasopism naukowo-tech-nicznych ................................................ 4

Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism ........................... 57

INFORMACJA PATENTOWA

Uzyskane patenty i zgłoszenia patentowe zło-żone do Urzędu Patentowego RP w I połowie 2012 roku przez Instytut Odlewnictwa ....... 64

Wykaz udzielonych przez UP RP patentów z zakresu odlewnictwa i metalurgii od kwietnia do sierpnia 2012 r. ......................................... 65

INFORMACJA O NORMACH

Polskie Normy i Polskie Dokumenty Normali-zacyjne opublikowane w okresie od lipca do grudnia 2012 r. ...................................... 66

Polskie Normy wycofane w okresie od lipca do grudnia 2012 roku ................................. 66

SZKOLENIA – KONFERENCJE – SEMINARIA – SPOTKANIA – NAGRODY I WYRÓŻNIENIA ............................... 67

Z HISTORII ODLEWNICTWA

Zdzisław Żółkiewicz: Pomniki Lwowa. Czasy powojenne. Część 1 ................................ 79

WYDAWNICTWA INSTYTUTU ODLEW-NICTWA ............................................ 90

Wydawca/Publisher:

INSTYTUT ODLEWNICTWA

w Krakowie

REDAKTOR NACZELNY/ EDITOR IN CHIEF:

Andrzej BALIŃSKI

ZESPÓŁ REDAKCYJNY/TEAM:

Jerzy J. SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Andrzej GAZDA, Piotr DUDEK, Joanna MADEJ, Marta KONIECZNA, Anna SAMEK-BUGNO

PROJEKT OKŁADKI/COVER DESIGN:

Anna SAMEK-BUGNO

RADA PROGRAMOWA/PROGRAM BOARD:

Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY, Adam TABOR,

Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ

ADRES REDAKCJI/EDITORIAL OFFICE:

„Odlewnictwo Współczesne – Polska i Świat” 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73

tel. (012) 26-18-381, fax (012) 26-60-870 http://www.iod.krakow.pl

e-mail: [email protected]

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

ALL RIGHTS RESERVED

Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich

No part of the magazine may be reproduced or distributed without the written permission of the copyright holder

Printed in Poland

ISSN 1898-7257

WYBÓR INFORMACJI Z CZASOPISM NAUKOWO-TECHNICZNYCH

01. ZAGADNIENIA OGÓLNE

Analiza kosztów wytwarzania odle-wów żeliwnych.

Costs Analysis of Iron Casts Manufactur-ing.

Archives of Foundry Eng. 2012, Vol. 12, nr 2, s. 45-48.

Autor: Kukla S.

W ramach pracy przedstawiono problematykę analizy kosztów wytwa-rzania odlewów żeliwnych na automa-tycznych liniach odlewniczych. Zwrócono szczególną uwagę na kształtowanie się kosztów stanowiskowych, kosztów prze-robu oraz kosztów transportu wewnątrz-zakładowego. Po przeprowadzeniu anali-zy Pareto wyznaczono obszar modelowy procesu i skupiono się na doskonaleniu działań z zakresu obróbki wykańczającej wybranej grupy odlewów. W celu elimina-cji strat podzielono czynności realizowane w tym obszarze na działania z wartością dodaną, działania z częściowo dodaną wartością oraz działania bez wartości do-danej. Dla usprawnienia przepływu pro-dukcji zaproponowano dokonanie zmian lokalizacji stanowisk szlifowania, kontroli i obróbki skrawaniem odlewów. W ramach procesu ciągłego doskonalenia systemów wytwarzania uwzględniono aspekt ergo-nomii pracy na stanowisku. W wyniku pod-jętych działań wyeliminowano część czyn-ności bez wartości dodanej, zwiększono wydajność oraz obniżono koszty własne wytwarzania odlewów w zakresie obróbki wykańczającej.


4

Koncepcja omawianego modelu dąży do zapewniania organizacji bezpie-czeństwa oraz zrównoważonych korzyści przez osiągnięcie celów: zero strat, zero defektów, zero awarii i zero zapasów. Ana-liza operacji trudnych i nienaturalnych po-zwala na identyfikację czynności, które są uciążliwe dla pracownika i mogą stać się bodźcem do wprowadzenia usprawnień na stanowisku pracy.

Ciągłe doskonalenie systemów pro-dukcyjnych w odlewni jest kluczem do obniżania kosztów własnych wytwarzania odlewów. Dzięki precyzyjnemu określaniu kosztów i przypisywaniu ich do konkret-nych działań możliwe jest eliminowanie czynności, które nie dodają wartości do produktu. Tego typu postępowanie powin-no być kontynuowane i przenoszone na kolejne obszary działalności produkcyjnej odlewni.

Inwestycja w HSW Odlewnia z ko-rzyścią dla ekonomii i ekologii.

Investment in HSW Odlewnia – beneficial for economy and ecology.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 5-6, s. 200-201.

W marcu 2012 r. na terenie HSW Odlewnia w Stalowej Woli – zakładu wcho-dzącego w skład Grupy KOPEX – oddano do użytku nową inwestycję o wartości kil-ku milionów złotych, której zakładane cele ekonomiczne i ekologiczne zostały osiąg-nięte poprzez budowę nowoczesnej linii re-generacji mas formierskich i rdzeniowych wykonywanych z żywicami furanowymi z odzyskiem piasku chromitowego oraz

Odlewnictwo Współczesne

5


stanowiska kraty wstrząsowej. Inwestycja pozwoli na uzyskanie oszczędności wyni-kających ze zmniejszenia zużycia mate-riałów stosowanych w procesie produk-cji, ograniczy ilość odpadów i wszystkie związane z tym koszty. Mając na uwadze wszelkie aspekty ochrony środowiska, od-lewnia została wyposażona w nowoczesne układy filtracyjne i urządzenia, które za-pewniają realizowanie produkcji z zacho-waniem dopuszczalnych norm.

Jakie są perspektywy rynku metali ziem rzadkich?

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 1-2, s. 28-32.

Autor: Holtzer M., Żymankowska-Ku-mon S.

W artykule omówiono sytuację na rynku metali ziem rzadkich. Wieloletnie zaniedbania ze strony USA i innych kra-jów w zakresie wydobywania i przetwa-rzania MZR doprowadziły do sytuacji, w której monopolistą w tym zakresie są Chiny i one dyktują aktualnie ceny tych metali. W ciągu ostatniego roku ceny te wzrosły nawet do 10 razy. Powodem tego jest drastyczne ograniczenie przez Chiny eksportu MZR. Zapotrzebowanie na MZR z każdym rokiem wzrasta, szczególnie w energetyce wiatrowej oraz w motoryza-cji (samochody z napędem hybrydowym).

Energia i jej wpływ na przyszłość od-lewnictwa polskiego.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 1-2, s. 16-26.

Autor: Tybulczuk J.

W artykule omówiono problemy energochłonności gospodarki polskiej, za-potrzebowanie na energię, przede wszyst-kim odlewnictwa. Omówiono szczegółowo działania ukierunkowane na oszczędno-ści i odzysk energii w procesach odlew-niczych oraz wykorzystanie odnawial-nych źródeł energii (OZE) w odlewnictwie (w poszczególnych procesach, takich jak np.: topienie metalu, obróbka ciep-lna, energooszczędne technologie wy-konywania form). Przedstawiono szanse i możliwości dla krajowych odlewni jako

dostawców wysokiej jakości odlewanych komponentów do urządzeń wytwarzają-cych energię z OZE. Podano kilka moż-liwości finansowego wsparcia ze strony państwa działań ukierunkowanych na oszczędność energii.

Sytuacja odlewnictwa w Polsce i na świecie – stan aktualny i prognozy.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 1-2, s. 10-14.

Autor: Sobczak J.J., Balcer E., Kry-czek A.

W artykule przedstawiono synte-tycznie w postaci tabel i wykresów aktu-alną sytuację odlewnictwa polskiego oraz światowego. Dane liczbowe oparte są o aktualne informacje statystyczne do-stępne w publikacjach i sprawozdaniach analitycznych, zajmujących się proble-matyką odlewnictwa. Przedstawione dane liczbowe połączone są komentarzami au-torów wynikającymi z opracowanych ana-liz, z których wyprowadzone są oceny i prognozy. Przedstawiony w artykule ma-teriał zawiera bardzo ważne i potrzebne informacje, które mogą być wykorzysty-wane przez menadżerów odlewni do pla-nowania działań produkcyjnych i inwesty-cyjnych oraz ustalania kierunków rozwoju.

Obniżanie kosztów poprzez oszczę-dzanie.

Reducing Costs Through Conservation.

Mod. Casting 2011, Vol. 101, nr 4, s. 19-22.

Koszty energii stanowią około 5–7% wszystkich wydatków związanych z funkcjonowaniem zakładu metalurgicz-nego. Wg World Energy Council w cenie wyprodukowanego produktu 10% stanowi koszt energii. Na podstawie prognoz ame-rykańskich przewiduje się, że w przeciągu następnych 10–15 lat koszt energii w pro-dukcie wzrośnie do 25%. Dlatego należy podejmować takie działania organizacyj-ne, które wpływałyby na ograniczenie zużycia energii. Na wstępie należy opra-cować właściwy plan zarządzania ener-getycznego branży. Topienie metalu jest


6

najbardziej energochłonnym procesem energetycznym, dlatego należy szukać oszczędności w innych obszarach techno-logicznych (wentylacja, sprężone powie-trze, oświetlenie). Omówiono kilka pod-stawowych zasad pomocnych w uzyskaniu właściwego zarządzania energetycznego. Pierwszą jest ustanowienie zespołu mene-dżerskiego, który opracowywałby i byłby odpowiedzialny za wszelkie plany, strate-gie, działania i cele związane z oszczę-dzaniem, wdrażaniem, nadzorowaniem i działaniem urządzeń energetycznych w firmie. Kolejnym krokiem jest ustalenie bazowego zużycia energii i monitorowa-nie jej zużycia. Ostatecznym kierunkiem działania jest opracowanie oszczędnościo-wego energetycznie planu działania.

Brak piasku mit czy rzeczywistość?

Sand Shortage Myth or Reality?


Dostawcy i producenci piasku dla przemysłu amerykańskiego zgodnie twierdzą, że nadchodzi okres, w którym dostawy piasku dla przemysłu odlewni-czego będą ograniczane ze względu na jego duże zapotrzebowanie w innych ga-łęziach przemysłu głównie w przemyśle gazowym i naftowym. Już w roku 2005 stwierdzono, że zapotrzebowanie w tych gałęziach przemysłu przewyższa zapo-trzebowanie dla przemysłu odlewnicze-go. Dlatego Dave Jablonski, dystybutor i sprzedawca piasku kopalnego, propo-nuje, aby przemysł odlewniczy zaintere-sował się innymi rodzajami piasków, np. piaskami rzecznymi, jeziornymi, których kształt ziaren nie jest wprawdzie okrą-gły, ale możliwy do zastosowania po nie-wielkiej zmianie w technologii produkcji. Kolejną propozycją jest zmiana rodzaju piasku, np. na oliwinowy. Sugeruje rów-nież zainwestowanie w stanowiska rege-neracji, które pomimo kosztów instalacji, traktowane są jako urządzenia do prze-twarzania odpadów.

Nowoczesny zakład topienia.

Der moderne Schmelzbetrieb.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 2, s. 64-65.

Autor: Muenchinger W., Fuhrhop M.

W artykule omówiono problem związany z pracą nowoczesnej topialni. Firma doradcza i zajmująca się planowa-niem pracy przedsiębiorstw WMA Indus-trieplanung u. Beratung GmbH, Coswing (Niemcy) we współpracy z klientami i pro-ducentami urządzeń opracowała system – organizację pracy nowoczesnej topialni, w której przetapia się różne rodzaje sto-pów na potrzeby motoryzacji i przemysłu elektrowni wiatrowych. Praca topialni jest w pełni zautomatyzowana, przebiegające w niej procesy sterowane i nadzorowane są komputerowo. Przejrzyście zaprojek-towano także usytuowanie urządzeń pe-ryferyjnych, pomocniczych. Praca wszyst-kich urządzeń (ich parametry pracy) jest rejestrowana i śledzona na bieżąco. W ar-tykule opisano pracę takiej zautomatyzo-wanej, nowoczesnej topialni.

Podnoszenie wydajności produkcji za pomocą układów próżniowych. Za-stosowanie techniki próżni w odlew-nictwie ciśnieniowym.

Mit Vakuumsystemen die Produktionsqua-litaet effektiv steigern. Die Anwendung der Vakuumtechnologie im Druckguss.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2011, nr 3+4, s. 20-24.

Autor: Ehrly K.

Scharakteryzowano działal-ność odlewni Fondarex SA w St. Legier (Szwajcaria), która wyspecjalizowała się w zastosowaniu technologii próżni w od-lewnictwie ciśnieniowym. Odbiorcami układów próżniowych firmy Fondarex są nie tylko odlewnie, ale i przemysł moto-ryzacyjny. Stosowanie systemów próżnio-wych pozwala na znaczne ograniczenie porowatości wyrobów także w odlewach o dużym stopniu skomplikowania. Scha-rakteryzowano układy Highvac Premium 200, 500 i 800, których budowa jest mo-


7

dułowa. Opisano zastosowanie układów próżniowych. Opisane w artykule układy próżniowe sprawdziły się bardzo dobrze w odlewnictwie ciśnieniowym.

Ekologiczna i energetycznie oraz su-rowcowo wydajna produkcja głowic cylindrów.

Nachhaltigkeitsorientierter Ansatz zu energie- und ressourceneffizienter Pro-duktion in der Zylinderkopffertigung.

A sustainable Approach for Energy and recource efficient Cylinder-Head Manu-facturing.

Giesserei-Rund. 2011, Jg. 58, H. 3-4, s. 64-69.

Autor: Becker T., Baehr R.

W pierwszej dekadzie 21. stule-cia projektanci wyrobów i ich producenci stają przed dużymi zmianami w najbliż-szym otoczeniu, ale są także konfronto-wani z dużymi zmianami gospodarczymi o charakterze globalnym z jednej strony i napotykają na nowoczesne techniki in-formacyjne i techniki komunikowania się z drugiej. Realizacja produkcji wymaga opracowania strategii, nowego jej ukie-runkowania i opracowania nowych struk-tur jej organizacji, co zapewnia konkuren-cyjność. Dla przemysłu motoryzacyjnego ekologia jest ważniejsza niż konkurencyj-ność. Szczególnie sprawność energetycz-na i wydajność w obszarze odpowiedniego wykorzystania surowców w realizacji pro-dukcji urosła do rangi trendu. W okresie cyklu eksploatacji (żywotności) pojazdu okazuje się, że produkcja głowic cylin-drów to „obszar” szczególnie istotny dla ochrony środowiska. Dlatego też w ra-mach tej pracy podjęto się ujęcia i zbi-lansowania cyklu produkcyjnego głowic cylindrów w formie schematu blokowego (matryc opisowych), aby opracować od-powiednią strategię i hierarchię ważności realizacji etapów produkcji. Pozwala to na optymalizację cyklu produkcyjnego.

Bluetooth jako sposób komunikowa-nia się w odlewni. Technika radio-wa jako sposób komunikowania się w skrajnie trudnych warunkach.

Bluetooth als Kommunikationsloesung in einer Giesserei. Funktechnologie fuer sto-erungsfeie Kommunikation unter extre-men Bedingungen.


Autor: Ruediger P.

W firmie CLAAS GUSS, w hucie „Christophorus” zastosowano nowoczes-ne rozwiązanie firmy Phoenix Contact Electronics GmbH w zakresie sposobu ko-munikowania się pomiędzy transportem suwnicowym a działem dostawy złomu. Wykorzystano do tego system Bluetooth (system radiowy), dzięki któremu zracjo-nalizowano przebieg procesów i obniżono koszty. Opisano praktyczne wykorzysta-nie systemu radiowego komunikowania się w procesach sterowania procesami produkcji w pełnej integracji z systemem SPS zarządzania. Opisano wykorzystanie systemu bezprzewodowego do sterowania pracą pieców indukcyjnych. Pełna nazwa systemu firmy Phoenix zastosowanego w hucie „Christoporus” nosi nazwę Blueto-oth-Profibus-Set. Podano szereg szczegó-łów technicznych tego systemu i opisano sposób jego pracy.

Optyczna kontrola numerów seryj-nych odlewów. Inteligentny układ podglądu rozpoznaje bezbłędnie nu-mery seryjne odlewów.

Optische Kontrolle von Gusseisenserien-nummern. Intelligentes Visionsystem er-kennt Seriennummern Fehlerfrei.

Giesserei-Erfahrungsaust 2011, nr 1+2, s. 32-33.

Autor: Oehlmann J.

W artykule opisano zastosowanie systemu do optycznej kontroli numerów seryjnych odlewów motoryzacyjnych fir-my „Visionsystem der visolution” GmbH Kandel (Niemcy). System ten zainstalo-wano w odlewni żeliwa Fritz Winter. Omó-wiono kontrolę bloków silników oznaczo-nych w sposób alfanumeryczny. System umożliwia śledzenie zwrotne odlewu, aż do momentu zalania metalu. Odczytywa-


8

nie oznaczenia alfanumerycznego odby-wa się za pomocą kamery na poczerwień, dzięki czemu eliminuje się możliwość po-myłki w przypadku zabrudzenia, częścio-wego zatarcia oznaczenia.

02. ZASTOSOWANIE SYMULACJI KOMPUTEROWEJ

W ODLEWNICTWIE

Model matematyczny wytrzymałości na rozciąganie na podstawie kinetyki krzepnięcia odlewu.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 1-2, s. 38-41.

Autor: Gradowski A. i in.

W ramach tej pracy został opraco-wany model, który opisuje rozkład wy-trzymałości na rozciąganie odlewu żeliw-nego, krzepnącego w formie piaskowej. Model ten bazuje na zależności matema-tycznej wiążącej liniową prędkość krzep-nięcia z wytrzymałością na rozciąganie. Autorzy pokazują także, jak liniowa pręd-kość krzepnięcia może zostać związana z modułem cieplnym odlewu. Ponadto opracowany został program komputerowy umożliwiający analizę wpływu grubości ścianki odlewu na jego parametry tech-nologiczne. Wynikiem obliczeń jest pole wytrzymałości, które pozwala określić ob-szary odlewu, w których właściwości me-chaniczne są różne od zalecanych przez technologa.

Zastosowanie nowoczesnych technik numerycznych do procesu odlewania ciśnieniowego.

Inż. Mat. 2011, R. 32, nr 4, s. 707-710.

Autor: Sawicki J. i in.

Optymalizacja konstrukcji i techno-logii formy ciśnieniowej to skomplikowa-ny problem ze względu na złożony cha-rakter zużycia eksploatacyjnego, które obejmuje takie procesy, jak: zmęczenie cieplne, zmęczenie mechaniczne, erozja i kawitacja, roztwarzania składników ma-teriału formy przez ciekły metal, adhe-

zyjne przywieranie odlewu do formy itd. W pracy przedstawiono wspomaganie procesu odlewania ciśnieniowego za po-mocą metod numerycznych. Przeprowa-dzona symulacja komputerowa pozwala na analizę zachowania się strugi ciekłe-go metalu wewnątrz formy odlewniczej. Dzięki przeprowadzonej analizie symula-cji wtrysku – już na etapie projektowa-nia można wprowadzić zmiany eliminują-ce występowanie niekorzystnych zjawisk erozji lub kawitacji, lub jeśli jest to nie-możliwe, to otrzymane podczas symula-cji wyniki mogą sugerować zastosowanie w takich miejscach zabiegów związanych z uszlachetnieniem warstwy wierzchniej. Wyznaczone rozkłady naprężeń mogą być wykorzystywane jako kryterium doboru technologicznej warstwy. Do przeprowa-dzenia modelowania komputerowego tych zjawisk użyto programu ANSYS-CFX, któ-ry wykorzystuje zaawansowane techniki obliczeniowe m.in. z dziedziny CFD (Com-putational Fluid Dynamics, czyli nume-ryczna mechanika płynów).

Potencjał "data mining" jako sposób na obniżenie braków.

The potential of data mining as a proven industrial method of scrap reduction.

Foundry TJI, Vol. 185, No. 3685, June 2011, s. 192-193.

Autor: Otte R., Bachman O., Ressel Ch.

Firma Bosch Thermotechnik produ-kująca zbiorniki z żeliwa szarego stanę-ła przed problemem dużej ilości braków. W tym celu zlecona została analiza pro-cesu produkcji, mająca na celu optyma-lizację produkcji i określenie możliwości zmniejszenia kosztów. Wyodrębniono 460 parametrów eksploatacyjnych procesów technologicznych obejmujących takie działania, jak: załadunek żeliwiaka, pracę pieca, wykonywanie rdzeni, przygotowy-wanie i recykling mas formierskich, odle-wanie, a nawet dane pogodowe. Proces przetwarzania danych odbywał się eta-powo, co opisano szczegółowo. W efekcie uzyskano informacje będące nowoczes-


9

nym narzędziem dla działu jakości firmy, stanowiące bazę dla zrównoważonego, stabilnego procesu produkcji, w którym udało się zmniejszyć ilość braków o 30% w porównaniu do stanu poprzedniego.

Pięciokrotnie krótszy czas obsługi. Nowe oprogramowanie do tomografu komputerowego do automatycznego pomiaru.

Bis zu fuenffach kuerzere Bedinungszeit. Neue Computertomographie-Software fuer voll automatische "click & measure CT".


Autor: Brunke O.

Scharakteryzowano nowe oprogra-mowanie phoenix datos/x 2.0 firmy GE Sensing do tomografu komputerowego, które umożliwia dokonywanie powtarzal-nych pomiarów. Stosowanie tego opro-gramowania pozwala na pełne zautoma-tyzowanie pomiarów i skrócenie czasu ich trwania. Za pomocą oprogramowania można dokonać analizy wad. Oprogramo-wanie jest łatwe w obsłudze, jakakolwiek ingerencja podczas skanowania obiektu, odlewu jest zbędna. Możliwe jest bezpo-średnie wykorzystanie wyników uzyska-nych za pomocą ww. oprogramowania.

Cyfrowa obróbka obrazu w laborato-rium, system jakości, metalografia i mikroskopia.

Digitale Bildverarbeitung in Labor, QS, Metalografie und Mikroskopie.

Giesserei-Prax. 2011, nr 1-2, s. 14-16.

Autor: Dietz H.

Ciągła archiwizacja zdjęć próbek a także wartości pomiarowych i wartości analitycznych, jak i protokółów ma duże znaczenie. Tylko długookresowe i ponad-systemowe, dokumentowane pozwala na sprzężenie jej z nowoczesnym syste-mem zapewnienia jakości QS. Opracowa-ny przez firmę dhs Solution GmbH (dhs

– cyfrowe archiwum tworzyw; firma dhs zajmuje się cyfrową obróbką obrazów) system „Imaging” daje możliwość wglądu w obrazy struktur różnych tworzyw i war-tości liczbowych je charakteryzujących pochodzących z różnych laboratoriów ba-dawczych, a także zakładów produkcyj-nych. Korzystać z tego mogą użytkownicy różnych systemów optycznych. Istnieje możliwość swobodnego programowania, podłączenia go do systemów, takich jak: laboratoryjnego LIMS, systemów zarzą-dzania i sterowania produkcją PPS i ERP, banku danych o klientach w przedsiębior-stwie, a także do struktury technik infor-macyjnych (TI). Zaproponowane przez firmę dhs Solution GmbH oprogramowa-nie posiada szereg modułów do obróbki obrazu, jego oceny i analizy.

Elastyczne zastosowanie oprogramo-wania ERP w procesie produkcji form ciśnieniowych i oprzyrządowania. Za-stosowanie w firmie Harting produ-centa form ciśnieniowych i oprzyrzą-dowania oprogramowania WorkPlan Enterprise.

Flexible ERP-Loesung fuer den Formen und Werkzeugbau. Werkzeug- und Mon-tagesystembauer Hartig setzt WorkPlan.


Autor: Klingauf W.

Artykuł dotyczy optymalnego wy-korzystania i zastosowania w firmie Hart-ing Applied Technologies GmbH i Co. KG oprogramowania WorkPlan Enterprise. Jest to oprogramowanie z grupy PPS i ERP, systemów do zarządzania i stero-wania produkcją. Oprogramowanie zosta-ło indywidualnie dopasowane do potrzeb firmy Hartig Group, która produkuje for-my ciśnieniowe i oprzyrządowanie do od-lewania ciśnieniowego, a także maszyny do tłoczenia i zginania. Ponadto firma ta produkuje układy (podzespoły) do maszyn specjalnych. To są urządzenia specjalnie projektowane i produkowane jednostko-wo. Stosowane dotychczas powszechnie w przedsiębiorstwach grupy Hartig opro-gramowanie SAP nie było w pełni elastycz-


10

ne, aby „odtworzyć” procesy realizowane w firmie Harting Applied Technologies GmbH i Co. KG. Opisano wykorzystanie oprogramowania WorkPlan w połączeniu z oprogramowaniem ERP, które dostoso-wano do potrzeb zarządzania produkcją oprzyrządowania. Opisano plany rozbu-dowy oprogramowania WorkPlan i jego współpracę z oprogramowaniem SAP.

03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP

Badania emisji niebezpiecznych związków z mas z bentonitem i noś-nikami węgla błyszczącego w kontak-cie z ciekłym metalem.

Investigations of a harmful components emission from moulding sands with ben-tonite and lustrous carbon carriers when in contact with liquid metals.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 3-4, s. 124-132.

Autor: Holtzer M., Kwaśniewska-Kró-likowska D., Bobrowski A. i in.

W artykule przedstawiono wyni-ki badań szkodliwości mas z bentonitem i nośnikami węgla błyszczącego dla śro-dowiska, produkowanych przez 4 firmy UE, pod kątem wydzielalności gazów i za-wartości w nich związków z grupy BTEX (benzen, toluen, etylobenzen, ksyleny). Badania wykonano przy zastosowaniu no-wej metody oraz stanowiska badawczego opracowanych na Wydziale Odlewnictwa AGH, gwarantujących dużą powtarzalność wyników. Uzyskane wyniki wskazują na znaczne zróżnicowanie zarówno w ilości generowanych gazów, jak i zawartości w nich analizowanych związków, szcze-gólnie rakotwórczego benzenu (różni-ce w stężeniu benzenu są nawet ponad dwukrotne). Opracowana metodyka oce-ny szkodliwości może być wykorzystana praktycznie do badania wszystkich typów spoiw.

Wykorzystanie żużli odlewniczych w produkcji betonów.

Moznosti vyuzitia zlievarenkych trosiek pri vyrobe betonow.

Possibilities of using the foundryslags at manufactureof concretes.

Slévárenství 2011, Roc. 59, cis. 3-4, s. 87-91.

Autor: Pribulova A., Baricova D., De-meter P.

Uniwersytet Techniczny w Koszy-cach przeprowadził badania porównaw-cze nad wykorzystaniem żużli pochodzą-cych z żeliwiaka i żużli wielkopiecowych w produkcji betonu z uwzględnieniem ich właściwości chemicznych i mineralogicz-nych. W oparciu o doświadczenia Depar-tamentu Metalurgii Żeliwa i Odlewnictwa, który prowadził podobne badania z zasto-sowaniem żużli wielkopiecowych, żużle żeliwiakowe zostały przygotowane w po-dobny sposób. W pierwszym etapie pracy przy takiej samej technologii wykonania, w produkcji betonu cały żwirek żużlowy wielkopiecowy zastąpiono żwirkiem żuż-lowym żeliwiakowym. Wyniki nie były za-dowalające. W kolejnych badaniach tylko jedną część żwirku wielkopiecowego (ok. 20%) zastąpiono żwirkiem żeliwiakowym. Taki beton pod względem właściwości wy-trzymałościowych spełniał żądania normy STN 736123.

Pyły krzemionkowe w odlewnictwie.

Prz. Odl. 2011, T. 61, nr 9-10, s. 514-516.

Autor: Faber J., Przybylski J.

Pyły krzemionkowe w odlewni-ctwie są źródłem zagrożenia dla zdrowia pracowników, szczególnie w odlewniach wytwarzających odlewy w formach pia-skowych. Masy formierskie i rdzeniowe to duża szkodliwość dla otoczenia praktycz-nie na większości stanowisk pracy. Pyły krzemionki powstają także w procesie że-liwiakowym. W artykule omówiono etapy procesu odlewniczego, w których powstaje pył krzemionkowy, a szczególnie niebez-


11

pieczna frakcja krzemionki krystalicznej w postaci respirabilnej. Krajowe normaty-wy BHP dotyczące pyłów przemysłowych mówią o NDS-ach (najwyższe dopusz-czalne stężenie), które w przypadku krze-mionki wynoszą odpowiednio: dla zawar-tości SiO2 powyżej 50% pył całkowity do 2,0 mg/m3, pył respirabilny do 0,3 mg/m3; dla zawartości SiO2 od 2–50% pył cał-kowity do 4,0 mg/m3, pył respirabilny do 1,0 mg/m3.

Stosowanie mikroemulsji przeciwza-pachowych. Doświadczenia w zasto-sowaniu interdyscyplinarnym.

Mikroemulsionen gegen Gerueche. Erfah-rungen mit einem interdisziplinaeren An-satz.

Giesserei-Prax. 2011, nr 3, s. 108-109.

Autor: Schiessl H.

Od szeregu lat firma SKH GmbH pracuje wspólnie z Uniwersytetem w Re-gensburg (Niemcy) i wieloma odlewnia-mi nad rozwiązaniem problemu emisji przykrych zapachów przez odlewnie. Po latach opracowano znajdujący praktycz-ne zastosowanie sposób obróbki gazów odlotowych na skalę przemysłową w ilo-ści od 2000 do 500 000 m3/h. Metoda za-proponowana przez współpracujące stro-ny znalazła uznanie w praktyce. Metoda określana nazwą SKH bazuje na oddziały-waniu określonych chemicznych substancji z cząsteczkami zapachowymi. Substan-cję rozcieńcza się w wodzie i rozpyla w obszarze zanieczyszczonym, obcią-żonym gazami odlotowymi o przykrym zapachu. Rozpylane, dodawane w prze-strzeń przykrych zapachów, substancje są dobierane w zależności warunków stoso-wania. Opisano zastosowanie praktyczne tej metody.

Nowa dyrektywa CLP Unii Europej-skiej i jej wpływ na sytuację w prze-myśle odlewniczym.

Die neue CLP-Verordnung der EU und ihre Auswirkung auf die Giessereiindustrie.

The new Eu-Regulation on Classification, Labelling and Packaging of Substances and Mixtures on the Foundry Industry.

Giesserei-Rund. 2011, Jg. 58, H. 1 i 2 s. 10-13.

Autor: Psimenos A.Ch., Eder G.

Nowe zaszeregowanie alkoholu furfurylowego względnie zawierających go żywic i dodatków o większej niż 25% zawartości wolnego alkoholu furfurylowe-go, a także innych chemikaliów stosowa-nych w odlewnictwie uznanych za bardzo szkodliwe („trujące”), wymaga szerokiej zmiany przepisów dotyczących stosowa-nia i obchodzenia się z tymi substancja-mi. Z tego też względu jest niezbędnie konieczne, aby producenci tych substan-cji, ale i odlewnicy (użytkownicy) stoso-wali się do postanowień ww. wytycznych. Chodzi tutaj o wiążące rozporządzenie prawne UE, które należy umieścić w pań-stwowych (narodowych) przepisach praw-nych i stosować się do niego. Może tu do-chodzić do nieznacznych różnic, możliwe jest też zaostrzenie tych przepisów przez niektóre kraje. Producenci żywic i dodat-ków zawierających alkohol furfurylowy, a także innych nowoczesnych chemika-liów odlewniczych nie są w stanie poznać wszystkich przepisów obowiązujących w państwach UE, mogą jedynie informo-wać, że taki przepis UE istnieje. Zaleca się zasięgnięcie informacji w tym zakre-sie i postępowanie stosownie do lokalnych przepisów.

Obniżenie wskaźników w odlew-ni istotnych dla ochrony środowiska przez zastosowanie wysokoreaktyw-nych mas formierskich furanowych.

Senkung von umweltrelevanten Parame-tern in der Giesserei durch den Einsatz hochreaktiver Furanharzsysteme.


Autor: Gruber M., Roeleveld R.

Artykuł dotyczy zastosowania mas formierskich furanowych w produkcji od-lewów w aspekcie nowej wytycznej UE


12

o symbolu CLP dotyczącego klasyfika-cji substancji chemicznych. W artyku-le przedstawiono charakterystykę tech-nologiczną i właściwości chemiczne mas furanowych. Przedstawiono możliwości podniesienia ich reaktywności i ograni-czenie emisji substancji szkodliwych pod-czas produkcji form i rdzeni. Spoiwa do tych mas zawierają alkohol furfurylowy. Wskazano na zalety stosowania tych spo-iw. Masy furanowe łatwo się przerabia, mają korzystne własności technologiczne, są rozpowszechnione przy produkcji od-lewów maszynowych, motoryzacyjnych i na podzespoły do elektrowni wiatrowych, a więc stosowane są przy produkcji od-lewów odpowiedzialnych, podlegających znacznym obciążeniom. Masy te stosu-je się do produkcji form i rdzeni wiąza-nych na zimno. Masy te można stosować dla szerokiego asortymentu odlewów i do różnych automatycznych linii (agregatów) formierskich. W artykule poruszono tak-że problem optymalizacji produkcji form i rdzeni z mas furanowych przez stoso-wanie żywic o większej reaktywności, co skraca istotnie czas przeróbki mas. Omó-wiono szereg badań laboratoryjnych tych mas w tym badania wytrzymałościowe.

04. WYTYCZNE PROJEKTOWA-NIA TECHNOLOGII ODLEWNI-

CZYCH

Formowanie bezmodelowe i jego za-stosowanie w praktyce.

Metoda bezmodeloveho formowani a jej uplatneni v praxi.

Patternless moulding method and its application in practice.


Autor: Psimenos A.Ch., Eder G.

Przedstawiono początki stosowania technologii formowania bezmodelowego w Czechach. Na przykładzie koła pompy typu 600 HVBW opisano sposób odtwa-rzania (frezowania) wnęki formy wyko-

nanej z samoutwardzalnej masy formier-skiej w jednej z czeskich odlewni. Proces frezowania jest sterowany komputerowo. Omówiono korzyści wynikające z zastoso-wania tej technologii.

Zmniejszenie naprężeń szczątkowych w narzędziach formujących – zmniej-szenie naprężeń szczątkowych w od-lewanych częściach o odpowiednio dobranych parametrach geometrycz-nych optymalizowanych z zastoso-waniem topologii.

Reduction of residual stresses in forming tools – stress reduction in topology opti-mized cast parts by well chosen geomet-ric parameters.

Giessereiforsch. 2011, Jg. 63, H. 1, s. 2-8.

Autor: Saal P., Meier L.

