n¤ng l îng - world banksiteresources.worldbank.org/intvietnaminvietnamese/resources/energy... ·...

B¶n th¶o xin ý kiÕn b×nh luËn. Th¸ng 4-2001

1

N¨ng l−îng

Néi dung

1. Giíi thiÖu ................................................................................................................... 2

1.1. Tæng quan ....................................................................................................... 2 1.2. N¨ng l−îng vµ ng−êi nghÌo: Mét sè sù kiÖn chÝnh ........................................ 2

2. Nhu cÇu vÒ n¨ng l−îng............................................................................................... 4

2.1. N¨ng l−îng vµ phóc lîi cña hé gia ®×nh ......................................................... 4 2.2. N¨ng l−îng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ.................................................................. 6

3. Çc môc tiªu vµ chØ tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng.......................................................... 8

3.1. X¸c ®Þnh çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ................................................. 9 3.2. Më réng tiÕp cËn víi çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i tiÕn ......................... 10 3.3. C¶i thiÖn ®é æn ®Þnh trong cung øng n¨ng l−îng.......................................... 14

4. Can thiÖp b»ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh ............................................................. 20

4.1. Trî cÊp h−íng ®èi t−îng vµ c¬ chÕ cung cÊp................................................ 21 4.2. Gi¶m bít nh÷ng c¶n trë vÒ chi phÝ ban ®Çu .................................................. 24 4.3. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña céng ®ång .................................................... 27 4.4. C¶i çch thÞ tr−êng n¨ng l−îng ..................................................................... 28 4.5. Sù tham gia cña t− nh©n trong ngµnh n¨ng l−îng......................................... 29 4.6. Çc ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ ...................................................................... 30 4.7. Sö dông khÝ thiªn nhiªn ................................................................................ 33 4.8. Khai th¸c vµ qu¶n lý çc tµi nguyªn dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn........................... 34 4.9. Gi¶m thiÓu t¸c ®éng lªn søc khoÎ cña n¨ng l−îng sinh khèi....................... 36

Phô lôc 1....................................................................................................................... 37

Dù th¶o h−íng dÉn vÒ n¨ng l−îng ....................................................................... 37 Tµi liÖu tham kh¶o........................................................................................................ 42


2

1. Giíi thiÖu

1.1. Tæng quan

Môc tiªu cña ch−¬ng nµy lµ gióp chÝnh phñ chuÈn ®o¸n vµ x¸c ®Þnh çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh n¨ng l−îng trong khi so¹n th¶o chiÕn l−îc gi¶m nghÌo toµn diÖn. Nh÷ng liªn hÖ gi÷a n¨ng l−îng víi gi¶m nghÌo trë nªn râ rµng h¬n khi cã ®−îc sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ t×nh tr¹ng nghÌo, xuÊt ph¸t tõ biÖn ph¸p gi¶m nghÌo trùc tiÕp h−íng vµo ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña ng−êi nghÌo trong ba lÜnh vùc −u tiªn: C¬ héi (thu nhËp vµ n¨ng lùc), trao quyÒn vµ an ninh. Vai trß cña ngµnh nµy trong hç trî t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh, song hiÖn ®· xuÊt hiÖn mét kh¸i niÖm réng lín h¬n vÒ vai trß cña nã trong ph¸t triÓn, bao hµm nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp liªn ngµnh, kÕt hîp viÖc cung cÊp víi mét lo¹t çc lo¹i c¬ së h¹ tÇng (trong ®ã cã dÞch vô n¨ng l−îng) vµ dÞch vô x· héi. Sau khi ®iÓm l¹i ng¾n gän mét sè sù kiÖn vÒ n¨ng l−îng vµ ng−êi nghÌo, PhÇn 2 sÏ ®¸nh gi¸ nhu cÇu n¨ng l−îng cña çc hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp. PhÇn 3 tr×nh bµy mét khu«n khæ nghÌo ®ãi vµ n¨ng l−îng, tøc lµ mét khu«n khæ ®Ó ph©n tÝch vai trß cña ngµnh n¨ng l−îng vµ vai trß cña çc dÞch vô n¨ng l−îng trong gi¶m nghÌo. N¨m môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ®−îc ®−a ra ®Ó tËp trung vµo viÖc chuÈn ®o¸n t×nh tr¹ng nghÌo vÒ n¨ng l−îng vµ ®Ó ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. T¸c ®éng cña nh÷ng tiÕn bé ®¹t ®−îc trong 5 môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng lªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo sÏ ®−îc bµn ®Õn, vµ còng x¸c ®Þnh çc chØ tiªu ®Ó h×nh thµnh mét c¬ së ®¸nh gi¸ vµ ®Ó gi¸m s¸t tiÕn ®é. PhÇn 4 v¹ch ra çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh cã kh¶ n¨ng ®−îc th«ng qua nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng. Phô lôc 1 cung cÊp mét c¬ cÊu ®Ò ra ®Ó tr×nh bµy vÒ vai trß cña ngµnh n¨ng l−îng vµ çc dÞch vô n¨ng l−îng cho nh÷ng ®èi t−îng sÏ tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh Tµi liÖu ChiÕn l−îc Gi¶m nghÌo.

1.2. N¨ng l−îng1 vµ ng−êi nghÌo: Mét sè sù kiÖn chÝnh

• §Ó gi¶m bít lao ®éng cùc nhäc cho con ng−êi cÇn ph¶i thay thÕ lo¹i "n¨ng l−îng do søc ng−êi" b»ng nh÷ng d¹ng thøc n¨ng l−îng tiÖn lîi h¬n vµ kh«ng cÇn søc lùc ®Ó t¹o ra nh»m ch¹y ®−îc çc lo¹i "m¸y mãc". D−êng nh− mäi nç lùc gi¶m nghÌo (bao gåm c¶ nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp vµo søc khoÎ, gi¸o dôc, giao th«ng, c¶i çch thÞ tr−êng, n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá) sÏ trë nªn h÷u hiÖu h¬n nÕu ®−îc tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, h¬n lµ khi kh«ng cã.

• Kh«ng ai muèn b¶n th©n n¨ng l−îng, mµ ng−êi ta muèn çi mµ nã t¹o ra. Theo nghÜa ®ã, n¨ng l−îng lµ mét "nhu cÇu ph¸i sinh". Tiªu biÓu, viÖc sö dông n¨ng l−îng cuèi cïng gåm cã nÊu n−íng, th¾p s¸ng, s−ëi Êm, vµ lµm m¸t, lùc tÜnh vµ ®éng (m¸y mãc vµ xe cé) vµ çc dÞch vô nh− th«ng tin liªn l¹c vµ gi¶i trÝ (®iÖn tho¹i, radio, v.v.).

• §Ó c¶i thiÖn cung øng n¨ng l−îng cÇn "nh÷ng ®Çu vµo bæ sung vÒ c¬ së h¹ tÇng" ®Ó biÕn n¨ng l−îng thµnh nh÷ng dÞch vô n¨ng l−îng h÷u Ých. Çc ®Çu vµo bæ sung bao gåm thiÕt bÞ n¨ng l−îng (nh− thiÕt bÞ chiÕu s¸ng, qu¹t, b¬m n−íc, m¸y mãc) vµ nh÷ng c¬ së h¹ tÇng kh¸c (nh− ®−êng x¸, n−íc, c«ng nghÖ th«ng tin, v.v.) Th−êng th−êng, chi phÝ cña c«ng nghÖ sö dông cuèi cïng l¹i cao h¬n nhiÒu so víi chi phÝ ®Ó cã ®−îc n¨ng l−îng mµ c«ng nghÖ ®ã sö dông.

• T¸c ®éng cña viÖc c¶i thiÖn dÞch vô n¨ng l−îng lªn çc kÕt côc vÒ nghÌo ®ãi, nh− c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ, gi¸o dôc vµ thu nhËp cho ng−êi nghÌo, sÏ lín h¬n khi mµ dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc cung øng cïng víi çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng kh¸c nh− giao th«ng vËn t¶i, liªn l¹c, vµ cung cÊp n−íc. Mçi dÞch vô c¬ së h¹ tÇng l¹i bæ sung lÉn cho nhau. §iÒu nµy khuyÕn khÝch nh÷ng biÖn ph¸p kÕt hîp cung cÊp mét lo¹t çc lo¹i h×nh c¬ së h¹ tÇng (bao gåm c¶ dÞch vô n¨ng l−îng) vµ dÞch vô x· héi.

1 "N¨ng l−îng" bao gåm çc s¶n phÈm dÇu, khÝ thiªn nhiªn, ®iÖn vµ sinh khèi khi nã ®−îc sö dông mét çch hiÖu qu¶ vµ theo çch bÒn v÷ng.


3

• Tr−íc kia ng−êi ta vÉn tin r»ng t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn nh÷ng dÞch vô n¨ng l−îng tèt h¬n (th−êng lµ ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n) tù nã ®· dÉn ®Õn gi¶m nghÌo - ®óng lµ nã cã gi¶m nghÌo, nh−ng rÊt hiÕm khi.

• Ng−êi nghÌo ph¶i chi tiªu mét phÇn ®¸ng kÓ thu nhËp cña m×nh cho phÇn n¨ng l−îng Ýt ái mµ hä cã ®−îc. Mét khi hä cã ®ñ n¨ng l−îng (th−êng lµ dùa mét phÇn vµo nh÷ng nhiªn liÖu truyÒn thèng tù ®i thu gom) cho nhu cÇu tèi thiÓu vÒ nÊu n−íng vµ s−ëi Êm, hä sÏ tr¶ tiÒn cho nh÷ng dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i thiÖn; ®Æc biÖt lµ cho nh÷ng tiÖn lîi do th¾p s¸ng b»ng ®iÖn, radio, vµ ®Ó sö dông trong s¶n xuÊt. Sù "ph¸t hiÖn" ra kho¶n chi tr¶ ®¸ng kÓ b»ng tiÒn mÆt cña ng−êi nghÌo cho nh÷ng dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i thiÖn cho thÊy çc doanh nghiÖp cã thÓ tån t¹i ph¸t triÓn bÒn v÷ng dùa trªn nhu cÇu nµy.

• Th−êng kh«ng cã sù ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong çc hé nghÌo, tøc lµ çc hé nghÌo th−êng th−êng tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. RÊt cã thÓ lµ ¸nh s¸ng cho phÐp hä tiÕn hµnh c«ng viÖc s¶n xuÊt trong nhiÒu giê h¬n, vµ "nÊu n−íng" cã thÓ bao gåm c¶ viÖc chÕ biÕn thùc phÈm ®Ó b¸n. Thu nhËp ®Ó tr¶ cho çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i cã thÓ g¾n víi viÖc ®Çu t− vµo nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÒn v÷ng (vµ cã t¹o ra lîi nhuËn) vµ cã sö dông n¨ng l−îng - th«ng qua mét "vßng xo¸y ch«n èc" - c¶i thiÖn dÞch vô n¨ng l−îng khi ®−îc kÕt hîp víi viÖc sö dông nã cho s¶n xuÊt sÏ dÉn ®Õn n©ng cao n¨ng suÊt, vµ n©ng cao n¨ng suÊt sÏ dÉn ®Õn n©ng cao thu nhËp, vµ n©ng cao thu nhËp dÉn ®Õn kh¶ n¨ng chi tr¶ nhiÒu h¬n cho çc dÞch vô n¨ng l−îng.

• T¨ng tr−ëng kinh tÕ g¾n chÆt víi viÖc gia t¨ng trong sö dông çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i.2 Møc ®é phô thuéc lÉn nhau gi÷a ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sö dông n¨ng l−îng kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm tÜnh vµ ®ång bé gi÷a çc vïng. C−êng ®é sö dông n¨ng l−îng (tû lÖ nhu cÇu n¨ng l−îng trªn GDP) th−êng phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.3

• Cã thÓ lËp luËn r»ng nh÷ng lo¹i h×nh sö dông n¨ng l−îng cuèi cïng quan träng nhÊt vÒ mÆt ®ãng gãp trùc tiÕp lµm gi¶m t×nh tr¹ng nghÌo vÒ thu nhËp lµ nh÷ng lo¹i h×nh lµm t¨ng nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh trong n−íc, hoÆc b»ng çch t¨ng n¨ng suÊt, më réng chñng lo¹i s¶n phÈm, hoÆc c¶i thiÖn chÊt l−îng ®Çu ra.4

• TÊt c¶ mäi ng−êi (kÓ c¶ ng−êi nghÌo) ®Òu thÝch nh÷ng nguån n¨ng l−îng hiÖn ®¹i mang tÝnh th−¬ng m¹i h¬n, nh− dÇu ho¶, khÝ ho¸ láng, khÝ thiªn nhiªn, ®iÖn, ®©y lµ nh÷ng d¹ng nhiªn liÖu mµ hä lùa chän. Tuy nhiªn, nh÷ng lo¹i nhiªn liÖu truyÒn thèng nh− cñi, ph©n gia sóc, vµ søc ng−êi, l¹i th−êng lµ çch lùa chän duy nhÊt, tøc lµ lo¹i nhiªn liÖu buéc ph¶i dïng. Çc s¶n phÈm dÇu nh− dÇu ho¶ vµ khÝ ho¸ láng lµ gi¶i ph¸p s¹ch vµ võa tói tiÒn nhÊt ®Ó thay thÕ çc lo¹i nhiªn liÖu truyÒn thèng ®èi víi nhiÒu ng−êi nghÌo, nh÷ng ng−êi hoÆc ch−a ®−îc cung cÊp ®iÖn, hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ ®Ò dïng ®iÖn.

• Trong sè ng−êi nghÌo, phô n÷ vµ trÎ em th−êng lµ nh÷ng ng−êi sö dông vµ cung øng chÝnh ®èi víi çc lo¹i n¨ng l−îng. Hä th−êng ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc ®Ó thu gom çc lo¹i nhiªn liÖu truyÒn thèng. HÝt ph¶i khãi khi nh÷ng nhiªn liÖu truyÒn thèng kh«ng ch¸y hÕt l¹i cµng g©y tæn th−¬ng thªm cho hä.

• T¸c ®éng cña viÖc c¶i thiÖn dÞch vô n¨ng l−îng lªn t×nh tr¹ng nghÌo chñ yÕu ®−îc x¸c ®Þnh b»ng sù lùa chän sö dông cuèi cïng ®èi víi n¨ng l−îng, vµ xem ai lùa chän lo¹i n¨ng l−îng nµo (vµ lµm thÕ nµo ®Ó lÊy ®−îc n¨ng l−îng ®ã). NÕu çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc ph©n bæ cho nh÷ng nhiÖm vô mµ theo truyÒn thèng ®−îc coi lµ thuéc lÜnh vùc cña phô n÷ (trong nhiÒu x· héi, nã bao gåm chÕ biÕn n«ng s¶n, dÖt, lµm ®å sø gèm, lµm xµ-phßng, v.v.), hoÆc cho nh÷ng ho¹t ®éng míi ch−a ®−îc nam giíi chiÕm lÜnh, th× t¸c ®éng tÝch cùc lªn cuéc sèng cña phô n÷ lµ rÊt ®¸ng kÓ.

2 Ch−¬ng 7, T¨ng tr−ëng v× ng−êi nghÌo, trong S¸ch tham kh¶o PRSP cã bµn ®Õn chÊt l−îng cña t¨ng tr−ëng vµ møc ®é mµ ng−êi nghÌo ®−îc chia sÎ kÕt qu¶ cña t¨ng tr−ëng. 3 Xem thªm §¸nh gi¸ N¨ng l−îng ThÕ giíi, UNDP, 2000; http://www.undp.org/seed/eap/activities/wea/ 4 Nh÷ng ph−¬ng ¸n cung øng n¨ng l−îng phi tËp trung vµ bÒn v÷ng nhÊt vÒ mÆt tµi chÝnh th−êng lµ nh÷ng ph−¬ng ¸n cung cÊp ®iÖn cho çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt.


4

• Çc qu¸ tr×nh tham dù cho phÐp ng−êi nghÌo cã tiÕng nãi trong viÖc −u tiªn ho¸ çc biÖn ph¸p cÇn thiÕt, cã tÝnh ®Õn vai trß cña çc dÞch vô n¨ng l−îng theo nh÷ng −u tiªn cña ng−êi nghÌo.

• Çc nguån kinh phÝ cña nhµ n−íc (lÊy tõ thuÕ vµ viÖn trî) chØ cã thÓ ®¸p øng ®−îc çc nhu cÇu n¨ng l−îng cña mét bé phËn rÊt nhá nh÷ng ng−êi nghÌo. C¶i çch ngµnh n¨ng l−îng nh»m thu hót vèn cña t− nh©n lµ ®iÒu cèt yÕu ®Ó cã thªm nguån tµi chÝnh cho nh÷ng dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn, chi phÝ ®iÒu chØnh cã thÓ sÏ lín vµ sÏ l¹i r¬i vµo ng−êi nghÌo, do ®ã sÏ cÇn cã m¹ng l−íi an sinh ®Ó tr¸nh nh÷ng khã kh¨n trÇm träng.

• Ngay c¶ khi viÖc cung øng dÞch vô n¨ng l−îng cho ng−êi nghÌo kh«ng ph¶i lµ lÜnh vùc ®em l¹i lîi nhuËn nhiÒu nhÊt cho ®Çu t− cña t− nh©n, vÉn cã kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn nÕu ch−¬ng tr×nh c¶i çch cã thªm nh÷ng yÕu tè khuyÕn khÝch ®Ó më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ c¶i thiÖn viÖc cung cÊp dÞch vô. Cã thÓ vÉn cÇn tiÕp tôc bao cÊp sau khi c¶i çch, nh−ng ph¶i ®−îc thùc hiÖn hÕt søc thËn träng ®Ó sao cho nã t¹o ra thÞ tr−êng chø kh«ng ph¶i lµm huû ho¹i thÞ tr−êng.

• Çc chó gi¶i thªm vÒ çc ®Æc tÝnh trong cung øng n¨ng l−îng sÏ ®−îc nªu trong phÇn chó thÝch ë cuèi ch−¬ng nµy.i

2. Nhu cÇu vÒ n¨ng l−îng Nh− ®· nªu trªn, kh«ng ai muèn n¨ng l−îng chØ v× b¶n th©n nã, mµ muèn çi mµ nã t¹o ra. Nhu cÇu vÒ n¨ng l−îng ph¸t sinh tõ çc nhu cÇu cña çc hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp. Çc nhu cÇu nµy sÏ ®−îc bµn ®Õn d−íi ®©y.

2.1. N¨ng l−îng vµ phóc lîi cña hé gia ®×nh

Çc hé gia ®×nh cÇn n¨ng l−îng tr−íc hÕt ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng c¬ b¶n cña hä, vµ sau ®ã, khi thu nhËp t¨ng lªn, ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng tiÖn Ých n©ng cao phóc lîi vµ cã n¨ng l−îng dïng cho s¶n xuÊt.

Nhu cÇu tiªu dïng c¬ b¶n. Mäi hé gia ®×nh ®Òu cÇn mét l−îng n¨ng l−îng tèi thiÓu ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu tån t¹i cña m×nh. Hä cÇn ph¶i: • NÊu n−íng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu dinh d−ìng cña m×nh. §èi víi nh÷ng hé nghÌo, n¨ng

l−îng nµy th−êng d−íi d¹ng cñi, r¬m, vµ çc lo¹i sinh khèi kh¸c. • Th¾p s¸ng. Çc hé nghÌo th−êng cã ®−îc dÞch vô n¨ng l−îng nµy tõ ®Ìn dÇu, nÕn, vµ ac-

quy kh«. • S−ëi Êm khi trêi l¹nh

Çc tiÖn Ých n©ng cao phóc lîi. Mét khi çc hé ®· tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n nµy, nh÷ng nhu cÇu n¨ng l−îng gia t¨ng sÏ ph¸t sinh do çc tiÖn Ých vµ dÞch vô lµm n©ng cao phóc lîi. VÝ dô: • Nhiªn liÖu th−¬ng m¹i cho ®un nÊu ®Ó lµm gi¶m thêi gian ®i thu l−îm vµ chÕ biÕn çc

lo¹i nhiªn liÖu sinh khèi truyÒn thèng, còng nh− gi¶m khãi trong nhµ do sö dông nhiªn liÖu truyÒn thèng.

• C¶i thiÖn th¾p s¸ng b»ng ®iÖn ë cÊp hé vµ cÊp céng ®ång nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng häc tËp, thùc hiÖn çc nhiÖm vô ®−îc dÔ dµng h¬n, vµ gi¶m nh÷ng rñi ro vÒ an ninh.

• Çc thiÕt bÞ nh− qu¹t sÏ lµm cho nhµ cöa thªm tiÖn nghi, tñ l¹nh ®Ó gi÷ thùc phÈm. • Cung øng n−íc uèng vµ hÖ thèng n−íc th¶i ph¶i phô thuéc vµo n¨ng l−îng ®Ó b¬m, gi¸m

s¸t hÖ thèng vµ xö lý. • TiÕp cËn víi th«ng tin, gi¶i trÝ, vµ liªn l¹c - ®µi vµ v« tuyÕn cho hé gia ®×nh, çc tr¹m thu

vµ chuyÓn m¹ng, vµ çc trung t©m ®µo t¹o tõ xa.


5

• TiÕp cËn víi y tÕ vµ nhµ hé sinh, lµ nh÷ng thø cÇn cã n¨ng l−îng ®Ó th¾p s¸ng, ®Ó dïng cho çc thiÕt bÞ chuÈn ®o¸n, vµ b¶o vÖ v¾c xin phßng bÖnh.

• Çc dÞch vô giao th«ng ®Ó tiÕp cËn çc dÞch vô kh¸c, ®Ó ®i ®Õn c¬ quan vµ ®Õn tr−êng.

TÊt c¶ nh÷ng dÞch vô vµ tiÖn Ých nµy lµm c¶i thiÖn phóc lîi vµ chÊt l−îng cuéc sèng, vµ ®Òu ®ßi hái ph¶i cã n¨ng l−îng th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i. Çc dÞch vô nµy l¹i bæ sung cho nhau; viÖc cã mét dÞch vô nµy sÏ cñng cè vµ lµm gia t¨ng lîi Ých cña çc dÞch vô kh¸c. VÝ dô, khi phô n÷ kh«ng cßn ph¶i ®i ®èn cñi n÷a, søc khoÎ cña hä sÏ ®−îc c¶i thiÖn nhê bít ®−îc c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc, vµ hä cã thÓ biÕn nh÷ng thêi gian ®ã thµnh nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt cã Ých h¬n, vµ dÉn ®Õn lµm t¨ng thu nhËp hoÆc t¨ng lîi Ých vÒ gi¸o dôc. Nguån n¨ng l−îng cung cÊp ¸nh s¸ng vµ n−íc s¹ch ®Õn l−ît m×nh cã thÓ gióp gi¶m tû lÖ bÖnh tËt vµ c¶i thiÖn tû lÖ biÕt ch÷, ®ång thêi cñng cè thªm çc kÕt qu¶ vÒ søc khoÎ, ch¼ng h¹n lµm gi¶m tû lÖ sinh ®Î.5

Tuy nhiªn, còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng kh«ng kÕt qu¶ nµo trong sè trªn tù kh¾c sinh ra khi cã nguån n¨ng l−îng míi cung cÊp cho céng ®ång. Thùc tÕ cã thÓ gÆp ph¶i thÊt b¹i ngay tõ nh÷ng trë ng¹i ®Çu tiªn, khi ng−êi nghÌo kh«ng thÓ tiÕp cËn hoÆc kh«ng thÓ chi tr¶ cho çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc cung cÊp cho hä. Trong nhiÒu yÕu tè th× ®iÒu nµy còng nhÊt m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i cã sù tham gia cña céng ®ång vµo viÖc lùa chän c¬ së h¹ tÇng, nh− sÏ ®−îc bµn ®Õn trong ch−¬ng nµy.

Phô n÷ vµ n¨ng l−îng.6 Phô n÷ chÞu ¶nh h−ëng mét çch kh«ng c«ng b»ng do thiÕu thèn trong cung øng çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i do mét sè nguyªn nh©n sau ®©y: • ThiÕu dÞch vô n¨ng l−îng lµm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc cung cÊp çc dÞch vô thiÕt yÕu kh¸c

nh− y tÕ vµ gi¸o dôc. Xem çc ch−¬ng vÒ Gi¸o dôc vµ Y tÕ trong S¸ch tham kh¶o PRSP vÒ nguyªn nh©n v× sao phô n÷ bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ h¬n do thiÕu çc dÞch vô gi¸o dôc vµ y tÕ.

• ThiÕu çc dÞch vô n¨ng l−îng lµm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc cung øng çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng kh¸c nh− giao th«ng vËn t¶i vµ cÊp n−íc. Mét lÇn n÷a, phô n÷ bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ h¬n do chÝnh hä chø kh«ng ph¶i nam giíi ph¶i ®i lÊy n−íc s¹ch tõ çc nguån xa h¬n, víi nh÷ng rñi ro cho søc khoÎ vµ an toµn cña hä (xem d−íi ®©y). Xem çc ch−¬ng vÒ Giao th«ng vµ N−íc trong S¸ch tham kh¶o PRSP vÒ nguyªn nh©n v× sao phô n÷ chÞu ¶nh h−ëng nÆng nÒ h¬n khi thiÕu çc dÞch vô giao th«ng vµ cÊp n−íc.

• ThiÕu çc dÞch vô n¨ng l−îng trong n«ng nghiÖp khiÕn phô n÷ ph¶i mÊt c«ng lao ®éng ®Ó ch¨m sãc c©y trång, thu ho¹ch, vµ chÕ biÕn.

• Do phô n÷ lµm hÇu hÕt çc c«ng viÖc nÊu n−íng trong çc gia ®×nh nghÌo, nªn hä vµ nh÷ng ®øa trÎ mµ hä ph¶i ch¨m sãc th−êng ph¶i høng chÞu nhiÒu nhÊt sù « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ. Hä cïng víi con çi cña hä th−êng ph¶i chÞu nh÷ng t¸c ®éng cña « nhiÔm lªn søc khoÎ nhiÒu h¬n nam giíi. Phô n÷ lµm hÇu hÕt çc c«ng viÖc thu gom çc nhiªn liÖu sinh khèi, vµ th−êng ph¶i ®i bé xa tõ nhµ, do ®ã ph¶i chÞu nhiÒu th−¬ng tæn vÒ thÓ chÊt khi ph¶i ®i bé vµ mang v¸c mét l−îng sinh khèi nÆng nh− vËy. Ngoµi ra, ®Þa h×nh nh÷ng n¬i hä ®Õn thu l−îm sinh khèi th−êng lµ n¬i nguy hiÓm, kh«ng an toµn cho th©n thÓ cña hä. Xem phÇn 3.6 (xem thªm ch−¬ng vÒ Giíi trong S¸ch tham kh¶o PRSP).

• Thêi gian mµ phô n÷ ph¶i dµnh ®Ó thu l−îm çc lo¹i nhiªn liÖu sinh khèi vµ ®Ó lÊy n−íc, nhãm löa vµ lao ®éng trong n«ng nghiÖp - chñ yÕu lµ do thiÕu çc dÞch vô n¨ng l−îng

5 Mét ph©n tÝch (cña Hoque) vÒ liªn hÖ gi÷a ®iÖn khÝ ho¸ vµ tû lÖ sinh ®Î ë B¨ng-la-®Ðt cho thÊy r»ng tû lÖ sinh ®Î ë nh÷ng em g¸i trong ®é tuæi tõ 10 ®Õn 19 lµ 0,67 trong nh÷ng hé cã ®iÖn vµ 1,17 ë nh÷ng hé kh«ng cã ®iÖn. 6 Xem thªm Energia (M¹ng l−íi quèc tÕ cho phô n÷ vµ n¨ng l−îng bÒn v÷ng) http://www.energia.org/ vµ KhÝa c¹nh giíi trong n¨ng l−îng cho CSD-9, tµi liÖu dù th¶o, gåm c¶ kiÕn nghÞ cña Nhãm hç trî ENERGIA vµ nhãm tæ chøc phi chÝnh phñ cña phô n÷ CSD.


6

hiÖn ®¹i - lµ sù mÊt m¸t vÒ nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nh− nghØ ng¬i, häc hµnh, vµ nh÷ng ho¹t ®éng sinh lîi kh¸c.

• N¨ng suÊt cña nhiÒu ho¹t ®éng t¹o thu nhËp tiÒm tµng cña phô n÷ trong khu vùc phi chÝnh thøc phô thuéc vµo çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i. Xem phÇn 2.2, S¶n xuÊt cña hé vµ Khu vùc phi n«ng nghiÖp n«ng th«n.

Khi t×nh tr¹ng nghÌo do n¨ng l−îng ®−îc ph©n t¸ch ra theo giíi, sÏ cã nh÷ng ph¸t hiÖn quan träng cÇn ®−îc ®−a vµo trong khi thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh, v× t¸c ®éng cña nh÷ng thay ®æi trong h×nh th¸i c«ng viÖc, trong lîi Ých vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ, nghØ ng¬i, vµ chi tiªu cña hé, v.v. lªn phô n÷ kh«ng gièng víi nam giíi, mµ nh÷ng thay ®æi nµy l¹i do cã ®Çu t− hoÆc chÝnh s¸ch g¾n hé gia ®×nh víi viÖc cung øng n¨ng l−îng hiÖn ®¹i.

