njeriu dhe ndryshimet klimatike - · pdf fileese argumentuese: “përdorimi i...

1

Njeriu dhe Ndryshimet klimatike

Libër mësuesi

3

Përmbajtja e lëndës

Mësimi 1.1 12Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike” 12Tema: Efekti serrë, si proces vetërregullues i domosdoshëm 12

Mësimi 1.2 13Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike” 13Tema: Raporti “Burime të ripërtërishme – Efekti serrë” 13Tema 1. Vëzhgim në terren: “Raport mjedisor mbi rritjen e përqendrimit të gazeve serrë në atmosferë” 15

Mësimi 2.3 16Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike” 16Tema: Teoritë mbi ndryshimet klimatike 16

Mësimi 2.4 18Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike” 18Tema: Kontrolli i ndryshimet klimatike–sfidë për shoqërinë e sotme 18Tema 2. Detyrë tematike: Historia gojore, si metodë kërkimore për njohjen e dukurive klimatike të së kaluarës 19Tema 3. Përsëritje e linjave “Efekti serrë dhe shkarkimet e gazeve serrë” dhe “Ndryshimet klimatike, mit apo realitet” 20

Mësimi 3.1 21Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike” 21Tema: Tiparet kryesore të ndryshimeve klimatike 21

Mësimi 3.4 22Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 22



Mësimi 3.10 27Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 27Tema: Ndryshimet klimatike dhe shëndeti i njeriut 27Tema 4. Përsëritje e linjës “Pasojat e ndryshimeve klimatike në mjedis dhe në shëndet” 28

4

Mësimi 4.2 31Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 31Tema: Protokolli i Kiotos dhe strategjitë mjedisore 31

Mësimi 5.1 32Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet” 32Tema: Një jetë miqësore me mjedisin 32Tema 9. Veprimtari praktike: Projekt që nxit riciklimin e letrës dhe të kartonit për shkollën tuaj 34Tema 10. Ese argumentuese: “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin” dhe “ Biçikleta më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë” 34

5

PLa

Ni M

ësiM

oR

Pl

ani

sint

etik

36

javë

*1

orë

- 36

orë

N

johu

ri të

reja

-

22 o

rëPr

ojek

te

-

4 o

rë

Det

yrë

tem

atike

-

2

orë

Ese

argu

men

tues

e

-

1

orë

Vëzh

gim

në

terr

en

-

1

orë

Vepr

imta

ri p

rakti

ke

-

1 o

rëPë

rsër

itje

-

3 o

rë

Testi

me

- 2

orë

Shën

im: K

olon

a “

Mat

eria

li bu

rim

or “

( int

erne

ti ,h

arta

,atla

se e

tj ) n

ë ba

zë të

udh

ëzim

it ,

plot

ësoh

et n

ga m

ësue

si p

aral

el m

e zh

villi

min

e o

rëve

mës

imor

e d

he jo

në

fillim

të h

artim

it të

kët

ij pl

ani.

Nr.

tota

l

Kap

itul

liN

r. i

orëv

eO

bjek

tiva

t për

çdo

kap

itul

l

Tem

at p

ër ç

do

orë

Mat

eria

li bu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

1Kr

eu I:

Efe

kti

serr

ë dh

e sh

kark

imet

e

gaze

ve s

errë

3

orë

1.1

1-Të

për

shkr

uajë

duk

urin

ë e

efek

tit s

erë

si p

roce

s na

tyro

r ve

tërr

egul

lues

dhe

dom

osdo

shm

ërin

ë e

tij p

ër je

tën

në T

okë

. 2

- Të

iden

tifik

ojë

gaze

t ser

ë d

he b

urim

et k

ryes

ore

të s

hkar

kim

it të

tyre

3

- Të

gjej

ë sh

embu

j nga

mje

disi

ku

jeto

n n

ë lid

hje

me

shka

rkim

in

e ga

zeve

ser

ë

Efek

ti se

rrë

si p

roce

s ve

tërr

egul

lues

i do

mos

dosh

ëm

Teks

ti H

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

22

orë

njoh

uri

të re

ja

1 or

ë vë

zhgi

m

në te

rren

1.2

1-Të

dis

kuto

jë n

ë li

dhje

me

shka

rkim

in e

dio

ksid

it të

kar

boni

t ng

a se

ktor

i i p

rodh

imit

të e

nerg

jisë

2-të

kup

tojë

lidh

jen

që e

kzis

ton

mid

is b

urim

eve

të r

ipër

tëri

tësh

me

të e

nerg

jisë

dhe

zvog

ëlim

it të

gaz

eve

serr

ë në

mje

dis

Rapo

rti:

buri

me

të r

ipër

tëri

tshm

e –

efek

ti se

rrë

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

3

Vëzh

gim

në

terr

en1

1-të

gru

mbu

llojë

të d

hëna

të n

drys

hme

mbi

rri

tjen

e p

ërqë

ndri

mit

të g

azev

e se

rë n

ë a

tmos

ferë

si p

asoj

ë e

aktiv

itetit

të n

jeri

ut n

ë ni

vel l

okal

apo

glo

bal

2- të

për

gati

së n

jë ra

port

mbi

rri

tjen

e p

ërqë

ndri

mit

të g

azev

e se

rë

në a

tmos

ferë

si p

asoj

ë e

aktiv

itetit

të n

jeri

ut n

ë ni

vel l

okal

apo

gl

obal

, 3-

të s

kico

jë n

jë p

oste

r ap

o fle

të p

alos

je n

ë lid

hje

me

ndot

jen

e aj

rit (

me

paso

ja lo

kale

) dhe

ndr

yshi

met

klim

atike

(me

paso

ja

glob

ale)

.

Vëzh

gim

në

terr

en:

Rapo

rt m

jedi

sor

mbi

rr

itjen

e p

ërqe

ndri

mit

të g

azev

e se

rrë

në

atm

osfe

rë

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

4Kr

eu II

:N

drys

him

et

klim

atike

“M

it”

apo

real

itet

6

orë

2.1

1-të

ana

lizoj

ë nd

rysh

imet

klim

atike

baz

uar

në fa

kte

dhe

të d

hëna

ko

nkre

te;

2-të

sje

llë s

hem

buj h

isto

rikë

të n

drys

him

eve

klim

atike

;

Ndr

yshi

met

klim

atike

në

koh

ë dh

e sh

kaqe

t e

tyre

6

54

orë

njoh

uri

të re

ja

1orë

pro

jekt

2.2

1-të

për

shkr

uajë

rolin

e p

aleo

klim

atol

ogjis

ë në

stu

dim

in e

klim

ës

përg

jatë

koh

ërav

eSt

udim

i i

ndry

shim

eve

klim

atike

dhe

shk

aqet

teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

61

orë

përs

ëritj

e 2.

31-

të d

allo

jë n

drys

him

et m

idis

ske

narë

ve të

ndr

yshë

m q

ë sh

pjeg

ojnë

feno

men

in e

ndr

yshi

mev

e të

klim

ës2-

të d

ebat

ojë

përm

es a

rgum

enta

ve p

ro o

se k

undë

r m

bi o

psio

nin

se ”

Klim

a në

Tok

ë nd

rysh

on n

ë m

ënyr

ë të

nat

yrsh

me

dhe

ndry

shim

et e

koh

ëve

të fu

ndit

(nuk

) jan

ë pa

sojë

e a

ktivi

tetit

nj

erëz

or”;

Arg

umen

tet m

bi

ngro

hjen

glo

bale

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

72.

41-

të s

hpje

gojë

pse

ndr

yshi

met

klim

atike

janë

sfid

ë pë

r sh

oqër

inë

e zh

villi

min

e s

aj s

ot,

Kont

rolli

i nd

rysh

imev

e kl

imati

ke -

sfidë

për

sh

oqër

inë

e s

otm

e8

Det

yrë

tem

atike

2

1- të

real

izoj

ë in

divi

dual

isht

ose

në

grup

një

pro

jekt

të h

isto

risë

go

jore

për

mes

të c

ilit n

xënë

sit i

nter

vist

ojnë

ban

orë

të v

jetë

r në

ko

mun

itet r

reth

ndr

yshi

mev

e kl

imati

ke g

jatë

jetë

s së

tyre

.