Do wymiarowania odlewanych ele-mentów z uwzględnieniem rozkładu ob-ciążeń coraz częściej stosuje się opty-malizację opartą na zasadach topologii. W ten sposób można, np. ustalić układ żeber w narzędziu formującym, który z punktu widzenia mechaniki będzie o wiele bardziej korzystny, niż układ żeber skrzyżowanych zaprojektowany metodą tradycyjną. Jednak kryteria optymaliza-cji odlewów są uwzględniane w aktualnie istniejących programach komputerowych w stopniu bardzo małym. Dotyczy to zwłasz-cza występowania cieplnych naprężeń szczątkowych, które o ile są uwzględniane to w bardzo niewielkim stopniu, mimo że ich występowanie może znacznie ograniczać właściwości mechaniczne optymalizowa-nego komponentu. Stosując trzystopnio-wą optymalizację, wykazano, że zmienia-jąc odpowiednie parametry geometryczne można wpływać na występowanie naprę-żeń szczątkowych. Ustalono również, że konstruktor może zmieniać końcowy wy-nik, zmieniając grubość podstawy użebro-wania oraz odstępy między żebrami.


13

Modelowanie numeryczne parame-trów odlewania przechyłowego ło-patki turbiny wykonanej z aluminid-ku tytanu.

Numerical study of crucial parameters in tilt casting for titanium aluminides.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 3, s. 274-281.

Autor: Hong Wang, Djambazov G., Pericleous K.A.

Przeprowadzono modelowanie komputerowe procesu odlewania prze-chyłowego łopatki turbiny wykonanej z aluminidku tytanu. Topienie stopu tyta-nu prowadzono w próżni w zimnym tyglu w piecu ISM. Napełnianie formy realizo-wano przez przechylanie zestawu tygiel--forma o specjalnej konstrukcji. W celu opracowania modelu numerycznego ba-dano takie parametry, jak: szybkość prze-chyłu pieca, profil ruchu, odpowietrzenie, wyjściową temperaturę formy, usytuowa-nie odlewu, konstrukcję zasilania, zmianę promieni w odlewach oraz izolację formy. Symulacja prowadzona była w systemie 3D. Stwierdzono, że aby uzyskać właści-we zapełnienie formy i pozbawiony wad odlew należy bardzo dokładnie przeanali-zować i właściwie dobrać parametry pro-cesu.

Zoptymalizowane sposoby zasila-nia sprzyjają podniesieniu jakości i sprzyjają obniżeniu pracochłonności oddzielania układu zasilającego.

Optimierte Speisertechnik erhoeht Quali-taet und senkt Trennaufwand.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 1, s. 58-61.

Autor: Brieger G.

Artykuł dotyczy nowoczesnych za-silaczy, które stosowane są w cienkoś-ciennych skomplikowanych odlewach. Producenci układów zasilających stawiani są przed coraz to trudniejszymi wyzwa-niami, wynikającymi z presji w kierunku obniżenia kosztów produkcji, a także ros-nącym poziomem skomplikowania odlewu przy ograniczonych małych grubościach

ścianek. Wyzwaniem są także nowoczes-ne urządzenia formierskie. Od lat stosuje się zasilacze w postaci nasadzanych koł-paków zakładanych po zakończeniu pro-cesu formowania. Ważne jest, aby tego typu zasilacze zachowały swoją stabilność podczas procesu odlewania i utrzymywały się w zadanej pozycji. Zasilacze te posia-dają przeponki o małej średnicy takie, aby ich oddzielenie po zakończonym procesie odlewania było łatwe i koszty oczyszcza-nia wykańczania odlewu były małe. Zasi-lacze najnowszej generacji zakładane są na płyty podmodelowe przed procesem formowania. Daje to duże możliwości w doborze sposobu zasilania. Ze względu na rosnące, coraz większe naciski w pro-cesie zagęszczania i konieczność produk-cji drobnych odlewów i aby zapobiec ich uszkadzaniu podczas zalewania opraco-wano nowe zasilacze, tzw. telezasilacze. W artykule opisano zastosowanie i kon-strukcję takich zasilaczy oraz scharakte-ryzowano stosowane do nich przeponki.

Nowe rozwiązania technologiczne są odpowiedzią odlewników ciśnienio-wych na wyzwania przemysłu moto-ryzacyjnego odnośnie zainstalowania odlewów wielofunkcyjnych, struktu-ralnych o podwyższonej jakości.

Nove tehnishke reshitve – odgovor tlach-nega livarja na izzive avtomobilske indus-trije s povechano integracijo sestavnih delov in povechanimi zahtevami po kako-vosti delov.

New Technological Solutions – Answer of Pressure-Die Caster to Challenges of Au-tomotive Industry to Increased Integra-tion of Components and Increased Quality Demands.

Liv. Vestn. 2011, Rocz. 58, cis. 4, s. 166-177.

Autor: Ambos E., Besser W.

W produkcji samochodów zmierza się w kierunku zastosowania w nich od-lewów wielofunkcyjnych (strukturalnych, zintegrowanych). Efektem tego była ko-nieczność analizy aspektów technicznych, technologicznych i ekonomicznych rozwo-


14

ju i zastosowania takich odlewów. Nato-miast zastosowania prostych, typowych odlewów zawęża „okno technologiczne” produkcji. Odlewnicy ciśnieniowi dostoso-wali się do wyzwań związanych z wyko-naniem, produkcją i zastosowaniem tego typu odlewów. Opracowano nowe tech-nologie oparte o sposoby wykorzystania technologii próżniowych (np. wieloetapo-we odlewanie próżniowe, technologia Jet Cooling). Wyniki tych badań i możliwości ich wykorzystania powinny być dostępne dla konstruktorów odlewów.

Odlew warstwowy bezpieczna prze-strzeń zmiany parametrów przy zale-waniu staliwa żeliwem.

Verbundguss: Der sichere Parameterraum beim Eingiessen von Stahl in Eisenguss.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 2, s. 32-39.

Autor: Loehken T., Eckardt T.

Wykonanie odlewu warstwowego poprzez zalanie rur stalowych żeliwem jest metodą uzyskania elementu będą-cego nietypową alternatywą dla elemen-tów, które muszą być po ich wykonaniu poddane obróbce wiórowej. Ponadto taka metoda odlewania (łączenia) pozwala na uzyskanie geometrycznych kształtów elementów, których nie można otrzymać inaczej. Ze względu na to, że stal ma wyż-szą temperaturę topnienia niż żeliwo, po zalaniu przebiegają takie procesy, jak na-węglania czy rozpuszczania, które prze-rwane w odpowiednim czasie powodują powstanie wyjątkowo jednorodnego połą-czenia elementu. Jeśli chodzi o przewidze-nie stosowanych grubości ścianek, można je uzyskać albo przez wskaźniki wymiaro-we wyprowadzone z danych doświadczal-nych, albo obliczenie w oparciu o proces krzepnięcia i uzyskaną po zakrzepnięciu grubość ścianki odlewu surowego. W tym celu opracowano empiryczne równanie, w którym ujęto efekty (czynniki) przepły-wu, jak i czynniki temperaturowe. Tym samym stworzono narzędzia do szybkie-go konstruowania (projektowania) odle-wów warstwowych, które mogą znaleźć zastosowanie i być podstawą do symulacji procesów odlewania.

05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM WYKONANYCH

Z ZASTOSOWANIEM OGNIOODPORNEJ OSNOWY

ZIARNOWEJ

Ocena regenerowalności mas for-mierskich z nowymi spoiwami nieor-ganicznymi.

Evaluation of Reclamability of Molding Sands with New Inorganic Binders.


Autor: Izdebska-Szanda I., Baliński A., Angrecki M.

Zastosowanie modyfikowanych chemicznie spoiw nieorganicznych ma na celu poprawę wybijalności i związanej z tym regenerowalności mas formier-skich z udziałem stosowanego dotychczas w odlewnictwie spoiwa nieorganicznego (szkła wodnego), a tym samym umożli-wienie stosowania spoiw ekologicznych do odlewania metali nieżelaznych. Dobra wybijalność mas wiąże się bezpośrednio z regenerowalnością mas odpadowych, co jest niezbędnym warunkiem efektyw-nego zagospodarowania odpadów. Rege-neracja mas formiersko-rdzeniowych jest podstawowym i efektywnym sposobem zagospodarowania odpadów na miejscu w odlewni, zgodnie z wytycznymi ochro-ny środowiska. Dlatego przeprowadzo-ne zostały badania regeneracji zużytych mas formiersko-rdzeniowych z nowymi gatunkami spoiw nieorganicznych opra-cowanych w ramach projektu. Badania te pozwoliły na określenie stopnia odzy-sku materiału użytecznego, jakim jest piasek zregenerowany, jak i stopnia jego wykorzystania w procesie produkcyjnym. Stwierdzono, że: - modyfikacja chemiczna spoiw nieorganicznych wpływa korzystnie na regenerowalność mas z ich udziałem, - ilość użytecznego materiału uzyskanego w wyniku regeneracji, możliwego do po-nownego zastosowania do wykonywania mas formierskich wynosi do 70%. Wa-lidacja wyników badań laboratoryjnych


15

w warunkach przemysłowych potwierdza celowość stosowania procesu regeneracji, nie tylko ze względów ekologicznych, ale również z powodu korzystnego wpływu na czas przydatności mas do formowania, bardzo istotny ze względu na organizację cyklu produkcyjnego.

O mechanicznie aktywowanych do-datkach przeciwprzypaleniowych mieszanek w składzie mas piaskowo--gliniastych.

O protiboprigarnyh miehanoaktivirovan-nyh kompozucyah v sostavie piesaćno--glinistyh smiesej.

Lit. Proiz. 2011, nr 1, s. 10-14.

Autor: Grigor A.S., Markov V.A., Antu-fiev U.N.

Porównano właściwości pyłu wę-glowego dodawanego do mas glinia-stych, stosowanego już od ponad 100 lat, z właściwościami nowych kompozycji mie-szanek przeciwprzypaleniowych. Szcze-gólną uwagę zwrócono na konieczność doboru składników wyjściowych, składu i wymiaru ziaren oraz na możliwości zaist-nienia mechaniczno-chemicznych reakcji miedzy komponentami. Stwierdzono, że wstępna obróbka bentonitu w temperatu-rze 300-400°C pozwala podwyższyć jego właściwości fizyko-mechaniczne. Podwyż-sza ona aktywność bentonitu, w tym wy-trzymałość na ściskanie na wilgotno i ob-niża ilości wydzielanych gazów. Opisano obszernie wyniki badań nanodyspersyjne-go pyłu węglowego w reakcji z aktywo-wanym bentonitem. Uzyskano poprawę warunków pracy poprzez zmniejszenie ilości wydzielających się substancji szkod-liwych.

Kontrola obecności wtrąceń żelaza w masie formierskiej poprzez stoso-wanie testu policyklicznej separacji magnetycznej.

Kontrol ferrovklućenij v formovaćnoj mag-nitnoj test-separacuej.

Lit. Proiz., 2011, nr 1, s. 15-19.

Autor: Sandulyak A.V. i in.

Wykazano nieefektywność istnie-jących metod kontroli wtrąceń zawiera-jących żelazo w obiegowych masach for-mierskich. Stosowane metody skierowane są przede wszystkim na usuwanie tlenków żelaza i nie odpowiadają nowoczesnym wymaganiom produkcyjnym. Opisano metodę wielooperacyjnej magnetoforezy jako kontroli zanieczyszczeń zawierają-cych żelazo w obiegowej masie formier-skiej. Opisano doświadczalne stanowisko dwubębnowego separatora magnetycz-nego, jego budowę, dane dotyczące pola magnetycznego i wyniki przeprowadzo-nych testów.

Zagęszczanie masy formierskiej za pomocą impulsów wyładowania elek-trycznego.

Ehlektrorazryadnoe impulsnoe pressova-nie formovachnyh smesej.

Lit. Proiz. 2011, nr 2, s. 28-30.

Autor: Denisyuk T.D., Simanovsky V.M., Rizun A.R.

Po opisaniu natury procesu za-gęszczania form na wilgotno stwierdzo-no potrzebę sprawdzenia, jak oddziałują impulsy wyładowań elektrycznych, które generują fale zagęszczające w cyklicznym okresie czasu pomiędzy kolejnymi wyła-dowaniami. Opisano badania prowadzo-ne w celu oceny możliwości stosowania cyklicznych wyładowań elektrycznych do zagęszczania masy formierskiej. Okaza-ło się, że udało się osiągnąć zagęszcze-nie masy formierskiej do 1790 kg/m3, co odpowiada wytrzymałości na ściskanie 0,21 MPa. Dalsze zwiększanie siły zagęsz-czania poprzez wzrost liczby impulsów dało ujemne wyniki w postaci pojawienia się mikropęknięć i odłupywania się po-wierzchni masy.

Właściwości rdzeni cold-box wykona-nych z masy fenolowo-mocznikowej na odlewy ze stopów aluminium.

Characteristics of phenolic-urethane cold--box sand cores for aluminium castings.

Int. J. Metalcast. 2011, Vol. 5, nr 1, s. 41-48.


16

Autor: González R. i in.

Przedstawiono wyniki badań pro-wadzonych na mieszankach mas i spoiw stosowanych w technologii rdzeni cold--box. Analizowano dwa spoiwa żywiczne i piasek kwarcowy o dwóch rodzajach rozkładu wielkości ziarna. Rdzenie testo-we były wykonywane z mieszanek masy o zawartości od 0,8 do 1,5% spoiwa ży-wicznego. Wytrzymałość mechaniczną mieszanek badano przez wykonywanie standardowych próbek. Wartości wy-trzymałości były mierzone w tempera-turze pokojowej i w temperaturze 70°C i 150°C. Mierzono ilości wydzielającego się gazu przy spalaniu mieszanki piasku i ży-wicy, zbierając go w specjalnej komorze. Badania prowadzono w celu określenia, która żywica spełnia krytyczne warunki dla otrzymywania zdrowych odlewów ze stopów aluminium.

Zastosowanie przetworzonych zu-żytych ma formierskich w budowni-ctwie drogowym.

Finding a Home for Your Recycled Sand.


Autor: Wetzel S.

Przetworzona (zregenerowana) zu-żyta masa formierska z amerykańskich odlewni znajduje zastosowanie w poza-odlewniczych gałęziach produkcji głównie w budownictwie drogowym. Większość stanów posiada swoje własne normy bez-pieczeństwa stosowania przetworzonych (zregenerowanych) zużytych mas for-mierskich, inne badają ich szkodliwość i kategoryzują je do zastosowania. Głów-nymi zastosowaniami przetworzonych zu-żytych mas formierskich jest wykorzysta-nie ich w budowaniu warstw nośnych pod konstrukcje, w budowaniu dróg, tworze-niu warstw uprawnych, w kultywacji tere-nu, w produkcji asfaltu, cementu, betonu i mieszanek kompozytów. Opisano przy-kłady zastosowania przetworzonych zuży-tych mas formierskich przez poszczególne firmy w budowie wałów i ścian oporowych i warstw nośnych pod autostrady.

Stabilność cieplna i właściwości ben-tonitów czeskich i słowackich.

Thermostabilita bentonitu a rozpadovost bentonitovyh smesi.

Thermostability of bentonites and collaps-ibility of bentonite mixtures.


Autor: Jelinek P., Beno J., Matejka V.

Właściwości stosowanych w Cze-chach i na Słowacji bentonitów o nazwach handlowych Keribent – R, Sabenil-65, Sedlec OS, Bentovent – K porównywano z właściwościami amerykańskiego bento-nitu Portaclay. Szczególną uwagę zwró-cono na zależność pomiędzy stabilnością cieplną bentonitów a ich wytrzymałością resztkową, wpływającą w znaczny spo-sób na ilość bentonitu aktywnego w ma-sie. Badano skład chemiczny bentonitów, ilość zawartego w nich montmorylonitu, wielkość ziaren i takie właściwości, jak: wilgotność, pH i przewodnictwo cieplne. Przeprowadzono analizy DTA/TG, XRD i analizę granulometryczną wszystkich bentonitów. Badano ich właściwości wy-trzymałościowe (podstawowe i resztkowe) mające wpływ na rozpadanie się form.

Dalszy rozwój technologii mas ze spoiwem nieorganicznym GEOPOL®.

Dalsi rozvoj technologie GEOPOL® s anor-ganickym pojivem.

Further development of the GEOPOL® technology with inorganic binders.


Autor: Burian A. i in.

Spoiwo Geopol to nieorganiczny związek geopolimerowy przeznaczony do sporządzania mas formierskich i rdze-ni utwardzanych utwardzaczami ciekłymi typu SA lub utwardzanych CO2 z zastoso-waniem utwardzacza Geotek. Ze względu na swoje właściwości masy z jego udziałem charakteryzują się w porównaniu do mas ze szkłem wodnym dobrą wybijalnością i regenerowalnością. Stosowane do jego


17

utwardzania utwardzacze ciekłe o różnej aktywności pozwalają na uzyskanie przez masy formierskie czy rdzeniowe wytrzy-małości umożliwiającej żądane (szybkie lub wolne) rozbieranie form lub rdzennic. Opisano próby przemysłowe zastosowania dwóch rodzajów spoiwa Geopol 515 i 618 do sporządzania mas z udziałem świeże-go piasku, świeżego piasku i regeneratu, do wykonywania odlewów ze stopów że-laza i metali nieżelaznych. Przedstawiono graficzne porównanie właściwości wytrzy-małościowych mas sporządzanych ze spo-iwem nieorganicznym Rudal i Geopol 515.

Wysychanie i umacnianie powłok ochronnych po naniesieniu na formy i rdzenie piaskowe – nowe metody badań.

Prz. Odl. 2011, T. 61, nr 9-10, s. 506-511.

Autor: Zych J., Snopkiewicz T.

W artykule opisano nowe możliwo-ści monitorowania procesu wysychania powłok i zachowania przypowierzchniowej warstwy masa-powłoka. Badania dotyczą mas ze spoiwami chemicznymi: organicz-nymi i nieorganicznymi. Pierwsza metoda wykorzystuje zmianę oporu elektryczne-go wysychającej masy wraz z powłoką – pozwala śledzić w zadanym odstępie czasu stopień wysuszenia masy i powło-ki ochronnej. Druga metoda to pomiary z zastosowaniem ultradźwięków – reje-strowanie wyników prędkości fali podłuż-nej na bieżąco w próbce masy po nanie-sieniu powłoki. Technika tych pomiarów pozwala rejestrować zmiany modułu dy-namicznego Ed i szacować/określać na tej podstawie chwilową wytrzymałość war-stwy z powłoką w całym okresie; od na-niesienia powłoki aż do jej wyschnięcia. W pracy zamieszczono przykłady opraco-wanych pomiarów z zastosowanie wyżej wymienionych metod dla kilku wybranych układów masa – powłoka ochronna. Ba-dano układy: masa ze szkłem wodnym i powłoki alkoholowe oraz wodne. Podob-ne badania przeprowadzono dla masy ze spoiwem organicznym: żywicą furano-wą. Istnieje możliwość i oferta aplikacji

nowych metod pomiarowych dla celów utylitarnych, zastosowań przemysłowych dla odlewni stosujących technologie form z wykorzystaniem powłok ochronnych.

Badania jakości pokryć ogniotrwa-łych.

Wet to dry – refractory coating control for precision PUCB sands.

Int. J. Metalcast 2011, Vol. 5, nr 2, s. 7-22.

Autor: Ramrattan S., Joyce M.

W ramach projektu wspieranego przez AFS i AMC prowadzono dwuetapowe badania wpływu grubości pokrycia ognio-trwałego na zniekształcenia cieplne prób-ki. W etapie I badano mechanizm zmian w pokryciach w stanie wilgotnym i su-chym nanoszonych na próbki o kształcie krążka wykonane z masy rdzeniowej z ży-wicą fenolowo-mocznikową (PUCB) przy pomocy robota poprzez zanurzenie. Roz-różniono dwa rodzaje warstw w pokryciu: powyżej powierzchni masy rdzeniowej próbki i penetrującą poniżej powierzchni próbki. Badano głębokość penetracji po-krycia próbek przy różnej ilości składni-ków powierzchniowo czynnych. Etap ten miał za zadanie określenie efektywności i skuteczności metod kontroli stosowanych w przemyśle papierniczym, do kontroli jakości pokryć w przemyśle odlewniczym (metoda Baume, badanie wytrzymałości na rozciąganie i badanie lepkości). W eta-pie II badano jakość ogniotrwałych powłok ceramiczno-grafitowych, o różnej ilości składników powierzchniowo czynnych i różnym czasie zanurzenia nanoszonych, na próbki z masy PUCB o różnej ziarnisto-ści piasku. Badano przepuszczalność, MQI – mould quality index (indeks jakości for-my,) grubość pokrycia oraz wpływ tem-peratury na wytrzymałość powleczonych pokryciem próbek. Przedstawiono meto-dykę badań i analizę uzyskanych wyników badań.


18

Poprawa właściwości odlewów z alu-minium dzięki zastosowaniu rdzeni ze spoiwami nieorganicznymi.

Improved properities of aluminium cast parts trough the use of inorganic cores.

Giessereiforsch. 2011, Jg. 63, H. 1, s. 28-33.,

Autor: Pabel T. i in.

Zainteresowanie odlewni formami i rdzeniami wykonywanymi z dodat-kiem spoiw nieorganicznych koncentruje się głównie na możliwości zmniejszenia emisji szkodliwych substancji. W rzeczy-wistości zastosowanie spoiw nieorganicz-nych jest korzystne nie tylko dla środo-wiska naturalnego. Pewne korzyści można również odnotować, gdy chodzi o jakość i wydajność podczas seryjnej produkcji odlewów. Zastosowanie spoiwa nieorga-nicznego INOTEC nie tylko wydłuża czas pracy oprzyrządowania pomiędzy ko-lejnymi zabiegami czyszczenia rdzennic i kokil, ale także znacznie obniża koszt czyszczenia odlewów w przypadkach, kie-dy głównym problemem jest np. konden-sacja spoiwa fenolowego. Główną jednak zaletą stosowania spoiwa INOTEC jest to, że odlewy wyprodukowane w masach wiązanych tym spoiwem wykazują znacz-nie mniejszą porowatość. Obserwacja ta stanowiła punkt wyjścia dla opracowania dużego projektu, w którym badano wpływ spoiwa nieorganicznego na właściwości stopu stosowanego na bloki i głowice cy-lindrów. Dzięki współpracy ASK Chemicals GmbH w Hilden, Niemcy i Österreichi-sches Gießerei-Institut w Leoben, Austria, opracowano i zrealizowano całą serię prób i badań. Oprócz prac symulacyjnych i skonstruowania oprzyrządowania do ba-dań, składającego się z rdzennicy i kokili, przeprowadzono badania metalograficz-ne oraz próby w warunkach statycznych i dynamicznych. Próby prowadzono z za-stosowaniem rdzeni ze spoiwem INOTEC oraz rdzeni z procesu cold box. Następnie porównano tak otrzymane wyniki.

Walka z gorącą masą w odlewni Weil McLain.

Weil McLain`s Hot Sand Battle.

Mod.Casting 2011, Vol. 101, nr 6, s. 32-35.

Autor: Mroczek M. i in.

W odlewni Weil McLain produku-jącej odlewy z metali ferrytycznych od dłuższego czasu występowały wady spo-wodowane wtrąceniami masy formierskiej oraz duża liczba braków. Powodem tych wad była zbyt wysoka temperatura masy zwrotnej. Temperatura masy była moni-torowana na każdym etapie wykonywania masy i form zarówno w dzień, jak i w nocy. Podobnie jak i właściwości technologiczne masy. W 2007 roku odlewnia zdecydo-wała się na zakup chłodziarki. Stanowi-sko chłodzenia masy zostało wyposażone w systemy wagowe, kontroli wilgotności i temperatury, sterowanie dodatkiem wody i sterowanie komputerowe. Dzię-ki schłodzeniu masy uzyskano poprawę właściwości technologicznych o 40%, obniżenie wilgotności o 13%, poprawę efektywności mieszania o 35%, obniżenie ilości gliny aktywnej i poprawę przepusz-czalności masy. Wyeliminowano również wady wtrąceń piasku w metalu. Ilość bra-ków zmniejszyła się 70–90%.

Obliczanie dynamiki przepływu w strzelarce.

Computational fluid dynamics of core shooting process.

Foundry T.J.I. 2011, Vol. 185, No. 3684, s. 147-151.

Autor: Rudert A. i in.

Badano proces wstrzeliwania masy do rdzennicy o prostym i skompliko-wanym kształcie. Wykonano symulację komputerową napełniania rdzennicy. Do badań wykorzystano strzelarką przemy-słową. Proces napełniania rdzennicy był obserwowany i rejestrowany kamerą. Model matematyczny opracowany został w oparciu o równania mechaniki przepły-wu przy założeniu, że wstrzeliwany mate-


19

riał zakwalifikowano jako ciecz lepkopla-styczną. Lepkość określano reometrem Couette`ego. Metoda wielkości przepływu została wykorzystana do obliczenia wol-nej powierzchni materiału wstrzeliwanego do rdzennicy. Czas napełniania rdzennicy, końcowy kształt rdzenia i lepkość przepły-wu na przedniej i tylnej ściance rdzennicy zostały wyliczone doświadczalnie i przy pomocy symulacji komputerowej. Wyniki uzyskane doświadczalnie i komputerowo pokrywały się, również regiony krytycz-ne (niezapełnione) zostały przewidziane przez symulację komputerową.

Zastąpienie piasku cyrkonowego w przemyśle odlewniczym nowym ro-dzajem kruszywa mineralnego.

Replacement of zircon in the foundry in-dustry

Foundry Tr.J. 2011, Vol. 185, nr 3685, s. 194-198.

Autor: Frulli D.

Coraz częściej kruszywa mineralne typu SiO2 – Al2O3 zastępują piasek cyrko-nowy w wielu zastosowaniach odlewni-czych. Minerały te nie tylko są tańsze, ale przewyższają piasek cyrkonowy pod wie-loma względami, ważnymi dla przemysłu odlewniczego. Przedstawiono porówna-nie właściwości fizykochemicznych piasku cyrkonowego z właściwościami fizykoche-micznymi takich minerałów, jak: stopio-ny tlenek glinu, stopiony mulit, spieczony mulit i andaluzyt oraz próbne zastosowa-nia tych minerałów w odlewaniu precyzyj-nym, wykonywaniu rdzeni i pokryć.

Struktury spoiw cold-box i możliwo-ści ich zmiany.

Strukturen von Cold-Box-Bindersystems und die Moeglichkeit ihrer Veraenderung.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 1, s. 30-39.

Autor: Iden F. i in.

W latach 80-tych ubiegłego stu-lecia opublikowano ogólne wyniki badań oraz ocenę struktur mostków wiążących w spoiwach typu cold-box. W ostatnich

latach nastąpił znaczny postęp w rozwo-ju spoiw cold-box. Oprócz zastosowania ulepszonych komponentów złożonych i składników zawierających cyjanian wpro-wadzono także szereg innych modyfika-cji. W związku z panującymi tendencjami zaistniała konieczność dokładniejszego zbadania wiązania w spoiwie cold-box z uwzględnieniem aktualnie stosowanych spoiw. W badaniach skoncentrowano się przede wszystkim na morfologii mostków wiążących spoiwa, ponieważ one wpły-wają na właściwości wytrzymałościowe i właściwości rdzeni. W wyniku badań stwierdzono znaczne różnice w struktu-rze wewnątrz mostków wiążących, jak i postawiono tezę, co do ich powstania. Szkielet poliuretanowy dzieli się na różne obszary lub fazy o różnej gęstości. Powsta-nie tych faz związane jest bezpośrednio z reaktywnością i prędkością utwardzania i zmianami rozpuszczalnika. Rozpuszczal-nik sam w sobie ma szczególny wpływ na powstawanie szkieletu poliuretanowego.

Chłodzenie form odlewniczych wyko-nanych z mas formierskich niezawie-rających kwarcu.

Die Kuelwirkung von Giessereiformen aus nichtqarzhaltigen Formgrundstoffen.


Autor: Jelinek P.

Forma i jej właściwości fizyczne de-cydują nie tylko o jakości powierzchni od-lewu, ale także o jego jakości wewnętrz-nej. Aby przeprowadzić symulację procesu odlewania, przede wszystkim krystalizacji i chłodzenia odlewów, konieczna jest zna-jomość współczynników niezbędnych do opisu wymiany ciepła w formie. Tak na przykład współczynnik wymiany ciepła konieczny jest do określenia stałej krzep-nięcia do obliczenia czasu krzepnięcia od-lewu. W przypadku mas syntetycznych czy mas naturalnych (chromitowe, mag-nezytowe, oliwinowe) niezawierających krzemu znajomość tego typu współczyn-ników, wskaźników jest istotna. W arty-kule omówiono problem doświadczalne-go wyznaczania współczynnika wymiany


20

ciepła w formach z mas niezawierających krzemu wiązanych zarówno spoiwami or-ganicznymi (masa samoutwardzalna fu-ranowa i masa rezol-CO2), jak i spoiwa-mi nieorganicznymi (szkło wodne - CO2), które w praktyce stosowane są głównie w odlewniach staliwa. Obliczenia współ-czynnika wymiany ciepła przeprowadzo-no metodami: G. Halberta, A.I. Wiejnika i G.A. Anisowitscha. Największy efekt chłodzenia stwierdzono w formach mag-nezytowych i przy wykorzystaniu spoiwa szkła wodnego, a najniższy przy połącze-niu formy z masy „dunitowej” ze szkłem wodnym. W posumowaniu stwierdzono, że stosowanie mas niezawierających krzemu daje możliwość wpływania na czas krzep-nięcia, jak i jakość produkowanych odle-wów.

Masy krzemowe cold-box – czy moż-na je zamienić (wyeliminować)?

Silikatische Cold-Box-Systeme – koennen diese getoppt werden?


Autor: Serghini A.

W Europie aktualnie toczy się dys-kusja dotycząca ograniczenia emisji CO2. Dla odlewni oznacza to przeprowadzenie w najbliższym czasie przeprowadzenie bi-lansu stosowanych tworzyw i zgłoszenie wyników bilansu do Organizacji Handlu Dwutlenkiem Węgla. W okresie średnio-terminowym w interesie odlewni jest, w celu oceny konkurencyjności, zredu-kowanie emisji CO2 poprzez ograniczenie stosowania organicznych substancji. Za-stosowanie nieorganicznych spoiw szcze-gólnie tych do technologii Cordis, jak na razie obok wyeliminowania emisji w ob-szarze przeróbki aluminium pozwoliło na to, aby problem kondensacji uznać za w pełni rozwiązany. W przypadku spoiw organicznych, a szczególnie w przypadku technologii cold-box rozpowszechnionej przy produkcji odlewów motoryzacyjnych, możliwa była w przeszłości częściowa re-dukcja kondensatu przez zastosowanie rozpuszczalników krzemowych i możliwe było też, dzięki ograniczeniu połączeń

węglowych, obniżenie emisji substancji szkodliwych i przykrych zapachów. Wiel-kość emisji podczas rozkładu spoiw zależ-na jest między innymi od ilości rozpusz-czalnika będącego składnikiem spoiwa. Rozpuszczalnik wpływa na zachowanie się gazów i tworzenie się kondensatu pocho-dzącego z rdzeni. Redukcja udziału roz-puszczalnika związana jest ze zmniejsze-niem lepkości próbki „benzyl-eter” i była przedmiotem wieloletnich badań. Ostatnio wprowadzono na rynek nowe spoiwo cold--box. Nowe spoiwo zawiera dużo połączeń węglowych, ale możliwe było ograniczenie udziału rozpuszczalnika o 50% w porów-naniu z typowym spoiwem. W przypadku zastosowania nowej żywicy bilans węgla był korzystniejszy niż w przypadku typo-wego spoiwa. Nowa żywica zawiera skład-niki organiczne o molekularnej strukturze i zawiera mniej węgla. Wynikiem tej mo-dyfikacji jest obniżenie lepkości żywicy i tym samym zmniejszenie ilości stosowa-nego rozpuszczalnika. Dzięki szczególnej polaryzacji spoiwa jego zdolność do przy-swajania trójkrzemianu etylu jest możliwa w każdym stosunku. Nowa żywica w po-równaniu do innych formuł (związków) ma większą masę cząsteczkową, co powodu-je, że jest bardziej odporna na obciążenia cieplne. Właściwość ta jest szczególnie ważna przy produkcji drobnych, filigrano-wych rdzeni. Nie podlegają one deformacji podczas odlewania. W przypadku odlewa-nia kokilowego redukcja rozpuszczalnika prowadzi do ograniczenia tworzenia się kondensatu.

Redukcja emisji mas wilgotnych o co najmniej 25% – analiza konkretnego przypadku.

Reduzierung von Gruensandemissionen um mindestens 25% – Fallstudie.

Reduction of greensand Emissions by mi-nimum 25% – Case Study.

Giesserei-Rund. 2011, Jg. 58, H. 1 i 2, s. 14-19.

Autor: Grefhorst C. i in.

W artykule opisano opracowanie konstrukcji wyrobu, formowanego w ma-


21

sie bentonitowej, w której udziały węgla względnie substancji powodujących po-wstanie węgla błyszczącego zastąpio-no w całości lub częściowo substancjami nieorganicznymi i tę zamianę wprowa-dzono w seryjnej produkcji. Działania te realizowane były w projektach GO-APIC, w ramach piątego programu ramowego (2000–2004). Celem ww. projektu było opracowanie masy wilgotnej bez dodat-ków organicznych. Wyniki tych badań przedstawiono podczas 66. Światowe-go Kongresu Odlewniczego w Istambule (Turcja). Badania realizowały wspólnie S&B Industrial Minerals, Akademia Gór-nicza we Freibergu i Uniwersytet Jagiel-loński, Kraków. Celem tego projektu było ograniczenie emisji mas bentonitowych i opracowanie techniki pomiaru za pomocą której będzie można określić zmiany wy-nikające z przestawienia się z typowych mas formierskich na masy bez substan-cji powodujące powstanie węgla błysz-czącego. Badania prowadzono w odlewni Componenta w Heerlen (Holandia) W ar-tykule omówiono badania i zestawiono wy-niki badań (porównanie mas formierskich z i bez substancji powodujących powsta-wanie węgla błyszczącego).

06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO

Porównanie i ocena czterech metod odlewania stopów magnezu.

Evaluating Magnesium Casting Processes.

Metal Cast. Design & Purchasing 2011, Vol. 13, nr 4, s. 30-33.

Autor: Liang Wang i in.

Celem badań prowadzonych przez Missisipi State University było opracowa-nie optymalnej metody odlewania stopów Mg pozwalającej na uzyskanie odlewu o jak najlepszych właściwościach mecha-nicznych. Badania prowadzono na odlewie ramienia (części felgi), wykonanego czte-rema metodami odlewania: prasowanie w stanie ciekłym, odlewanie niskociśnie-

niowe do formy metalowej, odlewanie wg metody T-Mag oraz odlewanie ablacyjne. Te dwie ostatnie metody są nowo opra-cowanymi i opatentowanymi procesami i są stosowane w produkcji przemysło-wej w niewielkim stopniu. Opisano zasa-dy prowadzenie procesu odlewania tymi metodami. Próbki do badań wycinano z odlewów ramienia w 12 miejscach. Jako kryterium porównawcze przyjęto badania mikrostruktury z określeniem wielkości ziaren, procentowy obszar porowatości, wielkość i rozkład porów, analizę badań wytrzymałości na zginanie oraz struktu-rę przełomu. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że nowo opracowane metody (T-Mag i ablacja) po-zwalają na uzyskanie najlepszej struktury i najlepszych właściwości mechanicznych.

Błędy popełniane podczas rozdrab-niania ziarna stopu aluminium A319 i ich wpływ na pęknięcia na gorąco.