Khung 1. Phô n÷ vµ n¨ng l−îng Mét trong nh÷ng khã kh¨n chÝnh cho phô n÷ [ë khu vùc nhµ ë lôp xôp ven ®«] cña Tacna, Peru, lµ thiÕu ®iÖn trong nhµ, v× mét vµi lý do: hä muèn dµnh hÇu hÕt buæi tèi ®Ó ®Èy nhanh c«ng viÖc dÖt; hä cÇn c¶m thÊy an toµn trong nhµ; hä cÇn cã ®iÒu kiÖn ®Ó ch¨m sãc con çi; hä cÇn lµm cho ban ®ªm ®ì tèi t¨m h¬n; hä cÇn th¾p s¸ng cho ®−êng phè mµ hä vµ gia ®×nh sö dông. Yturregui, 1998 ViÖc s¶n xuÊt vµ sö dông n¨ng l−îng hiÖn t¹i g©y ra nh÷ng rñi ro nghÒ nghiÖp cho phô n÷. ¦íc tÝnh cã kho¶ng 10.000 phô n÷ ph¶i mang v¸c cñi ë Addis Ababa, hä cung cÊp mét phÇn ba sè cñi mµ c¶ thµnh phè tiªu thô, hä th−êng hay bÞ ng·, bÞ g·y hoÆc r¹n x−¬ng, bÞ ®au m¾t, xæ mòi, thiÕu m¸u, x¶y thai, do ph¶i v¸c mét khèi l−îng kho¶ng 40-50kg - t−¬ng ®−¬ng träng l−îng c¬ thÓ cña hä. Haile, 1991 HÇu hÕt çc dù ¸n n¨ng l−îng kh«ng cã tiÒm n¨ng thay ®æi hoµn toµn sù c©n ®èi vµ bÊt b×nh ®¨ng vÒ giíi qua nhiÒu thÕ kû, th−êng lµ nh÷ng yÕu tè ®· ¨n s©u vµo v¨n ho¸. Tuy nhiªn, ch¾c ch¾n çc dù ¸n cã thÓ ®Æt ra nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n sau ®©y: - §¶m b¶o r»ng g¸nh nÆng khèi l−îng c«ng viÖc cña phô n÷ sÏ gi¶m bít víi viÖc hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng cung øng nhiªn liÖu cho hé gia ®×nh, bÕp ®un vµ n«ng nghiÖp. - T×m çch ®Ó phô n÷ ®−îc ®éc lËp h¬n khi tham gia vµo kinh tÕ hµng ho¸. - §¶m b¶o r»ng phô n÷ cã ®¹i diÖn trong ®èi tho¹i ë ®Þa ph−¬ng, më réng c«ng viÖc vµ qu¶n lý nguån lùc. Tµi liÖu chÝnh s¸ch cña NEDA: Kinh tÕ n¨ng l−îng bÒn v÷ng, 11-1999

2.2. N¨ng l−îng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ

Nhµ m¸y, trang tr¹i, cöa hµng, giao th«ng vµ x©y dùng lµ nh÷ng ®éng lùc cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Thu nhËp cña ng−êi nghÌo th−êng t¨ng theo cïng víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ (xem ch−¬ng vÒ T¨ng tr−ëng v× ng−êi nghÌo trong S¸ch tham kh¶o PRSP). Nhu cÇu n¨ng l−îng t¨ng xÊp xØ ngang víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ.7 Mäi doanh nghiÖp, c¶ chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc, lín vµ nhá, n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®Òu sö dông n¨ng l−îng cho v¨n phßng, c¬ së s¶n xuÊt, vµ ®i l¹i.

Khu vùc chÝnh thøc. N¨ng l−îng ®−îc çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt sö dông theo v« sè çch kh¸c nhau. N¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó: • BiÕn nguyªn liÖu thµnh s¶n phÈm cuèi cïng nh− nhùa, xi m¨ng, kÝnh, giÊy, kim lo¹i vµ

thùc phÈm. • S¶n xuÊt vµ tinh chÕ kim lo¹i • VËn hµnh m¸y mãc trong trang tr¹i vµ trong çc ho¹t ®éng chÕ biÕn n«ng l©m s¶n

7 Gately vµ Streifel (1997) ph¸t hiÖn thÊy r»ng trong mét thêi gian dµi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ sö dông n¨ng l−îng th−¬ng m¹i gÇn nh− cã quan hÖ mét-mét t¹i 37 n−íc ®ang ph¸t triÓn mµ hä nghiªn cøu tõ 1971 ®Õn 1993. Xem thªm §¸nh gi¸ n¨ng l−îng thÕ giíi, UNDP 2000, http://www.undp.org/seed/eap/activities/wea/


7

• Ch¹y ®éng c¬ trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tõ dÖt may ®Õn ®ãng hép, ®ãng chai, vµ in Ên. • VËn hµnh nh÷ng c¬ së h¹ tÇng chÝnh cña doanh nghiÖp - th«ng tin liªn l¹c, th¾p s¸ng, vµ

thiÕt bÞ v¨n phßng. Sù t−¬ng quan gi÷a sö dông n¨ng l−îng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ l¹i cµng râ h¬n khi xÐt ®Õn viÖc thiÕu n¨ng l−îng lµm k×m h·m t¨ng tr−ëng kinh tÕ nh− thÕ nµo. T¹i Uganda, Ên ®é, Indonesia, vµ nhiÒu n−íc kh¸c, cung øng ®iÖn kh«ng ®Òu vµ víi chÊt l−îng kÐm khiÕn çc doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t− vµo ph¸t ®iÖn t¹i chç. MÆc dï lµm nh− vËy cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc khñng ho¶ng ®iÖn ngay tr−íc m¾t, nh−ng nã lµm gi¶m ®¸ng kÓ çc nguån lùc mµ doanh nghiÖp cã thÓ sö dông cho nh÷ng kho¶n ®Çu t− kh¸c sinh lêi nhiÒu h¬n. Cßn cã thªm chi phÝ vÒ kinh tÕ n÷a, khi mµ çc c¬ së cung øng kh«ng chØ mÊt nguån thu tõ çc doanh nghiÖp c«ng nghiÖp mµ cßn mÊt c¶ phÇn phô t¶i ®Ó më réng dÞch vô ®Õn çc hé gia ®×nh. Khu vùc n«ng nghiÖp. B»ng çch cho phÐp c¬ giíi ho¸ thuû lîi, trång trät vµ ch¨n nu«i, n¨ng l−îng cã thÓ lµm t¨ng thu nhËp trong n«ng nghiÖp th«ng qua viÖc t¨ng n¨ng suÊt. (N¨ng l−îng lµ mét trong nh÷ng ®Çu vµo chÝnh cña cuéc "çch m¹ng xanh" ë Ên ®é). Nã cho phÐp b¬m n−íc tõ nguån n−íc ngÇm hoÆc çc hå chøa ®Ó t¨ng s¶n l−îng cña mçi vô trong n¨m. N¨ng l−îng kh«ng ph¶i do c¬ b¾p sÏ cho phÐp c¬ giíi ho¸, lµm t¨ng hiÖu qu¶ vµ tèc ®é trong trång trät, thu ho¹ch, chÕ biÕn sau thu ho¹ch, vµ vËn chuyÓn. Cã thÓ c¶i thiÖn møc chi phÝ vµ ®é tin cËy cña nh÷ng ®Çu vµo n¨ng l−îng cÇn thiÕt b»ng çch c¶i çch thÞ tr−êng, t¨ng c−êng c¹nh tranh trong hÖ thèng b¸n lÎ, vµ c¶i tiÕn c«ng nghÖ. Ngµnh giao th«ng. Çc dÞch vô giao th«ng vËn t¶i ®¸ng tin cËy chØ cã thÓ cã ®−îc khi cã cung øng nhiªn liÖu æn ®Þnh cho vËn t¶i. Xem ch−¬ng Giao th«ng trong S¸ch tham kh¶o PRSP. S¶n xuÊt cña hé vµ khu vùc phi n«ng nghiÖp n«ng th«n. §èi víi nhiÒu ng−êi nghÌo, c«ng ¨n viÖc lµm chÝnh thøc vµ thu nhËp tõ n«ng nghiÖp kh«ng ph¶i lµ mét gi¶i ph¸p. Th−êng kh«ng cã sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong çc hé nghÌo. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çch duy nhÊt ®Ó hä n©ng cao møc sèng lµ th«ng qua "tù t¹o viÖc lµm" trong çc doanh nghiÖp cùc nhá phi chÝnh thøc. C¶i thiÖn dÞch vô n¨ng l−îng cã thÓ khiÕn nh÷ng ho¹t ®éng nµy c¹nh tranh ®−îc hiÖu qu¶ h¬n, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm h¬n víi chÊt l−îng cao h¬n vµ t¨ng lîi nhuËn (do ®ã bÒn v÷ng h¬n) th«ng qua viÖc n©ng cao n¨ng suÊt cña nh÷ng nguån lùc ®−îc sö dông (nh− lao ®éng, vèn, vµ nguyªn vËt liÖu). Çc dÞch vô n¨ng l−îng cho phÐp nh÷ng ®iÒu sau: • KiÓm so¸t nhiÖt l−îng tèt h¬n vµ tiÖn lîi h¬n khi chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n thùc phÈm • ChiÕu s¸ng tèt h¬n ®Ó kÐo dµi ngµy lµm viÖc • Sö dông çc thiÕt bÞ c¬ giíi ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm ®em b¸n vµ chÕ t¹o çc c«ng cô ®Ó s¶n

xuÊt ë quy m« nhá • Sö dông m¸y kh©u • Sö dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ nhiªn liÖu cho vËn t¶i, gióp g¾n nh÷ng doanh nghiÖp tiÓu

thñ c«ng nµy víi thÞ tr−êng khu vùc vµ quèc gia. Çc doanh nghiÖp nhá ë n«ng th«n cã thÓ lµ nguån t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp ®¸ng kÓ cho n«ng th«n. Sù hiÖn diÖn cña nh÷ng ngµnh chÕ biÕn rau qu¶ vµ ®ãng hép, c«ng nghiÖp nhÑ, ®å gç, may mÆc, ®å da, vµ s¶n phÈm s÷a (xem khung 2) ®Òu t−¬ng quan chÆt chÏ víi viÖc cung


8

øng n¨ng l−îng æn ®Þnh, nhÊt lµ ®iÖn khÝ ho¸.8 Ngay c¶ khi hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cho phÐp më réng cung øng ®iÖn l−íi ®Ó cung cÊp ®iÖn æn ®Þnh vµ kh«ng h¹n chÕ, th× møc ®é cung øng n¨ng l−îng h¹n chÕ còng cã thÓ lµm n¶y në vµ duy tr× çc doanh nghiÖp nhá. N¨ng l−îng cã thÓ ®−îc cung cÊp b»ng nh÷ng ®éng c¬ diezel nhá hoÆc b»ng nh÷ng nguån n¨ng l−îng t¸i t¹o nh− thuû ®iÖn nhá, sinh khèi hoÆc çc lo¹i b· Ðp. Mét trung t©m th−¬ng m¹i cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn ®−îc khi cã ®−îc nguån cung øng n¨ng l−îng nh− vËy. Khung 2. Mét c©u chuyÖn thµnh c«ng trong ngµnh s÷a Ngµy nay ë Ên ®é cã 75 ngµn hîp t¸c x· s÷a trong c¶ n−íc, víi 10 triÖu thµnh viªn, hÇu hÕt trong sè ®ã lµ nh÷ng tiÓu n«ng kh«ng cã ®Êt, bÞ bÇn cïng, chØ cã mét hoÆc hai con tr©u bß. Ngoµi viÖc t¹o viÖc lµm trong çc x−ëng lµm s÷a, tiÕp thÞ, vËn t¶i, vµ ph©n phèi, nh÷ng hîp t¸c x· nµy cßn lµ nh÷ng trung t©m lµ biÕn chuyÓn lµng quª, gióp cung cÊp cho n«ng d©n cã ®−îc nguån tiÒn mÆt ®Òu ®Æn duy nhÊt. Chñ yÕu nhu cÇu dïng s÷a lµ cho ng−êi nghÌo ë thµnh thÞ. §Ó b¸n s÷a víi gi¸ võa tói tiªn cho ng−êi nghÌo, hä ®· ®ãng vµo trong çc tói nylong nhá. N¨ng l−îng lµ thiÕt yÕu ®èi víi c«ng nghiÖp, nÕu kh«ng cã nã, c«ng nghiÖp kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®−îc: n¨ng l−îng nh− h¬i n−íc ®Ó khö trïng s÷a vµ t¹o ra çc s¶n phÈm s÷a; nh− ®iÖn ®Ó ®ãng gãi vµ duy tr× mét d©y chuyÒn lµm l¹nh tõ x−ëng s¶n xuÊt ®Õn ®iÓm b¸n; vµ cßn nhiªn liÖu cho vËn t¶i ®Ó ®Õn ®−îc víi thÞ tr−êng thµnh phè. Mét sè ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp n«ng th«n, do çc ç nh©n vµ hé gia ®×nh më ra ®Ó s¶n xuÊt ®éc lËp, vµ kh«ng cÇn cã n¨ng l−îng. Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã bao gåm lµm th¶m, xay x¸t g¹o, chÕ biÕn ç, s¶n phÈm tõ x¬ dõa, tr¹m kh¾c gç, ®å da, nÊu bia, vµ dÖt. Tuy nhiªn, ngay c¶ trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, mét l−îng n¨ng l−îng Ýt ái ®Ó th¾p s¸ng vµo buæi tèi, kÐo dµi ngµy lµm viÖc, hoÆc cho phÐp c¬ giíi ho¸ mét phÇn còng lµm t¨ng s¶n l−îng vµ c¶i thiÖn n¨ng suÊt. §iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n cho phÐp c¬ giíi ho¸ mét sè ho¹t ®éng truyÒn thèng sÏ dÉn ®Õn c¶i thiÖn n¨ng suÊt, khiÕn viÖc lµm trong çc ho¹t ®éng truyÒn thèng gi¶m (c¬ giíi ho¸ viÖc xay thãc ë B¨ng-la-®Ðt lµ mét trong nh÷ng tr−êng hîp ®−îc ghi nhËn). Lo¹i h×nh chuyÓn biÕn nµy lµ cè h÷u trong ph¸t triÓn n«ng th«n, vµ rÊt cã thÓ çc cèi xay th−¬ng m¹i, mÆc dï nã lµm mÊt viÖc lµm trong xay x¸t truyÒn thèng, song l¹i kÝch thÝch t¹o viÖc lµm trong nh÷ng ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp kh¸c ë n«ng th«n. Cuèi cïng, b¶n th©n ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng l−îng lµ mét nguån t¹o viÖc lµm ®¸ng kÓ, cho nh÷ng ng−êi tham gia s¶n xuÊt gç cñi vµ than cñi, tiÕp thÞ vµ b¸n lÎ çc s¶n phÈm dÇu.

3. Çc môc tiªu vµ chØ tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng Trong phÇn nµy ®Ò ra çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ®Ó ph©n tÝch vai trß cña ngµnh n¨ng l−îng vµ vai trß cña çc dÞch vô n¨ng l−îng trong xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Khu«n khæ ®Ò ra mét lo¹t çc môc tiªu n¨ng l−îng toµn diÖn, ®Ó nÕu ®¹t ®−îc sÏ gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

8 Mét cuéc ®iÒu tra hé gia ®×nh ë Ecuador cho thÊy çc doanh nghiÖp n«ng th«n chiÕm 40% thu nhËp ë n«ng th«n, sö dông 40% lao ®éng nam, vµ 50% sè phô n÷ cã tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ, vµ viÖc thµnh lËp nh÷ng doanh nghiÖp nµy cã t−¬ng quan chÆt chÏ víi møc ®é ®iÖn khÝ ho¸. (Lanjouw vµ Lanjouw 1995).


9

H×nh 1. Khu«n khæ gi¶m nghÌo cña ngµnh n¨ng l−îng

3.1. X¸c ®Þnh çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng

Khi chÝnh phñ b¾t ®Çu so¹n th¶o çc chiÕn l−îc gi¶m nghÌo cña m×nh, chÝnh phñ th−êng muèn thiÕt lËp ra çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ®Ó ®Þnh h−íng cho viÖc lùa chän çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh nh»m ®¹t ®−îc çc môc tiªu cô thÓ. N¨m môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ®· ®−îc ®Ó xuÊt nh»m tËp trung vµo chuÈn ®o¸n t×nh tr¹ng nghÌo vµ cã nh÷ng nç lùc x©y dùng chiÕn l−îc. • Më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i tiÕn • C¶i thiÖn ®é æn ®Þnh trong cung øng n¨ng l−îng • §¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng ng©n s¸ch ®i kÌm víi cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng • C¶i thiÖn qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt ngµnh n¨ng l−îng • Gi¶m chi phÝ søc khoÎ vµ m«i tr−êng ®i kÌm víi cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn ®−îc gîi ra ®©y lµ liªn kÕt víi nhau vµ cñng cè lÉn cho nhau - tøc lµ qu¶n lý tèt h¬n sÏ thóc ®Èy më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn, bÒn v÷ng ng©n s¸ch thóc ®Èy ®é æn ®Þnh vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn. Víi tÝnh céng h−ëng nµy, mäi môc tiªu ®Òu quan träng vµ ®−îc lùa chän v× nã cã ph¹m vi bao qu¸t toµn diÖn trong t¸c ®éng lªn t×nh tr¹ng nghÌo vÒ n¨ng l−îng. Sö dông çc chØ tiªu ®Ò ra sÏ gióp x¸c ®Þnh xem ®Êt n−íc ®ang ®¹t ®−îc môc tiªu ë møc ®é nµo vµ cho phÐp −u tiªn ho¸ çc chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc nhµ h−íng tíi çc môc tiªu nµo cßn ch−a ®¹t ®−îc. Çc môc tiªu bæ trî còng sÏ thÝch hîp trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ.

� Më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi çc dÞch vô

� N©ng cao ®é tin cËy cña Cung cÊp N¨ng l−îng

� B¶o ®¶m sù bÒn v÷ng VÒ ng©n s¸ch ®i kÌm víi cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng

� C¶i thiÖn Qu¶n lý vµ §iÒu tiÕt Ngµnh N¨ng l−îng

� Gi¶m bít Chi phÝ søc khoÎ vµ m«i tr−êng liªn quan ®Õn cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng

KÕt qu¶ gi¶m nghÌo Mèi quan hÖ & T¸c ®éng N¨ng l−¬ng

Çc môc tiªu ph¸t triÓn Ngµnh n¨ng l−îng

� §Çu vµo thiÕt yÕu cho çc doanh nghiÖp� N©ng cao hiÖu suÊt lao ®éng vµ vèn

� æn ®Þnh vÜ m« (t¨ng nguån thu thuÕ vµ gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch)

� æn ®Þnh gi¸ n¨ng l−îng � ChiÕu s¸ng vµ an ninh ç nh©n

� BÒn v÷ng m«i tr−êng

� TthiÕt yÕu ®èi víi dÞch vô gi¸o dôc vµY tª

� ThiÕt yÕu ®èi víi c¬ së h¹ tÇng bæ trî (Cung cÊp n−íc, th«ng tin liªn l¹c, giao th«ng)

� C¶i thiÖn søc khoÎ (gi¶m bít « nhiÔm trong nhµ

� Lùa chän DÞch vô N¨ng l−îng

� TiÕp cËn th«ng tin (radio, v« tuyÕn vµ Th«ng tin liªn l¹c

� N©ng cao tr¸ch nhiÖm ng−êi cung cÊp dÞch vô

Thu nhËp

N¨ng lùc

An ninh

Giao quyÒn

n¨ng l−îng ®−îc c¶i thiÖn


10

CÇn ph¶i nãi r»ng nh÷ng môc tiªu nµy kh«ng thÓ l−îng ho¸ ®−îc ®Çu ra (nh− vÒ nÊu n−íng, th¾p s¸ng, s−ëi Êm, c¬ giíi ho¸, v.v.) mµ çc hé vµ doanh nghiÖp t×m kiÕm trong çc dÞch vô n¨ng l−îng. Theo nghÜa ®ã, çc môc tiªu nµy lµ môc tiªu trung gian. Tuy nhiªn, nh÷ng môc tiªu ®−îc gîi ý trªn ®©y sÏ phï hîp h¬n cho môc ®Ých ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ x©y dùng chiÕn l−îc. TiÕn bé trong viÖc ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu nµy sÏ cho phÐp çc hé vµ çc doanh nghiÖp cã ®−îc sù lùa chän hiÖu qu¶ ®Ó lµm t¨ng phóc lîi vµ t¨ng tr−ëng. PhÇn cuèi cïng sÏ dµnh ®Ó gi¶i thÝch v× sao mçi môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ®−îc ®Ò xuÊt l¹i quan träng ®èi víi c«ng t¸c gi¶m nghÌo. §ång thêi sÏ ®Æt ra çc chØ tiªu dïng ®Ó: • ChuÈn ®o¸n t×nh h×nh hiÖn t¹i vµ ®Ò ra nh÷ng môc tiªu phï hîp; • X¸c ®Þnh çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh phï hîp nh»m ®¹t môc tiªu; • Theo dâi tiÕn bé trong khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh. Çc chØ tiªu ®−îc ®Ò xuÊt cã thÓ dùa trªn nh÷ng th«ng tin ®· cã s½n hoÆc cã thÓ lÊy ®−îc mét çch t−¬ng ®èi dÔ dµng th«ng qua nh÷ng cuéc ®iÒu tra ®¬n gi¶n. MÆc dï ®«i khi nã cã thÓ thiÕu ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt cho gi¸m s¸t chi tiÕt ë cÊp dù ¸n, song nã lµ nh÷ng çi ng−ìng t−¬ng ®èi hîp lý ®Ó gióp çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch x¸c ®Þnh ®−îc møc ®é cña vÊn ®Ò vµ ®Ò ra çc −u tiªn. §iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh lµ cÇn thu thËp çc th«ng tin vÒ møc ®é s½n cã cña n¨ng l−îng vµ tiªu dïng n¨ng l−îng ph©n theo nhãm thu nhËp, ch¼ng h¹n chia thµnh m−êi nÊc thu nhËp, cßn gäi lµ thËp vÞ ph©n, ®Ó x¸c ®Þnh møc gèc trong x©y dùng chÝnh s¸ch vµ gi¸m s¸t ch−¬ng tr×nh. HiÖn nh÷ng th«ng tin vÒ tiªu dïng n¨ng l−îng ë cÊp hé víi møc ®é chi tiÕt nh− vËy cã thÓ ch−a cã, nªn nh÷ng cuéc ®iÒu tra trong t−¬ng lai cÇn nh»m thu thËp ®−îc nh÷ng sè liÖu thèng kª ®ã.

3.2. Më réng tiÕp cËn víi çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i tiÕn

TiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i ®−îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng cña hé gia ®×nh trong viÖc cã ®−îc dÞch vô n¨ng l−îng nÕu hé quyÕt ®Þnh dïng dÞch vô ®ã. TiÕp cËn lµ hµm sè cña møc ®é s½n cã vµ kh¶ n¨ng chi tr¶. Møc ®é s½n cã nghÜa lµ ®èi t−îng n»m trong ph¹m vi kÕt nèi kinh tÕ vµ cung øng cña m¹ng l−íi n¨ng l−îng hoÆc cña nhµ cung øng. Kh¶ n¨ng chi tr¶ muèn nãi ®Õn kh¶ n¨ng cña çc hé nghÌo trong viÖc tr¶ nh÷ng chi phÝ kÕt nèi ban ®Çu (hay chi phÝ ban ®Çu) vµ chi phÝ sö dông n¨ng l−îng. NÕu chi phÝ ban ®Çu cao sÏ c¶n trë çc hé nghÌo chuyÓn sang d¹ng n¨ng l−îng hiÖn ®¹i.9 Møc ®é s½n cã vµ kh¶ n¨ng chi tr¶ lµ hai çi liªn quan ®Õn nhau. VÝ dô, khi chÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh lµ ®Þnh gi¸ n¨ng l−îng thÊp d−íi møc chi phÝ ®Ó cho nh÷ng hé nghÌo nhÊt cã thÓ chi tr¶ ®−îc, th× thùc tÕ cã khi l¹i lµm gi¶m kh¶ n¨ng chi tr¶, v× nhµ cung øng sÏ c¶m thÊy kh«ng cã lîi nhuËn khi më réng m¹ng l−íi cung øng ra nh÷ng vïng mµ ng−êi nghÌo sinh sèng. Môc tiªu cña viÖc më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i sÏ ®¹t ®−îc khi tÊt c¶ nh÷ng hé cã thu nhËp thÊp ®Òu cã nhiªn liÖu ®un nÊu hiÖn ®¹i (dÇu ho¶, khÝ ho¸ láng, hoÆc ®iÖn) ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña m×nh.10 "NÊc thang n¨ng l−îng" nh− nªu trong H×nh 2 lµ mét

9 §iÒu nµy lµ do ng−êi nghÌo cã "suÊt chiÕt khÊu" cao h¬n, vµ g¸n nh÷ng gi¸ trÞ thÊp h¬n cho nh÷ng lîi Ých n¶y sinh trong t−¬ng lai. Nãi çch kh¸c, mét ng−êi nghÌo kh«ng thÓ dù trï qu¸ xa cho t−¬ng lai, mµ ph¶i tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng tr−íc m¾t. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hä kh«ng thÓ hy sinh tiªu dïng l−¬ng thùc vµ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu tr−íc m¾t kh¸c ®Ó tiÕt kiÖm ®ñ tiÒn mÆt nh»m trang tr¶i nh÷ng chi phÝ ban ®Çu cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn sang dïng nhiªn liÖu hiÖn ®¹i hoÆc cho nh÷ng c«ng nghÖ chuyÓn ho¸ cao h¬n. 10 ThuËt ng÷ n¨ng l−îng hiÖn ®¹i hoÆc çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc c¶i thiÖn muèn nãi ®Õn çc nguån n¨ng l−îng/nhiªn liÖu kh«ng ph¶i truyÒn thèng (nh− gç, c©y trång cßn d− thõa, vµ ph©n gia sóc), vµ ph¶i ®−îc ®em


11

çch tr×nh bµy dÔ hiÓu vÒ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a nghÌo ®ãi vµ tiªu dïng n¨ng l−îng hiÖn ®¹i. Khi hé gia ®×nh leo lªn cao dÇn trong chiÕc thang n¨ng l−îng. t¨ng tiªu dïng n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, phóc lîi cña hä còng ®−îc n©ng cao vµ çc tiÒm n¨ng t¹o thu nhËp còng lín lªn. Nh÷ng hé nghÌo nhÊt, ®øng ë bËc thÊp nhÊt trong chiÕc thang n¨ng l−îng, th−êng Ýt hoÆc kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i vµ ph¶i sö dông çc nhiªn liÖu sinh khèi truyÒn thèng, nh− cñi vµ ph©n gia sóc. Ng−êi nghÌo g¸n mét gi¸ trÞ cao cho çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, vµ trong chõng mùc mµ nh÷ng dÞch vô nµy s½n cã vµ võa tói tiÒn, hä sÏ s½n sµng chi tr¶ toµn bé chi phÝ, v× mét vµi lý do sau ®©y: • Sù tiÖn lîi, tiÕt kiÖm thêi gian, vµ lîi Ých vÒ søc khoÎ, cïng víi hiÖu suÊt cao11 khiÕn

ng−êi ta thÊy ®¸ng bá tiÒn ®Ó chuyÓn ®æi. • Cuéc sèng ®−îc ®¶m b¶o h¬n khi çc dÞch vô n¨ng l−îng ®−îc dïng cho nh÷ng ho¹t

®éng sinh lîi vµ cã sö dông n¨ng l−îng cuèi cïng nh− nh÷ng doanh nghiÖp nhá phi n«ng nghiÖp, b¬m thuû lîi, c¬ giíi ho¸ xay x¸t vµ truèt h¹t.

• Kh¶ n¨ng chi tr¶ cho çc dÞch vô n¨ng l−îng sÏ ®−îc n©ng cao cïng víi thu nhËp t¨ng do tiªu dïng n¨ng l−îng nhiÒu h¬n.

trao ®æi ®Ó lÊy tiÒn. Çc nhiªn liÖu hiÖn ®¹i th−êng tiÖn lîi h¬n vµ cã thÓ ®−îc chuyÓn ho¸ mét çch hiÖu qu¶ h¬n. Çc nhiªn liÖu ®un nÊu hiÖn ®¹i (khÝ ho¸ láng, khÝ ®èt hoÆc nh÷ng nhiªn liÖu r¾n kh«ng khãi) th−êng Ýt g©y « nhiÔm h¬n, khiÕn cho m«i tr−êng trong nhµ s¹ch sÏ vµ trong lµnh h¬n. Çc nhiªn liÖu sinh khèi hiÖn ®¹i võa tiÖn lîi l¹i võa cã thÓ chuyÓn ho¸ mét çch cã hiÖu qu¶ thµnh nh÷ng d¹ng n¨ng l−îng h÷u Ých gao gåm khÝ sinh häc, khÝ ethanol, than ®ãng b¸nh vµ than cñi). 11 HiÖu suÊt nghÜa lµ khèi l−îng n¨ng l−îng h÷u Ých ®−îc s¶n sinh ra, nh− nhiÖt ®Ó ®un bÕp, ®é s¸ng cña ®Ìn, tõ cïng mét ®¬n vÞ n¨ng l−îng ®Çu vµo. Çc nhiªn liÖu hiÖn ®¹i dÔ kiÓm so¸t ®−îc h¬n vµ do ®ã còng cã hiÖu suÊt sö dông cao h¬n. ViÖc t¨ng hiÖu suÊt nµy thùc tÕ cã thÓ dÉn ®Õn chi phÝ thÊp h¬n cho cïng mét s¶n l−îng ®Çu ra lÊy tõ çc nguån truyÒn thèng.


