m«i tr Œngsiteresources.worldbank.org/intvietnaminvietnamese/resources/...dø th¶o xin ý kiÕn...

Dù th¶o xin ý kiÕn b×nh luËn. Th¸ng 4, 2001.

1

M«i tr−êng J. Bojö, J. Bucknall, K. Hamilton, N. Kishor, C. Kraus vµ P. Pillai §¹i c−¬ng 1. Më ®Çu 2. Bèi c¶nh 2.1. M«i tr−êng vµ søc kháe 2.2. M«i tr−êng vµ c¬ héi kinh tÕ 2.3. M«i tr−êng vµ an sinh 2.4. M«i tr−êng vµ sù trao quyÒn 3. Nh÷ng ®ãng gãp cña m«i tr−êng vµo PRSP 3.1. HiÓu biÕt vÒ sù ®ãng gãp cña m«i tr−êng vµo viÖc gi¶m ®ãi nghÌo 3.2. Lùa chän nh÷ng ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ nhÊt 3.3. Gi¸m s¸t çc kÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng gi¶i ph¸p can thiÖp 4. Sím ®−a m«i tr−êng vµo PRSP t¹m thêi hay ®Çy ®ñ Çc chó thÝch kü thuËt Chó thÝch kü thuËt sè 1: Çc hËu qu¶ vµ nguyªn nh©n cña ®ãi nghÌo, vµ çc ho¹t ®éng chung tiÒm tµng Chó thÝch kü thuËt sè 2: Nh÷ng hËu qu¶ vÒ søc kháe vµ nh÷ng can thiÖp vÒ m«i tr−êng Chó thÝch kü thuËt sè 3: Çc vÝ dô vÒ C©y quyÕt ®Þnh Chó thÝch kü thuËt sè 4: Çc nguån d÷ liÖu Chó thÝch kü thuËt sè 5: Çc chØ sè cña çc dù ¸n cô thÓ: Nh÷ng tham sè vÒ sù sung tóc Tµi liÖu tham kh¶o vµ Gîi ý nh÷ng Ên phÈm nªn ®äc


2

Tãm t¾t Trong bèi c¶nh cña mét PRSP th× m«i tr−êng vµ sù ®ãi nghÌo liªn hÖ víi nhau theo hai çch c¬ b¶n. Mét lµ viÖc gi¶m ®ãi nghÌo kh«ng ®−îc ph¸ hñy m«i tr−êng cña nh÷ng ng−êi nghÌo mµ viÖc nµy cã thÓ chØ ®¹t thµnh tùu ë mét khu vùc song l¹i g©y thiÖt h¹i ë khu vùc kh¸c. Mèi liªn hÖ c¬ b¶n thø hai lµ viÖc c¶i thiÖn çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cã thÓ gióp gi¶m nghÌo khã. §©y lµ mèi liªn hÖ mµ sÏ lµ träng t©m cña ch−¬ng nµy. Çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cã nh÷ng t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®Õn søc kháe, c¬ héi vµ an sinh cña nh÷ng ng−êi nghÌo. Çc ho¹t ®éng m«i tr−êng còng cã thÓ ®em l¹i nh÷ng ph−¬ng çch hiÖu qu¶ nh»m trao quyÒn cho ng−êi nghÌo. RÊt nhiÒu mèi liªn hÖ gi÷a viÖc qu¶n lý m«i tr−êng vµ gi¶m ®ãi nghÌo ®· cung cÊp mét c¬ së hîp lý cho viÖc ®−a mét çch hÖ thèng çc khÝa c¹nh m«i tr−êng vµo çc PRSP còng nh− çc qu¸ tr×nh cã liªn quan cña chóng. Ch−¬ng nµy nh»m gióp çc nhãm PRSP g¾n çc vÊn ®Ò vµ çc c¬ héi m«i tr−êng vµo trong c«ng viÖc cña m×nh, vµ l−u t©m ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p can thiÖp vÒ m«i tr−êng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong chiÕn l−îc gi¶m ®ãi nghÌo cña hä. Ph¹m vi quan t©m vÒ m«i tr−êng lµ rÊt lín, bao gåm tõ cÊp n−íc, lo¹i bá n−íc th¶i, thu dän chÊt th¶i r¾n, « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ vµ ®« thÞ, ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− suy tho¸i ®Êt, suy tho¸i rõng, mÊt çc hÖ sÞnh th¸i ven biÓn vµ nguån lîi thñy s¶n. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ �m«i tr−êng� kh«ng chØ ®em l¹i çc h¹n chÕ vµ nh÷ng tån t¹i. ViÖc qu¶n lý m«i tr−êng tèt h¬n sÏ ®em l¹i nhiÒu c¬ héi ®Ó x©y dùng çc kÕ sinh nhai bÒn v÷ng. Tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n ®Ó gi¶m bít ®ãi nghÌo. Quan ®iÓm trong ch−¬ng nµy lµ mét quan ®iÓm ®a ngµnh. Tuy nhiªn, trong khi sù ph©n tÝch ®ßi hái ph¶i mang tÝnh ®a ngµnh th× nhiÒu gi¶i ph¸p can thiÖp lµ kÕt qu¶ cña ph©n tÝch ®ã l¹i cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh bëi çc c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc ch−¬ng tr×nh cña mét ngµnh (y tÕ, h¹ tÇng c¬ së, c«ng chÝnh, n«ng nghiÖp), vµ nh÷ng can thiÖp nµy kh«ng dµnh riªng cho çc c¬ quan vÒ m«i tr−êng. Ch−¬ng nµy gîi ý r»ng çc nhãm lµm viÖc t¹i cÊp quèc gia hay cÊp thÊp h¬n sÏ b¾t ®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch cã sù tham gia cña ng−êi d©n vÒ çc mèi liªn kÕt gi÷a ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng. Thø hai lµ, cÇn ®Æt ra çc môc tiªu mong muèn song ph¶i cã tÝnh hiÖn thùc víi träng t©m nh»m vµo çc vÊn ®Ò −u tiªn chÝnh. Giai ®o¹n tiÕp theo lµ ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng chung cã kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc çc môc tiªu nµy, trªn c¬ së hiÖu qu¶ chi phÝ dù kiÕn, n¨ng lùc thÓ chÕ vµ çc bµi häc kinh nghiÖm tõ tr−íc. Cuèi cïng, cÇn thiÕt lËp mét hÖ thèng gi¸m s¸t çc thµnh qu¶ cña nh÷ng can thiÖp. KÕt qu¶ ®−îc ph¶n håi l¹i trong giai ®o¹n ph©n tÝch tiÕp theo vµ cø tiÕp tôc nh− vËy. Môc 2.1 vÒ Søc kháe m«i tr−êng sÏ cung cÊp mét ®Þnh nghÜa vÒ Søc kháe m«i tr−êng (EH=Environmental health) vµ Nh÷ng n¨m ch÷a èm ®au trong ®êi (DALYs=Disability Adjusted Life Years); ph¸c häa mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ G¸nh nÆng bÖnh tËt (BOD=Burden of Disease) tæng thÓ cña mét n−íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã chØ ra tÇm quan träng ®¸ng kÓ cña çc yÕu tè m«i tr−êng; vµ ®−a ra mét tr−êng hîp ®iÓn h×nh vÒ çch tiÕp cËn ®a ngµnh ®èi víi Søc kháe m«i tr−êng. M«i tr−êng vµ C¬ héi kinh tÕ lµ chñ ®Ò cña Môc 2.2, trong ®ã kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu lµ nh÷ng ng−êi nghÌo cã xu h−íng phô thuéc nhiÒu vµo nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó sinh sèng. Møc ®é phô thuéc nµy cã thÓ kh«ng ®−îc béc lé qua çch ph©n tÝch thu nhËp truyÒn thèng. Çc quyÒn së h÷u, dï c«ng hay t−, dï chÝnh thøc hay kh«ng chÝnh thøc, lµ nÒn t¶ng cña viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. Çc khuyÕn khÝch kinh tÕ b»ng çch ®iÒu tiÕt gi¸, thuÕ vµ trî cÊp ®· ®¸nh nh÷ng tÝn hiÖu quan träng ®Õn ng−êi sö dông tµi nguyªn vÒ çc c¬ héi kinh tÕ.


3

ViÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng nªn chØ nh×n trong bèi c¶nh h¹n chÕ tiÕp cËn vµ khai th¸c chóng, mµ cÇn ®−îc xem xÐt tõ gãc ®é vÒ çc c¬ héi bÒn v÷ng cho c«ng cuéc gi¶m ®ãi nghÌo. Môc 2.3 vÒ M«i tr−êng vµ An sinh nªu bËt gi¸ cao ph¶i tr¶ cho nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra, vµ ng−êi d©n nghÌo ®· ph¶i ®èi mÆt nh− thÕ nµo víi møc ®é bÊt an cao h¬n tr−íc çc th¶m häa ®ã. M«i tr−êng vµ Sù trao quyÒn lµ chñ ®Ò cña môc 2.4. PhÇn nµy lËp luËn r»ng khi çc céng ®ång ®−îc trao quyÒn th× tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ lµ nÒn t¶ng cña c¬ héi kinh tÕ mµ dùa vµo ®ã cã thÓ x©y dùng vèn x· héi. Çc ch−¬ng tr×nh t¹o thu nhËp cã thÓ ®−îc kÕt hîp víi çc biÖn ph¸p cñng cè m«i tr−êng; song çc céng ®ång th−êng kh«ng ®ång nhÊt vµ cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ quyÒn lîi vµ th¸i ®é. Trong phÇn thø ba, môc 3.1 ®Ò cËp ®Õn sù hiÓu biÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng vµ sù nghÌo khã. Môc nµy nªu lªn mét lo¹t çc vÊn ®Ò cÇn quan t©m khi vÏ nªn mèi quan hÖ nµy. Môc 3.2 ®Ò cËp ®Õn viÖc Lùa chän çc Ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ ®iÓm l¹i çc lÜnh vùc cÇn can thiÖp quan träng nhÊt, vµ ph©n tÝch chi phÝ � lîi Ých còng nh− ph©n tÝch hiÖu qu¶ chi phÝ cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp. Gi¸m s¸t vµ §¸nh gi¸ çc Thµnh qu¶ lµ chñ ®Ò cña môc 3.3. Çch tiÕp cËn lµ kÕt hîp víi khu«n khæ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ chung cña chiÕn l−îc gi¶m nghÌo (PRS). Tuy nhiªn, cÇn chó ý thËn träng ®Õn viÖc lùa chän çc chØ sè ®Ó n¾m b¾t ®−îc nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn m«i tr−êng mµ cã t¸c ®éng râ nhÊt ®Õn ng−êi nghÌo. Nh÷ng khuyÕn nghÞ cô thÓ cho viÖc lùa chän chØ sè sÏ ®−îc tr×nh bµy, vµ mét sè thÝ dô vÒ çc lùa chän cho søc kháe m«i tr−êng vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn còng ®−îc ®−a ra ë ®©y. PhÇn 4 tr×nh bµy nh÷ng kinh nghiÖm hay trong viÖc ®−a vÊn ®Ò m«i tr−êng vµo chiÕn lijc gi¶m ®ãi nghÌo th«ng qua viÖc ®iÓm l¹i 25 PRSP t¹m thêi vµ ®Çy ®ñ. Trong khi nhiÒu chiÕn l−îc t¹m thêi ®· kh«ng chó ý mÊy ®Õn çc vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ çc mèi liªn hÖ cña chóng víi sù ®ãi nghÌo, th× thËt ®¸ng mõng lµ çc chiÕn l−îc ®Çy ®ñ ®· cã xu h−íng ghi nhiÒu ®iÓm h¬n vÒ khÝa c¹nh nµy.


4

1. Më ®Çu Ch−¬ng nµy sÏ ®i theo çc giai ®o¹n c¬ b¶n cña çch tiÕp cËn ®−îc thÓ hiÖn trong s¸ng kiÕn ChiÕn l−îc Gi¶m §ãi NghÌo: x©y dùng mét sù hiÓu biÕt toµn diÖn vÒ ®ãi nghÌo; lùa chän çc ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¶m ®ãi nghÌo; vµ gi¸m s¸t çc thµnh qu¶ vµ çc t¸c ®éng (xem h×nh 1). Theo thiÕt kÕ th× çc giai ®o¹n nµy c¾t ngang qua çc ngµnh vµ çc chñ ®Ò ph¸t triÓn ®Ó hç trî cho viÖc ph©n tÝch vÒ chÝnh s¸ch vµ kinh tÕ x· héi mµ nh÷ng ph©n tÝch nµy sÏ ®Þnh h−íng çc ho¹t ®éng chung nh»m vµo viÖc gi¶m ®ãi nghÌo. ë ®©y chóng ta cè g¾ng quan t©m ®Õn çc ®ãng gãp trùc tiÕp cña m«i tr−êng ®Õn viÖc gi¶m ®ãi nghÌo h¬n lµ ®Õn çc ph−¬ng ph¸p nh»m ®¶m b¶o r»ng çc ho¹t ®éng gi¶m ®ãi nghÌo lµ cã tÝnh bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng. KhÝa c¹nh thø hai nµy ®· ®−îc tr×nh bµy râ trong çc tµi liÖu kh¸c1. H×nh 1. Qui tr×nh chuÈn bÞ çc h¹ng môc vÒ m«i tr−êng trong mét ChiÕn l−îc Gi¶m ®ãi nghÌo Mét sè khÝa c¹nh réng lín h¬n vÒ m«i tr−êng - nh− b¶o tån çc vïng tù nhiªn, ®a d¹ng sinh häc, g×n gi÷ çc tµi nguyªn chung cña toµn cÇu - cã thÓ kh«ng lµ träng t©m chÝnh trong gi¶m ®ãi nghÌo song çc lîi Ých phô thu ®−îc phôc vô viÖc gi¶m ®ãi nghÌo cã thÓ x¶y ra. ThÝ dô mét sè ch−¬ng tr×nh ë Nam Phi ®· gióp céng ®ång ®Þa ph−¬ng b¶o tån ®éng vËt hoang d· b»ng çch chia sÎ lîi nhuËn thu ®−îc tõ ho¹t ®éng du lÞch. Çc §Òn bï Cã thÓ ChuyÓn nh−îng vµ Chøng thùc ë Costa Rica ®· ®em l¹i doanh thu cho çc hé gia ®×nh nhá ®Ó ®æi lÊy viÖc b¶o vÖ rõng vµ tõ ®ã l−u gi÷ cacbon. ViÖc tiªu diÖt çc loµi ngo¹i lai x©m h¹i t¹i Nam Phi ®· ®ång thêi ®em l¹i c¶ nh÷ng Ých lîi vÒ m«i tr−êng lÉn lµm gi¶m bít nghÌo khã. Ng−îc l¹i, nhiÒu can thiÖp vÒ m«i tr−êng nh»m vµo çc thµnh qu¶ gi¶m ®ãi nghÌo còng sÏ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých cho m«i tr−êng thiªn nhiªn. N−íc s¹ch h¬n, kh«ng khÝ trong lµnh h¬n, vµ t×nh h×nh vÖ sinh tèt h¬n kh«ng nh÷ng lµm gi¶m bít nh÷ng g¸nh nÆng vÒ bÖnh tËt cho ng−êi nghÌo mµ cßn t¹o ra mét m«i tr−êng sèng thó vÞ h¬n. Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång

1 Xem bé tµi liÖu vÒ 10 ChÝnh s¸ch B¶o vÖ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, phÇn nãi ®Õn §¸nh gi¸ M«i tr−êng vµ X· héi.

Ph©n tÝch çc mèi liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng vµ sù nghÌo khã

X¸c ®Þnh çc thµnh qu¶ mong muèn

Ph©n tÝch çc ho¹t ®éng chung cã thÓ thùc hiÖn

Lùa chän çc ho¹t ®éng chung

Gi¸m s¸t kÕt qu¶

§¸nh gi¸ n¨ng lùc thÓ chÕ vµ çc bµi häc kinh nghiÖm


5

cã thÓ võa lµm t¨ng thu nhËp cho ng−êi nghÌo, võa cung cÊp çc dÞch vô m«i tr−êng. Nh÷ng ho¹t ®éng nh»m lµm gi¶m kh¶ n¨ng x¶y ra thiªn tai, nh− s¾p xÕp thÓ chÕ ®Ó g×n gi÷ rõng ®Çu nguån, còng sÏ b¶o vÖ ®−îc çc khu vùc tù nhiªn. Tuy nhiªn, trong çc tr−êng hîp kh¸c, sù c©n nh¾c gi÷a m«i tr−êng vµ sinh kÕ cho ng−êi nghÌo cã lÏ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, vÝ dô nh− viÖc biÕn ®æi çc vïng tù nhiªn thµnh vïng canh t¸c n«ng nghiÖp. Sù c©n nh¾c khã kh¨n nhÊt lµ gi÷a nh÷ng lîi Ých tr−íc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi. Trong nhiÒu tr−êng hîp, viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ ®em l¹i lîi Ých gi¶m ®ãi nghÌo tr−íc m¾t song çc ho¹t ®éng nµy cã thÓ ®−a ®Õn sù tr¶ gi¸ l©u dµi vÒ ph−¬ng diÖn mÊt ®a d¹ng sinh häc hay tÝch tô çc khÝ nhµ kÝnh. Mét ®¸nh gi¸ tèt vÒ m«i tr−êng, cã ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých, cã thÓ lµ c¬ së cho quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch cuèi cïng vÒ sù c©n nh¾c ®óng ®¾n trong mét t×nh huèng cô thÓ. Nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng vµ çc mÐo mã vÒ chÝnh s¸ch th−êng thiªn vÒ nh÷ng quyÕt ®Þnh cã tÝnh khai th¸c h¬n lµ quan t©m ®Õn çc gi¸ trÞ m«i tr−êng. ViÖc kh«ng x¸c ®Þnh râ hay kh«ng thùc thi tèt çc quyÒn së h÷u ®· t¹o ra ®éng c¬ khai th¸c thËt nhanh mµ kh«ng cÇn quan t©m tíi çc t¸c ®éng ngo¹i c¶nh. ViÖc trî gi¸ cho khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn ®· khuyÕn khÝch viÖc sö dông tµi nguyªn v−ît qu¸ toµn bé nh÷ng g× mµ chóng cã thÓ ®¶m b¶o cho x· héi.2 Khi ng−êi sö dông ®Þa ph−¬ng kh«ng qu¶n lý tµi nguyªn cña ®Þa ph−¬ng m×nh th× toµn bé çc lîi Ých cña qu¶n lý bÒn v÷ng sÏ kh«ng dµnh cho hä. §©y chØ lµ mét sè trong mu«n vµn lý do v× sao chóng ta kh«ng thÓ tr«ng ®îi viÖc �m«i tr−êng tù ch¨m sãc chÝnh m×nh� nh− lµ mét kÕt qu¶ tÊt yÕu cña ph¸t triÓn kinh tÕ. PhÇn cßn l¹i trong ch−¬ng nµy ®−îc s¾p xÕp nh− sau. Môc tiÕp theo sÏ kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng çch mµ çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cã thÓ gãp phÇn vµo çc lo¹i ®ãi nghÌo kh¸c nhau. Môc thø ba tr×nh bµy çch tiÕp cËn ®Ó ph©n tÝch nh÷ng mèi liªn kÕt nµy nh»m x¸c ®Þnh çc −u tiªn gi÷a çc ngµnh còng nh− trong chÝnh lÜnh vùc m«i tr−êng. T¹i ®©y sÏ ph©n thµnh çc môc nhá vÒ sù hiÓu biÕt çc mèi liªn kÕt, lùa chän çc chØ tiªu c¶i thiÖn, lùa chän ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ nhÊt, vµ gi¸m s¸t ®¸nh gi¸. Môc thø t− tãm t¾t çch tiÕp cËn ®Ó ®−a vÊn ®Ò m«i tr−êng vµo çc PRSP mµ ®· ®−îc Ng©n hµng ThÕ giíi x©y dùng. Môc nµy còng cung cÊp tãm t¾t çc bµi häc kinh nghiÖm tõ viÖc tæng kÕt cã hÖ thèng 25 PRSP t¹m thêi vµ ®Çy ®ñ. PhÇn tµi liÖu tham kh¶o vµ çc chó thÝch kü thuËt sÏ cung cÊp chi tiÕt h¬n cho tõng chñ ®Ò cô thÓ. 2. Bèi c¶nh Mét ®Þnh nghÜa réng vÒ sù ®ãi nghÌo lµ v−ît ra khái çc vÊn ®Ò vÒ thu nhËp hay tiªu dïng mµ cßn bao gåm c¶ tÝnh c«ng b»ng, søc kháe, gi¸o dôc vµ tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn. Çc khÝa c¹nh nµy cña sù ®ãi nghÌo lÇn l−ît l¹i cã t¸c ®éng ®Õn çc thµnh tè cña sù sung tóc: anh sinh, sù trao quyÒn vµ c¬ héi. Ch−¬ng Kh¸i qu¸t ®· chi tiÕt hãa çc khÝa c¹nh nµy.

2 Thñy s¶n lµ mét minh häa cho ®iÒu nµy: FAO −íc tÝnh r»ng 44% ®µn ç chÝnh ®· bÞ khai th¸c hoµn toµn vµ khã cã thÓ më réng thªm n÷a. Kho¶ng 16% lµ bÞ khai th¸c qu¸ møc, vµ cã mét kh¶ n¨ng ®ang ngµy cµng t¨ng lµ l−îng ®¸nh b¾t cã thÓ sÏ gi¶m xuèng nÕu kh«ng tiÕn hµnh ngay ho¹t ®éng kh¾c phôc. 6% kh¸c cã lÏ ®· bÞ suy tho¸i, víi hËu qu¶ lµ mÊt n¨ng suÊt tæng sè, vµ 3% d−êng nh− ®ang håi phôc mét çch chËm ch¹p (FAO, 1999). Mét ®éng lùc quan träng ®»ng sau sù ®¸nh b¾t qu¸ møc lµ viÖc trî gi¸ cho çc ®oµn tÇu ®¸nh ç lín. −íc tÝnh vÒ møc trî gi¸ nµy biÕn ®æi ®¸ng kÓ, song lªn tíi hµng tû ®«la mçi n¨m. Trong mét nghiªn cøu cho Phßng Th−¬ng m¹i Hoa Kú n¨m 1997, Milazzo −íc tÝnh r»ng sù trî gi¸ biÕn ®éng trong kho¶ng tõ 1 tû ®Õn 54 tû (trÝch dÉn tõ Lutz, 1998).