Fehler bei der Kornfeinung der Alumini-umlegierung A319 und ihre Auswirkungen auf das Warmrissverhalten.

Druckguss 2011, nr 1-2, s. 47-52.

Autor: DElia F., Ravindran C.

Silumin A319 (AlSi6Cu4) jest jed-nym z najbardziej rozpowszechnionych stopów aluminium. Stop ten posiada do-brą wytrzymałość i doskonałą odporność na zużycie. Jednak stop ten odlany koki-lowo wykazuje dużą podatność na pęk-nięcia na gorąco. Rozdrobnienie ziarna okazało się dobrą metodą zapobiegania pęknięciom na gorąco. W ramach prze-prowadzonego studium zbadano wpływ środków powodujących rozdrobnienie ziarna na pęknięcia na gorąco w przypad-ku odlewów kokilowych. Dodawano ty-tan w różnych ilościach (0,15; 0,2; 0,25 i 0,3%), w tym celu stosowano pocięte sztabki zaprawy Al-5Ti-B. Wyniki tych ba-dań pokazały, że poprzez dodatek tyta-nu uzyskuje się wprawdzie rozdrobnienie ziarna, ale nie ogranicza się pęknięć na gorąco. Podczas obserwacji mikrostruk-tury za pomocą mikroskopu elektronowe-go stwierdzono występowanie połączeń Ti-Si, które utrudniają (uniemożliwiają)


22

rozdrabniające działanie Ti-B. Z tego wy-nika fakt, że struktura stopu A319 mimo dodatku rozdrabniacza posiada struktu-rę dendrytyczną, która powoduje, że nie uzyskano polepszenia odporności na pęk-nięcia na gorąco.

07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO

Przecieki, wtrącenia żużla, projek-towanie kanałów w kształcie gęsiej szyjki (gooseneck) – eliminuje prob-lemy zamiast z nimi walczyć.

Dribble, dross, and gooseneck design. Don’t work with a problem – Eliminate the problem.

Die Cast. Eng. 2011, Vol. 55, nr 2, s. 30-31.

Autor: Herman E.

W niektórych sytuacjach w ma-szynach gorącokomorowych ciekły metal może przeciekać przez płaszczyznę po-krywy formy ciśnieniowej, kiedy forma jest otwierana, lub generować powsta-wanie nadmiernej ilości żużla w piecu do przetrzymywania metalu. Kiedy działanie kanału w kształcie gęsiej szyjki wywołuje nadmierne tworzenie się żużla, to wtedy jest on tym kanałem transportowany do odlewu. Podano wskazówki, jak projek-tować kanały zalewowe, aby eliminować oba problemy.

Poprawa wykonania odlewów mo-toryzacyjnych ze stopów aluminium dzięki zastosowaniu nowych pokryć na formę ciśnieniową.

Enhancing performance in aluminium au-tomobile casting with new die coatings.

Foundry Tr.J. 2011, Vol. 185, nr 3685, s.184-186.

Autor: Einenkel E. i in.

Przedstawiono badania porów-nawcze żywotności pokryć stosowanych na formy stałe, w których wykonywa-

no głowice cylindra ze stopu aluminium. Omówiono rolę pokryć w formie trwałej, warunki doboru pokryć, rodzaje pokryć i czynniki wpływające na żywotność po-krycia. Do badań wytypowano pokrycia od różnych producentów (Solitec AD901 i kilka pokryć nazwanych Mould coating), które sprowadzono w formie koncentra-tów i rozcieńczano wodą. Określono ich właściwości fizykochemiczne. Pokrycia nanoszono na odpowiednio przygotowaną wnękę formy. Mierzono grubość pokrycia przed i po wyjęciu odlewu. Okazało się, że żywotność pokryć z grupy Mould coat-ing wynosiła 32 h. Żywotność pokrycia AD901 wynosiła 64 h, a spowodowane to było obecnością grafitu w pokryciu.

Obliczanie parametrów odlewania ciśnieniowego dla cienkościennych odlewów stopów aluminium.

Calculation of the Die Cast Parameters of the Thin Wall Aluminium Die Cast Part.


Autor: Reikher A., Gerber H.

W celu uzyskania odlewu ciśnienio-wego dobrej jakości, w formach ciśnienio-wych stosuje się wysokowydajne syste-my odciągowo-wentylacyjne obsługiwane przez zawory próżniowe. Z praktyki wyni-ka, że zawory te nie działają w pełni efek-tywnie. Dlatego dla utrzymania właściwej wydajności odciągu z formy instaluje się po kilka zaworów próżniowych, co z punk-tu widzenie ekonomii nie jest korzystne. Problem ten udało się rozwiązać dzięki analizie numerycznej (z wykorzystaniem programu FLOW-3D), umożliwiającej wy-liczenie optymalnych średnic przekroju kanałów odpowietrzających. Przedstawio-no matematyczny sposób rozwiązania za-gadnienia.

Konkurencyjność w procesie kon-struowania oprzyrządowania i form ciśnieniowych. Strategie obróbki po-wierzchni oprzyrządowania i form ciśnieniowych.

Fuer einen wettbewerbsfaehigen Werk-zeug- und Formenbau. Strategien fuer


23

Oberflaechenbehandlung von Werkzeu-gen und Formen.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2011, nr 3+4, s. 4-6, 8-9.

Autor: Behrens B i in.

W ramach projektu SFB/TR4 prze-prowadzono analizę czynników wpływa-jących na obróbkę powierzchni przez po-lerowanie powierzchni oprzyrządowania i form ciśnieniowych w celu stworzenia modeli powstawania wad polerowania. Można wyróżnić szereg istotnych czynni-ków mających wpływ na proces polerowa-nia, są to między innymi: skład chemiczny stali, technologia jej wytwarzania, sposób polerowania, kinematyka tego procesu. Opracowanie tych modeli i badanie pro-cesu polerowania miało na celu poprawę jakości produkowanego oprzyrządowania i form ciśnieniowych. Do przeprowadze-nia analizy wybrano gatunki stali o sym-bolu materiałowym: 1.2083 (X40Cr14) i 1.2343 (X35CrMoV5-1), które nada-ją się na formy ciśnieniowe, a także stal 1.2367 (X38C-MoV5-3), która nadaje się na elementy podlegające znacznym ob-ciążeniom typu matryce kuźnicze. Ma-teriałem porównawczym, ze względu na zróżnicowany skład chemiczny, była stal narzędziowa do obróbki na zimno 1.2379 (X153CrMoV12). W badaniach stwierdzo-no między innymi, że duży udział węgla powoduje znaczną porowatość powierzch-ni po procesie polerowania. Stwierdzono także, że duże węgliki pierwotne i wtrące-nia niemetaliczne utrudniają proces pole-rowania. Po przeprowadzeniu badań i ob-szernej analizie wyników, we współpracy z Uniwersytetem w Halmstad (Szwecja), opracowano klasyfikację wad polerowa-nia w postaci tabeli. W oparciu o tę tabelę można opracować harmonogram postę-powania dobierając odpowiednio proces. W artykule omówiono zautomatyzowaną obróbkę precyzyjną form ciśnieniowych i oprzyrządowania. Podstawą tego proce-su jest matematyczny opis procesu usu-wania materiału z powierzchni za pomocą odpowiedniego oprzyrządowania (robo-ta). Opisano zastosowanie robota firmy ABB do tego procesu. Przedstawiono za-

gadnienie przedłużenia trwałości urządzeń poprzez łączoną obróbkę powierzchni.

Poprawa jakości odlewów ciśnienio-wych. Różne metody usuwania ga-zów z form i komór wlewowych.

Die Qualitaet von Druckgussteilen ver-bessern. Verschiedene Evakuierungsloe-sungen fuer Form und Fuellkammer.


Autor: Ambos E. i in.

Artykuł dotyczy usuwania gazów z form ciśnieniowych i komór wlewo-wych w celu zmniejszenia porowatości odlewów. Przedmiotem badań był skom-plikowany odlew zintegrowany obudowy skrzyni biegów samochodu osobowego. Odlew ciśnieniowy wykonano ze stopu GD-AlSi12Cu1. Produkowany odlew wy-kazywał znaczną porowatość powierzchni i wymagał dodatkowej obróbki. Do zbada-nia skuteczności działania różnych metod usuwania gazów wykorzystano maszynę ciśnieniową zimnokomorową GDH 840 firmy Buehler. Podczas badań, prób odle-wania niektóre warunki badań nie ulegały zmianie, np.: rodzaj stopu, temperatura metalu, rodzaj formy czy układ wlewowy doprowadzający. Badano cztery sposoby usuwania gazów, niektóre z nich znane są z literatury, trzy z nich zilustrowano sche-matycznie. Porowatość odlewu oceniono w oparciu o wykonane skany, skomento-wano uzyskane wyniki.

Obniżka kosztów oczyszczania gło-wic rozpylających. Układy czyszczące niewymagające demontażu głowic.

Kosteneinsparung bei der Spruekopfrei-nigung. Anlagensysteme kommen ohne Zerlegung des Spruehsystems aus.


Autor: Geilert U.

Omówiono zastosowanie syste-mów do oczyszczania głowic rozpylają-cych do natryskiwania form ciśnieniowych


24

do odlewania metali lekkich. Ekonomicz-na realizacja procesu natryskiwania form ciśnieniowych polega na określonej jed-noczesnej realizacji procesów: chłodze-nia, smarowania i rozdzielania. Głównymi kryteriami odpowiedniego natryskiwania są: odpowiednie stężenie środka do na-tryskiwania, czas i kierunek natryskiwa-nia, ilość medium natryskiwanego i jego rozkład na powierzchni formy. Istot-na jest oczywiście konstrukcja samego urządzenia do natryskiwania, co wpływa bezpośrednio na zaprogramowanie i pro-wadzenie procesu. W artykule scharakte-ryzowano krótko proces natryskiwania. Przedstawiono charakterystykę procesu natryskiwania emulsji wodnych. Przedsta-wiono krótką charakterystykę techniczną urządzeń do oczyszczania głowic oraz ich zastosowanie.

JetCooling – sposób działania, sku-teczność chłodzenia i rezultaty.

JetCooling – Arbeitsweise, Wirkung und Ergebnisse.

JetCooling – Working Method, Effect and Results.


Autor: Ambos E. i in.

W wyniku wprowadzenia systemu JetCooling w procesie odlewania ciśnie-niowego powstały warunki do efektyw-nej produkcji odpowiedzialnych odlewów ciśnieniowych. Poprzez pomiar rozkładu temperatury w rdzeniu typu JetCooling uzyskano pierwsze wyniki potwierdzają-ce poprawność przyjętego mechanizmu oddziaływania fizycznego w systemie JetCooling oraz stwierdzono możliwość przewidzenia efektów chłodzenia. Po prze-prowadzeniu badań na zwiększonej liczbie odlewów, w których zastosowano rdzenie typu JetCooling można było wyciągnąć wniosek, że szczególnie w bezpośredniej bliskości rdzenia (odległość rzędu 1,5 mm) powstaje strefa pozbawiona porów. Ponadto można było potwierdzić pracę bez zakłóceń z powleczonymi rdzeniami JetCooling, chociaż uzyskanych wyników

nie można było potwierdzić w kolejnych badaniach. Technologia wymaga dalszych badań i szerszego rozpowszechnienia.

08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE

W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH

SKORUPOWYCH

Efektywne energetycznie i ekologicz-nie suszenie i kontrola wilgotności w procesie wykonywania form cera-micznych z zastosowaniem systemu Liquid Desiccant Dehumidification.

Liquid Desiccant Dehumidification`s En-ergy-Efficient Environmetal Controls Have Applications for Investment Casting Shell-building Process.

Incast 2011, Vol. 24, nr 4, s. 16-17.

Suszenie form ceramicznych wy-maga utrzymywania bardzo niskiego po-ziomu wilgotności i odpowiedniej tempe-ratury, których wartość nie jest możliwa do uzyskania przy stosowaniu tradycyjnie stosowanych systemów klimatyzacji. Ist-nieje kilka sposobów możliwości regula-cji wilgotności i temperatury otoczenia w procesie suszenia form ceramicznych. Podstawowe to tradycyjna klimatyzacja; kolejne to bardziej efektywna klimatyza-cja z zastosowaniem osuszaczy suchych (bębny obrotowe z krzemowym wkładem żelowym) oraz najbardziej efektywna kli-matyzacja z zastosowaniem ciekłego roz-tworu osuszającego (roztwór wodny litu lub wapnia z różnymi rodzajami glikoli), tzw. system Liquid Desiccant Dehumidi-fication. Porównano wady i zalety tych trzech rodzajów klimatyzacji. Stwierdzo-no, że stosowanie klimatyzacji wg sy-stemu Liquid Desiccant Dehumidification w przypadku wykonywania form cera-micznych daje możliwość dostosowywa-nia jej do określonych warunków techno-logicznych, wpływa na poprawę jakości form i znacznie obniża czas trwania ope-racji technologicznych.


25

Innowacyjna metoda usuwania wo-sku z modeli wytapianych stwarza nowe możliwości dla odlewnictwa precyzyjnego.

Innovative Dewax Method Unlocks Poten-tial for Investment Casters.

Incast 2011, Vol. 24, nr 3, s. 14-17.

Autor: Branscomb T.

Stosowane aktualnie metody usu-wania wosku z form ceramicznych łączy jedna wspólna rzecz. Energia potrzebna do wytopienia wosku jest dostarczana jednocześnie do całej objętości formy, co powoduje powstawanie naprężeń i pęka-nie form. Przedstawiono laboratoryjną, innowacyjną metodą „kierunkowego” wy-tapiania wosku z form ceramicznych przez zanurzenie formy w kąpieli z gorącym ole-jem. Stopniowe zanurzanie formy cera-micznej w gorącym oleju (porównywane przez autora do krzepnięcia kierunkowe-go metalu), wpływa na obniżenie naprę-żeń formy, a tym samym na eliminacje jej pęknięć. Opisano przebieg eksperymentu i uzyskane wyniki badań.

Nowy materiał piankowy zastępujący wosk stosowany w produkcji elemen-tów dla przemysłu zbrojeniowego i wojskowego.

New Foam Pattern material replaces Wax as Pattern Material for Everyday Use Even in Defense & Military Applications.

Incast 2009, Vol. 24, nr 3, s. 18-21.

Firma FOPAT Production Inc. opra-cowała i opatentowała nowy rodzaj ma-teriału piankowego z przeznaczeniem do wykonywania modeli w odlewnictwie precyzyjnym w miejsce stosowanego wo-sku. Charakteryzuje się on bardzo dużą dokładnością wymiarową, stabilną tem-peraturą, jest energetycznie i cenowo ko-rzystniejszy od wosku. Materiał stanowi mieszankę polimerów, a jego głównymi zaletami jest to, że nie wymaga zastoso-wania do wykonywania modeli oprzyrzą-dowania ze stali lub aluminium i wtrysk do formy następuje przy bardzo niskim ciśnieniu (mniejszym niż 8 psi). Umoż-

liwia to wykonywanie modeli w formach z żywic epoksydowych, metodą stereolito-grafii, w formach z gum silikonowych itp. Przeprowadzone próby z zastosowania nowego materiału w produkcji elementów dla przemysłu wojskowego i zbrojeniowe-go przebiegły zadawalająco i potwierdziły jego zalety.

Czy powinniśmy stosować włókna w masach ceramicznych?

Should You be Using Fiber In Your Slur-ries?

Incast 2011, Vol. 24, nr 4, s. 14-15.

Autor: Buntrock K.

Zastosowanie włókien organicznych w masach ceramicznych oceniane jest jako jedno ze znaczących osiągnięć tech-nologii wykonywania form skorupowych. Przedstawiciel firmy będącej właścicielem patentu omawia zalety stosowania tego dodatku do masy ceramicznej, takie jak: mniejsza grubość nakładanych warstw, lepsze zaokrąglanie krawędzi, zapobiega-nie pęknięciom, poprawa przepuszczalno-ści formy i wybijalności itp. W stosowaniu włókien jako dodatku do mas ceramicz-nych bardzo ważna jest długość i średnica włókna. Zachęcona uzyskanymi korzyś-ciami stosowania włókien w masach ce-ramicznych firma opracowała kolejny ro-dzaj włókien o nazwie Carb-O-Si, TTM-30, TTM-35 i Shellbond 321. Zaprezentowano właściwości i zalety nowych rodzajów włó-kien.

Zastosowanie odlewania precyzyjne-go w produkcji części i elementów dla przemysłu lotniczego.

Aerospace.

Incast 2011, Vol. 24, nr 8, s. 4a-10a.

Omówiono pokazane na zdjęciach przykłady bardzo skomplikowanych odle-wów precyzyjnych stosowanych w prze-myśle lotniczym. Np. obudowa wału silni-ka Rolls-Roysa, obudowa wentylatora, czy odlew obudowy wlotu powietrza wykony-wany z stopu Mg i Al, który został przekon-struowany (zmniejszenie grubości ścianek


26

i masy) i wykonany z nowego stopu na bazie Ni. We wszystkich tych przypadkach stopień skomplikowania elementu wymu-sił opcję jego wykonania poprzez odlewa-nie precyzyjne, co poprawiło technologię wykonywania odlewów oraz ich właściwo-ści użytkowe. Kolejny przykład to bardzo skomplikowany (z wieloma przelotami) element odpowiedzialny za kontrolę prze-pływu paliwa w silniku odrzutowym. Dzię-ki zastosowaniu odlewania precyzyjnego zmniejszono jego masę. Taką sama tech-nologią wykonano odlew wlotu do skrzyni biegów, do tej pory odlewany tradycyjnie i obrabiany mechanicznie. Odlew z wielo-ma otworami wewnętrznymi i zewnętrz-nymi wykonany został ze stali nierdzew-nej. Jest poddawany obróbce HIP. Dzięki tej technologii jego wykonanie skrócono do kilku operacji mechanicznych, co skró-ciło czas jego wykonania i obniżyło koszt. Kolejnym przykładem jest wspornik wy-konywany ze stopu tytanu, ale składający się pierwotnie z 8 elementów. Zastoso-wanie odlewania precyzyjnego umożliwiło wykonanie jednego odlewu, który może być od razu montowany w samolocie. Po-dobne działanie dotyczyło zespołu steru w samolocie, który pierwotnie składał się z 3 odlewów aluminiowych, blach meta-lowych i mocowań. Jego wykonanie wy-magało pracy 50 roboczogodzin. Nowo opracowany odlew jest elementem poje-dynczym, bardzo dokładnym wymiarowo i nie wymagającym praktycznie żad-nej kontroli. Odlewy precyzyjne części dla przemysłu samolotowego z regu-ły posiadają dużą ilość otworów i kana-łów wewnętrznych i zewnętrznych, któ-re odwzorowane są przy pomocy modeli plastikowych CastForm wykonywanych technologią rapid prototyping. O wybo-rze technologii wykonywania odlewu dla przemysłu samolotowego, oprócz stopnia skomplikowania decyduje również grubość ścianki odlewu, co pokazano na przykła-dach odlewu klapy dopalacza, obudowy skrzyni biegów czy ochładzalników ko-mory spalania, jak również warunki pracy danego elementu. Przytoczono przykład tytanowego elementu sterownika lotu, który pierwotnie wykonywany był poprzez obróbkę maszynową bloku. Ze względu

jednak na warunki pracy (przepływ hy-drauliczny) starą technologię wykona-nia zastąpiono odlewem precyzyjnym. Ta technologia w połączeniu z technologią rapid prototyping umożliwiła wykonanie bardzo dokładnego wymiarowo odlewu i wyeliminowała straty materiału wynika-jące z obróbki mechanicznej. Imponująco przedstawia się przykład tytanowego od-lewu precyzyjnego obudowy wentylatora samolotowego o średnicy 132 cm, który zastąpił wykonywany ze stali nierdzewnej 88 częściowy zespół spawany.

Zastosowanie odlewania precyzyjne-go w produkcji części i elementów dla medycyny.

Medical.

Incast 2011, Vol. 24, nr 8, s. 12a-13a.

Głównymi powodami stosowania odlewania precyzyjnego w produkcji części dla przemysłu medycznego są dobór ma-teriału i obniżenie kosztu produkcji. Taki przypadek zaistniał w produkcji elementu protezy kolanowej. Wykonywana pierwot-nie technologią odlewania ciśnieniowego, ze względu na warunki pracy (ruch, ob-ciążenie) ulegała uszkodzeniom. Wykona-ny metodą odlewania precyzyjnego odlew staliwny (implant) zawiasu kolanowego jest elementem bardziej wytrzymałym od odlewu ciśnieniowego, jest komforto-wy w użyciu (cienkie ścianki i przekroje, zaokrąglone kontury i cechy kosmetycz-ne). W przypadku stożkowych uchwytów narzędzi dentystycznych wykonywanych poprzednio poprzez obróbkę mechaniczną ze stopu aluminium, zastosowanie tech-nologii odlewania precyzyjnego umożliwi-ło uzyskanie gotowych (bez obróbki wy-kańczającej) odlewów o zaokrąglonych kształtach, cienkich ściankach i otworach.

Zastosowanie odlewania precyzyjne-go w produkcji części i elementów dla przemysłu samochodowego.

Automotive.

Incast 2011, Vol. 24, nr 8, s. 14a-16a.

Omówiono pokazane na zdjęciach przykłady bardzo skomplikowanych odle-


27

wów precyzyjnych stosowanych w prze-myśle samochodowym. Np. dźwignia sil-nika benzynowego. Wykonywana ze stopu 8640, utwardzana i hartowana do twar-dości 47–53 HRC dla metody C szybko się zużywała. Nowo opracowana koncepcja wprowadzenia technologii odlewania pre-cyzyjnego, zmiana stopu na 30CrMoV9 i zastosowanie kilku etapowej obróbki cieplnej, pozwoliła na zwiększenie wytrzy-małości odlewu i poprawę jego twardości do 72 HRC dla metody C. Uzyskane odle-wy oprócz dokładności wymiarowej cha-rakteryzowały się obniżonym ciężarem i cieńszymi ściankami. Wykonywanie czę-ści i elementów dla przemysłu samocho-dowego metodą odlewania precyzyjnego i powiązanym z nią szybkim prototypo-waniem umożliwia również dokonywanie szybkich zmian konstrukcyjnych. Przy-toczono przykład ocynkowanego drążka wykonanego ze stali 4140. Wprowadzenie kilku zmian (modele dwuczęściowe, ob-róbka cieplna czy wprowadzenie rdzenia z plastiku) pozwoliło zaoszczędzić około 35% czasu, w porównaniu ze zmianami konstrukcyjnymi wprowadzanymi w przy-padku wykonywania odlewów inną techno-logią odlewania. Zastosowanie odlewania precyzyjnego w przypadku wykonywania przyrządu do usuwania zużywającego się wyłożenia cylindra w silniku diesla zło-żonego z 6 jednakowych elementów wy-cinanych z grubego pręta, pozwoliło na zredukowanie masy przyrządu. Zastoso-wanie odlewania precyzyjnego umożliwia również wprowadzenie szybkiej zmiany materiału elementu. Na przykładzie przy-rządu do demontażu pompy paliwowej w zbiorniku paliwa przedstawiono etapy opracowywania technologii (dobór mate-riału, szybkie prototypowanie). W ciągu 48 godzin wykonano plastikowy prototyp przyrządu, a w przeciągu 7 tygodni wy-konano 17 100 sztuk odlewów z brązu Al.

Zastosowanie odlewania precyzyjne-go w produkcji części i elementów dla przemysłu zbrojeniowego.

Military/Defense.

Incast 2011, Vol. 24, nr 8, s. 17a-24a.

Warunkiem stosowania odlewów precyzyjnych w przemyśle zbrojeniowym jest ich bardzo duża dokładność wymiaro-wa, cienkość ścianek, wysoka jakość i ela-styczność w stosowaniu różnych tworzyw metalowych. Omówiono pokazane na zdjęciach przykłady bardzo skomplikowa-nych odlewów, w których dzięki zastoso-waniu technologii odlewania precyzyjnego udało się uzyskać bardzo dużą dokładność wymiarową i obniżyć wagę. Możliwości te spowodowały, że zdecydowano produko-wać tą technologią, np. niepalne obudowy luster w helikopterach wojskowych. Na obudowy wytypowano materiał kompozy-towy (SiC/MMC). Przy opracowywaniu tej technologii wzięto pod uwagę to, że mo-dele zostaną wykonane metodą stereoli-tografii, że materiałem będzie kompozyt SiC/MMC oraz, że zastosowana zostanie unikalna, opatentowana metoda odlewa-nia precyzyjnego. Kolejnym przykładem zastosowania odlewania precyzyjnego w przemyśle zbrojeniowym może być zbiornik M1A2, który do tej pory wy-konywany był jako dwuczęściowy od-lew wykonywany w formach piaskowych i poddawany obróbce mechanicznej. Za-projektowano go jako pojedynczy odlew, wykonany ze stopu A356-T6. Do niedaw-na zespół zawieszenia kadłuba transpor-tera składał się 5 odlewów wykonanych ze stali stopowej. Zmiana konstrukcji za-wieszenia mająca na celu obniżenie jego ciężaru i kosztu wymusiła zastosowanie do jego wykonania odlewanie precyzyjne. Z kolei wykonanie obudowy wyrzutni o grubości ścianki 0,04” technologią odle-wania precyzyjnego uznano za duże osiąg-nięcie technologiczne. Zmniejszenie masy odlewu uzyskano również w przypadku wykonywania odlewów precyzyjnych do samolotowych systemu podczerwieni lub w odlewach skrzyni biegów, pierwotnie wykonywanych ze stopów aluminium, a po przekonstruowaniu ze stopów mag-nezu. Odlewanie precyzyjne znajduje również zastosowanie w przypadkach, w których bardzo ważnym ze względów użytkowych jest kształt odlewu czy sto-pień jego skomplikowania, np. obudowa wentylatora stosowanego w systemie od-ciągowym wozu bojowego. W tym przy-


28

padku w odlewie precyzyjnym wykona-nym ze stopu A356-T6 grubość ścianek waha się od 0,090 do 1,100”, co rzutu-je na grubość przekroju, a odlew posia-da wewnątrz szereg przegród. Podobnie w przypadku obudowy systemu elektroni-ki, której odlew posiada podcięcia, szcze-liny, żebra, otwory montażowe, grubość ścianek 0,50” i żądane prze odbiorcę to-lerancje. Skomplikowany element wie-lofunkcyjny tarczy strzelniczej samolotu bojowego z materiału kompozytowego Beralcast 363, wykonywany był mecha-nicznie. Dzięki zastosowaniu odlewania ciśnieniowego udało się zaoszczędzić 80% materiału, obniżyć koszt produkcji, usprawnić proces operacji technologicz-nych wykonania i rozwiązać problem ot-worów w centralnym miejscu odlewu. Od-lew precyzyjny jarzma bufora haubicy M777 jest przykładem zastosowania odle-wania precyzyjnego stopów tytanu i kie-runkiem obniżania masy haubicy.

Mikrostruktura i właściwości mecha-niczne odlewów ze stopu TiAl wyko-nywanych w cyrkonowych formach ceramicznych z warstwą.

Microstructure and mechanical properties of TiAl castings produced by zirconia ce-ramic mould.


Autor: Chen Yanfei i in.

Ze względu na małą gęstość i „atrakcyjne” właściwości w wysokich temperaturach, stopy TiAl znajdują szero-kie zastosowanie w przemyśle lotniczym i samochodowym, w których to gałęziach przemysłowych zastępują odlewy wyko-nywane ze stopów cięższych na bazie ni-klu pracujących w zakresie temperatur od 600 do 900°C. Najbardziej ekonomicznym sposobem wykonywania odlewów z tych stopów jest odlewanie precyzyjne. Przed-stawiono próby wykonywania odlewów z tych stopów w formach ceramicznych z pierwszą warstwą cyrkonową. Do ba-dań wytypowano odlew łopatki (ze stopu Ti-47Al-2Cr-2Nb). Przeprowadzono bada-nia wytrzymałości na rozciąganie stopu,

które wykazały, że w temperaturze otocze-nia wytrzymałość na rozciąganie i wydłuże-nie wynoszą kolejno około 450 MPa i 0,8%. W temperaturze 700ºC wytrzymałość na rozciąganie zmalała do około 410 MPa, a wydłużenie wzrosło do 2,7%. Badania mikrostruktury i badania wytrzymałościo-we potwierdziły słuszność zastosowanej metody.

Maszyny parowe – autoklaw w proce-sie odlewania precyzyjnego.

Dampfmaschinen – Der Autoklav im Fein-guss-Prozess.


Autor: Kuegelgen M.

W odlewniach precyzyjnych po-wszechnie stosuje się autoklawy parowe, aby szybko i w sposób ekologiczny wyto-pić wosk z form ceramicznych. W artyku-le przedstawiono historię tej techniki, ale także jej tendencje rozwojowe. Omawia-ne zagadnienia: rys historyczny dot. od-lewania precyzyjnego; różne metody wy-tapiania wosku; opis procesu wytapiania wosku w autoklawie parowym (stosowa-nie prawidłowego ciśnienia i temperatury pary); opis prawidłowej pracy autoklawu nowej generacji (doprowadzenie pary, wypełnianie parą, narastanie ciśnienia w autoklawie, zbieranie wytapianego wo-sku); aspekty ekologiczne; perspektywy.

Podwyższenie przepuszczalności form do odlewania precyzyjnego przez zastosowanie cząstek grafitu.

Die Erhoehung der Gasdurchlaessigkeit von Feingussformen durch Graphitparti-keln.


Autor: Klein D.M., Lekach S.N., Richards V.L.

Przeprowadzono badania i doko-nano obliczeń w celu podwyższenia prze-puszczalności form do odlewania precy-zyjnego przez zastosowanie substancji powodującej powstawanie porów. Zasto-


29

sowane cząsteczki grafitu znajdowały się w wysoko porowatej krzemionce (Fused Silica), której bazą była ciekła masa ce-ramiczna (gęstwa ceramiczna). Cząstecz-ki grafitu po wykonaniu formy stały się elementem składowym skorupy formy. Wykonane skorupy formy uzyskały swoją porowatość poprzez wypalenie się grafi-tu przy wypalaniu formy. Do zmierzenia przepuszczalności wykorzystano mier-nik cyfrowy. Zbadano także wytrzyma-łość skorup, zwrócono uwagę na moż-liwość ewentualnego jej pogorszenia. Powstałe w wyniku przypadkowego po-łączenia rozłożonych chaotycznie porów o okrągłym przekroju, pustki należy po-przez zastosowanie programu symula-cyjnego (Monte Carlo) odpowiednio roz-mieścić. W celu opracowania modelu przepuszczalności w wyprodukowanych formach skorupowych (skorupach) za-stosowano oprogramowanie Fluend CFD. Wyniki badań porównano z danymi mode-lowymi, co pozwoliło na określenie prak-tycznych wskazówek umożliwiających podniesienie przepuszczalności produ-kowanych form. Przeprowadzona symu-lacja dobrze odzwierciedla wyniki badań eksperymentalnych. Przepuszczalność rośnie logarytmicznie ze wzrostem liczby porów. Większa liczba porów powoduje wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia większej porowatości otwartej. Dodatek dużych cząsteczek wpływa inaczej niż do-datek małych cząstek na zachowanie się warstw podczas ich suszenia. Badany pro-ces może przepuszczalność poprawić, ale trzeba kontrolować wytrzymałość form.

09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA

Określenie optymalnej szybkości wi-rowania formy w procesie odlewania odśrodkowego.

Inference of Optimal Speed for Sound Centrifugal Casting of Al-12Si Alloys.

JOM 2011, Vol. 63, nr 5, s. 25-29.

Autor: Agari S.R. i in.

W procesie odlewania odśrodkowe-go bardzo ważnym parametrem jest pręd-kość wirowania formy. Zbyt mała lub zbyt duża prędkość wirowania formy powoduje powstawanie w odlewach wad. Przedsta-wiono badania laboratoryjne zachowania się stopu Al-12Si (topionego w temperatu-rach 800 i 850°C) odlewanego odśrodko-wo przy różnych prędkościach wirowania formy (od 20 do 2000 obr./min). Wymiary formy: średnica 8,1 cm, długość 14 cm i grubość 6 cm. Grubość odlewu 4 i 6 mm. Badano strukturę uzyskanych odlewów oraz ich twardość w zależności od szybko-ści wirującej formy.

Krzepnięcie mikrostruktury stali szybkotnącej M2 przy zastosowaniu różnych technologii odlewania.

Solidification microstructure of M2 high speed steel by different casting technolo-gies.


Autor: Zhou Xuefeng, Fang Feng, Jiang Jianjing

Badano proces krzepnięcia mikro-struktury stali szybkotnącej AISI M2 wy-konywanej dwoma technikami odlewa-nia: grawitacyjnie do form metalowych i metodą odlewania ciągłego. Stwierdzo-no, że w przypadku odlewania ciągłego, na skutek wyższej szybkości chłodzenia, dendryty w strukturze były bardziej roz-drobnione, a węgliki M2C, rozłożone bar-dziej równomiernie niż w strukturze stali lanej do formy metalowej. Równocześnie ze wzrostem szybkości chłodzenia morfo-logia M2C ewaluowała z postaci płytkowej do postaci włóknistej. Pomimo tej samej struktury, węgliki wykazywały również różną charakterystykę wzrostu. Zauważo-no, że węgliki w postaci włóknistej łatwiej się rozkładały i przechodziły w sferoidy po podgrzaniu niż węgliki w postaci płytko-wej.


30

Wykonywanie wirników turbospręża-rek metodą odlewania precyzyjnego z użyciem formy skorupowej wirują-cej w próżni.

Odlevani turbinovych kol turbodmychadel technologii presneho liti s vyuzitim rotace skorepinove formy ve vakuu.

Casting of turboblower turbine wheels by investment casting technology with use of rotation of a shell mould in vacuum.


Autor: Joch A. i in.

W artykule podano szczegółowe rozwiązania dotyczące problemów zwią-zanych z wykonywaniem (ze stopu IN 713 LC) wirników turbosprężarek metodą od-lewania odśrodkowego w próżni z kontro-lowanym hamowaniem ceramicznej formy skorupowej i z zastosowaniem kaskado-wego systemu izolacji ścianek formy.

10. TOPIENIE

Technologia próżniowo-indukcyjnego odgazowania.

Vacuum induction degassing technology.

Cast Metal a. Diecasting Times 2011, Vol. 13, nr 1, s. 34-35.

Autor: Kay A.

Piec VCAP jest przeznaczony dla pieców indukcyjnych pracujących na sta-łym wsadzie w atmosferze zwykłej lub w próżni. Proces końcowego odgazo-wania w tym piecu przebiega w próż-ni. Zalewanie metalu może odbywać się w atmosferze zwykłej lub ochronnej gazu obojętnego. Istotą tego urządzenia jest specjalnie skonstruowana pokrywa na-kładana na tygiel pieca, która systemem pomp jest połączona z układem próżnio-wym. W piecu tym oprócz odgazowania, przede wszystkim usuwania tlenu i azotu z ciekłego metalu, można prowadzić pro-cesy odtleniania i odwęglania. Piec ten stwarza odlewniom możliwość wytapiania

szerszego wachlarza stopów. Dotyczy to stopów o małej ilości wtrąceń szkodliwych pierwiastków. Można więc wprowadzać do wsadu tani złom nawet przy wytopie sto-pów wysokiej jakości.

Przegląd procesów topienia alumi-nium w odlewni ciśnieniowej.