12

H×nh 2: ChiÕc thang n¨ng l−îng * Gi¶i trÝ: ®µi, v« tuyÕn §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é s½n cã vµ kh¶ n¨ng chi tr¶ cho çc nhiªn liÖu hiÖn ®¹i cña çc hé thu nhËp thÊp, mét sè chØ tiªu ®−îc ®Ò xuÊt ë B¶ng 3.1. B¶n th©n ng−êi tiªu dïng ph¶i lµ ng−êi quyÕt ®Þnh lùa chän xem nguån n¨ng l−îng vµ øng dung n¨ng l−îng nµo lµ ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña hä. Mét thùc ®¬n gåm çc gi¶i ph¸p n¨ng l−îng cÇn ph¶i ®−îc cung cÊp cho hä.12

12 Mét khã kh¨n cña mét sè ch−¬ng tr×nh trî gióp do çc nhµ tµi trî cung cÊp lµ nã lµm háng thÞ tr−êng cho nh÷ng gi¶i ph¸p cung øng n¨ng l−îng thay thÕ. §iÒu nµy cã thÓ s¶y ra nÕu tiÕn hµnh bao cÊp cho mét lo¹i c«ng nghÖ cung øng n¨ng l−îng nµo ®ã, vµ khiÕn cho çc c«ng nghÖ kh¸c khã cã thÓ c¹nh tranh ®−îc. §iÒu nµy s¶y ra khi trî cÊp ®−îc g¾n víi mét nhµ cung øng cô thÓ (®«i khi lµ çc nhµ cung øng tõ n−íc tµi trî), vµ do ®ã khiÕn cho çc nhµ cung øng kh¸c khã cã thÓ ph¸t triÓn ®−îc mét thÞ tr−êng së t¹i bÒn v÷ng.

Tru

yÒn

thèn

g

Ngu

ån N

¨n g

L−î

ng

H

iÖn

®¹i

ThÊp Møc thu nhËp Cao

NÊu n−íng Cñi, c©y/l¸ thõa,ph©n

Th¾p s¸ng NÕn, ac-quy kh«, dÇu ho¶

S−ëi Êm Cñi, c©y/l¸ thõa,ph©n

B¬m n−íc Søc ng−êi

Søc c¬ häc Søc ng−êi

VËn t¶i §i bé

Th«ng tin/gi¶i trÝ Ac-quy x¹c

NÊu n−íng KhÝ sinh häc, dÇu ho¶, than cñi

Th¾p s¸ng DÇu ho¶, nÕn, ac-quy

S−ëi Êm Than, than cñi, cñi

B¬m n−íc Diezel, ®iÖn

Søc c¬ häc Diezel, ®iÖn

VËn t¶i Giao th«ng c«ng céng

Th«ng tin/gi¶i trÝ §iÖn, ac-quy x¹c

Tñ l¹nh §iÖn

NÊu n−íng Ga (khÝ ho¸ láng), dÇu ho¶, ®iÖn

Th¾p s¸ng §iÖn

S−ëi Êm Ga, than

B¬m n−íc §iÖn

Søc c¬ häc §iÖn

VËn t¶i Ph−¬ng tiÖn c«ng céng vµ ç nh©n

Th«ng tin/gi¶i trÝ §iÖn

Tñ l¹nh §iÖn


13

B¶ng 3.1. ChØ tiªu ®¸nh gi¸

ChØ tiªu Ph©n tÝch/chuÈn ®o¸n Møc ®é s½n cã

Møc ®é s½n cã ®iÖn - Tû lÖ kh¸ch hµng trong mét huyÖn13 (lÊy tõ thèng kª doanh sè b¸n) trong tæng sè hé (lÊy tõ nh÷ng −íc tÝnh cña tæng ®iÒu tra d©n sè) - Sè huyÖn cã ®iÖn trong c¶ n−íc

- NÕu tû sè nµy thÊp h¬n mét ng−ìng nµo ®ã, 10% ch¼ng h¹n, cã thÓ suy ra r»ng hÇu hÕt çc hé nghÌo trong huyÖn kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi m¹ng l−íi. - Tû sè thÊp cã nghÜa lµ hÇu hÕt ng−êi nghÌo trong c¶ n−íc thiÕu tiÕp cËn víi ®iÖn, cÇn t¨ng ®é bao qu¸t ë møc ®é bÒn v÷ng vÒ tµi chÝnh (xem PhÇn 4.6).

1.2 Møc ®é s½n cã dÇu ho¶ vµ khÝ ho¸ láng - Møc ®é thÊp nhÊt ®Ó nhµ ph©n phèi chÝnh thøc hoÆc phi chÝnh thøc cã thÓ ho¹t ®éng ®−îc, theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh lµ huyÖn. - Tû sè tiªu dïng: tiªu dïng ®Çu ng−êi, theo huyÖn, lÊy tõ sè thèng kª doanh sè b¸n cña nhµ ph©n phèi. 1.3. Møc ®é s½n cã çc nhiªn liÖu sinh khèi hiÖn ®¹i - Thêi gian hé ph¶i thu l−îm nhiªn liÖu sinh khèi ®Ó ®un nÊu

- NÕu çc nhµ ph©n phèi chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc kh«ng ho¹t ®éng ®−îc ë mét vïng, hoÆc nÕu tû sè tiªu dïng ë d−íi møc nµo ®ã, ch¼ng h¹n 6 lÝt/ng−êi/th¸ng ®èi víi dÇu ho¶, vµ 5kh/ng−êi/ th¸ng ®èi víi khÝ ho¸ láng, cã nghÜa lµ t¹i vïng ®ã møc ®é s½n cã thÊp hoÆc kh«ng cã dÞch vô, nhÊt lµ cho ng−êi nghÌo. - Sè liÖu ®iÒu tra sÏ gióp x¸c ®Þnh chØ tiªu phï hîp vÒ sè giê/ngµy mµ çc hé ph¶i dµnh ra ®Ó thu l−îm nhiªn liÖu sinh khèi.

Kh¶ n¨ng chi tr¶ 2.1. Chi phÝ kÕt nèi Chi phÝ kÕt nèi (tøc lµ chi phÝ ban ®Çu) ®Ó tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i - Chi phÝ ®−a ®iÖn vµo nhµ - Chi phÝ cho bÕp dÇu - TiÒn ®Æt cäc hoÆc tiÒn mua b×nh vµ bÕp ga cì nhá nhÊt.

NÕu tû lÖ nµy cao, v−ît qu¸ 25% thu nhËp hµng th¸ng, th× cÇn cã biÖn ph¸p khiÕn cho nh÷ng chi phÝ nµy dÔ trang tr¶i ®−îc h¬n (xem phÇn 4.3). Tuy nhiªn, tr−íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh xem cung øng cã hiÖu qu¶ kh«ng b»ng çch so s¸nh nh÷ng chi phÝ nµy víi tiªu chuÈn quèc tÕ. NÕu chi phÝ cung øng kh«ng hiÖu qu¶, cÇn cã biÖn ph¸p ®Ó c¶i tiÕn hiÖu qu¶ (xem phÇn 4.5 vµ 4.6)

2.2 KhÝa c¹nh sö dông Tû sè chi tr¶ ®iÖn vµ dÇu ho¶/khÝ ho¸ láng: Tû lÖ chi phÝ sö dông nhiªn liÖu hiÖn ®¹i, nh− ®iÖn, khÝ ho¸ láng, vµ dÇu ho¶, nh»m ®¸p øng nhu cÇu tèi thiÓu vÒ n¨ng l−îng trong thu nhËp trung b×nh cña hé, nªn chia theo thËp vÞ ph©n vÒ thu nhËp. TÝnh xÊp xØ nhu cÇu n¨ng l−îng tèi thiÓu: 1) chi phÝ tiªu biÓu cña hé cã thu nhËp thÊp; 2) ®¬n gi¸ cho nh÷ng ng−êi tiªu dïng lµ c− d©n nhá, nh©n víi møc ng−ìng tèi thiÓu, vÝ dô, 20-30kwh/th¸ng ®èi víi ®iÖn; 6 lÝt/th¸ng ®èi víi dÇu ho¶.

NÕu tû sè nµy cao, céng l¹i b»ng 10-15%, cã thÓ nªn trî cÊp cho nh÷ng hé nghÌo nhÊt ®Ó sö dông nhiªn liÖu hiÖn ®¹i (xem phÇn 4.2). HiÖu suÊt cung øng cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ nh»m ®¶m b¶o r»ng vÊn ®Ò lµ kh¶ n¨ng chi tr¶ thuéc phÝa cÇu chø kh«ng ph¶i do kÐm hiÖu qu¶ tõ phÝa cung.

13 Ch÷ huyÖn ®−îc dïng ë ®©y ®Ó chØ ®¬n vÞ hµnh chÝnh nhá nhÊt trong mét n−íc, n¬i mµ çc thèng kª vÒ tæng ®iÒu tra vµ kinh tÕ ®−îc thu thËp. Sù lùa chän cã thÓ tuú thuéc vµo viÖc ph©n chia hµnh chÝnh th«ng th−êng - quËn, lþ, x·, thÞ trÊn, côm. v.v. còng cã thÓ phï hîp.


14

3.3. C¶i thiÖn ®é æn ®Þnh trong cung øng n¨ng l−îng

§é æn ®Þnh cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ cung øng çc dÞch vô n¨ng l−îng æn ®Þnh víi chÊt l−îng vµ khèi l−îng kh«ng g©y ra chi phÝ qu¸ møc cho ng−êi tiªu dïng. Cung øng n¨ng l−îng æn ®Þnh lµ ®iÒu thiÕt yÕu ®Ó c¶i thiÖn ®−îc mét çch bÒn v÷ng phóc lîi cña hé vµ lµm ®Çu vµo cho doanh nghiÖp. Çc tiªu chuÈn vÒ ®é æn ®Þnh cÇn thiÕt còng kh¸c nhau theo møc ®é sö dông. Th−êng çc doanh nghiÖp cÇn nh÷ng tiªu chuÈn vÒ æn ®Þnh cao h¬n lµ çc hé gia ®×nh. VÝ dô, ngay c¶ cung øng thiÕu hay gi¸n ®o¹n trong cung øng còng cã thÓ g©y ra nh÷ng chi phÝ cao kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc vµ thua lç cho doanh nghiÖp, nh− ph¶i nh−ng s¶n xuÊt, l·ng phÝ nguyªn liÖu, vµ thÊt thu trong b¸n lÎ, nh−ng ¶nh h−ëng cña nã ®Õn çc hé l¹i kh«ng v−ît qu¸ sù bÊt tiÖn mµ nã g©y ra. §èi víi çc hé nghÌo ®−îc tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, nh−ng l¹i ch−a ph¶i lµ ng−êi sö dông, th× bÊt æn ®Þnh liªn miªn trong cung øng sÏ c¶n trë hä ®Çu t− ®Ó chuyÓn tõ nguån n¨ng l−îng truyÒn thèng sang. VÝ dô, cung øng bÊt æn ®Þnh sÏ kh«ng khuyÕn khÝch çc hé nghÌo mua bÕp dÇu hoÆc tr¶ tiÒn ®Ó nèi ®iÖn. §èi víi nh÷ng hé ph¶i dùa vµo çc h×nh thøc n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, cung øng bÊt æn sÏ buéc hä t×m kiÕm nh÷ng nguån cung øng kh¸c víi gi¸ cao h¬n, vÝ dô hä buéc ph¶i mua thªm tõ nh÷ng nguån cung øng ®¾t tiªn trong thÞ tr−êng phi chÝnh thøc song song tån t¹i.14 Sù biÕn ®éng gi¸ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng ng−êi tiªu dïng nghÌo, lµ nh÷ng ng−êi Ýt cã kh¶ n¨ng tr¶ gi¸ cao vµ ph¶i hy sinh phÇn tiªu dïng. §èi víi çc doanh nghiÖp, cung øng kh«ng æn ®Þnh trùc tiÕp dÉn ®Õn: 1) t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô, lµ rµo c¶n ®èi víi ®Çu t−; 2) huû ho¹i lîi thÕ c¹nh tranh vÒ nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c nh− lao ®éng vµ nguyªn vËt liÖu. MÆc dï nh÷ng chi phÝ nµy cã vÎ lµ do nh÷ng ng−êi cã vèn, th−êng lµ nh÷ng ng−êi giµu, ph¶i chÞu, nh−ng nã còng ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi nghÌo, lµ ng−êi bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt nÕu c¬ héi viÖc lµm bÞ gi¶m, c¬ hé mµ lÏ ra t¨ng tr−ëng sÏ ®em l¹i cho hä. Sù kÕt hîp çc chØ tiªu sau (B¶ng 3.2) cã thÓ dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é cña vÊn ®Ò bÊt æn ®Þnh trong n−íc.

B¶ng 3.2. Çc chØ tiªu vÒ ®é æn ®Þnh

ChØ tiªu Ph©n tÝch/ChuÈn ®o¸n 1. Gi¸n ®o¹n thêi gian s¶n xuÊt cho doanh nghiÖp do thiÕu cung øng n¨ng l−îng. Tû sè nµy cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng sè ngµy hoÆc giê lµm viÖc. Th«ng tin nµy cã thÓ ®−îc lÊy ra tõ çc ®iÒu tra phi chÝnh thøc ®èi víi çc doanh nghiÖp lín nhá.

1. NÕu thêi gian ngõng s¶n xuÊt qu¸ cao, trªn 10%, cã thÓ suy ra r»ng cung øng n¨ng l−îng kÐm æn ®Þnh. Tû sè chÊp nhËn ®−îc lµ ph¶i d−íi 2%.

3. Tû lÖ dù tr÷: lµ tû sè gi÷a møc chªnh lÖch gi÷a c«ng suÊt l¾p ®Æt víi nhu cÇu ®Ønh ®iÓm chia cho c«ng suÊt l¾p ®Æt.

3. Tû lÖ dù tr÷ thÊp, d−íi 15%, cã nghÜa lµ nguy c¬ bÞ gi¸n ®o¹n cung øng cao vµ chÊt l−îng cung øng kÐm. Tû lÖ dù tr÷ kho¶ng 20-25% sÏ phï hîp h¬n.15

14 ThÞ tr−êng ®en ®èi víi dÇu ho¶ th−êng xuÊt hiÖn khi nhiªn liÖu ®−îc bao cÊp, khiÕn nhiªn liÖu bÞ rót ra tõ nh÷ng thÞ tr−êng kh¸c, vµ chÝnh phñ kh«ng thÓ cung cÊp ®ñ khèi l−îng theo nhu cÇu víi gi¸ bao cÊp. 15 ChØ tiªu vÒ tû lÖ dù tr÷ cÇn ®−îc sö dông mét çch thËn träng vµ ph¶i tÝnh ®Õn viÖc kÕt hîp cung øng trong n−íc. Tû lÖ thuû ®iÖn lín sÏ ®ßi hái ph¶i cã tû lÖ dù tr÷ lín.


15

3.4. §¶m b¶o bÒn v÷ng ng©n s¸ch ®i kÌm víi cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng (xem ch−¬ng vÒ Chi tiªu c«ng)

BÊt æn ®Þnh vÒ ng©n s¸ch vµ th©m hôt gia t¨ng sÏ gãp phÇn g©y l¹m ph¸t trong nÒn kinh tÕ, th−êng sÏ lµm gi¶m søc mua cña ng−êi nghÌo vµ lµm t¨ng nguy c¬ tæn th−¬ng. æn ®Þnh ng©n s¸ch cßn tuú thuéc vµo nhiÒu biÕn sè n»m ngoµi ngµnh n¨ng l−îng. Tuy nhiªn, ngµnh n¨ng l−îng mang tÝnh ®Æc thï do møc ®é ¶nh h−ëng cña nã lªn ng©n s¸ch nhµ n−íc th«ng qua: 1) ®ãng gãp cña nã vµo nguån thu th«ng qua thuÕ vµ thuÕ tµi nguyªn16, 2) ®ßi hái ng©n s¸ch ph¶i trî cÊp, tr¶ nî, vµ chi th−êng xuyªn; 3) tû lÖ ®i vay cña chÝnh phñ vµ nh÷ng rñi ro bÊt th−êng cho ng©n s¸ch. Çch thøc xö lý nh÷ng yÕu tè nµy trong bèi c¶nh c¶i çch toµn ngµnh n¨ng l−îng sÏ cã t¸c ®éng lín lªn sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Nh− sÏ bµn ®Õn d−íi ®©y, ngµnh n¨ng l−îng ®ãng gãp tÝch cùc vµo tÝnh bÒn v÷ng cña ng©n s¸ch vµ æn ®Þnh vÜ m« khi mµ: ThuÕ trùc thu ®¸nh vµo çc doanh nghiÖp n¨ng l−îng vµ thuÕ gi¸n thu ®¸nh vµo çc mÆt hµng n¨ng l−îng sÏ ®em l¹i nguån thu rßng. Çc s¶n phÈm dÇu lµ nguån thuÕ gi¸n thu tèt, gãp phÇn ®¸ng kÓ trong tæng thu. ThuÕ cao th−êng ®¸nh vµo çc s¶n phÈm n¨ng l−îng, do tiªu dïng n¨ng l−îng th−êng kh«ng co gi·n - tøc nhu cÇu Ýt thay ®æi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng. MÆc dï thuÕ x¨ng dÇu lµ nguån thu tèt, song thuÕ ®¸nh vµo çc mÆt hµng nh− dÇu ho¶, chñ yÕu do nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp dïng, cã thÓ mang tÝnh luü tho¸i.17 CÇn c©n ®èi gi÷a môc tiªu thu víi tÝnh c«ng b»ng trong khi ®¸nh thuÕ çc s¶n phÈm x¨ng dÇu. Trî cÊp, khi cÇn thiÕt, ph¶i ®Þnh h−íng tèt nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu vµ tr¸nh nh÷ng chi phÝ qu¸ lín cho ng©n s¸ch (xem PhÇn 4.2). Còng nªn tr¸nh viÖc cã nhiÒu thuÕ suÊt ®èi víi nh÷ng nhiªn liÖu bæ trî, v× nã sÏ lµm bãp mÐo sù lùa chän trong tiªu dïng. ThuÕ ®¸nh vµo nh÷ng lo¹i nhiªn liÖu mµ ng−êi nghÌo dïng cÇn gi÷ ë møc tèi thiÓu, thèng nhÊt víi thuÕ suÊt gi¸n thu trung b×nh ®¸nh vµo hµng ho¸ vµ dÞch vô. BÊt cø ý ®Þnh sö dông çc lo¹i thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt nµo ë møc cao ®¸nh vµo x¨ng dÇu nh»m t¨ng nguån thu còng sÏ ¶nh h−ëng ®Æc biÖt nÆng nÒ ®Õn ng−êi nghÌo. MÆc dï thuÕ ®¸nh vµo çc s¶n phÈm x¨ng dÇu dÔ thu vµ lµ nguån thu tèt, nh−ng ®iÒu quan träng lµ nã kh«ng g©y t¸c dông lòy tho¸i. Çc chÝnh s¸ch ph¶i thÊy r»ng sù bãp mÐo cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng lo¹i nhiªn liÖu chÞu thuÕ ThuÕ tµi nguyªn vµ hoa lîi tõ khai th¸c vµ s¶n xuÊt tµi nguyªn nh− dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn cã thÓ lµ nh÷ng nguån thu ®¸ng kÓ cho chÝnh quyÒn trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng ë nh÷ng n−íc cã nh÷ng nguån tµi nguyªn ®ã. Çc chÝnh s¸ch ng©n s¸ch ®èi víi khai th¸c tµi nguyªn cÇn c©n nh¾c nhiÒu môc tiªu, nh− tèi −u ho¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña nguån tµi nguyªn th«ng qua møc ®é khai th¸c, t¸c ®éng m«i tr−êng ngoµi ý muèn, c¬ chÕ khuyÕn khÝch l·nh chÞu rñi ro cho çc nhµ ®Çu t− t− nh©n, vµ −u tiªn ®Þa ph−¬ng cho nh÷ng ng−êi trùc tiÕp chÞu ¶nh h−ëng bëi viÖc khai th¸c tµi nguyªn. Çc nhu cÇu ®Çu t− cho ngµnh kh«ng ®−îc ®¸p øng b»ng viÖc ®i vay cña chÝnh phñ vµ hç trî trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch (nh− ®· nªu trªn, cã thÓ cÇn hç trî ng©n s¸ch cho nh÷ng chi

16 VÝ dô ®Ó khai th¸c vµ qu¶n lý nh÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn, sÏ lµ nguån thu ®¸ng kÓ cho chÝnh phñ (vµ nã gia t¨ng ë nh÷ng vïng diÔn ra viÖc khai th¸c tµi nguyªn), ®em l¹i c¬ héi ®Ó gi¶m nghÌo. ë mét sè n−íc, sù thµnh c«ng trong chiÕn l−îc gi¶m nghÌo cña chÝnh phñ chÞu sù chi phèi cña thµnh c«ng trong nh÷ng chÝnh s¸ch sö dông nh»m x©y dùng vµ qu¶n lý dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn - vµ ®Æc biÖt ë nh÷ng n−íc cã tiÒn n¨ng xuÊt khÈu dÇu khÝ vµ thuû ®iÖn lín. 17 ThuÕ luü tho¸i lµ lo¹i thuÕ mµ g¸nh nÆng chÝnh l¹i r¬i vµo ng−êi nghÌo. VÝ dô, ®¸nh thuÕ nh÷ng lo¹i nhiªn liÖu nh− dÇu ho¶ mµ ng−êi nghÌo tiªu dïng sÏ mang tÝnh luü tho¸i, nÕu ng−êi giµu kh«ng dïng dÇu ho¶.


16

phÝ kÕt nèi, kÓ c¶ nh÷ng chi phÝ cho nh÷ng thiÕt bÞ sö dông n¨ng l−îng, víi ®iÒu kiÖn lµ trî cÊp ®−îc h−íng ®èi t−îng ®óng vµo ng−êi nghÌo). Çc doanh nghiÖp n¨ng l−îng th−êng ph¶i ®Çu t− lín vµo s¶n xuÊt vµ c¬ së h¹ tÇng cung øng nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ, còng nh− nhu cÇu cña ng−êi nghÌo, v× çc hÖ thèng cung øng n¨ng l−îng th−êng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ t¨ng theo quy m«. Çc doanh nghiÖp thuéc së h÷u nhµ n−íc ®«i khi ®−îc tµi trî cho nh÷ng nhu cÇu ®Çu t− lín nµy tõ nguån ®i vay cña nhµ n−íc hoÆc hç trî trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch. Cã nh÷ng giíi h¹n mµ tµi trî tõ ng©n s¸ch cã thÓ cung cÊp ®Ó sö dông cho c¬ së h¹ tÇng n¨ng l−îng ®Ó kh«ng g©y ra l¹m ph¸t hoÆc lµm t¨ng l·i suÊt trªn thÞ tr−êng. Còng vËy, hç trî trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch cho ngµnh n¨ng l−îng cã thÓ lÊy ®i mÊt nguån kinh phÝ dµnh cho ®Çu t− vµo x· héi. §Ó hç trî, cã thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p sau: 1) kÕt nèi cã h−íng ®èi t−îng vµ trî cÊp cho ng−êi tiªu dung; 2) t− nh©n ho¸ vµ h¹n chÕ hç trî cña nhµ n−íc vÒ tµi chÝnh trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi - yªu cÇu çc doanh nghiÖp nµy ph¶i tµi trî cho ®Çu t− cña m×nh lÊy tõ nguån cña b¶n th©n vµ thÓ hiÖn trong b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. Thu cña chÝnh phñ vµ b¶o l·nh vÒ chÝnh s¸ch, nh÷ng nghÜa vô tr¶ nî bÊt th−êng cña nhµ n−íc, vµ sù gia t¨ng rñi ro ng©n s¸ch sÏ kh«ng cßn cÇn thiÕt n÷a. ChÝnh phñ cã lóc cã thÓ b¶o l·nh, c«ng khai hoÆc ngÇm ®Þnh, cho nh÷ng yªu cÇu vÒ nguån thu cho nh÷ng dù ¸n n¨ng l−îng do t− nh©n së h÷u. Th−êng cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o l·nh nµy bëi v× çc nhµ ®Çu t− t− nh©n kh«ng cã kh¶ n¨ng vµ còng kh«ng muèn chÞu nh÷ng rñi ro vÒ tÝn dông ®i kÌm. MÆc dï nh÷ng kho¶n b¶o l·nh nµy lµ cÇn thiÕt ®Ó thu hót ®Çu t− t− nh©n, song rñi ro tµi chÝnh cña çch lµm nµy cã thÓ sÏ rÊt cao nÕu kh«ng cã c¶i çch c¨n b¶n trong ngµnh, vµ nã cã thÓ g©y ra bÊt æn ®Þnh vÒ ng©n s¸ch. B¶ng 3.3 ®Þnh nghÜa nh÷ng chØ tiªu tiªu biÓu chÝnh ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng lªn ng©n s¸ch cña n¨ng l−îng vµ gióp x©y dùng vµ gi¸m s¸t çc chiÕn l−îc nh»m ®¹t ®−îc bÒn v÷ng ng©n s¸ch.


17

B¶ng 3.3. Çc chØ tiªu bÒn v÷ng ng©n s¸ch

ChØ tiªu Ph©n tÝch/chuÈn ®o¸n 1. Tû träng thu thuÕ gi¸n thu rßng ®èi víi çc mÆt hµng n¨ng l−îng trong tæng thu. Thu tõ çc lo¹i thuÕ gi¸n thu ®èi víi çc lo¹i n¨ng l−îng th−¬ng m¹i - çc s¶n phÈm x¨ng dÇu vµ ®iÖn - trõ trî cÊp tiªu dïng lÊy tõ ng©n s¸ch

1. CÇn dù trï møc ®ãng gãp rßng cña thuÕ gi¸n thu v−ît qu¸ 5-10% tæng thu. NÕu con sè nµy mµ ©m, cã nghÜa lµ cã khñng ho¶ng vÒ ng©n s¸ch.

2. ThuÕ thu nhËp do çc doanh nghiÖp vµ c¬ së n¨ng l−îng nép Tæng thuÕ thu nhËp tõ çc doanh nghiÖp vµ c¬ së n¨ng l−îng. Do dÔ x¸c ®Þnh nh÷ng doanh nghiÖp nµy, nªn con sè nµy cã thÓ lÊy ®−îc tõ c¬ quan phô tr¸ch thuÕ thu nhËp

2. NÕu tÊt c¶ hoÆc hÇu hÕt çc doanh nghiÖp kh«ng nép thuÕ thu nhËp trong vßng 2-3 n¨m, ®ã lµ dÊu hiÖu hä ®ang thua lç hoÆc ®−îc −u ®·i thuÕ ®Æc biÖt. C¶ hai tr−êng hîp nµy ®Òu kh«ng ®¸ng mong muèn cho sù bÒn v÷ng ng©n s¸ch l©u dµi.

3. Tµi trî cña nhµ n−íc cho ®Çu t− vµo ngµnh n¨ng l−îng X¸c ®Þnh hç trî cña nhµ n−íc cho ngµnh n¨ng l−îng theo chñng lo¹i 3.1. Trî cÊp trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch 3.2. ChÝnh phñ ®i vay trong n−íc 3.3. Vay n−íc ngoµi (th−¬ng m¹i vµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc) 3.4. B¶o l·nh cña nhµ n−íc ®èi víi çc rñi ro th−¬ng m¹i 3.5. B¶o l·nh cña nhµ n−íc ®èi víi çc rñi ro chÝnh trÞ.

3.1. Hç trî cña nhµ n−íc theo bÊt kú lo¹i nµo trong bèn lo¹i sÏ cho thÊy nh÷ng t×nh huèng cÇn thay ®æi nh»m gi¶m thiÓu rñi ro ng©n s¸ch vµ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch. Ch−¬ng vÒ "Chi tiªu c«ng" trong S¸ch tham kh¶o PRSP sÏ h−íng dÉn ph©n tÝch sù ph©n bæ cho ngµnh trong ng©n s¸ch vµ nªn tham kh¶o ë ®©y. 3.2. TÝn dông −u ®·i cho ngµnh n¨ng l−îng ph¶i ë møc tèi thiÓu. 3.3. Nî ®a ph−¬ng vµ song ph−¬ng cung cÊp nguån vèn ®¸ng kÓ, víi chi phÝ thÊp h¬n ®i vay th−¬ng m¹i cña nhµ n−íc. T¸c ®éng cña viÖc ®i vay nµy lªn nghÜa vô tr¶ nî cña chÝnh phñ cÇn ®−îc ph©n tÝch. 3.4. Do chÝnh phñ kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®−îc rñi ro th−¬ng m¹i, nªn cÇn ph©n chia giai ®o¹n cho nh÷ng nghÜa vô nî nµy. 3.5. B¶o l·nh cho çc rñi ro chÝnh trÞ cã thÓ lµ phï hîp ë mét sè n−íc.

3.5. C¶i thiÖn viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt ngµnh n¨ng l−îng

Çc c¬ chÕ ®Þnh h−íng thÞ tr−êng, çc thiÕt chÕ gi¸m s¸t chÝnh thøc, vµ çc qu¸ tr×nh dÉn ®Õn ®Çu t− hiÖu qu¶, s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô n¨ng l−îng lµ nh÷ng chØ tiªu vÒ qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt tèt. Qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt tèt lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh xem ng−êi nghÌo vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung cã nhËn ®−îc ®ñ dÞch vô víi møc gi¸ chÊp nhËn ®−îc hay kh«ng. Qu¶n lý kÐm sÏ lµm ph−¬ng h¹i ®Õn ho¹t ®éng cña nh÷ng doanh nghiÖp hiÖn cã vµ lµm gi¶m tÝnh hÊp dÉn ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp tiÒm n¨ng, ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi nghÌo theo nh÷ng çch sau: • Mét ngµnh ho¹t ®éng kÐm cã thÓ sÏ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó më réng vµ cung øng

dÞch vô cho nh÷ng hé nghÌo. • Çc doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ cã chi phÝ vËn hµnh cao, vµ cung cÊp dÞch vô víi gi¸

v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña ng−êi nghÌo. • Çc quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch g©y ra ho¹t ®éng kÐm còng th−êng b¶o hé nh÷ng doanh

nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ tr−íc sù c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶ vµ chÊt l−îng dÞch vô mµ nh÷ng doanh nghiÖp míi cã thÓ cung cÊp.