6

H×nh 2 ®−a ra mét s¬ ®å tr×nh bµy c¬ héi, an sinh vµ sù trao quyÒn liªn hÖ nh− thÕ nµo víi çc khÝa c¹nh kh¸c nhau cña sù ®ãi nghÌo. Nã còng chØ ra çc yÕu tè quyÕt ®Þnh vÒ m«i tr−êng cña sù nghÌo khã. Çc khÝa c¹nh cña ®ãi nghÌo vµ çc yÕu tè quyÕt ®Þnh nªn nã cã thÓ gép vµo thµnh mét sè nhãm (vÝ dô søc kháe ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp vµ anh sinh cña mäi ng−êi). Chóng ta tËp trung vµo çc khÝa c¹nh cña sù ®ãi nghÌo mµ chÞu ¶nh h−ëng lín nhÊt bëi çc ho¹t ®éng m«i tr−êng, ®ã lµ søc kháe, c¬ héi kinh tÕ, an ninh vµ sù trao quyÒn. T¹i mçi quèc gia, çc khÝa c¹nh nµy cÇn ®−îc x¸c ®Þnh vµ nhãm l¹i theo çch phï hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. H×nh 2. S¬ ®å biÓu diÔn çc khÝa c¹nh vµ çc yÕu tè quyÕt ®Þnh cña sù ®ãi nghÌo Çc thµnh tè sung tóc Çc khÝa c¹nh cña ®ãi nghÌo ThÝ dô vÒ çc yÕu tè quyÕt

®ÞnhvÒ m«i tr−êng Nguån: Pháng theo Bucknall, Kraus vµ Pillai (2001). 2.1. M«i tr−êng vµ søc kháe Môc nµy sÏ: ��cung cÊp ®Þnh nghÜa cã thÓ chÊp nhËn ®−îc vÒ kh¸i niÖm Søc kháe m«i tr−êng (EH) vµ

Nh÷ng n¨m ch÷a èm ®au trong ®êi (DALY); ��ph¸c häa mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ G¸nh nÆng bÖnh tËt tæng thÓ (BOD) ë çc n−íc ®ang

ph¸t triÓn, chØ ra tÇm quan träng lín lao cña çc yÕu tè m«i tr−êng; vµ ��®−a ra mét tr−êng hîp vÒ çch tiÕp cËn ®a ngµnh ®èi víi EH3. Nhãm vÒ Søc kháe m«i tr−êng ë ch©u Phi cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®· x¸c ®Þnh Søc kháe m«i tr−êng (EH) bao trïm toµn bé çc ho¹t ®éng nh»m ng¨n chÆn nh÷ng rñi ro vÒ søc kháe b»ng çch kiÓm so¸t sù tiÕp xóc cña con ng−êi víi: (i) çc t¸c nh©n sinh häc nh− vi khuÈn, vi rót vµ ký sinh trïng; (ii) çc t¸c nh©n hãa häc nh− kim lo¹i nÆng, thuèc trõ s©u vµ ph©n bãn; (iii) çc trung gian truyÒn bÖnh nh− muçi vµ èc; vµ (iv) çc nguy h¹i vÒ vËt lý vµ an toµn nh− tai n¹n giao th«ng, ch¸y, cùc nãng hay cùc l¹nh, tiÕng ån vµ bøc x¹. So s¸nh víi ®Þnh nghÜa cña Tæ

3 Nh÷ng lùa chän cã hiÖu qu¶ chi phÝ ®èi víi çc can thiÖp vÒ y tÕ c«ng céng ®−îc dµnh l¹i cho môc 3.

C¬ héi

An ninh

Sù trao quyÒn

Thu nhËp/Tiªu dïng/BÊt b×nh

®¼ng

Søc kháe

Gi¸o dôc

TÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn

ChÊt l−îng cña nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn

TiÕp cËn víi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn

TiÕp cËn víi nguån n−íc vµ nhµ vÖ sinh

ChÊt l−îng kh«ng khÝ

TiÕp cËn víi th«ng tin vÒ m«i tr−êng

Sù máng manh sinh th¸i


7

chøc Y tÕ ThÕ giíi th× ®Þnh nghÜa cña tæ chøc nµy kh«ng bao hµm çc tai n¹n giao th«ng vµ c«n trïng truyÒn bÖnh, song l¹i bao hµm c¶ sù mÊt rõng vµ suy tho¸i ®Êt (Listorti vµ Doumani, 2001). Víi mét diÖn quan t©m réng lín nh− vËy, vÊn ®Ò lËp −u tiªn trë nªn hÕt søc quan träng. Chóng ta cÇn mét phÐp ®o cho ®é lín cña çc vÊn ®Ò, song còng cÇn mét c«ng cô ®Ó ®o møc ®é c¶i thiÖn tõ çc gi¶i ph¸p can thiÖp. ViÖc sö dông chØ sè DALY nh− mét sè ®o vÒ g¸nh nÆng bÖnh tËt ®· cung cÊp mét c¬ së nhÊt qu¸n cho nh÷ng so s¸nh cã tÝnh hÖ thèng vÒ ®é lín cña çc t¸c ®éng ®Õn søc kháe, vµ tÝnh hiÖu qu¶ chi phÝ cña çc can thiÖp ®−îc thiÕt kÕ nh»m c¶i thiÖn t×nh h×nh søc kháe. B¶ng d−íi ®©y gióp chóng ta thÊy ®−îc ®é lín çc t¸c ®éng ®Õn søc kháe cña nhiÒu vÊn ®Ò m«i tr−êng kh¸c nhau. Tæng cña toµn bé çc nguyªn nh©n lµ nhá h¬n 100% v× chØ nh÷ng gi¸ trÞ DALY cã liªn quan ®Õn çc nguyªn nh©n m«i tr−êng míi ®−îc xem xÐt ®Õn ë ®©y. §Æc biÖt t¹i vïng cËn Sahara cña ch©u Phi, t¸c ®éng cña mét m«i tr−êng tåi tµn ®Õn søc kháe lµ rÊt nghiªm träng. B¶ng 1. G¸nh nÆng bÖnh tËt tõ çc rñi ro m«i tr−êng chÝnh Nhãm søc kháe m«i tr−êng

Tû lÖ phÇn tr¨m cña tÊt c¶ çc DALY trong mçi nhãm quèc gia

CËn Sahara-ch©u Phi

Ên ®é Ch©u ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng

Trung Quèc

Trung §«ng vµ B¾c Phi

Mü La Tinh

Çc nÒn kinh tÕ XHCN tr−íc ®©y

TÊt c¶ çc n−íc chËm ph¸t triÓn

CÊp n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng

10 9 8 3,5 8 5,5 1,5 7

Çc bÖnh do trung gian truyÒn (sèt rÐt)

9 0,5 1,5 0 0,3 0 0 3

¤ nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ

5,5 6 5 3,5 1,7 0,5 0 4

¤ nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ

1 2 2 4,5 3 3 3 2

ChÊt th¶i c«ng-n«ng nghiÖp

1 1 1 1,5 1 2 2 1

TÊt c¶ çc nguyªn nh©n m«i tr−êng

26,5 18,5 17,5 13 14 11 6,5 18

Nguån: CËp nhËt tõ Listorti vµ Doumani (2001) Trong khi çc n−íc kh¸c nhau mét çch ®¸ng kÓ th× t×nh tr¹ng cÊp n−íc vµ vÖ sinh kÐm næi lªn lµ mèi quan t©m hµng ®Çu trªn toµn cÇu. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) −íc tÝnh r»ng mçi

Khung 1. DALY lµ mét sè ®o vÒ G¸nh nÆng bÖnh tËt DALY lµ mét sè ®o chuÈn vÒ g¸nh nÆng bÖnh tËt. DALY kÕt hîp nh÷ng n¨m cña cuéc ®êi bÞ mÊt ®ido chÕt sím vµ çc kho¶ng thêi gian bÞ mÊt ®i do èm yÕu, bÖnh tËt trong mét ®êi ng−êi kháe m¹nh. Mét hµm sè cã kÕt hîp chiÕt khÊu ®−îc sö dông cho nh÷ng n¨m trong ®êi bÞ mÊt ®i t¹i mçi thÕ hÖ ®Ó ph¶n ¶nh çc g¸nh nÆng x· héi kh¸c nhau mµ chóng th−êng ®−îc dµnh cho sù ®au èm vµ chÕt sím ë çc thÕ hÖ kh¸c nhau. Sù kÕt hîp chiÕt khÊu vµ g¸nh nÆng thÕ hÖ t¹o ra mÉu h×nh cña DALY bÞ mÊt ®i v× bÞ chÕt ë mçi thÕ hÖ. Nguån: Murray vµ Lopez (1996) trÝch tõ Lvovsky vµ ctv (1999)


8

n¨m cã 3,3 triÖu ng−êi bÞ chÕt v× bÖnh tiªu ch¶y vµ bÊt cø lóc nµo còng cã 1,5 triÖu ng−êi bÞ nhiÔm ký sinh trïng ®−êng ruét cã nguån gèc tõ ph©n ng−êi vµ chÊt th¶i r¾n trong m«i tr−êng. Hä tÝnh r»ng h¬n 3 tû ng−êi sèng kh«ng cã çc thiÕt bÞ thÝch hîp ®Ó ®æ bá çc chÊt bµi tiÕt tõ c¬ thÓ. CÇn l−u ý r»ng « nhiÔm trong nhµ - mét vÊn ®Ò rÊt Ýt ®−îc ®Ò cËp tíi - còng lµ mét nguån quan träng g©y nªn t×nh tr¹ng søc kháe kÐm. ë cÊp quèc gia, hoµn toµn cã thÓ ®¹t ®−îc sù hiÓu biÕt hîp lý vÒ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ hËu qu¶ vÒ søc kháe, vµ hiÓu ®−îc sù gãp phÇn t−¬ng ®èi cña çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ®Õn søc kháe. Mét vµi nghiªn cøu míi ®©y ®· t×m ra tiªu chuÈn cña n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn sù sèng sãt vµ t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng cña trÎ em (Hammer 1997). Mét nghiªn cøu t¹i Ên §é ®· ph¸t hiÖn ra r»ng çc nguyªn nh©n m«i tr−êng chÞu tr¸ch nhiÖm cho 20% g¸nh nÆng bÖnh tËt (t−¬ng ®−¬ng víi nguyªn nh©n suy dinh d−ìng). Trong çc nguyªn nh©n ®ã, n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh chÞu tr¸ch nhiÖm cho 11% tæng g¸nh nÆng bÖnh tËt, vµ sù « nhiÔm trong nhµ chÞu tr¸ch nhiÖm 6% (Hughes, Dunleavy vµ Lvovsky 1999). (Xem thªm ch−¬ng Søc kháe, Dinh d−ìng vµ D©n sè). §iÒu quan träng lµ cÇn ph¶i nhí mèi quan hÖ t−¬ng hç phøc t¹p gi÷a çc hËu qu¶ vÒ søc kháe víi çc yÕu tè m«i tr−êng, vÝ dô cÊp n−íc, nh− ®−îc minh häa trong khung d−íi ®©y. ThÝ dô sù tiÕp cËn víi nguån n−íc s¹ch cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn lùa chän cña bµ mÑ vÒ viÖc cho con bó s÷a mÑ. NÕu cã n−íc s¹ch, hä cã thÓ chän kh«ng bó mÑ hoÆc chØ bó trong thêi gian ng¾n. Nh− vËy, çc can thiÖp y tÕ cÇn l−êng tr−íc nh÷ng ph¶n øng hµnh vi ®èi víi nh÷ng thay ®æi vÒ h¹ tÇng c¬ së, vµ cã thÓ cÇn kÕt hîp çc biÖn ph¸p ®ã víi thµnh phÇn gi¸o dôc vÒ søc kháe. 2.2. M«i tr−êng vµ c¬ héi kinh tÕ Môc nµy sÏ tr×nh bµy nh÷ng ®iÓm chÝnh d−íi ®©y: ��Ng−êi nghÌo cã xu h−íng phô thuéc nhiÒu vµo nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó sinh tån.

Møc ®é phô thuéc nµy cã thÓ kh«ng ®−îc biÓu lé qua ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thu nhËp truyÒn thèng;

��QuyÒn së h÷u, dï c«ng hay t−, dï chÝnh thøc hay kh«ng chÝnh thøc, lµ nÒn t¶ng cña viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn;

Khung 2. C«ng t¸c liªn ngµnh - CÊp n−íc vµ vÖ sinh n«ng th«n Trong tr−êng hîp cña søc kháe m«i tr−êng th× ®iÒu ®Æc biÖt quan träng lµ c«ng t¸c liªn ngµnh. VÝdô, qua nghiªn cøu ®· cho thÊy râ rµng r»ng nh÷ng lîi Ých vÒ søc kháe tõ viÖc c¶i thiÖn n−íc s¹chÝt ®−îc tuyªn bè h¬n so víi nh÷ng lîi Ých tõ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh (Klees vµ ctv. 1999).Nh÷ng lîi Ých tõ nguån n−íc chØ xuÊt hiÖn khi ®iÒu kiÖn vÖ sinh ®· ®−îc c¶i thiÖn vµ khi l−îngn−íc lµ tèi −u. Sù gia t¨ng vÒ l−îng n−íc sÏ c¶i thiÖn søc kháe nhiÒu h¬n so víi nh÷ng c¶i thiÖnvÒ chÊt l−îng n−íc bëi v× ®iÒu kiÖn vÖ sinh ®−îc c¶i thiÖn song hµnh víi nã. Tuy vËy, gi¸o dôc vÒ vÖ sinh th−êng ®−îc yªu cÇu tr−íc khi céng ®ång cã thÓ nhËn ra ®−îc nh÷ng lîi Ých tiÒm tµng vÒsøc kháe (trÝch dÉn tõ Klees vµ ctv., 1999). GiÆt giò b»ng tay lµ rÊt quan träng trong viÖc gi¶m çc bÖnh cã liªn quan ®Õn nguån n−íc. Métnghiªn cøu trªn 144 çc gi¶i ph¸p can thiÖp vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh trªn toµn cÇu ®· ph¸t hiÖn rar»ng çc dÞch vô vÒ n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng ®−îc c¶i thiÖn cã liªn quan víi sù gi¶m b×nh qu©n22% tû lÖ m¾c tiªu ch¶y vµ 65% tr−êng hîp tö vong do tiªu ch¶y. Song viÖc ®æ bá ph©n ®−îc c¶i thiÖn vµ viÖc giÆt giò b»ng tay cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ tö vong cña trÎ d−íi 5 tuæi tíi 60%, gi¶m77% sè ca nhiÔm schistosomia, sè ca nhiÔm giun s¸n ký sinh gi¶m 29% vµ ®au m¾t hét gi¶m tõ27-50% (Esrey vµ ctv 1991).


9

��Çc khuyÕn khÝch kinh tÕ b»ng çch ®iÒu tiÕt gi¸, thuÕ vµ trî cÊp ®· ®¸nh nh÷ng tÝn hiÖu quan träng ®Õn ng−êi sö dông tµi nguyªn vÒ çc c¬ héi kinh tÕ, vµ còng cã thÓ quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh bÒn v÷ng;

��ViÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng nªn chØ nh×n trong bèi c¶nh h¹n chÕ tiÕp cËn vµ khai th¸c chóng, mµ cÇn ®−îc xem xÐt tõ gãc ®é vÒ çc c¬ héi cho c¬ héi kinh tÕ bÒn v÷ng.

Sù ph©n tÝch çc mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng vµ c¬ héi kinh tÕ lµ hoµn toµn phï hîp víi kh¸i niÖm çc sinh kÕ bÒn v÷ng mµ mét sè c¬ quan ph¸t triÓn ®ang ¸p dông. C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ Anh quèc (DFID) ®Þnh nghÜa �sinh kÕ� lµ mét tËp hîp �çc n¨ng lùc, cña c¶i vµ çc ho¹t ®éng cÇn thiÕt cho mét çch thøc sinh sèng. Mét sinh kÕ ®−îc coi lµ bÒn v÷ng khi nã cã thÓ ®−¬ng ®Çu vµ cã thÓ phôc håi sau çc ¸p lùc vµ çc có sèc, vµ cã thÓ duy tr× hoÆc t¨ng c−êng n¨ng lùc vµ cña c¶i cña nã trong hiÖn t¹i còng nh− trong t−¬ng lai, trong khi kh«ng lµm xãi mßn c¬ së tµi nguyªn thiªn nhiªn � (DFID 1999, trÝch tõ Chamber vµ Conway 1992). Çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng gãp phÇn vµo çc c¬ héi kinh tÕ cña ng−êi d©n theo nhiÒu çch kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ ë vïng n«ng th«n4. Çc mèi quan hÖ mang tÝnh ®Æc tr−ng tõng ®Þa ®iÓm cô thÓ vµ th−êng khã ®Þnh l−îng ®−îc: møc ®é xãi mßn ®Êt cã thÓ kh«ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp nµo ®Õn sù sung tóc cña ng−êi d©n, hoÆc nã cã thÓ lµm gi¶m ®¸ng kÓ c¬ héi kinh tÕ cña hä. ThÓ chÕ, chÝnh s¸ch, b¶n s¾c cña céng ®ång, çc quan hÖ giíi, vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c sÏ trung hßa çc ¶nh h−ëng. Nh− vËy, cÇn cã çc th«ng tin ®Þnh tÝnh cô thÓ bªn c¹nh nh÷ng nghiªn cøu vµ ®iÒu tra ®Þnh l−îng ®· cã ®Ó ®¸nh gi¸ ai lµ ng−êi nghÌo, ®Æc ®iÓm cña sù ®ãi nghÌo trong mét bèi c¶nh cô thÓ lµ g×, vµ møc ®é ®ãng gãp (hay lÊy ®i) cña çc yÕu tè m«i tr−êng ®Õn sinh kÕ cña ng−êi d©n. Ng−êi nghÌo phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó lµm ®Êt canh t¸c hay ch¨n th¶, ®Ó lÊy nguån thøc ¨n hoang d·, t«m ç, nhiªn liÖu, thøc ¨n gia sóc, vµ çc thø cÇn thiÕt kh¸c, mµ nguån tµi nguyªn nµy cã thÓ do hä së h÷u, cã thÓ do céng ®ång së h÷u, hay cã thÓ lµ nguån tù do tiÕp cËn. Çc tµi nguyªn nµy cã thÓ lµ nguån sinh kÕ chÝnh, hoÆc chóng cã thÓ bæ sung cho thu nhËp hay nhu cÇu hµng ngµy cña hé gia ®×nh. Mét nghiªn cøu xuÊt s¾c tõ Zimbabuª (Cavendish 1999) ®· minh häa nh÷ng nhËn ®Þnh tæng qu¸t trªn b»ng çc con sè cô thÓ. Nghiªn cøu nµy ®· ®o tÝnh chÊt vµ møc ®é cña �thu nhËp tõ m«i tr−êng�: thøc ¨n gia sóc, cñi ®èt, ph©n bãn tù nhiªn, qu¶ d¹i, rau xanh vµ çc c«n trïng, vµng ®·i ®−îc tõ ®Êt, gç lµm méc, cá lµm ræ r¸, v.v. TÊt c¶ tæng céng kho¶ng 100 lo¹i. Cavendish ®· thu thËp sè liÖu trong vßng hai n¨m canh t¸c t¹i 4 x· ë Zimbabuª. Sè l−îng gia ®×nh ®−îc pháng vÊn lµ gÇn 200 hé thuéc 29 x·. Møc ®é phô thuéc vµo nguån thu nhËp tõ m«i tr−êng ®−îc minh häa b»ng biÓu ®å d−íi ®©y. Cã hai thùc tÕ næi lªn: (i) nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt lµ phô thuéc nhiÒu nhÊt vµo nguån thu nhËp tõ m«i tr−êng xÐt theo nghÜa t−¬ng ®èi, nh−ng (ii) nh÷ng ng−êi kh¸ gi¶ h¬n l¹i sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn nhiÒu h¬n xÐt theo nghÜa tuyÖt ®èi. Nh÷ng ph¸t hiÖn nµy ®· ®−a ra mét t×nh thÕ nan gi¶i cho çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch: çc gi¶i ph¸p can thiÖp ®Ó t¨ng c−êng qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ng−êi nghÌo, song cã thÓ trªn thùc tÕ l¹i cã lîi cho nh÷ng ng−êi Ýt nghÌo khã h¬n, trõ khi çc can thiÖp cã môc tiªu ®−îc x©y dùng cÈn thËn. Çc ph¸t hiÖn trªn còng chØ ra r»ng ¸p lùc m«i tr−êng sÏ kh«ng tù gi¶m bít ®i khi thÞnh v−îng h¬n. Ng−îc l¹i, sù thÞnh v−îng cã thÓ dÉn ®Õn viÖc tiÕp tôc ®Çu t− vµo çc ®µn gia sóc mµ chóng thËm chÝ sÏ lÊy ®i thªm nguån ®Êt ch¨n th¶ vèn ®· h¹n chÕ cña çc lµng x· nµy.

4 Xem thªm ch−¬ng Ph¸t triÓn N«ng th«n


10

H×nh 3. Thu nhËp theo n¨m nhãm vµ çc nguån thu nhËp chÝnh

20% nghÌo nhÊt

Tõ 20% ®Õn 40%

Tõ 40% ®Õn 60%

Tõ 60% ®Õn 80%

20% giÇu nhÊt

Ngò ph©n vÞ

H×nh 4. Thu nhËp theo n¨m nhãm tÝnh theo ®«la Zimbabuª vµ çc nguån thu nhËp chÝnh

20% nghÌo nhÊt

Tõ 20% ®Õn 40%

Tõ 40% ®Õn 60%

Tõ 60% ®Õn 80%

20% giÇu nhÊt

Ngò ph©n vÞ

Mét b»ng chøng kh¸c ®· cñng cè thªm quan ®iÓm cho r»ng ng−êi nghÌo th−êng phô thuéc vµo nguån cña c¶i chung ®Ó sinh tån. Cuéc ®iÒu tra t¹i 82 lµng x· ë Ên §é ®· ph¸t hiÖn cã tíi 66 - 84% l−îng thøc ¨n gia sóc lµ lÊy tõ nguån cña c¶i chung. Nguån cña c¶i chung còng ®· ®ãng gãp 14 - 23% thu nhËp cña ng−êi nghÌo vµ 137 - 196 ngµy c«ng lao ®éng trªn mét hé gia ®×nh nghÌo (Jodha 1986). Khi ng−êi nghÌo cã thu nhËp vµ tiªu thô mét phÇn ®¸ng kÓ tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn th× kh¶ n¨ng ®¸p øng çc nhu cÇu hµng ngµy cña hä còng bÞ ¶nh h−ëng khi chÊt l−îng tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ suy tho¸i.