Aluminium melting review.

Cast Metal a. Diecasting Times 2011, Vol. 13, nr 1, s. 36-37.

Koszty związane z procesem odle-wania uzależnione są w dużym stopniu od efektywności pracy wydziału topienia. To-pienie metali nieżelaznych jest procesem kosztownym, a straty metalu stanowią istotny czynnik zwiększający koszty. Przy-czynia się do tego niski, około 50% uzysk metalu. Zużycie energii zmienia się także w szerokim zakresie w zależności od za-stosowanego procesu. W analizie kosztów należy uwzględnić także koszty wytrzy-mywania ciekłego metalu i koszty wymia-ny zużywających się części oprzyrządo-wania. Na podstawie przedstawionych w artykule rozważań widać, jak ważnym problemem jest posiadanie urządzeń do topienia gwarantujących otrzymania jed-nolitej i wysokiej jakości produkowanych stopów. Opisano pracę pieców tyglowych i szybowych do topienia stopów metali nieżelaznych dla odlewni ciśnieniowych. Oceniono zużycie energii i potencjalnie możliwe do uzyskania oszczędności.

Krzepnięcie dyfuzyjne (CDS) stopów 2024, 6082 i 7075 na bazie alumi-nium.

Controlled diffusion solidification of 2024, 6082 and 7075 Al alloys via tilt-pour cast-ing process.


Autor: Ashatri P. i in.

Krzepnięcie dyfuzyjne (Controlled Diffusion Solidification) to nowa techno-logia wykonywania odlewów ze stopów Al w celu uzyskania niedendrytycznej struk-tury w pierwotnej fazie krzepnięcia stopu


31

Al, podobnej to uzyskiwanej w procesie semi solid podczas procesu rheocasting. Przedstawiono eksperyment laborato-ryjny polegający na sporządzeniu dwóch ciekłych stopów wyjściowych (o odpo-wiednio dobranych składach i tempera-turach) i wylewaniu ich kolejno do tygla w taki sposób, aby stop o wyższej masie termicznej był wlewany do stopu o niższej masie termicznej. Nowy stop wlewano do form metalowych, w których wykonywano próbki na rozciąganie i zrywanie. Przepro-wadzono optymalizację parametrów pro-cesu CDS, takich jak skład stopów i tem-peratury topienia obu stopów. Omówiono uzyskane wyniki badań wytrzymałościo-wych i strukturalnych.

Monitorowanie swobodnej po-wierzchni wytopu za pomocą symula-cji przepływu ciekłego metalu w for-mie.

Free melt surface monitoring with the help of metal flow simulation in moulds.


Autor: Kantorik R., Bolibruchova D.

Artykuł omawia zagadnienia zwią-zane z monitorowaniem swobodnej po-wierzchni wytopu za pomocą symula-cji przepływu ciekłego metalu w formie. Stosowano w tym celu oprogramowanie ProCast. Nową funkcją w tym programie jest „wskaźnik przemieszczania się fron-tu ciekłego”, który pozwala na monitoring swobodnej powierzchni wytopu. Jednost-ką wskaźnika jest cm2·s, co oznacza, że wskaźnik monitoruje czas, kiedy swobod-na powierzchnia jest w kontakcie z atmo-sferą we wnęce formy. Zaprojektowano różne rodzaje układów wlewowych. Sy-mulując przepływ metalu oraz posługu-jąc się wskaźnikiem przemieszczania się frontu ciekłego metalu badano swobodną powierzchnię metalu podczas jego prze-pływu w układzie wlewowym. Do badań użyto stopu aluminium AlSi7Mg0,3 (EN AC-42 100), który jest również stosowa-ny w przemyśle samochodowym. Stopy aluminium charakteryzuje dużo powino-wactwo do tlenu, co sprawia, że niemal

natychmiast ulegają one utlenianiu. Po-włoczka tlenków może utworzyć się na kąpieli ciekłego aluminium w ciągu zale-dwie ułamka sekundy. Jej grubość sięga kilku nanometrów i powiększa się w mia-rę przedłużającego się kontaktu ciekłego metalu z powietrzem. Kiedy metal prze-pływa przez układ wlewowy, tlenki mogą z kąpieli przedostać się do strumienia me-talu wpływającego do formy i przy prze-pływie turbulentnym zostać przeniesione do wnęki formy. Dlatego układ wlewo-wy zaprojektowano na czas wypełniania rzędu 10 sekund. Monitorowano również szybkość przepływu, ponieważ przekro-czenie poziomu krytycznego powoduje większe turbulencje, które nie mogą być akceptowane.

Sposób podawania argonu poprawia-jący efektywność i jakość odlewów wykonywanych w procesie Air Liq-uide SPAL™.

Method of Argon Delivery Improves Ef-ficiency Casting Quality and Bottom Line at Quality Castings LLC Using Air Liquide SPAL™ Process.

Incast 2011, Vol. 24, nr 4, s. 17-19.

Autor: Harrington R. i in.

Przedstawiono opatentowany spo-sób (technologia SPAL™) wpływający na poprawę jakości metalu w piecu, a tym samym na jakość odlewów. Metoda pole-ga na wprowadzaniu zimnego argonu nad powierzchnię ciekłego metalu w piecu. W wyniku tego eliminuje się reakcje za-chodzące pomiędzy ciekłym metalem a tlenem i wodorem znajdującymi się w powietrzem atmosferycznym. Zimny argon paruje tuż nad powierzchnią meta-lu, a będąc cięższym od tlenu wypiera go znad ciekłego metalu. Argon gromadzony jest w specjalnych zbiornikach i za pomo-cą systemu próżniowego dostarczany jest na stanowiska piecowe. Omówiono korzy-ści wynikające z zastosowania metody.


32

Agregat do topienia o dużej mocy w nowej odlewni Enercon. Sieciowa organizacja produkcji umożliwia wy-soki poziom automatyzacji i dużą wy-dajność.

Leistungstarke Schmelzanlage der neuen Giesserei von Enercon. Vernetzte Prozess-fuehrung ermoeglicht hohen Automatisie-rungsgrad und Leistungsanspruch.


Autor: Kalbskopf K., Trauzeddel D.

W artykule opisano budowę i eks-ploatację nowoczesnego agregatu do to-pienia o dużej wydajności zainstalowane-go w odlewni Enercon produkującej duże odlewy do elektrowni wiatrowych. Odlew-nia ta należy do nowoczesnego w pełni zautomatyzowanego centrum odlewni-czego. Nowoczesny agregat do topienia „Duomelt” składa się z dwóch pieców in-dukcyjnych tyglowych o pojemności 16 ton. Agregat ten wyposażony jest w no-woczesną przetwornicę o mocy 10 000 kW. Zużywa 505 kWh/t, uzyskiwana tem-peratura eksploatacji 1500°C, dzięki temu wydajność topienia wynosi 20t/h. Piece tyglowe wyposażone są w urządzenia do ważenia namiaru wsadowego i przyczynia-jące się do ekologicznej pracy urządzenie odciągowe. Praca pieców sterowana jest w sposób kompleksowy (sieciowy), dobór namiaru wsadowego jest automatyczny, możliwa jest także automatyczna obrób-ka ciekłego metalu, modyfikacja. Sche-matyczny sieciowy charakter prowadze-nia procesu przedstawiono na schemacie. W artykule omówiono pracę procesorów do topienia oraz automatyczne stero-wanie i kontrolę urządzeń peryferyjnych przy wykorzystaniu nowoczesnego opro-gramowania komputerowego.

Nowy piec dla zakładu przeróbki aluminium Wutoeschingen. Firma „Inotherm” skonstruowała przechyl-ny piec do topienia i odlewania.

Neuer Ofen fuer die Aluminimwerke Wutoeschingen. Inotherm baut kippbaren Schmelz-Giess-Ofen.


Autor: Plaum M.

W ramach modernizacji w odlewni AWW – producenta złączy do zespołów konstrukcji – zainstalowano nowe urzą-dzenie odlewnicze, podgrzewaną kokilę (Hot-Pot) oraz nowoczesny piec przechyl-ny do topienia i zalewania ciekłego metalu firmy Inotherm, w którym można przeta-piać złom, zanieczyszczony (zaoliwiony) materiał obiegowy, gąski, odpady procesu tłoczenia z własnego zakładu. W artyku-le opisano eksploatację i praktyczne za-stosowanie nowo zainstalowanego pieca. Jest to piec gazowy o mocy 4,2 MW, który zużywa 55 Nm3/t stopionego aluminium i jest ekologiczny. Przy spalaniu złomu zanieczyszczonego stosuje się większy nadmiar powietrza do spalania. W piecu zainstalowano wirnik magnetyczny, któ-ry umożliwia ograniczenie zgaru metalu. W piecu można topić złom o różnych gabarytach od cienkich folii po pakiety blach. Krótko scharakteryzowano proces topienia.

11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW

Metodyka badań oczyszczarek stru-mieniowo-ściernych w warunkach eksploatacji przemysłowej.

Methodology of Testing Shot Blasting Ma-chines in Industrial Conditions.


Autor: Wrona R. i in.

Oczyszczarki strumieniowo-ścier-ne stosowane są w zmechanizowanych procesach oczyszczania odlewów. Istota procesu polega na wytworzeniu i kształ-towaniu strumienia śrutu przez turbiny rzutowe, stanowiące układ kinetyczny i dynamiczny złożony z wirnika rozdzie-lającego, tulei regulacyjnej i wirnika rzu-towego z łopatkami. Efekty oczyszczania


33

– jakość i czystość powierzchni odlewów zależą od parametrów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych, z kolei wartość pa-rametrów wynika z geometrii kształtu poszczególnych elementów tworzących układ turbiny rzutowej oraz stopnia zinte-growania z układem separatora czyściwa. Czynnikiem integrującym jest obieg czyś-ciwa, począwszy od zasobnika zasilające-go, poprzez turbinę rzutową, oczyszczany odlew, separację zanieczyszczonej mie-szaniny, powrotu do zasobnika i ponow-ne włączenie do procesu. Jakość czyści-wa i stopień czystości mieszaniny ściernej jest główną przyczyną niskiej efektywno-ści oczyszczania. W praktyce przemysło-wej diagnozowanie procesu oczyszczania jest niedoceniane. Szereg zjawisk zużycia elementów i ścierniwa, jakości oczysz-czanych odlewów jest błędnie interpreto-wane; stąd wynika konieczność przygoto-wania danych decyzyjnych określających stan zjawiska, mechanizmów i efektów oczyszczania i ujęcia wszystkich czyn-ników w określone ramy metodyczne. W przytoczonej metodyce podano pro-pozycje najprostszych metod pomiaru i obliczeń ilościowych. Przedstawiony ar-tykuł jest przykładem formułowania i za-stosowania możliwych metod badawczych w praktyce przemysłowej.

Połączenie spawania laserowego i spawania TIG do naprawy uszko-dzonych narzędzi.

Kombinacija laserkega in varjenja in varjenja TIG za sanacijo poskodovanich orodij.

The combination of laser welding and TIG welding for the repair of damaged tools.


Autor: Tusek J.

Opisano stosowanie dwóch różnych procesów spawania do naprawy uszko-dzonych narzędzi stosowanych do róż-nych zadań. Po opisaniu problemu przed-stawiono charakterystykę obu procesów spawania w zastosowaniu do celów na-prawczych. Makroprzekroje spoin wyka-

zują różnice pomiędzy tymi procesami. Najważniejszym wnioskiem z przeprowa-dzonych badań jest ten, że dla uzyskania dobrej jakości spawów można stosować oba procesy w celu efektywnej naprawy uszkodzonego narzędzia. Kolejność sto-sowania tych procesów zależy od rodzaju narzędzia i typu jego uszkodzenia.

Jaki jest rzeczywisty koszt usuwania wlewu głównego i czyszczenia odle-wów staliwnych?

What is the true cost of gate removal and cleaning?


Inżynierowie z Eagle Alloy, fir-my produkującej odlewy ze stopów stali i aluminium, postanowili ograniczyć kosz-ty oczyszczania odlewów (wynikające z wielkości czyszczonej powierzchni) po-przez zmniejszenie wymiarów wlewów głównych odlewów staliwnych. Pierwsze trudności wystąpiły przy oszacowywaniu kosztów oczyszczania 1 cala kwadrato-wego powierzchni odlewu, ze względu na różne ekonomiczne sposoby obliczania kosztów, wynikające z różnych sposo-bów oczyszczania odlewów. Z tego po-wodu przeprowadzono przegląd i kontrolę wszystkich stosowanych w zakładzie spo-sobów odcinania wlewów i oczyszczania odlewów (palniki spawalnicze gazowe, piły, taśmy cierne, tarcze szlifierskie, spa-warki) pod kątem ich efektywności oczysz-czania i cięcia. Przeprowadzona została analiza porównawcza odcinania układów wlewowych dwoma rodzajami tarcz tną-cych (gorącą i zimną), palnikami spawal-niczymi oraz taśmami tnącymi. Z analizy wynikało, że po uwzględnieniu różnych aspektów, m.in. tzw. czynnika ludzkiego najbardziej opłacalne ekonomicznie dla firmy będzie odcinanie układów wlewo-wych i oczyszczanie tarczami o średnicy 30 cali wykonanymi z różnych materiałów mineralnych. Opracowano również dwie metody oceny kosztów oczyszczania: koszt na cal kwadratowy stosowanej tar-czy i koszt na funt wagi tarczy.


34

12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA

Wpływ obróbki cieplnej na mikro-strukturę i właściwości żaroodpor-nych warstw aluminidkowych wy-tworzonych metodą CVD na stopie niklu Inconel 100.

Influence of thermal processing on micro-structure and properties of heat resistant layers based on nickel aluminides created on the Inconel 100 nickel alloy in the CVD process.

Inż. Mat. 2012, R. 33, nr 2, s. 62-66.

Autor: Sitek R., Sienkiewicz J., Porę-ba M. i in.

W artykule omówiono wpływ umac-niającej obróbki cieplnej na mikrostruktu-rę i właściwości warstw aluminidkowych wytworzonych na stopie niklu Inconel 100 w procesie wysokoaktywnego aluminio-wania (CVD – Chemical Vapour Deposi-tion) w temperaturze 950°C przez 4 h. W celu scharakteryzowania mikrostruktu-ry warstw wykonano badania składu fa-zowego (XRD) i chemicznego (EDS) oraz morfologii (SEM). Wykazano, że wysoko-aktywny proces aluminiowania nadstopu niklu Inconel 100 pozwala otrzymać ciągłą dyfuzyjną warstwę o grubości ok. 11 µm zawierającą fazę międzymetaliczną NiAl. Umacniająca obróbka cieplna składająca się z przesycania i starzenia elementów z warstwą NiAl w próżni powodowała wy-tworzenie mieszaniny faz NiAl + Ni3Al. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że warstwa poprawia odporność na utle-nianie nadstopu Inconel 100 w tempe-raturze 950°C podczas wygrzewania do 576 h. Wykazano także, że nie obniża ona odporności na pełzanie nadstopu Inconel 100 w warunkach przyspieszonego pełza-nia temperaturze 982°C przy naprężeniu 179,3 i 200 MPa.

Właściwości mechaniczne i odpor-ność na pełzanie stopów niklu po kompleksowej modyfikacji i podwój-nej filtracji.

Mechanical Properties and Creep Resist-ance of Nickel Alloys after Complex Modi-fication and Double Filtration.


Autor: Binczyk F,. Gradoń J. P., Mań-ka M.

Z punktu widzenia właściwości użytkowych żarowytrzymałych stopów na osnowie niklu, pożądane jest optymalne zespolenie dobrych właściwości mecha-nicznych w podwyższonej i wysokiej tem-peraturze, tj. wytrzymałości na rozcią-ganie, granicy plastyczności, wydłużenia oraz odporności na wysokotemperaturo-we pełzanie. Korzystny zespół właściwości można uzyskać m.in. drogą odpowiednie-go doboru wielkości, orientacji i jednorod-ności ziarna. Wielkość ziarna może oddzia-ływać na właściwości wytrzymałościowe, plastyczne oraz odporność na pełzanie. W praktyce wielkość ziarna dobierana jest w zależności od warunków pracy stopu. Drobnoziarniste struktury równoosiowe stosuje się do pracy w niskich temperatu-rach (maks. 700°C), gdzie wymagana jest wyższa wytrzymałość na zmęczenie oraz rozciąganie. W temperaturze pracy łopa-tek wirujących (około 1100°C) czynnikiem decydującym jest pełzanie. W takich wy-padkach kształtuje się w wyrobach duże ziarna oraz struktury monokrystaliczne. Dlatego ważnym problemem jest możli-wość wpływania na kształtowanie makro-struktury, w wyniku zastosowania różnych wariantów modyfikowania i uszlachetnia-nia stopów niklu. W pracy zamieszczono wyniki badań nad określeniem wpływu kompleksowej modyfikacji powierzchnio-wej i objętościowej oraz podwójnej filtra-cji podczas zalewania na parametry ste-reologiczne makrostruktury i właściwości poprodukcyjnych stopów niklu IN-713C i MAR-247. Ocenie poddano liczbę ziaren przypadających na 1 mm2 powierzchni próbki, średnią powierzchnię ziaren oraz wskaźnik kształtu, twardość HB, wytrzy-małość na rozciąganie oraz odporność na wysokotemperaturowe pełzanie. Kon-sekwencją modyfikowania jest widoczne podwyższenie właściwości mechanicz-nych, zwłaszcza granicy plastyczności


35

i wytrzymałości na rozciąganie. W stosun-ku do wytopu niemodyfikowanego, właś-ciwości te rosną o około 10 do 15%, po modyfikacji łączonej. Okazało się jednak, że zbyt silny efekt modyfikowania nieko-rzystnie wpływa na wysokotemperatu-rową odporność na pełzanie. Uzyskane wyniki wskazują na możliwość sterowa-nia parametrami stereologicznymi makro-struktury poprzez zastosowanie różnych wariantów modyfikowania, a tym samym na różne właściwości nisko- i wysokotem-peraturowe. Wskazano również na pozy-tywny efekt podwójnej filtracji stopu pod-czas zalewania na jakość metalurgiczną i właściwości mechaniczne odlewów.

Mikrostruktura i właściwości mecha-niczne żeliwa ADI w zależności od sposobu i parametrów austenityzo-wania.

Microstructure and Mechanical Proper-ties of ADI Depending on Austenitization Methods and Parameters.


Autor: Giętka T., Szykowny T.

Żeliwo sferoidalne hartowano z przemianą izotermiczną wg dwóch wa-riantów. Pierwszy wariant obróbczy pole-gał na jednostopniowym austenityzowaniu w temperaturze t = 830, 860 lub 900°C, podchładzaniu do temperatury przemiany izotermicznej 300 lub 400°C i wytrzymy-waniu w czasie od 8 do 64 min. Drugi wa-riant obróbczy polegał na dwustopniowym austenityzowaniu. Żeliwo wygrzewano w temperaturze t = 950°C, podchładzano do temperatury nadkrytycznej t’ = 900, 860 lub 830°C. Przemianę izotermiczną przeprowadzono w tych samych warun-kach jak w wariancie pierwszym. Har-towano izotermicznie żeliwo o osnowie ferrytycznej. Badano podstawowe właś-ciwości wytrzymałościowe (Rp0,2, Rm), plastyczne (A5), mikrostrukturę osnowy i twardość. W wyniku przeprowadzonej ob-róbki cieplnej otrzymano żeliwo ADI w ga-tunkach: EN-GJS-800-8, EN-GJS-1200-2, EN-GJS-1400-1 zgodnie z PN–EN 1564: 2000, przy czym plastyczność tych ga-

tunków była 1,5–4-krotnie większa niż minimalne wymagania określone normą. Na podstawie wyników badań i ich ana-lizy można stwierdzić: 1) Obróbka ciep-lna żeliwa sferoidalnego wg wariantu I pozwoliła na otrzymanie żeliwa ADI tylko po austenityzowaniu w temperaturze tγ = 900°C. Po austenityzowaniu w tej tempe-raturze żeliwo ADI z ausferrytem dolnym miało wytrzymałość i plastyczność od-powiadającą gatunkowi EN-GJS-1400-1, a z ausferrytem górnym gatunkowi EN--GJS-800-8. 2) Żeliwo sferoidalne obro-bione wg wariantu II miało wytrzymałość i plastyczność odpowiadającą gatunkom ADI: EN-GJS-800-8, EN-GJS-1200-2 i EN-GJS-1400-1. 3) Odlewy z żeliwa sfe-roidalnego o wejściowej strukturze ferry-tycznej mogą być stosowane do produkcji ADI. 4) Zwiększanie czasu ausferrytyzo-wania przyczynia się do ciągłego znaczą-cego wzrostu umownej granicy plastycz-ności przy praktycznie niezmieniającej się wytrzymałości na rozciąganie i wy-dłużeniu względnym. Stosunek Rp0,2/Rm zwięk-sza się w zakresie od 0,59 do 0,82. 5) Czas ausferrytyzowania zapewniający optymalne połączenie właściwości wy-trzymałościowych i plastycznych żeliwa ADI wynosi około jednej godziny.

Wpływ obróbki cieplnej stopu AlZn-10Si7MgCu na zmianę jego właściwo-ści mechanicznych.

Heat Treatment of AlZn10Si7MgCu Alloyy and its Effect on Change of Mechanical Properties.


Autor: Pezda J.

Najważniejszymi parametrami, wpływającymi na właściwości mechanicz-ne materiału w aspektach odpowiednio-ści na odlewy komponentów maszyn są: granica plastyczności Rm, wydłużenie A5, twardość HB oraz udarność KCV. Obróbka cieplna stopów aluminium wykonywana jest główne celem zwiększenia własno-ści mechanicznych tych stopów. Artykuł obejmuje badania dotyczące wpływu pro-cesu obróbki cieplnej obejmującej prze-


36

sycanie oraz naturalne starzenie na właś-ciwości mechaniczne i strukturę stopu AlZn10Si7MgCu odlewanego w formach metalowych. Badany stop był topiony w elektrycznym piecu oporowym. Przebieg krystalizacji zastał przedstawiony przy pomocy termicznej - różnicowej metody ATD. Metoda ta została również wdrożo-na do wyznaczenia zakresów temperatur obróbki cieplnej stopu. Wykonane bada-nia umożliwiły wyznaczenia zakresu para-metrów obróbki cieplnej, jakie warunku-ją odpowiednie właściwości mechaniczne badanego stopu. Dalsze badania będą związane z określeniem optymalnych pa-rametrów obróbki cieplnej T6 badanego stopu i jej wpływu na zmianę struktury oraz właściwości mechanicznych i techno-logicznych badanego stopu.

Ocena skutków laserowego ulepsza-nia cieplnego warstwy powierzchnio-wej elementów z żeliwa sferoidalne-go.

Inż. Mat. 2011, R. 32, nr 4, s. 658-661.

Autor: Paczkowska M.

Prezentowane wyniki badań doty-czą problematyki związanej z konstytu-owaniem warstwy powierzchniowej ele-mentów żeliwnych. Celem tej pracy było rozpoznanie możliwości w zakresie wyko-rzystania nagrzewania wiązką laserową do przeprowadzenia ulepszania cieplnego warstwy powierzchniowej żeliwa sfero-idalnego. Zasadniczym etapem tych ba-dań było opracowanie warunków obróbki laserowej, które pozwolą uzyskać efekt odpuszczania laserowego (bez pojawie-nia się strefy ponownie zahartowanej od powierzchni). Obróbkę wykonano za po-mocą lasera molekularnego CO2 TRUMPF TLF 2600 o pracy ciągłej. Podczas obrób-ki rejestrowano temperaturę powierzchni obrabianego elementu. Obróbka składała się z dwóch etapów. Pierwszy etap pole-gał na nagrzewaniu w celu uzyskania stre-fy zahartowanej, a drugi na nagrzewaniu w tym samym miejscu w celu uzyskania odpuszczania. Rezultaty obróbki oceniono na podstawie analizy mikrostruktury i mi-

krotwardości warstwy powierzchniowej. Badania pozwoliły ustalić parametry lase-rowej obróbki cieplnej, takie jak: gęstość mocy oraz czas oddziaływania wiązki la-serowej na materiał, co pozwoliło uzy-skać odpowiednią temperaturę, jaka jest niezbędna do zajścia procesów odpusz-czania dla obróbki powierzchniowej. Przy mniejszej gęstości mocy nie odnotowano zmniejszenia mikrotwardści, co jednak nie wyklucza zajścia procesów związanych z niskim odpuszczaniem lub odprężaniem (ze względu na temperaturę występują-cą podczas nagrzewania laserowego). Wyniki prezentowanych badań pozwoli-ły stwierdzić, że jest możliwe uzyskanie efektu ulepszania cieplnego w przypad-ku elementów żeliwnych za pomocą na-grzewania laserowego przez wytworzenie strefy odpuszczonej (bez efektów świad-czących o tym, aby podczas nagrzewania laserowego przy powierzchni doszło do ponownej austenityzacji) w warstwie po-wierzchniowej uprzednio zahartowanej.

Prognozowanie rozkładu wielkości ziaren w odlewach w stanie surowym po rozdrabnianiu struktury ziarnistej drogą symulacji transportu swobod-nych dendrytów równoosiowych pod-czas krzepnięcia.

As-cast grain size distribution prediction for grain refined castings via simulating free equiaxed dendriye transport during solidification.


Autor: Mirihanage W.U., Browne D.J.

W praktyce odlewniczej mikrostruk-tura w stanie surowym po odlaniu stanowi problem pierwszorzędnej wagi. Jest wia-domo, że procesy transportu składników zachodzące pod wpływem działania sił grawitacji w ciekłym metalu mają wpływ na końcową mikrostrukturę odlewów kształtowych. W artykule zaprezentowano predykcyjny model symulacji krzepnięcia dendrytów równoosiowych, który przy niskich kosztach przeprowadzanych obli-czeń uwzględnia transport tych dendrytów w krzepnącym stopie. Model krzepnięcia


37

nierównowagowego uwzględnia zarodko-wanie przy użyciu modyfikatorów prze-mysłowych oraz wzrost i transport den-drytów równoosiowych. Ruch swobodnych dendrytów jest obliczany jako połączony efekt sedymentacji i unoszenia podczas płynięcia ciekłego metalu wywołanego naturalną konwekcją. Kiedy w później-szym etapie procesu krzepnięcia swobod-ne dendryty przyjmują postać bardziej zwartą, przejściowa półciekła struktura równoosiowych koherentnych dendrytów przyjmuje postać ośrodka porowatego do czasu aż zakończy się proces krzepnięcia. Przeprowadzana symulacja miała również na celu ustalenie wrażliwości struktury w stanie lanym w kształtowym odlewie ze stopu Al-Si na wartość współczynnika wymiany ciepła w układzie forma/odlew. Ustalono, że wpływ sedymentacji dendry-tów jest silniejszy przy niższych wartoś-ciach tego współczynnika.

Właściwości struktury modyfikowa-nego żeliwa o niskiej wartości rów-noważnika węgla po izotermicznym hartowaniu (austempering).

Mikrostrukturna karakterizacija bainitno poboljsanih modificiranih żelezovih litin, z majhnim ogljikovim ekvivalentom.

Microstructural characterization of aus-tempered inoculated low carbon equiva-lent cast irons.


Autor: Likhite A., Peshve D.R., Pathak S.U.

W omówionej pracy badano wpływ niskiej zawartości równoważnika węgla (2,6–3,21) na strukturę modyfikowane-go żeliwa poddanego obróbce izotermicz-nego hartowania (austempering). Ob-róbkę prowadzono w temperaturach 250 i 350°C przez 1–3 godzin. Stwierdzono, że na skutek izotermicznego hartowania powstaje ausferrytyczna mikrostruktura podobna do struktury żeliwa ADI. Trwają-ce 1 godzinę hartowanie izotermiczne za-pobiegło powstawaniu martenzytu, a na skutek hartowania izotermicznego trwa-

jącego 3 godziny nie nastąpił rozpad au-stenitu stabilizowanego węglem.

13. ŻELIWO I ODLEWY ŻELIWNE

Wpływ niewielkich ilości aluminium na sferoidyzację żeliwa miszmetalem cerowym.

The Influence of Small Amounts of Alu-minium on the Spheroidization of Cast Iron with Cerium Mischmetal.


Autor: Soiński M.S.

Określono oddziaływanie alumi-nium w ilościach od około 0,6% do około 2,8% na osnowę stopu i kształt wydzieleń grafitu w żeliwie obrabianym stałymi iloś-ciami mieszanki cerowej (0,11%) i żelazo-krzemu (1,29%). Badania metaloznawcze przeprowadzono na zgładach próbek wy-ciętych z osobno odlanych prętów o śred-nicy 20 mm. Stwierdzono, że występowa-nie aluminium w ilościach od około 0,6% do około 1,1% w żeliwie zawierającym około 3% węgla, około 3,7% krzemu (po modyfikacji grafityzującej), 0,1% manga-nu w przypadku obróbki stopu mieszan-ką cerową prowadzi do powstania osnowy ferrytyczno-perlitycznej z wydzieleniami cementytu. Podwyższenie zawartości alu-minium w żeliwie do około 1,9% oraz do około 2,8% prowadzi w pierwszym przy-padku do powstania osnowy czysto ferry-tycznej, w drugim zaś osnowę stanowi fer-ryt z bardzo niewielkimi ilościami perlitu. Wydzielenia grafitu kulkowego wystąpiły tylko w przypadku żeliwa zawierającego aluminium w ilościach 1,9% oraz 2,8%, przy czym wyższej zawartości aluminium towarzyszył większy stopień sferoidyzacji grafitu. Wydzieleniom grafitu kulkowe-go towarzyszyły znaczne ilości wydzieleń grafitu wermikularnego.


38

Komputerowe metody oceny zależno-ści pomiędzy składem chemicznym, strukturą i właściwościami żeliwa.

Komputernyj metod ocenki vzaimocvjazi sostava struktury i svojstv cugunov.

Lit. Proiz. 2011, nr 1, s. 2-6.

Autor: Makarenko K.V.

Przedstawiono metody analizy statystycznej oceny właściwości, relacji między składem chemicznym, strukturą a właściwościami żeliwa. Przytoczono przykład zastosowania metody w warun-kach produkcji do wyznaczenia empirycz-nych diagramów strukturalnych odlewów z żeliwa sferoidalnego (np. zależności ilości ferrytu w strukturze od zawarto-ści manganu, krzemu, miedzi lub wykres wytrzymałości dla określenia twardości odlewów). Za pomocą takich wykresów można prognozować otrzymywanie takich lub innych struktur, a dla otrzymywania wcześniej zadanych struktur rekomendo-wać skład chemiczny.

Wydłużenie czasu eksploatacji detali z żeliwa chromowego odpornego na zużycie.

Povyshenie resursa raboty detalej iz iznososyojkih hromistyh chugunov.

Lit. Proiz. 2011 , nr 2, s. 15-18.

Autor: Baranovsky A.E. i in.

Analizowano warunki produkcji ce-gieł, które na Białorusi produkuje się do-dając do gliny około 10% odsiewu z gra-nitu o wymiarach do 5 mm. Powoduje to szybkie zużycie abrazyjne wyposażenia do produkcji cegieł. Podobnemu zużyciu podlegają kule w młynach odśrodkowych stosowanych do mielenia sypkich mate-riałów. Dlatego analizowano metody pod-wyższenia żywotności oprzyrządowania do produkcji tych części wykonywanych z żeliwa chromowego. Omówiono wy-magania stawiane mikrostrukturze żeli-wa chromowego odpornego na zużycie abrazyjne, takie jak: skład eutektyczny o maksymalnej ilości węglików; orientacja węglików powinna być prostopadła do po-

wierzchni zużycia, ponieważ wzdłuż głów-nej osi węgliki mają największą twardość; węgliki powinny mieć minimalne wymia-ry, a skład stopowy lub obróbka termiczna powinny zapewnić maksymalną twardość żeliwa. Zaproponowano nowy gatunek że-liwa jako zamiennik żeliwa H28N2.

Wpływ miedzi na odporność na koro-zję żeliwa białego Cr-Mn w stanie po odlaniu i po destabilizacji.

Effecy of copper on the corrosion resistan-ce behaviour of AS-cast and destabilized CrMn white cast irons.


Autor: Chakrabarty I.

Badano efekt oddziaływania miedzi w żeliwie białym CrMn w stanie po zalaniu i po destabilizacji i jej wpływ na odpor-ność na korozję w środowisku chlorków. Badania prowadzone były w ramach pro-gramu rozwoju mającego na celu poszu-kiwanie stopów zastępczych istniejących drogich stopów odpornych na zużycie, takich jak Ni-Cr lub wysokochromowe żeliwo białe do stosowania w warunkach zużycia przez tarcie. W warunkach po od-laniu przeważająca osnowa austenityczna była otrzymana poprzez dodatek 5% Mn i 3% Cu do żeliwa wyjściowego o 2,8% C, 1,7% Si i 6% Cr. Ten metastabilny stop poddano obróbce utwardzania dyspersyj-nego, w wyniku której następowała prze-miana austenitu w martenzyt nasycony drobnymi wydzieleniami węglików. Od-powiadająca tej przemianie transforma-cja obserwowana była drogą mikroskopii optycznej, poprzez pomiary twardości, analizę dyfrakcyjną promieniami X i mi-kroanalizę oraz innymi metodami. Meto-dą potencjostatyczną mierzono szybkość korozji w 5% wodnym roztworze NaCl, a skorodowaną powierzchnię obserwowa-no pod mikroskopem skaningowym. Ob-serwacje potwierdziły korzystny wpływ dodatku miedzi na wzrost odporności na korozję żeliwa białego Cr-Mn.


39

Znaczenie właściwości cieplnych żeli-wa w kształtowaniu ich warstwy po-wierzchniowej podczas laserowej ob-róbki cieplnej.

Inż. Mat. 2011, R. 32, nr 4, s. 477-480.

Autor: Kinal G., Paczkowska M.

Prezentowane badania składają się z dwóch etapów. Pierwszy dotyczy ana-lizy właściwości cieplnych, jakimi cha-rakteryzują się żeliwa szare: płatkowe i sferoidalne w aspekcie ich wpływu na uzyskiwane efekty po obróbce laserowej. W tym etapie dokonano obliczeń zmiany temperatury od głębokości w głąb rdzenia obrabianego żeliwa podczas obróbki lase-rowej. Analiza wykazała, iż zastosowanie tych samych parametrów obróbki lasero-wej spowoduje, że uzyskana głębokość strefy zmodyfikowanej w przypadku że-liw płatkowych powinna być mniejsza niż w przypadku żeliw sferoidalnych. Drugi etap badań polegał na weryfikacji przy-jętego założenia w etapie pierwszym. W związku z tym wykonano obróbkę lasero-wą (hartowanie laserowe) próbek z żeliw sferoidalnych EN-GJS-500 i EN-GJS-600 o osnowie ferrytyczno-perlitycznej oraz płatkowych EN-GJL-200 i EN-GJL-250 o osnowie perlitycznej. Wykazano, że w zakresie zastosowanych fluencji od 10 do 140 J·mm-2 uzyskiwane głęboko-ści stref zmodyfikowanych w przypad-ku żeliw płatkowych są ponad 2-krotnie mniejsze niż głębokości stref w przy-padku żeliw sferoidalnych, co potwier-dziło wniosek z analizy teoretycznej. Badania wykazały, że dla uzyskania po-dobnego efektu w warstwie powierzch-niowej elementy wykonane z żeliw płat-kowych wymagają stosowania podczas obróbki większych fluencji niż elementy z żeliw sferoidalnych. Ma to istotne znacze-nie nie tylko przy prognozowaniu głębo-kości umocnienia warstwy powierzchnio-wej pod względem określonych wymagań danego elementu, ale również przy plano-waniu jego obróbki wykańczającej.