18

Ho¹t ®éng yÕu kÐm cã thÓ do ba lo¹i yÕu tè. Thø nhÊt lµ nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi cña nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi, nh− gi¸ dÇu thÕ giíi, tiÕp cËn víi vèn vay n−íc ngoµi, l·i suÊt trong n−íc cao, vµ l¹m ph¸t. Thø hai lµ kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch quèc gia phï hîp cho ®Þnh gi¸ n¨ng l−îng vµ ®Çu t−. Thø ba lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn ®iÒu hµnh tõng doanh nghiÖp cô thÓ, bao gåm viÖc cã nhiÒu môc tiªu m©u thuÉn nhau, thiÕu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, thiÕu tù chñ. Lo¹i yÕu tè thø hai vµ thø ba thÓ hiÖn nhu cÇu cÇn tËp trung vµo qu¶n lý ngµnh vµ thay ®æi khu«n khæ quy chÕ. Cã nhiÒu çch ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt - nh÷ng yÕu tè then chèt chung bao gåm: • ThiÕt lËp mét khu«n khæ quy chÕ ®¸ng tin cËy, cã kh¶ n¨ng cho phÐp ®Çu t− vµ gi¸ c¶ phï

hîp víi kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ çc môc tiªu vÒ chÊt l−îng dÞch vô; • Khëi x−íng nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu, b¾t çc ngµnh ®éc quyÒn vµ nh÷ng c¬ së ho¹t ®éng

tËp trung ph¶i c¹nh tranh nhiÒu h¬n vµ phi tËp trung ho¸ qu¶n lý; • T¨ng ®Þnh h−íng kinh doanh cho çc doanh nghiÖp th«ng qua viÖc c¶i thiÖn qu¶n lý

doanh nghiÖp hoÆc t− nh©n ho¸, nÕu viÖc ®ã kh¶ thi. Çc ®iÓm nªu trªn gîi ý r»ng cã nhiÒu mÆt trong qu¶n lý tèt, vµ do ®ã xem xÐt mét khÝa c¹nh kh«ng th«i lµ ch−a ®ñ. B¶ng 3.4 ®−a ra 5 c©u hái ®Ó gîi ý ®¸nh gi¸ chÊt l−îng qu¶n lý. Nh÷ng cÇu hái nµy chØ yªu cÇu tr¶ lêi ®¬n gi¶n lµ "cã" hay "kh«ng". Mçi c©u tr¶ lêi "kh«ng" chØ ra mét lÜnh vùc cßn ®ang cã vÊn ®Ò hiÖn t¹i hoÆc tiÒm n¨ng vÒ qu¶n lý - vµ do ®ã lµ lÜnh vùc cÇn c¶i çch. Sè c©u tr¶ lêi kh«ng cµng nhiÒu, nguy c¬ tiÒm tµng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò trong qu¶n lý cµng nghiªm träng.

B¶ng 3.4. §¸nh gi¸ viÖc qu¶n lý ngµnh n¨ng l−îng

ChØ tiªu Ph©n tÝch 1. Çc ®¬n vÞ trong ngµnh cã ®−îc thµnh lËp nh− lµ nh÷ng c«ng ty th−¬ng m¹i, trong ®o çc nhµ qu¶n lý ph¶i tu©n theo kû luËt th−¬ng m¹i hay kh«ng?

ViÖc t¹o ra mét c«ng ty ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p nh©n th−êng lµ b−íc ®Çu trong qu¸ tr×nh c¶i çch. B¾t nh÷ng ®¬n vÞ nµy ph¶i tu©n theo kû luËt th−¬ng m¹i sÏ t¹o kh¶ n¨ng gi¶m chi phÝ vµ t¨ng hiÖu qu¶.

2. GÝa cña çc dÞch vô n¨ng l−îng cã trang tr¶i ®ñ chi phÝ kh«ng vµ nh÷ng sù bï lç lín gi÷a çc nhãm kh¸ch hµng vµ gi÷a çc vïng cã ®−îc xo¸ bá kh«ng?

Khi gi¸ ®ñ trang tr¶i chi phÝ (tÝnh trung b×nh) vµ gi¶m tèi thiÓu sù bï lç gi÷a çc vïng vµ gi÷a çc lo¹i kh¸ch hµng, sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng tiÕp cËn h¬n vµ sÏ ®¹t ®−îc môc tiªu chÊt l−îng.

3. Nh÷ng doanh nghiÖp míi cã ®−îc phÐp hoÆc ®−îc khuyÕn khÝch cung øng çc dÞch vô n¨ng l−îng ®Õn kh¸ch hµng - cho c¶ nh÷ng ng−êi ®· nhËn ®−îc dÞch vô vµ nh÷ng ng−êi cßn n»m trong nh÷ng vïng ch−a ®−îc phôc vô ®Çy ®ñ kh«ng?

Sù hiÖn diÖn vµ khuyÕn khÝch ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cung øng nhiÒu lo¹i dÞch vô cã hai kÕt qu¶ tiÒm tµng: a) g©y ¸p lùc tiÕt kiÖm chi phÝ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶; b) çc dÞch vô n¨ng l−îng dÔ ®Õn ®−îc víi ng−êi nghÌo h¬n.

4. D©y chuyÒn cung øng n¨ng l−îng cã bao gåm nh÷ng c«ng ty chuyªn m«n ho¸ vÒ chøc n¨ng t¸ch riªng nhau vµ thuéc quyÒn së h÷u cña nh÷ng bªn riªng rÏ hay kh«ng? VÝ dô: çc nhµ ph©n phèi nhiÒu lo¹i s¶n phÈm dÇu vµ çc c«ng ty ph¸t ®iÖn vµ ph©n phèi ®iÖn?

Mét d©y chuyÒn cung øng n¨ng l−îng tæng hîp, ®èi lËp víi mét c¬ cÊu ph©n t¸n, bao gåm nhiÒu doanh nghiÖp víi chøc n¨ng chuyªn m«n ho¸, th−êng sÏ dÉn ®Õn cung øng n¨ng l−îng víi chi phÝ cao h¬n vµ kÐm ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng h¬n.

5. Cã mét c¬ quan qu¶n lý riªng, cã kh¶ n¨ng cho phÐp ®Çu t− vµ ®iÒu chØnh gi¸ c¶ mµ kh«ng cã sù can thiÖp vÒ chÝnh trÞ hay kh«ng?

DÔ cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®−îc vµ ®¹t môc tiªu chÊt l−îng h¬n, nÕu cã mét khu«n khæ quy chÕ nh− vËy.


19

3.6. Gi¶m chi phÝ vÒ søc khoÎ vµ m«i tr−êng ®i kÌm víi viÖc cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng (Xem ch−¬ng M«i tr−êng trong S¸ch tham kh¶o PRSP)

§¹i ®a sè ng−êi nghÌo ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i dùa vµo çc lo¹i sinh khèi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu n¨ng l−îng cña m×nh. Søc khoÎ cña hä bÞ tæn h¹i do ®èt çc lo¹i sinh khèi - nh− cñi, than cñi, ph©n gia sóc, r¬m r¹ - do th−êng xuyªn ph¶i tiÕp xóc víi nh÷ng chÊt th¶i sau khi ®èt, nhÊt lµ nh÷ng h¹t bôi vµ khÝ carbonic. Nh÷ng lo¹i « nhiÔm nµy trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ, tuæi thä, vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña bÊt cø ai ph¶i tiÕp xóc víi nã ë møc ®é trung b×nh ®Õn cao. HÝt ph¶i kh«ng khÝ cã chøa nh÷ng h¹t li ti bay l¬ löng lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra çc bÖnh m·n tÝnh vµ cÊp tÝnh vÒ ®−êng h« hÊp, vµ ®ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y tö vong vµ bÖnh tËt lín nhÊt cho ng−êi nghÌo.18 Thùc tÕ, trong çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, t¸c h¹i ®Õn søc khoÎ cña « nhiÔm kh«ng khÝ cã quy m« kh«ng kÐm g× t¸c h¹i cña viÖc thiÕu n−íc s¹ch vµ vÖ sinh. Nh÷ng t¸c ®éng nµy ®Æc biÖt nÆng nÒ ë Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi phÝa Nam Sahara (xem B¶ng 3.5).

B¶ng 3.5. Tû lÖ tæng sè g¸nh nÆng bÖnh tËt tÝnh theo tuæi thä ®· ®iÒu chØnh theo møc ®é m¾c bÖnh (DALYs)

Ch©u Phi Nam Sahara

Ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng

Trung §«ng B¾c Phi

Ch©u Mü La tinh vµ Caribª

§«ng ¢u

Çc n−íc ph¸t triÓn

TÊt c¶ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn

¤ nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ

5,5 5 1,7 0,5 0 0 4

¤ nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ

1 2 3 3 3 1 2

Çc bÖnh liªn quan ®Õn thiÕu n−íc vµ vÖ sinh, ®Ó so s¸nh

10 8 8 5,5 1,5 1 7

Nguån: Murray vµ Lopez 1996, Smith 1993, 1998, 1999, ChØ tiªu ph¸t triÓn thÕ giíi 1999, chuyªn gia cña Ng©n hµng ThÕ giíi Sinh khèi truyÒn thèng cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc kh¸c nhau lªn søc khoÎ (B¶ng 3.6), ®Æc biÖt lµ khi ®èt ë trong nhµ mµ kh«ng cã bÕp lß tèt ®Ó gióp kiÓm so¸t ®−îc l−îng khãi, hoÆc èng khãi ®Ó hót khãi ra ngoµi. Phô n÷ vµ trÎ em ®Æc biÖt hay ph¶i tiÕp xóc víi t¸c ®éng cña « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ, do hä th−êng ph¶i nÊu n−íng. ViÖc sö dông sinh khèi, còng cã thÓ lµm gia t¨ng chi phÝ ch¨m sãc y tÕ vµ gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng s¶n xuÊt cña ng−êi nghÌo. Nh÷ng t¸c ®éng nµy l¹i cµng gia t¨ng do ng−êi sö dông sinh khèi Ýt khi ®un n−íc s«i ®Ó uèng, v× lý do tèn kÐm hoÆc do thãi quen. Trong chõng mùc mµ viÖc sö dông sinh khèi ë ®« thÞ cµng ®Èy nhanh n¹n ph¸ rõng, th× viÖc dùa vµo sinh khèi còng cã xu h−íng lµm gia t¨ng chi phÝ trong t−¬ng lai, cµng lµm gi¶m møc sèng cña nh÷ng ng−êi sèng trong c¶nh nghÌo. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (1997) −íc tÝnh r»ng 2,8 triÖu ng−êi chÕt mçi n¨m do « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ. ë Ên ®é, mét nghiªn cøu çc sè liÖu n¨m 1992-93 cho thÊy r»ng nguy c¬ tö vong t¨ng lªn 30-35% do sö dông çc nhiªn liÖu ®un nÊu d¹ng r¾n hoÆc b»ng sinh khèi ë çc hé n«ng th«n vµ 15-20% ë çc hé thµnh thÞ.19 20

18 B¸o ço søc kháe thÕ giíi cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi 1999 −íc tÝnh r»ng sù viªm nhiÔm cÊp tÝnh ®−êng h« hÊp d−íi lµ lo¹i bÖnh tËt chiÕm tû träng lín thø 4 ë Ch©u Phi vïng Nam Sahara, víi tæng sè lµ 7% sè ng−êi m¾c, sau bÖnh AIDS víi 17%, sèt rÐt 10,6%, tiªu ch¶y 7,5%, vµ çc lo¹i bÖnh tiÒn s¶n 6,2%. 19 G¸nh nÆng bÖnh tËt do « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: so s¸nh −íc tÝnh cña Kirk R. Smith vµ Sumi Mehta, Khoa häc søc khoÎ m«i tr−êng, §¹i häc California Berkeley, CA 94720-7360. So¹n th¶o


20

B¶ng 3.6. T¸c ®éng lªn søc khoÎ cña viÖc dïng nhiªn liÖu sinh khèi cho ®un nÊu

Qu¸ tr×nh Nguy c¬ tiÒm tµng cho søc khoÎ S¶n xuÊt - ChÕ biÕn/®ãng çc viªn ph©n gia sóc L©y nhiÔm bÖnh qua ph©n, miÖng, ®−êng

ruét, viªm nhiÔm da - S¶n xuÊt than cñi BÞ nhiÔm ®éc carbonic/khãi, báng, trÊn

th−¬ng, ®ôc thuû tinh thÓ Thu l−îm - NhÆt nh¹nh, mang v¸c cñi Gi¶m ch¨m sãc cho trÎ em, bÞ çc loµi bß

s¸t/c«n trïng cã näc ®éc c¾n, dÞ øng, nÊm da, mÖt mái, ®au c¬ b¾p, ®au l−ng, viªm khíp

§èt - T¸c ®éng cña khãi Viªm gi¸c m¹c, viªm ®−êng h« hÊp trªn - T¸c ®éng cña çc khÝ ®éc (CO) NhiÔm ®éc cÊp tÝnh - T¸c ®éng cña viÖc liªn tôc hÝt ph¶i khãi Çc bÖnh vÒ phæi/ng¹t thë m·n tÝnh, viªm

phÕ qu¶n m·n tÝnh, t¸c h¹i ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n, ung th− (phæi)

- T¸c ®éng cña h¬i nãng BÞ báng, ®ôc thuû tinh thÓ -T¸c ®éng lªn søc lao ®éng do ph¶i ®øng cói tr−íc bÕp

Viªm khíp

- T¸c ®éng cña vÞ trÝ ®Æt bÕp (trªn sµn) Báng ë trÎ s¬ sinh vµ trÎ míi tËp ®i Nguån: Goldemberg vµ Johansson, 1995 ë çc thµnh phè, viÖc ®èt çc nhiªn liÖu r¾n vµ láng sinh ra khãi, ph¸t th¶i h¹t, vµ m−a axÝt. Çc nguån nµy xuÊt ph¸t tõ giao th«ng, ph¸t ®iÖn vµ ph¸t nhiÖt, vµ sö dông trong c«ng nghiÖp vµ th−¬ng m¹i. Çc h¹t mÞn vµ ch× lµ mét trong sè nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm trÇm träng nhÊt xÐt theo t¸c h¹i cña nã lªn søc khoÎ. Çc biÖn ph¸p lµm gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ sÏ cã t¸c dông v« cïng lín do nh÷ng lîi Ých nã ®em l¹i cho søc khoÎ. NhiÒu biÖn ph¸p còng ®em l¹i lîi Ých cho ç nh©n vµ v× thÕ ng−êi ta s½n sµng tr¶ tiÒn. Do ®ã ®«i khi nh÷ng biÖn ph¸p nµy chØ ®−îc lý gi¶i dùa trªn nh÷ng tiªu chuÈn kinh tÕ mµ th«i. Tuy nhiªn, tÝnh h÷u dông cña chi phÝ l¹i rÊt kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng biÖn ph¸p nh»m gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ. ViÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn (thuû ®iÖn, dÇu, khÝ) cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng lín lªn m«i tr−êng vµ x· héi. CÇn thiÕt lËp m¹ng l−íi b¶o vÖ tr¸nh nh÷ng t¸c ®éng nµy vµ ph¶i gi¸m s¸t viÖc tu©n thñ.21

4. Can thiÖp b»ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh PhÇn nµy cung cÊp h−íng dÉn ®Ó ®¸nh gi¸ vµ thiÕt kÕt nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp b»ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh nh»m ®¹t ®−îc çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng. H×nh 3 cho thÊy t¸c

cho Ban t− vÊn kü thuËt toµn cÇu cña USAID/WHO vÒ t¸c ®éng lªn søc khoÎ cña « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ vµ n¨ng l−îng cho çc hé ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, 3-4/5/2000. Washington, DC. Xem thªm Smith KR, Corvalan C, vµ Kjellstrom T. 20 Hughes vµ Dunleavy, 2000 (dù th¶o) 21 Xem vÝ dô trong §¸nh gi¸ m«i tr−êng & çc chÝnh s¸ch b¶o vÖ cña Ng©n hµng ThÕ giíi; http://www.worldbank.org/environment/op_policies.htm


21

®éng tiÒm tµng cña mét thùc ®¬n gåm çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh kh¶ thi ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn.

H×nh 3. VÏ b¶n ®å t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh ®èi víi çc môc tiªu ph¸t triÓn

Çc môc tiªu ph¸t triÓn n¨ng l−îng ChÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh M

ë ré

ng

tiÕp

cË

n ví

i n¨

ng

l−în

g hi

Ön ®

¹i

C¶i

th

iÖn

cung

øn

g n¨

ng l−

îng

§¶m

b¶

o bÒ

n v÷

ng n

g©n

s¸ch

C¶i

thiÖ

n qu

¶n lý

vµ

®iÒ

u ti

Õt

Gi¶

m c

hi p

hÝ

y tÕ

vµ

m«i

tr−ê

ng

4.1. Trî cÊp h−íng ®èi t−îng vµ c¬ chÕ cung cÊp

4.2. Níi láng h¹n chÕ vÒ chi phÝ ban ®Çu 4.3. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña céng ®ång

4.4. Gi¶m ®iÒu tiÕt ®èi víi dÞch vô n¨ng l−îng

4.5. Sù tham gia cña t− nh©n trong dÞch vô n¨ng l−îng

4.6. Çc ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n

4.7. Sö dông khÝ thiªn nhiªn 4.8. Khai th¸c vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn

4.9. Gi¶m thiÓu t¸c h¹i lªn søc khoÎ do sö dông sinh khèi

T¸c ®éng lín T¸c ®éng võa ph¶i

4.1. Trî cÊp h−íng ®èi t−îng vµ c¬ chÕ cung cÊp

Gi¸ tiªu dïng cuèi cïng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn hµnh vi tiªu dïng ë mäi giai ®o¹n cña viÖc chuyÓn ®æi n¨ng l−îng. Gi¸ n¨ng l−îng ®−îc dïng lµm c«ng cô chÝnh s¸ch n¨ng l−îng cña chÝnh phñ nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu x· héi cô thÓ - nhÊt lµ th«ng qua trî gi¸ cho nh÷ng hé nghÌo. MÆc dï mét sè h×nh thøc trî cÊp cã thÓ cã Ých trong viÖc gióp nh÷ng hé cã thu nhËp thÊp tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu tån t¹i tèi thiÓu, song nh÷ng ch−¬ng tr×nh trî cÊp nµy cÇn ®−îc thiÕt kÕ sao cho nã gi¶m tíi møc tèi thiÓu nh÷ng bãp mÐo vÒ gi¸ c¶. Trî cÊp gÇn nh− lµ ®iÒu phæ biÕn trong ngµnh n¨ng l−îng ë mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ chuyÓn ®æi kinh tÕ. CÇn ph¶i nhí r»ng chi phÝ ®iÒu chØnh ®Ó chuyÓn sang mét ngµnh n¨ng l−îng ®−îc c¶i çch do khu vùc t− nh©n vËn hµnh trong khu«n khæ ®iÒu tiÕt kinh tÕ cã thÓ sÏ rÊt cao, vµ hÇu hÕt g¸nh nÆng nµy l¹i r¬i vµo ng−êi nghÌo22 - nh÷ng ®iÒu chØnh dÔ nh¹y bÐn víi t×nh tr¹ng nghÌo sÏ ®ßi hái ph¶i cã m¹ng l−íi an sinh. MÆc dï çc c¬ chÕ trî cÊp lµ cùc kú cã Ých, thËm chÝ cßn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc gi¶i quyÕt çc nhu cÇu cho ng−êi nghÌo, nh−ng nÕu kh«ng ®−îc thiÕt kÕ tèt sÏ kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho nh÷ng nhãm ®èi t−îng theo

22 Chi phÝ ®iÒu chØnh cao mµ ng−êi nghÌo ph¶i chÞu ®−îc ®Ò cËp trong "Bolivia: ¸p dông c¹nh tranh trong ngµnh cung øng ®iÖn ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, bµi häc tõ Bolivia, B¸o ço ESMAP 233/00. 8-2000.


22

chñ ®Þnh. §iÒu quan träng n÷a lµ cÇn ®¶m b¶o r»ng trî cÊp ph¶i t¹o ra thÞ tr−êng chø kh«ng ph¶i huû ho¹i thÞ tr−êng. Mét vµi nguyªn t¾c cÇn cÊn nh¾c khi h×nh thµnh chÝnh s¸ch gi¸ n¨ng l−îng ®−îc nªu d−íi ®©y: • Gi¸ n¨ng l−îng ph¶i ph¶n ¸nh cµng ®Çy ®ñ chi phÝ cung øng cµng tèt. NÕu cÇn trî cÊp, th×

ph¶i ®ñ ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc nhµ cung øng dÞch vô cã khuyÕn khÝch vÒ tµi chÝnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi tiªu dïng ®−îc trî cÊp. NÕu kh«ng cã khuyÕn khÝch tµi chÝnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu, nh÷ng ng−êi tiªu dïng nµy sÏ kh«ng nhËn ®−îc møc dÞch vô nh− mong muèn. Khi sö dông c¬ chÕ bï lç gi÷a çc ®èi t−îng sö dông kh¸c nhau, nã còng kh«ng t¹o ra khuyÕn khÝch ®Ó phôc vô nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i tr¶ ®Çy ®ñ chi phÝ. H¬n n÷a, bï lç ph¶i dùa vµo nh÷ng c¬ chÕ cung øng ®éc quyÒn vµ do ®ã kh«ng khuyÕn khÝch s¸ng t¹o vµ c¹nh tranh trong cung cÊp dÞch vô ®Ó lµm lîi cho ng−êi nghÌo khi ®−îc tiÕp cËn tèt h¬n (xem PhÇn 3.1).

• MÆc dï trªn nguyªn t¾c, c¬ chÕ ®Þnh gi¸ n¨ng l−îng ph¶i bao hµm c¶ chi phÝ « nhiÔm do sö dông n¨ng l−îng, song nh÷ng lo¹i thuÕ m«i tr−êng nµy kh«ng nªn lµm cho lo¹i n¨ng l−îng mµ ng−êi nghÌo sö dông trë nªn ®¾t ®á. VÝ dô, ®¸nh thuÕ vµo than cñi th−¬ng m¹i, than tæ ong, hoÆc dÇu ho¶ sÏ chñ yÕu r¬i vµo ng−êi nghÌo ph¶i g¸nh chÞu.

• Trî cÊp cÇn ®−îc thiÕt kÕ sao cho t¨ng c−êng thªm xu h−íng th−¬ng m¹i nh»m gi¶m chi phÝ vµ c¶i thiÖn dÞch vô. Trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ tËp trung lµm gi¶m chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu, vµ do ®ã t¨ng sè ng−êi cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi dÞch vô n¨ng l−îng, h¬n lµ cø tiÕp tôc trî cÊp nh÷ng chi phÝ sö dông th−êng xuyªn.23

Trî cÊp cã thÓ dïng ®Ó 1) gióp çc hé nghÌo cã ®−îc vµ tr¶ tiÒn ®−îc cho møc dÞch vô tèi thiÓu - lo¹i trî cÊp tiªu dïng nh− ®Þnh gi¸ ®iÖn thÊp cho møc tiªu cùc kú thÊp trong tiªu dïng ®iÖn cña hé - hoÆc ®Ó 2) trang tr¶i toµn bé hoÆc mét phÇn chi phÝ kÕt nèi cho ng−êi nghÌo - trî cÊp vèn hoÆc trî cÊp chi phÝ ban ®Çu. Trong bèi c¶nh nµy, çc nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt ®Ó trî cÊp cã thÓ ®−îc lÊy: 1) trùc tiÕp tõ ngoµi ngµnh, nhÊt lµ tõ nguån phô thu riªng, hoÆc tõ chi tiªu cung nãi chung, hoÆc 2) bï lç lÉn nhau khi mét nhãm ng−êi tiªu dïng nµy ph¶i tr¶ gi¸ thÊp h¬n chi phÝ vµ phÇn thiÕu hôt sÏ ®−îc bï vµo bëi çc nhãm ng−êi tiªu dïng kh¸c. PhÇn nµy bµn ®Õn nh÷ng çch thøc ®Ó c¶i thiÖn viÖc ®Þnh h−íng trî cÊp tiªu dïng; çch thøc trî cÊp kÕt nèi sÏ ®−îc xem xÐt ë phÇn tiÕp theo. S¸u tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ trî cÊp vµ s¸u c¬ chÕ trî cÊp sÏ ®−îc bµn ®Õn d−íi ®©y, vµ ®−îc tãm t¾t ë B¶ng 4.1. Çc n−íc cÇn tiÕn hµnh nh÷ng ®¸nh gi¸ t−¬ng tù nh»m x¸c ®Þnh c¬ chÕ trî cÊp phï hîp cho hoµn c¶nh cña m×nh. Çc tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ trî cÊp24 • DiÖn bao qu¸t: Lµ møc ®é ®Õn ®−îc víi ng−êi nghÌo. Râ rµng, nÕu ng−êi nghÌo kh«ng

sö dông nh÷ng dÞch vô ®−îc trî cÊp, th× diÖn bao qu¸t lµ ch−a ®ñ. • H−íng ®èi t−îng: Lµ tû träng trî cÊp ®Õn ®−îc víi ng−êi nghÌo. NÕu mét phÇn lín çc

s¶n phÈm ®−îc trî cÊp trªn thùc tÕ l¹i do tÇng líp trung l−u vµ giµu tiªu dïng, th× h−íng ®èi t−îng lµ ch−a ®óng.

• Møc ®é dù tÝnh ®−îc: Lµ møc ®é mµ ng−êi nghÌo cã thÓ dùa vµo trî cÊp mçi th¸ng. • Bãp mÐo: Lµ møc ®é mµ gi¸ c¶ bÞ bãp mÐo vµ g©y ra nh÷ng t¸c dông phô ngoµi ý muèn.

Trî cÊp cã thÓ lµm cho ¸ch t¾c trong cung øng cµng tåi tÖ h¬n, vµ kh«ng khuyÕn khÝch

23 Møc gi¸ ®¶m b¶o tiªu dïng tèi thiÓu cã thÓ lµ méi ngo¹i lÖ, nh−ng cã thÓ cã lý do chÝnh ®¸ng khi trî cÊp vÒ c¬ b¶n ®−îc lÊy ra tõ "bï lç" tõ nh÷ng ng−êi tiªu dïng giµu h¬n, vµ do ®ã ®¶m b¶o r»ng nhµ cung øng cã thÓ trang tr¶i ®−îc chi phÝ ho¹t ®éng. 24 HÇu hÕt phÇn nµy lÊy ra tõ dù th¶o b¸o ço Duy tr× dÞch vô tiÖn Ých cho ng−êi nghÌo - ChÝnh s¸ch vµ thùc thi ë Trung vµ §«ng ¢u vµ Liªn x« cò, Laszlo Lovei vµ çc t¸c gi¶ kh¸c.


23

çc doanh nghiÖp t− nh©n cung øng dÞch vô n¨ng l−îng cho ng−êi nghÌo. VÝ dô: 1) trî cÊp dÇu ho¶ cã thÓ ng¨n ng−êi ta chuyÓn sang dïng ga kh«ng ®−îc trî cÊp, hoÆc cung øng l¹i ®−îc chuyÓn sang cho nh÷ng môc ®Ých sö dông kh¸c, nh− giao th«ng vËn t¶i; 2) trî cÊp ®iÖn cho n«ng nghiÖp ë Ên ®é dÉn ®Õn viÖc sö dông bÊt hîp ph¸p cho nh÷ng môc ®Ých phi n«ng nghiÖp, nh− c«ng nghiÖp nhá. Môc tiªu ë ®©y lµ gi¶m thiÓu sù bãp mÐo.

• HiÖu qu¶ vÒ mÆt chi phÝ: Lµ chi phÝ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña trî cÊp nh»m môc tiªu gi¶m thiÓu chi phÝ. Chi phÝ cao cho cung øng trî cÊp cã thÓ g©y ra g¸nh nÆng trùc tiÕp cho ng©n s¸ch. MÆc dï bï lç cã thÓ gi¶m thiÓu chi phÝ, song nã cã thÓ lµm t¨ng sù bãp mÐo vµ kh«ng khuyÕn khÝch cung øng.

• ChÝ phÝ hµnh chÝnh: §¬n gi¶n vµ dÔ qu¶n lý - tr¸nh hèi lé vµ tham nhòng, còng nh− nh÷ng hµnh vi trôc lîi.

Çc c¬ chÕ trî cÊp • Trî gi¸ chung: Gi÷ cho gi¸ ®iÖn ë møc thÊp vµ gi¸ dÇu ho¶, diezel, ga thÊp h¬n chi phÝ

cho mäi hé tiªu dïng lµ mét c¬ chÕ trî cÊp ®−îc sö dông réng r·i. DiÖn bao qu¸t cña lo¹i trî cÊp nµy cã thÓ réng ®èi víi nh÷ng dÞch vô cã m¹ng l−íi, nh− ®iÖn ch¼ng h¹n; song nã l¹i kh«ng ®−îc h−íng ®èi t−îng ®óng. Trî cÊp ®ång lo¹t nh− vËy cã thÓ g©y ra mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch. Kh¶ n¨ng dù ®o¸n tr−íc cña lîi Ých nhËn ®−îc th«ng qua trî gi¸ ®ång lo¹t lµ t−¬ng ®èi cao cho ng−êi nghÌo nhËn dÞch vô. Tuy nhiªn, lo¹i trî cÊp nµy l¹i bãp mÐo c¬ chÕ gi¸ c¶, dÉn ®Õn nh÷ng hµnh vi tiªu dïng l·ng phÝ trong çc hé. Nh−ng dï sao çch nµy còng dÔ qu¶n lý.