2- të

deb

atoj

ë pë

rmes

arg

umen

teve

pro

ose

kun

dër

mbi

op

sion

in s

e ”K

lima

në T

okë

ndry

shon

në

mën

yrë

të n

atyr

shm

e dh

e nd

rysh

imet

e k

ohëv

e të

fund

it (n

uk) j

anë

paso

jë e

akti

vite

tit

njer

ëzor

”;

Det

yrë

tem

atike

: H

isto

ria

gojo

re s

i m

etod

ë kë

rkim

ore

për

njoh

jen

e du

kuri

ve k

limati

ke të

së

kal

uarë

s

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

9Pë

rsër

itje

3Pë

rsër

itje

e k

reut

“E

fekti

ser

rë

dhe

shka

rkim

et

e ga

zeve

ser

rë”

dhe

“Ndr

yshi

met

kl

imati

ke “

mit

“apo

re

alite

t “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

10Kr

eu II

I: Pa

soja

t e

ndry

shim

eve

klim

atike

në

mje

dis

dhe

në

shën

det

3.1

1- të

për

shkr

uajë

tipa

ret k

ryes

ore

që s

hoqë

rojn

ë nd

rysh

imet

kl

imati

ke d

uke

përd

orur

she

mbu

j nga

jeta

e g

jallë

e P

lane

tit;

Tipa

ret k

ryes

ore

të n

drys

him

eve

klim

atike

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

1114

orë

10or

ë nj

ohur

i të

reja

1or

ë pë

rsër

itje

1 o

rë te

stim

2

orë

pro

jekt

3.2

1- të

dal

lojë

pas

ojat

neg

ative

të n

groh

jes

së k

limës

;2-

të li

stoj

ë st

rate

gji t

ë ci

lat m

undë

sojn

ë pë

rsht

atje

n nd

aj

ndry

shim

eve

klim

atike

(të

tilla

si z

hvill

imi i

tekn

olog

jisë

për

përd

orim

in e

bur

imev

e, p

ërm

irësi

m të

legj

isla

cion

it, e

tj);

Paso

jat n

egati

ve të

ng

rohj

es s

ë kl

imës

7

123.

31-

të b

ëjë

kërk

ime

në li

dhje

me

fakti

n se

sa

sekt

ori i

buj

qësi

së

ndik

on n

ë nd

rysh

imin

e k

limës

dhe

ana

sjel

ltas;

2-të

arg

umen

tojë

mar

rëdh

ënie

n që

ekz

isto

n m

idis

ndr

yshi

mev

e kl

imati

ke d

he s

igur

isë

ushq

imor

e;

Ndr

yshi

met

klim

atike

dh

e bu

jqës

ia

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

13

3.4

1-t

ë di

skut

ojë

mbi

fakti

n që

shk

rirj

a e

akuj

ve d

o të

sje

llë

zhve

ndos

jen

e po

pulla

tave

që

jeto

jnë

në is

huj a

po z

ona

breg

deta

re;

2-të

mbl

edhë

të d

hëna

mbi

rri

tjen

e n

ivel

it të

oqe

anev

e e

dete

ve,

rajo

net m

ë të

rre

ziku

ara

nga

përm

bytj

et n

ë ni

vel r

ajon

al e

glo

bal,

ndik

imin

e r

ritj

es s

ë ni

velit

të d

etev

e e

oqea

neve

në

sekt

orët

e

ekon

omis

ë (s

i, p.

sh. t

uriz

mi,

ndër

timet

urb

ane,

pes

hkim

i etj

);

Shkr

irja

e a

kujv

e dh

e pa

soja

tTe

ksti

Har

ta ,A

tlase

të

ndr

yshm

e , m

ater

iale

ng

a in

tern

eti

143.

51-

të s

hpje

gojë

lidh

jen

ndër

mje

t bio

dive

rsite

tit d

he n

drys

him

eve

klim

atike

;N

drys

him

et k

limati

ke

dhe

bio

dive

rsite

ti Te

ksti

Har

ta ,A

tlase

të

ndr

yshm

e , m

ater

iale

ng

a in

tern

eti15

3.6

1-të

deb

atoj

ë në

lidh

je m

e nd

rysh

imet

që

mun

d të

pës

ojnë

bre

zat

bio-

gjeo

grafi

kë m

e ng

rohj

en e

moti

t;N

drys

him

et k

limati

ke

dhe

eko

sist

emet

bi

mor

e

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

163.