Umocnienie warstwy wierzchniej od-lewów z żeliwa sferoidalnego ausfer-rytycznego poddanych kulowaniu.

Inż. Mat. 2011, R. 32, nr 4, s. 616-619.

Autor: Myszka D., Pokorska I., Mońka G.

Żeliwo sferoidalne ausferrytycz-ne (ADI – Austempered Ductile Iron) stosowane na elementy maszyn i urzą-dzeń m.in. w przemyśle samochodowym, obronnym, kolejowym, rolniczym, ma szereg właściwości, dzięki którym sta-ło się konkurencyjne dla wielu materia-łów żelaznych i nieżelaznych, np. stopów aluminium. Ma ono o 10% mniejszą gę-stość niż stal, dużą zdolność do tłumienia drgań, dobrą skrawalność przed obróbką cieplną, a także zdolność do umacniania odlewów kulowanych lub nagniatanych. W artykule przedstawiono wyniki badań warstwy wierzchniej żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego poddanego procesowi kulowania. Zrozumienie przemian fazo-wych zachodzących podczas odkształce-nia plastycznego warstwy wierzchniej żeliwa umożliwi świadomy dobór parame-trów kulowania i pozwoli na rozszerzenie aplikacji tego materiału. W artykule za-prezentowano wyniki pomiarów twardo-ści, mikroskopii świetlnej i elektronowej oraz składu fazowego: XRD i pomiary magnetyczne.

Sferoidyzacja węglików wanadu w stopach Fe-C-V.

Prz. Odl. 2011, T. 61, nr 9-10, s. 502-504.

Autor: Kawalec M., Ramotowski T., Serafin M.

Żeliwo wysokowanadowe jest że-liwem białym, w którym krystalizuje re-gularna eutektyka włóknista γ + VC. W pracy przedstawiono wyniki wstępnych prób przeprowadzenia zabiegu sferoidy-zacji węglików wanadu w trzech stopach Fe-C-V (zawartość wanadu 15,62–16,25%). Celem takiego zabiegu było uzy-skanie węglików VC o kształcie kulistym. W pracy przeprowadzono analizę mikro-struktury oraz właściwości wytrzymałoś-ciowych żeliwa wysokowanadowego o skła-dzie eutektycznym w stanie wyjściowym


40

oraz po zabiegu sferoidyzacji. Przeprowa-dzone badania wykazały, że wprowadzenie zarówno miszmetalu, jak i zaprawy mag-nezowej Elmag 5800 powoduje zmiany w mikrostrukturze i właściwościach me-chanicznych stopów Fe-C-V. Wprowadze-nie miszmetalu spowodowało krystali-zację, oprócz węglików eutektycznych, dużych węglików o kształcie dendrytycz-nym, natomiast wprowadzenie zaprawy magnezowej – węglików o kształcie kuli-stym. Ponadto zabieg sferoidyzacji dopro-wadził do znacznego wzrostu właściwości wytrzymałościowych i plastycznych.

Nowy proces wykonywania cienkoś-ciennych odlewów z żeliwa ADI pod-dawanego obróbce cieplnej w formie.

A novel process on production of thin wall austempered ductile iron haet-treated in the mold.


Autor: Kiani-Rashid A.L. i in.

Badano proces wykonywania cien-kościennych odlewów z żeliwa ADI pod-dawanego obróbce cieplnej w formie w obecności Ni i Mo. Żeliwo wyjściowe to-piono w piecu indukcyjnym i modyfikowa-no w temperaturze 1450°C metodą san-dwich i pod dzwonem zanurzeniowym. Tak uzyskane żeliwo sferoidalne odlewano do dwóch form metalowych, z których jedna miała kształt wstęgi o grubości 3 mm, a druga walca o średnicy 2,5 cm. Próbki po odlaniu poddawano hartowaniu z przemia-ną izotermiczną w temperaturze 350°C przez 1 godzinę. Następnie badano pod mikroskopem optycznym mikrostrukturę otrzymaną w próbkach. Wyniki pokazały, że mikrostrukturę ausferrytyczną można uzyskać, kontrolując szybkość stygnięcia próbki w zakresie temperatur 280–400°C. Hartowanie z przemianą izotermiczną w czasie 1 godziny nie spowodowało po-wstawania martenzytu. Struktura żeliwa składała się wyłącznie z bainitu i ferrytu oraz austenitu szczątkowego o wysokiej zawartości węgla.

Żeliwo z grafitem wermikularnym CGI – nowym rozwiązaniem materia-łowym dla bloków cylindrów w silni-kach Diesela.

Compacted Grafite Iron – a material so-lution for modern diesel engine cylinder blocks.

Foundry Tr. J. 2011, Vol. 185, nr 3685, s. 170-172.

Autor: Dawson S.

Zastosowanie żeliwa GCI w produk-cji odlewów bloków cylindrów w silnikach Diesela zamiast tradycyjnie stosowanego stopu aluminium daje możliwość obniżenia masy odlewu, jego gabarytów, obniżenia hałasu, wibracji i chropowatości. Pomimo różnic gęstości materiału pomiędzy CGI i stopami aluminium, udało się wykonać silnik o mniejszej od aluminiowego masie. Badania prowadzono na produkowanych aktualnie odlewach silników Diesela V6 i V8. Przedstawiono badania porównaw-cze lejności, przewodnictwa cieplnego, obrabialności i masy żeliwa szarego, że-liwa GCI i stopów aluminium. Stwierdzo-no, że właściwości żeliwa wermikularnego w porównaniu do właściwości żeliwa sza-rego i stopu aluminium pozwalają na po-prawę konstrukcji i wykonania odlewów zarówno dla przemysłu samochodów oso-bowych, jak i ciężarowych.

Wpływ zjawiska zaniku na charakte-rystykę krzywych termicznych żeliwa wermikularnego (CGI).

Influence of fading on characteristics of thermal analysis curve of compacted graphite iron.

China Foundry 2011, Vol. 8, No. 3, s. 295-299.

Autor: Liu Jinhai i in.

Głównym celem tej pracy było zba-danie wpływu zjawiska zaniku magnezu w kąpieli metalowej żeliwa przetrzymy-wanego w różnym czasie, po wcześniej-szej wermikularyzacji, na charakterysty-kę krzywych termicznych. Stwierdzono istotny wpływ czasu przetrzymywania


41

na charakter krzywych termicznych. W szczególności stwierdzono, że w czasie tego przetrzymywania temperatura likwi-dus TAL podnosi się, temperatura najniż-sza krystalizacji eutektyki TEU obniża się, a wartość rekalescencji (ΔTr) wzrasta; po dłuższym przetrzymaniu i przejściu struk-tury grafitu w płatkową, następuje zmiana jakościowa – TEU nagle wzrasta przy obni-żeniu się rekalescencji ΔTr. Wyniki analizy metalograficznej doprowadziły do wnio-sku, że w rezultacie zjawiska zaniku Mg, żeliwo zmienia swój charakter i po okresie przetrzymywania około 5 min uzyskuje strukturę żeliwa szarego (od grafitu zwar-tego poprzez typ D do typu A). W począt-kowym okresie jednakże następuje wzrost stopnia zwartości grafitu (vermicularity), co autorzy tłumaczą łącznym wpływem częściowego zaniku szczątkowego mag-nezu i równoczesnym ΔTr zmniejszeniem się ilości zarodków krystalizacji (częścio-wy zanik efektu modyfikacji). Ponadto przeprowadzono porównanie charaktery-styki krzywych termicznych żeliwa wermi-kularnego z danymi uzyskanymi dla żeli-wa z grafitem płatkowym oraz dla żeliwa sferoidalnego i stwierdzono, że charakter przebiegu krzywych tych materiałów jest zasadniczo różny; przechłodzenie eutek-tyczne żeliwa wermikularnego wykazuje wartość niższą od przechłodzenia żeliwa szarego i jest podobne do wartości cha-rakterystycznej dla żeliwa sferoidalnego, tymczasem wartość rekalescencji (ΔTr) w żeliwie wermikularnym jest niższa w porównaniu z pozostałymi rodzajami żeliwa wermikularnego z danymi uzy-skanymi dla żeliwa z grafitem płatkowym oraz dla żeliwa sferoidalnego i stwierdzo-no, że charakter przebiegu krzywych tych materiałów jest zasadniczo różny; prze-chłodzenie eutektyczne żeliwa wermiku-larnego wykazuje wartość niższą od prze-chłodzenie żeliwa szarego i jest podobne do wartości charakterystycznej dla żeliwa sferoidalnego, tymczasem wartość reka-lescencji (ΔTr) w żeliwie wermikularnym jest niższa w porównaniu z pozostałymi rodzajami żeliwa.

Wpływ śrutowania na właściwości zmęczeniowe stopowego żeliwa sfe-roidalnego ADI.

Effect of shot peening process on fatigue behavior of an alloyed austempered duc-tile iron.


Autor: Amir Sadighzadeh Benam i in.

Badano wpływ zabiegu śrutowania powierzchni próbek z żeliwa ADI na jego odporność na zmęczenie. Próbki z żeliwa sferoidalnego (z zawartością 0,24% Mo, 0,49% Cu i 0,59% Ni) poddano obrób-ce cieplnej polegającej na austenityzacji w temperaturze 875°C w ciągu 90 min i hartowaniu indukcyjnym w tempera-turze 320, 365 i 400°C. Próbki poddane śrutowaniu i nie poddawane śrutowaniu badano wysokocyklową metodą „skrętno--zginającą” przy użyciu maszyny do badań zmęczeniowych Roell Amsler UBM 200™. Dodatkowo wykonano badania twardo-ści, chropowatości oraz przeprowadzono analizę struktury metodą skaningową. Stwierdzono, że śrutowanie polepsza od-porność na zmęczenie we wszystkich ba-danych materiałach, tj. w próbkach po śrutowaniu i hartowaniu izotermicznym w 320, 365 i 400°C, przy czym wzrost ten wynosił odpowiednio 27,3%, 33,3% i 48,4% w porównaniu z próbkami nie poddanymi śrutowaniu. Stwierdzono, że proces śrutowania powoduje na po-wierzchni (głębokość do 70 μm) próbek przemianę austenitu w martenzyt w ilości zależnej od temperatury hartowania.

Nowa metoda badań odlewów żeliw-nych i staliwnych eksploatowanych w warunkach przepływu (wymiany) ga-zów gorących.

Neues Pruefverfahren fuer Eisen- und Stahlguss im Heissgaswechselbetrieb.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 1, s. 24-29.

Autor: Scherrer F.

Odlewane elementy układu wy-dechowego w obszarze przepływu spalin


42

w przypadku silników wysokoprężnych (Diesla) podlegają obciążeniu spalinami o temperaturze do 860°C, a w przypadku silników Otto obciążenie spalinami wzrasta do 1050°C. Trwałość elementów do odpro-wadzania spalin zależy w sposób istotny od częstotliwości wystąpienia obciąże-nia i oczywiście od występującej różnicy wartości temperatury. Z tego też powodu tego typu elementy w ramach badań po-dawane są działaniu gwałtownych zmian temperatury. Po takich badaniach podaje się ocenie pęknięcia i paczenie się odle-wów. Jeżeli podczas eksploatacji odpada-ją zbyt duże kawałki warstwy powstałej zgorzeliny, uszkodzeniu mogą ulec łopatki turbin. Jeżeli warstwa zgorzeliny zbytnio się powiększa, może dojść do kontaktu obudowy z łopatką turbiny. Próbuje się uniknąć obu tych przypadków, z tych też względów grubość warstwy zgorzeliny i jej stabilność obok pęknięć i deformacji jest kryterium badań wpływu na nagłe zmia-ny temperatury. Tego typu badanie (test) w firmie BorgWarner Turbo Systems En-gineering GmbH trwa ponad 300 godzin i kosztuje 40 000 Euro. Aby móc poddać ocenie nowe tworzywa na elementy ukła-du wydechowego, obudowy turbin i inne elementy do odprowadzania gorących gazów, należałoby przeprowadzać sze-reg takich testów. Wynik testu jest za-leżny od konstrukcji elementu. W firmie BorgWarner Turbo Systems Engineering opracowano technologię, która bazuje na standardowych próbkach bez wnęk (pus-tek). Metoda umożliwia testowanie róż-nych stopów w tych samych warunkach a przez to ich bezpośrednie porównanie. Przez uproszczenie próbek przy zachowa-niu specyficznych cech konstrukcji obni-żono koszty badania tworzyw.

14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE

Wpływ wybranych parametrów odle-wania na jakość połączenia w odle-wach warstwowych.

The Influence of Selected Cast Parameters on Quality of Joint in Layered Castings.


Autor: Wróbel T., Cholewa M.

W pracy przedstawiono technolo-gię wytwarzania odlewów warstwowych opartą na odlewniczej metodzie nakłada-nia warstw bezpośrednio w procesie od-lewania tzw. metodę preparowania wnę-ki formy. Wykonane tą metodą odlewy warstwowe złożone są z dwóch zasadni-czych elementów, tj. części nośnej oraz części (warstwy) roboczej. Część nośną odlewu warstwowego stanowiło typowe tworzywo odlewnicze, tj. staliwo niesto-powe, natomiast część roboczą stanowi-ła blacha ze stali stopowej austenitycznej gatunku X2CrNi 18-9. Stosunek grubości części nośnej do części roboczej wnosił 8 : 1. Celem pracy była ocena jakości po-łączenia pomiędzy częścią nośną a częś-cią (warstwą) roboczą w zależności od temperatury zalewania i stężenia węgla w staliwie. Jakość połączenia w odlewach warstwowych oceniano w oparciu o nie-niszczące badania ultradźwiękowe, ba-dania struktury oraz mikrotwardości. Na podstawie otrzymanych wyników badań stwierdzono, że uzyskanie niezbędnego, trwałego połączenia blachy ze stali sto-powej X2CrNi 18-9 ze staliwem niestopo-wym w bimetalicznym odlewie warstwo-wym o założonym module krzepnięcia, wymaga jednoczesnego spełnienia dwóch warunków, tj. odpowiedniej, wysokiej temperatury zalewania ciekłym staliwem formy z umieszczoną w jej wnęce blachą stalową austenityczną o grubości 5 mm, a także odpowiedniej, minimalnej różni-cy w stężeniu węgla pomiędzy obydwo-ma łączonymi tworzywami. Spełnienie tylko jednego z tych warunków skutkuje wytworzeniem wadliwego odlewu niepo-siadającego cech aplikacyjnych. Ponadto w oparciu o opracowane wytyczne do przedstawionej technologii wykonano bi-metaliczną tuleję w konfiguracji: – we-wnętrzna część (warstwa) robocza ze stali stopowej X2CrNi 18-9 – zewnętrzna część nośna ze staliwa niestopowego przezna-czoną do zastosowania w konstrukcji kombajnu górniczego.


43

Właściwości staliwa L20HGSNM mo-dyfikowanego borem i tytanem.

Properties of L20HGSNM cast steel modi-fied by boron and titanium.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 3-4, s. 136-138.

Autor: Sobula S., Dąbal B., Tęcza G. i in.

Potrzeba wytwarzania odlewów spełniających wysokie wymagania użyt-kowe, skłania do poszukiwania coraz to lepszych i efektywniejszych metod po-prawy właściwości staliwa. Cele te mogą być realizowane poprzez zmniejszenie zanieczyszczeń (wtrącenia i gazy) w cie-kłej stali, modyfikację mikrostruktury, a także przez obróbkę cieplną. W artykule przedstawiono wpływ modyfikacji staliwa niskostopowego o zawartości 0,22% C; 0,8% Si; 1% Mn; 0,7% Cr; 0,15% Mo; 1% Ni za pomocą tytanu i boru. Wykaza-no, że wprowadzenie 0,002% B wywiera silny wpływ na strukturę w stanie lanym. Po ulepszaniu cieplnym zarówno mikro-struktura, jak i właściwości mechaniczne różniły się nieznacznie na korzyść staliwa modyfikowanego borem.

Wpływ temperatury na przebieg ku-mulacji energii odkształcenia w stali-wie GX12CrMoVNbN9-1 w warunkach niskocyklowego obciążenia.

Influence of the temperature on the course of strain energy accumulation In GX12CrMoVNbN9-1 cast steel under low cycle loading conditions.

Inż. Mat. 2012, R. 33, nr 2, s. 90-94.

Autor: Golański G., Mroziński S.

W pracy określono wpływ kontro-lowanego odkształcenia i temperatury na wytrzymałość zmęczeniową marten-zytycznego staliwa GX12CrMoVNbN9-1. Wytrzymałość zmęczeniową badanego staliwa przedstawiono w ujęciu energe-tycznym. Badania zmęczeniowe przepro-wadzono dla pięciu poziomów amplitudy odkształcenia całkowitego εac wynoszą-cych: 0,25; 0,30; 0.35; 0,50 i 0,60% oraz

trzech wartości temperatury (pokojowej, 550 i 600°C). Przeprowadzone badania wykazały, że w ujęciu energetycznym badane staliwo cechują zmiany cyklicz-nych właściwości. Ponadto wykazano, że temperatura badania istotnie wpływa na wartość jednostkową energii odkształce-nia. Wpływ ten jest niewielki w obszarze dużych odkształceń i wzrasta w miarę ob-niżania poziomu odkształceń zmiennych. Stwierdzono, że wartość energii skumu-lowanej zależy od temperatury badania i poziomu odkształcenia. Efekt ten dla ba-danego staliwa jest widoczny w tempera-turze pokojowej, natomiast w temperatu-rze podwyższonej zanika.

Charakterystyka warstw tlenkowych powstałych na staliwie Cr-Ni modyfi-kowanym Ce podczas wysokotempe-raturowego utleniania.

Inż. Mat. 2012, R. 33, nr 1, s. 37-41.

Autor: Zapała R., Augustyn-Pieniążek J., Kalandyk B.

W pracy badano wpływ Ce w staliwie chromowo-niklowym na korozję wysoko-temperaturową. W artykule przedstawio-no wyniki badań kinetyki utleniania stopu w temperaturze 820, 930 i 1000°C oraz charakterystykę morfologii powierzch-ni zgorzeliny utworzonej na staliwie Cr--Ni. Badania warstwy produktów korozji powstałych podczas izotermicznego utle-niania obejmowały obserwacje mikrosko-powe (SEM), mikroanalizę rentgenowską (EDS) oraz pomiary rentgenograficzne za pomocą rentgenowskiej dyfrakcyjnej ana-lizy fazowej. Stwierdzono, że materiał dla wszystkich wartości temperatury badań utleniał się w przybliżeniu zgodnie z pra-wem parabolicznym. Powstała zgorzelina była zwarta i ciągła dla niższej tempera-tury utleniania. W badanych zgorzelinach za pomocą dyfrakcyjnej analizy fazowej zidentyfikowano następujące fazy: Cr2O3, MnCr2O4(Cr,Fe)2O3, SiO2 i CeNbO4.


44

Produkcja odlewów staliwnych noży przecinarek dla przemysłu samocho-dowego.

Vyroba ocelovych odlitku striznych na-stroju pro automobilowy prumysl.

Manufacture of steel castings for shearing tools for automobile industry.


Autor: Herzan Z. i in.

Przecinarki stosowane w przemyśle samochodowym składają się z zestawu 20 do 40 odlewów noży tnących o ma-sie od 1 do 60 kg wykonanych z żeliwa GJS lub GJL. Ze względu na zbyt dużą ilość wad występującą w tych odlewach przeprowadzono działania mające na celu zmniejszenie ilości braków w tego rodzaju odlewach. Najważniejszym etapem prac było przeprowadzenie symulacji kompu-terowej odlewania dwóch rodzajów noży (w kształcie Z i U: z ochładzalnikiem; bez chłodzenia; z płytką izolacyjną oraz kombinacją chłodzenia i izolacji) w celu uchwycenia lokowania się jamy skurczo-wej. Kolejnym działaniem była zmiana tworzywa metalowego z żeliwa na stali-wo. Wykonane prace umożliwiły uzyska-nie dobrych odlewów noży.

Wytrzymałość na pełzanie i właści-wości mechaniczne stali P91.

Zarupevnost a kratkodobe mechanice vlastnosti lite oceli P 91.

Creep strenght and short-time mechani-cal properties of P91 cast steel.


Autor: Vlasak T. i in.

W zakładach ZDAS przeprowadzo-na została kontrola składu chemicznego i właściwości mechanicznych w tempe-raturze otoczenia oraz wytrzymałości na pełzanie staliwa wysokochromowego P91. Zbadano sześć partii ciekłego metalu, z którego wykonywano odlewy o masie 1,9–4,4 tony. Opisano przebieg badań,

a wyniki zamieszczono w formie tabeli, wykresów i zdjęć strukturalnych. Podano skład chemiczny staliwa, określono wy-trzymałość na pełzanie w temperaturze 550, 600 i 650°C. Wyznaczono krzywe pełzania przy tych wartościach tempera-tury oraz określono zależności wydłużenia względnego od parametru Larson Miller’s (PLM).

15. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY

Z TYCH STOPÓW

Odzysk aluminium z frakcji drobnych powstałych z przerobu zgarów alumi-niowych.

Aluminium recovery from fine-grained fractions originated at aluminium dross processing.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 5-6, s. 190-199.

Autor: Czech A., Holtzer M.

Głównym odpadem stałym powsta-jącym w procesie topienia aluminium są zgary (w zależności od stosowanego procesu wytapiania stopów ilość zgarów może dochodzić do 12% w stosunku do masy topionego wsadu metalowego). Zgary aluminiowe należy traktować nie tylko jako odpad ekologicznie niebez-pieczny, lecz również jako surowiec, który w swoim składzie zawiera około 30–70% możliwego do odzysku aluminium meta-licznego. W większości przypadków zgary te poddawane są procesom mechanicz-nym, mającym na celu wyodrębnienie po-szczególnych frakcji, o różnej zawartości Al. Wydzielone najdrobniejsze frakcje za-wierają niewielkie ilości metalicznego Al i w takim stanie nie nadają się do otrzy-mywania aluminium wtórnego, natomiast stanowią kłopot dla firm zajmujących się przerobem zgarów. Jedną z niewielu firm w Polsce zajmujących się kompleksowym przerobem zgarów aluminiowych jest HERMEX. Do odzysku aluminium z tych najdrobniejszych frakcji zgarów wykorzy-stywane jest urządzenie, będące przed-


45

miotem patentu. W wyniku procesów za-chodzących w tym urządzeniu następuje wydzielenie frakcji bogatej w aluminium metaliczne w ilości do 50%, która może być wykorzystywana do produkcji alumi-nium.

Problemy towarzyszące wytapianiu stopów na osnowie TiAl w tyglach ce-ramicznych.

Problems accompanying melting of TiAl based alloys in ceramic crucibles.

Inż. Mat. 2012, R. 33, nr 3, s. 129-133.

Autor: Szkliniarz W., Szkliniarz A.

W pracy przedstawiono technologię wytapiania stopów na osnowie fazy mię-dzymetalicznej TiAl w indukcyjnych pie-cach próżniowych z tyglami ceramicznymi. Ze względu na dużą reaktywność ciekłych stopów tytanu, proces wytapiania prowa-dzono w specjalnych tyglach wykonanych ze stabilizowanych materiałów ceramicz-nych lub w tyglach z powłokami wyko-nanymi z ceramicznych materiałów od-pornych na agresywne działanie ciekłych stopów tytanu. Opisując najważniejsze problemy towarzyszące wytapianiu sto-pów na osnowie TiAl w tyglach ceramicz-nych, określono warunki umożliwiające wytworzenie dobrych jakościowo stopów o założonym składzie chemicznym.

Wpływ wodoru na mikrostrukturę i właściwości stopu tytanu Ti-6Al-4V.

Effect of hydrogen on the microstructure and properties of titanium Ti-6Al-4V alloy.

Inż. Mat. 2012, R. 33, nr 2, s. 67-70.

Autor: Sozańska M.

W artykule przedstawiono moż-liwości zastosowania wodoru jako tym-czasowego pierwiastka stopowego w stopie Ti-6Al-4V. Wysokotemperaturo-wa obróbka wodorowa materiałów (HTM – Hydrogen Treatment of Materials) może być atrakcyjną metodą kontroli rozmiaru ziaren w dwufazowych stopach tytanu. W artykule przedstawiono możliwości za-

stosowania wysokotemperaturowej ob-róbki wodorowej w połączeniu z cykliczną obróbka cieplną. Idea tej obróbki opiera się na akumulacji defektów w mikrostruk-turze stopu po kolejnych pojedynczych cyklach nagrzewania i chłodzenia w obec-ności wodoru. W stopach tytanu wodór wykazuje skłonność do tworzenia wodor-ków. Objętość właściwa wodorków tyta-nu jest o 13–17% większa niż objętość właściwa fazy α, co jest przyczyna dużych naprężeń w sieci krystalicznej tej fazy i powoduje lokalne odkształcenia pla-styczne. Przedstawiono analizę mikro-struktury dwufazowego stopu tytanu Ti--6Al-4V po obróbce wodorowej. Obróbka wodorowa składała się z trzech etapów: nawodorowania w atmosferze wodoru w temperaturze 650°C, cyklicznej obróbki wodorowej (3 cykle nagrzewania do 950°C i chłodzenia w wodzie) i odwodorowania w próżni w temperaturze 550°C. Wyka-zano, że zastosowana obróbka zmienia morfologię składników mikrostruktury warstwy wierzchniej badanego stopu – wewnątrz nie stwierdzono znaczących zmian mikrostruktury. Obserwowano glo-bularyzację płytek fazy α oraz zmniejsze-nie jej objętości względnej na głębokości od 50 do 100 µm od powierzchni. Zmiana morfologii składników mikrostruktury sto-pu Ti-6Al-4V prowadziła do zmiany twar-dości.

EZAC TM – stop cynku na odlewy ciś-nieniowe o wysokiej wytrzymałości i odporności na pełzanie.

EZAC TM – High strenght, creep resistant, zinc die casting alloys.


Autor: Winter R.

Scharakteryzowano zwięźle właś-ciwości nowych stopów cynku na odlewy ciśnieniowe, następnie opisano badania porównawcze tych stopów z właściwoś-ciami otrzymanymi dla stopu E1 o nazwie handlowej EZAC. Skład stopu nie jest pre-cyzyjnie podany. Wyniki badań opisane w artykule prowadzono na próbkach od-


46

lewanych w maszynie gorącokomorowej marki FRECH o sile zwierania 150 ton. Skład stopu EZAC jest zbliżony do punktu eutektyki potrójnej Zn-Cu-Al, cechuje się dlatego niską temperaturą topienia i może być odlewany w maszynach ciśnieniowych gorącokomorowych. Ma doskonałą lejność i nie powoduje nadmiernego zużycia tu-lejek do zalewania. Stopy cynku wzbu-dzają uwagę konstruktorów ze względu na dobre właściwości w wysokich tempe-raturach i dobre przenoszenie naprężeń w porównaniu do innych materiałów.

Wpływ prędkości obrotowej i czasu wytrzymywania na stop AlSi7 otrzy-mywany w procesie RSF (Rapid Slur-ry Formation).

Vpliv hitrosti mesala in casa zadrzevanja zlitine AlSi7, ulite po postopku hitre tvor-be gosce (RSF).

Effect of rotation speed and holding time on AlSi7 alloy cast by Rapid Slurry Forma-tion (RSF).


Autor: Ratke L., Sharma A., Kohli D.

Przeprowadzono eksperymentalne badania procesu odlewania stopu Al-7Si techniką RSF (jeden z wariantów proce-su reocasting). Proces RSF opiera się na wymianie entalpii pomiędzy co najmniej dwoma rodzajami stopów o różnej ental-pii celem utworzenia ciastowatego stanu metalu. W procesie utworzono gęstwę (zawiesinę) zawierającą 0,3 ułamka fazy stałej. Przed rozpoczęciem eksperymentu dodano do stopu 0,01% SiB w celu do-datkowego rozdrobnienia ziarna. Pręd-kość obrotową zmieniano w zakresie 800 do 1800 obrotów na minutę. W każdym eksperymencie próbki hartowano w wo-dzie w odstępach czasu: 5, 10 i 15 minut. Stwierdzono, że gwałtowne wydzielanie ciepła przy zarodkowaniu i działaniu sił ścinających wywołuje powstanie globu-larnej fazy α-Al. Stwierdzono także, że szybkość obrotowa, czas przetrzymywa-nia i dodatek modyfikatora Si-B wpływa na średnią wielkość ziarna fazy α-Al. Ba-

dano również proces pogrubienia cząstek i opisano go teoretycznie stosując teorię LSW (Lifshitz-Sloyzov-Wagner).

Rozwój stopów Al o wysokich właści-wościach.

Razvoj Al-zlitin za velike zmoglijvosti – vpliv razpok v vrocem.

Development of high performance Al al-loys – influence of hot tearing.


Autor: Schumacher P. i in.

W artykule opisano badania pro-wadzone w zakresie powstawania pęk-nięć na gorąco stopów aluminium, w tym zastosowanie wykresów fazowych ter-modynamicznych do oceny tendencji do powstawania tych pęknięć. Omówiono za-chowanie się różnych gatunków stopów aluminium w ostatnim okresie krzepnię-cia. Stwierdzono, że nawet małe dodatki pierwiastków do stopów mogą silnie od-działywać na ten okres. Na przykład stopy o wysokim stosunku Mg/Cu wykazują niż-szą tendencję do powstawania pęknięć na gorąco niż stopy o niższym stosunku Mg/Cu. Podkreślono, że obliczenia wynikają-ce z istniejących wykresów strukturalnych wymagają potwierdzenia w przeprowa-dzonych badaniach eksperymentalnych.

Wpływ węglowych nanorurek na strukturę i odporność na zużycie od-lewów ze stopu typu "babbit".

Vliyanie uglerodnyhna notrubok na struk-turu i frikcionnuju iznosostojkost lityh babbintov.

Lit. Proiz. 2011, nr 2, s. 9-10.

Autor: Statsenko V.Y., Ryvkin A.J.

Aktualnie szerokie zastosowanie w przemyśle znajdują nanorurki węglo-we. Dzięki swojej budowie i wysokiej dys-persyjności mogą spełniać między innymi rolę modyfikatorów dla stopów o stosun-kowo niskiej temperaturze topienia. Opi-sano badania wpływu dodatku nanorurek na strukturę i odporność na zużycie bab-


47

bitu gatunku B-S (81% Pb + 18% Sb + 1% Cu) i gatunku B-10 (73% Pb + 10% Sn + 15% Sb + 2% Cu). Stopy topiono w piecu oporowym. Wprowadzano do ką-pieli 0,05% nanorurek węglowych. Opisa-no otrzymaną mikrostrukturę i porównano z mikrostrukturą zwykłych babbitów. Od-porność na zużycie odlewów babbitu B-10 modyfikowanych nanorurkami wzrosła średnio o 30%. Dyspersyjność faz składo-wych wzrosła średnio 1,4 razy, twardość zmalała o 3% w porównaniu z próbkami niemodyfikowanymi.

Oddziaływanie nasycenia wodorem ciekłego stopu w polu elektromag-netycznym na rozszerzalność liniową odlewanego siluminu.

Vozdejstvie navodorozhivaniya rasplava v ehektromagnitnom pole na linejnoe ra-sshirenie siluminov.

Lit. Proiz. 2011, nr 2, s. 26-27.

Autor: Afanasyev V.K., Prudnikov A.N.

Możliwość stosowania pola elektro-magnetycznego do oddziaływania na ciekły metal była przedmiotem zainteresowania naukowców już do połowy XX wieku, ale dotychczas nie oceniano wpływu tego pola na właściwości fizyczne stopów. W opisy-wanych w artykule badaniach oceniano wpływ nałożenia pola elektromagnetycz-nego w procesie nawodorowania siluminu eutektycznego i nadeutektycznego o za-wartości odpowiednio 11 i 20% Si. Proces nawodorowania parą wodną prowadzono bezpośrednio w piecu, po czym stop odle-wano do kokil. Badano współczynnik roz-szerzalności cieplnej otrzymanych w ten sposób odlewów kokilowych oraz próbek prasowanych w stanie ciekłym z badanych siluminów. Współczynnik rozszerzalności liniowej (do 300°C) dla siluminu nadeu-tektycznego zmalał o 5–20%, a siluminu eutektycznego o 3–14% w porównaniu do zwykłego siluminu otrzymywanego bez stosowania obróbki polem elektromagne-tycznym.

Wpływ dyfuzyjnych, wieloskładni-kowych warstw na bazie tytanu wy-twarzanych metodą hybrydową na

odporność na korozję i zażycie przez tarcie stopu magnezu AZ91D

Inż. Mat. 2011, R. 32, nr 4, s. 768-771.

Autor: Tacikowski M. i in.

Stopy magnezu stanowią bardzo atrakcyjny materiał konstrukcyjny i funk-cjonalny, o czym decydują jego bardzo korzystne właściwości, zwłaszcza mała gęstość i duża wytrzymałość właściwa. Barierą dla ich szerokiej ekspansji jest słaba odporność na korozję i zużycie przez tarcie. Opracowanie nowych, skutecznych rozwiązań inżynierii powierzchni otworzy-łoby drogę do pokonania tych ograniczeń. W pracy, na stopie magnezu AZ91D wy-twarzano dyfuzyjne, wieloskładnikowe warstwy powierzchniowe na bazie tytanu z wierzchnią strefą azotowaną lub tlenoa-zotowaną. Warstwy otrzymywano w pro-cesach hybrydowych łączących azotowa-nie lub tlenoazotowanie jarzeniowe stopu magnezu z uprzednim osadzeniem na nim powłoki tytanu, względnie powłoki tytanu na pośredniej powłoce aluminium. Tytan i aluminium osadzano metodą magne-tronową. Badano wpływ azotowania, tle-noazotowania i powłok pośrednich na od-porność na korozję i zużycie przez tarcie. Wytworzone warstwy znacząco zwięk-szają zarówno odporność na korozję, jak i odporność na zużycie przez tarcie stopu AZ91D.

Krzepnięcie pod ciśnieniem w celu poprawy właściwości.

Solidifying Under Pressure for Improved Properties.


Autor: Ghanti S. i in.

Przedstawiono opatentowany w 1989 roku proces „krzepnięcia ciśnie-niowego”, którego zastosowanie redukuje ilość i wielkość porowatości w odlewach, a tym samym poprawia ich właściwo-ści mechaniczne. Firma Merkury Marine opracowała specjalny zbiornik ciśnienio-wy wykorzystywany w produkcji bloków


48

cylindrów wykonywanych technologią lost foam. W poprzednim etapie badań odle-wy ze stopu aluminium A356 wykonywa-ne metodą lost foam wykazały wprawdzie ograniczenie porowatości, ale nie wyka-zały znaczącej poprawy właściwości me-chanicznych. Obecne badania dotyczyły krzepnięcia pod ciśnieniem odlewów ze stopów A313, A356, E357 i A206, wyko-nywanych w masach samoutwardzalnych. Uzyskano poprawę właściwości mecha-nicznych i obniżenie porowatości o 63–84%. Wzrost gęstości nie wpłynął w spo-sób znaczący na zależność wytrzymałości na rozciąganie i wydłużenia. Przedstawio-no przebieg badań i uzyskane wyniki.