• Trî cÊp tiªu dïng tèi thiÓu. Lo¹i trî cÊp nµy ®èi víi ®iÖn vµ chØ h¹n chÕ trong møc tiªu dïng ban ®Çu, cã lÏ còng t−¬ng ®−¬ng víi møc nhu cÇu tèi thiÓu. DiÖn bao qu¸t cña c¬ chÕ nµy sÏ b»ng víi tû lÖ nh÷ng hé nghÌo ®−îc kÕt nèi. Do tiªu dïng t¨ng lªn theo thu nhËp, nªn viÖc h−íng ®èi t−îng sÏ ®−îc c¶i thiÖn khi møc tiªu dïng tèi thiÓu ban ®Çu gi¶m xuèng. Tuú theo quy m« vµ nguån gèc cña trî gi¸, trî cÊp tiªu dïng tèi thiÓu cã thÓ g©y ra mét g¸nh nÆng ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch, lªn t×nh h×nh tµi chÝnh cña nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt cung øng, hoÆc lªn nh÷ng ng−êi tiªu dïng kh¸c. Cã mét sè s¸ng t¹o trong viÖc thiÕt kÕ - hai møc tèi thiÓu, møc th¶ næi - cÇn ®−îc th¨m dß ®Ó c¶i thiÖn viÖc h−íng ®èi t−îng vµ kh¶ n¨ng dù b¸o, còng nh− gi¶m thiÓu g¸nh nÆng tµi chÝnh.

• Gi¶m gi¸ theo tiªu chuÈn. BiÖn ph¸p nµy cã thÓ ¸p dông dùa trªn mét sè th−íc ®o vÒ nghÌo ®ãi - vÝ dô, gi¶m gi¸ cho nh÷ng ng−êi sèng trong nhµ æ chuét hay nhµ cña nhµ n−íc. Lo¹i trî cÊp nµy khã h−íng ®èi t−îng ®−îc tèt vµ cã thÓ rÊt g©y bãp mÐo. §Æt ra møc trÇn ®èi víi phÇn tiªu dïng ®−îc gi¶m gi¸, gièng nh− trî cÊp cho møc tiªu dïng tèi thiÓu, cã thÓ gi¶m thiÓu t¸c ®éng bãp mÐo gi¸ c¶, nhÊt lµ nÕu møc trÇn ®−îc ®Æt d−íi møc tiªu dïng th«ng th−êng. Tuy nhiªn, lËp ra nh÷ng tiªu chuÈn vÒ nghÌo vµ qu¶n lý ®−îc chóng lµ viÖc hÕt søc tèn kÐm.

• H¹n chÕ g¸nh nÆng. Theo ®ã, tæng chi tr¶ cho dÞch vô ®−îc giíi h¹n dùa trªn thö nghiÖm vÒ thu nhËp hoÆc −íc tÝnh t−¬ng tù vÒ chi tiªu cho n¨ng l−îng trong tæng thu nhËp cña hé. C¬ chÕ nµy cã diÖn bao qu¸t hÑp ®èi víi ng−êi nghÌo vµ kh«ng ®−îc ®Þnh h−íng ®èi t−îng tèt. Tû lÖ h−íng ®èi t−îng kÐm trong viÖc giíi h¹n g¸nh nÆng lµ do cã t−¬ng quan kh«ng chÆt chÏ gi÷a thu nhËp ®Çu ng−êi cña hé vµ tû lÖ chi tiªu cho n¨ng l−îng trong thu nhËp cña hé. C¬ chÕ h¹n chÕ g¸nh nÆng cã lÏ lµ c¬ chÕ g©y bãp mÐo nhiÒu nhÊt trong sè çc lo¹i trî cÊp cho dÞch vô tiÖn Ých. Song t¸c dông bãp mÐo cña nã chØ giíi h¹n trong nh÷ng hé nhËn ®−îc trî gióp trong khi sù bãp mÐo mµ trî cÊp ®ång lo¹t g©y ra l¹i t¸c ®éng ®Õn mäi ng−êi tiªu dïng. §Æt ra møc giíi h¹n trªn ®Çu ng−êi cho tæng tiªu dïng dÞch vô tiÖn Ých cña hé ®Ó tÝnh møc h¹n chÕ g¸nh nÆng, hoÆc sö dông çc tiªu chuÈn tiªu dïng ®Ó Ên ®Þnh møc chi tiªu cho dÞch vô tiÖn Ých nh»m môc ®Ých trî cÊp cã thÓ lµm gi¶m ®¸ng kÓ t¸c dông bãp mÐo. H¹n chÕ g¸nh nÆng cã thÓ lµ biÖn ph¸p tèn kÐm, ®Æc biÖt lµ khi giíi h¹n nµy ®−îc ®Æt ë møc thÊp.


24

• Kh«ng thu phÝ nghÜa lµ kh«ng c−ìng chÕ viÖc c¾t dÞch vô ®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng tr¶ tiÒn, cho phÐp tiÕp tôc kÕt nèi bÊt hîp ph¸p. §iÒu nµy xuÊt hiÖn khi chÝnh phñ g©y ¸p lùc cho nh÷ng c¬ së cung øng kh«ng ®−îc ngõng cung øng cho nh÷ng hé kh«ng chÞu tr¶ tiÒn. DiÖn bao qu¸t cña c¬ chÕ nµy còng thÊp. Nã g©y bãp mÐo rÊt nhiÒu ®èi víi gi¸ c¶, do gi¸ thùc tr¶ ®èi víi dÞch vô lµ thÊp h¬n chi phÝ cung øng cho nhiÒu ng−êi tiªu dïng, ngay c¶ khi møc gi¸ trong c¶ n−íc ®−îc ®Þnh ®óng, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tiªu dïng kÐm hiÖu qu¶.

• Trî cÊp tiÒn mÆt vµ lîi Ých b»ng tiÒn mÆt chung, h−íng vµo nh÷ng hé nghÌo. DiÖn bao qu¸t cña lo¹i trî cÊp nµy lµ lo¹i duy nhÊt ®Ò cËp ë ®©y mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi tû lÖ ng−êi nghÌo ®−îc kÕt nèi víi dÞch vô vµ s¶n phÈm. C¬ chÕ nµy lµ lo¹i Ýt g©y bãp mÐo nhÊt, do çc hé cã thÓ dïng tiÒn mÆt ®−îc cÊp theo çch m×nh muèn. MÆc dï cã thÓ cã nh÷ng chi phÝ cho ng©n s¸ch, nh−ng kh«ng cã g¸nh nÆng tµi chÝnh trùc tiÕp lªn c¬ së cung øng hoÆc nh÷ng ng−êi tiªu dïng kh¸c.

B¶ng 4.1. §¸nh gi¸ çc c¬ chÕ trî cÊp

T

rî

gi¸

chun

g

Trî

cÊ

p tiª

u dï

ng

tèi t

hiÓu

Gi¶

m

gi¸

theo

tiª

u ch

uÈn

H¹n

ch

Õ g¸

nh

nÆng

Trî

cÊ

p tiÒ

n m

Æt

Kh«

ng

thu

phÝ

DiÖn bao qu¸t ®Õn ng−êi nghÌo 3 3 1 1 3 2 H−íng ®èi t−îng nghÌo 1 1 2 2 2 2 Kh¶ n¨ng dù ®o¸n cho ng−êi nghÌo

3 3 3 2 2 1

Gi¶m thiÓu bãp mÐo gi¸ c¶ 1 2 2 2 4 1 DÔ qu¶n lý 3 3 1 1 1 4 Thang ®iÓm: 4 -rÊt tèt; 3 - tèt; 2 - trung b×nh; 1 - kÐm

4.2. Gi¶m bít nh÷ng c¶n trë vÒ chi phÝ ban ®Çu

Hai yÕu tè c¬ b¶n trong ®Þnh gi¸ n¨ng l−îng cã ¶nh h−ëng ®Õn quyÕt ®Þnh cña çc hé nghÌo trong viÖc tiÕp nhËn vµ sö dông dÞch vô n¨ng l−îng. Thø nhÊt lµ chi phÝ kÕt nèi vµ thiÕt bÞ ban ®Çu khi sö dông dÞch vô n¨ng l−îng, vÝ dô nh− chi phÝ nèi víi ®iÖn l−íi vµ ®−êng d©y vµo nhµ; bÕp dÇu, bÕp ga, vµ tiÒn ®Æt cäc cho dÞch vô. Thø hai lµ gi¸ ®¬n vÞ sö dông dÞch vô, tøc lµ gi¸ ®iÖn trªn mét kilowat giê, chi phÝ cho mét lÝt dÇu ho¶. Chi phÝ ban ®Çu cao sÏ h¹n chÕ kh¶ n¨ng cña ng−êi nghÌo chuyÓn sang dïng çc dÞch vô n¨ng l−îng hiÖn ®¹i. VÝ dô, chi phÝ kÕt nèi víi ®iÖn l−íi cã thÓ t−¬ng ®−¬ng 20 ®« la cho tíi hµng ngµn ®« la, tuú theo kho¶ng çch ®Õn m¹ng l−íi. Ngay c¶ ë møc chi phÝ thÊp nhÊt trong kho¶ng trªn, nã vÉn cßn lµ ®¾t ®èi víi nh÷ng hé cã thu nhËp thÊp. §Çu t− vµo bÕp dÇu vµ bÕp ga cã thÓ t−¬ng ®−¬ng vµi th¸ng l−¬ng cña nh÷ng hé nghÌo nhÊt, vµ chi phÝ ®Ó l¾p ®Æt hÖ thèng ®iÖn mÆt trêi trong nhµ cã thÓ lªn tíi 200 ®« la - mét lÇn n÷a cao gÊp nhiÒu lÇn thu nhËp mét th¸ng cña nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt. CÇn cã çc ph−¬ng ph¸p ®Ó h¹n chÕ bít nh÷ng khã kh¨n vÒ chi phÝ ban ®Çu; cã hai gi¶i ph¸p ®−îc bµn ®Õn d−íi ®©y. §iÒu còng quan träng cÇn l−u ý trong bèi c¶nh nµy lµ mäi c«ng nghÖ n¨ng l−îng t¸i t¹o hiÖn ®¹i ®Òu cã chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu lín vµ chi phÝ vËn hµnh thÊp so víi nh÷ng c«ng nghÖ dùa trªn n¨ng l−îng ho¸ th¹ch. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong tr−êng hîp dïng ®iÖn mÆt trêi, thñy ®iÖn, vµ n¨ng l−îng giã. Mét ng−êi cµng nghÌo th× cµng Ýt kh¶ n¨ng chi tr¶ cho nh÷ng d¹ng n¨ng l−îng t¸i t¹o míi (vÒ mÆt kü thuËt lµ do chi phÝ c¬ héi cña vèn sÏ t¨ng lªn khi thu nhËp cµng thÊp ®i). Ng−êi nghÌo th−êng ph¶i tr¶ nhiÒu h¬n cho mét ®¬n vÞ n¨ng l−îng tiªu dïng,


25

®¬n gi¶n bëi v× hä kh«ng thÓ trang tr¶i ®−îc chi phÝ ®Çu t− cho nh÷ng gi¶i ph¸p cung øng rÎ tiÒn h¬n.25 Gi¶m chi phÝ hÖ thèng th«ng qua "nh÷ng tiªu chuÈn thiÕt kÕ phï hîp" Çc tiªu chuÈn thiÕt kÕ - c«ng suÊt, quy m«, vµ c−êng ®é - ®«i khi cao h¬n møc cÇn thiÕt ®Ó cung cÊp møc dÞch vô c¬ b¶n cho ng−êi nghÌo. §Ó tiÕp cËn ®−îc víi ®iÖn, nhiÒu hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn ®ßi hái quy m« sö dông cña nh÷ng hé kÕt nèi ph¶i tõ 3 ®Õn 7 kilowat, trong khi mét hé nghÌo ë n«ng th«n chØ muèn dïng ë møc 0,2 ®Õn 0,5 kilowat. ViÖc thiÕt kÕ qu¸ c«ng suÊt nµy ®ßi hái tèn ®−êng d©y h¬n, tr¹m biÕn ¸p lín h¬n, vµ nh÷ng thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn phøc t¹p h¬n, tÊt c¶ ®Òu tèn tiÒn h¬n. ViÖc thiÕt kÕ toµn bé hÖ thèng cã thÓ ®−îc lµm "nhÑ bít" nh»m cung øng dÞch vô víi chi phÝ thÊp. MÆc dï nhiÒu khi thiÕt kÕ cho chi phÝ thÊp nµy l¹i ®ßi hái chi phÝ b¶o d−ìng cao vµ ®é æn ®Þnh kÐm, vµ do ®ã th−êng bÞ çc c«ng ty cung øng ph¶n b¸c, song vÉn cã çch ®Ó chuyÓn bít mét phÇn nhiÖm vô b¶o d−ìng cho ng−êi tiªu dïng. ThiÕt kÕ vµ quy m« kh«ng phï hîp còng th−êng s¶y ra trong nh÷ng hÖ thèng ®−îc ®em b¸n cho hé gia ®×nh. VÝ dô: 1) chØ cã nh÷ng b¶ng pin mÆt trêi c«ng suÊt ®Ønh lµ 50 wat, hoÆc lín h¬n, trong khi trung b×nh mét hé nghÌo chØ cã thÓ tr¶ hoÆc chØ cÇn ®Õn hÖ thèng cã c«ng só©t ®Ønh lµ 12-25 wat; 2) ChØ cã b×nh ga cì 15 lÝt, trong khi ng−êi nghÌo chØ tr¶ ®−îc nh÷ng khèi l−îng nhá h¬n. Cho ng−êi tiªu dïng mua tr¶ gãp vµ trî cÊp kÕt nèi TÝnh chÊt kh«ng thÓ chia nhá, hay tÝnh "trän gãi" cña nhiÒu hÖ thèng n¨ng l−îng hµm ý r»ng "chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu" ®Ó chuyÓn sang dÞch vô n¨ng l−îng c¶i tiÕn th−êng cao gÊp nhiÒu lÇn thu nhËp mét th¸ng cña hé nghÌo, vËy cÇn t×m çch ®Ó chia nhá kho¶n thanh to¸n nµy ra thµnh nh÷ng kho¶n tr¶ dÇn vµ chia ®Òu cho mét kho¶ng thêi gian hîp lý. Cã nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó cung cÊp çc h×nh thøc mua tr¶ gãp ®Ó tiÕp cËn ®−îc víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i. • Tr¶ gãp cho c«ng ty cung øng. Çc c«ng ty ®iÖn cã thÓ cho phÐp kh¸ch hµng tr¶ chi phÝ

kÕt nèi trong vµi th¸ng, tÝnh vµo ho¸ ®¬n tiÒn ®iÖn. B»ng çch tÝnh l·i suÊt víi ng−êi tiªu dïng, c«ng ty cã thÓ thu lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng nµy, víi ®iÒu kiÖn hä ph¶i cã kh¶ n¨ng c¾t dÞch vô ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng kh«ng chÞu tr¶. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−a ra h×nh thøc thÕ chÊp h÷u hiÖu cho çc c«ng ty. Mét c«ng ty ®iÖn ë Bolivia ®· t¨ng ®−îc gÊp ®«i sè kh¸ch hµng ë mét vµi lµng sau khi s½n sµng tµi trî cho chi phÝ kÕt nèi trong thêi gian 5 n¨m.

• Tµi chÝnh quy m« nhá. CÊp tÝn dông cho ng−êi tiªu dïng th«ng qua çc tæ chøc tµi chÝnh quy m« nhá ®«i khi lµ mét çch kh¶ thi ®Ó gi¶m bít khã kh¨n vÒ chi phÝ ban ®Çu. Çc tæ chøc nµy cung cÊp nh÷ng kho¶n vay nhá cho tõng hé riªng hoÆc mét nhãm hé, th−êng nh»m vµo phô n÷ trong nh÷ng hé nghÌo nhÊt. Kh«ng gièng nh− çc tæ chøc tµi chÝnh truyÒn thèng, nh÷ng tæ chøc nã sÏ linh ho¹t h¬n trong çc chÝnh s¸ch vÒ thÕ chÊp. Mét sè tæ chøc tµi chÝnh nhá thùc tÕ ®· thµnh c«ng trong viÖc cÊp tÝn dông cho çc céng ®ång nh»m ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n (xem khung 4). Mét Ých lîi n÷a cña biÖn ph¸p nµy nã ®Þnh h−íng ng−êi tiªu dïng, khiÕn cho dÔ x¸c ®Þnh ®−îc mét gi¶i ph¸p hîp tói tiÒn h¬n. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ hÇu hÕt çc tæ chøc tµi chÝnh nhá ®Òu gÆp khã kh¨n

25 T−¬ng tù, khi nh÷ng c¬ së ph¸t ®iÖn cã nh÷ng h¹n chÕ rÊt nghiªm träng ®èi víi chi ®Çu t−, chi phÝ c¬ héi ®èi víi vèn cña hä sÏ rÊt cao. Khi ®ã hä th−êng chän nh÷ng c«ng nghÖ cã chi phÝ ®Çu t− thÊp, nh− m¸y ph¸t ®iÖn dïng diezel, h¬n lµ nh÷ng gi¶i ph¸p −u viÖt h¬n h¼n vÒ kh¶ n¨ng t¸i t¹o nh− thuû ®iÖn. Khi c¬ së ph¸t ®iÖn bÞ h¹n chÕ nghiªm träng vÒ vèn (hoÆc khi khu vùc t− nh©n ®ßi hái ph¶i cã lîi nhuËn cao tõ ®Çu t−), th× "chi phÝ c¬ héi" cña vèn sÏ t¨ng lªn rÊt cao, cã lÏ gi¶i thÝch v× sao hä chän m¸y ph¸t ®iÖn diezel h¬n lµ thuû ®iÖn, do chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu cao. NÕu c¬ së ®ã ®−îc c«ng ty ho¸ hoÆc t− nh©n ho¸, sÏ gi¶m ®−îc ®¸ng kÓ chi phÝ ®Çu t− vµo c«ng tr×nh thuû ®iÖn quy m« võa vµ línd.


26

trong viÖc tù t×m nguån tµi chÝnh cho m×nh th«ng qua çc nguån th−¬ng m¹i, vµ ph¶i phô thuéc vµo çc kho¶n vay cña çc nhµ tµi trî hoÆc cña chÝnh phñ.

Trî cÊp ®Ó hç trî kü thuËt • §iÒu còng quan träng lµ cÇn c©n nh¾c nh÷ng çch thøc ®Ó gi¶m chi phÝ ph¸t triÓn n¨ng

l−îng, kh«ng chØ trî cÊp cho ng−êi cung cÊp tµi chÝnh. Hç trî cã bao cÊp ®Ó ®µo t¹o çc nhµ s¶n xuÊt thiÕt bÞ, hoÆc tiÕn hµnh çc nghiªn cøu kh¶ thi ®éc lËp t¹i hiÖn tr−êng còng lµ ®iÒu hÕt søc cã Ých trong viÖc lµm gi¶m chi phÝ cho ng−êi sö dông, vµ gi¶m rñi ro cho nhµ ®Çu t−.

Khung 4. Çc vÝ dô vÒ trî cÊp kÕt nèi Guatemala Genesis Empresarial (GE) ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1988 nh»m c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho nh÷ng céng ®ång cã thu nhËp thÊp ë Guatemala. GE cã mét m¹ng l−íi chi nh¸nh r«ng kh¾p vµ hiÖn lµ nhµ cung øng tÝn dông nhá lín nhÊt ë Guatemala. GE cung cÊp çc s¶n phÈm tµi chÝnh nh− cho doanh nghiÖp nhá vay, cho ç nh©n vµ nhãm vay, vµ cho vay lµm c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. Tæ chøc nµy cßn cung cÊp trî gióp kü thuËt vµ ®µo t¹o cho nh÷ng ®èi t−îng vay, khi ®−îc yªu cÇu. Çc kho¶n vay cho c¬ së h¹ tÇng tr−íc tiªn ®−îc thiÕt kÕ nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n ë Guatemala, theo ®ã, çc céng ®ång n«ng th«n ®Ò xuÊt ra çc dù ¸n ®iÖn khÝ ho¸ vµ ph¶i ®ãng gãp chi phÝ dù ¸n th× míi ®−îc trî cÊp cña nhµ n−íc. TÊt c¶ thµnh viªn cña céng ®ång ph¶i ®ãng gãp nh− nhau cho nh÷ng chi phÝ nµy, nÕu hä muèn ®−îc kÕt nèi ®iÖn. GE cung cÊp çc kho¶n vay cho çc nhãm hé nghÌo ®Ó hä cã ®ñ vèn cÇn thiÕt. Mäi thµnh viªn trong nhãm ®Òu cã tr¸ch nhiÖm tr¶ nî, ®iÒu nµy gióp ®¶m b¶o tû lÖ hoµn tr¶ cao - d−íi 8% çc kho¶n vay lµ kh«ng thu håi ®−îc. Sè l−îng vay cã thÓ lªn tíi 450 ®« la mét héi víi thêi h¹n dµi nhÊt lµ 4 n¨m, tuú theo kh¶ n¨ng tr¶ cña çc hé. GE th−êng cung cÊp mét sè kho¶n vay theo nhãm trong mçi céng ®ång, çc hé ®−îc nhãm l¹i theo thu nhËp, vËy nªn tÊt c¶ çc hé trong mét nhãm ®Òu cã nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn tr¶ nh− nhau. Çc ng©n hµng th−¬ng m¹i ®Þa ph−¬ng ®−îc dïng lµm n¬i gi¶i ng©n vµ tr¶ nî, l·i suÊt lµ tõ 21 ®Õn 30%. GE b¾t ®Çu cho vay ®Ó céng ®éng ®iÖn khÝ ho¸ tõ 1993 vµ trong 5 n¨m ®Çu tiªn, nã ®· gi¶i ng©n ®−îc gÇn 1000 kho¶n vay theo nhãm víi gi¸ trÞ xÊp xØ 35 triÖu ®« la cho 8700 gia ®×nh vµ gÇn 200 céng ®ång Nguån: Ruster, 1999 Ch−¬ng tr×nh L¸ cê ®Çu Xem "Ch−¬ng tr×nh L¸ cê ®Çu" cña UNDP/APDC, cung cÊp çc kho¶n tÝn dông nhá ®Ó cho phÐp çc doanh nghiÖp nhá tiÕp cËn ®−îc víi dÞch vô n¨ng l−îng c¶i tiÕn. Dù ¸n L¸ cê ®Çu Tµi trî cho DÞch vô n¨ng l−îng vµ c¬ héi t¹o thu nhËp cho ng−êi nghÌo, Tãm t¾t cuéc häp kÕt thóc cña Ban ChØ ®¹o Dù ¸n, 7-9 Th¸ng 7-1998, Ahmedabad, Ên ®é. Ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n cña Chilª Ch−¬ng tr×nh nµy dùa trªn céng ®ång ®Ó ®Ô xuÊt ra çc dù ¸n. Çc c«ng ty ®iÖn sau ®ã c¹nh tranh ®Ó nhËn trî cÊp cho viÖc më réng m¹ng l−íi cung øng kÕt nèi cho nh÷ng céng ®ång nµy. Çc kho¶n trî cÊp ®−îc ph©n bæ cho c«ng ty nµo yªu cÇu møc trî cÊp thÊp nhÊt. §−îc ®Ò x−íng vµo n¨m 1992, ch−¬ng tr×nh ®· gióp t¨ng c−êng ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n tõ 53% lªn 75% trong vßng cã 5 n¨m, víi yªu cÇu trî cÊp trung b×nh chØ trªn 1000 ®« la cho mét lÇn kÕt nèi.


27

4.3. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña céng ®ång

HÇu hÕt çc gi¶i ph¸p cung øng n¨ng l−îng ®Òu cã hiÖu qu¶ t¨ng theo quy m« (gi¸ ®¬n vÞ sÏ gi¶m nÕu quy m« cña c«ng nghÖ chuyÓn ®æi t¨ng). §iÒu nµy cã nghÜa lµ cÇn cã quyÕt ®Þnh chung cña "céng ®ång" ®Ó ®¶m b¶o cã ®ñ sè ng−êi tiªu dïng tham gia ngay tõ ®Çu. Çc biÖn ph¸p céng ®ång hoÆc dùa vµo ®Þa ph−¬ng trong viÖc lùa chän dù ¸n vµ qu¶n lý dù ¸n lµ ®iÒu cèt yÕu ®èi víi sù thµnh c«ng cña gi¶i ph¶p cung øng n¨ng l−îng tèi −u, n»m gi÷a hai th¸i cùc, thø nhÊt lµ çc hÖ thèng nhá cho tõng ng−êi tiªu dïng ç nh©n ®Õn çc m¹ng l−íi lín cho toµn bé mét vïng. Çc ch−¬ng tr×nh céng ®ång sÏ phï hîp trong nh÷ng bèi c¶nh sau ®©y: • Lùa chän dÞch vô n¨ng l−îng. §iÒu quan träng lµ ph¶i cã sù ph©n cÊp trong viÖc ra

quyÕt ®Þnh cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng, nÕu céng ®ång bµy tá cã nhu cÇu dÞch vô n¨ng l−îng. Çc céng ®ång nghÌo th−êng ph¶i lùa chän gi÷a nh÷ng ph−¬ng ¸n cung øng kh¸c nhau. Còng vËy, hä ph¶i lùa chän gi÷a nh÷ng lo¹i c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n dùa vµo céng ®ång kh¸c nhau, nh− tr¹m y tÕ vµ hé sinh, tr−êng häc, cung øng n−íc vµ vÖ sinh. ®−êng tho¸t n−íc, cung øng n¨ng l−îng, vµ quyÕt ®Þnh vÒ quy m«, møc ®é kÕt hîp, vµ tr×nh tù ®Çu t−. Trao quyÒn cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm ®−a ra nh÷ng lùa chän nµy cho thÊy hä sÏ s½n sµng tr¶ tiÒn cho chÊt l−îng dÞch vô mµ hä yªu cÇu (xem khung 5).

Khung 5. QuyÒn lùc cña ng−êi d©n: Lµng Pura, Ên ®é Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong lµng Pura giê ®©y qu¶n lý viÖc cung øng ®iÖn vµ n−íc cho hé gia ®×nh, do nh÷ng m¸y t¹o khÝ sinh häc lín cña céng ®ång t¹o ra. Nh÷ng nç lùc ban ®Çu nh»m t¹o ra çc hÖ thèng khÝ sinh häc ë Pura ®· thÊt b¹i v× chØ nh»m thay thÕ cñi b»ng khÝ sinh häc ®Ó lµm nhiªn liÖu nÊu n−íng. Nguån gç dåi dµo ë Pura khiÕn cho viÖc ®i lÊy cñi t−¬ng ®èi dÔ dµng, vµ d©n lµng do ®ã kh«ng cã ®éng c¬ khuyÕn khÝch b¶o d−ìng hÖ thèng. Nh÷ng cuéc bµn luËn sau ®ã víi d©n lµng cho thÊy r»ng hä quan t©m h¬n ®Õn viÖc cã nguån cung øng n−íc s¹ch vµ æn ®Þnh ngay trong nhµ m×nh. Do cung øng ®iÖn l−íi cßn kh«ng æn ®Þnh, nªn céng ®ång ®· quyÕt ®Þnh thiÕt lËp mét hÖ thèng gåm mét ®éng c¬ diezel ch¹y b»ng khÝ sinh häc ®Ó ch¹y m¸y ph¸t ®iÖn. §iÖn tõ m¸y næ nµy ®−îc cung øng th«ng qua mét l−íi ®iÖn côc bé cho çc hé vµ cÊp ®iÖn cho mét m¸y b¬m lÊy n−íc tõ giÕng khoan s©u nh»m cung øng n−íc cho ®Þa ph−¬ng. Mçi hé tham gia vµo ch−¬ng tr×nh sÏ ®−îc ®Æt mét vßi n−íc tr−íc cöa nhµ, vµ do ®ã kh«ng ph¶i ®i bé xa ®Õn bÓ n−íc c«ng céng, ®· c¶i thiÖn ®−îc søc khoÎ. Mçi hé ph¶i tr¶ theo møc cè ®Þnh ®èi víi n−íc vµ cho viÖc kÕt nèi ®iÖn. Reddy vµ çc t¸c gi¶ • Qu¶n lý dùa trªn céng ®ång. Çc hîp t¸c x· vµ çc nhãm céng ®ång cã thÓ hç trî cung

øng dÞch vô n¨ng l−îng cho ng−êi nghÌo. ViÖc qu¶n lý cña céng ®ång ®èi víi viÖc göi ho¸ ®¬n vµ thu tiÒn cã thÓ c¶i thiÖn kû c−¬ng thanh to¸n. Sö dông nh©n c«ng ®Þa ph−¬ng cho dÞch vô b¶o d−ìng còng gióp t¹o viÖc lµm ë ®Þa ph−¬ng, khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ®Þa ph−¬ng, vµ gi¶m chi phÝ. Nh÷ng yÕu tè nµy cã thÓ cùc kú quan träng ®Ó lµm t¨ng tiÕp cËn vµ n©ng cao kh¶ n¨ng chi tr¶ cho dÞch vô n¨ng l−îng.