Hµng ho¸ tù s¶n xuÊt

Quµ biÕu, cho kh«ng

TiÒn mÆt Thu nhËp vÒ m«i tr−êng

Hµng ho¸ tù s¶n xuÊt

Quµ biÕu, cho kh«ng

TiÒn mÆt Thu nhËp vÒ m«i tr−êng


11

Phô n÷ n«ng th«n nghÌo t¹i çc n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ bÞ ¶nh h−ëng mét çch kh«ng t−¬ng xøng bëi sù suy tho¸i tµi nguyªn thiªn nhiªn. §ã lµ v× hä th−êng lµ nh÷ng ng−êi tham gia chÝnh vµo viÖc nhÆt cñi, lÊy n−íc vµ thøc ¨n gia sóc. Tïy vµo sù s½n cã vÒ sinh khèi cña nguån tµi nguyªn mµ viÖc thu l−îm cñi vµ thøc ¨n gia sóc cã thÓ mÊt tõ 2 ®Õn 9 giê ®ång hå. T¹i Lombok, Indonesia, vµ t¹i mét sè vïng ë Kenya, ng−êi phô n÷ ®· mÊt 7 giê mçi ngµy ®Ó nÊu ¨n vµ nhÆt cñi kh« môc hay çc phô phÈm n«ng nghiÖp ®Ó lµm chÊt ®èt (aristanti 1997). Hä th−êng ph¸i ®i bé nh÷ng qu·ng ®−êng kh¸ xa vµ mÊt nhiÒu thêi gian vµ n¨ng l−îng h¬n ®Ó nhÆt cñi khi rõng bÞ mÊt ®i. ViÖc nµy lµm gi¶m thêi gian hä cã thÓ dµnh cho çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp, cho nguån thu nhËp gi¸n tiÕp th«ng qua trång cÊy, cho çc c«ng viÖc gia ®×nh vµ cßn cã thÓ cã t¸c ®éng xÊu ®Õn søc kháe cña hä. ViÖc ph¶i t×m kiÕm l©u h¬n nguån gç cñi khan hiÕm ®· lÊy ®i thêi gian cña ng−êi phô n÷, lÊy ®i thêi gian vµ n¨ng l−îng dµnh cho çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cho ch¨m sãc con çi, v.v... Nã cßn cã thÓ cã nh÷ng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn søc kháe cña hä. VÝ dô, mét nghiªn cøu vµo n¨m 1996-1997 trªn 1000 ng−êi phô n÷ ®i kiÕm cñi t¹i 10 ®Þa ®iÓm thuéc 12 huyÖn ë Uttaranchal, Ên §é, ®· ph¸t hiÖn ra r»ng tû lÖ s¶y thai ë nh÷ng ng−êi nµy lµ 30%, cao h¬n 5 lÇn tû lÖ trung b×nh ®−îc b¸o ço trong §iÒu tra Quèc gia vÒ Søc kháe Gia ®×nh n¨m 1992 - 1993. Trong khi mang thai, ng−êi phô n÷ ®· mang v¸c nÆng cñi ®un, ph©n bãn vµ cá, mµ ®©y chÝnh lµ mét yÕu tè g©y ra tû lÖ s¶y thai cao (Dasgupta & Das 1998)5. QuyÒn së h÷u chi phèi viÖc tiÕp cËn víi çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ãng mét vai trß quan träng trong duy tr× n¨ng suÊt vµ cho phÐp sö dông c«ng b»ng tµi nguyªn thiªn nhiªn. PRSP cÇn kh¶o s¸t xem quyÒn së h÷u ®−îc ph©n bæ nh− thÕ nµo trong çc lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn chÝnh: ®Êt, c©y cèi vµ n−íc. Mét çi tªn chÝnh thøc vµ sù chuyÓn nh−îng ®Çy ®ñ kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho viÖc qu¶n lý tèt, song sù b¶o ®¶m tr«ng thÊy ®−îc vÒ quyÒn sö dông sÏ ¶nh h−ëng ®Õn quyÕt ®Þnh khai th¸c vµ ®Çu t− vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn cña mäi ng−êi. T− nh©n hãa quyÒn së h÷u còng kh«ng ph¶i lµ sù b¶o ®¶m cho qu¶n lý tèt vÒ m«i tr−êng; chñ së h÷u cã thÓ chän quyÕt ®Þnh ph¸ hñy nguån tµi nguyªn råi chuyÓn ®i n¬i kh¸c cïng víi lîi nhuËn cña m×nh nÕu nh− viÖc ®ã cã thÓ x¶y ra. Sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n bæ quyÒn së h÷u còng cã thÓ ®−a con ng−êi ta vµo c¶nh nghÌo khã. Di s¶n cña chñ nghÜa thùc d©n vµ chñ nghÜa a-pac-thai ®· ®Ó l¹i ë mét sè n−íc quyÒn së h÷u mµ quyÒn nµy ®· buéc ng−êi nghÌo ph¶i khai th¸c nh÷ng vïng ®Êt khã canh t¸c vµ sö dông. Çc mèi quan hÖ gi÷a ®iÒu kiÖn cña tµi nguyªn thiªn nhiªn víi thu nhËp hay sù tiªu dïng cña çc hé gia ®×nh lµ kh«ng ®¬n gi¶n. §«i khi ®ãi nghÌo cã thÓ buéc ng−êi ta ph¶i khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mét çch kÌm bÒn v÷ng, vÝ dô nh− buéc hä ph¶i canh t¸c trªn s−ên ®Êt dèc mµ viÖc nµy th−êng dÉn ®Õn xãi mßn vµ gi¶m s¶n l−îng qua thêi gian. Nh−ng t¨ng thu nhËp còng cã thÓ dÉn ®Õn khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn, vÝ dô nh− nã cho phÐp ng−êi nghÌo mua c−a m¸y hay tµu ®¸nh ç lín h¬n. Çc mèi quan hÖ trªn còng biÕn ®æi theo thêi gian. Mét céng ®ång cã thÓ thÊy thu nhËp hay viÖc tiªu dïng cña m×nh t¨ng lªn trong mét thêi gian ng¾n nÕu hä khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, nh− chÆt gç lín ch¼ng h¹n. Tuy nhiªn, qua mét thêi gian dµi h¬n, çc h×nh thøc nµy kh«ng thÓ duy tr× ®−îc. V× vËy sÏ lµ thiÕt thùc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch cô thÓ cho mçi quèc gia vÒ mèi quan hÖ nµo lµ quan träng nhÊt trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vÒ møc thu nhËp, sù ph©n bè thu nhËp vµ b¶n chÊt cña viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn. Çc mèi liªn hÖ gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ c¶i çch c¬ cÊu víi m«i tr−êng còng kh¸ phøc t¹p. Nh÷ng c¶i çch cã thÓ lµm thay ®æi c¶ gi¸ c¶ vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ, lµ nh÷ng yÕu tè cã thÓ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng (vÝ dô th«ng qua nh÷ng thay ®æi vÒ khai th¸c tµi nguyªn hay khÝ g©y « nhiÔm). Tù do hãa th−¬ng m¹i còng cã thÓ g©y nguy h¹i ®Õn mét bé

5 Xem thªm ch−¬ng vÒ Giíi.


12

phËn ng−êi nghÌo nhÊt ®Þnh, nh÷ng ng−êi phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn. VÝ dô, çc céng ®ång ®¸nh ç nhá cã thÓ thÊy tr÷ l−îng ®µn ç bÞ gi¶m ®i khi tù do th−¬ng m¹i ®em ®Õn çc c¬ héi xuÊt khÈu vµ tõ ®ã gia t¨ng çc ho¹t ®éng ®¸nh b¾t th−¬ng m¹i. Tuy nhiªn, nã còng më ra nh÷ng thÞ tr−êng xuÊt khÈu míi cho çc ho¹t ®éng cã lîi vÒ m«i tr−êng, vµ dÉn ®Õn viÖc thay thÕ çc c©y trång hµng n¨m g©y xãi mßn b»ng çc lo¹i c©y l−u niªn cho xuÊt khÈu. Cã thÓ lÊy mét vÝ dô tõ n−íc Col«mbia vÒ nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ sù suy tho¸i tµi nguyªn thiªn nhiªn. Heath vµ Binswanger (1996) ®· ph¸t hiÖn ra r»ng ®Çu t− c«ng céng, chÕ ®é th−¬ng m¹i, çc chÝnh s¸ch tÝn dông, thuÕ vµ trî gi¸ ®Òu cã khuynh h−íng nh»m lµm lîi cho çc trang tr¹i ch¨n nu«i lín ë çc thung lòng mµu mì. Ng−îc l¹i, nh÷ng bÇn cè n«ng th× bÞ buéc ph¶i kiÕm sèng trªn çc s−ên nói dèc ®· bÞ mÊt rõng vµ hËu qu¶ lµ sù xãi mßn. NghÌo ®ãi vµ suy tho¸i m«i tr−êng ®i song hµnh víi nhau, v× lîi nhuËn t¨ng cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n ch¨n nu«i lín ®· lÊy ®i vïng ®Êt tèt nhÊt mµ ng−êi nghÌo kh«ng thÓ cã ®−îc. Çc t¸c gi¶ kÕt luËn r»ng t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch lµ �h¹n chÕ sù tiÕp cËn cña ng−êi nghÌo ®èi víi ®Êt ®ai vµ khuyÕn khÝch suy tho¸i m«i tr−êng�6. Kh«ng nªn quªn r»ng m«i tr−êng kh«ng chØ biÓu hiÖn mét lo¹t çc vÊn ®Ò mµ cßn ®−a ra mét lo¹t çc c¬ héi. Du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh ë nhiÒu quèc gia. B¶n ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo cña Kenya ®· cho thÊy du lÞch quèc tÕ lµ nguån thu ngo¹i tÖ lín thø hai, vµ phÇn lín nguån thu ®ã lµ dùa vµo sù hÊp dÉn mµ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− çc b·i biÓn s¬ khai vµ çc ®éng vËt hoang d· ®em l¹i. §èi víi mét sè nhãm nghÌo, thËm chÝ çc nhãm du lÞch nhá còng ®· ®em l¹i nh÷ng nguån thu ®¸ng kÓ trªn ph−¬ng diÖn ®Þa ph−¬ng. Dù ¸n CAMPFIRE ë Zimbabuª, dù ¸n Lupanda ë Zambia vµ dù ¸n Nh÷ng ng−êi b¶o vÖ céng ®ång Herero ë Namibia lµ nh÷ng thÝ dô vÒ çc dù ¸n mµ cã môc tiªu lµ nh»m ®em l¹i cho ng−êi ®Þa ph−¬ng mét c¬ së hîp lý vÒ kinh tÕ cho viÖc b¶o tån7. Mét nghiªn cøu míi ®©y cña Ng©n hµng ThÕ giíi (Christie vµ Compton 2001) chØ ra r»ng 80% ng−êi nghÌo trªn thÕ giíi sèng ë 12 n−íc, vµ t¹i 11 trong sè 12 quèc gia ®ã du lÞch cã ý nghÜa quan träng vµ ®ang ph¸t triÓn. Trong sè 100 n−íc nghÌo nhÊt, du lÞch cã vai trß quan träng ë hÇu nh− mét nöa çc n−íc cã thu nhËp thÊp vµ gÇn nh− ë tÊt c¶ çc n−íc cã thu nhËp ë møc thÊp võa. �Quan träng� ë ®©y ®−îc ®Þnh nghÜa lµ chiÕm h¬n 2% GDP hoÆc h¬n 5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu. PhÇn lín du lÞch ë ®©y lµ phô thuéc vµo m«i tr−êng thiªn nhiªn hÊp dÉn. Nã cßn t¹o ra nhiÒu c¬ héi viÖc lµm cho nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc ®µo t¹o chÝnh qui. 2.3 M«i tr−êng vµ an sinh Môc nµy sÏ nªu bËt: ��chi phÝ rÊt cao cña nh÷ng thiÖt h¹i do çc thiªn tai g©y ra; ��nh÷ng ng−êi nghÌo ph¶i ®èi mÆt nh− thÕ nµo víi møc ®é bÊt an t−¬ng ®èi cao do çc thiªn

tai ®ã. Trong khi mäi thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu ph¶i chÞu ®ùng çc có sèc tõ bªn ngoµi - vÒ tµi chÝnh, m«i tr−êng, x· héi vµ çc mÆt kh¸c - th× ng−êi nghÌo th−êng bÞ ¶nh h−ëng mét çch kh«ng t−¬ng xøng, bëi v× hä cã Ýt kh¶ n¨ng chèng ®ì. Môc nµy tËp trung vµo tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn cña ng−êi nghÌo víi nh÷ng biÕn ®æi kh¾c nghiÖt cña m«i tr−êng. §©y lµ mét vÊn

6 Munasinghe vµ Cruz 1995 cã mét sè nghiªncøu ®iÓm h×nh minh häa cho çc mèi liªn hÖ gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ çc t¸c ®éng m«i tr−êng. 7 Cã mét l−îng tµi liÖu lín, vµ phÇn nµo g©y tranh c·i, vÒ dù ¸n CAMPFIRE. Xem Africa Resources Trust & the Campfire Association (1996) tr×nh bµy vÒ kh¸i niÖm ch−¬ng tr×nh; Muir & Bojo (1996) vÒ cuéc th¶o luËn vÒ chi phÝ vµ lîi Ých t¹i çc huyÖn kh¸c nhau vµ Murombedzi (1999) vÒ mét ph©n tÝch cã tÝnh phª b×nh. Víi çc dù ¸n kh¸c lµm thÝ dô cho viÖc qu¶n lý ®éng vËt hoang d· cã sù tham gia cña céng ®ång ®Ò nghi xem IIED (1994) vµ Roe vµ ctv. 2000.


13

®Ò chÝnh cña çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. N¨m 1998, tæng thiÖt h¹i do thiªn tai ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn lªn tíi gÇn 40 tû ®«la. Nãi çch kh¸c, nh÷ng thiÖt h¹i nµy chiÕm tíi 70% tæng viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA (Sharma vµ ctv. 2000). Çc quèc gia nghÌo ph¶i chÞu ®ùng nhiÒu nh÷ng có sèc vÒ m«i tr−êng h¬n lµ çc quèc gia kh¸ gi¶ h¬n. VÝ dô, n¨m 1992, mét c¬n lèc ®· trµn vµo Bangladesh vµ lµm chÕt 100.000 ng−êi. Còng trong n¨m ®ã, c¬n b·o Andrew cã c−êng ®é t−¬ng tù ®· ®¸nh vµo vïng bê biÓn ®«ng nam cña Hoa Kú vµ lµm 32 ng−êi thiÖt m¹ng. Nh÷ng ng−êi nghÌo th−êng rÊt nh¹y c¶m víi hai lo¹i sèc vÒ m«i tr−êng: møc cao vµ møc thÊp. Møc sèc cao ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé khu vùc, toµn bé quèc gia hay c¶ mét nhãm çc quèc gia. Lèc, ®éng ®Êt, h¹n h¸n vµ nh÷ng hiÖn t−îng t−¬ng tù ¶nh h−ëng ®Õn tÊt c¶ mäi ng−êi vµ ®ñ khèc liÖt ®Ó lµm gi¶m ®i vµi phÇn tr¨m cña GDP quèc gia. C¬n b·o Mitch n¨m 1998 ®−îc −íc tÝnh lµ g©y thiÖt h¹i ®Õn vèn dù tr÷, ®−îc ®Þnh gi¸ theo chi phÝ thay thÕ, t−¬ng ®−¬ng víi GDP cña mét n¨m. Tû lÖ nghÌo cña n−íc Honduras còng gia t¨ng (ChÝnh phñ Honduras 2000). Ng−êi nghÌo cã Ýt kh¶ n¨ng ®èi phã víi çc có sèc m«i tr−êng h¬n so víi ng−êi kh¸ gi¶. Hä th−êng phô thuéc vµo çc vïng khã canh t¸c vµ khã sinh sèng h¬n, hä cã Ýt cña c¶i ®Ó b¸n h¬n mµ viÖc nµy sÏ gióp hä gi¶i quyÕt sù tiªu dïng cña m×nh, hä cã Ýt kh¶ n¨ng lùa chän h¬n ®Ó kiÕm thªm thu nhËp n¬i kh¸c vµ hä th−êng cã Ýt th«ng tin h¬n vÒ çc th¶m häa s¾p x¶y ra hoÆc Ýt kh¶ n¨ng ®¸p l¹i bÊt cø th«ng tin nµo mµ hä cã ®−îc. Mét sè b»ng chøng gîi ý r»ng çc có sèc m«i tr−êng thËm chÝ cßn cã thÓ tåi tÖ h¬n ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo so víi nh÷ng có sèc gay go vÒ kinh tÕ. VÝ dô, viÖc ph©n tÝch c¬n khñng ho¶ng kinh tÕ míi ®©y ë Philipin ®· ph©n hiÖn ra r»ng khÝ hËu kh¾c nghiÖt cã liªn quan ®Õn hiÖn t−îng El Nino sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm phÇn lín cho sù gia t¨ng nghÌo khã (chiÕm 47-57% tæng t¸c ®éng ®Õn çc sè ®o vÒ tû lÖ m¾c ph¶i, chiÒu s©u vµ tÝnh kh¾c nghiÖt cña sù nghÌo khã) so víi có sèc vÒ thÞ tr−êng lao ®éng mµ có sèc nµy chØ chiÕm kho¶ng 10 - 17% tæng t¸c ®éng ®Õn sù nghÌo khã. Có sèc vÒ thÞ tr−êng lao ®éng ®· lµm gi¶m sù kh«ng c«ng b»ng, song hiÖn t−îng El Nino l¹i lµm gia t¨ng sù kh«ng c«ng b»ng. Kh¶ n¨ng cña ng−êi nghÌo b¶o vÖ sù tiªu dïng cña hä cßn h¹n chÕ h¬n nhiÒu so víi nh÷ng ng−êi giµu cã (Datt & Hoogeveen 2000). Nh÷ng có sèc m«i tr−êng ë møc ®é nhá cã ¶nh h−ëng ®Õn mét sè Ýt ng−êi h¬n, ë c¶ vïng n«ng th«n lÉn thµnh thÞ. V× ng−êi nghÌo cã xu h−íng ph¶i sèng ë nh÷ng vïng khã kh¨n h¬n nªn nhµ cöa vµ ®Êt ®ai cña hä cã thÓ dÔ bÞ h¹n h¸n, ngËp lôt, tr−ît ®Êt, bÞ lón, bÖnh tËt, v.v. h¬n. Nh÷ng nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vÒ nhËn thøc cña ng−êi nghÌo vÒ sù nghÌo khã ®· cho thÊy râ rµng sù ph¸ vì, thiÖt h¹i vÒ søc kháe vµ chi phÝ kinh tÕ cña çc t¸c ®éng cña tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn cña ng−êi nghÌo ®èi víi nh÷ng có sèc m«i tr−êng møc ®é nhá. Phô n÷ th−êng dÔ bÞ th−¬ng tæn nhÊt vµ còng cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng nhÊt ®èi víi nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc gi¶m tiªu thô thøc ¨n, bÖnh tËt vµ x©y dùng l¹i n¬i c− tró. Th¶m häa m«i tr−êng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn sù ®ãi nghÌo c¶ ng¾n h¹n vµ l©u dµi. Çc th¶m häa râ rµng ®· lµm t¨ng sù kiÖt quÖ vÒ kinh tÕ trong thêi gian tr−íc m¾t; chóng còng cã thÓ lµm h¹i sù sung tóc kinh tÕ l©u dµi cña hé gia ®×nh nÕu sù sinh tån ®ßi hái ph¶i b¸n bít cña c¶i, vÝ dô nh÷ng thø mµ gia ®×nh dù ®Þnh dïng ®Ó chi cho viÖc häc hµnh cña con çi. Cµng ngµy sù suy tho¸i m«i tr−êng vµ çc thiªn tai cµng ®Èy nh÷ng n¹n nh©n cña chóng - phÇn nhiÒu trong sè ®ã lµ ng−êi nghÌo - ph¶i rêi bá quª h−¬ng m×nh ®Ó t×m kiÕm ®iÒu kiÖn tèt h¬n ë n¬i kh¸c. Nh÷ng ng−êi nµy ®æ vÒ çc thµnh phè lín n¬i cã sè ng−êi nghÌo sèng t¹i çc vïng khã kh¨n vµ dÔ bÞ thiªn tai ngµy cµng gia t¨ng. BiÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu ®−îc cho lµ lµm t¨ng tÇn suÊt cña çc hiÖn t−îng khÝ hËu kh¾c nghiÖt.


14

2.4 M«i tr−êng vµ sù trao quyÒn Môc nµy chØ ra r»ng: ��Khi çc céng ®ång ®−îc trao quyÒn th× tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ lµ nÒn t¶ng cña c¬

héi kinh tÕ mµ dùa vµo ®ã cã thÓ x©y dùng vèn x· héi; ��Çc ch−¬ng tr×nh t¹o thu nhËp cã thÓ ®−îc phèi hîp víi çc biÖn ph¸p cñng cè m«i

tr−êng; song ��Çc céng ®ång th−êng kh«ng ®ång nhÊt vµ cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ

quyÒn lîi vµ th¸i ®é. Çc ho¹t ®éng m«i tr−êng cã thÓ ®ãng gãp vµo sù trao quyÒn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng céng ®ång ®Þa ph−¬ng ®−îc trao quyÒn ®Ó tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ tù gióp m×nh duy tr× sinh kÕ, ®¹t ®−îc sù b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn víi tµi nguyªn, vµ sö dông chóng mét çch bÒn v÷ng. Mét thÝ dô qui m« lín vÒ vÊn ®Ò nµy lµ Ch−¬ng tr×nh §ång Qu¶n lý Rõng ë Andhrra Pradesh, Ên §é. Mét vÝ dô kh¸c vÒ sù trao quyÒn trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ dù ¸n N¨ng l−îng hé gia ®×nh ë Nigeria, ®−îc khëi x−íng n¨m 1989 víi môc ®Ých (i) qu¶n lý mét çch hîp lý viÖc cung cÊp cñi ®èt xung quanh çc trung t©m ®« thÞ lín ®Ó võa ®¶m b¶o nguån thu nhËp l©u bÒn cho ng−êi nghÌo, võa b¶o vÖ m«i tr−êng, vµ (ii) b¶o tån cñi ®èt vµ c¶i thiÖn søc kháe m«i tr−êng b»ng çch ®−a vµo sö dông çc bÕp hiÖu suÊt cao vµ thay thÕ nhiªn liÖu. Dù ¸n ®· giíi thiÖu mét lo¹i thuÕ chªnh lÖch vÒ cñi ®èt: thuÕ cao h¬n ®èi víi çc vïng c©y gç tù nhiªn kh«ng ®−îc qu¶n lý, vµ thuÕ thÊp h¬n ®èi víi nh÷ng vïng cã kiÓm so¸t d−íi sù qu¶n lý cña céng ®ång. Träng t©m cña dù ¸n nµy lµ trao quyÒn cho ng−êi nghÌo khi çc lµng x· cã thÈm quyÒn qu¶n lý 60 n¨m ®èi víi çc khu rõng cña ®Þa ph−¬ng. Çn bé dù ¸n ghi nhËn r»ng �quyÒn lµm chñ dù ¸n cña ng−êi d©n lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù thµnh c«ng cña dù ¸n�. Dù ¸n còng tæ chøc d¹y v¨n hãa vµ tËp huÊn vÒ kÕ to¸n, vµ ng−êi d©n chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng tranh chÊp cã liªn quan ®Õn çc quyÒn ®èi víi nh÷ng khu vùc cã rõng. Nh− vËy, vèn x· héi ®−îc x©y dùng cïng víi viÖc t¨ng thu nhËp vµ b¶o vÖ m«i tr−êng (Ng©n hµng ThÕ giíi 1995).

Khung 3. Sù trao quyÒn: §ång qu¶n lý rõng ë Andhrra Pradesh, Ên §é. Tõ n¨m 1992 bang Andhrra Pradesh ®· khëi x−íng mét ch−¬ng tr×nh ®Çy tham väng vÒ®ång qu¶n lý rõng. Tíi th¸ng 3 n¨m 1998, cã kho¶ng 3.665 Ban chØ ®¹o B¶o vÖ rõng ®·®−îc thµnh lËp ë cÊp x·, mµ çc ban nµy ®· tr«ng nom gÇn 900.000 ha, trong ®ã 170.000ha ®· ®−îc xö lý. Phong trµo nµy ®· l«i kÐo kho¶ng 650.000 ng−êi, vµ 150 tæ chøc phichÝnh phñ cã liªn quan ®Õn viÖc thùc thi ®ång qu¶n lý ë Andhrra Pradesh. Ng©n hµng ThÕ giíi ®· dÝnh lÝu vµo c«ng cuéc b¶o tån vµ phôc håi rõng th«ng qua dù ¸nL©m nghiÖp á Andhrra Pradesh, víi sù trî gióp lµ 77,4 triÖu ®«la. Dù ¸n nµy ®−îc b¾t ®Çuvµo n¨m 1994 víi çc môc tiªu chÝnh lµ hç trî sù t¸i sinh vµ trång rõng ë n¬i ®· bÞ suytho¸i, më réng l©m nghiÖp x· héi, nghiªn cøu vµ qu¶n lý çc khu b¶o tån. Sau khi x©ydùng l¹i vµo ®Çu n¨m 1997, dù ¸n ®· thu ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ tèt ®Ñp vÒ ph−¬ng diÖn t¸isinh rõng tù nhiªn ®· bÞ suy tho¸i vµ hç trî ®ång qu¶n lý. Nguån tõ çc nh©n viªn vµ v¨n kiÖn dù ¸n cña Ng©n hµng ThÕ giíi


15

Çc céng ®ång cã ®Æc tr−ng riªng bëi çc sai kh¸c x· héi, çc mèi quan hÖ vÒ quyÒn lùc vµ sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ çc yÕu tè nh− giíi, chñng téc, giai cÊp, v.v... §iÒu quan träng lµ ph¶i quan t©m ®Õn çc trë ng¹i vÒ n¨ng lùc cña ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý vµ kh«ng ®−îc thóc Ðp c¶i çch qu¸ nhanh vµ qu¸ xa. BÊt cø nç lùc nµo nh»m lµm t¨ng quyÒn cña çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng chi phÝ c«ng céng cho hä ®Òu cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn çc mèi quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng nµy, còng nh− quyÒn lîi cña çc nhãm kh¸c nhau trong céng ®ång. ThÝ dô d−íi ®©y tõ Ên §é sÏ minh häa cho nhËn ®Þnh trªn. ViÖc h×nh thµnh nªn mét ban chØ ®¹o ®Ó qu¶n lý tµi nguyªn së h÷u chung kh«ng ph¶i lµ sù b¶o ®¶m cho thµnh c«ng. Mét sè ban chØ ®¹o lµm viÖc tèt, cßn mét sè kh¸c th× kh«ng. Nh÷ng g× ®· khiÕn mét ban chØ ®¹o cÊp x· thµnh c«ng ?. Nghiªn cøu cña Stalker (2001) ®· cho thÊy 4 yÕu tè cã liªn quan ®Õn sù thµnh c«ng: ��Sù minh b¹ch. Ng−êi d©n trong céng ®ång cÇn hiÓu çc quyÕt ®Þnh ®· ®−îc ra ®êi nh− thÕ

nµo vµ liÖu nh÷ng ng−êi kh¸c trong ch−¬ng tr×nh cã tu©n thñ çc qui ®Þnh kh«ng. Sù minh b¹ch thÓ hiÖn ë viÖc tæ chøc çc cuéc häp c«ng khai, chia sÎ çc biªn b¶n cña cuéc häp vµ xö ph¹t c«ng khai nh÷ng ng−êi kh«ng tu©n thñ çc qui ®Þnh.