Wpływ modyfikatorów Al-Ti-B na wielkość ziarna i mikrostrukturę sto-pu magnezu AZ91E.

Effect of Aluminium-Titanium-Boron based grain refiners on AZ91E magnesium alloy grain size and microstructure.


Autor: Elsayed A., Ravindran C., Mur-ty B.S.

W celu poprawy właściwości me-chanicznych stopu magnezu AZ91E, przeprowadzono badania wpływu dwóch modyfikatorów Al-1Ti-3B i Al-5Ti-1B na rozdrobnienie jego struktury. Modyfikato-ry były dodawane do ciekłego stopu przy temperaturze 740°C w ilości 0,1; 0,2; 0,5 i 1,0% wag. i mieszane przez 30 s. Me-tal pozostawiano w piecu przez 5, 10 i 15 minut, po czym przy pomocy podgrzanej do 750°C kadzi ze stali nierdzewnej prze-lewano go do form grafitowych. Stwier-dzono, że dodatek modyfikatorów wpłynął na rozdrobnienie struktury stopu. Efekt rozdrobnienia struktury obserwowano za pomocą mikroskopu optycznego oraz skaningowego i transmisyjnego mikro-skopu elektronowego. Najlepsze rozdrob-nienie uzyskano przy zastosowaniu 0,1% wag. Al-5Ti-1B i 0,1% wag. Al-1Ti-3B. Zamieszczono metodykę badań, opis pro-wadzonych badań, parametry odlewania. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie

tabelarycznej, w formie wykresów i zdjęć mikrostruktury.

Starzenie stopów cynku.

Ageing of Zinc Alloys.


Autor: Kallien L., Leis W.

Celem badań było poznanie właści-wości materiałowych stopów cynku w wa-runkach starzenia naturalnego i sztucz-nego dla ustalenia korelacji pomiędzy tymi dwoma sposobami obróbki. Biorąc pod uwagę fakt, że odlewy ciśnieniowe ze stopów cynku są wytwarzane w dość zróżnicowanych warunkach, wykonano szereg odlewów próbnych, stosując róż-ne parametry procesu odlewania i ściśle kontrolowane warunki przeprowadzania prób. Wyciągnięto następujące wnioski: - starzenie odlewanych ciśnieniowo sto-pów cynku odbywa się w temperaturze pokojowej na skutek niskiej rozpusz-czalności Al i cynku w tej temperaturze, - czynnikiem kontrolującym przebieg starzenia jest dyfuzja, która rozpoczyna się natychmiast po wyjęciu odlewu z for-my, - spadek wytrzymałości na rozciąg-nie i granicy plastyczności po zakończeniu starzenia wynosi około 15%, - naturalne starzenie można symulować starzeniem sztucznym przeprowadzanym w tempera-turze 105°C przez 24 godziny, - w porów-naniu ze stopami aluminium i magnezu, odlewane ciśnieniowo stopy cynku wyka-zują wzrost właściwości mechanicznych po starzeniu, - wytrzymałość na pełza-nie odlewanych ciśnieniowo stopów cyn-ku jest związana ze spontaniczną dyfuzją cynku i wzbudzana termicznie zgodnie z prawem Arrheniusa, - pełzanie w odle-wanych ciśnieniowo stopach cynku jest funkcją czasu, a jego szybkość zmniejsza się w czasie, kiedy naprężenie przyjmuje wartość stałą.

Temperatura zapłonu stopu Mg-Ca w atmosferze azotu.

On ignition point of Mg-Ca alloy under ni-trogen atmosphere.


49


Autor: Tan Dunqiang i in.

Koszty produkcji odlewów ze sto-pów Mg można by znacznie obniżyć, gdy-by gaz obojętny stosowany w produkcji stopów Mg wg procesu „spray forming”, można było zastąpić azotem, co na razie jest niemożliwe ze względu na gwałtowną reakcję egzotermiczną tego ostatniego ze stopem Mg. Prowadzone są jednak prace w tym kierunku. Wykonane zostało do-świadczalne urządzenie DSC-DTA do ba-dania temperatury zapłonu stopu Mg-Ca w atmosferze azotu. Badania wykazały, że dodatek Ca do stopu Mg w atmosferze azotu ma ogromny wpływ na temperaturę zapłonu tego stopu. Temperatura zapło-nu stopu Mg-5Ca osiąga nawet 1030°C, a stop może być wytrzymywany w tem-peraturze 900°C przez 30 minut bez za-palania się. Średnia temperatura zapło-nu proszku Mg-5Ca jest niższa od 700°C i rośnie ze wzrostem wielkości cząstek. Równie ważna jest czystość azotu. Stop Mg-Ca wykazuje wyższą temperatu-rę zapłonu, przy czystości azotu 99,5%. W oparciu o wyniki doświadczalne okre-ślona została najlepsza ilość Ca dodawana do stopu Mg i najlepsza czystość azotu, pozwalające na bezpieczne i ekonomiczne wykonanie stopu Mg.

Analiza termodynamiczna stopów Al--Si-Ce.

Termodinamicne analize zlitin Al-Si-Ce.

Thermodynamic analyses of Al-Si-Ce al-loys.


Autor: Medved J. i in.

Badano wpływ dodatku Ce (w ilo-ści 0,01; 0,02; 0,05 i 0,1%) na podeu-tektyczny stop AlSi10Mg, eutektyczny stop AlSi12 i nadeutektyczny stop AlSi17. Krzepnięcie stopów badano, stosując pro-stą analizę termiczną, skaningowe róż-nicowe badania kalorymetryczne, mikro-skop optyczny i skaningowy. Stwierdzono,

że dodatek Ce wpływa w zróżnicowany sposób na różne stopy Al-Si. W przypadku stopów podeutektycznych dodatek Ce ob-niża energię wydzielania i przesuwa tem-peraturę wydzielania w kierunku niższych temperatur. Temperatura krzepnięcia eu-tektyki (αAl + Mg2Si) maleje ze wzrostem dodatku Ce w stopie AlSi10Mg. W przy-padku maksymalnej ilości Ce temperatura eutektyki wzrasta i rekalescencja eutek-tyczna maleje. W przypadku zmniejsza-nia ilości Ce temperatura solidus rośnie. W stopie nadeutektycznym AlSi17 tem-peratura likwidus maleje ze wzrostem ilości Ce w stopie. W przypadku stopu AlSi12 temperatura likwidus wzrasta wraz z dodatkiem Ce. Stwierdzono również, że dodatek Ce wpływa na rozdrobnienie struktury zarówno pierwotnych, jak i eu-tektycznych wydzieleń krzemowych.

Optymalizacja właściwości stopu Al-Si7Cu3MnMg poprzez dodatek pier-wiastków tworzących perytektykę.

Optimization of an aluminum cylinder head alloy of the AlSi7Cu3MnMg type reinforced by additions of peritectic ele-ments.


Autor: Garat M.

W poprzednio prowadzonych bada-niach stop AlSi7Cu3MnMg, z którego wy-konywano głowice cylindra został „wzmoc-niony” poprzez dodatek pierwiastków V, Zr i Ti – tworzących perytektykę. Stop ten poddany obróbce T7, wykazał interesują-ce zachowanie w podwyższonej tempera-turze i dobrą wytrzymałość na pełzanie, ale charakteryzował się niską plastycz-nością w temperaturze otoczenia i niską wytrzymałością zmęczeniową. W obecnie prowadzonych badaniach do stopu doda-no niewielką ilość Mg, który zdecydowanie poprawił te właściwości. Wytrzymałość na rozciąganie i wytrzymałość na pełzanie nowoopracowanego stopu odpowiadała wytrzymałości na rozciąganie i wytrzyma-łości na pełzanie aktualnie stosowanych na głowice cylindrów stopów Al-Si. Opi-


50

sano przebieg badań i na ich podstawie ustalono optymalny skład stopu: AlSiCu3,5Mg0,15V0,12Zr0,12Ti0,12 z zawartością Fe mniejszą od 0,15%.

Technika rozdrobnienia ziarn stopu AM60B przez zastosowanie zaprawy Al-Ti-B.


Autor: Chen Tijun i in.

Przedstawiono wpływ zaprawy Al--5Ti-1B na rozdrobnienie ziaren struktury stopu magnezu AM60B z zastosowaniem nowo opracowanej techniki prowadzenie procesu. Wykazano, że zaprawa Al-Ti-B jest efektywnym czynnikiem oddziaływu-jącym na rozdrobnienie struktury stopu AM60B i pozwala na zmniejszenie wielko-ści ziaren struktury z 348 µm do 76 µm. Stwierdzono, że podniesienie temperatury wprowadzania zaprawy lub temperatury odlewania jest korzystne dla rozdrobnie-nia ziaren. Technika prowadzenia proce-su polegała na tym, że do stopu AM60B o temp. 780°C dodawano 0,3% Al-Ti-B za-prawy. Optymalny czas przetrzymywania ustalono na 30 minut. Zachodzące zjawi-ska wyjaśniono mechanizmem rozdrab-niania, który został zaproponowany przez autorów w przeprowadzonych wcześniej badaniach i rozważaniach teoretycznych dotyczących stopów Al i Mg.

Błędy popełniane podczas rozdrab-niania ziarna stopu aluminium A319 i ich wpływ na pęknięcia na gorąco.

Fehler bei der Kornfeinung der Alumini-umlegierung A319 und ihre Auswirkungen auf das Warmrissverhalten.

Druckguss 2011, nr 1-2, s. 47-52.

Autor: DElia F., Ravindran C.

Silumin A319 (AlSi6Cu4) jest jed-nym z najbardziej rozpowszechnionych stopów aluminium. Stop ten posiada do-brą wytrzymałość i doskonałą odporność na zużycie. Jeżeli jednak stop ten odleje się metodą kokilową, wykazuje on dużą podatność na pęknięcia na gorąco. Roz-

drobnienie ziarna okazało się dobrą me-todą zapobiegania pęknięciom na gorąco. W ramach przeprowadzonego studium zbadano wpływ środków powodujących rozdrobnienie ziarna na pęknięcia na go-rąco w przypadku odlewów kokilowych. Dodawano tytan w różnych ilościach (0,15; 0,2; 0,25 i 0,3%), w tym celu sto-sowano pocięte sztabki zaprawy Al-5Ti-B. Wyniki tych badań pokazały, że poprzez dodatek tytanu uzyskuje się wprawdzie rozdrobnienie ziarna, ale nie ogranicza się pęknięć na gorąco. Podczas obserwa-cji mikrostruktury za pomocą mikroskopu elektronowego stwierdzono występowa-nie połączeń Ti-Si, które utrudniają (unie-możliwiają) rozdrabniające działanie Ti-B. Z tego wynika fakt, że struktura stopu A319 mimo dodatku rozdrabniacza posia-da strukturę dendrytyczną, która powo-duje, że nie uzyskano polepszenia odpor-ności na pęknięcia na gorąco.

Wpływ zawartości miedzi i magnezu na pęknięcia na gorąco stopów od-lewniczych AlSi7MgCu.

Einfluss des Kupfer- und Magnesiumge-haltes auf Warmrissempfindlichkeit von AlSi7MgCu Gusslegierungen.

Effect of Alloying Elements Magnesium and Copper on Hot Craking Susceptibility of AlSi7MgCu-Alloys.


Autor: Pabel T. i in.

W artykule przedstawiono krótki przegląd na temat zależności i czynników wpływających na powstawanie pęknięć na gorąco. Problem pęknięć na gorąco w sto-pach aluminium jest znany od dawna, ale nie do końca zbadany. Nawet małe waha-nia w składzie chemicznym stopu mogą prowadzić do zmian i pęknięć na gorąco. Celem pracy jest zbadanie wpływu miedzi i magnezu na pęknięcia na gorąco stopów na bazie AlSi7Mg(Cu). Do oceny wydzie-lonych faz i udziałów fazowych przepro-wadzono obliczenia termodynamiczne dla pięciu stopów za pomocą oprogramowa-nia Thermo-Calc-Classic (TCC). Ponadto


51

dla tych pięciu wariantów stopów wyzna-czono empirycznie wskaźnik pęknięcia na gorąco (niem = WRZ) oraz wskaź-nik podatności (wrażliwości) do pęknięć na gorąco poprzez wykonanie odlewów w specjalnej kokili służącej do badań pęk-nięć na gorąco. Wyliczony za pomocą TCC współczynnik TerminalFreezingRange (TFR – zakres temperatury krzepnięcia) porównano z innymi istotnymi wskaźnika-mi, współczynnikami określającymi pęk-nięcia na gorąco oraz współczynnikiem określającym skłonność do pęknięć na gorąco (CSC). Powierzchnie, na których powstały pęknięcia na gorąco zbadano z wykorzystaniem mikroskopu elektro-nowego, oceniono także wpływ faz eu-tektycznych na powstawanie pęknięć na gorąco. W ramach tej pracy można było określić wpływ magnezu i krzemu na po-wstawanie pęknięć na gorąco w stopach podeutektycznych. Praktyczne próby od-lewania pod kątem badania pęknięć na gorąco są w pełni zgodne z obliczeniami teoretycznymi.

16. KOMPOZYTY

—

17. SYSTEMY ZAPEWNIANIA JAKOŚCI, STATYSTYCZNA

KONTROLA PROCESU (SPC), CERTYFIKACJA, KONTROLA

JAKOŚCI, BADANIA ODBIORCZE

Jak rozumieć pojęcie „jakości” odle-wów aluminiowych.

Understanding quality in aluminium cast-ings.


Autor: Sigworth G.

Pojęcie jakości odlewów aluminio-wych jest przez wszystkich używane, ale nie do końca precyzyjnie określone. Istnie-

ją standardowe formy metalowe do oce-ny jakości metalu. Najbardziej popularne w USA są próbne pręty według ASTM B108 i próbki stopniowe proponowane przez Aluminium Association (AA). Nie-które wyniki związane z tymi formami są podane dla stopu A356-T6. Jest widoczne, że ulepszenie metod odgazowania metalu dało w efekcie znaczną poprawę jakości w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Wyka-zano, że żelazo wpływa ujemnie na ja-kość odlewów. Zaproponowano wskaźnik cyfrowy do zdefiniowania jakości odle-wów, w którym przedstawiono możliwą kombinację wytrzymałości i wydłużenia w odlewach obrabianych cieplnie. Rozwa-żano szczegółowo ten wskaźnik jakości i przedstawiono równania, które określa-ją właściwości mechaniczne odlewu jako funkcję koncentracji wad. Estymowano także pojęcie jakości w odlewie „wolnym od wad”. Kiedy rozważa się pojęcie jako-ści w handlowych odlewach lotniczych, specjalnie ważnym parametrem jest prędkość krystalizacji odlewu, ponieważ decyduje ona o wielkości i ilości mikropo-rowatości oraz o obecności fazy kruchej. Przedstawiono dane na temat właściwości mechanicznych w oparciu o naukowe pod-stawy służące do oceny jakości odlewów o kształtach zbliżonych do sieci. Rozwa-żano także wpływ porowatości na właś-ciwości zmęczeniowe oraz zastosowanie statystyk Weibulla do oceny wytrzyma-łości zmęczeniowej. Tematyka ta została przeanalizowana na podstawie przeglądu 44 pozycji literatury.

Pęknięcia na gorąco w stopach alumi-nium; krytyczny przegląd literatury.

Hot tearing of aluminium alloys a critical literature review.


Autor: Apelian D., Apelian S. Li

Pęknięcia na gorąco są powszech-ną, ale równocześnie poważną wadą odle-wów i skłonność do ich powstawania jest decydującą przy ocenie zdolności stopu do wypełnienia formy. Pęknięcia na gorąco w odlewach są już od dziesięcioleci bada-


52

ne z różnych punktów widzenia i ostatnio opracowano matematyczne modele na te-mat ich powstawania. Jednak problem ten nie został dotychczas dostatecznie wyjaś-niony i w literaturze nie można spotkać jednoznacznych opinii na temat mechani-zmu ich powstawania i kontroli tego pro-cesu. Centrum odlewnicze WPI (ACRC) rozpoczęło realizacje projektu badawcze-go poświeconego opracowaniu niezawod-nych metod badawczych oraz metodologii dla ilościowej oceny pęknięć na gorąco i do zastosowania ich w badaniu oddzia-ływania różnych parametrów na pęknięcia na gorąco. W ramach tego projektu wyko-nano całościowy przegląd literatury sku-piający się na: teorii powstawania pęknięć na gorąco, oddziaływujących parametrach i metodyce ich badań. W podsumowaniu zestawiono kryteria oceny i modele po-wstawania pęknięć na gorąco.

Nieliniowa charakterystyka dźwię-kowa mikropęknięć zmęczeniowych w płytkach wykonanych ze stopu alu-minium.

Nonlinear Acoustic Characteristics of Fa-tigue Microcracks in Al Alloy Plate.

JOM 2011, Vol. 63, nr 2, s. 77-80.

Autor: Gao G.L. i in.

Przedstawiono badania porównaw-cze nieliniowej charakterystyki akustycz-nej mikropęknięć zmęczeniowych płytek wykonanych ze stopu aluminium 2024-T351 (jedna płytka posiadała mikropęk-nięcia, druga nie) na skonstruowanych do tego celu stanowisku badawczym. Stwier-dzono, że w płytce bez mikropęknięć w charakterystyce sygnału nie występu-je harmonijność ani wstęgi boczne. Na-tomiast w płytce z mikropęknięciami za-obserwowano nadmierną harmoniczność i wstęgi boczne sygnału. Ponadto czę-stotliwość środkowa, harmoniczna i czę-stotliwość wstęg bocznych występowały w tej płytce w tym samym czasie. Dlatego stop ten został wytypowany do dalszych badań mikropęknięć zmęczeniowych.

Identyfikacja wad podpowierzchnio-wych w cienkościennych odlewach z żeliwa szarego.

Identification of defects under the surface of thin-walled castings of grey cast iron.

Identifikacija napak pod povrsino na tan-kostenih ulitkih iż sive litine.


Autor: Cuk B.

Pod powierzchnią odlewów cienkoś-ciennych z żeliwa szarego lanego do form piaskowych stwierdzono obecność wtrą-ceń niemetalicznych. Celem badań było znalezienie powodu występowania tych wad. Wady te badano za pomocą mikro-skopu elektronowego i mikroanalizatora rentgenowskiego. Głównym składnikiem wtrąceń okazał się krzem, co wskazywało na wtrącenia ziarn piasku pochodzącego z mas formierskich. Efektywność miesza-nia stosowanych do wyrobu mas miesza-rek okazała się dobra. Wtrącenia spowo-dowane zostały zbyt dużą zawartością frakcji drobnych w masie formierskiej (drobne ziarna i duża zawartość pyłów i lepiszcza). Zalecono zmianę stosowane-go do wykonywania mas formierskich pia-sku na grubszy.

Optyczna i akustyczna kontrola jako-ści tarcz hamulcowych.

Akustische und optische Qualitaetskont-rolle an Bremsscheiben.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 1, s. 62-63.

Autor: Hertlin I., Zeiff A.

W procesie eksploatacji tarcze hamulcowe podlegają skrajnym obcią-żeniom, a jest to produkt (odlew) odpo-wiedzialny. Tarcze hamulcowe są wyro-bem masowym i czas na ich kontrolę jest krótki. Firma RTE Akustyk + Prueftechnik GmbH Karlsruhe (Niemcy) opracowała akustyczną metodę szybkiej, ciągłej, do-kładnej i wszechstronnej ich kontroli. Me-toda pozwala na wyeliminowanie odlewów wadliwych po zakończonym cyklu produk-cji, a także na optymalizację parametrów


53

produkcji. Metoda umożliwia rozpoznanie pęknięć i wad struktury, a także wad po-wierzchniowych. Opisano zastosowanie praktyczne metody.

Zunifikowane podejście do problemu analizy jakości odlewów wykonywa-nych technikami wysokociśnieniowy-mi.

A Unified Approach to Quality Analisis of High Pressure Die Castings.


Autor: Lumley R.N.

Przedstawiono ilościowy sposób wyznaczania parametru jakości i równo-ważnego udziału powierzchni defektów w przełomie na podstawie próby rozciąga-nia materiałów odlewów (ze stopów Al-Si--Cu) wykonywanych metodą HPDC – odle-wanie wysokociśnieniowe. Udowodniono, że do tego celu mogą służyć diagramy utworzone wcześniej w sposób doświad-czalny w oparciu o model Cáceres’a– Selling’a w połączeniu z modelem Ludwi-ka-Hollomana. Diagram taki składa się z krzywej „płynięcia” (flow curve) obrazu-jącej zależności rzeczywistych naprężeń i rzeczywistych odkształceń (w skali loga-rytmicznej) do zerwania, z naniesionymi wartościami parametru jakości i z krzywej równoważnego udziału defektów w po-wierzchni przełomu w funkcji rzeczywiste-go odkształcenia. Na przykładzie badań serii 20 stopów ADC12 odpowiadających stopom typu A383 i stopom AlSi9Cu3(Fe). Po zastosowaniu prób rozciągania próbek po odlaniu i próbek wycinanych z odle-wów, wykonano i sprawdzono takie dia-gramy uzyskując dużą dokładność w oce-nie jakości odlewów.

Rozpoznawanie i zapobieganie wa-dom odlewów.

Ugotavljanje in preprecevanje livarskih napak.

Diagnostics and Prevention of Casting De-fects.


Autor: Elbel T.

Dokładne rozpoznanie wad odlewów i wprowadzanie w życie czynników zarad-czych są koniecznie dla zmniejszenia ilo-ści braków i obniżenia kosztów produkcji. Rozpoznanie i analiza wad odlewniczych stanowią złożony problem. Rozpoznanie wady jest kluczem do jej wyeliminowa-nia. Artykuł ma na celu wypracowanie sy-stematycznych działań mających na celu identyfikację wady, określenie powodów jej występowania i zalecenia naprawcze. Ta systematyka działania powinna prze-biegać etapowo. Pierwszy etap to wywiad (częstotliwość występowania, historia). Drugi etap to identyfikacja wady (ozna-ki zewnętrzne lub obserwacja wizualna). Trzeci etap to rozpoznawanie wad poprzez badania diagnostyczne (np. badania rtg, testy defektoskopowe itp.). Czwarty to specjalistyczne analizy materiałowe (che-miczne, strukturalne, badania mikrosko-powe). Piąty etap to diagnoza (rozpo-znanie) końcowa. Etap szósty obejmuje ustalenie powodów występowania wady oraz ocenę możliwości jej wyeliminowa-nia. Etap siódmy (końcowy) to zapobie-ganie powstawaniu wady i realizacja tego zamierzenia. Omówiono wszystkie etapy postępowania.

Zapobieganie wadom odlewów wy-wołanych skurczem poprzez oddzia-ływanie tlenków o strukturze nano.

Vermeidung von schwidungsbedingten Gussfehlern durch nanostrukturierte Oxi-de.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 2, s. 52-63.

Autor: Vogel W. i in.

Podczas krzepnięcia stopów alumi-nium deficyty objętości w przypadku nie-odpowiedniego zasilania partii odlewu pro-wadzą do powstawania jam skurczowych, co powoduje bezużyteczność odlewu. Tlenki o strukturze „nano”, które w sposób naturalny tworzą powłokę tlenkową na proszku aluminiowym mogą się przyczy-nić się do tego, że w stopie powstają he-terogeniczne zarodki w celu uzyskania za-mierzonego charakteru porowatości. Przy


54

wsparciu i dofinansowaniu Federalnego Ministerstwa Nauki i Badań opracowano zaprawę (modyfikator) Probat-Fluss Mikro 100, dzięki której możliwa jest produk-cja odlewów szczelnych i przy dotrzyma-niu żądanych kształtów. Na praktycznych przykładach przedstawiono sposób i me-chanizm oddziaływania ww. zaprawy. Za-stosowanie zaprawy umożliwia likwidację, zamianę pustek wywołanych skurczem w porowatość o jednorodnym charakte-rze. Ta zmiana możliwa jest dzięki do-datkowi tlenków o strukturze nano do zaprawy. Powstawanie warstwy tlenko-wej, która tworzy się na rozpylonych kro-plach aluminium powoduje powstanie za-rodków „porowatości wodorowej”. Tlenki o strukturze nano oddziaływują szcze-gólnie w tych partiach odlewu, które ze względu na jego konstrukcję trudno jest zasilić. Dodatek tej zaprawy negatywnie wpływa na właściwości wytrzymałościo-we; wydłużenie i wytrzymałość zmęcze-niową.

18. MASZYNY I URZĄDZENIA

Usuwanie modeli woskowych z form ceramicznych.

Best Practice Dewaxing.

Foundry Tr.J. 2011, Vol. 185, nr 3685, s. 188-189.

Autor: Pickard H.

LBBC Technologies jest firmą pro-jektującą i wykonującą m.in. urządzenia do usuwania wosku z form ceramicznych (autoklawy). Urządzenie charakteryzuje się prostotą działania, ale aby spełniało w pełni swoją rolę muszą być przestrzega-ne pewne zasady, ponieważ w przeciwnym wypadku formy ceramiczne mogą pękać. Aby zachęcić odlewników precyzyjnych do zakupu urządzeń firmy, podano zalecenia dotyczące bezpieczeństwa działania urzą-dzenia, sposobu załadunku, zamykania i odbierania wosku, gwarantujące uzyska-nie nieuszkodzonych form ceramicznych.

Usuwanie form ceramicznych i rdzeni za pomocą robotów przyszłością od-lewnictwa precyzyjnego.

Robotic Shell and Core Removal Emerges as Viable Option Among Investment Cast-ers.

Incast 2011, Vol. 24, nr 4, s. 18-20.

Autor: Handelsman M.

Aktualnie w produkcji odlewów precyzyjnych robotyzacja stosowana jest na szeroką skalę w procesach wykony-wania form i rdzeni. W procesie usuwa-nia form ceramicznych i usuwania rdze-ni stosowana jest rzadko. Przedstawiciel firmy produkującej roboty (KMT Robotic Solutions), m.in. do tego celu, dokonuje porównania ich zastosowania w stosun-ku do tradycyjnych metod usuwania form i rdzeni (ręcznie, śrutowanie w strumie-niu wody, kąpiele w sodzie kaustycznej i śrutowanie). Omawia ich działanie, zalety i oszczędności wynikające z ich stosowa-nia w porównaniu do metod tradycyjnych.

Dobór koncepcji oprzyrządowania do produkcji bloków silników. Fir-my Oskar Frech i KS Aluminium łą-czy długoletnia owocująca sukcesa-mi współpraca w obszarze odlewania ciśnieniowego.

Massgeschneiderte Anlagenkonzepte fuer Motorblockfertigung. Oskar Frech und KS Aluminium verbindet eine langjaeh-rige erfolgreiche Zusammenarbeit in der Druckgiesstechnik.

Giesserei 2011, Jg. 98, H. 2, s. 48-51.

Autor: Lamparter J.

Firma KS Aluminium jest znaczą-cym producentem korpusów silników róż-nych typów ze stopów aluminium metodą odlewania ciśnieniowego i niskociśnienio-wego (kokilowego) dla szeregu znanych producentów samochodów. Omówiono współpracę producenta korpusów silni-ków i firmy Oskar Frech producenta ma-szyn ciśnieniowych. Pierwszą dostarczoną maszyną ciśnieniową była w pełni zau-tomatyzowana maszyna typu GKD 2800


55

o sile zwierania 32 000 kN. Z czasem dostarczano coraz bardziej nowoczesne urządzenia. W artykule podano ich krótką charakterystykę techniczną, podkreślono dobrą jakość otrzymywanych wyrobów, wymieniono ich rodzaje. W dalszej części artykułu opisano pełne wyposażenie od-lewni i przebieg realizowanej produkcji.

Podniesienie jakości odlewów suro-wych – obniżenie kosztów jednost-kowych. Zastosowanie dyszy do nad-lewów pozwala skrócić czas cyklu o prawie 20 procent.

Rohteilqualitaet rauf – Stueckkosten run-ter. Angussduese senk Zykluszeiten um bis zu 20 Prozent.


Autor: Gogoll V.

W artykule przedstawiono inno-wacyjne rozwiązanie (unowocześnienie) w procesie odlewania ciśnieniowego sto-pów cynku w odlewni Sudhaus GmbH &Co.Kg produkującej podzespoły do róż-nych obudów, korpusów dla przemysłu motoryzacyjnego. Innowacyjne udosko-nalenie procesu polegało na zastosowa-niu dyszy do nadlewu. Nową innowacyjną dyszę „hotcast” zastosowano w maszynie gorącokomorowej, jest ona jednocześnie elementem grzewczym i stanowi dopro-wadzenie metalu do komory maszyny ciś-nieniowej. Zastosowanie dyszy pozwoliło na uzyskanie lepszej jakości powierzchni odlewów, skrócono czas cyklu produkcyj-nego, obniżono koszty produkcji. Przewi-duje się zastosowanie dyszy do produkcji seryjnej.

Ciśnieniowe „strukturalne” gniazdo produkcyjne dla prymusa klasowego ze Szwajcarii.

Structural-Anlage fuer den Klassenpri-muss aus der Schweiz. Structural Produc-tion System for Swizerlands Best in Class


Autor: Callegari M.

Przedstawiono działalność szwaj-carskiej firmy DGS produkującej skompli-kowane, strukturalne odlewy (konstrukcje odlewane) ze stopów aluminium, mag-nezu i cynku na potrzeby motoryzacji. W artykule scharakteryzowano produko-wane przez firmę konstrukcje z wykorzy-staniem ciśnieniowego gniazda produk-cyjnego. Nowoczesne ciśnieniowe gniazdo produkcyjne skonstruowane przez firmę DGS we współpracy z firmą Buehler ba-zuje na maszynie ciśnieniowej (model Carat), która współpracuje z wysokopróż-niowym systemem opracowanym przez DGS. W artykule omówiono eksploatację nowego urządzenia podając jego krótką charakterystykę techniczną. Nowe ciśnie-niowe gniazdo odlewnicze jest jednostką wielofunkcyjną.

Urządzenia dla odlewni wyproduko-wane na południu Westfalii. Piece i kadzie dla przemysłu.

„Made in Suedwestfalen“ fuer Giesserei-en. Oefen und Pfannen fuer die Industrie.


Autor: Eckenbach Ch.

Omówiono działalność firmy Marx GmbH & Co. KG Iserlohn (Niemcy). Firma ta produkuje różne urządzenia, agregaty dla odlewni, takie jak: piece do topienia, urządzenia do podgrzewania, rozlewania i transportu ciekłego metalu. Początkowo firma świadczyła usługi w zakresie napraw i utrzymania w gotowości eksploatacyjnej urządzeń odlewniczych i dostarczaniu do nich części zamiennych, modernizacji. Dzisiaj firma produkuje urządzenia do to-pienia, przeróbki stopów metali Al i Cu. Omówiono profil produkcji. Podano jego krótką charakterystykę techniczną.


56

19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE

Kupferhaus czyli o miedzi w średnio-wiecznym Krakowie.

Kupferhaus – copper in medieval Kraków.

Prz. Odl. 2012, T. 62, nr 5-6, s. 218-226.

Autor: Rzadkosz S., Garbacz-Klempka A., Głowa W.

W opracowaniach poświęconych gospodarce średniowiecznego Krakowa podkreślana jest rola jaką dla miasta od-grywał handel miedzią. Podczas badań archeologicznych krakowskiego Rynku (w latach 2005–2010), zarejestrowano szereg zjawisk i pozyskano liczne zabytki ruchome, związane z handlem i obróbką miedzi w lokalnych warsztatach. Wyniki przeprowadzonych studiów i analiz wypeł-niły po części luki w zasobie źródeł opi-sujących interesujące nas zagadnienie. Stały się także impulsem dla zarysowa-nia problematyki. W czasach średniowie-cza miedź była jednym z najpowszech-niejszych metali, używanym zarówno w postaci czystej, jak i w stopach. Sto-sowano ją w budownictwie, szkutnictwie, w produkcji uzbrojenia i wyposażenia koś-ciołów. Ważne miejsce zajmowała miedź w produkcji przedmiotów codziennego użytku. Zapotrzebowanie na miedź zgła-szało wiele gałęzi rzemiosła, dla których miedź była jedynie surowcem dodatko-wym – do lutowania żelaznych wyrobów, okuwania przedmiotów ze skóry, jako barwnik potrzebny garncarzom, zdunom i szklarzom. Trudno pominąć rolę miedzi dla mennictwa i jubilerstwa. Największy-mi ośrodkami przeróbki miedzi w Europie były: Wenecja, Augsburg, Kolonia, Brun-szwik, Norymberga i Kraków.

DKW – niezapomniana marka samo-chodu z Saksonii.

DKW – Eine unvergessliche saechsische Automarke.


W artykule omówiono rozszerzoną stałą ekspozycję motoryzacyjną w Muze-um Przemysłu w Chemnitz (Niemcy). To są prywatne zbiory różnych pojazdów (sa-mochodów) DKW (Dampf-Kraft-Wagen). Założycielem produkującej różne silniki, pojazdy, samochody, w tym także z cza-sem nowoczesne motocykle był magnat motoryzacyjny, Duńczyk Jorgen Skafte Rasmussen. W artykule przedstawiono rys historyczny i etapy rozwoju założonego przez J.S. Rasmussena przedsiębiorstwa DKW, opisując krótko przedstawione na wystawie eksponaty od bardzo prostych do coraz bardziej nowoczesnych (elek-trycznych). Fabryka DKW produkowała także samochody do F1 i pojazdy rolnicze. Z biegiem lat była to produkcja seryjna. Do firmy DKW na różnych etapach rozwo-ju przyłączane były przedsiębiorstwa po-krewne, np. producenci śrub, armatury, łożysk.

Wykonywanie biżuterii metodą traco-nego wosku.

Liti sperku technikou ztraceneho vosku.

Casting of jewels by the lost wax technol-ogy.


Autor: Hanakova Z., Inek V.

Wykonywanie biżuterii z zastosowa-niem metody traconego wosku zapewnia uzyskanym odlewom dobrą jakość z mi-nimalną koniecznością ich oczyszczania. Przedstawiono i opisano etapy powsta-wania złotego pierścionka z kamieniami. Na fotografiach pokazano kolejno: goto-wą formę gumową do wykonania modelu woskowego, model woskowy z kamienia-mi, montaż modeli woskowych w zestawy, zestaw modeli woskowych zamocowanych w podstawce do zalania masą gipso-wą, zestaw po zalaniu nieoczyszczony i oczyszczony oraz gotowe odlewy.