Trªn thùc tÕ, ®iÒu quan träng lµ céng ®ång ph¶i lµm chñ tµi s¶n n¨ng l−îng, ®ång thêi ®iÒu kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ nh÷ng tµi s¶n nµy ph¶i ®−îc qu¶n lý nh− mét doanh nghiÖp. §iÒu nµy th−êng cã nghÜa r»ng ho¹t ®éng hµng ngµy cña dÞch vô n¨ng l−îng céng ®ång ®−îc t¸c ra khái nh÷ng can thiÖp chÝnh trÞ, vµ çc quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng (bao gåm çc tiªu chuÈn ®Ó bæ sung thªm kh¸ch hµng míi) ph¶i minh b¹ch vµ ®−îc b¸o tr−íc, gi¸ c¶ ph¶i bao hµm kh«ng chØ chi phÝ vËn hµnh vµ b¶o d−ìng, mµ cßn ph¶i g©y dùng ®−îc mét quü ®Ó ®ñ ®Çu t− thay thÕ trong t−¬ng lai.


28

Ph¸t triÓn dùa trªn céng ®ång kh«ng thÓ g¸nh v¸c mäi g¸nh nÆng cña ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n¨ng l−îng n«ng th«n - vÝ dô, mét hÖ thèng ph©n phèi x¨ng dÇu khu vùc hoÆc mét ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ khu vùc kh«ng thÓ do çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng qu¶n lý. Tuy nhiªn, sù tham gia cña hä vµo viÖc lËp kÕ ho¹ch cho nh÷ng m¹ng l−íi khu vùc nµy sÏ gióp Ých cho viÖc thiÕt kÕ.

4.4. C¶i çch thÞ tr−êng n¨ng l−îng

Kh«ng mét nhµ cung øng duy nhÊt nµo, dï lµ nhµ n−íc hay t− nh©n, cã thÓ cung cÊp tÊt c¶ mäi lo¹i dÞch vô n¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®a d¹ng cña çc doanh nghiÖp n«ng th«n vµ thµnh thÞ còng nh− çc hä cã thu nhËp tõ thÊp ®Õn cao. CÇn cã çc nhµ cung øng cña nhµ n−íc, t− nh©n, cña céng ®ång ®Ó ®¸p øng h÷u hiÖu nhu cÇu cña ng−êi nghÌo. Sù cung øng nµy th−êng dÉn ®Õn nh÷ng dÞch vô bæ trî ®−îc cung cÊp ®Ó thóc ®Èy c¹nh tranh vµ gi¶m chi phÝ cung øng xuèng, c¶ hai çi ®ã ®Òu cã lîi cho ng−êi nghÌo. Th−êng th−êng, ng−êi nghÌo kh«ng thÓ tiÕp cËn víi çc h×nh thøc n¨ng l−îng hiÖn ®¹i, kh«ng ph¶i v× thiÕu nhu cÇu, mµ v× nh÷ng vÊn ®Ò tõ phÝa cung, víi nh÷ng ®éc quyÒn nhµ n−íc vµ t− nh©n kh«ng ®¸p øng cho hä vµ tõ chèi sù tiÕp cËn cña hä. Kinh nghiÖm gÇn ®©y ë çc n−íc c«ng nghiÖp vµ ngµy cµng nhiÒu ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy r»ng cung øng n¨ng l−îng th«ng qua m¹ng l−íi còng cã thÓ c¹nh tranh ®−îc. C¹nh tranh t¹o c¬ héi më réng dÞch vô vµ c¾t gi¶m chi phÝ c¶ trong vµ ngoµi m¹ng l−íi . C¹nh tranh tËn dông ®−îc nh÷ng c«ng nghÖ míi xuÊt hiÖn, cã tiÒm n¨ng ®¸p øng mét çch kinh tÕ cho nh÷ng nhu cÇu vÒ ®iÖn ë nh÷ng vïng phô t¶i thÊp vµ bÞ çch biÖt. C«ng nghÖ còng lµm thay ®æi s©u s¾c nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý truyÒn t¶i ®iÖn vµ khÝ trong m¹ng, t¨ng c¬ héi cho ng−êi tiªu dïng ®−îc tiÕp cËn víi n¨ng l−îng gi¸ rÎ h¬n vµ æn ®Þnh h¬n. C¶i çch thÞ tr−êng n¨ng l−îng cÇn bao qu¸t çc môc tiªu sau ®©y: • Më cöa viÖc ph©n phèi s¶n phÈm x¨ng dÇu, vµ nhËp khÈu, ®Ó nh©n réng sè ®èi thñ c¹nh

tranh cung øng, cïng ®−îc nèi vµo m¹ng l−íi hoÆc hÖ thèng ®−êng èng chung. • Cho phÐp çc doanh nghiÖp nhá vµ çc nhãm céng ®ång cung cÊp dÞch vô n¨ng l−îng

th−¬ng m¹i cho vïng n«ng th«n vµ vïng nghÌo - l¾p ®Æt, vËn hµnh vµ qu¶n lý nh÷ng l−íi ph©n phèi nhá; ghi ho¸ ®¬n, thu tiÒn, vµ çc chøc n¨ng dÞch vô tiªu dïng kh¸c; ph©n phèi çc s¶n phÈm x¨ng dÇu vµ khÝ; s¶n xuÊt çc bÕp ®un c¶i tiÕn, vµ cung cÊp cñi vµ than cñi.

Nh÷ng h¹n chÕ tiªu biÓu ®èi víi nh÷ng nhµ cung øng dÞch vô míi bao gåm: • Çc quy ®Þnh cho phÐp ®éc quyÒn cung øng cña mét hoÆc mét sè doanh nghiÖp nhµ n−íc

hoÆc t− nh©n. • C¬ chÕ ®Þnh gi¸ kh«ng ph¶n ¸nh thèng nhÊt chi phÝ cho phÐp nhµ ®Çu t− thu lîi nhuËn sau

khi tÝnh ®Õn rñi ro ë møc ®é chÊp nhËn ®−îc, kh«ng khuyÕn khÝch tham gia kinh doanh dÞch vô n¨ng l−îng.

• Møc ®é nhu cÇu ë nh÷ng vïng ch−a cã hoÆc cã Ýt dÞch vô cßn ch−a hÊp dÉn çc nhµ cung øng t− nh©n.

Quy ®Þnh ®èi víi thÞ tr−êng n¨ng l−îng. Çc quy ®Þnh minh b¹ch, ®¸ng tin cËy, vµ nhÊt qu¸n ®èi víi ®éc quyÒn trong ngµnh n¨ng l−îng vµ víi chÊt l−îng dÞch vô nãi chung lµ ®iÒu kiÖn cÇn cho cung øng dÞch vô h÷u hiÖu. Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ viÖc lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn nh÷ng thiÕt chÕ qu¶n lý tèt ngµy cµng ®−îc ghi nhËn râ.


29

Çc nguyªn t¾c chung sau ®©y cÇn ®−îc c©n nh¾c: • KhuyÕn khÝch xo¸ bá ®éc quyÒn trong cÊp phÐp cho çc c«ng ty dÞch vô n¨ng l−îng.

Trong khi c¹nh tranh ®Ó giµnh kh¸ch hµng dïng ®iÖn vµ ga ë nh÷ng vïng ®· cã dÞch vô cã thÓ lµ ®iÒu kh«ng kh¶ thi, th× viÖc xo¸ bá ®éc quyÒn cÇn ®−îc ®¶m b¶o cho nh÷ng doanh nghiÖp ph©n phèi nhiªn liÖu x¨ng dÇu vµ khÝ ho¸ láng.

• Cho phÐp c¹nh tranh giµnh quyÒn phôc vô cho nh÷ng vïng cßn Ýt dÞch vô. mét sè h×nh thøc khuyÕn khÝch, ch¼ng h¹n nh− trî cÊp chi phÝ ®Çu t−, hoÆc khuyÕn khÝch vÒ thuÕ, cã thÓ cÇn thiÕt ®Ó thu hót çc nhµ cung øng dÞch vô ®Õn ®Çu t− phôc vô ng−êi tiªu dïng nghÌo ë n«ng th«n ë nh÷ng vïng cã mËt ®é vµ nhu cÇu tiªu dïng thÊp. NÕu nh÷ng kho¶n trî cÊp hoÆc khuyÕn khÝch nµy lµ hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ, th× nªn trao chóng trªn c¬ së c¹nh tranh.

• Çc quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn chÊt l−îng dÞch vô cho çc hé nghÌo cÇn tr¸nh viÖc qu¸ chi tiÕt, lµm nh− vËy chØ khiÕn cung øng dÞch vô bÞ chËm l¹i (xem ph©nµ 4.2).

• Sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng ng−êi tiªu dïng cã thu nhËp thÊp cÇn ®−îc tham gia - th«ng qua çc tæ chøc céng ®ång - ®Ó gi¸m s¸t nh÷ng ng−êi cung øng dÞch vô quy m« nhá vµ nh÷ng ng−êi b¸n lÎ ë cÊp ®Þa ph−¬ng (xem phÇn 4.3).

4.5. Sù tham gia cña t− nh©n trong ngµnh n¨ng l−îng

C¬ cÊu l¹i vµ qu¶n lý çc doanh nghiÖp n¨ng l−îng cÇn ph¶i ®−îc thiÕt kÕ thËn träng sao cho ng−êi nghÌo cã lîi vµ kh«ng bÞ thiÖt thßi nÕu ngõng dÞch vô do hä kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ ë møc gi¸ kh«ng cã trî cÊp cho çc nhµ cung øng t− nh©n. Sù tham gia cña t− nh©n vµo viÖc së h÷u vµ vËn hµnh çc c¬ së n¨ng l−îng cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vÒ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cho ng−êi nghÌo: • Chñ së h÷u vµ vËn hµnh t− nh©n cã thÓ c¶i thiÖn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng trong s¶n xuÊt,vËn

chuyÓn vµ cung øng n¨ng l−îng, vµ do ®ã gi¶m chi phÝ cung øng dÞch vô. CÇn cã quy chÕ h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o r»ng ng−êi tiªu dïng ®−îc h−ëng phÇn chi phÝ gi¶m ®i ®ã.

• Së h÷u t− nh©n sÏ ®ßi hái møc gi¸ ph¶i ®ñ thu håi chi phÝ. NÕu gi¸ thÊp h¬n chi phÝ, th× cÇn ph¶i t¨ng gi¸ lªn, tr−íc m¾t sÏ bÊt lîi cho ng−êi tiªu dïng. TÊt nhiªn, vÒ trung h¹n, nh÷ng thay ®æi ®ã sÏ t¹o ra nguån vèn cÇn thiÕt ®Ó tr¶ cho t¨ng ®Çu t− vµ b¶o d−ìng, vµ do ®ã c¶i thiÖn dÞch vô cho tÊt c¶ mäi ng−êi.

• C¬ së ho¹t ®éng t− nh©n tá ra ®¸p øng tèt h¬n çc doanh nghiÖp nhµ n−íc ®èi víi nh÷ng nghÜa vô cung øng dÞch vô vµ nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng.

• C¬ së ho¹t ®éng t− nh©n cã ®éng c¬ khèng chÕ chi phÝ b»ng çch gi¶m nh÷ng thÊt tho¸t "kh«ng do kü thuËt" (mÊt c¾p).

• C¬ së ho¹t ®éng t− nh©n vÒ tiªu biÓu cã kh¶ n¨ng b¬m vèn ë quy m« lín vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶ h¬n, nÕu m«i tr−êng quy chÕ lµ æn ®Þnh.26 §iÒu ®ã cho phÐp më réng hÖ thèng vµ tr¸nh viÖc cung øng thiÕu.

• Së h÷u t− nh©n ®«i khi cã thÓ khiÕn gi¶m viÖc lµm trong ng¾n h¹n trong nh÷ng ngµnh bÞ ¶nh h−ëng, nh−ng kÕt qu¶ c¶i thiÖn sù æn ®Þnh cña dÞch vô vµ gi¶m chi phÝ vÒ l©u dµi sÏ t¹o nhiÒu viÖc lµm h¬n, ®i kÌm víi sù t¨ng tr−ëng.

• Quy m« vµ sù ph©n phèi lîi Ých cña t− nh©n ho¸ cßn tuú thuéc vµo h×nh thøc t− nh©n ho¸ ®−îc lùa chän. Mét lo¹t çc c¬ chÕ cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ®−a khu vùc t− nh©n vµo ngµnh n¨ng l−îng (xem B¶ng 4.2). VÝ dô, trong mét hîp ®ång qu¶n lý, nhµ vËn hµnh t− nh©n cã thÓ ®−îc tr¶ møc phÝ cè ®Þnh nh»m c¶i thiÖn qu¶n lý doanh nghiÖp, nh−ng møc

26 Khi çc cam kÕt vÒ quy ®Þnh ®−îc t«n träng, cã thÓ tr¸nh ®−îc viÖc nhµ n−íc ph¶i b¶o l·nh cho çc nhµ cung øng, do ®ã gi¶m nguy c¬ ng©n s¸ch cho ®Êt n−íc.


30

khuyÕn khÝch t¨ng doanh sè hoÆc c¶i thiÖn viÖc ghi ho¸ ®¬n vµ thu tiÒn l¹i yÕu h¬n lµ trong khi cho thuÕ doanh nghiÖp, trong ®ã nhµ qu¶n lý cã thÓ gi÷ lÊy phÇn thu vµ tr¶ lÖ phÝ thuª doanh nghiÖp cho chÝnh phñ. Mét tho¶ nh−îng víi nh÷ng nghÜa vô ®Çu t− - c¬ chÕ BOT hoÆc chuyÓn thÓ sÏ b¾t nhµ qu¶n lý t− nh©n chÞu tr¸ch nhiÖm quyÕt ®Þnh vÒ ®Çu t−, ®em l¹i khuyÕn khÝch m¹nh h¬n trong tr−êng hîp cho thuª, vµ gi¶m thiÓu chi phÝ ®Çu t− vèn, yÕu tè chÝnh lµm t¨ng gi¸ cuèi cïng trong çc dÞch vô h¹ tÇng.

B¶ng 4.2. Çc gi¶i ph¸p t− nh©n ho¸

Gi¶i ph¸p Së h÷u tµi s¶n

VËn hµnh & b¶o d−ìng

§Çu t− vèn Rñi ro th−¬ng m¹i

Thêi h¹n tiªu biÓu (n¨m)

Hîp ®ång dÞch vô Nhµ n−íc Chia sÎ Nhµ n−íc Nhµ n−íc 1-2 Hîp ®ång qu¶n lý Nhµ n−íc T− nh©n Nhµ n−íc Nhµ n−íc 3-5 Cho thuª Nhµ n−íc T− nh©n Nhµ n−íc Chia sÎ 8-15 Tho¶ nh−îng Nhµ n−íc T− nh©n T− nh©n T− nh©n 25-30 BOT Chia sÎ T− nh©n T− nh©n T− nh©n 20-30 ChuyÓn thÓ T− nh©n T− nh©n T− nh©n T− nh©n ++ Nguån: Neil Roger, Ng©n hµng ThÕ giíi

4.6. Çc ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸

§iÖn khÝ ho¸ ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn cuéc sèng ë lµng, ®em l¹i c¶m gi¸c "hiÖn ®¹i" vµ ®−îc g¾n víi thÕ giíi n»m ngoµi ph¹m vi lµng còng nh− nh÷ng kú väng vÒ mét t−¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Kho¶ng 1,6 tû ng−êi sèng trong çc n−íc ®ang ph¸t triÓn hoµn toµn kh«ng ®−îc dïng ®iÖn. Tû lÖ ®iÖn khÝ ho¸ ë mét sè n−íc Ch©u Phi Nam Sahara chØ ë møc 5%, cßn ë mét sè n−íc l¹i rÊt cao nh− Indonesia 80%, Philipine 78%, Trung quèc 97%, Sri Lanka 75%, vµ Tunisia 95%. B»ng chøng tõ çc n−íc tiÕp tôc thùc hiÖn ®iÖn khÝ ho¸ cho thÊy r»ng: • §iÒu c¨n b¶n lµ ph¶i xo¸ bá ®éc quyÒn cung øng. ë Trung quèc, B¨ng-la®Ðt, Mü, vµ

Philipin, nh÷ng nhµ cung øng phi tËp trung nh− çc hiÖp héi cña hîp t¸c x· ë n«ng th«n, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c«ng ty cÊp vïng, ®ãng vai trß cung øng ®iÖn cho n«ng th«n.

• §iÖn khÝ ho¸ kh«ng thÓ thùc hiÖn ë nh÷ng vïng mµ ng−êi d©n nghÌo ®Õn møc kh«ng thÓ tr¶ ®−îc chi phÝ sö dông ®iÖn, kÓ c¶ khi nh÷ng c¶n trë vÒ chi phÝ ban ®Çu ®· ®−îc gi¶i quyÕt.27 Tuy nhiªn, nh÷ng hé nµy sÏ cã lîi gi¸n tiÕp th«ng qua tiÕp cËn víi çc dÞch vô céng ®ång ®−îc c¶i tiÕn, nh− trung t©m y tÕ, vµ ®µi hay v« tuyÕn c«ng céng. H¬n n÷a, hä cã thÓ cã lîi tõ viÖc t¨ng thu nhËp chung ë n«ng th«n do t¨ng viÖc lµm n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp do sö dông ®iÖn cho s¶n xuÊt.

• Ngµy cµng nhiÒu b»ng chøng cho thÊy r»ng kÓ c¶ nh÷ng ng−êi tiªu dïng nghÌo còng sÏ tr¶ chi phÝ ®¬n vÞ cao ®Ó ®−îc dïng ®iÖn. Mét lo¹i b»ng chøng lµ th«ng qua çc sè liÖu vÒ viÖc sö dông réng r·i ac-quy 12v ®Ó th¾p s¸ng, nghe ®µi, v« tuyÕn, ë nh÷ng n¬i kh«ng cã çc nguån ®iÖn kh¸c.28

27 Trong tr−êng hîp nµy, nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn cung øng vµ sö dông nhiªn liÖu sinh khèi s¹ch vµ s¶n phÈm dÇu ®ãng vai trß cùc kú quan träng. VÉn cã c¬ héi ®Ó t−ang dÞch vô ®iÖn ë nh÷ng vïng cßn thiÕu ®iÖn khÝ ho¸. VÝ dô, mét doanh nghiÖp n«ng th«n nh− mét trung t©m th−¬ng m¹i hoÆc trung t©m chÕ biÕn n«ng s¶n cã thÓ thÊy tÝnh kinh tÕ cña viÖc cung cÊp dÞch vô ®iÖn cho céng ®ång xung quanh. 28 Sè liÖu ®iÒu tra gÇn ®©y ë Uganda cho thÊy r»ng vµo n¨m 1996, 94% çc hé kh«ng ®−îc nèi víi ®iÖn l−íi ®· dïng ac-quy kh«, vµ ph¶i chi 6 ®« la mçi th¸ng cho nã. MÆc dï nh÷ng lo¹i ac-quy ®ã rÊt tiªn lîi, nh−ng chóng


31

Nãi chung, cã hai c¬ chÕ cung øng lµ më réng ®iÖn l−íi vµ cung øng ngoµi l−íi. • Çc ch−¬ng tr×nh më réng ®iÖn l−íi: Khi mét ch−¬ng tr×nh më réng ®iÖn l−íi lµ hîp lý, cã nh÷ng nguyªn t¾c sau ®©y cÇn c©n nh¾c: - §¶m b¶o träng t©m chÝnh cña ch−¬ng tr×nh më réng l−íi lµ x©y dùng c¬ së tiªu dïng víi tiÒm n¨ng t¨ng nhu cÇu. - §Þnh møc gi¸ ®ñ cao ®Ó tr¸nh ph¶i liªn tôc trî cÊp cho ho¹t ®éng. Tèi thiÓu gi¸ ph¶i trang tr¶i ®ñ chi phÝ ph¸t ®iÖn, truyÒn t¶i, vµ ph©n phèi, céng víi chi phÝ vËn hµnh vµ b¶o d−ìng. - Giíi h¹n trî cÊp ë mét phÇn trong chi phÝ ®Çu t− vèn ban ®Çu cho hÖ thèng ph©n phèi, mµ chi phÝ nµy cã thÓ bÞ khèng chÕ bëi nguån kinh phÝ cã ®−îc vµo thêi ®iÓm ®Çu t−. - Gi¸ thÊp cho møc tiªu dïng tèi thiÓu lµ mét ngo¹i lÖ cña quy t¾c trªn, dùa trªn c¬ së ph©n phèi thu nhËp, nh−ng nã chØ nªn bao hµm mét khèi l−îng ®iÖn nhá, liªn quan ®Õn møc sö dông tèi thiÓu mµ th«i. - Mäi lo¹i tiªu dïng ®Òu ph¶i ®−îc qua ®ång hå ®o. - Çc c«ng ty cung øng ph¶i h¹ch to¸n riªng cho phÇn ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch ®−îc phÇn tµi trî, chi phÝ thùc, vµ nh÷ng hÖ qu¶ vÒ mÆt tiÒn tÖ. ViÖc më réng l−íi cã thÓ lµ gi¶i ph¸p Ýt tèn kÐm nhÊt ë nh÷ng vïng ven ®o vµ th−êng t¹o ra chi phÝ thÊp nhÊt cho cung øng ®iÖn trªn mét ®¬n vÞ vèn ®−îc sö dông. • §iÖn khÝ ho¸ ngoµi l−íi ®iÖn ViÖc më réng l−íi ®iÖn trung t©m lµ kh«ng cã l·i cho çc c«ng ty ®iÖn, kho¶ng çch tõ trung t©m ph©n phèi lµ xa, trong khi "mËt ®é nhu cÇu" l¹i thÊp, do çc hé n»m r¶i r¸c hoÆc tiªu dïng cña hé cßn thÊp. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, nh÷ng ®èi t¸c kh¸c cã thÓ cung øng dÞch vô ®iÖn ngoµi l−íi ®iÖn cho nh÷ng ng−êi ch−a ®−îc sö dông trong mét kho¶ng thêi gian nhanh chãng h¬n lµ viÖc më réng l−íi ®iÖn trong ch−¬ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n. ë gÇn nh− tÊt c¶ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, viÖc ph©n tÝch vÒ chi phÝ thÊp nhÊt th−êng ñng hé çc gi¶i ph¸p ngoµi m¹ng l−íi ë hÇu hÕt mäi vïng cña ®Êt n−íc. §iÖn khÝ ho¸ ngoµi l−íi dùa trªn nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t ®iÖn ®−îc ph©n phèi nh− çc giµn pin mÆt trêi ®øng riªng rÏ, çc tr¹m n¹p ac-quy, çc l−íi ®iÖn nhá dïng n¨ng l−îng mÆt trêi hoÆc giã, vµ çc hÖ thèng t¸ch biÖt dïng n¨ng l−îng diezel, thuû ®iÖn, hoÆc sinh khèi. §iÖn khÝ ho¸ ngoµi l−íi do t− nh©n thùc hiÖn cã thÓ lµ mét ph−¬ng ¸n kh¶ thi thay thÓ cho ®iÖn khÝ ho¸ trong m¹ng l−íi ®iÖn. §éng lùc chÝnh ®Ó c¶i thiÖn kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi dÞch vô ®iÖn ngoµi l−íi lµ chó träng vµo nh÷ng biÖn ph¸p phi tËp trung víi sù tham gia cña ®Þa ph−¬ng.

l¹i lµ çch ®¾t tiÒn ®Ó cã ®−îc ®iÖn. UGANDA: Nghiªn cøu chiÕn l−îc ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n, B¸o ço cuèi cïng, 9-1999, ESMAP, Ng©n hµng ThÕ giíi.


32

Khung 6. B¸o ço §iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n: xem xÐt kü chi phÝ vµ lîi Ých1 cña Vô ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®· ®−a ra nh÷ng ®iÓm sau: • §iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n (§KHNT) lµm gi¶m nghÌo ë n«ng th«n chØ th«ng qua viÖc t¨ng

thu nhËp nãi chung cho n«ng th«n do ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt. Vµ mét lÇn n÷a ngo¹i trõ b¬m thuû lîi, viÖc sö dông ®iÖn cho s¶n xuÊt chØ thµnh hiÖn thùc khi çc yÕu tè kh¸c ®· lµm t¨ng thu nhËp ®Çu ng−êi cña n«ng th«n vµ cña c¶ n−íc.

• Mét trong nh÷ng ®iÒu th−êng ®−îc nãi tíi cña §KHNT lµ nã t¹o ra t¨ng tr−ëng c«ng nghiÖp cho nh÷ng vïng kinh tÕ n«ng th«n cã thu nhËp thÊp vµ tôt hËu. B»ng chøng tõ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ñng hé luËn ®iÓm nµy; §KHNT b¶n th©n nã kh«ng kÝch thÝch t¨ng tr−ëng c«ng nghiÖp hoÆc ph¸t triÓn vïng. Song trong mét sè t×nh huèng, nã hç trî t¨ng tr−ëng do cã khu vùc n«ng nghiÖp n¨ng ®éng. Nghiªn cøu cho thÊy r»ng khi thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt kh¸c cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhu cÇu dïng ®iÖn cho s¶n xuÊt kh«ng t¨ng. (Mét ngo¹i lÖ quan träng lµ nhu cÇu dïng ®iÖn ®Ó b¬m n−íc ®Ó më réng diÖn tÝch t−íi tiªu). NÕu kh«ng cã t¨ng tr−ëng trong n«ng nghiÖp, sö dông ®iÖn ë n«ng th«n vÉn cø thÊp, vµ nhiÒu lîi Ých kinh tÕ mµ ®iÖn khÝ ho¸ ®em l¹i sÏ kh«ng thµnh hiÖn thùc. Ph¸t hiÖn cña OED còng ñng hé nhËn ®Þnh cña Ng©n hµng ThÕ giíi trong Tµi liÖu ChÝnh s¸ch ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n 1975: ®Çu t− vµo §KHNT chØ hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ khi viÖc sö dông ®iÖn ®ñ m¹nh ®Ó ®¶m b¶o ®ñ t¨ng tr−ëng trong nhu cÇu nh»m t¹o ra lîi suÊt kinh tÕ hîp lý cho ®Çu t−.

• MÆc dï §KHNT ë Ch©u ¸ kh«ng ph¶i lµ ®éng lùc cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ, nh−ng nã còng ®em l¹i nh÷ng lîi Ých ®¸ng kÓ. NhiÒu trong sè nh÷ng lîi Ých ®ã lµ ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ, v× ba lý do:

- Khi møc gi¸ thÊp h¬n nhiÒu so víi chi phÝ kinh tÕ, vµ nhu cÇu bÞ kiÒm chÕ bëi nh÷ng yÕu tè ngoµi gi¸ c¶, nh÷ng quy t¾c th«ng th−êng ®Ó tÝnh to¸n nhu cÇu th−êng kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt lîi Ých mµ ng−êi tiªu dïng nhËn ®−îc tõ ®iÖn. Sai lÇm hay thÊy nhÊt lµ cø cho r»ng møc tiªu dïng quan s¸t ®−îc lµ ®¹i diÖn cho ®−êng cÇu, trong khi trªn thùc tÕ nã thÊp h¬n ®−êng cÇu nhiÒu, do tiªu dïng bÞ h¹n chÕ bëi cung øng kh«ng ®ñ. - Lîi Ých kinh tÕ cña ®iÖn cã thÓ khã ®o ®−îc dùa trªn chi phÝ cña nh÷ng mÆt hµng thay thÕ. VÝ dô, do th¾p s¸ng b»ng ®iÖn ®em l¹i sù c¶i thiÖn lín h¬n nhiÒu so víi th¾p s¸ng b»ng nÕn hay ®Ìn dÇu, ¸nh s¸ng ®iÖn kh«ng ®¬n gi¶m chØ lµ çi thay thÕ cho dÇu ho¶. - Ngay c¶ khi cø cho lµ cã çi ®Ó thay thÕ ®iÖn (nh− dïng b¬m diezel trong thuû lîi ch¼ng h¹n), tÝnh to¸n lîi suÊt hoµn vèn kinh tÕ quy m« nhá cã thÓ sÏ sai lÇm v× hai lý do. Thø nhÊt, hµnh vi cña ng−êi tiªu dïng vµ gi¸ c¶ kÌm theo mµ ta quan s¸t thÊy cã thÓ bÞ bãp mÐo bëi thuÕ, trî cÊp, vµ thiÕu th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi tÝn dông n«ng th«n. Thø hai, çc gi¶ ®Þnh cho r»ng §KHNT vµ nh÷ng çi thay thÕ cho nã cã thÓ ¸p dông cho nh÷ng dù ¸n nhá, ®−îc xem xÐt riªng rÏ, nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt ¸p dông ®−îc cho toµn bé ch−¬ng tr×nh §KHNT réng lín; trªn quy m« ®ã, cã thÓ sÏ kh«ng ®ñ nhiªn liÖu diezel, gi¸ c¶ vµ lîi Ých còng sÏ kh¸c. - Khi ®iÒu nµy s¶y ra, §KHNT cã thÓ lµ çch duy nhÊt ®Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch mang tÝnh hÖ thèng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, b»ng çch cho phÐp thùc hiÖn ®−îc t−íi tiªu vµ nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®ai ®i kÌm. §iÒu nµy ®· xuÊt hiÖn ë vïng ®ång b»ng S«ng H»ng ë Ên ®é vµ t¹i mét sè vïng cña Trung quèc. Ph©n tÝch dù ¸n ®· kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt ®−îc çc gi¶i ph¸p thay thÕ vµ kh«ng tÝnh to¸n ®−îc nh÷ng lîi Ých gi¸n tiÕp vÒ an ninh l−¬ng thùc quèc gia vµ khu vùc, vµ kÌm theo ®ã lµ gi¸ l−¬ng thùc æn ®Þnh do cã §KHNT.