��Sù tham gia. Mét khèi l−îng lín çc thµnh viªn trong céng ®ång cÇn hiÓu nh÷ng lîi Ých tiÒm tµng cña kÕ ho¹ch vµ tham gia vµo viÖc ®Æt ra çc qui ®Þnh cña dù ¸n.

��Sù bao hµm. Ai tham gia vµ ai h−ëng lîi tõ ch−¬ng tr×nh lµ ®iÒu quan träng. Çc ban chØ ®¹o cÇn ph¶i cã c¬ chÕ gi¶i quyÕt xung ®ét, cÇn ph©n chia lîi Ých ®Ó tÝnh ®Õn çc nhãm céng ®ång kh¸c nhau vµ cÇn cho phÐp çc nhãm cã c¬ héi ®−îc g©y ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh.

��Sù lµm chñ. Céng ®ång cÇn ph¶i c¶m thÊy quyÒn lµm chñ ®èi víi tµi nguyªn, tin t−ëng r»ng ®ã lµ nguån tµi nguyªn cña m×nh ®Ó qu¶n lý vµ g×n gi÷ l©u dµi.

Phi tËp trung hãa vµ viÖc trao quyÒn cho ®Þa ph−¬ng kh«ng ph¶i lµ sù ®¶m b¶o cho qu¶n lý m«i tr−êng. Trªn thùc tÕ, cã thÓ dÉn ®Õn ®iÒu ng−îc l¹i nh− mét ®¸nh gi¸ vÒ ChiÕn l−îc L©m nghiÖp cña Ng©n hµng ThÕ giíi n¨m 1991 ®· chØ râ: �Sù trao quyÒn xuèng tíi cÊp c¬ së ®· lµm gia t¨ng ¸p lùc lªn rõng khi xem xÐt ®Õn çc yªu cÇu vÒ thu nhËp, c«ng ¨n viÖc lµm vµ doanh thu cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ çc c¬ quan cña hä� (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2000). Nh− vËy, ®iÒu quan träng lµ kh«ng nªn cã mét quan ®iÓm l·ng m¹n vÒ viÖc trao quyÒn cho céng ®ång, coi nã nh− lµ mét �viªn ®¹n vµng� ®Ó gi¶m ®ãi nghÌo vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Çch tiÕp cËn �®ång� qu¶n lý rõng ë Ên §é (xem vÝ dô tõ Andhra Pradesh ë trªn) lµ mét cè g¾ng nh»m c©n b»ng çc nhu cÇu tr−íc m¾t vµ l©u dµi.

Khung 4. Sù trao quyÒn cho phô n÷ vµ viÖc cÊp n−íc lµng x· T¹i çc lµng thuéc vïng kh« h¹n ë Vidarbha, Maharashhtra, Ên §é, phô n÷ vµ çc bÐ g¸i ®· ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian trong ngµy ®Ó ®i lÊy n−íc vÒ cho gia ®×nh. GÇn ®©y, çc tæ chøc phô n÷ ®· ®−îc thµnh lËp, cho phÐp hä chia sÎ nh÷ng kiÕn thøc vÒ thêi gian hä dµnh cho viÖc lÊy n−íc, vÒ nh÷ng mèi liªn hÖ cã thÓ gi÷a chÊt l−îng n−íc vµ søc kháe cña hä. Th«ng qua çc tæ chøc nµy, hä nhËn ra r»ng kh«ng chØ hä vµ nh÷ng ng−êi hµng xãm cã Ýt c¬ héi tiÕp cËn nguån n−íc s¹ch mµ vÊn ®Ò nµy còng lan ®Õn c¶ 10 lµng l©n cËn. §iÒu nµy ®· t¹o nªn mét nhËn thøc céng ®ång m¹nh mÏ. Nh÷ng ng−êi phô n÷ ®· h×nh thµnh nªn çc khèi liªn minh víi çc ®¹i biÓu n÷ cña héi ®ång x·, tæ chøc çc cuéc tuÇn hµnh biÓu t×nh vµ biÓu diÔn nghÖ thuËt trªn ®−êng phè. Mét kÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc cña hä lµ g©y ¸p lùc ®Õn héi ®ång x· ®Ó hä söa ch÷a çc giÕng bÞ háng vµ cho ho¹t ®éng l¹i hÖ thèng cÊp n−íc. KÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc cña chÞ em phô n÷a lµ trong vßng 6 th¸ng, 17 giÕng ®· ®−îc ®µo t¹i 8 x·, vµ ®−êng èng dÉnn−íc s¹ch ®· ®−îc ®Æt t¹i 2 x·. Phô n÷ còng ®· khëi x−ëng çc ch−¬ng tr×nh vÒ l©m nghiÖp x· héi vµ thu n−íc m−a ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö cña nh÷ng x· nµy, n−íc s¹ch cã ®ñ cho 7 x· trong nh÷ng th¸ng hÌ n¨m 1997 (Devasia 1998).


16

CÇn nãi thªm r»ng toµn cÇu hãa vµ tù do hãa thÞ tr−êng ®· gia t¨ng çc khuyÕn khÝch kinh tÕ cho xuÊt khÈu l©m s¶n vµ çc s¶n phÈm cã nguån gèc tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c. Do ®ã, khi çc c©n nh¾c gi÷a b¶o vÖ m«i tr−êng vµ gi¶m ®ãi nghÌo ®−îc gi¶i quyÕt t¹i ®Þa ph−¬ng th× chóng cã thÓ dÉn ®Õn sù khai th¸c tr−íc m¾t. Tuy nhiªn, viÖc nµy cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt bëi hai yÕu tè. Thø nhÊt lµ viÖc kiÓm so¸t tµi nguyªn ®Þa ph−¬ng còng cã nghÜa r»ng thµnh tùu cña qu¶n lý bÒn v÷ng vµ t¸i ®Çu t− vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn sÏ ®−îc dµnh cho ®Þa ph−¬ng. YÕu tè thø hai lµ nh÷ng hç trî tµi chÝnh tõ bªn ngoµi cã thÓ lµm nªn mét sù kh¸c biÖt lín vÒ phÝa çc c©n nh¾c ®· ®−îc gi¶i quyÕt, ®Æc biÖt ë çc khu vùc hÖ sinh th¸i quan träng. 3. Nh÷ng ®ãng gãp cña m«i tr−êng vµo PRSP Môc nµy cã ba thµnh phÇn chÝnh: ��hiÓu ®−îc çc mèi liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng vµ ®ãi nghÌo trong çc gãc ®é kh¸c nhau cña

nã ®Ó x¸c ®Þnh çc ®iÓm can thiÖp tèt nhÊt.; ��lùa chän çc ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ vµ cã hiÖu lùc nhÊt nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò

®· x¸c ®Þnh; vµ ��gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh qu¶ cña viÖc thùc thi chiÕn l−îc. 3.1. HiÓu ®−îc sù ®ãng gãp cña m«i tr−êng vµo c«ng cuéc gi¶m ®ãi nghÌo Môc nµy sÏ nªu lªn mét lo¹t çc vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m xem xÐt khi v¹ch ra mèi quan hÖ gi÷a ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng. Çc nhãm cÇn kh¶o s¸t nh÷ng th«ng tin ®· s½n cã ®Ó cã kh¸i niÖm vÒ nh÷ng chång chÐo gi÷a çc vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ sù nghÌo khã. Sau ®ã ®iÒu quan träng lµ hiÓu ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ ë çc khu vùc nhÊt ®Þnh. ViÖc nµy cã thÓ bao gåm ®äc nh÷ng nghiªn cøu ®iÓn h×nh ®· cã hoÆc tiÕn hµnh nh÷ng cuéc kh¶o s¸t nhanh qui m« nhá t¹i nh÷ng khu vùc dÔ bÞ th−¬ng tæn nhÊt. Chó thÝch kü thuËt sè 2 ®−a ra çc b¶ng vÝ dô m« t¶ mèi liªn hÖ gi÷a çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ çc thµnh qu¶. Nh÷ng gîi ý vÒ çc lo¹i th«ng tin cÇn thiÕt khi xem xÐt çc mèi liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng vµ ®ãi nghÌo sÏ ®−îc liÖt kª d−íi ®©y theo çc ®Ò môc vÒ søc kháe, c¬ héi kinh tÕ, an sinh vµ sù trao quyÒn. PhÇn lín çc th«ng tin nµy cã thÓ cã ®−îc th«ng qua nh÷ng ph©n tÝch ®· lµm cho çc ngµnh kh¸c, song mét sè th«ng tin sÏ ph¶i thu thËp thªm trong çc cuéc ®iÒu tra kh¶o s¸t nh»m vµo ng−êi nghÌo. 3.1.1 M«i tr−êng vµ søc kháe ��Sù l©y lan vµ sè ca tö vong do tiªu ch¶y vµ çc bÖnh do vËt trung gian truyÒn g©y ra. ��Sù l©y lan vµ sè ca tö vong do çc bÖnh viªm ®−êng h« hÊp cÊp tÝnh. ��DiÖn bao phñ cña nguån cÊp n−íc s¹ch. ��Sù ph©n bæ tµi nguyªn n−íc. ��Møc sö dông n−íc b×nh qu©n (lÝt/ng−êi/ngµy) ��Çc môc ®Ých sö dông n−íc. ��Sù vËn chuyÓn n−íc. ��Thêi gian dµnh cho viÖc lÊy n−íc. ��Ai lÊy n−íc ? ��Çc kiÓu giÆt b»ng tay phæ biÕn lµ g× ? • DiÖn cã hÖ thèng thiÕt bÞ vÖ sinh • Céng ®ång dïng nhµ vÖ sinh/hè xÝ kiÓu g× ?


17

• ViÖc sö dông than, gç hay ph©n gia sóc lµm nguån nhiªn liÖu chÝnh • PhÇn ®ãng gãp cña çc hé gia ®×nh ®Ó sö dông çc bÕp c¶i tiÕn hay nhiªn liÖu s¹ch h¬n. • DiÖn ®−îc thu gom chÊt th¶i r¾n ®« thÞ. • Nång ®é bôi l¬ löng trong kh«ng khÝ ®« thÞ. • Nång ®é ch× trong kh«ng khÝ hay trong thùc phÈm. 3.1.2 M«i tr−êng vµ c¬ héi kinh tÕ • Tû lÖ phÇn tr¨m ng−êi nghÌo phô thuéc trùc tiÕp vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó lµm kÕ

sinh nhai vµ trong çc thêi kú khñng ho¶ng. • ¶nh h−ëng cña çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®Õn sù tiÕp cËn cña ®Þa ph−¬ng tíi nguån tµi

nguyªn thiªn nhiªn. • Sù ph©n bè vµ kiÓu quyÒn së h÷u ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn. • Nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt l−îng tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− chÊt l−îng ®Êt, th¶m thùc vËt, sù

s½n cã cña çc lo¹i ç ®Ó c©u ch¬i vµ çc nguån dinh d−ìng quan träng kh¸c trong tù nhiªn.

• Nh÷ng xung ®ét trong viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn. • Thêi gian dµnh cho viÖc kiÕm cñi vµ xu h−íng cña nã theo thêi gian. • Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng d©n sè vµ sù suy tho¸i tµi nguyªn. 3.1.3 M«i tr−êng vµ sù an sinh • Nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh dÔ x¶y ra ®éng ®Êt, b·o, lèc, lò lôt, tr−ît ®Êt vµ h¹n h¸n nh− thÕ

nµo ? • HiÖu qu¶ cña hÖ thèng dù b¸o hay c¶nh b¸o sím ra sao ? • Qui m« ng−êi nghÌo sèng trong nh÷ng vïng dÔ bÞ th−¬ng tæn nhÊt ? • LiÖu ng−êi d©n cã ph¶i sèng trong ®iÒu kiÖn chËt chéi vµ nhµ cöa kh«ng æn ®Þnh kh«ng ? • Quèc gia cã x©y dùng çc ®iÒu luËt kh«ng vµ chóng ®−îc thùc thi thÕ nµo ? • Çc hÖ thèng b¶o hiÓm chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc cã tån t¹i kh«ng ? • Quèc gia cã hÖ thèng øng cøu khÈn cÊp kh«ng, vµ chóng cã hiÖu qu¶ kh«ng? • Ng−êi d©n tiÕt kiÖm theo çch nµo ? 3.1.4 M«i tr−êng vµ sù trao quyÒn8 • Çc nhãm ®Þa ph−¬ng ®−îc tæ chøc ®Õn qui m« nh− thÕ nµo ? • Céng ®ång ®Þa ph−¬ng dïng çc thÓ chÕ nµo ®Ó qu¶n lý tµi nguyªn ? • LiÖu mét sè nhãm d©n ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh cã tiÕng nãi träng l−îng h¬n nhãm kh¸c

kh«ng ? • Ng−êi nghÌo nhËn thøc ®−îc vÒ quyÒn cña hä, vÒ chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p ®Õn møc ®é

nµo ? • Çc nguån th«ng tin cña hä tõ ®©u ? • Çc mèi liªn hÖ cña hä víi NGO ®Þa ph−¬ng vµ víi çc quan chøc chÝnh phñ nh− thÕ nµo? • Trong n−íc vµ t¹i ®Þa ph−¬ng cã çc NGO vÒ m«i tr−êng kh«ng ?

8 Xem thªm ch−¬ng Sù tham gia cña ng−êi d©n


18

• Hä cã tËp trung quan t©m ®Õn nh÷ng ng−êi nghÌo kh«ng, vµ ng−êi nghÌo cã ®−îc l«i cuèn vµo kh«ng ?

• Çc NGO cã hiÖu qu¶ kh«ng ? 3.1.5 Thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin Mèi quan hÖ gi÷a suy tho¸i m«i tr−êng vµ ®ãi nghÌo kh«ng bao giê cã thÓ ®−îc m« t¶ mét çch ®Çy ®ñ b»ng çc sè liÖu s½n cã. B¶ng trong Chó thÝch kü thuËt sè 4 ®−a ra nh÷ng vÝ dô vÒ çc nguån d÷ liÖu h÷u Ých. §Æc biÖt quan träng lµ çc d÷ liÖu ®−îc ®o trong çc cuéc Kh¶o s¸t vÒ D©n sè vµ Søc kháe, mµ ®iÓn h×nh lµ tû lÖ tö vong cña trÎ em d−íi 5 tuæi vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån n−íc vµ hÖ thèng vÖ sinh ë çc vïng n«ng th«n vµ thµnh thÞ. ViÖc s¾p xÕp çc d÷ liÖu nµy thµnh n¨m nhãm søc kháe sÏ cung cÊp th«ng tin quan träng vÒ sù ph©n bè cña çc bÖnh cã liªn quan ®Õn m«i tr−êng, gióp cho viÖc x©y dùng çc c¬ héi ®Çu t− vµo h¹ tÇng c¬ së vÒ m«i tr−êng cho nh÷ng céng ®ång nghÌo. VÒ l©u dµi, ®iÒu quan träng lµ triÓn khai çc ph−¬ng ph¸p ®Ó c¶i tiÕn viÖc thu thËp sè liÖu nh»m bao trïm ®−îc çc −u tiªn chÝnh, vÝ dô, b»ng çch chØnh l¹i cho phï hîp çc c«ng cô ®iÒu tra hiÖn cã, ®iÒu phèi çc nghiªn cøu ®ang thùc hiÖn, hay tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu míi. Ngoµi ra, çc PhiÕu Th«ng tin vÒ Søc kháe, Dinh d−ìng vµ D©n sè cã thÓ cung cÊp nh÷ng th«ng tin cã gi¸ trÞ vÒ nhiÒu ®Æc tÝnh m«i tr−êng cã liªn quan ®Õn sù nghÌo khã (Xem ch−¬ng Søc kháe, Dinh d−ìng vµ D©n sè). Nh÷ng c©u hái vµ nh÷ng mèi quan hÖ ®−îc nªu lªn trong môc nµy lµ phøc t¹p vµ biÕn ®æi theo hoµn c¶nh vµ theo thêi gian. V× thÕ sÏ lµ s¸ng suèt khi cè g¾ng l−îng hãa lóc nµo cã thÓ vµ dùa vµo çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh trong nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ph¶i thu thËp d÷ liÖu ®Þnh l−îng. Sau ®ã PRSP cã thÓ ®−a ra çc hÖ thèng ®Ó ®Þnh l−îng çc tham sè quan träng nhÊt ë çc giai ®o¹n sau. 3.2 Lùa chän ho¹t ®éng chung cã hiÖu qu¶ nhÊt Mét khi nhãm PRSP ®· cã ®−îc sù hiÓu biÕt réng vÒ çc yÕu tè m«i tr−êng quan träng nhÊt cã liªn quan ®Õn ®ãi nghÌo, hä sÏ muèn ®−îc quan t©m ®Õn çc ho¹t ®éng chung mµ cã kh¶ n¨ng cã hiÖu qu¶ vµ kinh tÕ nhÊt ®Ó lµm thay ®æi nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nµy. V× vËy môc nµy9 sÏ ®iÓm l¹i: • Çc lÜnh vùc can thiÖp chñ yÕu; • Ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp; vµ • Ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶. 3.2.1 Çc lÜnh vùc can thiÖp chñ yÕu Ho¹t ®éng chung nãi chung bao gåm c¶i çch chÝnh s¸ch vµ ®Çu t− vµo çc dù ¸n. C¶ hai lo¹i can thiÖp ®Òu quan träng, vµ tuú t×nh h×nh cô thÓ ë mçi n−íc sÏ lùa chän lo¹i nµy hay lo¹i kia. Môc ®Ých cña giai ®o¹n nµy trong chiÕn l−îc gi¶m nghÌo lµ ®Ó xÕp h¹ng çc chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng chung dùa vµo çc chi phÝ vµ lîi Ých cã thÓ cña chóng. Qu¸ tr×nh nµy sÏ lÆp ®i lÆp l¹i (xem H×nh 1 ë trªn) vµ sÏ tïy thuéc vµo ph¹m vi cña vÊn ®Ò, chi phÝ cho sù can thiÖp, n¨ng lùc thÓ chÕ ®Ó thùc hiÖn vµ lîi Ých thu ®−îc. VÝ dô, nÕu vÊn ®Ò quan träng nhÊt lµ vÊn ®Ò mµ ho¹t ®éng chung kh«ng thÓ t¸c ®éng nhiÒu th× cã lÏ tèt h¬n lµ tËp trung nhiÒu nguån lùc vµo vÊn ®Ò Ýt quan träng h¬n song l¹i dÔ gi¶i quyÕt. Çc ho¹t ®éng chung sÏ l«i kÐo c¶ viÖc thay ®æi nh÷ng can thiÖp hiÖn hµnh vµ/hoÆc x©y dùng nh÷ng can thiÖp míi.

9 Xem çc vÝ dô ë çc Chó thÝch kü thuËt sè 1, 2 vµ 3


19

Çc gi¶i ph¸p can thiÖp cã thÓ nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò d−íi ®©y mµ mét vµi vÊn ®Ò trong ®ã còng ®· ®−îc ®Ò cËp trong çc ch−¬ng kh¸c. ��Gi¶m thiÖt h¹i vÒ søc kháe cã liªn quan ®Õn m«i tr−êng b»ng çch kÕt hîp viÖc t¨ng diÖn

®−îc dïng n−íc s¹ch vµ hè xÝ víi viÖc gi¸o dôc vÒ vÖ sinh; phæ biÕn çc lo¹i bÕp cã hiÖu suÊt nhiªn liÖu ®Ó gi¶m thiÓu « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ; khuyÕn khÝch viÖc thay ®æi nhiªn liÖu ®Ó gi¶m bít bôi vµ ch× trong çc khu ®« thÞ; vµ thùc hiÖn çc biÖn ph¸p nh»m gi¶m bít n−íc tï ®äng lµ n¬i vËt trung gian truyÒn bÖnh sinh s¶n.

��T¨ng c¬ héi kinh tÕ th«ng qua viÖc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ®· ®−îc c¶i thiÖn b»ng çch lo¹i bá nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch khai th¸c trong thêi gian ng¾n çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ t¸i t¹o; x©y dùng çc ch−¬ng tr×nh qu¶n lý rõng ®Çu nguån dùa vµo céng ®ång ®Ó t¨ng viÖc cung cÊp n−íc; t¨ng cung cÊp gç cñi vµ çc l©m s¶n phi gç; gi¶m suy tho¸i ®Êt; vµ ®em l¹i sù an toµn cho viÖc tiÕp cËn víi tµi nguyªn thiªn nhiªn.

��Gi¶m tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn tr−íc thiªn tai b»ng çch æn ®Þnh ®Êt trªn nh÷ng s−ên dèc n»m phÝa trªn çc vïng ®«ng ®óc cña nh÷ng thµnh phè dÔ bÞ lôt léi; c¶i tiÕn hÖ thèng dù b¸o nguy h¹i tõ thiªn nhiªn vµ ®¶m b¶o r»ng cã s½n th«ng tin cho çc nhãm ng−êi nghÌo vµ r»ng hä cã n¨ng lùc ®Ó øng phã víi thiªn tai. Çc chÝnh s¸ch nh»m lµm gi¶m tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn còng cã thÓ bao gåm vËn chuyÓn khÈn cÊp thu nhËp, tiÕp cËn víi b¶o hiÓm vµ tÝn dông nhá (xem ch−¬ng B¶o vÖ x· héi).

��Trao quyÒn cho nh÷ng nhãm ®· bÞ lo¹i ra ngoµi lÒ x· héi b»ng çch x©y dùng çc can thiÖp dùa vµo céng ®ång cã liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ®Þa ph−¬ng, nh− rõng, vïng ch¨n th¶, cÊp n−íc, vÖ sinh hay qu¶n lý ®Êt, bao gåm c¶ th«ng tin m«i tr−êng trong ch−¬ng tr×nh häc phæ th«ng, tõ ®ã mäi ng−êi hiÓu ®−îc çc mèi quan hÖ gi÷a phóc lîi cña m×nh vµ çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng.

3.2.2 §¸nh gi¸ çc chi phÝ vµ nh÷ng lîi Ých dù kiÕn Cã kh¸ nhiÒu tµi liÖu vÒ çc ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó tÝnh to¸n çc chi phÝ vµ lîi Ých cña nh÷ng biÕn ®æi m«i tr−êng (Xem Tµi liÖu tham kh¶o). Trong khi nhiÒu chi phÝ, vµ ®Æc biÖt lµ çc lîi Ých, cã thÓ kh«ng ch¾c ch¾n, th× viÖc ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých ®em l¹i mét çch thøc cã tÝnh hÖ thèng nh»m xem xÐt nh÷ng th«ng tin tèt nhÊt ®· cã theo mét d¹ng nhÊt qu¸n. V× thÕ nã cã thÓ ®em l¹i phÇn nµo tÝnh chÝnh x¸c vµo cuéc tranh luËn, më ®−êng cho nh÷ng g× cÇn ph¶i gi÷ l¹i cho çc quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ sau cïng. . Nh÷ng ho¹t ®éng lµm gi¶m çc thiÖt h¹i vÒ søc kháe cã thÓ ®¸nh gi¸ b»ng (i) sù gia t¨ng søc s¶n xuÊt ë çc nhãm d©n c− bÞ t¸c ®éng; (ii) tiÕt kiÖm çc chi phÝ thuèc thang, ch÷a bÖnh; hay (iii) b»ng çch tÝnh gi¸ trÞ s½n sµng chi tr¶ (WTP=willingness to pay) cho viÖc c¶i thiÖn cña nhãm d©n c− bÞ t¸c ®éng. Nh÷ng vÝ dô vÒ ph©n tÝch nµy cã thÓ t×m thÊy trong lÜnh vùc cÊp n−íc (Toma 1996; Whittington 1990), lÜnh vùc vÖ sinh (Whittington vµ ctv. 1992), n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng (Hughes vµ ctv. 1999); vµ phßng trõ « nhiÔm kh«ng khÝ (Lvovsky vµ ctv, s¾p ra). Çc ho¹t ®éng chung nh»m lµm t¨ng c¬ héi kinh tÕ th−êng sÏ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt cña tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÝ dô nh− n¨ng suÊt n«ng nghiÖp hay çc l©m s¶n. Mét bé çc tµi liÖu ®−îc x©y dùng cÈn thËn cã thÓ hç trî cho viÖc ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých cÇn thiÕt10.