71-

të id

enti

fikoj

ë m

bi b

azën

e a

naliz

ave

krah

asue

se g

jalle

sat m

ë të

rr

ezik

uara

nga

ngr

ohja

e m

otit (

ato

që je

tojn

ë në

det

e ap

o at

o që

je

tojn

ë në

zon

a m

alor

e);

2-të

për

shkr

uajë

ndi

kim

et e

ndr

yshi

mev

e kl

imati

ke m

bi

ekos

iste

met

det

are

dhe

breg

deta

re;

Ekos

iste

met

det

are

dhe

breg

deta

re

173.

81-

të s

hpje

gojë

mar

rëdh

ënie

n bu

rim

e uj

ore/

ndry

shim

e kl

imati

keN

drys

him

et k

limati

ke

dhe

bur

imet

ujo

re18

3.9

1- të

ana

lizoj

ë lid

hjen

që

ekzi

ston

mid

is fe

nom

enev

e ek

stre

me

të m

otit s

i stu

hive

, për

mby

tjev

e, ta

jfune

ve d

he n

drys

him

eve

të

klim

ës;

2-të

sje

llë s

hem

buj t

ë in

tens

ifiki

mit

të p

ërm

bytj

eve,

cik

lone

ve

trop

ikal

e, e

tj, n

ë ra

jone

të n

drys

hme;

3-të

vle

rëso

jë ro

lin e

nje

riut

në

përm

irësi

min

e p

asoj

ave

nega

tive

të n

drys

him

eve

klim

atike

;

Ndr

yshi

met

klim

atike

–f

enom

enet

ek

stre

me

.Rol

i i

njer

iut

193.

101-

të a

rgum

ento

jë m

arrë

dhën

ien

që e

kzis

ton

mid

is n

drys

him

eve

klim

atike

dhe

sig

uris

ë us

hqim

ore;

Ndr

yshi

met

klim

atike

dh

e sh

ënde

ti i n

jeri

utTe

ksti

Har

ta ,A

tlase

të

ndr

yshm

e , m

ater

iale

ng

a in

tern

eti

20Pë

rsër

itje

41-

të p

ërsh

krua

jë d

isa

ndër

asp

ekte

t e p

ërgj

ithsh

me

të K

onve

ntës

Ku

adër

të K

ombe

ve të

Bas

hkua

ra p

ër N

drys

him

et K

limati

ke;

2-të

deb

atoj

ë m

bi d

etyr

imet

që

para

shtr

on P

roto

kolli

i Ki

otos

për

ve

ndet

anë

tare

;3-

të d

isku

tojë

duk

e pa

rash

trua

r ar

gum

enta

pse

dis

a ve

nde

të

zhvi

lluar

a nu

k në

nshk

ruaj

në P

roto

kolli

n e

Kiot

os;

Përs

ërit

je e

kr

eut “

Paso

jat

e n

drys

him

eve

klim

atike

në

mje

dis

dhe

në s

hënd

et “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

8

21Te

stim

51-

të e

vide

ntoj

ë nd

ikim

et e

ngr

ohje

s gl

obal

e në

Shq

ipër

i 2-

të v

lerë

sojë

rënd

ësin

ë e

form

ulim

it të

str

ateg

jive

dhe

zbati

min

e

tyre

në

zvog

ëlim

in e

shk

arki

mev

e që

lidh

en d

irekt

me

gaze

t ser

ë;3-

të tr

egoj

ë di

sa p

rej l

igje

ve s

hqip

tare

që

lidhe

n m

e sh

kark

imet

e

gaze

ve s

erë

në R

epub

likën

e S

hqip

ëris

ë

Testi

m p

ër k

reun

“E

fekti

ser

rë d

he

shka

rkim

et e

gaz

eve

serr

ë”, “

Ndr

yshi

met

kl

imati

ke “

mit

“apo

re

alite

t “ ,“

Paso

jat

e n

drys

him

eve

klim

atike

në

mje

dis

dhe

në s

hënd

et”