33

• Mäi b»ng chøng cho ®Õn nay, kÓ c¶ nh÷ng b»ng chøng tõ çc dù ¸n §KHNT do Ng©n

hµng tµi trî ë Ch©u ¸, cho thÊy r»ng §KHNT kh«ng trùc tiÕp lµm gi¶m nghÌo b»ng çch gióp nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt ë n«ng th«n. HÇu hÕt çc lîi Ých trùc tiÕp tõ ®iÖn n«ng th«n l¹i r¬i vµo nh÷ng ng−êi giµu. Ngay c¶ khi møc gi¸ thÊp, ng−êi tiªu dïng tiÒm n¨ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã ®ñ tiÒn cho kÕt nèi vµ ®−êng d©y ban ®Çu vµo nhµ. Mét khi ®· ®−îc kÕt nèi, khèi l−îng ®iÖn tiªu thô cïng víi nh÷ng lîi Ých thu ®−îc còng cßn tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng mua çc thiÕt bÞ ®iÖn, dï lµ çc dông cô chiÕu s¸ng, v« tuyÕn, qu¹t, b¬m n−íc, hay çc lo¹i m¸y ch¹y m«-t¬. B»ng chøng ë Indonesia cho thÊy r»ng 25-50% nghÌo nhÊt trong d©n sè kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ò dïng ®iÖn, ngay c¶ khi viÖc kÕt nèi ®−îc tµi trî th«ng qua çc kho¶n vay tõ çc c«ng ty ®iÖn. Quan s¸t trùc tiÕp cã xu h−íng ñng hé quan ®iÓm nµy ë hÇu hÕt çc n−íc cã thu nhËp ®Çu ng−êi ë n«ng th«n d−íi 200 ®« lµ mét n¨m.

• §KHNT chØ cã thÓ gi¶m nghÌo ë n«ng th«n th«ng qua viÖc lµm t¨ng thu nhËp chung cña n«ng th«n do ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Vµ mét lÇn n÷a, ngo¹i trõ viÖc b¬m thuû lîi, sö dông ®iÖn trong s¶n xuÊt chØ xuÊt hiÖn khi nh÷ng yÕu tè kh¸c ®· lµm t¨ng thu nhËp ®Çu ng−êi ë n«ng th«n vµ toµn quèc, nhÊt lµ trong tr−êng hîp cña Malaysia vµ Th¸i lan.

• Do ®ã, nh÷ng lý lÏ biÖn hé cho viÖc ®Çu t− vµ trî cÊp cho çc ch−¬ng tr×nh §KHNT cÇn ph¶i dùa trªn kh¶ n¨ng, sau giai ®o¹n khëi ®Çu, ®Ó t¹o ra ®−îc møc tiªu dïng ®ñ, ë møc gi¸ kinh tÕ. Mäi dù ¸n ®−îc ®Ò xuÊt cÇn −íc tÝnh tû lÖ t¨ng tr−ëng tiªu dïng theo dù kiÕn.

MÆc dï hÇu hÕt çc m« h×nh §KHNT ë Ch©u ¸ ®· t¹o ra nh÷ng lîi Ých kinh tÕ ®¸ng kÓ, nh−ng kh¶ n¨ng thu håi chi phÝ th× cßn rÊt mê mÞt, kÓ c¶ khi kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng chi phÝ ph¸t ®iÖn vµo lóc cao ®iÓm. MÆc dï chi phÝ ®Çu t− vµ vËn hµnh trong ph¸t ®iÖn, truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn cho n«ng th«n lµ cao h¬n nhiÒu so víi thµnh thÞ, song møc gi¸ cho n«ng th«n trong tr−êng hîp tèt nhÊt vÉn cao b»ng thµnh thÞ, cßn trong nhiÒu tr−êng hîp nã thÊp h¬n gi¸ cho thµnh thÞ. ChØ cã tõ 10 ®Õn 50% chi phÝ kinh tÕ lµ thu håi ®−îc. Do ®ã §KHNT th−êng ph¶i ®−îc trî cÊp nhiÒu, hoÆc gi¸n tiÕp bëi nh÷ng ng−êi sö dông c«ng nghiÖp ë thµnh thÞ hoÆc trùc tiÕp bëi ph©n bæ cña chÝnh phñ.

4.7. Sö dông khÝ thiªn nhiªn

§èi víi nh÷ng n−íc cã tiÒm n¨ng vÒ khÝ thiªn nhiªn víi gi¸ rÎ, møc ®é s½n cã vµ chÊt l−îng tèt cña khÝ khiÕn nã −u viÖt h¬n dÇu vµ nh÷ng nhiªn liÖu truyÒn thèng. T¨ng møc ®é s½n cã cña khÝ thiªn nhiªn29 (khÝ metal) cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých trùc tiÕp cho ng−êi nghÌo do chi phÝ thÊp h¬n vµ chÊt l−îng m«i tr−êng cao h¬n cña çc s¶n phÈm dÇu. §èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt, lîi Ých gi¸n tiÕp cña viÖc ph¸t triÓn khÝ thiªn nhiªn sÏ rÊt lín. Trong ®ã bao gåm t¸c ®éng tÝch cùc lªn t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ khÝ thiªn nhiªn ®em l¹i. §Æc biÖt, ph¸t triÓn vµ cung øng khÝ sÏ thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc ph¸t ®iÖn nhiÒu h¬n còng nh− ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ th−¬ng m¹i, bao gåm nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp c¬ b¶n nh− s¶n xuÊt kÝnh vµ g¹ch, n−íng b¸nh, vµ çc c¬ së dÞch vô ¨n uèng. Còng vËy, nã cã thÓ ®i kÌm víi nh÷ng lîi Ých ng©n s¸ch mang tÝnh vÜ m« khi s¶n xuÊt khÝ t¹i ®Þa ph−¬ng (xem phÇn 4.8). Do b¶n chÊt cña ngµnh, vÝ dô nh− b¶n chÊt "®éc quyÒn tù nhiªn" cña ®−êng èng dÉn khÝ, nhu cÇu qu¶n lý h÷u hiÖu vµ khã kh¨n trong ®¶m b¶o c¹nh tranh ®èi víi çc s¶n phÈm dÇu lµ lín h¬n. Çc vÊn ®Ò cña qu¶n lý ®iÒu tiÕt vµ trî cÊp ®· ®−îc bµn ®Õn trong phÇn 4.2 vµ 4.5. Çc chÝnh s¸ch cô thÓ cho khÝ thiªn nhiªn thuéc −u tiªn cña chÝnh phñ lµ:

29 KhÝ butan lÊy tõ khÝ ®èt thiªn nhiªn lµ mét nguån nhiªn liÖu cho ®un nÊu.


34

• §Þnh gi¸ khÝ sao cho ph¶n ¸nh chi phÝ cña nh÷ng nhiªn liÖu thay thÕ hoÆc chi phÝ kinh tÕ dµi h¹n cña s¶n xuÊt vµ ph©n phèi khÝ.

• ThiÕt lËp chÕ ®é ng©n s¸ch (xem phÇn 4.8) vµ khu«n khæ quy chÕ ®¸ng tin cËy (xem phÇn 4.4) nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n trong s¶n xuÊt vµ ph©n phèi khÝ.

• KhuyÕn khÝch ®æi míi c«ng nghÖ lµm gi¶m chi phÝ kÕt nèi víi dÞch vô khÝ cho nh÷ng céng ®ång në n¬i hÎo l¸nh. Ngµy cµng cã nhiÒu kinh nghiÖm trong ph¸t triÓn nh÷ng hÖ thèng ph©n phèi khÝ quy m« nhá sö dông nh÷ng khÝ cßn sãt l¹i hoÆc khÝ lÊy tõ nh÷ng ®−êng èng lín, b»ng çch ¸p dông nh÷ng gi¶i ph¸p cã chi phÝ thÊp, nh− èng nhùa ®Æc biÖt vµ m¸y ph¸t ®iÖn nhá. Sù ph¸t triÓn nµy ®em l¹i cho vïng s©u vïng xa c¬ héi tiÕp cËn trùc tiÕp víi nhiªn liÖu −u viÖt hoÆc th«ng qua viÖc ph¸t ®iÖn quy m« nhá. ChÝnh phñ nªn th«ng b¸o vÒ nh÷ng c¬ héi cho ph¸t ®iÖn b»ng ga quy m« nhá vµ ®¶m b¶o r»ng çc quy ®Þnh vÒ ng©n s¸ch vµ çc quy chÕ kh¾c, nhÊt lµ çc ®éc quyÒn vÒ ®iÖn, kh«ng lµm c¶n trë nh÷ng c¬ héi nµy.

• G¾n m¹ng l−íi khÝ thiªn nhiªn vµo quy ho¹ch ®« thÞ. Trong mét sè tr−êng hîp, ng−êi nghÌo cã thÓ cã lîi tõ khÝ thiªn nhiªn nÕu çc h×nh thøc ph©n phèi khÝ lµ mét phÇn trong quy ho¹ch ®« thÞ cho nh÷ng khu nhµ ë cã gi¸ thÊp vµ ®Ó ®æi míi ®« thÞ. L¾p ®Æt ®−êng èng khÝ vµ ®ång hå ®o vµo çch nhµ ch¼ng h¹n, th−êng kh«ng ph¶i lµ gi¶i ph¸p khi mµ møc ®é tiªu dïng cßn thÊp. Nh−ng nÕu ®−a çc ®−êng dÉn khÝ vµ ®ång hå ®o vµo nh÷ng khu nhµ gi¸ rÎ vµo thêi ®iÓm x©y dùng sÏ lµm gi¶m rÊt nhiÒu chi phÝ ®Çu t− cung øng. Nh÷ng lo¹i h×nh chÝnh s¸ch nµy cÇn ®−îc t¨ng c−êng th«ng qua çc bé luËt vÒ x©y dùng, khi thÝch hîp.

4.8. Khai th¸c vµ qu¶n lý çc tµi nguyªn dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn

Khai th¸c vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn cã thÓ ®em l¹i nguån thu ®¸ng kÓ cho chÝnh phñ (vµ lµm nhÊt lµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng), t¹o c¬ héi ®Ó gi¶m nghÌo. Trong mét sè tr−êng hîp, thµnh c«ng trong çc chiÕn l−îc gi¶m nghÌo cña chÝnh phñ sÏ chiuu sù chi phèi cña thµnh c«ng trong çc chÝnh s¸ch sö dông, ph¸t triÓn vµ qu¶n lý çc tµi nguyªn dÇu, khÝ, vµ thuû ®iÖn - nhÊt lµ ë nh÷ng n−íc cã giµu tiÒm n¨ng dÇu, khÝ vµ thuû ®iÖn cho xuÊt khÈu vµ chiÕm tû träng cao trong xuÊt khÈu còng nh− thu thuÕ cña chÝnh phñ. Ph¸t triÓn çc nguån lùc ®Þa ph−¬ng cã thÓ t¹o ra nh÷ng lîi Ých ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch ®Ó sö dông cho chi tiªu c«ng vµ hç trî gi¶m nghÌo. Trong tr−êng hîp cña mét sè n−íc cã kinh tÕ thÞ tr−êng míi xuÊt hiÖn, quy m« cña nh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng nµy lµ v« cïng lín so víi quy m« cña nÒn kinh tÕ trong n−íc vµ nã cã thÓ t¹o sùc thóc ®Èy rÊt m¹nh cho ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, ngay c¶ khi viÖc khai th¸c tµi nguyªn lµ thµnh c«ng vµ cã lîi nhuËn, ph¸t triÓn tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ßi hái ph¶i cã çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ x· héi phï hîp th× míi dÉn ®Õn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc. Ch¼ng h¹n mét sè n−íc xuÊt khÈu dÇu lín vÉn cã tû lÖ nghÌo cao so víi ban ®Çu, sau nhiÒu n¨m ph¸t triÓn dÇu khÝ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ dùa trªn ph¸t triÓn tµi nguyªn cã thÓ lµm gia t¨ng ®¸ng kÓ bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a çc nhãm kinh tÕ kh¸c nhau vµ gi÷a nh÷ng vïng giµu tµi nguyªn vµ vïng nghÌo tµi nguyªn trong cïng mét n−íc. T¸c ®éng lªn gi¶m nghÌo, dï tÝch cùc hay tiªu cùc, cña viÖc ph¸t triÓn tµi nguyªn dÇu khÝ cßn tuú thuéc tr−íc hÕt vµo chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµ nh÷ng hµnh ®éng trong hai lÜnh vùc chÝnh sau ®©y: • ë cÊp quèc gia, khi qu¶n lý ph¸t triÓn tµi nguyªn cña ®Êt n−íc - tõ h×nh thøc vµ tiÕn ®é

ph¸t triÓn, ®Õn thiÕt kÕ çc quy ®Þnh vÒ ng©n s¸ch vµ sö dông nh÷ng nguån thu thuÕ - ®iÓm mÊu chèt lµ ph¶i ®¶m b¶o r»ng lîi Ých cña s¶n xuÊt ra nh÷ng nguån tµi nguyªn t¸i t¹o ph¶i biÕn thµnh ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng.


35

• ë cÊp ®Þa ph−¬ng n¬i khu«n khæ phï hîp vµ ph−¬ng thøc ph¸t triÓn cÇn ph¶i thiÕt lËp ®Ó ®¶m b¶o r»ng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng kh«ng ph¶i chÞu chi phÝ qu¸ møc do cã sù gi¸n ®o¹n hay trong ph¸t triÓn mµ kh«ng nhËn ®−îc lîi Ých g×.

Nãi ®Õn qu¶n lý quèc gia ®èi víi ph¸t triÓn tµi nguyªn, nh÷ng lÜnh vùc then chèt ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch lµ: • §¶m b¶o ph¸t triÓn h÷u hiÖu: - Mét chiÕn l−îc ph¸t triÓn lËp ra mét ch−¬ng tr×nh cho çc nguån lùc cho ph¸t triÓn vµ sù tiÕp cËn sao cho ®¶m b¶o r»ng tiÕn ®é ph¸t triÓn phï hîp víi c¬ së tµi nguyªn, vµ kh¶ n¨ng cña ®Êt n−íc trong viÖc hÊp thô vµ huy ®éng ®−îc nguån lùc vµ ®Çu t−. - Ph¸t triÓn cña t− nh©n vµ nhµ n−íc - ®Æc biÖt lµ kÕt hîp gi÷a ®Çu t− t− nh©n vµ qu¶n lý cña nhµ n−íc. - Vai trß cña çc c«ng ty dÇu quèc gia - ®Æc biÖt sù cÇn thiÕt ph¶i t¸ch ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ra khái tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ. - Qu¸ tr×nh tiÕp cËn víi nguån tµi nguyªn dÇu khÝ vµ sù chia sÎ rñi ro vµ lîi Ých gi÷a nhµ ®Çu t− vµ ®Êt n−íc b»ng çch sö dông nh÷ng c«ng cô ®· ®−îc thö nghiÖm kü vµ ®−îc hiÓu kü l−ìng nh− çc vßng ®Êu thÇu, vµ cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¸nh thuÕ dÇu khÝ sao cho thu hót ®−îc nhµ ®Çu t− vµ khuyÕn khÝch hä nh−ng ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o r»ng lîi Ých rßng trong ph¸t triÓn tµi nguyªn lµ ë møc tèi −u cho ®Êt n−íc. - Quy ®Þnh vÒ m«i tr−êng vµ çc quy ®Þnh kh¸c (bao gåm c¶ gi¶i ph¸p ®èi víi viÖc ®èt khÝ ®ång hµnh vµ sö dông khÝ ph¸t hiÖn thÊy sau th¨m dß). - ThiÕt kÕ çc chÝnh s¸ch nh»m khuyÕn khÝch tû lÖ néi ®Þa vµ ph¸t triÓn bæ trî nh»m khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn h÷u hiÖu cña çc ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong n−íc, më réng t¸c ®éng cña ph¸t triÓn. • Sö dông tèt çc nguån lùc do ph¸t triÓn t¹o ra X©y dùng mét kÕ ho¹ch dµi h¹n ®Ó chi tiªu çc kho¶n thu, bao gåm: - Nguån vèn cho çc thÕ hÖ t−¬ng lai - ph¶i thõa nhËn r»ng trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ cÇn b¶o vÖ trùc tiÕp mét sè lîi Ých tµi chÝnh cña viÖc ph¸t triÓn nh÷ng nguån tµi nguyªn sÏ bÞ c¹n kiÖt cho çc thÕ hÖ t−¬ng lai. - Tiªu dïng so víi ®Çu t− - quyÕt ®Þnh ph©n bæ nguån thu gi÷a tiªu dïng vµ ®Çu t− (vËt chÊt vµ con ng−êi) LËp ra nh÷ng chÝnh s¸ch æn ®Þnh ho¸ ng¾n h¹n, bao gåm: - Gi¶i quyÕt kh©u qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng cã thÓ n¶y sinh do nguån thu ®−îc tÝch tô vµ chi tiªu nhanh chãng do khai th¸c tµi nguyªn ("c¨n bÖnh Hµ lan") - Thµnh lËp quü b×nh æn - lËp ra nh÷ng c¬ chÕ tù ®éng nh»m qu¶n lý nh÷ng biÕn ®éng ng¾n h¹n trong thu ng©n s¸ch vµ thu tõ xuÊt khÈu do biÕn ®éng gi¸ c¶ hµng ho¸. ë cÊp ®Þa ph−¬ng, çc vÊn ®Ò sÏ cô thÓ h¬n (mÆc dï çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng còng sÏ chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia): • ChÝnh s¸ch chia sÎ lîi Ých tõ tµi nguyªn HÇu hÕt çc n−íc thÊy r»ng tµi nguyªn thiªn nhiªn thuéc vÒ toµn ®Êt n−íc, mÆc dï ®iÒu nµy cßn tuú thuéc vÒ luËt vµ tËp qu¸n trong n−íc. Nh−ng kinh nghiÖm th−êng cho thÊy r»ng nh÷ng céng ®ång ®Þa ph−¬ng ë gÇn n¬i khai th¸c nhÊt cã thÓ coi r»ng nguån tµi nguyªn lµ cña


36

hä, hä cÇn ®−îc tham gia vµo x©y dùng vµ trùc tiÕp chia sÎ lîi Ých vÒ ng©n s¸ch hoÆc cung øng nhiªn liÖu, theo mét çch nµo ®ã. • Qu¶n lý ®−îc çc vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ céng ®ång HÇu hÕt sù ph¸t triÓn tµi nguyªn diÔn ra ë nh÷ng vïng hÎo l¸nh. Mét mÆt nã cã thÓ lµm lîi cho nh÷ng céng ®ång nghÌo ë vïng hÎo l¸nh th«ng qua t¹o viÖc lµm vµ dÞch vô, song nã còng cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc. Cã chÝnh s¸ch m«i tr−êng vµ x· héi tèt lµ ®iÒu c¨n b¶n ®Óm ®¶m b¶o r»ng céng ®ång ®Þa ph−¬ng kh«ng bÞ tæn h¹i bëi sù ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong nh÷ng m«i tr−êng nh¹y c¶m hoÆc nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè sèng t¸ch biÖt. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ngµy cµng ®−îc ý thøc râ h¬n vµ cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ çch lµm trong lÜnh vùc nµy mµ çc n−íc nªn tham kh¶o.30

4.9. Gi¶m thiÓu t¸c ®éng lªn søc khoÎ cña n¨ng l−îng sinh khèi

ViÖc ®èt nhiªn liÖu sinh khèi ®Ó nÊu n−íc g©y ra nh÷ng t¸c h¹i cho søc khoÎ con ng−êi. Çc biÖn ph¸p lµm gi¶m « nhiÔm kh«ng sÏ rÊt cã lîi cho khøc khoÎ cña ng−êi d©n vµ cã thÓ so s¸nh ®−îc víi nh÷ng biÖn ph¸p y tÕ c«ng céng kh¸c nh− tiªm chñng. NhiÒu biÖn ph¸p còng cã nh÷ng Ých lîi ç nh©n mµ ng−êi ta s½n sµng chi tr¶. Do ®ã ®«i khi chØ dùa trªn tiªu chuÈn kinh tÕ kh«ng th«i còng ®· ®ñ c¬ së. Çc chÝnh s¸ch ®Ó më réng tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hiÖn ®¹i vÒ l©u dµi lµ nh÷ng chÝnh s¸ch sÏ cã nhiÒu t¸c ®éng nhÊt lªn gi¶m thiÓu t¸c h¹i cña viÖc sö dông sinh khèi. Çc chÝnh s¸ch trùc tiÕp nh»m vµo sö dông sinh khèi gåm cã: • Nh÷ng chÝnh s¸ch thóc ®Èy sö dông bÕp ®un c¶i tiÕn lµm t¨ng hiÖu suÊt ®èt. L¾p thªm

èng khãi ®Ó hót bít khãi ra khái nhµ. • KhuyÕn khÝch qu¶n lý bÒn v÷ng nhiªn liÖu sinh khèi nh− gç. Qu¶n lý vµ sö dông nguån

gç cñi ph¶i ®−îc chuyÓn giao cµng nhiÒu cµng tèt cho çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng. ChuyÓn giao quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông ®Êt ®èi víi ®Êt rõng cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng còng gióp ®¶m b¶o sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn gç.

• ChÕ biÕn sinh khèi vµ than ®Ó lµm chóng s¹ch h¬n - vÝ dô, lµm than cñi hoÆc khÝ sinh häc hoÆc than vµ khÝ than kh«ng g©y khãi. Nãi chung, « nhiÔm m«i tr−êng do sö dông nhiªn liÖu r¾n ®· qua chÕ biÕn sÏ Ýt nghiªm träng h¬n ë d¹ng th«. Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña nã lµ sÏ t¹o ra nh÷ng nguån « nhiÔm míi trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn, vÝ dô nh− t¹i lß, mÆc dï ®iÒu nµy kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi nghÌo nhiÒu nh− khi ®èt trùc tiÕp nhiªn liÖu sinh khèi th« hoÆc than.

30 http://www.worldbank.org/html/fpd/energy/oil&gas/bestpractices/index/html


37

Phô lôc 1 §Êt n−íc X

Dù th¶o h−íng dÉn vÒ n¨ng l−îng

Môc ®Ýnh cña S¸ch tham kh¶o PRSP vµ Ch−¬ng N¨ng l−îng lµ nh»m gióp çc n−íc so¹n th¶o chiÕn l−îc gi¶m nghÌo. TiÕp sau qu¸ tr×nh tham vÊn vµ tham dù, çc n−íc sÏ ®−a ra nh÷ng chiÕn l−îc nµy trong Tµi liÖu ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo (PRSP). Tµi liÖu vÒ N¨ng l−îng ph¶i ®−îc so¹n th¶o ®Ó lµm ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh PRSP. Tµi liÖu N¨ng l−îng cÇn ph¶i: • X¸c ®Þnh ®−îc liªn hÖ gi÷a ngµnh n¨ng l−îng vµ dÞch vô n¨ng l−îng víi −u tiªn cña chiÕn

l−îc gi¶m nghÌo. B¶ng 1 d−íi ®©y sÏ minh ho¹ ®iÒu nµy. • §Ò xuÊt çc môc tiªu vµ chiÕn l−îc cho ngµnh n¨ng l−îng nh»m ®¹t môc tiªu vµ lËp ra

nh÷ng chØ tiªu ®Þnh l−îng nh»m ®o ®−îc tiÕn bé trong viÖc ®¹t môc tiªu. B¶ng 2 d−íi ®©y sÏ minh ho¹ ®iÒu nµy.

B¶ng 1. §¸nh gi¸ liªn hÖ gi÷a n¨ng l−îng vµ nghÌo ®ãi trong PRSP

TÝnh bæ trî cña n¨ng l−îng cho chiÕn l−îc gi¶m nghÌo

Çc môc tiªu vµ chÝnh s¸ch −u tiªn trong gi¶m nghÌo (lÊy tõ PRSP)

Møc ®é Liªn hÖ vµ lý do 1. ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo diÖn réng

Cao KÕ ho¹ch më réng s¶n xuÊt cho xuÊt khÈu mét phÇn ph¶i phô thuéc vµo cung øng n¨ng l−îng æn ®Þnh. Th¾p s¸ng hiÖn ®¹i cã thÓ kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ c¬ giíi ho¸ mét phÇn cã thÓ lµm t¨ng s¶n l−îng vµ c¶i thiÖn n¨ng suÊt. CÇn cã n¨ng l−îng ®Ó t−íi tiªu b»ng c¬ giíi, ®Ó vËn hµnh çc nhµ m¸y s÷a nhá vµ chÕ biÕn sau thu ho¹ch còng nh− tiÕp thÞ mét sè s¶n phÈm.

T¨ng tr−ëng - n©ng tû lÖ t¨ng tr−ëng hµng n¨m lªn 6% - §¶m b¶o thu nhËp vµ tµi s¶n b×nh ®¼ng h¬n Chó thÝch: C«ng nghiÖp (thñ c«ng) lµ ngµnh phi n«ng nghiÖp quan träng cho ng−êi nghÌo ë n«ng th«n ë n−íc X. §a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp lµ cèt yÕu ®Ó t¨ng tr−ëng ë n−íc X. An ninh l−¬ng thùc: - Gi¶m an ninh l−¬ng thùc triÒn miªn vµ chuyÓn tiÕp - T¨ng s¶n l−îng vµ n¨ng suÊt n«ng nghiÖp trong çc trang tr¹i th−¬ng m¹i Chó thÝch: HÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n−íc X chñ yÕu dùa vµo m−a vµ ph¶i chÞu h¹n h¸n ®Þnh kú, dÉn ®Õn biÕn ®éng lín trong s¶n l−îng l−¬ng thùc hµng n¨m.

Cao Çc dÞch vô n¨ng l−îng nh»m ®¶m b¶o mét d©y chuyÒn l¹nh, c¶i thiÖn n¨ng suÊt s¶n xuÊt s÷a vµ thóc ®Èy tiªu dïng s¶n phÈm s÷a. Çc kÕ ho¹ch nh»m n©ng cao ho¹t ®éng n«ng nghiÖp th−¬ng m¹i, thu lîi ®−îc tõ nh÷ng ®Çu vµo nh− kho l¹nh vµ b¶o qu¶n.


38

B¶ng 1. §¸nh gi¸ liªn hÖ gi÷a n¨ng l−îng vµ nghÌo ®ãi trong PRSP (tiÕp) 2. Ph¸t triÓn lÜnh vùc x· héi Gi¸o dôc - Gi¶m tû lÖ mï ch÷ - C¶i thiÖn viÖc d¹y vµ häc t¹i tr−êng

ThÊp Th¾p s¸ng hiÖn ®¹i ë nhµ sÏ ®Õn ®−îc víi mäi thµnh viªn trong hé, cã t−¬ng quan chÆt chÏ víi viÖc c¶i thiÖn tû lÖ biÕt ch÷.

Y tÕ - C¶i thiÖn dÞch vô søc khoÎ ban ®Çu - C¶i thiÖn cung øng n−íc vµ vÖ sinh Chó thÝch: T¹i n−íc X h¹n h¸n khiÕn cho 65% d©n sè ph¶i dùa vµo viÖc høng n−íc m−a

Cao Çc dÞch vô n¨ng l−îng lµ cÇn thiÕt cho ch¨m sãc søc khoÎ c¬ b¶n (®Ó ch¹y çc thiÕt bÞ chuÈn ®o¸n, th¾p s¸ng vµ b¶o qu¶n v¾c xin).

Giíi - Çc vÊn ®Ò giíi ®−îc chÝnh thøc ®−a vµo chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ

Trung b×nh

Phô n÷ ph¶i chÞu g¸nh nÆng nhiÒu h¬n trong viÖc ®i thu gom nhiªn liÖu sinh khèi cho ®un nÊu, vµ chÞu ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ vµ ®é an toµn khi ®i thu gom nh÷ng nhiªn liÖu ®ã. Chi phÝ c¬ héi cho phô n÷ lµ mÊt c¬ héi häc hµnh, nghØ ng¬i, vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt do ph¶i dµnh thêi gian ®i thu gom, chÕ biÕn, vµ sö dông nh÷ng nhiªn liÖu truyÒn thèng nµy. Còng t−¬ng tù, thiÕu n−íc (mét pÇhn lµ do thiÕu cung øng n¨ng l−îng) còng dÉn ®Õn viÖc phô n÷ ph¶i mang nh÷ng khung n−íc víi nh÷ng qu·ng ®−êng dµi. ThiÕu c¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp khiÕn phô n÷ ph¶i lao ®éng nhiÒu giê ë ngoµi ®ång.

3. Qu¶n lý kinh tÕ ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch - Thóc ®Èy æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« vµ gi¶m quy m« cña chÝnh phñ

Cao Çc doanh nghiÖp n¨ng l−îng ®i vay ®Ó ®Çu t− vµ c¬ së h¹ tÇng ë n−íc X (nhÊt lµ çc c«ng ty ®iÖn) trùc tiÕp do chÝnh phñ ®¶m nhËn. C«ng ty ®iÖn kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî, g©y ra g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch chÝnh phñ. CÇn c¶i çch ®Ó gi¶m thiÓu viÖc tÝch tô nh÷ng nghÜa vô tr¶ nî c«ng nh− thÕ nµy. ThuÕ trùc thu ®¸nh vµo çc doanh nghiÖp n¨ng l−îng vµ thuÕ gi¸n thu ®¸nh vµo çc mÆt hµng n¨ng l−îng cã thÓ t¹o mét diÖn thu thuÕ tuyÖt vêi. Tuy nhiªn, thuÕ ®¸nh vµo nh÷ng nhiªn liÖu mµ ng−êi nghÌo sö dông kh«ng ®−îc mang tÝnh luü tho¸i.