10 Xem phÇn giíi thiÖu trong Convery (1991) vµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ph©n tÝch chi phÝ - l¬i Ých trong Gittinger (1982). Xem trong tµi liÖu cña Dixon vµ ctv 1986, Bojo 1992, Lutz vµ ctv 1994, Kramer vµ ctv 1995 Lampietti & Dixon 1995, vµ Shferaw & Holden 1999 vÒ çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ ph©n tÝch kinh tÕ cña nh÷ng thay ®æi vÒ s¶n l−îng.


20

VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng lîi Ých cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp chung nh»m gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng còng cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng çc chi phÝ phßng tr¸nh thiÖt h¹i. Kramer vµ ctv (1995) ®· ®−a ra mét thÝ dô vÒ ph©n tÝch çc lîi Ých trong kiÓm so¸t lò lôt. Trõ mét sè tr−êng hîp ngo¹i lÖ11, trong ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých vÉn ch−a cã nhiÒu quan t©m ®Õn çc nguyªn t¾c vÒ viÖc n¾m b¾t mét çch chÝnh x¸c nh÷ng hËu qu¶ cã tÝnh ph©n bè cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp, tøc lµ chÝnh x¸c ai ®−îc vµ ai mÊt. Nguyªn nh©n chñ yÕu th−êng lµ do khã x¸c ®Þnh ®−îc sù ph©n bè cña chi phÝ vµ lîi Ých trong çc nhãm cã liªn quan, vµ �nh÷ng søc nÆng� cô thÓ g¾n liÒn víi çc nhãm nµy th−êng kh¸ tÕ nhÞ vÒ chÝnh trÞ ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh. §èi víi çc môc ®Ých cña PRSP, viÖc �ph©n tÝch ph¹m vi ¶nh h−ëng� nµy trë nªn quan träng. Víi mçi gi¶i ph¸p can thiÖp, t¸c ®éng dù kiÕn ®èi víi ng−êi nghÌo cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ theo: (i) tû lÖ phÇn tr¨m cña nh÷ng lîi Ých dån vÒ phÝa ng−êi nghÌo, vµ (ii) gi¸ trÞ cña çc lîi Ých ®èi víi ng−êi nghÌo liªn quan ®Õn thu nhËp vµ tiªu dïng cña hé gia ®×nh.12 Ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých cña çc ho¹t ®éng chung cÇn l−u ý r»ng cã nh÷ng hßa hîp quan träng gi÷a çc ngµnh. VÝ dô, nh÷ng thµnh qu¶ tèt h¬n vÒ søc kháe cã thÓ ®¹t ®−îc th«ng qua çc ho¹t ®éng chÝnh s¸ch c«ng cña mét sè ngµnh, tõ gi¸o dôc, y tÕ (vÝ dô c¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn víi çc thiÕt bÞ y tÕ) ®Õn m«i tr−êng (vÝ dô c¶i thiÖn chÊt l−îng n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh, gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ trong vµ ngoµi nhµ). Trong çc tr−êng hîp kh¸c, nh÷ng can thiÖp cã hiÖu qu¶ nhÊt cã thÓ kÐo theo sù c©n nh¾c trong çc nhãm cña mét céng ®ång hoÆc gi÷a çc céng ®ång víi nhau. VÝ dô mét dù ¸n vÒ sinh kÕ n«ng th«n th«ng qua viÖc s¶n xuÊt than cñi cã thÓ lµm t¨ng thu nhËp cña çc hé vÒ mÆt tæng thÓ nh−ng l¹i ®ßi hßi ng−êi phô n÷ ph¶i ®i bé xa h¬n ®Ó lÊy gç cñi. §iÒu quan träng lµ ta ph¶i cã ý thøc vÒ nh÷ng hËu qu¶ kh«ng chñ ý tiÒm tµng. T−¬ng tù, ®iÒu cèt yÕu lµ quan t©m ®Õn sù sung tóc l©u dµi cña ng−êi d©n. Nh÷ng t¸c ®éng nµy cã thÓ ®¸nh gi¸ cïng nhau b»ng çch sö dông mét hÖ sè chiÕt khÊu. HÖ sè nµy còng cã thÓ ®−îc thay ®æi ®Ó ph¶n ¸nh çc sù −a thÝch kh¸c nhau, ®Ó x¸c ®Þnh nã ®· lµm thay ®æi kÕt qu¶ ph©n tÝch nh− thÕ nµo. §ã lµ mét thÝ dô vÒ ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m, mµ ®©y cÇn ph¶i lµ mét phÇn trong bÊt kú mét ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých nµo. 3.2.3 Ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ Th«ng th−êng, sù ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ çc lîi Ých cña mét gi¶i ph¸p can thiÖp lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, song quan t©m ®Õn chi phÝ - hiÖu qu¶ lµ cã thÓ vµ lµ viÖc quan träng. Mét vÝ dô cho nhËn ®Þnh trªn cã liªn quan ®Õn nh÷ng can thiÖp vÒ søc kháe m«i tr−êng, lµ lÜnh vùc khã cã thÓ nhÊt trÝ vÒ gi¸ trÞ cña viÖc tiÕt kiÖm mét DALY, song l¹i dÔ dµng thèng nhÊt h¬n vÒ tÇm quan träng cña viÖc ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã cµng cã hiÖu qu¶ cµng tèt. Nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ g¸nh nÆng bÖnh tËt ®−a ra b−íc ®i ®Çu tiªn trong viÖc thiÕt lËp çc −u tiªn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ cø mçi vÊn ®Ò l¹i ®−îc ®Çu t− nguån lùc dùa theo ®é lín cña nã. Trong çc lo¹i vÊn ®Ò chÝnh, chóng ta cÇn ®¸nh gi¸ chi phÝ - hiÖu qu¶ cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp, tøc lµ lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®−îc tèi ®a tõ nh÷ng nguån lùc cã h¹n. Kh¸i niÖm DALY mét lÇn n÷a l¹i chøng tá lµ h÷u Ých, v× nã cho phÐp chóng ta so s¸nh chi phÝ cho DALY tiÕt kiÖm ®−îc bëi çc can thiÖp kh¸c nhau. B¶ng d−íi ®©y sÏ ®−a ra mét sè vÝ dô.

11 Xem Squire & van dÎ Tak (1975); Helmers (1979). 12 Ch−¬ng vÒ Chi tiªu c«ng cung cÊp mét triÓn väng bè sung vÒ ph©n tÝch chi tiªu c«ng.


21

B¶ng 2. Chi phÝ - hiÖu qu¶ cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp vÒ søc kháe m«i tr−êng

BiÖn ph¸p ®«la Mü tiÕt kiÖm ®−îc trªn mét DALY

Thay ®æi thãi quen vÖ sinh 20 Phßng trõ sèt rÐt 35 - 75 BÕp c¶i tiÕn (kh«ng khÝ trong nhµ) 50 - 100 Çc thiÕt bÞ vÖ sinh c¶i tiÕn 120 ChÊt l−îng kh«ng khÝ ®« thÞ ®−îc c¶i thiÖn ®a phÇn lµ trªn 1000

Nguån: trÝch tõ Lvovsky vµ ctv (1999) Trong khi chi phÝ - hiÖu qu¶ sÏ biÕn ®æi theo çc quèc gia vµ thËm chÝ ë cÊp ®Þa ph−¬ng, kiÓu so s¸nh nµy lµ ®¸ng ghi nhí khi thiÕt kÕ çc gi¶i ph¸p can thiÖp. NÕu ch−a cã s½n th× c«ng viÖc PRSP cã thÓ khëi x−íng nh÷ng nghiªn cøu chuyªn cho quèc gia ®Ó cho phÐp cã nh÷ng so s¸nh nh− thÕ. 3.3 Gi¸m s¸t çc thµnh qu¶ vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng gi¶i ph¸p can thiÖp Khu«n khæ chung ®Ó gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo ®−îc tr×nh bµy trong Ch−¬ng Gi¸m s¸t vµ §¸nh gi¸ cña cuèn s¸ch nµy. ë môc nµy çc thuËt ng÷ vµ çch tiÖp cËn ®−îc sö dông nhÊt qu¸n víi ch−¬ng ®ã, vµ sÏ kh«ng cã sù lÆp l¹i kh«ng cÇn thiÕt nh÷ng g× ®· ®−îc viÕt râ. Tuy nhiªn, môc nµy më réng khu«n khæ ®ã ®Ó gi¶i quyÕt viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ çc can thiÖp ®Æc biÖt phï hîp trªn ph−¬ng diÖn m«i tr−êng - nghÌo khã. §Æc biÖt, môc nµy sÏ th¶o luËn vÒ viÖc lùa chän çc chØ sè cã Ých.13 V× tÝnh chi phÝ - hiÖu qu¶ vµ sù nhÊt qu¸n, ng−êi ta khuyÕn nghÞ r»ng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ vÒ ph−¬ng diÖn m«i tr−êng cÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ tæng thÓ cña toµn bé ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo. ViÖc sö dông çc thuËt ng÷ chÝnh ®−îc dïng trong cuèn S¸ch nguån nµy sÏ ®−îc tãm t¾t l¹i d−íi ®©y: Çc chØ b¸o trung gian bao gåm: ��Çc chØ b¸o ®Çu vµo: sè ®o vÒ sè l−îng/chÊt l−îng cña nguån lùc ®−îc dïng cho sù can

thiÖp. ��Çc chØ b¸o ®Çu ra: çc sè ®o vÒ sè l−îng/chÊt l−îng cña c«ng tr×nh, s¶n phÈm vµ çc dÞch

vô ®−îc t¹o ra nh− lµ kÕt qu¶ cña ®Çu vµo; Çc chØ b¸o cuèi cïng bao gåm: ��Çc chØ b¸o thµnh qu¶: sè ®o vÒ sè l−îng/chÊt l−îng cña nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc th«ng

qua viÖc sö dông çc ®Çu ra; ��Çc chØ b¸o t¸c ®éng: sè ®o vÒ nh÷ng biÕn ®æi l©u dµi cña çc ®iÒu kiÖn sèng cña çc bªn

®−îc h−ëng lîi. Dùa vµo ®©y, c©u hái ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó chän ®−îc nh÷ng chØ b¸o tèt nhÊt. Çc ®iÓm sau ®©y sÏ cung cÊp mét ®Þnh h−íng chung cho viÖc lùa chän çc chØ b¸o, mµ còng cã thÓ ¸p dông cho khÝa c¹nh m«i tr−êng.14 ��Sù phï hîp víi çc môc tiªu cña gi¶i ph¸p can thiÖp ��Çc chi phÝ hîp lý cho viÖc thu thËp hay ph¸t triÓn

13 Xem Chó thÝch kü thuËt sè 5 vÒ çc thÝ dô cña çc chØ b¸o chyªn cho dù ¸n 14 Danh môc nµy trÝch tõ Segnestam (1999)


22

��Çc mèi liªn hÖ nh©n qu¶ râ rµng ��ChÊt l−îng cao vµ cã ®é tin cËy ��Qui m« kh«ng gian vµ thêi gian thÝch hîp Mét lÜnh vùc can thiÖp chÝnh ®−îc th¶o luËn trong ch−¬ng nµy lµ søc kháe m«i tr−êng. Râ rµng r»ng viÖc lùa chän chØ b¸o cÇn ®−îc h−íng dÉn bëi chuyªn gia vÒ y tÕ còng nh− cña chuyªn gia vÒ thèng kª. Mét sè gîi ý ®−îc ®−a ra d−íi ®©y, víi träng t©m nh»m vµo nh÷ng c¨n bÖnh chñ yÕu cã t¸c ®éng ®Õn ng−êi nghÌo: sèt rÐt, viªm ®−êng h« hÊp vµ tiªu ch¶y. Trong bèi c¶nh cña PRSP, ®iÒu quan träng lµ thu thËp ®−îc çc sè liÖu trªn mét nhãm thu nhËp, vÝ dô nh− theo n¨m nhãm (quintile). B¶ng 3: Çc chØ b¸o chän läc vÒ søc kháe m«i tr−êng

BÖnh cã liªn quan ®Õn m«i tr−êng

ChØ b¸o trung gian ChØ b¸o cuèi cïng

Sèt rÐt �� Tû lÖ cña çc hé cã Ýt nhÊt mét tr−êng hîp ph¶i ch÷a trÞ

�� Tû lÖ phÇn tr¨m çc c¬ së y tÕ b¸o ço kh«ng bÞ hÕt thuèc chèng sèt rÐt (nh− chÝnh s¸ch y tÕ quèc gia ®· nªu) trong thêi gian l©u h¬n mét tuÇn trong vßng 3 th¸ng tr−íc ®ã

�� Tû lÖ tö vong do sèt rÐt (−íc tÝnh vµ kh¼ng ®Þnh) trong çc nhãm môc tiªu (trÎ d−íi 5 tuæi vµ çc nhãm kh¸c)

�� Sè ca m¾c bÖnh sèt rÐt, cÊp tÝnh vµ nhÑ (−íc tÝnh vµ kh¼ng ®Þnh) trong çc nhãm môc tiªu

�� Tû lÖ phÇn tr¨m bÖnh nh©n sèt rÐt ®−îc ch÷a bÖnh t¹i c¬ së y tÕ vµ t¹i céng ®ång trong vßng 24 giê.

Viªm ®−êng h« hÊp

�� Sù cã mÆt cña hÖ thèng qu¹t giã trong khu vùc nÊu n−íng

�� TrÎ em ngñ trong khu vùc nÊu n−íng �� Tû lÖ phÇn tr¨m çc hé gia ®×nh dïng nhiªn liÖu

s¹ch/bÕp c¶i tiÕn

�� Sù l©y nhiÔm cña viªm ®−êng h« hÊp cÊp tÝnh vµ m·n tÝnh

�� Sù l©y nhiÔm cña bÖnh phæi cÊp tÝnh

Tiªu ch¶y

�� TiÕp cËn víi n−íc s¹ch (t−/c«ng) �� TiÕp cËn víi hÖ thèng vÖ sinh (t−/c«ng) �� Sè giê cã n−íc m¸y trong mét ngµy �� L−îng n−íc/ng−êi/ngµy �� Thêi gian vµ ®é dµi qu·ng ®−êng ®i lÊy n−íc �� Çch ®æ bá ph©n trÎ em �� Tû lÖ phÇn tr¨m trÎ em ®−îc ch¨m sãc vµ thøc ¨n

®−îc chuÈn bÞ mµ cã röa s¹ch sÏ �� Sè vi khuÈn E.coli trªn 100 mil n−íc ®−îc sö

dông �� Sè ng−êi trong mét phßng cña c¨n nhµ

�� Sù l©y nhiÔm tiªu ch¶y

Çc chØ b¸o réng h¬n

�� Nh÷ng chi tiªu cho y tÕ c«ng céng �� Tû lÖ tö vong trÎ s¬ sinh �� Tû lÖ tö vong trÎ d−íi 5

tuæi �� DALY

Nguån: Shyamsundar (2001). ThiÕt kÕ phï hîp çc chØ b¸o ®Çu ra, chØ b¸o trung gian vµ chØ b¸o thµnh qu¶ cã thÓ gióp ®Þnh h−íng çc gi¶i ph¸p can thiÖp cô thÓ. LÊy « nhiÔm kh«ng khÝ ra lµm thÝ dô: nÕu gi¶m viªm ®−êng h« hÊp cÊp tÝnh trªn mét ng−êi trong mét n¨m ®−îc x phÇn tr¨m cho ng−êi nghÌo lµ kÕt qu¶ mong ®îi th× mét gi¶i ph¸p can thiÖp kh¶ thi cã thÓ lµ mét s¸ng kiÕn vÒ nhiªn liÖu s¹ch cho giao th«ng vËn t¶i. ChØ b¸o vÒ thµnh qu¶ trong tr−êng hîp nµy lµ sè ngµy cã triÖu chøng bÖnh râ rÖt trªn mét ng−êi trong mét n¨m ë nh÷ng ng−êi nghÌo. Çc chØ b¸o ®Çu ra cho dù ¸n cã thÓ bao gåm nh÷ng thø hiÓn nhiªn nh− tæng l−îng nhiªn liÖu ®−îc cung cÊp vµ tû lÖ


23

phÇn nhiªn liÖu s¹ch so víi tæng nhiªn liÖu ®−îc cÊp. Çc chØ b¸o trung gian cã thÓ bao gåm hµm l−îng cña oz«n vµ h¹t bôi t¹i çc trung t©m ®« thÞ, vµ ®Æc biÖt lµ t¹i nh÷ng vïng nghÌo khã bªn c¹nh. Vai trß cña mçi cÊp chØ b¸o lµ cung cÊp nh÷ng tÝn hiÖu vÒ hiÖu qu¶ cña sù can thiÖp. VÝ dô, nÕu çc h¹n chÕ vÒ sè l−îng lµ c«ng cô chÝnh s¸ch ®−îc chän ®Ó thay ®æi hçn hîp nhiªn liÖu th× bu«n lËu vµ chî ®en cã thÓ cã çch ®Ó tr¸nh çc h¹n chÕ mµ trong tr−êng hîp ®ã chØ b¸o trung gian (hµm l−îng « nhiÔm) sÏ kh«ng n»m trong ranh giíi thùc thi chÝnh s¸ch. Tuy nhiªn cÇn thËn träng khi diÔn gi¶i çc chØ b¸o trung gian. Cã thÓ hµm l−îng « nhiÔm kh«ng gi¶m v× cã sù gia t¨ng ®ét xuÊt vÒ ®Çu xe, do ®ã tæng nhu cÇu nhiªn liÖu ®· bï vµo sù t¨ng �®é s¹ch� trung b×nh cña mçi ®¬n vÞ nhiªn liÖu. BÊt kú chøng cø nµo vÒ viÖc çc gi¶i ph¸p can thiÖp kh«ng g©y ¶nh h−ëng mong muèn trªn çc chØ b¸o trung gian ®Òu ®ßi hái sù ph©n tÝch kü cµng h¬n vµ thËm chÝ cã thÓ ph¶i thiÕt kÕ l¹i çc can thiÖp. Tuy nhiªn, còng cã thÓ lµ chØ b¸o trung gian (hµm l−îng « nhiÔm) cã gi¶m xuèng khi thùc thi chÝnh s¸ch, nh−ng chØ b¸o thµnh qu¶ (sù l©y nhiÔm bÖnh viªm ®−êng h« hÊp ë nh÷ng ng−êi nghÌo) l¹i kh«ng h−ëng øng ®iÒu ®ã. §©y lµ dÊu hiÖu ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch tiÕp ®Ó lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña sù can thiÖp. VÝ dô, ph©n tÝch cã thÓ chØ ra r»ng ng−êi giµu chiÕm hÕt phÇn lîi léc cña sù can thiÖp, hoÆc r»ng çc nguån l©y nhiÔm viªm ®−êng h« hÊp ®ang t¨ng lªn. Trong tr−êng hîp thø hai, cã thÓ ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô khã kh¨n lµ −íc tÝnh t×nh h×nh sÏ nh− thÕ nµo khi kh«ng cã sù can thiÖp . TÝnh phøc t¹p cña viÖc lùa chän çc chØ b¸o cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc n−íc vµ vÖ sinh ®−îc minh häa trong khung d−íi ®©y. Nh÷ng gî i ý cô thÓ h¬n ®−îc tr×nh bµy trong Chó thÝch kü thuËt sè 2 trong ®ã gi¶i quyÕt nh÷ng chØ b¸o cô thÓ cho dù ¸n. Mét lÜnh vùc chñ yÕu kh¸c cña çc can thiÖp ®−îc th¶o luËn trong ch−¬ng nµy lµ cã liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Nh÷ng can thiÖp nh− vËy lµ nh»m t¨ng c−êng çc c¬ héi kinh tÕ, gi¶m tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn vµ t¨ng an sinh. Mét sè gîi ý vÒ çc chØ b¸o ®−îc tËp hîp trong b¶ng d−íi ®©y.

Khung 5. Lùa chän nh÷ng chØ b¸o tèt: N−íc vµ §iÒu kiÖn vÖ sinh Çc dù ¸n vÒ n−íc vµ vÖ sinh n«ng th«n th−êng cã môc tiªu lµ c¶i thiÖn søc kháe con ng−êi. Song mét tæng kÕt cña 144 nghiªn cøu nh»m ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn søc kháe cña çc gi¶i ph¸p can thiÖp vÒ n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh (Esrey vµ ctv 1990) ®· kÕt luËn r»ng chØ cã 42 nghiªn cøu lµ cã ph−¬ng ph¸p luËn chÝnh x¸c, vµ nh÷ng nghiªn cøu nµy cho nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau. ThËm chÝ mét dù ¸n lµ thµnh c«ng trong viÖc t¹o ra nguån n−íc s¹ch th× nã vÉn cã thÓ kh«ng b¶o vÖ con ng−êi khái bÞ nhiÔm mÇm bÖnh, hoÆc lµ v× hä tiÕp xóc víi çc nguån kh¸c hoÆc v× hä kh«ng sö dông n−íc trong ®−êng èng lµm nguån n−íc ¨n uèng duy nhÊt. Nh÷ng ng−êi d©n lµng ë Trung Hoa tuy hiÓu vÒ tÇm quan träng cña n−íc ®un s«i song vÉn uèng tõ çc m−¬ng t−íi khi lao ®éng l©u d−íi n¾ng nãng ngoµi ®ång ruéng. Mét ®iÒu tra tõ Mali cho thÊy r»ng ng−êi d©n nhËn thÊy n−íc s¹ch lµ nh¹t nhÏo vµ hä chØ dïng trong mïa kh« khi hä kh«ng thÓ lÊy n−íc s«ng ®−îc. Gi¸m s¸t çc lîi Ých vÒ søc kháe ®ßi hái mét c«ng viÖc cÈn thËn vÒ dÞch tÔ vµ tïy thuéc theo hoµn c¶nh trong mét kho¶ng thêi gian dµi. §iÒu nµy hoÆc lµ v−ît qu¸ n¨ng lùc hoÆc qu¸ tèn kÐm ®èi víi nhiÒu c¬ quan. Tuy nhiªn, viÖc tÝnh to¸n nh÷ng kho¶ng thêi gian tiÕt kiÖm ®−îc l¹i dÔ h¬n nhiÒu. Çc hé gia ®×nh ®Òu xÕp viÖc tiÕt kiÖm thêi gian lÊy n−íc ë mét thø h¹ng cao trong danh môc thø tù −u tiªn, vµ chóng ta cã thÓ ®Þnh gi¸ nh÷ng kho¶ng thêi gian tiÕt kiÖm ®ã. Nh− vËy, tÝnhkho¶ng thêi gian tiÕt kiÖm cã thÓ lµ mét chØ b¸o kh«ng tèn kÐm ®¹i diÖn cho nh÷ng chØ b¸o cuèi cïng mµ chóng ta muèn ®o. Nh÷ng sè liÖu nh− thÕ th−êng ®−îc thu thËp th«ng qua çc cuéc kh¶o s¸t LSMS th−êng lÖ.