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

22Pr

ojek

t 6

1-të

bëj

ë kë

rkim

e në

lidh

je m

e fa

ktin

se s

a se

ktor

i i b

ujqë

sisë

nd

ikon

në

ndry

shim

in e

klim

ës d

he a

nasj

ellta

s;2-

të p

ërga

tisë

një

det

yrë

tem

atike

arg

umen

tues

e ps

e bi

mët

dh

e ka

fshë

t e k

anë

më

të v

ështi

rë t

’iu p

ërsh

tate

n nd

rysh

imev

e kl

imati

ke;

3- të

kry

ejë

vëzh

gim

e në

zon

ën k

u je

ton

mbi

bim

ët a

po k

afsh

ët e

kë

rcën

uara

nga

ndr

yshi

met

klim

atike

;4-

të s

jellë

fakt

e që

treg

ojnë

që

mbj

ellja

e p

emëv

e nd

ihm

on n

ë zb

utje

n e

paso

jave

neg

ative

që

kanë

ndr

yshi

met

klim

atike

;

Proj

ekt k

urri

kula

r “

Rapo

rti n

drys

him

e kl

imati

ke –

elem

entë

të

gje

osis

tem

it “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

23Pr

ojek

t 7

5-

të re

aliz

ojë

indi

vidu

alis

ht o

se n

ë gr

up in

terv

ista

, bis

eda

me

spec

ialis

të të

shë

ndeti

t e m

jedi

sit m

bi r

rezi

qet m

e të

cila

t ek

spoz

ohet

shë

ndeti

i nj

eriu

t sot

si p

asoj

ë e

ndry

shim

eve

klim

atike

;6-

të k

ërko

jë n

ë bu

rim

e të

ndr

yshm

e in

form

acio

ni s

i int

erne

t,

botim

e, e

ncik

lope

di, f

akte

që

vërt

etoj

në p

ërha

pjen

e s

ëmun

djev

e ng

jitës

e si

pas

ojë

e ng

rohj

es s

ë m

otit;

7- të

real

izoj

ë në

gru

p pr

ojek

tin “

Klim

a në

qyt

etin

tim”

ku p

ërm

es

vëzh

gim

eve,

inte

rvis

tave

, bis

edav

e, m

ater

iale

ve, e

tj.,

mbl

edh

info

rmac

ion

dhe

disk

uton

mbi

pas

ojat

e n

drys

him

eve

klim

atike

në

jetë

n e

qyte

tarë

ve;

8- të

shp

jego

jë m

e ar

gum

enta

logj

ikë

pse

përd

orim

i i b

icik

letë

s,

ecja

në

këm

bë a

po p

ërdo

rim

i i tr

ansp

ortit

pub

lik ja

në m

ënyr

a m

iqës

ore

me

mje

disi

n dh

e nu

k us

htro

jnë

pres

ion

mbi

ndr

yshi

met

kl

imati

ke;

9-të

për

gati

së n

jë p

lan

aktiv

itete

sh p

ër n

xënë

sit e

shk

ollë

s, k

lasë

s së

tij,

të c

ilat d

o të

ndi

kojn

ë sa

do p

ak n

ë le

htës

imin

e p

asoj

ave

nega

tive

të n

drys

him

eve

klim

atike

.

Proj

ekt k

urri

kula

r “

Rapo

rti n

drys

him

e kl

imati

ke –

elem

entë

të

gje

osis

tem

it “

24Kr

eu IV

: Le

gjis

laci

oni

në li

dhje

me

ndry

shim

et

klim

atike

4

orë

4.1

1- të

për

shkr

uajë

dis

a nd

ër a

spek

tet e

për

gjith

shm

e të

Kon

vent

ës

Kuad

ër të

Kom

beve

të B

ashk

uara

për

Ndr

yshi

met

Klim

atike

;2-

të v

lerë

sojë

rënd

ësin

ë e

form

ulim

it të

str

ateg

jive

dhe

zbati

min

e

tyre

në

zvog

ëlim

in e

shk

arki

mev

e që

lidh

en d

irekt

me

gaze

t ser

ë;