ChÝnh s¸ch chi tiªu - Gi¶m tæng chi trong khi ®Þnh h−íng l¹i c¬ cÊu cho çc ngµnh x· héi

Hç trî ng©n s¸ch trùc tiÕp cho ngµnh cã thÓ lÊy ®i bít nguån khi phÝ cho ®Çu t− vµo x· héi. Tuy nhiªn, nh÷ng c¬ chÕ ®−îc thiÕt kÕ tèt ®Ó trî cÊp chi phÝ kÕt nèi ®Ó tiÕp cËn víi n¨ng l−îng hoÆc thiÕt bÞ n¨ng l−îng cã thÓ cã lîi cho ng−êi nghÌo.


39

B¶ng 1. §¸nh gi¸ liªn hÖ gi÷a n¨ng l−îng vµ nghÌo ®ãi trong PRSP (tiÕp) 4. Ph¸t triÓn khu vùc t− nh©n Thóc ®Èy c«ng nghiÖp vµ ®Çu t− - S¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, v.v. C¹nh tranh vµ b¶o vÖ ng−êi tiªu dïng - T¨ng hiÖu qu¶ vµ më réng diÖn së h÷u b»ng çch t− nh©n ho¸ çc doanh nghiÖp nhµ n−íc

Cao TÝnh hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t− cña n−íc X trong ngµnh c«ng nghiÖp xuÊt khÈu sÏ chÞu ¶nh h−ëng bëi viÖc cung cÊp çc dÞch vô n¨ng l−îng æn ®Þnh. C¹nh tranh trong ngµnh n¨ng l−îng b»ng çch cho phÐp nh÷ng doanh nghiÖp míi tham gia cung øng dÞch vô cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu n¨ng l−îng cña nh÷ng trung t©m th−¬ng m¹i n«ng th«n. Qu¶n lý kinh tÕ dùa trªn ph¸p luËt ®èi víi ngµnh n¨ng l−îng sÏ dÉn ®Õn t¨ng ®Çu t− b»ng çch n©ng cao lßng tin cña çc doanh nghiÖp.

6.Tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng KhuyÕn khÝch cïng qu¶n lý rõng vµ tµi nguyªn rõng, t¨ng c−êng tÝnh së h÷u.

Cao ë n«ng th«n, cñi râ rµng lµ nhiªn liÖu ®un nÊu duy nhÊt. Çc thÞ tr−êng bÒn v÷ng cho khai th¸c gç cñi sÏ phô thuéc vµo qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Sö dông than cñi vµ bÕp c¶i tiÕn cã èng khãi trong ®un nÊu vµ s−ëi Êm còng cã t¸c ®éng lªn tÝnh bÒn v÷ng cña viÖc khai th¸c gç cñi.


40

B¶ng 2. Çc môc tiªu, chiÕn l−îc vµ chØ tiªu ®Ò ra cho ngµnh n¨ng l−îng Môc tiªu cña ngµnh n¨ng l−îng

Çc chØ tiªu gi¶m s¸t ChiÕn l−îc n¨ng l−îng tiÒm tµng

Më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn (t¨ng m¹nh møc ®é s½n cã vµ kh¶ n¨ng chi tr¶ cho dÞch vô n¨ng l−îng) Chó thÝch: 1. Cñi lµ nhiªn liÖu nÊu n−íng duy nhÊt ë n«ng th«n (85% d©n sè) 2. 95% sè hé kh«ng ®−îc dïng ®iÖn. 3. Ph©n tÝch sè liÖu tõ cuéc ®iÒu tra n¨ng l−îng ®−îc ®Ò xuÊt sÏ gióp x¸c ®Þnh ®−îc çc chØ tiªu ®¸ng gi¸ (b»ng çch g¾n chóng víi chuÈn nghÌo ®−îc x¸c ®Þnh trong H×nh th¸i nghÌo vµ víi vai trß cña phô n÷ trong cung øng vµ sö dông n¨ng l−îng). 4. Tû lÖ t¨ng d©n sè v−ît qu¸ tèc ®é mµ çc hé hiÖn nay ®ang ®−îc kÕt nèi víi ®iÖn l−íi. 5. C¬ cÊu gi¸ ®iÖn chØ khuyÕn khÝch çc hé giµu ë ®« thÞ dïng ®iÖn ®Ó nÊu n−íng.

Møc ®é s½n cã BÕp ®un - Së h÷u bÕp c¶i tiÕn t¨ng tõ _ lªn _ sè hé. §iÖn - T¨ng sè tr¹m biÕn ¸p h¹ tÕ tõ _ lªn _ (theo huyÖn) Kh¶ n¨ng chi tr¶ Sinh khèi Chi phÝ cho bÕp c¶i tiÕn ph¶i võa tiÒn ®Ó nh÷ng hé nghÌo nhÊt cã thÓ mua ®−îc. Chi phÝ kÕt nèi ®iÖn - ViÖc thanh to¸n chi phÝ kÕt nèi cña hé ph¶i ®−îc tr¶i ra trong mét thêi gian dµi h¬n (tõ 12 th¸ng lªn _ n¨m). Nguån sè liÖu: c«ng ty cung øng, ®iÒu tra th−êng xuyªn vÒ nh÷ng ng−êi b¸n.

1. Thùc hiÖn qu¸ tr×nh cÊp phÐp hiÖu qu¶ cho çc doanh nghiÖp t− nh©n tham gia s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn - nhÊt lµ nh÷ng nhµ cung øng ®éc lËp trong nh÷ng vïng n»m ngoµi l−íi ®iÖn hiÖn t¹i. 2. Söa ®æi lµ nh÷ng tiªu chuÈn qu¸ cao vÒ thiÕt bÞ ®· khiÕn chi phÝ cung øng dÞch vô bÞ cao. 3. X¸c ®Þnh nh÷ng thiÕt bÞ sö dông n¨ng l−îng xøng ®¸ng ®−îc nhËn tÝn dông nhá (nh− bÕp c¶i tiÕn) 4. Lµm cho ch−¬ng tr×nh tÝn dông tiªu dïng tr¶i ®Òu chi phÝ kÕt nèi ®iÖn vµo nhµ, lµm cho hÊp dÉn h¬n víi çc kh¸ch hµng tiÒm n¨ng. 5. Söa l¹i c¬ cÊu gi¸ ®iÖn. ¸p dông møc gi¸ cho møc tiªu dïng tèi thiÓu. 6. Gi¸ ®èi víi dÇu ho¶ nhËp khÈu (®Ó th¾p s¸ng) ph¶i ®−îc duy tr× ë møc hîp lý - tõ lµ kh«ng ®¸nh thuÕ luü tho¸i. 7. ChÝnh s¸ch sö dông rõng bÒn v÷ng

C¶i thiÖn ®é æn ®Þnh T¨ng tÝnh phô thuéc cña dcung øng dÞch vô n¨ng l−îng ®Î lµm lîi cho çc doanh nghiÖp vµ hé sö dông n¨ng l−îng cuèi cïng. Chó thÝch: - Môc tiªu ®Ó t¸c tÝnh c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ t¸c ®éng lªn thu nhËp phi n«ng nghiÖp n«ng th«n.

- Gi¶m thêi gian thiÕu ®iÖn ngoµi kÕ ho¹ch cña ®−êng d©y 66kv tõ 1318 xuèng 600 (?) giê/th¸ng. - Thêi gian ngõng s¶n xuÊt ë mét mÉu nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín nhÊt gi¶m tõ _ xuèng _ giê/th¸ng. - Gi¶m thêi gian bÞ sôt ¸p (møc ®é ph©n phèi), ®−a ra çc chØ tiªu cô thÓ cho mçi huyÖn. Nguån sè liÖu: c«ng ty cung øng, ®iÒu tra th−êng xuyªn ®èi víi doanh nghiÖp

1. Hîp ®ång ®Êu thÇu c¹nh tranh cho c«ng t¸c vËn hµnh b¶o d−ìng 2. Thùc hiÖn nghiªn cøu kh¶ thi ®Ó x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng c¶i thiÖn ®é æn ®Þnh th«ng qua nhËp khÈu ®iÖn hoÆc trao ®æi víi çc n−íc l¸ng giÒng. 3. ThiÕt lËp c¬ chÕ sö dông ®iÖn tõ çc n−íc l¸ng giÒng.


41

B¶ng 2. Çc môc tiªu, chiÕn l−îc vµ chØ tiªu ®Ò ra cho ngµnh n¨ng l−îng (tiÕp) §¹t tÝnh bÒn v÷ng ng©n s¸ch - Gi¶m®ßi hái cña ngµnh ®èi víi ng©n s¸ch - Gi¶m nguy c¬ cho ng©n s¸ch do ngµnh g©y ra - Thu håi ®−îc chi phÝ trong cung øng ®iÖn (xo¸ bá bao cÊp n¨ng l−îng cho nh÷ng ng−êi giµu) Chó thÝch: C«ng ty ®iÖn hiÖn kh«ng tr¶ ®−îc nî cho chÝnh phñ, lµm gia t¨ng tû träng cña ngµnh n¨ng l−îng trong tr¸ch nhiÖm tr¶ nî hµng n¨m cña chÝnh phñ

Kû c−¬ng ng©n s¸ch ®èi víi çc c«ng ty n¨ng l−îng §Æt chØ tiªu cho ngµnh lµ ph¶i gi¶m: - trî cÊp trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch - ®i vay trong n−íc cña chÝnh phñ - ®i vay n−íc ngoµi Sù tham gia cña t− nh©n - Së h÷u t− nh©n trong cung øng vµ ph©n phèi ®iÖn (cã/kh«ng) Chi phÝ sö dông - Tiªu dïng ®iÖn ngoµi nhu cÇu tèi thiÓu (>30kwh/th¸ng) ph¶i tr¶ møc gi¸ cã tÝnh ®ñ chi phÝ. Thu tiÒn - Gi¶m sè tiÒn ph¶i thu tõ _ xuèng _ ngµy Nguån sè liÖu: c«ng ty cung øng, h¹ch to¸n cña chÝnh phñ

1. Söa l¹i c¬ cÊu gi¸ ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o thu håi chi phÝ 2. C¶i thiÖn tû lÖ thu tiÒn ®èi víi çc ho¸ ®¬n tiÒn ®iÖn 3. X¸c ®Þnh c¬ cÊu thÞ tr−êng më/c¹nh tranh 4. CÊp phÐp cho nh÷ng doanh nghiÖp míi 5. Thùc hiÖn gi¶m ®iÒu tiÕt & thµnh lËp c¬ quan qu¶n lý riªng. 6. KhuyÕn khÝch së h÷u t− nh©n

C¶i thiÖn qu¶n lý Thóc ®Èy nh÷ng c¬ chÕ dùa trªn thÞ tr−êng, çc thÓ chÕ gi¸m s¸t chÝnh thøc, vµ çc qu¸ tr×nh dÉn ®Õn ®Çu t−, s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô n¨ng l−îng mét çch hiÖu qu¶.

- Çc ®¬n ®Æt hµng cã ®−îc thùc hiÖn theo ®óng qu¸ tr×nh dùa trªn quy ®Þnh kh«ng (cã/kh«ng) - CÊp giÊy phÐp cã th«ng qua qu¸ tr×nh ®Çu thÇu c¹nh tranh kh«ng (cã/kh«ng) - T¨ng sè nhµ cung øng ®éc lËp tõ _ lªn _ (chØ tiªu cô thÓ cho tõng huyÖn). Nguån sè liÖu: hå s¬ c«ng cña c¬ quan qu¶n lý, ®iÒu tra nhanh th−êng xuyªn víi çc doanh nghiÖp. C¬ chÕ khiÕu n¹i kÝn.

1. C¶i thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý 2. Thùc hiÖn mét qu¸ tr×nh cÊp phÐp hiÖu qu¶ cho nh÷ng doanh nghiÖp t− nh©n tham gia s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn (víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ ho¹t ®éng vµ khuyÕn khÝch më réng dÞch vô)

§¶m b¶o bÒn v÷ng m«i tr−êng §¶m b¶o cung cÊp vµ sö dông bÒn v÷ng nhiªn liÖu sinh khèi §¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña thuû ®iÖn

T¨ng tû lÖ hé sö dông bÕp c¶i tiÕn tõ _ lªn _ (chØ tiªu cô thÓ cho tõng huyÖn) Nguån sè liÖu: ®iÒu tra hé, ®iÒu tra hµng n¨m vÒ cung øng than cñi.

1. Trao quyÒn cho céng ®ång qu¶n lý tµi nguyªn rõng 2. Thóc ®Èy viÖc cho thuª nh÷ng vïng trång rõng vµ qu¶n lý cho t− nh©n 3. Thóc ®Èy viÖc sö dông bÕp c¶i tiÕn th«ng qua çc c¬ chÕ tÝn dông nhá.


42

Tµi liÖu tham kh¶o

Albouy, Y., Performance Monitoring for the Energy Sector (Qu¶n lý thi c«ng trong ngµnh n¨ng l−îng). Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng 12 n¨m 1999.

Ban ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng (OED), Rural Electrification: A Hard Look at Costs and Benefits (§iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n: Nghiªn cøu kü chi phÝ vµ lîi Ých). B¶n tãm t¾t sè 90, Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng N¨m 1995.

Barnes, Douglas F., Energy and Poverty: Strategies for Assisting the Rural Urban Poor (N¨ng l−îng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo: Çc chiÕn l−îc trî gióp ng−êi nghÌo ë ®« thÞ). Ng©n hµng ThÕ giíi, 2000.

Barnes, Douglas F., Willem M. Floor. Rural Energy in Developing Countries: A Challengefor Economic Development (N¨ng l−îng n«ng th«n ë çc n−íc ph¸t triÓn: Mét th¸ch thøc ®èi víi Ph¸t triÓn Kinh tÕ). Ng©n hµng ThÕ giíi, 1996.

Celelski, E., Enabling Equitable Access to Rural Electrification: Current Thinking and majorActivities in Energy, Poverty and Gender (Cho phÐp tiÕp cËn b×nh ®¼ng víi ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n: T− duy hiÖn t¹i vµ çc ho¹t ®éng chÝnh trong lÜnh vùc N¨ng l−îng, Gi¶m nghÌo vµ Giíi). Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng Giªng n¨m 2000.

Dollar, D. vµ Kraay, A., Growth is Good for the Poor (T¨ng tr−ëng cã lîi cho Ng−êi nghÌo). Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng Ba 2000.

Domdom, A. C., Abiad, V. G., Paimio H.S., Rural Electrification Benefit Assessment Study (§iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n cã lîi cho Nghiªn cøu ®¸nh gi¸), b¶n th¶o�, Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng ChÝn 1999.

ESMAP, Energy Services for the Poor: Energy and Development Report 2000 (DÞch vô N¨ng l−îng cho Ng−êi NghÌo: B¸o ço N¨ng l−îng vµ Ph¸t triÓn 2000), Ng©n hµng ThÕ giíi, 2000.

Gately, D. vµ Streifel, S., Demand for Oil Products in Developing Countries (CÇu ®èi víi çc S¶n phÈm DÇu ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn), B¸o ço th¶o luËn cña Ng©n hµng ThÕ giíi sè 359, Th¸ng Hai 1997.

Goldemberg, J., Johansson, T.B., ®· ®−îc hiÖu ®Ýnh, Energy as an Instrument for Socio-EconomicDevelopment (N¨ng l−îng tõ khÝa c¹nh lµ c«ng cô cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi), UNDP, 1995.

Gray, Dale F., Evaluation of Taxes and Revenues from the Energy Sector in the Baltics,Russia, and other Former Soviet Union Countries (§¸nh gi¸ vÒ ThuÕ vµ Ng©n s¸ch cña ngµnh N¨ng l−îng ë Baltics, Nga, vµ çc n−íc kh¸c thuéc Liªn X« cò), Tµi liÖu lµm viÖc cña IMF. Haile, F., Women Fuelwood Carriers in Addis Ababa and the Peri-Urban Forest (Nh÷ng ng−êi phô n÷ mang chë cñi ®Ó ®un ë Addis Abada vµ rõng ven ®« Peri), Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ, 1991.

Hoque, N., Rural Electrification and Its Impact on Fertility: Evidence from Bangladesh (§iÖn khÝ ho¸ n«ng nghiÖp vµ hiÖu qu¶ cña nã ®èi víi s¶n l−îng: vÝ dô tõ Bangladesh).

Klein, M., vµ Roger, N., Back to the Future: the Potential in Infrastructure Privatization (H−íng tíi t−¬ng lai: triÓn väng cña t− nh©n ho¸ dÞch vô c¬ së h¹ tÇng), Quan ®iÓm, Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng M−êi Mét, 1994.

Lanjouw, J.O. vµ Lanjouw, P., Rural iNon-Farm Employment: A Survey (ViÖc lµm phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n: Mét ®iÒu tra), Ng©n hµng ThÕ giíi, 1995.


43

Lanjouw, P., Ecuador's Non-Rural Sector as a Route Out of Poverty (Ph¸t triÓn ngµnh kinh tÕ Phi N«ng th«n nh− mét biÖn ph¸p gi¶m nghÌo ë Ecuador), Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999.

Lovei, L., Maintaining Utility Services for the Poor: Policies and Practices in Central andEastern Europe and the Former Soviet Union (Duy tr× nh÷ng dÞch vô thiÕt yÕu cho ng−êi nghÌo: ChÝnh s¸ch vµ Thùc tÕ ë Trung, §«ng ¢u vµ Liªn X« cò (b¶n th¶o), Ng©n hµng ThÕ giíi, Th¸ng Giªng n¨m 2000.

LuËn v¨n tiÕn sÜ, Tr−êng §¹i häc The Pennsylvania State University, 1998

Murray, C.J.L., Lopez, A.D., hiÖu ®Ýnh. The Global Epidemiology of Infectious Diseases (DÞch tÔ häc toµn cÇu vÒ çc bÖnh truyÒn nhiÔm), Cambridge: Harvard University Press. 1996.

Nellor, N. vµ Sunley, E., Fiscal Regimes for Natural Resources Producing Developing Countries (Çc chÕ ®é tµi kho¸ cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn s¶n xuÊt çc tµi nguyªn thiªn nhiªn), Tµi liÖu ph©n tÝch chÝnh s¸ch cña IMF 1994 (PPAA/94/24), 1994.

Newberry, N. vµ Stern, N, hiÖu ®Ýnh, The Theory of Taxation for Developing Countries (Lý thuyÕt vÒ ChÕ ®é thuÕ cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn), Ng©n hµng ThÕ giíi, 1987.

People�), Çc b¸o ço vÒ Ph¸t triÓn trong Thùc tÕ, Ng©n hµng ThÕ giíi, 1996.

Pouliaquen, L., Infrastructure and Poverty, Background Paper for the World Development Report (C¬ së h¹ tÇng vµ Gi¶m nghÌo, Tµi liÖu c¬ së cho B¸o ço Ph¸t triÓn ThÕ giíi), Ng©n hµng ThÕ giíi, 2000.

Reddy, A.K.N., Williams, R. H, Johansson, T.B., Energy After Rio: Prospects and Challenges (N¨ng l−îng sau khñng ho¶ng: TriÓn väng vµ Th¸ch thøc), 1997.

Ruster, J., Genesis Empresarial Community Infrastructure Lending Program�A CaseStudy (Draft) (Ch−¬ng tr×nh cho vay c¬ së h¹ tÇng cña céng ®ång Genesis Empresarial Community � Nghiªn cøu ®iÓn h×nh (b¶n th¶o)). Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999.

UNDP, World Energy Assessment (§¸nh gi¸ ngµnh n¨ng l−îng ThÕ giíi), New York, UNDP, 2000

ViÖn m«i tr−êng Stockholm, Energy Interventions and Poverty Alleviation: Strengthening the Linkages (Nh÷ng can thiÖp trong nghµnh N¨ng l−îng vµ C«ng t¸c Xo¸ nghÌo: T¨ng c−êng mèi liªn hÖ), 1999.

World Bank, Rural Energy and Development: Improving Energy Supplies for Two Billion

World Bank (N¨ng l−îng n«ng th«n vµ ph¸t triÓn: C¶i thiÖn cung cÊp n¨ng l−îng cho hai tû ng−êi), Oil Sector Liberalization of Small Petroleum: Markets in Africa, Case Studies -Ghana,Kenya, Mali, Uganda (Tù do ho¸ ngµnh dÇu khÝ: çc thÞ tr−êng ë Ch©u Phi, çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh- Ghana, Kenya, Mali, Uganda), Th¸ng N¨m n¨m 2000.

Yturregui, L.P., Coping with a Lack of Electricity in Marginal Urban Areas (§Êu tranh víi t×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn ë çc khu vùc ven ®« thÞ), ENEGIA News, TËp 2 Sè 1, 1998


44

i Chó thÝch N¨ng l−îng ®Õn tõ nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. Trong nh÷ng x· héi rÊt nghÌo, çc d¹ng n¨ng l−îng chÝnh th−êng lµ do søc c¬ b¾p t¹o ra, b»ng søc vËt kÐo hoÆc søc ng−êi. Ngay c¶ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt còng sö dông mét sè n¨ng l−îng kh«ng ph¶i do søc t¹o ra, nh− cñi, r¬m r¹ hay nh÷ng phÇn cßn d− l¹i cña c©y trång, ph©n gia sóc ("nhiªn liÖu sinh khèi"), chñ yÕu lµ ®Ó nÊu n−íng. Çc nguån n¨ng l−îng nµy th−êng ®−îc gäi lµ nguån "n¨ng l−îng truyÒn thèng" ®Ó ph©n biÖt víi "n¨ng l−îng hiÖn ®¹i" nh− ®iÖn, than, dÇu vµ khÝ. Çc ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña n¨ng l−îng hiÖn ®¹i lµ chóng th−êng tiÖn lîi h¬n (chøa nhiÒu n¨ng l−îng h¬n trªn mét ®¬n vÞ thÓ tÝch, dÔ cÊt gi÷ vµ ph©n phèi h¬n, cã hiÖu suÊt cao h¬n khi dïng vµo nh÷ng viÖc h÷u Ých). §· cã sù nhÇm lÉn lín, vµ kÌm theo lµ nh÷ng lêi cè vÊn chÝnh s¸ch sai lÇm, khi dïng ch÷ "n¨ng l−îng" ®Ó thùc ra chØ nãi ®Õn "®iÖn". Nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÖn Ýt khi gièng víi nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi dÇu, khi, hay nhiªn liÖu sinh khèi. Râ rµng lµ mäi nhiªn liÖu hiÖn ®¹i vµ mét sè nhiªn liÖu truyÒn thèng cã thÓ mua b¸n ®−îc (gç cñi ngµy cµng ®−îc ®em b¸n nhiÒu ®Ó lÊy tiÒn, vµ than cñi còng lu«n ®−îc ®em b¸n), do ®ã ®−îc gäi lµ "nhiªn liÖu th−¬ng m¹i" ®Ó ph©n biÖt víi "nhiªn liÖu phi th−¬ng m¹i". MÆc dï nhiªn liÖu phi th−¬ng m¹i kh«ng ®−îc ®em b¸n lÊy tiÒn, nh−ng chóng còng kh«ng hoµn toµn lµ "kh«ng mÊt tiÒn". §ã lµ do nhiªn liÖu phi th−¬ng m¹i th−êng ®ßi hái ph¶i tèn nhiÒu thêi gian ®Ó thu gom vµ chÕ biÕn (mµ thêi gian l¹i cã chi phÝ c¬ héi cao, xÐt theo nghÜa lµ ng−êi ®i thu gom - th−êng lµ phô n÷ vµ trÎ em - cã thÓ lµm nh÷ng viÖc kh¸c, bao gåm c¶ ®i häc, nÕu kh«ng ph¶i ®i thu gom nhiªn liÖu). Ngoµi ra, c¶ nhiªn liÖu phi th−¬ng m¹i vµ th−¬ng m¹i ®Òu g©y ra chi phÝ (th−êng gäi lµ "t¸c ®éng ngoµi ý muèn") cho x· héi mµ kh«ng ph¶i lóc nµo nã còng ®−îc ph¶n ¸nh trong gi¸ c¶ (nh− g©y tæn h¹i ®Õn m«i tr−êng). Mét sè d¹ng n¨ng l−îng tõ "sinh khèi truyÒn thèng" cã thÓ ®−îc chuyÓn ®æi thµnh nh÷ng d¹ng thøc h÷u Ých h¬n, ®−îc gäi lµ "nhiªn liÖu sinh khèi hiÖn ®¹i" (ch¼ng h¹n sinh khèi cã thÓ ®−îc chuyÓn thµnh nhiªn liÖu láng hoÆc khÝ). §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng quan t©m lµ mét sè nguån n¨ng l−îng lµ cã thÓ "t¸i t¹o", cßn mét sè kh¸c, cô thÓ lµ nhiªn liÖu ho¸ th¹ch, th× kh«ng t¸i t¹o. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, sù ph©n biÖt nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ. VÝ dô, gç vµ çc nhiªn liÖu sinh khèi kh¸c chØ cã thÓ t¸i t¹o nÕu chóng ®−îc thay thÕ b»ng çch trång c©y míi. T¹i nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, ®iÒu nµy kh«ng ®−îc thùc hiÖn - t¹i ®ã sinh khèi bÞ "khai th¸c chø kh«ng ph¶i thu ho¹ch". Còng t−¬ng tù, n¨ng l−îng (th−êng lµ ®iÖn) ®−îc t¹o ra tõ thuû n¨ng (thuû ®iÖn) th× t¸i t¹o, nh−ng th−êng l¹i kh«ng ®−îc coi lµ t¸i t¹o, v× sù xuèng cÊp cña m«i tr−êng vµ con ng−êi ®i kÌm víi viÖc x©y dùng çc ®Ëp thuû ®iÖn vµ hå chøa (râ rµng ®©y kh«ng ph¶i lµ t¸c dông nhÊt thiÕt cña mäi nhµ m¸y thuû ®iÖn - ch¼ng h¹n nh− nh÷ng nhµ m¸y ®Æt trªn s«ng). VÉn cã ng−êi coi khÝ ®èt thiªn nhiªn lµ rÊt dåi dµo (vµ t−¬ng ®èi s¹ch khi sö dông), vËy nªn hä cho r»ng ph¶i ®−îc coi lµ "t¸i t¹o ®−îc trªn thùc tÕ". BiÕn n¨ng l−îng tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c sÏ g©y ra chi phÝ (c¶ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸, nh− dïng ®éng c¬, vµ do thÊt tho¸t vÒ hiÖu suÊt). §iÒu nµy cã nghÜa lµ chi phÝ cho "n¨ng l−îng h÷u Ých" sÏ rÊt kh¸c so víi chi phÝ "n¨ng l−îng nguyªn thuû" hay nhiªn liÖu. Sù kh¸c nhau vÒ hiÖu suÊt chuyÓn ®æi n¨ng l−îng còng cã nghÜa r»ng chi phÝ cho "n¨ng l−îng h÷u Ých" sÏ hoµn toµn kh¸c so víi chi phÝ cho "n¨ng l−îng nguyªn thuû" hay nhiªn liÖu. ChÝnh v× vËy, çc chuyªn gia n¨ng l−îng ngµy cµng dïng ch÷ 'cung øng "dÞch vô n¨ng l−îng" h¬n lµ cung øng "n¨ng l−îng" kh«ng th«i ("cung øng n¨ng l−îng/nhiªn liÖu" c«Þng víi "thiÕt bÞ chuyÓn ho¸" sÏ b»ng "dÞch vô n¨ng l−îng"). §iÒu quan träng cÇn nhí n÷a lµ ngay c¶ khi ng−êi ta ®−îc tiÕp cËn víi cung øng n¨ng l−îng, vµ thùc tÕ lµ cã kh¶ n¨ng chi tr¶ cho nã, nh−ng vÉn cã thÓ kh«ng tr¶ ®−îc chi phÝ cho çc thiÕt bÞ ®Ó lµm cho n¨ng l−îng trë nªn h÷u dông (vÝ dô nh− bÕp ga, ®µi, bãng ®Ìn, hoÆc ®éng c¬). HiÖu suÊt sö dông cuèi cïng. §iÒu quan träng cÇn l−u ý lµ ®iÖn cã hiÖu suÊt th¾p s¸ng cao h¬n nhiÒu so víi nÕn vµ ®Ìn dÇu, vµ nhiªn liÖu d¹ng láng (dÇu ho¶) vµ khÝ (khÝ ho¸ láng, khÝ propan) cã hiÖu suÊt ®un nÊu cao h¬n nhiÒu so víi cñi. Nh÷ng lo¹i nhiªn liÖu cã chi phÝ cao trªn danh nghÜa nh− khÝ ho¸ láng cã thÓ vÉn rÎ ch¼ng kÐm g× gçi cñi khi øng dông cuèi cïng, xÐt theo chi phÝ cho khÝ ho¸ láng so víi nhiªn liÖu cñi ®Ó nÊu mét b÷a ¨n. Mäi ng−êi ë kh¾p n¬i ®Òu rÊt muèn chuyÓn tõ dÇu ho¶ sang ®iÖn ®Ó th¾p s¸ng. ChÝ phÝ chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng trªn thùc tÕ cho thÊy ®iÒu quan träng lµ ph¶i g¾n ®−îc nguån n¨ng l−îng víi nh÷ng øng dông cô thÓ. Mét sè øng dông râ rµng cÇn cã ®iÖn (m¸y vi tÝnh, ®µi, v.v.), nh−ng Ýt ng−êi cho r»ng sö dông ®iÖn ®Ó nÊu n−íng lµ tiÕt kiÖm. Còng t−¬ng tù, khi c«ng nghÖ pin mÆt trêi, n¨ng l−îng t¸i t¹o, cã thÓ cung cÊp mét l−îng ®iÖn Ýt ái, th× nã kh«ng thÓ cung øng ®ñ ®iÖn n¨ng ®Ó ch¹y ®éng c¬.

n¤ng l îng - world banksiteresources.worldbank.org/intvietnaminvietnamese/resources/energy... ·...

Documents