24

Tãm l¹i, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ vÒ ph−¬ng diÖn m«i tr−êng tèt nhÊt lµ ®−îc phèi hîp chÆt chÏ víi khu«n khæ tæng thÓ ®Ó theo dâi tiÕn ®é cña ChiÕn l−îc gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái sù quan t©m râ rµng ®Õn viÖc bao hµm çc chØ b¸o ph¶n ¸nh çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng mµ cã ý nghÜa quan träng nhÊt ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo. B¶ng 4. Mét sè chØ b¸o chän läc cã liªn quan ®Õn nh÷ng can thiÖp vÒ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VÊn ®Ò nghÌo ChØ b¸o nghÌo - m«i tr−êng Çc vÊn ®Ò vÒ tµi

nguyªn thiªn nhiªn 1 Thu nhËp vµ c¬

héi Thêi gian lÊy n−íc vµ kiÕm cñi MÊt rõng

2 Qu·ng ®−êng ®i lÊy n−íc vµ kiÕm cñi Khan hiÕm n−íc 3 % sù tiªu dïng hµng n¨m cña hé gia ®×nh

tõ ch−¬ng tr×nh gi¶m ®ãi nghÌo quèc gia §¸nh b¾t ç qu¸ møc

4 % tiªu dïng hµng n¨m vÒ l©m s¶n vµ ç cña hé gia ®×nh

ThiÕu quyÒn së h÷u râ rµng hoÆc kh«ng thùc thi quyÒn ®ã

5 B¶o hiÓm % tiªu dïng vÒ ç vµ l©m s¶n cña hé gia ®×nh khi mÊt mïa

MÊt rõng Suy tho¸i ®Êt §¸nh b¾t qu¸ møc

6 TÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn

Sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi lò lôt/b·o/lèc/n¨m

Çc thiªn tai

7 Sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi tr−ît ®Êt/n¨m MÊt rõng 8 Sè ng−êi chÕt v× çc thiªn tai ThiÕu th«ng tin 9 % ng−êi sèng trong vïng dÔ bÞ lò lôt/tr−ît

®Êt v.v...

10 % n«ng d©n cã ®Êt trªn s−ên dèc 11 Sù c¬ cùc tr−íc/sau çc th¶m häa 12 An toµn l−¬ng

thùc

% n«ng d©n kh«ng cã ®Êt canh t¸c MÊt ®é ph× cña ®Êt

13 % n«ng d©n kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi hÖ thèng thñy lîi

óng n−íc vµ mÆn hãa

14 Xu thÕ gi¶m s¶n l−îng c©y trång Khan hiÕm n−íc 15 % n«ng d©n biÕt vÒ çc gièng chÞu h¹n 16 % giÕng bÞ kh« kiÖt Nguån: CËp nhËt tõ Shyamsundar (2001). 4. Nh÷ng bµi häc tõ çc PRSP t¹m thêi vµ ®Çy ®ñ gÇn ®©y Ch−¬ng nµy sÏ chØ ra r»ng m«i tr−êng cÇn ®−îc kÕt hîp vµo PRSP bëi v× chÊt l−îng m«i tr−êng cã liªn quan rÊt mËt thiÕt víi chÊt l−îng sèng cña ng−êi nghÌo. Trªn c¬ së nµy, ng−êi ta ®· tiÕn hµnh mét tæng kÕt nh»m ®¸nh gi¸ møc ®é g¾n kÕt vÊn ®Ò m«i tr−êng vµo çc PRSP. Tæng sè 25 PRSP t¹m thêi vµ ®Çy ®ñ cña çc n−íc thuéc ch©u Phi, Mü La tinh, §«ng ©u vµ Trung ¸ ®· ®−îc xem xÐt (Bojo & Reddy 2001). §¸nh gi¸ nµy cè g¾ng tr¶ lêi bèn c©u hái chñ yÕu: (i) Nh÷ng quan t©m vµ c¬ héi nµo vÒ m«i tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh trong çc PRSP ? (ii) Çc mèi liªn hÖ nh©n qu¶ gi÷a m«i tr−ßng vµ nghÌo khã ®−îc ph©n tÝch ®Õn møc ®é

nµo ?


25

(iii) Çc chØ b¸o vµ nh÷ng øng phã vÒ qu¶n lý m«i tr−êng ®−îc ®Æt ra ®Õn møc ®é nµo nh− lµ mét phÇn cña nh÷ng nç lùc gi¶m ®ãi nghÌo ?; vµ

(iv) ViÖc thiÕt kÕ vµ t− liÖu hãa cña qu¸ tr×nh cho phÐp ®−a vÊn ®Ò m«i tr−êng vµo ®Õn møc ®é nµo ?

4.1. Nh÷ng kinh nghiÖm hay Mét kh¸m ph¸ quan träng cña ®¸nh gi¸ trªn lµ thùc sù cã tån t¹i nh÷ng kinh nghiÖm hay, vµ sau ®©y lµ mét sè trong nh÷ng kinh nghiÖm hay ®· x¸c ®Þnh ®−îc trong çc PRSP. 4.1.1 Çc vÊn ®Ò träng t©m D−íi tiªu ®Ò nµy, çc vÊn ®Ò m«i tr−êng liªn quan ®Õn ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ vµ ®a d¹ng sinh häc sÏ ®−îc ®¸nh gi¸. B¶n ChiÕn l−îc gi¶m ®ãi nghÌo t¹m thêi cña Kenya ®· m« t¶ vÒ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng cã liªn quan ®Õn sö dông ®Êt vµ n−íc, vµ khuyÕn nghÞ çc chiÕn l−îc, çc chØ b¸o gi¸m s¸t vµ chi phÝ cho viÖc thùc thi çc chiÕn l−îc cã liªn quan ®Õn sö dông ®Êt, n−íc vµ n¨ng l−îng. IPRSP cña Kenya còng biÓu lé sù nh¹y c¶m víi viÖc mÊt ®a d¹ng sinh häc. Sù « nhiÔm do kÕt qu¶ cña viÖc thiÕu qui ®Þnh vÒ m«i tr−êng ®−îc minh häa râ nÐt trong PRSP cña Honduras. Tµi liÖu nµy nªu lªn r»ng: � ... mét nghiªn cøu ë Tegucigalpa ®· cho thÊy hµm l−îng ch× lªn tíi 8,96 mg/m3 trong kh«ng khÝ vµ ... sù nhiÔm ®éc ch× cao ë trÎ em ®i häc t¹i çc tr−êng phæ th«ng. Nghiªn cøu còng nªu lªn r»ng çc chÊt « nhiÔm trong ®Êt vµ n−íc lµ nguyªn nh©n cña tû lÖ bÖnh tiªu ch¶y cao t¹i thñ phñ cña Tegucigalpa. Sù « nhiÔm ®Êt vµ n−íc cßn bÞ phøc t¹p thªm bëi çc chÊt th¶i r¾n do kh«ng ®−îc thu gom ®Çy ®ñ, do qu¶n lý chÊt th¶i yÕu kÐm vµ thiÕu çc b·i ch«n lÊp vÖ sinh. Çc bªnh vÒ ®−êng h« hÊp còng rÊt phæ biÕn, ®Æc biÖt ë trÎ em d−íi 5 tuæi... mét phÇn do sè l−îng « t« t¨ng lªn vµ sù cã mÆt cña çc nhµ m¸y kh«ng chÞu sù ®iÒu tiÕt cña bÊt kú mét qui ®Þnh vÒ m«i tr−êng nµo�. IPRSP cña Ruganda nªu lªn r»ng mét tû lÖ lín n¨ng l−îng ®−îc ng−êi nghÌo tiªu thô lµ d−íi d¹ng nhiªn liÖu. ViÖc thiÕu nhiªn liÖu ®· chiÕm nhiÒu thêi gian vµ chi phÝ cña çc hé nghÌo, vµ khiÕn cho trÎ em khã cã c¬ héi ®Õn tr−êng h¬n. ViÖc tiÕp cËn víi nguån n¨ng l−îng cña ng−êi nghÌo cßn c¶n trë sù ph¸t triÓn chÕ biÕn n«ng s¶n vµ çc ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, lµm h¹i ®Õn triÓn väng ®a d¹ng hãa kinh tÕ. Trong lÜnh vùc cÊp n−íc, kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån n−íc t¹i vïng n«ng th«n ®· gi¶m tõ 64% trong n¨m 1984 xuèng cßn 50% trong n¨m 1996. Mét phÇn ba çc c«ng tr×nh h¹ tÇng vÒ cÊp n−íc lµ kh«ng ho¹t ®éng, vµ çc hé nghÌo kh«ng thÓ ®ñ tiÒn ®Ó tr¶ lÖ phÝ cho n−íc s¹ch. Maurita lµ mét quèc gia bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng bëi h¹n h¸n vµ sù sa m¹c hãa trong vïng Sahara: �Ngo¹i trõ khai kho¸ngvµ ®¸nh ç, ®Êt n−íc nµy kh«ng ®−îc thiªn nhiªn ban cho nhiÒu tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ khai th¸c trùc tiÕp. Tµi nguyªn rõng vµ thùc vËt lµ th−a thít vµ tµi nguyªn n−íc, c¶ n−íc ngÇm vµ n−íc bÒ mÆt ®Òu hoÆc cã Ýt, hoÆc khã khai th¸c. Do h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn n−íc, tiÒm n¨ng canh t¸c cña ®Êt ë Maurita lµ d−íi 0,5 triÖu hecta (<1% diÖn tÝch ®Þa lý cña ®Êt n−íc). Ngoµi ra, 60% ®ång ruéng lµ nhá h¬n 1 ha vµ kh«ng cã quyÒn h−ëng dông ®Êt ®−îc b¶o ®¶m�.


26

4.1.2 Çc mèi liªn hÖ ®ãi nghÌo - m«i tr−êng Mét sè vÊn ®Ò ®−îc xem xÐt trong çc PRSP vµ quan ®iÓm cña chóng vÒ çc mèi quan hÖ ®ãi nghÌo - m«i tr−êng mµ chóng cung cÊp nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c trong ph©n tÝch vµ thùc thi chÝnh s¸ch sÏ ®−îc tr×nh bµy sau ®©y. Çc PRSP cña Honduras, Burkina Faso, Maurita vµ Guinea ®· tr×nh bµy nh÷ng b¶n ®å cho thÊy sù ph©n bè theo khu vùc cña çc thuéc tÝnh ®ãi nghÌo, d©n sè vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Çc b¶n ®å vÒ ®ãi nghÌo vµ tµi nguyªn ®· gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ çc mèi quan hÖ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian gi÷a nghÌo khã víi c¬ së tµi nguyªn. Chóng cßn cã thÓ ®−îc dïng ®Ó t×m ra çc t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch vµ çc can thiÖp vÒ qu¶n lý cã liªn quan ®Õn gi¶m ®ãi nghÌo. PRSP cña Burkina Faso nªu lªn r»ng çc ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ n¨ng suÊt n«ng nghiÖp thÊp cã liªn quan ®Õn sù suy tho¸i tµi nguyªn ®Êt vµ n−íc, lµ nh÷ng h¹n chÕ chÝnh ®èi víi sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ gãp phÇn vµo sù nghÌo khã nÆng nÒ vµ sù bÊt an toµn l−¬ng thùc ë nh÷ng ng−êi d©n n«ng th«n. Thu nhËp tõ canh t¸c vµ ch¨n nu«i gia sóc phô thuéc lín vµo l−îng m−a mµ ®iÒu nµy thay ®æi ®¸ng kÓ tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c. IPRSP cña Honduras tr×nh bµy mét ®¸nh gi¸ tØ mØ vµ sù ®Þnh l−îng cña tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng do c¬n b·o Mitch g©y ra. PRSP cho biÕt �sù vi ph¹m çc quyÒn vÒ n−íc, nh÷ng xung ®ét vµ « nhiÔm ®· gia t¨ng ®¸ng kÓ�. VÒ vÊn ®Ò çc chÝnh s¸ch g©y ¶nh h−ëng ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, PRSP cña Ghana ®· nªu bËt nh÷ng lîi Ých cã ®−îc vÒ ph−¬ng diÖn chÝnh s¸ch vµ nguån kinh phÝ trong thêi kú §iÒu chØnh C¬ cÊu. LÜnh vùc n−íc vµ vÖ sinh céng ®ång vµ cÊp n−íc ®« thÞ ®· nhËn ®−îc nhiÒu vèn còng nh− mét khu«n khæ qu¶n lý míi. Trong ngµnh n−íc ®« thÞ, Tæng c«ng ty N−íc vµ N−íc th¶i ®· ®−îc c¬ cÊu l¹i thµnh mét c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Mét ch−¬ng tr×nh t¨ng thuÕ ®Ó b¶o vÖ kh¶ n¨ng tån t¹i tµi chÝnh cña c¬ së nµy ®ang ®−îc thùc hiÖn, vµ cã l−u t©m ®Õn kh¶ n¨ng chi tr¶ cña nh÷ng hé nghÌo. Nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ®ang ®−îc tiÕn hµnh ®Ó khuyÕn khÝch ng−êi trång cacao b»ng çch t¨ng gi¸ s¶n phÈm, gi¶m thuÕ xuÊt khÈu vµ cho phÐp çc c«ng ty thu mua ®· cã giÊy phÐp ®−îc xuÊt khÈu theo h¹n ng¹ch s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt trong n−íc. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù c©n nh¾c gi÷a trång c©y cacao, mét lo¹i c©y trång l−u niªn cã th¶m phñ mÆt ®Êt tèt, víi çc lo¹i c©y kh¸c. CÇn cã nghiªn cøu tiÕp theo ®Ó x¸c ®Þnh xem sù thay ®æi vÒ gi¸ nµy cã t¸c ®éng thÕ nµo ®èi víi m«i tr−êng. Cuéc c¶i çch trong ngµnh n¨ng l−îng cña Georgia ®· ph¶n ¸nh nhu cÇu ®¸nh gi¸ l¹i tÝnh ph¶n øng cña nh÷ng can thiÖp vÒ thÞ tr−êng ®Õn çc t¸c ®éng m«i tr−êng - ®ãi nghÌp trong qu¸ tr×nh t− nh©n hãa. Sau khi liªn bang X« viÕt sôp ®æ, Georgia ®· kh«ng cßn ®−îc tiÕp cËn víi çc nguån n¨ng l−îng rÎ cña thêi kú tËp trung hãa x−a kia n÷a. T− nh©n hãa cña thÞ tr−êng ®iÖn ®· lµm t¨ng thuÕ n¨ng l−îng lªn 2,4 lÇn ®Ó ®¹t ®−îc kho¶ng 1/5 thu nhËp trung b×nh hµng th¸ng cña mét hé gia ®×nh. ViÖc kh«ng cã kh¶ n¨ng dïng ®iÖn cña çc hé nghÌo cßn dÉn ®Õn nhu cÇu vÒ gç t¨ng lªn. HÖ thèng trî cÊp n¨ng l−îng ®Õn çc hé gia ®×nh ®−îc ¸p dông tr−íc khi c¶i çch ®· ®−îc ph¸t hiÖn ra lµ kh«ng phï hîp vµ kh«ng cã hiÖu qu¶ so víi hÖ thèng sau nµy lµ hç trî tiÒn cã môc tiªu cho çc hé nghÌo ®Ó trang tr¶i chi phÝ ®iÖn. Kinh nghiÖm t− nh©n hãa ngµnh n¨ng l−îng cña Georgia ®· cho thÊy yªu cÇu ph¶i thiÕt kÕ thËn träng nh÷ng c«ng cô chÝnh s¸ch ®Ó b¶o vÖ ng−êi nghÌo còng nh− m«i tr−êng cña hä. 4.1.3 HÖ thèng øng phã Nh− ®· dù ®o¸n, çc hÖ thèng øng phã cña çc n−íc thay ®æi tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña hä, nh÷ng th¸ch thøc m«i tr−êng mµ hä ph¶i ®−¬ng ®Çu, khu«n khæ thÓ chÕ vµ çc


27

biÖn ph¸p ®· thùc hiÖn tr−íc ®©y. Kinh nghiÖm vÒ viÖc ®Çu t− vµ hÖ thèng gi¸m s¸t sÏ ®−îc tãm t¾t d−íi ®©y. IPRSP cña Kenya ®· tr×nh bµy vÒ khu«n khæ thÓ chÕ, qui ®Þnh vµ luËt ph¸p cho viÖc thùc thi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng vµ kiÓm to¸n m«i tr−êng th«ng qua viÖc h×nh thµnh C¬ quan M«i tr−êng Quèc gia; Héi ®ång M«i tr−êng Quèc gia; DiÔn ®µn M«i tr−êng; Quü ñy th¸c M«i tr−êng; vµ mét hÖ th«ng tin m«i tr−êng víi tæng chi phÝ lµ trªn 3 triÖu ®«la. PRSP Kenya còng ®−a ra nh÷ng ®Ò ¸n cô thÓ cho viÖc c¬ cÊu l¹i thÓ chÕ vÒ l©m nghiÖp vµ qu¶n lý rõng. Çc ®Ò ¸n nµy bao gåm kiÓm kª toµn bé rõng; çc thñ tôc cÊp chøng chØ míi; t¨ng tû lÖ kh«i phôc gç tõ 30% lªn 50%; khuyÕn khÝch s¶n xuÊt gç dùa vµo trang tr¹i; 30% phô n÷ tham gia vµo çc ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn rõng; vµ nh÷ng tháa thuËn chung gi÷a çc céng ®ång n«ng th«n, víi tæng kinh phÝ kho¶ng 10 triÖu ®«la. ChiÕn l−îc gi¶m ®ãi nghÌo cña Burkina Faso ghi râ mét ch−¬ng tr×nh b¶o tån ®Êt vµ n−íc ®−îc thiÕt kÕ nh»m ph¸ vì vßng luÈn quÈn suy tho¸i ®Êt, nghÌo khã vµ bÊt an toµn l−¬ng thùc. Nã còng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®iÒu luËt míi cã liªn quan ®Õn m«i tr−êng, tµi nguyªn n−íc vµ khai kho¸ng. Cã liªn quan ®Õn qu¶n lý m«i tr−êng lµ viÖc thö nghiÖm çc çch thøc ®Ó cung cÊp çc quyÒn sö dông ®Êt b¶o ®¶m h¬n trong mét ch−¬ng tr×nh qu¶n lý ®Êt quèc gia. ViÖc ®¸nh gi¸ chi phÝ cña çc ch−¬ng tr×nh cã liªn quan ®Õn t−íi tiªu, çc biÖn ph¸p chèng l¹i tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng, vµ çc dù ¸n t¨ng c−êng n¨ng lùc còng ®−îc tr×nh bµy trong chiÕn l−îc nµy. ChÞu t¸c ®éng nhiÒu bëi trËn lèc th¶m khèc Mitch, ChiÕn l−îc gi¶m ®ãi nghÌo cña Honduras cam kÕt sÏ �qu¶n lý çc rñi ro vµ ®−¬ng ®Çu víi çc th¶m häa b»ng mét khu«n khæ thÓ chÕ vµ ph¸p chÕ míi�. T¹i Ruwanda, hiÖn vÉn cßn 250.000 hé d©n sèng trong tr¹i d−íi çc tÊm ni l«ng, vµ h¬n 60.000 hé sèng trong nh÷ng c¨n nhµ lôp xôp. ChÝnh phñ cam kÕt sÏ cã mét ch−¬ng tr×nh t¸i ®Þnh c− nh»m ®¶m b¶o r»ng nh÷ng n¬i c− tró míi sÏ cã çc dÞch vô c«ng c¬ b¶n nh− n−íc vµ hÖ thèng vÖ sinh. ChiÕn l−îc giµm ®ãi nghÌo cña Georgia ®Ò xuÊt sù t− nh©n hãa çc tµi nguyªn ®Êt vµ n−íc, khuyÕn khÝch thÞ tr−êng ®Êt ®ai, thµnh lËp çc héi ng−êi sö dông n−íc, vµ x©y dùng chÝnh s¸ch tÝn dông n«ng th«n khi thµnh lËp çc quü ®¶m b¶o vµ b¶o hiÓm chèng l¹i çc nguy h¹i cña thêi tiÕt. Nh÷ng can thiÖp nµy nh»m c¶i thiÖn viÖc qu¶n lý tµi nguyªn ®Êt vµ n−íc, phôc håi c¬ së h¹ tÇng n«ng nghiÖp, vµ ®¶m b¶o quyÒn së h÷u tháa ®¸ng vµ çc nguån thu nhËp ®èi víi çc nhãm ng−êi dÔ bÞ th−¬ng tæn. BÊt chÊp tiÒm n¨ng cña ngµnh ch¨n nu«i gia sóc trong viÖc gi¶m ®ãi nghÌo ë Maurita, ngµnh nµy ®−îc xem nh− lµ cã �tÝnh tæng hîp kÐm vµ c¬ cÊu kh«ng hîp lý�. ChÝnh phñ ®Ò nghÞ thèng nhÊt ngµnh n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i víi nhau; ban hµnh s¾c luËt vÒ trang tr¹i ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc më çc vïng ch¨n th¶, n©ng cao s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn s÷a vµ thÞt; ®−a ra ph−¬ng thøc qu¶n lý vïng ®ång cá vµ ch¨n th¶ cã lîi cho m«i tr−êng; ®Èy m¹nh çc nghiªn cøu vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®Ó hç trî gi¸ trÞ gia t¨ng trong c«ng nghiÖp da; vµ thiÕt lËp çc ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng ®Ó n©ng cao sù ®ãng gãp cña ngµnh ch¨n nu«i vµo nÒn kinh tÕ n«ng th«n. Nh»m h¹n chÕ çc t¸c ®éng cña nh÷ng dao ®éng khÝ hËu ®Õn an toµn l−¬ng thùc vµ thu nhËp cña ng−êi nghÌo, chÝnh phñ Maurita dù ®Þnh ®Èy m¹nh hÖ thèng c¶nh b¸o sím vµ x©y dùng çc c¬ chÕ øng phã nhanh. KÕ ho¹ch bao gåm mét ®µi quan s¸t vÒ an toµn l−¬ng thùc vµ mét kho dù tr÷ quèc gia trong ®ã dù tr÷ çc s¶n phÈm l−¬ng thùc vµ dù tr÷ tiÒn ®Ó gióp çc nhµ qu¶n lý øng phã víi khñng ho¶ng l−¬ng thùc.


28

4.1.4 Qu¸ tr×nh Trong khi kh«ng thÓ tr«ng mong vµo viÖc nªu bËt mét çch cô thÓ sù dÝnh lÝu cña çc yÕu tè m«i tr−êng khi thiÕt kÕ vµ t− liÖu hãa qu¸ tr×nh, th× çc thiÕt tæng thÓ h¬n cho phÐp lµm ®−îc ®iÒu nµy. Mét ®iÒu hay ho lµ hÇu hÕt çc quèc gia ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®· cã nh÷ng kinh nghiÖm hay trong tiªu ®Ò nµy th× còng lµ nh÷ng quèc gia cã nhiÒu thµnh tÝch trong viÖc g¾n vÊn ®Ò m«i tr−êng vµo c«ng cuéc gi¶m ®ãi nghÌo: Kenya, Rwanda vµ Nicaragoa lµ nh÷ng thÝ dô cho çc quèc gia nµy.