Opracowanie: Krystyna Bany-Kowalska, Joanna Dziaduś-Rudnicka, Marta Konieczna, Elżbieta Smoluchowska, Aleksander Welkens

Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism

57

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY

AUTORZY TYTUŁ ARTYKUŁU

CAST METAL & DIECASTING

TIMES

Vol. 14, No. 3, July/August 2012

L. Smiley, D. Schmidt

Computer design of feeding systems for iron castings

Komputerowe projektowanie ukła-dów zasilania dla odlewów żeliw-nych

C. Collins The importance of B2B communication

Znaczenie komunikacji B2B czyli komunikacji business-to-business

R. Lear Successful shot blasting equipment re-furbishment project for BAE Systems

Sukces w realizacji projektu napra-wy sprzętu do śrutowania dla BAE Systems

D. Carlson ERP system improves efficiencies and delivers unparalleled flexibility System ERP

Enterprise Resource Planning – Planowanie Zasobów Przedsiębior-stwa usprawnia wydajność i za-pewnia niezrównaną elastyczność

T. Kreuzaler Advanced heat treatment equipment for cast metals and diecastings

Zaawansowane urządzenia do ob-róbki cieplnej odlewanych metali i odlewów ciśnieniowych

S. Collins Beyond heat treatment

Poza obróbką cieplnąA.D. Hrabina Spinning filtration concept

Koncepcja filtracji odśrodkowej


58

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


CASTING PLANT AND TECHNOLOGY INTERNATIONAL

2012, No. 2

O. Polianska, R. Bähr, J. Gutko

Casting alloy properties in gravity die casting of thin aluminium components

Właściwości odlewnicze stopów aluminium podczas odlewania kokilowego cienkościennych ele-mentów

S. Andorf i in. Technology for gravity and low-pres-sure iron casting

Technologia kokilowego i nisko-ciśnieniowego wykonywania odle-wów żeliwnych

H.-J. Rachner State-of-the-art cupolas for China

Supernowoczesne żeliwiaki dla Chin

M. Otremba, K. Gehring, D. Kahn

Casting of cylinder heads for heavy--duty diesel engines

Odlewanie głowic cylindrów do silników diesla o dużej pojemno-ści

C.G. Tiegi Economic pouring furnace for spheroi-dal graphite cast iron

Ekonomiczny piec do zalewania form żeliwem sferoidalnym

P. Gisler, L. Hongyouan

Need for production know-how

Potrzeba posiadania informacji o technologii produkcji (know--how)

R. Piterek Enhancing its leading positioning with state-of-the-art technology

Umocnienie wiodącej pozycji firmy na rynku dzięki posiadaniu najbardziej nowoczesnych tech-nologii

U. Kapitza Maintenance and upkeep of shot blas-ting machines

Konserwacja i utrzymanie w ruchu urządzeń do śrutowania

O. Köser, A. Jacot, U. Getzlaff

Modeling the heat treatment of au-sferritic ductile iron

Modelowanie obróbki cieplnej ausferrytycznego żeliwa sferoidal-nego


59

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


CHINA FOUNDRY

2012, Vol. 9, No. 2, May 2012

P. Liwen i in. Microstructure characteristics of Ni--43Ti-4Al-2Nb-2Hf alloy prepared by conventional casting and directional solidification

Charakterystyka mikrostruktury stopu Ni-43Ti-4Al-2Nb-2Hf odle-wanego w sposób konwecjonalny i krzepnącego kierunkowo

C. Hui i in. Influence of silicide on fracture beha-vior of a fully lamellar Ti-46Al-0.5W--0.5Si alloy

Wpływ krzemków na charaktery-stykę przełomów powstających w stopie Ti-46Al-0,5W-0,5Si o cał-kowicie płytkowej strukturze

L. Zhe, C. Weiping, D. Yu

Influence of cooling rate and antimony addition content on graphite morpho-logy and mechanical properties of a ductile iron

Wpływ szybkości stygnięcia i za-wartości dodatku antymonu na morfologię grafitu i właściwości mechaniczne żeliwa sferoidalnego

L. Ming i in. Modeling of mechanical properties of as-cast Mg-Li-Al alloys based on PSO--BP algorithm

Modelowanie właściwości mecha-nicznych stopów Mg-Li-Al w stanie lanym w oparciu o algorytm PSO--BP

Z. Ertuan i in. Characterization of zirconia-based slur-ries with different binders for titanium investment casting

Charakterystyka mas cyrkonowych z dodatkiem różnych spoiw prze-znaczonych do odlewania tytanu w procesie wytapianych mode-li


60

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


CHINA FOUNDRY

2012, Vol. 9, No. 2, May 2012

Y. Zhiyong i in. Effect of Ce-rich rare earth on micro-structure and mechanical properties of Mg-10Zn-5Al-0.1Sb magnesium alloy

Wpływ dodatku bogatych w cer metali ziem rzadkich na mikro-strukturę i właściwości mecha-niczne stopu magnezu Mg-10Zn--5Al-0,1Sb

X. Xiaofeng i in. High Cr white cast iron/carbon steel bimetal liner by lost foam casting with liquid-liquid composite process

Odlewanie techniką zgazowywa-nych modeli bimetalicznej wykła-dziny z wysokochromowego żeli-wa białego i staliwa węglowego z zastosowaniem procesu formo-wania kompozytów w fazie ciekłej

G. Wenbang i in. Design and control of chemical com-positions for high-performance au-stempered ductile iron

Opracowanie i kontrola składu chemicznego dla wysokojakościo-wego żeliwa sferoidalnego harto-wanego z przemianą izotermiczną

M. Youping i in. Effect of Ti-V-Nb-Mo addition on mic-rostructure of high chromium cast iron

Wpływ dodatku Ti-V-Nb-Mo na mi-krostrukturę żeliwa wysokochro-mowego

Y. Shasha i in. Influence of stirring speed on Sic par-ticles distribution in A356 liquid

Wpływ szybkości mieszania na rozprowadzenie cząsteczek SiC w ciekłym stopie A356


61

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


CHINA FOUNDRY

2012, Vol. 9, No. 2, May 2012

G. Sifeng i in. Influences of processing parameters on microstructure during investment casting of nickel-base single crystal superalloy DD3

Wpływ parametrów obróbki na mikrostrukturę odlewanego pre-cyzyjnie monokrystalicznego nad-stopu DD3 na bazie niklu

W. Haitao i in. Effects of composite oxide scale on oxidation resistance of superalloy K273

Wpływ zgorzeliny złożonych tlen-ków na odporność na utlenianie nadstopu K273

L. Wensheng, S. Houfa, L. Baicheng

A response to numerical benchmark for solidification of binary alloys: macro-segregation with thermo-solu-tal convection

Wynik numerycznej analizy po-równawczej krzepnięcia stopów podwójnych: makrosegregacje połączone ze zjawiskiem konwek-cji na skutek podwójnej dyfuzji

X. Zhang i in. Section thickness-dependent tensile properties of squeeze cast magne-sium alloy AM60

Wytrzymałość na rozciąganie sto-pu AM60 prasowanego w stanie ciekłym w funkcji grubości prze-kroju ścianek odlewu

J.S. Suchy i in. Modelling of composite crystallization

Modelowanie krystalizacji kompo-zytów


62

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


GIESSEREI

2012, Vol. 99, No. 7

M. Bodenburg i in.

Simulationsunterstützte Auslegung von gegossenen ADI-Bauteilen. Mo-dellentwicklung zur Simulation der Wärmebehandlung von ADI

Wspomagane symulacją konstru-owanie odlewów z żeliwa ADI. Opracowanie modelu symulacji żeliwa ADI

W. Böhme, L. Reissing

Neue, höchstfeste ADI-Werkstoffe für den Automobilbau. Eignungsuntersu-chung unter Missbrauchsoder Crash-belastung

Nowe wysokowytrzymałe gatunki żeliwa ADI na potrzeby motoryza-cji. Badanie przydatności w wa-runkach nieodpowiedniej eksploa-tacji lub obciążenia niszczącego

P. Oberschelp Formstoffe (41. Folge)

Materiały formierskie (Część 41)S. Senft Roboter mit Tauchschein

Roboty do pracy na głębokościachM. Kohlmaier Force Control – robotergestützte me-

chanische Bearbeitung

Force Control – Wspomagana komputerowo obróbka mechanicz-na

D. Dübbelde Aus kleinen Mengen Prozessgas Strom gewinnen

Pozyskiwanie gazu z procesu tech-nologicznego


63

TYTUŁ CZASOPISMA,

NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY


LIVARSKI VESTNIK

2012, Vol. 59, No. 2

M. Aloe, O. Koeser

Simulacija in obratovnje ulitega dela

Simulation and performance of casted part

Symulacja i rzeczywista praca odlewu

F. Unkić, Z. Glavaš, E. Veljačić

Vpliv silicija in bora na natezne last-nosti duktilne litine

The influence of silica nad boron on tensile properties of ductile iron

Wpływ krzemu i boru na wytrzy-małość na rozciąganie żeliwa sfe-roidalnego

F. Zupanič, N. Rozman

Merjenje temperature v tankih prere-zih ulitkov

Temperature measurement in thin--wall sections of castings

Pomiar temperatury w cienkoś-ciennych odlewach

R. Rudolf, L. Zorko, I. Anžel, S. Stopić, B. Friedrich

Izdelava zlatih nanodelcev s predela-vo odpadnego zlata

Gold scrap processing technology for nanoparticles

Technologia przetwarzania złomu złota na nanocząsteczki

Opracowanie: Krystyna Bany-Kowalska, Anna Samek-Bugno, Aleksander Welkens

Informacja patentowa

64

Uzyskane patenty i zgłoszenia patentowe złożone do Urzędu Patentowego przez Instytut Odlewnictwa w I połowie 2012 r.

1.Patenty uzyskane w 2012 roku:

1. „Żeliwo szare”, nr P.387083, twórcy: Jerzy Tybulczuk, Kazimierz Głownia.

2. „Żeliwo z grafitem płatkowym”, nr P.387805, twórca: Kazimierz Głownia.

3. „Pokrycie na formy i rdzenie odlewnicze do lokalnego utwardzania powierzchni od-lewów i sposób lokalnego utwardzania po-wierzchni odlewów", nr P.384722, twórcy: Jerzy Tybulczuk, Aleksander Karwiński, Wojciech Leśniewski, Andrzej Gwiżdż.

Zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP w 2012 roku:

1. „Sposób wykonywania modeli odlewni-czych", zgłoszenie nr P.399161, twórcy: Aleksander Karwiński, Jerzy Sobczak, Zdzi-sław Żółkiewicz.

2. „Sposób ulepszania cieplnego odlewni-czych wieloskładnikowych brązów aluminio-wych”, zgłoszenie nr P.398700, twórcy: Zbi-gniew Górny, Andrzej Gwiżdż, Stanisława Kluska-Nawarecka, Krzysztof Saja, Jacek Wodnicki.

3. „Gęsiostopka zęba sprężystego do kultywatora i sposób jej wykonania", zgło-szenie nr P.398092, twórcy: Jerzy Olszyń-ski, Zenon Pirowski.

4. „Redliczka zęba sprężystego do kultywa-tora i sposób jej wykonania”, zgłoszenie nr P.398093, twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski.

5. „Redliczka zęba sprężystego do kultywa-tora i sposób jej wykonania”, zgłoszenie nr P.398094, twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski.

6. „Sposób wykonania redlicy zęba głębosza”, zgłoszenie nr P.398091, twórcy: Jerzy Ol-szyński, Zenon Pirowski.

7. „Sposób modyfikacji stopów magnezu”, zgłoszenie nr P.399253, twórcy: Aleksander Fajkiel, Piotr Dudek, Tomasz Reguła.

8. „Sposób i urządzenie do wykonywania od-lewów o strukturze tiksotropowej ze sto-pów wysokotopliwych, zwłaszcza żeliwa”, zgłoszenie nr P.399770, twórcy: Wojciech Wierzchowski, Marek Kranz, Tadeusz Gro-chal, Krzysztof Jaśkowiec, Andrzej Gwiżdż, Zenon Pirowski, Waldemar Uhl.


65

Informacja patentowa

Wykaz udzielonych przez UP RP patentów i praw ochronnych z zakresu odlewnictwa i metalurgii w okresie od kwietnia do sierpnia 2012 r.

Patent nr 211439 „Sposób wytwarzania ele-mentów konstrukcyjnych ze spienionych metali”

Twórcy: Janusz GRABIAN, Szczecin; Michał SZWEYCER, Poznań; Katarzyna GAWDZIŃ-SKA, Szczecin

Właściciel: Akademia Morska w Szczecinie, Szczecin

Patent nr 211387 „Sposób nawęglania kąpieli metalowej”

Twórcy: Lech BULKOWSKI, Gliwice; Bogdan ZDONEK, Gliwice; Kazimierz OCHAB, Gliwice; Marian RACHWALSKI, Gliwice

Właściciel: Instytut Metalurgii Żelaza im. Stani-sława Staszica, Gliwice

Patent nr 211560 „Sposób pozapiecowej obrób-ki stali wysokomanganowej w kadzi”

Twórcy: Jan GŁOWNIA, Kraków; Sebastian SOBULA, Janowice; Tadeusz BOGACZ, Kra-ków; Zbigniew SIERANT, Kraków; Mariusz MŁYŃSKI, Kraków

Właściciel: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków; Metalodlew Spół-ka Akcyjna, Kraków

Patent nr 211533 „Żeliwo szare niskostopowe ferrytyczne”

Twórcy: Grzegorz Józef PYCIA, Jawor; Jacek Henryk MORDAL, Jawor; Marek Jacek SKO-CZYLAS, Wrocław

Właściciel: Hapax Sp. z o.o., Jawor

Patent nr 211543 „Sposób utylizacji odpadów hutniczych”

Twórcy: Wojciech DOMAGAŁA, Dąbrowa Gór-nicza; Kazimierz MŁOCZEK, Katowice

Właściciel: Domagała Wojciech, Wielobranżo-we Przedsiębiorstwo DOMAG, Dąbrowa Górni-cza

Patent nr 211772 „Sposób obniżania skłonności do pękania powierzchniowego stalowych wlew-ków ciągłych”

Twórcy: Bogdan GARBARZ, Gliwice; Jarosław MARCISZ, Gliwice; Artur ŻAK, Gliwice; Kazi-mierz OCHAB, Gliwice; Marian RACHWALSKI, Gliwice

Właściciel: Instytut Metalurgii Żelaza im. Stani-sława Staszica, Gliwice

Opracowanie: Janina Marzencka


66

PN-EN ISO

PN-EN 12449:2012 Miedź i stopy miedzi – Rury okrągłe bez szwu ogólnego przeznaczenia; (oryg.)

Data publikacji: 2012-07-02

Zastępuje: PN-EN 12449:2002

PN-EN ISO 5832-2:2012 Implanty dla chirurgii – Materiały metalowe – Część 2: Tytan niesto-powy; (oryg.)


PN-EN ISO 5832-3:2012 Implanty dla chirurgii – Materiały metalowe – Część 3: Stop tytanu 6-aluminium 4-wanad do przeróbki plastycznej; (oryg.)


Polskie Normy i Polskie Dokumenty Normalizacyjne opublikowane w okresie od lipca do grudnia 2012 r.

PN-EN 12451:2012 Miedź i stopy miedzi – Rury okrągłe bez szwu do wymienników ciepła; (oryg.)



PN-EN 12452:2012 Miedź i stopy miedzi -- Rury żebrowane walcowane bez szwu do wymienni-ków ciepła; (oryg.)



PN-EN ISO 22825:2012 Badanie nie-niszczące spoin – Badanie ultradźwiękowe – Badanie spoin w stalach austenitycznych i stopach na bazie niklu; (oryg.)


Zastępuje: PN-EN ISO 22825:2009

Polskie Normy wycofane w okresie od lipca do grudnia 2012 roku

PN-EN 12449:2002 Miedź i stopy miedzi – Rury okrągłe bez szwu ogólnego przeznaczenia

Data wycofania: 2012-07-02

Zastąpiona przez: PN-EN 12449:2012

PN-EN 12451:2002 Miedź i stopy miedzi – Rury okrągłe bez szwu do wymienników ciepła



PN-EN 12452:2002 Miedź i stopy miedzi – Rury żebrowane walcowane bez szwu do wymienni-ków ciepła



PN-EN ISO 22825:2009 Badanie nieniszczące spoin – Badanie ultradźwiękowe – Badanie spo-in w stalach austenitycznych i stopach na bazie niklu


Zastąpiona przez: PN-EN ISO 22825:2012

PN-EN 3456:2010 Lotnictwo i kosmonautyka – Stop tytanu TI-P64001 (Ti-6Al-4V) – Wyżarzony – Blachy i taśmy walcowane na gorąco – a < = 6 mm (oryg.)



Opracowanie: Anna Samek-Bugno

Informacja o normach

Szkolenia-konferencje-seminaria-spotkania

67

Spotkania

Wizyta prof. Hidetoshi Fujii w Instytucie Odlewnictwa

W dniach 5–6 lipca 2012 r. w In-stytucie Odlewnictwa gościł prof. Hideto-shi Fujii z Joining and Welding Research Institute, Osaka University. Wizyta była wynikiem długoletniej współpracy Instytu-tu Odlewnictwa z Uniwersytetem w Osa-ce.

Spotkanie pracowników Instytutu z profesorem Fujii było bardzo owocne, pozwoliło bowiem na ożywioną dyskusję i wymianę doświadczeń w zakresie ba-dań wysokotemperaturowych nad stanem ciekłym metali. Ponadto wizyta w Insty-tucie Odlewnictwa dała możliwość zapre-zentowania stronie japońskiej wysokiego poziomu polskich badań w sektorze od-lewnictwa oraz bardzo dużego potencjału badawczego.


68

Wizyta prof. Jerzego Hausnera w Instytucie Odlewnictwa

W dniu 12 czerwca 2012 r. w In-stytucie Odlewnictwa odbyło się zaplano-wane spotkanie Dyrektora Instytutu prof. dr hab. inż. Jerzego J. Sobczaka z prof. dr hab. Jerzym Hausnerem, byłym Wice-premierem Rządu Polskiego, Ministrem Finansów.

Spotkanie dotyczyło możliwości współpracy Instytutu Odlewnictwa z Ka-tedrą Gospodarki i Administracji Publicz-nej Uniwersytetu Ekonomicznego w Kra-kowie, którą kieruje prof. Jerzy Hausner. Omówiono tematykę przedsięwzięć na-ukowo-badawczych, które mogłyby być realizowane wspólnie przez Instytut i całe środowisko odlewnicze w kraju oraz Ka-tedrę GAP UEK. Bezpośrednio po spotka-niu prof. J. Hausner zwiedził laboratoria i zakłady technologiczne Instytutu, ze szczególnym uwzględnieniem unikalnego w skali europejskiej Centrum Badań Wy-sokotemperaturowych oraz stanowisk do tomografii komputerowej.

Podpisanie Porozumienia pomiędzy Instytutem Odlewnictwa i Szkołą Wyższą Zawodową "South Ural State University"

W dniu 28 września 2012 r. w In-stytucie Odlewnictwa w Krakowie zostało podpisane „Porozumienie o współpracy" pomiędzy Instytutem Odlewnictwa w Kra-kowie (Polska), reprezentowanym przez dyrektora Jerzego J. Sobczaka i Szkołę Wyższą Zawodową "South Ural State Uni-versity" (National Research University, Czelabińsk, Rosja), reprezentowaną przez Rektora dra Alexandra Shestakova.

Celem zawartego Porozumienia jest współpraca w obszarach: edukacyjnym i badań naukowych oraz wymiany i rozwo-ju: studentów, absolwentów i profesorów.


69

W dniach 25-27 września 2012 r. gościła w Polsce chińska delegacja na cze-le z Panem Zhangiem Libo - Prezydentem China Foundry Association. 9 dyrektorów odlewni oraz firm IT po zakończonym In-ternational Foundry Forum w Pradze zde-cydowało się odwiedzić Polskę. To już druga wizyta delegacji z CFA w Polsce - ostatnia miała miejsce kilka lat temu.

25 września 2012 r. wraz z Dyrek-torem Odlewniczej Izby Gospodarczej, Panem Witoldem Doboszem oraz Dyrek-torem Instytutu Odlewnictwa Panem Prof. dr hab. inż. Jerzym J. Sobczakiem, chiń-ska delegacja zwiedziła wystawę METAL/Nonfermet/Aluminium na Targach Kielce.

Wizyta chińskiej delegacji z China Foundry Association w Instytucie Odlewnictwa

27 września 2012 r. delegacja od-wiedziła Kraków. Dyrektor Instytutu Od-lewnictwa prof. Jerzy J. Sobczak podjął gości w siedzibie Instytutu. Spotkanie obfitowało w wymianę informacji na te-mat polskiej i chińskiej branży odlewni-czej. Prof. Jerzy J. Sobczak przedstawił najbardziej aktualne dane dotyczące pro-dukcji odlewów w Polsce, a następnie za-prosił zebranych do zwiedzenia Instytutu Odlewnictwa. Analogiczne dane z rynku chińskiego zaprezentował Prezydent CFA - Zhang Libo.

Wizyta delegacji chińskiej zaowo-cowała podjęciem decyzji o rozwinięciu bliższej współpracy pomiędzy Chinami i Polską.

Spotkanie przedstawicieli branży odlewniczej z Chin i Polski zakończyło się w restauracji Hotelu Kossak.


70

W dniach od 25 do 27 września 2012 roku w Kielcach odbyły się XVIII Międzynarodowe Targi Technologii dla Od-lewnictwa METAL. Targi te mają bardzo duże znaczenie dla branży odlewniczej zarówno w skali krajowej, jak i międzyna-rodowej i spełniają oczekiwania zarówno wystawców, jak i zwiedzających.

W tegorocznych Targach uczestni-czyło ponad 300 firm z 26 krajów, które prezentowały swoje oferty na powierzchni około 3000 metrów kwadratowych. Eks-pozycja targowa zawierała między inny-mi: urządzenia i maszyny specjalistyczne dla odlewnictwa oraz metali nieżelaznych, obrabiarki do odlewów, piece do odlewa-nia ciśnieniowego, narzędzia i oprogra-mowania do odlewni, materiały, surowce i komponenty używane do procesów me-talurgicznych.

Instytut Odlewnictwa uświetnił Tar-gi swoją wirtualno-medialną wystawą pt. „Odlewnictwo jest jasne!", która cieszyła się dużym zainteresowaniem zwiedzają-cych.

Jak co roku, produkty prezentowa-ne na Targach brały udział w Konkursie dla Wystawców. Instytut został nagrodzony Złotym Medalem „Targów Kielce" za „Pa-sywny kompozytowy pancerz ochronny", który odebrał Dyrektor Instytutu prof. Je-rzy Józef Sobczak podczas gali w II dniu Targów.

XVIII Międzynarodowe Targi METAL Kielce


71

Publiczne odbiory prac statutowych

W dniu 28 listopada 2012 r. odbyły się publiczne odbiory prac z zakresu dzia-łalności statutowej. Kierownicy wyróżnio-nych pięciu projektów przedstawili wyniki w formie prezentacji multimedialnych (w porządku alfabetycznym):

1) mgr inż. Paweł Darłak

2) mgr inż. Wojciech Leśniewski

3) mgr inż. Aleksander Palma

4) dr inż. Małgorzata Warmuzek

5) mgr inż. Jan Witkowski

Komisja, na czele z przewodniczą-cym, prof. dr hab. inż. Andrzejem Baliń-skim - Sekretarzem Naukowym Instytutu, prof. dr hab. inż. Jerzym Józefem Sob-czakiem - dyrektorem oraz dr Andrzejem Gazdą - Pełnomocnikiem Dyrektora ds. Naukowo-badawczych a równocześnie za-stępcą Sekretarza Naukowego, dokonała odbioru poszczególnych zadań zarówno pod względem merytorycznym, jak i fi-nansowym. Poziom naukowy wystąpień był bardzo wysoki, co potwierdza fakt, iż środki przeznaczone na badania realizo-wane w ramach działalności statutowej były zasadnie wydatkowane.

Wizyta delegacji z firmy Rolls-Royce w Instytucie Odlewnictwa

W dniu 13 grudnia 2012 r. w In-stytucie Odlewnictwa gościł James Luton, Kierownik Inżynierii Produkcji firmy Rolls--Royce z Wielkiej Brytanii wraz ze współ-pracownikami filii Rolls-Royce Poland sp. z o.o. z Krakowa. W spotkaniu dotyczą-cym możliwości ewentualnej współpracy uczestniczyli pracownicy Zakładu Stopów Metali Nieżelaznych wraz z Dyrektorem Instytutu, prof. dr hab. inż. Jerzym J. Sobczakiem. Wizyta zakończyła się zwie-dzaniem laboratoriów i zakładów techno-logicznych Instytutu.


72

Seminarium "Niekonwencjonalne próby technologiczne w odlewnictwie"

Konferencje i seminaria

W dniu 13 lipca 2012 r. odbyło się w Instytucie Odlewnictwa seminarium pt. „Niekonwencjonalne próby technologicz-ne w odlewnictwie". Celem seminarium było zaprezentowanie innowacyjnych kie-runków rozwoju technologii wytwarzania tworzyw odlewniczych na osnowie żelaza o sterowanej strukturze, zastosowaniu nowoczesnej aparatury do badań właści-wości metali i stopów.

Seminarium składało się z dwóch części. Pierwsza dotyczyła odlewnictwa i podczas niej zostały wygłoszone 3 refe-raty:

1. dr inż. Wojciech Wierzchowski – Ze-wnętrzna ingerencja w strukturę krzepnącego metalu,

2. mgr inż. Mieczysław Kuder – Nowo-czesna aparatura badawcza do oceny jakości żeliwa,

3. mgr inż. Krzysztof Jaśkowiec – Inno-wacyjne urządzenie do badania zmę-czenia cieplnego metali i stopów.

Druga część seminarium dotyczy-ła nowatorskiej na polskim rynku meto-dy usuwania naprężeń w konstrukcjach za pomocą drgań rezonansowych. Referat pt.: Wykorzystanie pola drgań do reduk-cji naprężeń wewnętrznych w elementach metalowych wygłosił dr inż. Marek Ma-jewski.


73

Nominacje

Dr hab. inż. Natalia Sobczak, prof. nadzw. – profesorem nauk technicz-nych

Miło nam poinformować, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej p. Bronisław Ko-morowski nadał p. Natalii Sobczak – kierownikowi Centrum Badań Wysokotemperatu-rowych Instytutu Odlewnictwa w Krakowie – tytuł naukowy profesora nauk technicz-nych.

Nagrody i wyróżnienia

W dniach 8–12 lipca 2012 r. w Van-couver (Kanada) odbyła się 9. Między-narodowa Konferencja Stopów Magnezu i ich Zastosowania (9th International Mag-nesium Alloys and their Applications). Tematem konferencji były innowacje po-przez rozwój badań i technologii (Innova-tion and Progress Through Research and Technology).

Na konferencji poruszano takie zagadnienia, jak: odlewnictwo stopów magnezu, ich właściwości mechaniczne, symulacja komputerowa, przeróbka pla-styczna, korozja i jej zapobieganie oraz biomateriały na bazie magnezu i jego sto-pów.

Z wielką satysfakcją informujemy, że na tą prestiżową konferencję doty-czącą stopów magnezu pracownicy In-stytutu Odlewnictwa (Aleksander Fajkiel i Piotr Dudek) oraz Instytutu Metali Nieże-laznych Oddział Metali Lekkich w Skawinie (Marzena Lech-Grega, Monika Mitka, Ma-riusz Bigaj) zgłosili referat pt.: The role of process scrap in endomodification of AZ91 magnesium alloy. Referat został zamiesz-czony w materiałach konferencyjnych a jego prezentację w postaci posteru przedstawiła Pani Marzena Lech-Gre-ga.

Miło nam również poinformować, że poster otrzymał nagrodę jako najlep-szy poster konferencyjny (jeden z trzech), a tematyka referatu wzbudziła żywe zain-teresowanie wśród jej uczestników.


74

ZŁOTY MEDAL dla Instytutu Odlewnictwa w Krakowie za „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny” na XVIII Międzynaro-dowych Targach Technologii dla Odlewni-ctwa w Kielcach.

II miejsce dla mgra inż. Łukasza Boronia w Międzynarodowym Konkursie Metalo-graficznym 2012, Phoenix, USA zorganizo-wanym przez International Metallographic Society w kategorii kolorowej mikroskopii artystycznej „Artistic microscopy - color only" za zdjęcie przedstawiające mikro-strukturę brązu aluminiowego BA1044, trawionego selektywnie odczynnikiem Klemm III.

ZŁOTY MEDAL dla Instytutu Odlewnictwa i Konsorcjum PANCERMET za "Pasyw-ny kompozytowy pancerz ochronny" na Międzynarodowych Targach BRUSSELS INNOVA 2012 (Jerzy J. Sobczak, Paweł Darłak, Piotr Długosz).


75

BRĄZOWY MEDAL dla Instytutu Odlewni-ctwa i Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych za wynalazek pt. "Technologia wytwarzania typoszeregu zębów kultywa-tora do nowej generacji agregatów upra-wowych, pracujących ze zwiększonymi prędkościami roboczymi" na Międzyna-rodowych Targach Wynalazków i Nowych Produktów iENA 2012 w Norymberdze (Marek Gościański, Bartłomiej Dudziak, Radosław Ciechacki, Kamil Żurowski, Ma-rek Łabędzki - PIMR, Zenon Pirowski, Je-rzy Olszyński - IOd).

SREBRNY MEDAL dla Instytutu Odlewni-ctwa i Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych za wynalazek pt. "Technologia wytwarzania typoszeregu zębów kultywa-tora do nowej generacji agregatów upra-wowych, pracujących ze zwiększonymi prędkościami roboczymi" na VI Między-narodowej Warszawskiej Wystawie Wy-nalazków IWIS 2012 w Warszawie (Marek Gościański, Bartłomiej Dudziak, Radosław Ciechacki, Kamil Żurowski, Marek Łabędz-ki - PIMR, Zenon Pirowski, Jerzy Olszyński - IOd).


76

W dniu 19 grudnia 2012 r. na Za-mku Królewskim w Warszawie odbyła się uroczystość wręczenia nagród państwo-wych za osiągnięcia naukowe, badawcze i dydaktyczne w konkursie "Mistrzowie Nauki Polskiej".

Z satysfakcją informujemy, że Dy-rektor Instytutu Odlewnictwa, p. prof. Jerzy Józef Sobczak otrzymał prestiżo-wą nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia nauko-we w kategorii "Badania na rzecz rozwoju gospodarki".

W swoim wystąpieniu podziękował wszystkim koleżankom i kolegom z kraju i zagranicy, zwłaszcza rodzimego Instytu-tu Odlewnictwa, którzy przyczynili się do tego wyróżnienia, podkreślając, że trak-tuje je jako wyraz uznania dla nauk sto-sowanych i technicznych, w szczególności aprobaty i szacunku dla nauk odlewni-czych, jako swoiste otwarcie dla ważności i uznania zawodów o wielotysięcznej tra-dycji, którą może poszczycić się metalur-gia i odlewnictwo w ciągu 7 000 lat swego istnienia. Wyraził osobistą wdzięczność za twórczy udział we wspólnych badaniach i poczynaniach dla p. prof. Natalii Sob-czak.

Pogratulował także serdecznie ko-legom profesorom, którzy otrzymali na-grody w dwóch pozostałych kategoriach: badań podstawowych i badań na rzecz rozwoju społeczeństwa.

Warto wspomnieć, że we współza-wodnictwie do otrzymania wspomnianych nagród złożono 60 aplikacji kandydatów z całego kraju, stąd też warunki do ich uzyskania były zaiste niezmiernie złożo-ne.

Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla Dyrektora Instytutu Odlewnictwa


77

Konferencje, seminaria, targi i wystawy w IV kwartale 2012 r.

1-3.10 44. International October Conference on Mining and Metallurgy, Kladovo, Serbia

2-4.10 TOOLEX, Sosnowiec, Polska

2-4.10 UralMetalExpo, UralWeldExpo, Yekaterinburg, Rosja

2-4.10 WIRTOTECHNOLOGIA, Sosnowiec, Polska

2-6.10 BI-MU, Mediolan, Włochy

3-4.10 MAINTENANCE, Kraków, Polska

9-11.10 ALUMINIUM 2012, Düsseldorf, Niemcy

9-11.10 Int. Fachkonferenz Modern Vakuumsysteme im Drukguss, Montreux, Schweiz

10.10 Roboty Przemysłowe i Manipulatory, Katowice, Polska

11.10 Polskie Forum Stali Nierdzewnych, Katowice, Polska

11-12.10 Int. Fachkonferenz "Moderne Vakuumsysteme im Druckguss", Montreux, Szwajcaria

16-17.10 Leichtbau in Guss, Kassel, Niemcy

16-18.10 ExpoWELDING, Sosnowiec, Polska

16-18.10 EUROTOOL - 17 Targi Obrabiarek i Urządzeń do Obróbki Materiałów, Kraków, Polska

16-18.10 BLACH-TECH-EXPO - 4. Targi Obróbki, Łączenia i Powlekania Blach, Kraków, Polska

23-25.10 HPS - Targi Hydrauliki, Pneumatyki, Sterowania i Napędów, Katowice, Polska

23-25.10 Parts2clean, Stuttgart, Niemcy

23-25.10 Materialica 2012, Monachium, Niemcy

23-27.10 EuroBLECH, Hannover, Niemcy

25-26.10 Innowacyjne Rozwiązania w Obróbce Cieplnej, Kroczyce, Polska

6-7.11 TEZ Expo, Sosnowiec, Polska

6-7.11 SteelMET, Sosnowiec, Polska

6-7.11 SURFPROTECT, Sosnowiec, Polska

6-7.11 Foundry EXPO 2012, Sosnowiec, Polska

6-7.11 9. Hochschulkupfersymposium, Freiburg, Niemcy

6-9.11 Midest, Paryż, Francja

6-9.11 MITEX - Moskiewskie Międzynarodowe Targi Narzędziowe, Moskwa, Rosja


78

7-8.11 7. Ranshofener Leichtmetalltage, Gmunden, Austria

8.11 Forum Kooperacji Przedsiębiorców, Jelenia Góra, Polska

13-15.11 ROBOTshow 2012, Sosnowiec, Polska

14.11 Mechanika i Utrzymanie Ruchu, Kraków, Polska

20-23.11 Swisstech, Basel, Szwajcaria

22-23.11 KOMPOZYT-EXPO, Kraków, Polska

27-30.11 Euromold 2012, Frankfurt, Germany

Zdzisław Żółkiewicz

Instytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, 30-418 Kraków

Z historii odlewnictwa...

POMNIKI LWOWA. CZASY POWOJENNE. CZĘŚĆ 1

MONUMENTS AND MEMORIALS IN LWÓW – POST-WAR PERIOD. PART 1

79

Streszczenie

Lwów – miasto, w którym w warunkach wzajemnej tolerancji żyli przedstawiciele różnych narodowości na przestrzeni dziejów wytworzyli wiele pomników i rzeźb, upiększających to miasto. Przed II wojną światową w mieście tym powsta-ło wiele pomników o różnej formie, począwszy od ziemnych – kopiec Unii Lubelskiej, po nekropolie, takie jak pomnik Obrońców Lwowa. Tworzywem po-mników była ziemia, kamień, metal – głównie brąz. Wzniesiono pomniki poetom, artystom, politykom, powstańcom.

Po II wojnie światowej były dwa okresy tworzenia pomników:

Pierwszy po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną (1944–1991); w okresie tym powstały pomniki sła-wiące ustrój i ludzi z nim związanych.

Drugi po rozpadzie Związku Radzieckiego (1991) związany jest z powstawaniem świadomości naro-dowej mieszkańców Ukrainy i tworzeniem pomni-ków poświęconych ludziom, tworzących tą świado-mość. Powstało wiele pomników, które znajdują się w różnych częściach miasta.