29

Tµi liÖu tham kh¶o vµ tµi liÖu khuyÕn nghÞ nªn ®äc Mèi quan hÖ chung gi÷a ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng Bojo, Jan vµ Rama Chandra Reddy. 2001. ChiÕn l−îc gi¶m ®ãi nghÌo vµ M«i tr−êng: Tæng kÕt 25 PRSP s¬ bé vµ ®Çy ®ñ (Poverty Reduction Strategies And Environment: A Review of 25 Interim and Full PRSPs). S¾p xuÊt b¶n. Ng©n hµng ThÕ giíi. Bucknall, Julia, Christiane Kraus vµ Poonam Pillai. 2001. §ãi nghÌo vµ M«i tr−êng (Poverty and Environment). B¸o ço nÒn cho ChiÕn l−îc M«i tr−êng cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington, D.C. Ekbom, Anders vµ Jan Bojo. 1999. §ãi nghÌo vµ M«i tr−êng: B»ng chøng cña çc mèi liªn hÖ vµ viÖc kÕt hîp chóng vµo trong qu¸ tr×nh chiÕn l−îc hç trî quèc gia. (Poverty and Environment: Evidence of Links and Integration into the Country Assistance Strategy Process). Nhãm M«i tr−êng, Vïng ch©u Phi, Ng©n hµng ThÕ giíi. Çc t¸c gi¶i ®· th¶o luËn nhiÒu gi¶ thuyÕt kh¸c nhau cã liªn quan ®Õn çc mèi liªn hÖ nµy, xem xÐt b»ng chøng vµ ®èi chiÕu b»ng chøng cho mçi mèi liªn kÕt. Çc ph©n tÝch cña hä cho r»ng sù suy tho¸i m«i tr−êng thùc sù cã xu h−íng lµm trÇm träng thªm sù ®ãi nghÌo. Tuy nhiªn, mét tæng kÕt vÒ çc b»ng chøng theo lèi kinh nghiÖm cho thÊy çc mèi liªn hÖ gi÷a ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng mang tÝnh ®Æc tr−ng bèi c¶nh rÊt cao. B¶n b¸o ço còng tr×nh bµy mét sè vÝ dô hay vÒ viÖc kÕt hîp nh÷ng ph©n tÝch vÒ ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng vµo çc ChiÕn l−îc Hç trî Quèc gia vµ çc §¸nh gi¸ vÒ §ãi NghÌo cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Forsyth, Tim, vµ Melissa Leach víi Ian Scoones 1998. §ãi nghÌo vµ M«i tr−êng: Çc −u tiªn cho nghiªn cøu vµ chÝnh s¸ch (Poverty and Environment: Priorities for Research and Policy). So¹n cho UNDP and ñy ban ch©u ©u, §¹i häc tæng hîp Sussex, ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn. B¸o ço nµy kh«ng thõa nhËn gi¶ thuyÕt cho r»ng çch duy nhÊt ®Ó ng¨n chÆn sù suy tho¸i m«i tr−êng lµ xãa ®ãi nghÌo. Nã còng nghi ngê gi¶ thuyÕt r»ng ng−êi nghÌo buéc ph¶i hñy ho¹i c¶nh quan ®Ó ®¸p øng víi sù khã kh¨n vÒ kinh tÕ, t¨ng tr−ëng d©n sè vµ suy tho¸i m«i tr−êng. Tr¸i l¹i, çc t¸c gi¶ tranh luËn r»ng nguêi nghÌo th−êng cã kh¶ n¨ng x©y dùng çc thÓ chÕ ®Ó g×n gi÷ tµi nguyªn thiªn nhiªn mét çch bÒn v÷ng. B¸o ço ®· tr×nh bµy nhiÒu tr−êng hîp ®iÓn h×nh nh»m chøng minh r»ng çc h×nh mÉu vÒ vßng xo¸y tr«n èc ®i xuèng gi÷a ®ãi nghÌo vµ m«i tr−êng nh− vÉn ®−îc dù ®o¸n trªn thùc tÕ ®· bÞ ®Æt kh«ng ®óng chç. Çc t¸c gi¶i ®· chØ ra cho thÊy nh÷ng cuéc ®µm ph¸n t¹i ®Þa ph−¬ng gi÷a çc ®èi t−îng kh¸c nhau ë khu vùc n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã thÓ dÉn ®Õn sö dông bÒn v÷ng vµ c«ng b»ng tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− thÕ nµo. ChÝnh phñ Céng hßa Honduras. 2000. B¸o ço S¬ bé vÒ ChiÕn l−îc §ãi nghÌo (Interim Poverty Strategy Paper). Tegucigalpa, Honduras. Munasinghe, Mohan vµ Wilfrido Cruz. 1995. Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ M«i tr−êng (Economywide Policies and the Environment). B¸o ço M«i tr−êng sè 10 cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington D.C. Parikh, Kirit S. 1998. §ãi nghÌo vµ M«i tr−êng: BiÕn ng−êi nghÌo thµnh çc t¸c nh©n phôc håi m«i tr−êng (Poverty and Environment: Turning the Poor Into Agents of Environmental Regeneration). Ban vÒ Ph¸t triÓn x· héi vµ Xãa ®ãi nghÌo, UNDP.


30

Träng t©m cña b¸o ço nµy lµ vÒ viÖc ng−êi nghÌo ®· ®−îc tham gia nh− thÕ nµo vµo sù nghiÖp gi¶m ®ãi nghÌo vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. T¸c gi¶ cho r»ng ng−êi nghÌo phô thuéc vµo m«i tr−êng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v× mét phÇn lín sinh kÕ cña hä. V× thÕ khi tµi nguyªn thiªn nhiªn suy tho¸i, çc nguån sinh kÕ cña hä bÞ ¶nh h−ëng bÊt lîi. Th«ng th−êng çc dù ¸n ph¸t triÓn ®· g©y ¶nh h−ëng bÊt lîi ®Õn nguån tµi nguyªn mµ ng−êi nghÌo ph¶i phô thuéc vµo, vÝ dô nh− dù ¸n kiÓm so¸t lò lôt ë Bangladesh vµ viÖc ph¸ rõng ë Brazil ®Ó khuyÕn khÝch ch¨n nu«i ®¹i gia sóc. Quan ®iÓm chÝnh cña t¸c gi¶ lµ mäi ng−êi cã thÓ lµ nh÷ng t¸c nh©n cña sù håi phôc m«i tr−êng vµ nh÷ng s¾p xÕp ®æi míi vÒ thÓ chÕ cã thÓ ®ãng vai trß xóc t¸c quan träng trong qu¸ tr×nh nµy. Segnestam, Lisa. 1999. Çc chØ b¸o ho¹t ®éng vÒ m«i tr−ên: B¶n Chó thÝch thø hai (Environmental Performance Indicators: A Second Edition Note). B¸o ço sè 71 cña Vô M«i tr−êng. Ng©n hµng ThÕ giíi. Shyamsundar, Priya. 2001.Çc chØ b¸o vÒ §ãi nghÌo � M«i tr−êng (Poverty-Environment Indicators). Vô M«i tr−êng, Ng©n hµng ThÕ giíi. B¶n th¶o. §ang chuÈn bÞ. Søc kháe vµ M«i tr−êng Akbar, S. vµ K. Lvovsky. 2000. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ: N¨ng l−îng vµ Søc kháe cho ng−êi nghÌo (Indoor Air Pollution: Energy and Health for the Poor). B¶n tin ESMAP, sè 1, th¸ng 9 n¨m 2000. Ng©n hµng ThÕ giíi. Aristanti, C. 1997. Giíi, N¨ng l−îng Sinh khèi vµ Søc kháe (Gender, Biomass Energy and Health). Wood Energy News, TËp 12, Sè 1. Trang: 8-10. Dasgupta & Das 1998. Nh÷ng ¶nh h−ëng søc kháe do g¸nh nÆng c«ng viÖc qu¸ t¶i cña phô n÷ ë vïng n«ng th«n ®· bÞ mÊt rõng t¹i Uttarkhand (Health Effects of Women�s Excessive Work Burden in Deforested Rural Areas of Uttarkhand). B¸o ço tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ Quèc gia vÒ Søc kháe vµ M«i tr−êng. Trung t©m Khoa häc vµ M«i tr−êng, New Delhi. Esrey, Steven A. 1996. N−íc, ChÊt th¶i vµ Sù thÞnh v−îng: Nghiªn cøu trªn nhiÒu quèc gia. (Water, Waste, Wellbeing : A Multi-Country Study). T¹p chÝ cña Hoa kú vÒ dÞch tÔ häc (American Journal of Epidemiology)143:608-23. Esrey, Steven A, James B. Potash, Leslie Roberts vµ Clive Shiff 1990. Nh÷ng lîi Ých vÒ søc kháe do c¶i thiÖn cÊp n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh (Health benefits from Improvements in Water Wupply and Sanitation). B¸o ço kü thuËt sè 66 vÒ N−íc vµ VÖ sinh v× Søc kháe. Washington DC. B¸o ço nµy ®iÓm l¹i nh÷ng nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè trong vßng 40 n¨m qua vÒ mèi quan hÖ gi÷a nuøc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh víi 6 c¨n bÖnh (tiªu ch¶y, giun ®òa, m¾t hét, giun mãc, schistosomia, giun kim). B¸o ço nµy ®· ph¸t hiÖn ra nhiÒu nghiªn cøu kh«ng hoµn thiÖn vÒ ph−¬ng ph¸p luËn song còng ®· ph¸t hiÖn ra r»ng nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau ®−îc c«ng bè lµ tõ nh÷ng nghiªn cøu cã ph−¬ng ph¸p luËn thÝch hîp. B¸o ço ®· cho thÊy viÖc ®æ bá cÈn thËn çc chÊt bµi tiÕt sÏ lµm gi¶m çc bÖnh nµy hiÖu qu¶ h¬n so víi viÖc cÊp n−íc. N−íc s¹ch vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh th−êng lµm gi¶m møc nguy kÞch cña bÖnh h¬n lµ lµm gi¶m sù l©y nhiÔm. C¶i thiÖn chÊt l−îng n−íc ¨n lµ Ýt quan träng h¬n so víi viÖc ®æ bá ph©n cÈn thËn vµ sö dông hîp lý nguån n−íc cho çc môc ®Ých vÖ sinh.


31

Esrey, Steven A, James B. Potash, Leslie Roberts vµ Clive Shiff 1991. Nh÷ng ¶nh h−ëng cña viÖc cÊp n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh ®−îc c¶i thiÖn ®Õn çc bÖnh giun ®òa, tiªu ch¶y, Dracunhliasis, giun mãc , Schistosomia vµ m¾t hét (Effects of Improved Water Supply and Sanitation on Ascariasis, Diarrhea, Dracunhliasis, Hookworm, Infectionary Schistosomiasis and Tracoma). B¶n tin sè 6915 cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi. Hughes, Gordon, Meghan Dunleavy vµ Kseniya Lvovsky. 1999. Nh÷ng lîi Ých vÒ søc kháe cña viÖc ®Çu t− vµo nguån n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh ë Andhra Pradesh, Ên §é (The Health Benefits of Investments in Water and Sanitation: A Case Study of Andhra Pradesh, India). Ng©n hµng ThÕ giíi. Nghiªn cøu nµy −íc tÝnh tû lÖ trong tæng g¸nh nÆng bÖnh tËt ë Andhra Pradesh mµ do çc yÕu tè m«i tr−êng g©y ra. B¸o ço ph¸t hiÖn ra r»ng çc bÖnh cã liªn quan ®Õn viÖc cÊp n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh lµ chÞu tr¸ch nhiÖm cho 11% tæng g¸nh nÆng bÖnh t¹t vµ nh÷ng bÖnh cã liªn quan ®Õn sù « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ th× chÞu tr¸ch nhiÖm cho 6%. Nghiªn cøu ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng chi phÝ vµ lîi Ých vÒ søc kháe cña viÖc ®Çu t− vµo cÊp n−íc vµ vÖ sinh, sau ®ã lÊy tæng chi trõ ®i gi¸ trÞ mong muèn chi tr¶ dù kiÕn ®Ó ra møc chi phÝ thùc cña ng©n quü c«ng. §iÒu nµy cho phÐp çc nhµ lËp chÝnh s¸ch lùa chän gi÷a çc gi¶i ph¸p can thiÖp kh¸c nhau nh»m lµm gi¶m tæng g¸nh nÆng bÖnh tËt cã liªn quan ®Õn nguån n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh tån tµn. Klees, Rita, Joana Godinho, vµ Mercy Lawson-Doe. 1999. §iÒu kiÖn vÖ sinh, Søc kháe vµ VÊn ®Ò VÖ sinh trong çc dù ¸n VÖ sinh vµ CÊp n−íc N«ng th«n cña Ng©n hµng ThÕ giíi (Sanitation, Health and Hygiene in World Bank Rural Water Supply and Sanitation Projects). Ch−¬ng tr×nh Nghiªn cøu vïng Trung ¸ vµ ch©u ¢u. Ng©n hµng ThÕ giíi. Lavy, Victor, John Strauss, Duncan Thomas vµ Philippe de Vreyer 1996. ChÊt l−îng ch¨m sãc søc kháe, Sù sinh tån vµ Çc thµnh qu¶ vÒ Y tÕ ë Ghana (Quality of Health Care, Survival and Health Outcomes in Ghana). T¹p chÝ vÒ Kinh tÕ Søc kháe (Journal of Health Economics) 15 (1996) 333-357. Çc t¸c gi¶ lÊy sè liÖu tõ cuéc kh¶o s¸t LSMS vµ −íc tÝnh nh÷ng ¶nh h−ëng cña çc dÞch vô y tÕ vµ c¬ së h¹ tÇng c«ng céng ®Õn søc kháe trÎ em ë Ghana. Hä quan t©m ®Õn tû lÖ sèng vµ çc chØ sè ph¸t triÓn c¬ thÓ (chiÒu cao theo ®é tuæi vµ träng l−îng theo chiÒu cao). Hä ph¸t hiÖn ra r»ng sù t¨ng gi¸ cña nh÷ng l−¬ng thùc thùc phÈm c¬ b¶n, ®Æc biÖt lµ s¾n vµ ng«, ®· cã t¸c ®éng xÊu c¬ b¶n ®Õn tû lÖ sèng vµ sù t¨ng tr−ëng cña trÎ em, nhÊt lµ ë çc vïng n«ng th«n. Çc ¶nh h−ëng ®Õn sù sèng sãt cña trÎ em g¸i lµ lín h¬n ®Õn trÎ em trai, chøng tá sù ph©n bæ kh¸c nhau trong néi bé gia ®×nh. Hä còng ph¸t hiÖn ra r»ng chÊt l−îng n−íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn sù sèng sãt vµ suy dinh d−ìng ë trÎ em. Hä t×m ta nh÷ng ¶nh h−ëng lµ lín h¬n vµ nghiªm träng h¬n ë çc trÎ em lín. Nh÷ng ¶nh h−ëng lµ lín h¬n ë nh÷ng trÎ em mµ trong gia ®×nh cña chóng ng−êi chñ hé cã tr×nh ®é gi¸o dôc thÊp. Listorti, James vµ Fadi Doumani. 2001. Søc kháe m«i tr−êng: LÊp ®Çy nh÷ng kho¶ng çch (Environmental Health: Bridging the Gaps). B¸o ço th¶o luËn sè 433. Ng©n hµng ThÕ giíi. World Bank. Washington, DC. Lvovsky, Kseniya , Gordon Hughes, David Maddison , Bart Ostro vµ David Pearce. ¤ nhiÕm kh«ng khÝ vµ çc chi phÝ x· héi cña nhiªn liÖu (Air Pollution and the Social Costs of Fuels). B¸o ço kü thuËt cña Ng©n hµng ThÕ giíi, s¾p ra. B¸o ço nµy cung cÊp mét ph−¬ng ph¸p luËn cho viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng thiÖt h¹i cã thÓ vÒ søc kháe do « nhiÔm kh«ng khÝ ë ®« thÞ g©y ra. Nã ®ßi hái nh÷ng sè liÖu ®¬n gi¶n vÒ viÖc sö dông nhiªn liÖu, çc lo¹i nguån nhiªn liÖu, h−íng giã vµ mÉu h×nh d©n c− vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi øng dông nhanh chãng −íc tÝnh ®−îc chi phÝ søc kháe cã thÓ cña sù « nhiÔm kh«ng khÝ,


32

çc nguån quan träng nhÊt, chi phÝ cã thÓ cña viÖc gi¶m thiÓu « nhiÔm vµ nh÷ng lîi Ých mong muèn. Lvovsky, Kseniya, Maureen Cropper, James Listorti, A. Edward Elmendorf, Candace Chandra, Julian Lampietti, Ronald Subida, vµ Meghan Dunleavy 1999. B¸o ço nÒn vÒ Søc kháe m«i tr−êng cho ChiÕn l−îc M«i tr−êng cña Ng©n hµng ThÕ giíi (Environmental Health Background Paper to World Bank Environment Strategy). B¶n th¶o. Ng©n hµng ThÕ giíi. B¸o ço nµy cung cÊp mét tæng quan çc tµi liÖu vµ nh÷ng suy nghÜ hiÖn nay vÒ çc vÊn ®Ò søc kháe m«i tr−êng ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. B¸o ço bao gåm nh÷ng −íc tÝnh vÒ tæng g¸nh nÆng bÖnh tËt do m«i tr−êng g©y ra ë çc vïng kh¸c nhau trªn thÕ giíi. Sau ®ã b¸o ço ph¸c ra nh÷ng gi¶i ph¸p can thiÖp ®iÓn h×nh vÒ søc kháe m«i tr−êng, nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn hay vµ çc chØ b¸o. Songsore, J. and McGranahan, G. 1993. M«i tr−êng, Sù ThÞnh v−îng vµ Søc kháe : H−íng tíi mét ph©n tÝch vÒ nh÷ng kh¸c biÖt trong néi bé ®« thÞ cña vïng Greater Accra, Ghana (Environment, Wealth and Health: Towards an Analysis of Intra-urban Differentials within the Greater Accra Metropolitan Area, Ghana). T¹p chÝ Environment andUrbanization. TËp 5(2):10-34. C¬ héi kinh tÕ vµ çc sinh kÕ bÒn v÷ng Cavendish, William. 1999. Nh÷ng qui t¾c theo kinh nghiÖm trong mèi quan hÖ §ãi nghÌo � M«i tr−êng ë çc hé gia ®×nh n«ng th«n ch©u Phi (Empirical Regularities in the Poverty-Environment relationship of African Rural Households). Trung t©m Nghiªn cøu Kinh tÕ ch©u Phi. Lo¹t b¸o ço Lµm viÖc sè 99 - 21. London. Chambers, Robert vµ Gordon Conway. 1992. Çc sinh kÕ n«ng th«n bÒn v÷ng: Nh÷ng kh¸i niÖm cã tÝnh thùc tiÔn cho thÕ kû 21 (Sustainable Rural Livelihoods: Practical Concepts for the 21st Century). B¸o ço Th¶o luËn cho IDS sè 296, ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn. Brighton: §¹i häc Tæng hîp Sussex. Christie, Ian T. vµ Doreen E. Compton. 2001. Du lÞch ë ch©u Phi ( Tourism in Africa). B¸o ço c«ng t¸c vïng ch©u Phi sè 12. Ng©n hµng ThÕ giíi. Washington D.C. DFID (Côc Ph¸t triÓn Quèc tÕ). 1999. Çc phiÕu h−íng dÉn vÒ sinh kÕ bÒn v÷ng (Sustainable Livelihoods Guidance Sheets). http://www.livelihoods.org/info/guidance_sheets_pdfs/section1.pdf FAO (Tæ chøc N«ng L−¬ng ThÕ giíi). 1999. HiÖn tr¹ng NghÒ ç vµ Nu«i trång thñy s¶n trªn thÕ giíi (The State of World Fisheries and Aquaculture) 1998. FAO, Rome. Heath, J. & Binswanger, Hans.1996. Nh÷ng ¶nh h−ëng cña ®ãi nghÌo vµ t¨ng d©n sè ®Õn sù suy tho¸i m«i tr−êng phÇn lín lµ do chÝnh s¸ch g©y ra: tr−êng hîp cña Colombia (Natural Resource Degradation Effects of Poverty and Population Growth are Largely Policy Induced: The Case of Columbia). M«i tr−êng vµ Kinh tÕ Ph¸t triÓn (Environment andDevelopment Economics). TËp 1, PhÇn 1, trang 65-83. Jodha, N.S. 1986. Çc nguån tµi nguyªn së h÷u chung vµ Ng−êi nghÌo ë n«ng th«n vïng kh« h¹n cña Ên §é (Common Property Resources and Rural Poor in Dry Regions of India). TuÇn


33

b¸o Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ (Economic and Political Weekly) TËp XX1, Sè 27, ngµy 5 th¸ng 7, trang 1169-1181. trong nghiªn cøu cæ ®iÓn lÇn nµy cña m×nh, t¸c gi¶ Jodha ®· ®Þnh l−îng møc lîi Ých mµ ng−êi nghÌo n«ng th«n ®−îc h−ëng tõ çc nguån tµi nguyªn së h÷u chung. LËp luËn cña t¸c gi¶ lµ sù gi¶m sót cña tµi nguyªn së h÷u chung, mét phÇn lµ do hËu qu¶ cña sù t− nh©n hãa çc nguån tµi nguyªn nµy, ®· dÉn ®Õn sù bÇn cïng hãa cña ng−êi nghÌo. Nghiªn cøu nµy, dùa trªn sè liÖu tõ 80 lµng x· thuéc 21 huyÖn ë vïng kh« h¹n cña 7 bang thuéc Ên §é, ®· cho thÊy çc hé nghÌo (� nghÌo� ë ®©y ¸m chØ nh÷ng ng−êi lao ®éng kh«ng cã ®Êt ®ai vµ nh÷ng n«ng d©n nhá cã d−íi 2ha ®Êt canh t¸c) lµ phô thuéc vµo tµi nguyªn së h÷u chung lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng hé n«ng d©n lín. VÝ dô, trong khi 95% çc hé nghÌo ë Andhra Pradesh phô thuéc vµo nguån tµi nguyªn së h÷u chung ®Ó lÊy thùc phÈm th× chØ cã 10% çc hé n«ng d©n lín h¬n lµ phô thuéc vµo nguån tµi nguyªn nµy ®Ó lÊy thøc ¨n. H¬n n÷a, nghiªn cøu cña Jodha còng ®· cho thÊy r»ng thu nhËp tõ çc nguån tµi nguyªn chung chiÕm tû lÖ lín h¬n trong tæng thu nhËp cña çc hé nghÌo so víi çc hé kh¸ gi¶ h¬n. Kepe, Thembela. Kh«ng râ ngµy th¸ng. QuyÒn vÒ m«i tr−êng ë Mkambati: Environmental Entitlements in Mkambati: Çc sinh kÕ, çc thÓ chÕ x· héi vµ sù biÕn ®æi m«i tr−êng ë Wild Coast thuéc mòi ®Êt phÝa ®«ng (Livelihoods, social institutions and environmental change on the Wild Coast of the Eastern Cape). B¸o ço nghiªn cøu sè 1. §¹i häc tæng hîp Sussex, ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn vµ PLAAS (Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt ®ai vµ ®©t canh t¸c). Mét nghiªn cøu ®iÓn h×nh cã tÝnh to¸n ®Õn vai trß cña tµi nguyªn thiªn nhiªn ®èi víi thu nhËp cña ng−êi nghÌo. Lutz, Ernst (hiÖu ®Ýnh). 1998. N«ng nghiÖp vµ Çc triÓn väng kinh tÕ vÒ Ph¸t triÓn N«ng th«n BÒn v÷ng (Agriculture and the Environment: Perspectives on Sustainable Rural Development). Héi th¶o cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi. McDowell, Christopher & de Haan, Arjan 1997. Di c− vµ Çc Sinh kÕ BÒn v÷ng: Mét Tæng quan tµi liÖu nghiªm kh¾c ( Migration and Sustainable Livelihoods: A Critical Review of the Literature).B¸o ço C«ng t¸c sè 65 cña IDS. §¹i häc tæng hîp Sussex: ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn . Dùa vµo çc b»ng chøng tõ Ethiopia, Bangladesh vµ Mali, çc t¸c gi¶ lËp luËn r»ng di c− th−êng lµ qui luËt chø kh«ng ph¶i lµ sù ngo¹i lÖ. B¸o ço phª ph¸n nh÷ng lý thuyÕt vÒ sù di c− mµ chØ tËp trung vµo çc yÕu tè kinh tÕ vÜ m« hay çc yÕu tè chÝnh trÞ ®Ó gi¶i thÝch cho sù di c−. Scoones, Ian. 1998. Çc sinh kÕ n«ng th«n bÒn v÷ng: Khu«n khæ ph©n tÝch (Sustainable Rural Livelihoods: A Framework for Analysis), B¸o ço C«ng t¸c sè 72 cña IDS. §¹i häc tæng hîp Sussex: ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn B¸o ço nµy th¶o luËn vÒ kh¸i niÖm �sinh kÕ bÒn v÷ng�. Khu«n khæ cña sinh kÕ bÒn v÷ng cho thÊy trong mét bèi c¶nh cô thÓ (chÝnh s¸ch, lÞch sö vµ sinh th¸i-n«ng nghiÖp), nh÷ng tæ hîp nhÊt ®Þnh cña çc nguån sinh kÕ hay vèn ®· ®−îc sö dông ®Ó tu©n theo çc chiÕn l−îc sinh kÕ kh¸c nhau nh− thÕ nµo ?. Çc chiÕn l−îc nµy bao gåm th©m canh hay qu¶ng canh n«ng nghiÖp , ®a d¹ng hãa sinh kÕ vµ di c−. B¸o ço ®· th¶o luËn vÒ n¨m chØ b¸o cho sinh kÕ bÒn v÷ng, trong ®ã viÖc gi¶m nghÌo lµ mét trong sè ®ã.