Abstract

Lwów is the place where the representa-tives of different nations living under the conditions of mutual tolerance have produced throughout the history numerous monuments and sculptures em-bellishing the city. Before World War II, in this city, monuments of various forms were created, ranging from the earth mounds - Union of Lublin Mound, to the cemeteries, such as the Cemetery of the De-fenders of Lwów. The material from which those monuments were made was earth, stone, and metal - mostly bronze. Monuments were erected to com-memorate poets, artists, politicians, insurgents.

After World War II, there were two periods in the art of the creation of monuments.

The first period at the time of the Lwów occu-pation by the Red Army (1944-1991) was mainly devoted to designing of monuments glorifying the regime and people collaborating with this regime.

The second period after the collapse of the So-viet Union (1991) has been and still is related with the formation of national consciousness among the people living in Ukraine and with the creation of monuments dedicated to those whose task was to wake up this consciousness. Numerous monuments were erected in different parts of the city.

Przegląd historycznyLwów – Królewskie Stołeczne Miasto Lwów (ukr. Львів (Lwiw), ros. Львов (Lwow), niem. Lemberg, łac. Leopolis, ji-dysz Lemberg, Lemberik

Ślady osadnictwa (X w.) na te-renach Lwowa znaleziono w 1977 r. na Górze Zamkowej (Lędzianie). Tereny te w latach 1018–1031 podbite przez Włodzi-mierza I dostały się pod panowanie Rusi Kijowskiej. Lwów znalazł się w granicach państwa Piastów, w roku 1031 został za-jęty przez wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Zgodnie z przekazami burmistrzów Lwowa, Jana Alnpeka i Bar-tłomieja Zimorowicza miasto po najeź-dzie Tatarów Batu Chana w 1240 r. zostało w 1250 r. odbudowane przez księcia Da-niela I Halickiego Rurykowicza, który na-zwał go imieniem swojego syna Lwa – na-


80

zywanego później Lwem I Halickim. Po śmierci swojego ojca przeniósł stolicę Rusi Halicko-Włodzimierskiej do Lwowa. Po śmierci w 1340 r. kolejnego księcia Rusi, Bolesława Jerzego II, na mocy umowy spadkowej zawartej w 1338 r. pomiędzy nim a królem Kazimierzem Wielkim, tere-ny te znalazły się pod panowaniem króla polskiego. Pierwszą podjętą przez króla decyzją było lokowanie starego miasta na prawie magdeburskim. W dokumencie lokacyjnym zaznaczył, że wszyscy miesz-kańcy Lwowa niezależnie od wyznania i narodowości mają prawo do zachowa-nia własnych praw, religii i obyczajów. W latach 1370 (po śmierci króla Kazimie-rza Wielkiego) do roku 1387 Lwów znajdo-wał się pod panowaniem Węgier, decyzją królowej – późniejszej świętej – Jadwigi Andegaweńskiej w roku 1387 Ruś Czerwo-na z ziemią lwowską została przyłączona do Korony. Lwów, który usytuowany był na drodze wojsk tatarskich, tureckich, ro-syjskich, szwedzkich na przestrzeni dzie-jów, wielokrotnie był narażony na działa-nia wojenne i związane z tym zniszczenia i kontrybucje. W 1412 r. została utworzona archidiecezja lwowska z siedzibą metro-polity. Na przestrzeni dziejów metropoli-tami byli między innymi Grzegorz z Sa-noka (1451–1477), Jan Długosz (1480), Andrzej Boryszewski arcybiskup metropo-lita lwowski, późniejszy arcybiskup metro-polita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy (1488–1493), Wacław Wilhelm Wacławi-czek – arcybiskup metropolita, prymas Galicji i Lodomerii (1847–1848), św. dr Józef Bilczewski (1860–1923), Eugeniusz Baziak – arcybiskup metropolita, wygna-ny w kwietniu 1946 ze Lwowa przez wła-dze sowieckie, późniejszy arcybiskup me-tropolita krakowski (siedzibę archidiecezji przeniesiono do Lubaczowa (1945–1962). W Rzeczpospolitej Lwów był miastem królewskim, w XVII wieku liczył 30 tys. ludności. W 1772 roku, w wyniku pierw-szego rozbioru Polski, miasto znalazło się pod władzą Austrii i zostało stolicą czę-ści monarchii, zwanej Królestwem Galicji i Lodomerii, pomiędzy wrześniem 1914 r. a czerwcem 1915 r. Lwów zajęły wojska rosyjskie. Podczas I wojny światowej, po rozpadzie Austro-Węgier rozpoczęły się

wzajemne walki pomiędzy Ukraińcami a Polakami o panowanie w tym mieście. W historiografii noszą one nazwę „Obro-na Lwowa”. Kolejne zagrożenie miasto to przeżywało podczas walk polsko-bolsze-wickich w 1920 r., kiedy to oddziały Ar-mii Czerwonej w krwawej bitwie zostały zatrzymane pod Zadwórzem, bitwa ta została nazwana Polskimi Termopilami. Miasto zostało odznaczone Krzyżem Vir-tuti Militari. Decyzją Rady Ambasadorów, 15.03.1923 r. teren ten stały się cząstką terytorium Polski. W okresie międzywo-jennym Lwów pod względem liczby lud-ności był trzecim miastem w Polsce, obok Krakowa, Wilna, Warszawy i Poznania był miastem uniwersyteckim ze znanymi uczelniami, takimi jak np. Uniwersytet Lwowski im. Jana Kazimierza, założony w 1661 r., czy Politechnika Lwowska (1844 r.). To tutaj zrodziła się słynna szkoła ma-tematyczna. To tutaj na scenach występo-wali najznakomitsi aktorzy. Tutaj znajduje się słynna nekropolia – Cmentarz Łycza-kowski z Pomnikiem Chwały – Pomni-kiem Orląt Lwowskich. Lwów jako miasto wieloetniczne rozwijał się do wybuchu II wojny światowej we współistnieniu wielu różnych narodowości. Miasto to za-mieszkiwali oprócz Polaków m.in.: Żydzi, Ukraińcy, Ormianie, Niemcy, Austriacy, Czesi, Rosjanie. W czasach II wojny świa-towej wojska radzieckie i niemieckie, roz-śpiewanemu i radosnemu obrazowi miasta nadały ponury, zamglony obraz, z nocny-mi wizytami niechcianych gości, z tragicz-nym losem więźniów zamordowanych we lwowskich więzieniach lub wywiezionych w różnych kierunkach do państw, które miasto to okupowały.

Lwów był siedzibą 3 arcybiskupstw różnych obrządków: rzymskokatolickiego – 1412 r., ormiańskiego – 1626 r., gre-ckokatolickiego – 1903 r. Lwów był nie-oficjalną stolicą Żydów galicyjskich. Tutaj w XVI w. powstała ciekawa synagoga zwana „Złotą Różą”, nazwana tak przez Izaaka Nachmanowicza na cześć córki Róży. W pobliżu Rynku wznosi się katedra Łacińska, której budowę zaczął Kazimierz Wielki w 1370 r. Niegdyś miała gotycką fasadę, dzisiejszy wygląd otrzymała w la-tach 1765–1772 r. Do katedry przylega


81

szereg kaplic, wybudowanych w okresie od XVI do XVIII w., kaplica Kamplanów z drugiej połowy XVI w., kaplica Boimów z 1609 r., wybudowana na dawnym cmen-tarzu, z fasadą, pokrytą bogatą rzeźbą fi-guralną i ornamentacyjną. Przy placu św. Jura na wzgórzu, na miejscu dawnej pu-stelni bazyliańskiej, w latach 1746–1762, wybudowana została unicka świątynia św. Jura wraz z pałacem arcybiskupim wg projektu Johanna Pinsla. Również fasada jest ozdobiona posągami jego projektu.

W śródmieściu usytuowana jest Ka-tedra Ormiańska, wzorowana na słynnej katedrze ormiańskiej w Ani na Kaukazie, budowana przez wiele lat – prezbiterium pochodzi z XIV w., nawa z XVII w., przed-sionek z pocz. XX w. Wystrój wnętrza na-wiązujący do sztuki ormiańskiej tworzyli znakomici artyści Józef Mehoffer i Henryk Rosen. Ciekawym zabytkiem Lwowa jest Cerkiew Wołoska, zbudowana w latach 1581–1629, łącząca w sobie styl bizantyj-ski z Renesansem, z wieżą wzorowaną na campanilach włoskich.

W czasie II wojny światowej Lwów przechodził różne koleje losu. Na mocy po-rozumienia niemiecko-radzieckiego (tajny protokół dodatkowy do paktu Ribbentrop--Mołotow), 23 września po kapitulacji do-wódcy obrony Lwowa gen. Władysława Langera został zajęty przez armię radzie-cką. Żołnierze i policjanci, którzy na mocy umowy kapitulacyjnej, mieli bezpiecznie przedostać się do Rumunii zostali wy-wiezieni w głąb ZSRR, gdzie wielu z nich zginęło. W październiku 1939 r. ziemie te zostały włączone w skład ZSRR. Zaczę-ły się masowe wywozy obywateli Polski, Ukrainy w głąb ZSRR (Syberia, Kazach-stan, Komi). Zginęło wielu przedstawicieli polityki, nauki i sztuki. Po wybuchu woj-ny niemiecko-radzieckiej, w więzieniach lwowskich nastąpiona fala unicestwienia więźniów polskich. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Lwowa nastąpił kolejny etap niszczenia inteligencji polskiej. Na Wzgórzach Wóleckich, w lipcu 1941 r. za-mordowano 25 polskich profesorów uczel-ni lwowskich wraz z rodzinami, w tym premiera, rektora Politechniki Lwowskiej Kazimierza Bartla. To tutaj Niemcy w la-

tach 1941–1942 r. dokonali pogromu Ży-dów (Bełżec).

Wynikiem II wojny światowej była eksterminacja mieszkańców tych ziem. Kadra naukowa Uniwersytetu im. Jana Kazimierza utraciła ze swojego pierwot-nego stanu aż 46,5% profesorów (49 za-mordowanych profesorów), Politechnika Lwowska 34,4% profesorów (24 zamor-dowanych), nauki medyczne 91%, teolo-gia 62% profesorów.

W 1944 r. do Lwowa powtórnie wkroczyły oddziały armii radzieckiej, zaj-mując to miasto na kolejne kilkadzie-siąt lat. Na mocy postanowień jałtań-skich (sierpień 1945 r.) Lwów znalazł się w ZSRR (USRR). W latach 1944–1947 na-stąpiło przymusowe przesiedlenie Pola-ków z Lwowa na tereny dzisiejszej Polski. Po przemianach w ZSRR w 1991 r. Lwów jest miastem ukraińskim.

W 1998 roku historyczne centrum Lwowa w celu zachowania dla potomnych, zostało wpisane na listę światowego dzie-dzictwa UNESCO. W 2001 r. Lwów odwie-dził papież Jan Paweł II. Obecnie Lwów stanowi główny ośrodek nauki i kultury polskiej na Ukrainie.

Pomniki Lwowa, okres po II wojnie światowej. Cz. 1

Do II wojny światowej Lwów po-siadał wiele pomników upiększających to miasto, począwszy od ziemnych – kopiec Unii Lubelskiej aż po nekropolie, takie jak pomnik Obrońców Lwowa. Tworzywem pomnika była ziemia, kamień, metal – brąz. W 1341 roku we Lwowie zostaje od-lany najstarszy dzwon na Ukrainie, umiej-scowiony w soborze św. Jura. W XVIII w. wzniesiono pierwszy pomnik świecki, poświecony obrońcy Lwowa, Hetmanowi Stanisławowi Jabłonowskiemu. Powsta-wały pomniki poetów, artystów, polity-ków, powstańców. Tylko niektóre z nich zachowały się we Lwowie do dnia dzisiej-szego (pomnik Jana Kilińskiego, Bartosza Głowackiego, Adama Mickiewicza, Teofila Wiśniowskiego i Jana Kapuścińskiego, fi-gura Matki Bożej, fontanny z postaciami:


82

Neptuna, Diany, Amfitryny, Adonisa). Kil-ka z nich zostało w latach pięćdziesiątych XX w. przewiezione do Polski: pomnik Aleksandra Fredry do Wrocławia, króla Jan III Sobieskiego do Gdańska, Korne-la Ujejskiego do Szczecina. Pozostałe, jak np.: pomnik Bł. Jana z Dukli, Ułanów Ja-złowieckich, Bohaterów Rarańczy, Fran-ciszka Smólki, Agenora Gołuchowskiego i popiersia znanych Polaków z Ogrodu Je-zuickiego zostały w czasie II wojny świa-towej zniszczone i ślad po nich zaginął. Nie wymieniono tu wiele dziesiątków po-mników nagrobnych znajdujących się na cmentarzach lwowskich: Łyczakowskim, Janowskim, Żydowskim. Na tych ziemiach urodzili się i działali wybitni przedstawi-ciele, kultury, duchowieństwa, polityków, kupców, żołnierze pochodzenia ormiań-skiego, jak np. ks. Tadeusz Isakowicz-Za-leski, abp Izaak Mikołaj Isakowicz, spo-krewniony z Juliuszem Słowackim i z ks. Tadeuszem Isakowiczem-Zaleskim, me-tropolitą lwowskim w latach 1882–1991, Juliusz Słowacki urodzony w Krzemieńcu, abp Józef Teofil Teodorowicz, Jerzy Kawa-lerowicz, Zbigniew Herbert, Jan Lechoń, ks. Dionizy Kajetanowicz – ostatni admi-nistrator archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego, który uratował setki Ży-dów.

Było wiele pomników, które zdobi-ły gmachy użyteczności publicznej miasta Lwowa. Zaliczyć można do nich popiersia, płaskorzeźby, ozdoby, pomniki figuralne np. Stanisława Skarbka, Józefa Piłsud-skiego, Kazimierza Wielkiego, Jana Długo-sza, Mikołaja Kopernika, Jędrzeja Śniade-ckiego, Stanisława Konarskiego, Stefana Batorego, Józefa Ossolińskiego i innych. Planowano uczcić pamięć wielu wybitnych postaci związanych z tym miastem, ale plany te nie zostały zrealizowane (Tadeu-sza Kościuszkę, Juliana Słowackiego, Ma-rię Konopnicką, Tadeusza Rozwadowskie-go. Czesława Mączyńskiego).

To tutaj na przedmieściach Lwowa postawiono w 1914 r. pomnik wielkiemu poecie ukraińskiemu Tarasowi Szewczen-ce.

Walec wojny, który przetoczył się przez tereny europejskie, który przyniósł

wiele zniszczeń materialnych, ludzkich, kulturowych, świadomościowych wpłynął też na zmianę granic pomiędzy poszcze-gólnymi państwami. Mieszkańcy tych re-jonów albo przesiedleni zostali w inne rejony lub też otrzymali obywatelstwo państwa radzieckiego. Wpłynęło to na zmiany świadomościowe i kulturowe tych regionów.

Dziedzictwo narodowościowe i kul-turowe tych regionów uległo zniszczeniu, przekształceniu lub zostało wywiezione. Na terenach tych pojawiły się pomniki sławiące system polityczny, który na tych terenach został wprowadzony oraz ludzi związanych z tym systemem. Pojawił się pomnik radzieckiej konstytucji zniszczo-ny przez Niemców po ich wkroczeniu do Lwowa w 1941 r. Kolejnym pomnikiem było odlane z brązu, popiersie W.I. Leni-na, usytuowane na marmurowym cokole (1952 r.) przed budynkiem Teatru Opery i Baletu, w reprezentacyjnym miejscu Lwowa, na przedwojennych Wałach Het-mańskich, obecnie noszących nazwę prospektu Swobody. Po zmianach poli-tycznych, które wystąpiły w latach dzie-więćdziesiątych XX wieku, pomnik ten – popiersie – został usunięty. W miejscu tym obecnie znajduje się fontanna. To w tym mieście po wkroczeniu wojsk ra-dzieckich do Lwowa, po zmianie granicy, na wzgórzu Łyczakowskim, obok przed-wojennej Szkoły Kadetów przy ulicy St-ryjskiej, powstał na terenie obejmującym 0,73 ha monumentalny pomnik bojowej chwały Armii Radzieckiej, pomnik-cmen-tarz Wzgórze Sławy upamiętniający pole-głych podczas II wojny światowej. Rada Architektur USRR 26 sierpnia 1946 r. za-twierdziła projekt Rady Miasta Lwowa z 12 września 1945 r. opracowany przez biu-ro Lvivprojekt z naczelnym architektem Lwowa, Andreiem Natalczenkom. Pracami kierował moskiewski artysta Siergiej Mer-kułow. Pomnik składa się z kamiennych i brązowych kompozycji przedstawiają-cych alegoryczne postacie. Pomnik odsło-nięto 28 lutego 1958 r.

Po upadku Związku Radzieckiego i powstaniu w 1991 r. Państwa Ukraiń-skiego powstały we Lwowie nowe pomniki


83

Rys. 1. Pomnik, pomnik-cmentarz Wzgórze Sławy

Fig. 1. Monument - Graveyard of Honour Hill of Fame

Rys. 2. Pomnik Daniela I Halickiego (króla Daniło)

Fig. 2. Statue of Daniel I Halicki (King Danilo)


84

związane z tworzeniem się świadomości ukraińskiej, których sponsorem było mia-sto, ale również osoby prywatne. Powstały pomniki: Tarasa Szewczenki wraz z póź-niejszą Falą Odrodzenia Narodowego usy-tuowany na prospekcie Swobody, nieda-leko pomnika Adama Mickiewicza. Dwóch wielkich poetów dążących do pojednania braterskich narodów stoi obok siebie. Powstały pomniki Iwana Franki, Daniela Halickiego, Mychajło Hruszczewskiego, Markijana Szaszkiewicza, Iwana Trusza, Iwana Pidkowy, Wiaczesława Czornowi-ła, Iwana Fedorowa pierwszego wydawcy drukiem książki na Ukrainie (księga litur-giczna „Apostoł”), Ignacego Łukaszewicza i Jana Zeha, Nikifora–Drewniaka, Leopol-da von Sacher-Masocha, pomnik Ofiarom Holocaustu, Towarzystwa „Proswity”, Wa-syla Stefanyka, ofiar lwowskiego getta, Strzelców Siczowych, tablica Jana Pawła II, pomnik ofiar komunistycznego terro-ru, lekarzy – ofiar II wojny światowej, po-mnik kaźni profesorów lwowskich.

Jednym z pierwszych pomników, który został umiejscowiony na pl. Hałyckim jest pomnik księcia Danyła – pierwszego króla ukraińskiego, Daniela Halickiego. Siedzący na koniu książę usytuowany jest na granitowym cokole.

Książę Daniel (Daniło) (Romano-wicz) Halicki urodzony w 1201 r., król Rusi w latach 1253–1264. Legenda głosi, że około 1251 r. założył obronny gród Lwów, nazwany od imienia jego syna Lwa.

W roku 1994 na dawnym Placu Akademickim, obecnie Plac Szewczenki, gdzie przed wojną stał pomnik Aleksan-dra Fredry, postawiono pomnik pierw-szego prezydenta Ukraińskiej Republiki Ludowej z lat 1917–1918, patrioty ukra-ińskiego Mychajła Hruszewskiego. Zna-komity uczony, historyk, absolwent Uni-wersytetu w Kijowie, prowadził katedrę Historii Wschodu Uniwersytetu Lwowskie-go. Autor wielu dzieł w tym 10-tomowej „Historii Ukrainy-Rusi”. W swoich celach politycznych w wojnie polsko-radzieckiej w 1920 r. poparł bolszewików, nie popierał porozumienia polskiego z Petlurą. Zmarł w 1934 r.

Z dziejami I Rzeczpospolitej oraz Lwowa związany był kozacki przywódca Iwan Pidkowy, który ogłosił się w 1577 r. hospodarem Mołdawii, usunięty przez brata króla Stefana Batorego, powrócił do Rzeczypospolitej, gdzie na żądanie sułta-na Murada III, został przez Stefana Ba-torego skazany na śmieć. Do wykonania wyroku przebywał we Lwowie w wynaję-tym pokoju kamienicy Matwija Korinnika. Przed wykonaniem wyroku na lwowskim rynku w dniu 6 czerwca 1578 r. wygło-sił do zgromadzonych na rynku lwowian krótkie przemówienie, wypił kielich wina, zmówił modlitwę, czekał na wykonanie wyroku, prosząc, aby jego ciało po śmierci nie było dotykane przez kata. Pochowany został w przygotowanej trumnie w Kanio-wie, gdzie później obok niego pochowano Tarasa Szewczenkę, Samuela Kiszkę oraz Jakuba Szacha. 18 września 1965 r. Rada Ministrów URSR przyjęła uchwalę „o upa-miętnieniu niezapomnianych miejsc zwią-zanych z historią zaporoskiego kozactwa”, w tym pomnika Iwana Pidkowy. Pomnik przedstawia głowę Iwana Pidkowy umie-szoną na skale. Usytuowany jest na no-szącym od 1946 r. jego imię placu, który przed II wojną nosił nazwę pl. Św. Ducha. Twórcą pomnika jest rzeźbiarz Piotr Kulik.

Na ulicy Ormiańskiej znajduje się ciekawy pomnik pionierów przemysłu przerobu ropy naftowej, twórców lampy naftowej: Ignacego Łukasiewicza (z po-chodzenia Ormianina) i Jana Zehna. Łu-kasiewicz przedstawiony w postaci figury z brązu, jest wychylony z okna usytuowa-nego na I piętrze, patrzy w dół na stolik z umieszczoną na jego blacie lampą naf-tową i siedzącego przy stoliku Jana Zeha.

Ignacy Łukasiewicz urodził się w rodzinie szlacheckiej w Zadusznikach, w powiecie mieleckim. Student Uniwer-sytetu Jagiellońskiego (farmacja) oraz Wiedeńskiego – chemia, pracownik apteki „Pod Złotą Gwiazdą” Piotra Miokolscha we Lwowie, gdzie wspólnie z Janem Zehnem prowadził badania nad destylacją ropy naftowej (1852 r.) i w 1853 r. skonstru-ował pierwszą lampę naftową, którą wy-korzystano do oświetlenia apteki. 31 lipca jest datą, kiedy lampę naftową wykorzy-


85

Rys. 3. Pomnik Mychajło Hruszewskyego

Fig. 3. Monument to Mykhailo Hrushevsky

Rys. 4. Pomnik Iwana Pidkowy

Fig. 4. Monument to Ivan Pidkova


86

Rys. 5. Pomnik Ignacego Łukasiewicza

Fig. 5. Monument to Ignacy Łukasiewicz

Rys. 6. Pomnik Jana Zehna

Fig. 6. Statue of Jan Zeh


87

stano do oświetlenia szpitala powszech-nego przy ul. Łyczakowskiej we Lwowie, co umożliwiło przeprowadzenie przez dr. Zaorskiego, pierwszej w świecie opera-cji przy świetle lamy naftowej konstruk-cji lwowskiego blacharza Adama Bart-kowskiego. W 1854 r. zakłada pierwszą w świecie kopalnię ropy naftowej (Bóbrka koło Krosna), a 1856 r. pierwszą rafinerię (Ulaszowice koło Jasła).

Jan Zeh, syn aptekarza, urodził się w Łańcucie w 1817 r. a zmarł w 1897 r. w Borysławiu. Absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego. W 1853 r. uzyskuje upraw-nienia – przywilej pierwszeństwa w zakre-sie przetwarzania ropy naftowej. Za ze-zwoleniem władz austriackich produkował produkty otrzymywane z ropy naftowej: naftę, smary, świece parafinowe, któ-re sprzedawał we Lwowie w sklepie przy ul. Krakowskiej, w kraju oraz za granicą. Swoje osiągnięcia opublikował w wydaniu pt."Pierwsze objawy przemysłu naftowe-go w Galicji".

Pomnik dwóch wieszczów polskiego i ukraińskiego

Na Prospekcie Swobody (dawniej Wały Hetmańskie), niedaleko pomnika polskiego wieszcza Adama Mickiewicza (usytuowanego na Pl. Mariackim, dawniej

A. Mickiewicza) znajduje się pomnik ukra-ińskiego wieszcza Tarasa Szewczenki.

Taras Szewczenko urodzony się w rodzinie chłopa pańszczyźnianego, zdo-bywał wiedzę dzięki swojemu uporowi i talentowi. Uczył się w szkole cerkiew-nej, następnie u diaka, u pisarza ikon. Spotykał się z wędrownymi pieśniarzami, lirnikami, kobziarzami, bandurzystami, którzy w swoich pieśniach opisywali zda-rzenia zachodzące na tej ziemi, poruszali historię tej ziemi, walki z Tatarami, Turka-mi oraz Polakami. Opowieści te pobudzały wyobraźnię młodego Szewczenki. W Wil-nie pobierał nauki u malarza Jana Ruste-ma, w Petersburgu u malarza cechowego Szyriajewa. Po wykupieniu z poddaństwa i uzyskaniu wolności został studentem Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, gdzie nauki pobierał u Karola Briułłowa. Jako współpracownik Komisji Archeogra-ficznej, odbył podróż po Ukrainie, gdzie poznał Wołyń, Podole, Kijowszczyznę i Połtawszczyznę. W 1846 r. wstąpił do Bractwa Cyryla i Metodego. W 1847 r. kiedy bractwo zostało rozwiązane, został aresztowany zamknięty w twierdzy Pie-tropawłowskiej w Petersburgu i skazany na wcielenie do karnego korpusu oren-burskiego w twierdzy w Orsku jako szere-gowiec, z ostrym nadzorem oraz zakazem pisania i rysowania. Po dziesięciu latach

Rys. 7. Pomnik Tarasa Szewczenki oraz Fala Odrodzenia Narodowego

Fig. 7. Taras Shevchenko Monument and the Wave of National Revival


88

zesłania w 1858 r. zamieszkał w Peters-burgu, gdzie w 1860 r. został członkiem rzeczywistym Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 10 marca 1861 r.

Ten malarz, poeta, budziciel naro-dowego ducha Ukrainy podczas swojego życia poznał wielu Polaków – zesłańców politycznych, przyjaźnił się z nimi. To Szewczenko, będąc zesłany w Twierdzy Orskiej, w okresie kiedy Rzeczpospolita zniknęła z map, napisał z wyrzutem do swoich rodaków:

A chwalicie się, że Polskę zwaliliście sami!Polska padła, tak! Lecz zgniotła i was pod gruzami!

Pomnik Tarasa Szewczenki wyko-nany wg projektu Wołlodymira i Andrija Sukorskich oraz architektów Jurija Dyba i Juryja Kromeja odsłonięty został 24 sierpnia 1992 roku. Powiązany jest z nim pomnik – Fala Odrodzenia Narodowego wystawiony 12 lat później. Jest to płasko-rzeźba, na której przedstawiono postacie związane z historią Rusi Kijowskiej i Ukra-iny.

Przed wojną w miejscu tym stał pomnik króla Jana III Sobieskiego, który po perypetiach wojennych i powojennych został ze Lwowa przewieziony do Polski i znajduje się obecnie w Gdańsku.

Zakończenie

Miasto, które na przestrzeni swo-ich dziejów przechodziło wiele burz dzie-jowych upamiętniało i upamiętnia zarys tych dziejów w literaturze, piosence, fil-mie, opowiadaniach, ale również w posta-ci pomników. W tym artykule przedsta-wiono wybrane, odlewane pomniki, które znajdują się obecnie na placach, skwerach i ulicach Lwowa.

Literatura

1. Biriulow J.: Rzeźba Lwowska, Warsza-wa: Neriton; Stowarzyszenie Sztuki No-woczesnej w Toruniu, 2007, s. 45, 76–80.

2. Dwaj wieszcze, http://voyageforum.pl/threads/1463-Nie-ma-jak-.

3. Ilustrowany przewodnik, Lwów: Centrum Europy, Wrocław: Via Nova, 2006, s. 31, 87, 266, 273.

4. Janicki J.: Ni Ma Jak Lwów. Krótki prze-wodnik po Lwowie. Oficyna Literatów „RÓJ” Warszaw 1990.

5. Klonowicz S.F.: Roxolandia (Roxolandia czyli ziemie Czerwonej Rusi), Warszawa, 1996.

6. Lipiński W.: Wśród Lwowskich Orląt, Wy-dawnictwo Bellona, Warszawa, 1992

7. ЛьBOB - ЛьBIB - Lwów, Moscow, ok. 1969 r.

8. Makuszyński K.: Uśmiech Lwowa, Kraków, 1989.

9. Medyński A.: Lwow. Ilustrowany Przewod-nik dla zwiedzających miasto, Warszawa, 1990.

10. Nie ma jak Lwów – śpiewnik Lwowski do 1939 roku, wybór i oprac. Janusz Wasyl-kowski, Warszawa, 1990.

11. Памятники архитектуры и градострои-тельства УССР. Киев, 1985, T. 3, s. 153.

12. Petrus J.: Pomnik Kornela Ujejskiego. Mię-dzy Lwowem a Szczecinem, Kraków, 2007.

13. Piosenki lwowskiej ulicy, oprac. Janusz Wasylkowski, Wrocław, 1987.

14. Renowacje i zabytki, 2006, Nr 3 (19).15. Rollet H.: Zarys dziejów Polski 1939–1984,

Znak, Kraków, 1994.16. Srebrakowski A.: Kolumna Mickiewicza we

Lwowie, Spotkania z Zabytkami, 1992, nr 5, s. 18–20

17. Mapян Ивaнoвич Швед, ЛьBIB • ЛьBOB • Lwów •Lviv, Lwów, 1977.

18. Wasylewski S.: Lwów, Poznań, Wrocław, 1990.

19. Wittlin J., Mój Lwów, Warszawa, 1991.20. Szewczenko T.: Poezje, pod red. Pawła Za-

jcewa, Ukraiński Instytut Naukowy, War-szawa MCMXXXVI, s. 209–210.

21. Szewczenko T.: KOBZIARZ w tłumaczeniu Piotra Kuprysia, Wydawnictwo KUL, 2008.

22. Szewczenko T., Wybór poezji, Zakład Na-rodowy im. Ossolińskich.

23. Nicieja S.S.: Kresowa Atlantyda. Historia i Mitologia Miast Kresowych, T. I, Wydaw-nictwo MS, Opole.

24. Szumański A., Ormianie polscy, http://www.rodaknet.com/rp_szumanski_39.htm.

25. Pomniki Lwowa\Lwów – Wikipedia,


89

wolna encyklopedia.htm.26. http://www.lwow.com.pl/pomniki/pomni-

ki.html.27. www.livecenter.org/pl/eid/featureimages.28. w w w . l v i v c e n t e r . o r g / p l / u i d /

picture/?pictureid=1578.29. zik.com.ua/pl/news/ 2010/ 12/08/260810

pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia.30. www.livecenter.org.pl.31. maria.flog.pl/opis/190931/lwow-polska-

-akcentignacylukaszewicz-na-ul-ormian-skiej.

32. http://p l .wik ipedia.org/wik i/Mord_profesor%C3%B3w_lwowskich.

33. a f o t o . p l / L w o w _ P o m n i k _ Ta r a s a _Szewczenki,g,zdjecie,z,1812.html.

34. Monumentalny pomnik bojowej chwa-ły Armii Radzieckiej; pomnik – cmentarz „Wzgórze Sławy”, za: Internet, http://zik.com.

35. Pomniki: a) Iwana Trusza, b) Nikifora, c) Ignacego Łukasiewicza, Tarasa Szew-czenki [za: Internet, www.polkityka.pl/.../1507332, polsko-ukrainski-szlak--naftowy-galeria, www.e-przewodnik.

36. http://wyborcza.pl/0,0.html © Agora SA37. pracownia.org.pl/dzikie-zycie-numery-

-archiwalne,2318,article,5494.38. w w w . l v i v c e n t e r . o r g / p l / u i d /

picture/?pictureid=1943 Obiekt Pomnik Iwana Pidkowy.

39. pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Podkowa.40. www.polkityka.pl/.../1507332,13polsko-

-ukraiński-szlak-naftowy-galeria, www.e--przewodnik.pl/przewodnik-nowy-145--rozdzial1594, www.maria.flog.pl/opis/190931/lwow-polska-akcentignacy-lukaszewicz-na-ul-ormianskiej.

41. h t t p : / / z i k . c o m . u a / p l /n e w s / 2 0 1 0 / 1 2 / 0 8 / 2 6 0 8 1 0 t t p : / / p l . w i k i p e d i a . o r g / w i k i /W i k i p e d i a : T % C 5 % 8 2 u m a c z e n i e _miesi%C4%85ca/Lw%C)3%B3/index.php/Plik:I%C5%81ukasiewicz1.jpg.

42. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zeh.43. http://szewczenko.bo.net.ua/poezja/pola-

kom_lobodowski.html.44. http://www.irekw.internetdsl.pl/kobzar/

index.html.45. http://szewczenko.bo.net.ua/poezja/pola-

kom_lobodowski.html.46. http://ostrog.blox.pl/2005/12/html Taras

SZEWCZENKO.

47. a f o t o . p l / L w o w _ P o m n i k _ Ta r a s a _Szewczenki,g,zdjecie,z,1812.html.

48. http://pl.wikipedia.org/wiki/Taras_Szew-czenko.

49. http://wyborcza.pl/0,0.html © Agora SA.50. http://pracownia.org.pl/dzikie-zycie-nu-

mery-archiwalne,2318,article,5494.51. w w w . l v i v c e n t e r . o r g / p l / u i d /

picture/?pictureid=1943, Iwana Pidkowy.52. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Podko-

wa.53. www.irekw.internetdsl.pl/kobzar/index.

html.54. http://travel.tworze.com/lwow.php Lwow-

skie zabytki i pamiątki. 55. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zeh/in-

dex.php/Plik:I%C5%81ukasiewicz1.jpg/index.php/Plik:I%C5%81ukasiewicz1.jpgIgnacy Łukasiewicz - część pomnika przy ul. Ormiańskiej we Lwowie. Fot. Wła-dysław Deńca.

Wydawnictwa Instytutu Odlewnictwa

Publikacje

90

Jerzy J. Sobczak (ed.): Forecasts and development trends in global and national foundry industry

ISBN 978-83-88770-83-8

The proposed publication is the third one in a series presenting the situation of the global and domestic foundry industry. As an introductory note, various pieces of information have been collected about the global and European casting market in 2010. The outlined picture shows that, as in previous years, in the ranking of world's major manufacturers of castings, the leading positions are occupied by China (43%), India (10%) and USA (9%). The production of Polish foundry industry is in-variably at the level of 1% of the global production of castings. Among the Euro-pean manufacturers of castings, Germany is the leader (23.8%), while Poland is in the eighth place (4.5%).

Further part of the publication gives (based on a report of the AFS – American Foundry Society) the casting sales fore-cast by 2020 with breakdown into the cast metal grades and symbols of NAICS code, including forecasted changes in the U.S. foundry industry.

Information about the situation of the casting market in Poland in 2010 (organization status, ownership struc-ture, the production capacity of domestic foundries, the structure of casting produc-tion from ferrous metal alloys, i.e. gray and alloyed iron, ductile iron, malleable iron, cast steel, and nonferrous metals, the technologies used, the consumption rate of charge materials, exports, the structure of production, the employment and productivity in foundries, and the fi-nancial situation of foundry industry) was


91

Publikacje

presented based on the results of statisti-cal surveys conducted by the Foundry Re-search Institute in Cracow at the request of the Ministry of Economy. The study also gives the estimates of the production of castings in 2011 and forecasts for the de-velopment of the national foundry indus-try in 2012.

odlewnictwo współczesne - polska i Świat

Documents