34

Ng©n hµng ThÕ giíi. 1995. ThÞ tr−êng nhiªn liÖu n«ng th«n vµ ViÖc qu¶n lý çc çnh rõng tù nhiªn ë cÊp lµng x· t¹i Nigeria (Rural Fuelwood Markets and Village Management of Natural Woodlands in Niger). §ang chuÈn bÞ. Ng©n hµng ThÕ giíi . 2000. Tæng quan vÒ ChiÕn l−îc L©m nghiÖp n¨m 1991 cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ viÖc thùc chiÕn l−îc (A Review of the World Bank�s 1991 Forest Strategy and its Implementation). OED, Washington: World Bank. TÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng tr−íc çc thiªn tai Albala-Betrand, J.M. 1993. Kinh tÕ chÝnh trÞ cña çc ®¹i thiªn tai (The Political Economy of Large Natural Disasters), Clarendon Press, Oxford. Albala-Bertrand ph¸t hiÖn ra r»ng ®é lín cña t¸c ®éng bÊt lîi do thiªn tai lµ gi¶m xuèng cïng víi sù ph¸t triÓn, mÆc dï tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn th× t¨ng lªn trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ ®¬n gi¶n sang çc nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn. Nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt bëi thiªn tai lµ nh÷ng ng−êi thuéc nhãm nghÌo khæ nhÊt vµ nh÷ng nhãm x· héi Ýt quyÒn lùc nhÊt ë çc n−íc kÐm ph¸t triÓn. Benson, C. & Clay, E. 1994. T¸c ®éng cña h¹n h¸n ®Õn nÒn kinh tÕ vïng C©n Sahara ë ch©u Phi: Kh¶o s¸t ban ®Çu (The Impact of Drought on Sub-Saharan African Economies: A Preliminary Examination). B¸o ço nµy xem xÐt nh÷ng t¸c ®éng vÒ kinh tÕ vÜ m« cña h¹n h¸n ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ vïng C©n Sahara ë ch©u Phi. C«ng viÖc cã tÝnh truyÒn thèng nµy cña çc t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt lµ mèi t−¬ng quan gi÷a tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®é lín cña çc t¸c ®éng bëi h¹n h¸n lµ kh«ng tuyÕn tÝnh. Mèi quan hÖ nµy thùc ra lµ cã d¹ng nh− h×nh ch÷ U lén ng−îc. Ngoµi ra, çc t¸c gi¶ còng ph¸t hiÖn ra r»ng n¹n h¹n h¸n ®· lµm trÇm träng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp. Datt, G. & Hoogeveen, H. 2000. El Nino hay El Peso? Khñng ho¶ng, §ãi nghÌo vµ Ph©n bæ thu nhËp ë Philipin (El Nino or El Peso? Crisis, Poverty and Income Distribution in the Philippines). B¸o ço C«ng t¸c vÒ Nghiªn cøu ChÝnh s¸ch sè 2466. Ng©n hµng ThÕ giíi. Enarson, E. & Hearn Morrow, B. 1998. §Þa thÕ vÒ giíi cña çc th¶m häa (The Gendered Terrain of Disasters). Praeger, Westport,Connecticut Môc ®Ých cña tËp b¸o ço nµy lµ tËp hîp l¹i nh÷ng g× hiÖn ®· biÕt vÒ giíi vµ çc th¶m häa. M−êi b¶y tr−êng hîp ®iÓn h×nh ®· ®−îc bæ sung b»ng mét cuéc kh¶o s¸t vÒ c«ng viÖc hiÖn t¹i, mét ®¸nh gi¸ vÒ yªu cÇu c«ng viÖc cho chñ ®Ò nµy, vµ mét nghiªn cøu vÒ viÖc çc vÊn ®Ò giíi bÞ bá qua ®· lµm trÖch h−íng cña nh÷ng nç lùc phßng chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai nh− thÕ nµo. Çc gia ®×nh nghÌo trªn thÕ giíi ®· høng chÞu nh÷ng mÊt m¸t lín nhÊt, vµ Ýt cã quyÒn tiÕp cËn nhÊt víi çc tµi s¶n lÊy l¹i ®−îc, dï lµ cña c«ng hay t−. Trong sè nh÷ng ng−êi nghÌo, phô n÷ chÞu rñi ro cao nhÊt khi çc ®iÒu kiÖn nguy hiÓm trë thµnh çc th¶m häa. Kreimer, A. & Munasinghe, M. 1990. Qu¶n lý çc thiªn tai vµ M«i tr−êng (Managing Natural Disasters and the Environment). Tµi liÖu chän läc ra tõ tuyÓn tËp vÒ M«i tr−êng vµ Qu¶n lý thiªn tai, Ng©n hµng ThÕ giíi, Phßng Nghiªn cøu vµ ChÝnh s¸ch M«i tr−êng, Vô M«i tr−êng, Washington, D.C. Môc ®Ých cña tËp nµy lµ kh¸m ph¸ mèi quan hÖ cña sù suy tho¸i m«i tr−êng vµ tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn tr−íc thiªn tai víi çc t¸c ®éng kÕt hîp ®Õn çc n¬i c− tró tù nhiªn còng nh− nh©n t¹o. Nã ®−îc xÕp theo bèn chñ ®Ò, ®ã lµ nh÷ng hÖ lôy cña çc vÊn ®Ò vÒ chiÕn l−îc toµn cÇu, hÖ thèng vµ sô sèng sãt, ph¸t triÓn tõ tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn


35

thµnh tÝnh ®µn håi, qu¶n lý rñi ro, vµ sù ®iÒu phèi nh÷ng nç lùc ®Þa ph−¬ng, quèc gia vµ quèc tÕ trong viÖc gi¶m tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn tr−íc thiªn tai b»ng çch phßng chèng, gi¶m thiÕu vµ kh«i phôc. Mitchell, J. 1999. Nh÷ng thö th¸nh g¾t gao cña hiÓm häa: Çc thµnh phè lín vµ nh÷ng th¶m häa trong thêi kú chuyÓn ®æi (Crucibles of Hazard: Mega-cities and Disasters in Transition). United Nations University Press, Tokyo. Nghiªn cøu nµy tr×nh bµy nh÷ng rñi ro vÒ m«i tr−êng ë m−êi thµnh phè lín trªn thÕ giíi, mét sè ®· ph¶i chÞu nhiÒu lÇn nh÷ng trËn ®éng ®©t, çc c¬n b·o tè, lôt léi vµ ch¸y rõng th¶m khèc. Çc t¸c gi¶ kÕt luËn r»ng thiªn tai tiÒm tµng ë çc thµnh phè lín nhÊt lµ ®ang më réng ra víi mét tèc ®é nhanh h¬n tèc ®é ®« thÞ hãa rÊt nhiÒu. Mahesh Sharma, Ian Burton, Maarten van Aalst, Maxx Dilley, vµ Gayatri Acharya. 2000. Gi¶m tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn thµnh tÝnh dÔ thay ®æi vÒ m«i tr−êng (Reducing Vulnerability to Environmental Variability): B¸o ço nÒn cho ChiÕn l−îc M«i tr−êng cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi Twigg, J. Bhatt, M. 1998. HiÓu thÊu vÒ tÝnh dÔ bÞ th−¬ng tæn � Nh×n tõ gãc ®é vïng Nam ¸ (Understanding Vulnerability�South Asian Perspectives). Intermediate Technology Publications, London. Cuèn s¸ch nµy gåm 3 nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ con ng−êi vµ çc khu vùc ë Nam ¸ dÔ bÞ tæn th−¬ng tr−íc çc hiÓm häa tù nhiªn vµ nh©n t¹o. E.Bhatt viÕt vÒ nh÷ng phô n÷ nghÌo khã ë çc thÞ trÊn vµ miÒn quª cña bang Gujarat Ên §é lµ nh÷ng ng−êi ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu nguy hiÓm tù nhiªn vµ nh©n t¹o. Nh÷ng ng−êi d©n lµng Nepali, theo nghiªn cøu cña N. Dahal, lu«n lu«n sèng d−íi sù ®e däa cña lò vµ lë nói. S.arachchi còng quan t©m ®Õn x· héi lµng x· ë vïng kh« h¹n cña Sri Lanka, lµ n¬i mµ h¹n h¸n lµ mèi ®e däa th−êng xuyªn. B¸o ço cuèi cïng cña M. Bhatt ®· tr×nh bµy nh÷ng ph−¬ng çch ®Ó hiÓu vÒ tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng b»ng çch häc hái tõ chÝnh nh÷ng ng−êi cã rñi ro nµy. M«i tr−êng vµ Sù trao quyÒn Africa Resources Trust & the Campfire Association. 1996. Dù ¸n CAMPFIRE cña Zimbabwe. Trao quyÒn cho çc ñy ban n«ng th«n ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn (Zimbabwe�s CAMPFIRE.Empowering Rural Communitites for Conservation and Development). Harare, Zimbabwe. Devasia, L. 1998. Nguån n−íc uèng an toµn vµ viÖc cã ®−îc nã: Sù tham gia cña phô n÷ n«ng th«n trong qu¶n lý nguån n−íc ë Maharashtra, Ên §é (Safe Drinking Water and its Acquisition: Rural Women�s Participation in Water Management in Maharashtra, India). T¹p chÝ Ph¸t triÓn Tµi nguyªn n−íc (Water Resources Development).TËp 14, Sè 4, trang 537- 546. Feder, Gershon. 1987. QuyÒn së h÷u ®Êt, N¨ng suÊt vµ N¨ng suÊt canh t¸c: B»ng chøng tõ miÒn n«ng th«n Th¸i Lan (Land Ownership, Productivity and Farm Productivity: Evidence from Rural Thailand. T¹p chÝ Nghiªn cøu Ph¸t triÓn (Journal of Development Studies), tËp 24(1), trang 16-30. §©y lµ mét nghiªn cóu cæ ®iÓn nh»m kiÓm nghiÖm t¸c ®éng cña sù trao quyÒn th«ng qua quyÒn së h÷u/ghi danh trong qu¶n lý tµi nguyªn. Feder ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng ng−êi n«ng d©n cã t−íc vÞ ®· ®Çu t− nhiÒu h¬n vµo ®Êt ®ai cña hä vµ ®· cã n¨ng suÊt cao h¬n nh÷ng ng−êi kh«ng cã t−íc vÞ.


36

IIED (ViÖn Quèc tÕ vÒ Ph¸t triÓn vµ M«i tr−êng). 1994. V−ên ®Þa ®µng lµ cña ai ?. Tæng quan vÒ çc çch tiÕp cËn céng ®ång trong qu¶n lý ®éng vËt hoang d· ( Whose Eden? An Overview of Community Approaches to Wildlife Management. IIED, London. Lynch vµ Talbott. 1995. Çc hµnh ®éng c©n b»ng: Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ch©u ¸ vµ vïng Th¸i B×nh D−¬ng (Balancing Acts: Community-Based Forest Management in Asia andthe Pacific).ViÖn Tµi nguyªn ThÕ giíi.. Trong tr−êng hîp cña Nepal, rõng ®−îc giao cho céng ®ång ®Ó x©y dùng çc kÕ ho¹ch qu¶n lý vµ giao cho hä thùc hiÖn sau khi ®· ®−îc th«ng qua. FViÖc nµy râ rµng ®· rÊt thµnh c«ng v× ®em l¹i sù håi phôc réng lín vµ sù chia sÎ b×nh ®¼ng çc lîi Ých. §ang cã mét sù hèi thóc ån µo tõ çc céng ®ång kh¸c, lµ nh÷ng ng−êi ®ang ph¶i xÕp hµng chê ®îi çc kÕ ho¹ch qu¶n lý cña m×nh ®−îc th«ng qua. Mahapatra, R. 2000. Mét cuéc çch m¹nglÆng lÏ (A Quiet Revolution). T¹p chÝ Down to Earth. TËp 8, Sè 21, 31 th¸ng Ba, trang 24. Muir, Kay, and Jan Bojo. 1996. ChÝnh s¸ch kinh tÕ, §éng vËt hoang d· vµ Sö dông ®Êt ë Zimbabwe. (Economic Policy, Wildlife and Landuse in Zimbabwe). Trong Bojo, Jan ((hiÖu ®Ýnh) Kinh tÕ ®éng vËt hoang d·: çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh ë Ghana, Kenya, Namibia vµ Zimbabwe (The Economics of Wildlife: Case Studies from Ghana, Kenya, Namibia and Zimbabwe). Ng©n hµng ThÕ giíi. Murombedzi, J. C. 1999. Sù ñy th¸c vµ c−¬ng vÞ qu¶n lý trong ch−¬ng tr×nh Campfire ë Zimbabwe (Devolution and Stewardship in Zimbabwe�s Campfire Programme). T¹p chÝ Ph¸t triÓn Quèc tÕ (Journal of International Development). Sè 11, trang 287-293. Roe, D et al. 2000. §¸nh gi¸ v−ên ®Þa ®µng : Kh¸m ph¸ nh÷ng huyÒn tho¹i vµ thùc tiÔn cña qu¶n lý ®éng vËt hoang d· trªn c¬ së céng ®ång (Evaluating Eden: Exploring the Myths and Realities of Community-Based Wildlife Management). B¸o ço ®¸nh gi¸ sè 8. IIED, London. Stalker, Linda. V× sao ban chØ ®¹o vÒ n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng ë mét sè x· l¹i tèt h¬n n¬i kh¸c: Nghiªn cøu t¹i Karnataka vµ Uttar Pradesh (Ên §é) (Why some village water and sanitation committees are better than others: A study of Karnataka and Uttar Pradesh (India). B¸o ço ngo¹i nghiÖp cña Ch−¬ng tr×nh N−íc vµ VÖ sinh cña Ng©n hµng ThÕ giíi. 2001. Ph©n tÝch çc chi phÝ vµ lîi Ých cña nh÷ng gi¶i ph¸p can thiÖp vÒ m«i tr−êng Bojo, Jan. 1992. Ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých cña çc dù ¸n b¶o vÖ n−íc vµ ®Êt (Cost-Benefit Analysis of Soil and Water Conservation Projects). Tæng kÕt 20 nghiªn cøu truyÒn thèng, trong cuèn B¶o vÖ ®Êt ®Ó sinh tån (Soil Conservation for Survival) do Tato K. vµ H. Hurni hiÖu ®Ýnh.. Héi b¶o tån §Êt vµ N−íc. Ankeny. Convery, Frank.1991. øng dông kinh tÕ m«i tr−êng ë ch©u Phi (Applying Environmental Economics in Africa). B¸o ço kü thuËt cña Ng©n hµng ThÕ giíi sè 277. Lo¹t b¸o ço kü thuËt vÒ ch©u Phi. Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington, D.C. Dixon, J.A., L.F. Scura, R.A. Carpenter, P.B. Sherman 1986. Ph©n tÝch kinh tÕ cña çc t¸c ®éng m«i tr−êng (Economic Analysis of Environmental Impacts). London: Earthscan. Freeman, A.M. 1994. Sù ®o ®¹c cña çc gi¸ trÞ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng: Lý thuyÕt vµ Ph−¬ng ph¸p (The Measurement of Environmental and Resource Values: Theory and Methods). Washington DC, Çc tµi nguyªn cho t−¬ng lai.


37

Gittinger, J.P. 1982. Ph©n tÝch kinh tÕ cña çc dù ¸n n«ng nghiÖp (Economic Analysis of Agricultural Projects). T¸i b¶n lÇn 2. Johns Hopkins University Press. Baltimore vµ London. Helmers. F.L.C.H. 1979. LËp kÕ ho¹ch dù ¸n vµ sù ph©n bæ thu nhËp (Project Planning and Income Distribution). Martinus Nijhof Publishing. Boston, Hague vµ London. Kramer, Randall, Narendra Sharma, vµ Mohan Munasinghe. 1995. §Þnh gi¸ çc çnh rõng nhiÖt ®íi: Ph−¬ng ph¸p luËn vµ Nghiªn cøu ®iÓn h×nh ë Madagasca (Valuing Tropical Forests: Methodology and Case Study of Madagascar). B¸o ço M«i tr−êng sè 13 cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi. Lampietti, Julian A. vµ John A. Dixon. 1995. T×m c©y trong rõng: H−íng dÉn vÒ nh÷ng lîi Ých phi gç trong rõng (To See the Forest for the Trees: A Guide to Non-Timber Forest Benefits). B¸o ço M«i tr−êng sè 13. Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington, D.C. Lutz, Ernst, Stefano Pagiola, vµ Carlos Reich (hiÖu ®Ýnh). 1994. Ph©n tÝch kinh tÕ vµ thÓ chÕ cña dù ¸n b¶o vÖ ®Êt ë Trung Mü vµ vïng Caribe (Economic and Institutional Analysis of Soil Conservation Project in Central America and the Caribbean). B¸o ço M«i tr−êng sè 8 cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington D.C. Shiferaw, B & Holden, S. 1999. Xãi mßn ®Êt vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ b¶o tån cña çc n«ng hé nhá ë vïng nói cao cña Etiopi (Soil Erosion and Smallholder�s Conservation Decisions in the Highlands of Ethiopia). World Development tËp 27, sè 4, trang 739-752. Squire, Lyn, vµ H.G. van der Tak 1975 Ph©n tÝch kinh tÕ cña çc dù ¸n (Economic Analysis of Projects). World Bank and Johns Hopkins University Press. Baltimore and London. Toma Enterprises Ltd. 1996. Sù s½n sµng chi tr¶ cho n−íc ë Wellington vµ Tombo (T©y Sierra Leone) ChiÕn l−îc cho nh÷ng chi phÝ kh«i phôc( Willingness to Pay for Water in Wellington and Tombo (Western Sierra Leone): Strategies for Cost Recovery). Tµi liÖu chuÈn bÞ cho Côc ®Êt ®ai, Nhµ cöa vµ M«i tr−êng, ChÝnh phñ Sierra Leone. Freetown, Sierra Leone. Whittington, Dale, Apia Okorafor, Augustine Okore, vµ Alexander McPhail. 1993. ChiÕn l−îc cho nh÷ng chi phÝ kh«i phôc trong ngµnh n−íc n«ng th«n: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh ë huyÖn Nsukka, Bang Anambra,Nigeria. (Strategy for Cost recovery in the Rural Water Sector: A Case Study of Nsukka District, Anambra State, Nigeria). Water Resources Research, TËp 26, Sè 9, trang 1899-1913. Whittington, Dale, Donald T. Lauria, Albert M. Wright, Kyengoae Choe, Jeffrey A. Hughes, vµ Venkateswarlu Swarna. 1993. Nhu cÇu cña hé gia ®×nh vÒ c¶i thiÖn çc dÞch vô vÖ sinh ë Kumasi,Ghana: Nghiªn cøu ®Þnh gi¸ ngÉu nhiªn (Household Demand for Improved Sanitation Services in Kumasi, Ghana: A Contingent Valuation Study). T¹p chÝ Water Resources Research, TËp 29, Sè 6, trang 1539-1560. Ph©n tÝch kh¶o s¸t hé gia ®×nh (xem thªm ch−¬ng Sè liÖu vÒ ®ãi nghÌo vµ sù ®o ®¹c) Grosh, Margaret E. 1997. ViÖc sö dông çc sè liÖu kh¶o s¸t hé gia ®×nh vÒ çc chñ ®Ò trong lËp chÝnh s¸ch: Tµi liÖu s¬ khëi (The Policymaking Uses of Multitopic Household Survey Data: A Primer). T¹p chÝ Ng−êi quan s¸t Nghiªn cøu cña Ng©n hµng ThÕ giíi, TËp 12, sè 2 (th¸ng t¸m n¨m 1997), trang 137-160. Ng©n hµng ThÕ giíi.


38

B¸o ço nµy th¶o luËn nh÷ng lîi Ých vµ giíi h¹n cña çc sè liÖu kh¶o s¸t quèc gia; nh÷ng chñ ®Ò nµo lµ phï hîp cho ph©n tÝch chÝnh s¸ch; minh häa çc lo¹i vÊn ®Ò th−êng ®−îc gi¶i quyÕt b»ng çc ®iÒu tra kh¶o s¸t LSMS; vµ lµm thÕ nµo ®Ó truyÒn çc ph©n tÝch d÷ liÖu kh¶o s¸t ®Õn cho qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Mét sè vÝ dô ®−îc tr×nh bµy trong b¸o ço lµ: nh÷ng lîi Ých cña ch−¬ng tr×nh ®ãng d©u lªn thùc phÈm ë Jamiaca, t¸c ®éng ®Õn ngwofi nghÌo cña viÖc t¨ng thuÕ cña çc s¶n phÈm dÇu má ë Ghana, ®Æc ®iÓm cña sù ®ãi nghÌo ë Ecuado, trî cÊp l−¬ng thùc ë Tunisia, tÝnh hiÖu qu¶ cña çc dÞch vô c«ng (®−êng s¸, giao th«ng c«ng céng, ®iÖn, n−íc m¸y, kh¸m bÖnh...) ë ViÖt Nam. Grosh Margaret vµ Paul Glewwe (hiÖu ®Ýnh) 1999. ThiÕt kÕ çc phiÕu ®iÒu tra kh¶o s¸t hé gia ®×nh ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: bµi häc kinh nghÞm sau 10 n¨m thùc hiÖn LSMSE ((Designing Household Survey Questionnaires for Developing Countries: Lessons from Ten Years of LSMS Experience). Nhãm Nghiªn cøu vÒ Ph¸t triÓn, Ng©n hµng ThÕ giíi. Cuèn s¸ch cung cÊp lêi khuyªn cô thÓ vÒ çch lµm thÕ nµo ®Ó thiÕt kÕ mét cuéc kh¶o s¸t ®a chñ ®Ò ë çc hé gia ®×nh - ®Ó ®Æt ra ®−îc nh÷ng môc tiªu thùc tÕ, x¸c ®Þnh nh÷ng c©n nh¾c vµ thiÕt kÕ mét cuéc kh¶o s¸t mµ sÏ ®¹t ®−îc çc môc tiªu mét çch tèt nhÊt. Cuèn s¸ch ®−îc chia thµnh 3 phÇn: (i) ThiÕt kÕ tæng thÓ cuéc kh¶o s¸t; (ii) ThiÕt kÕ çc m«®un vµ çc phiÕu ®iÒu tra; (iii) Çc vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn. Ch−¬ng 14 lµ vÒ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng. PhÇn nµy nªu râ r»ng "Cho ®Õn nay, rÊt Ýt çc cuéc kh¶o s¸t LSMS cã thu thËp sè liÖu mµ cã thÓ dïng ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng". Tuy nhiªn, l¹i cã rÊt nhiÒu nh÷ng sè liÖu dµi dßng vÒ n−íc, ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ nhiªn liÖu vµ c¶ çc m« h×nh ®Þnh gi¸ ngÉu nhiªn ®Ó ®o ®¹c sù s½n sµng chi tr¶ cña çc hé gia ®×nh cho viÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng n−íc ®« thÞ vµ n«ng th«n, chÊt l−îng kh«ng khÝ ®« thÞ vµ vÖ sinh m«i tr−êng ®« thÞ.

m«i tr Œngsiteresources.worldbank.org/intvietnaminvietnamese/resources/...dø th¶o xin ý kiÕn...

Documents