Konv

enta

e k

ombe

ve

të B

ashk

uara

për

nd

rysh

imet

klim

atike

9

21Te

stim

51-

të e

vide

ntoj

ë nd

ikim

et e

ngr

ohje

s gl

obal

e në

Shq

ipër

i 2-

të v

lerë

sojë

rënd

ësin

ë e

form

ulim

it të

str

ateg

jive

dhe

zbati

min

e

tyre

në

zvog

ëlim

in e

shk

arki

mev

e që

lidh

en d

irekt

me

gaze

t ser

ë;3-

të tr

egoj

ë di

sa p

rej l

igje

ve s

hqip

tare

që

lidhe

n m

e sh

kark

imet

e

gaze

ve s

erë

në R

epub

likën

e S

hqip

ëris

ë

Testi

m p

ër k

reun

“E

fekti

ser

rë d

he

shka

rkim

et e

gaz

eve

serr

ë”, “

Ndr

yshi

met

kl

imati

ke “

mit

“apo

re

alite

t “ ,“

Paso

jat

e n

drys

him

eve

klim

atike

në

mje

dis

dhe

në s

hënd

et”

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

22Pr

ojek

t 6

1-të

bëj

ë kë

rkim

e në

lidh

je m

e fa

ktin

se s

a se

ktor

i i b

ujqë

sisë

nd

ikon

në

ndry

shim

in e

klim

ës d

he a

nasj

ellta

s;2-

të p

ërga

tisë

një

det

yrë

tem

atike

arg

umen

tues

e ps

e bi

mët

dh

e ka

fshë

t e k

anë

më

të v

ështi

rë t

’iu p

ërsh

tate

n nd

rysh

imev

e kl

imati

ke;

3- të

kry

ejë

vëzh

gim

e në

zon

ën k

u je

ton

mbi

bim

ët a

po k

afsh

ët e

kë

rcën

uara

nga

ndr

yshi

met

klim

atike

;4-

të s

jellë

fakt

e që

treg

ojnë

që

mbj

ellja

e p

emëv

e nd

ihm

on n

ë zb

utje

n e

paso

jave

neg

ative

që

kanë

ndr

yshi

met

klim

atike

;

Proj

ekt k

urri

kula

r “

Rapo

rti n

drys

him

e kl

imati

ke –

elem

entë

të

gje

osis

tem

it “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

23Pr

ojek

t 7

5-

të re

aliz

ojë

indi

vidu

alis

ht o

se n

ë gr

up in

terv

ista

, bis

eda

me

spec

ialis

të të

shë

ndeti

t e m

jedi

sit m

bi r

rezi

qet m

e të

cila

t ek

spoz

ohet

shë

ndeti

i nj

eriu

t sot

si p

asoj

ë e

ndry

shim

eve

klim

atike

;6-

të k

ërko

jë n

ë bu

rim

e të

ndr

yshm

e in

form

acio

ni s

i int

erne

t,

botim

e, e

ncik

lope

di, f

akte

që

vërt

etoj

në p

ërha

pjen

e s

ëmun

djev

e ng

jitës

e si

pas

ojë

e ng

rohj

es s

ë m

otit;

7- të

real

izoj

ë në

gru

p pr

ojek

tin “

Klim

a në

qyt

etin

tim”

ku p

ërm

es

vëzh

gim

eve,

inte

rvis

tave

, bis

edav

e, m

ater

iale

ve, e

tj.,

mbl

edh

info

rmac

ion

dhe

disk

uton

mbi

pas

ojat

e n

drys

him

eve

klim

atike

në

jetë

n e

qyte

tarë

ve;

8- të

shp

jego

jë m

e ar

gum

enta

logj

ikë

pse

përd

orim

i i b

icik

letë

s,

ecja

në

këm

bë a

po p

ërdo

rim

i i tr

ansp

ortit

pub

lik ja

në m

ënyr

a m

iqës

ore

me

mje

disi

n dh

e nu

k us

htro

jnë

pres

ion

mbi

ndr

yshi

met

kl

imati

ke;

9-të

për

gati

së n

jë p

lan

aktiv

itete

sh p

ër n

xënë

sit e

shk

ollë

s, k

lasë

s së

tij,

të c

ilat d

o të

ndi

kojn

ë sa

do p

ak n

ë le

htës

imin

e p

asoj

ave

nega

tive

të n

drys

him

eve

klim

atike

.

Proj

ekt k

urri

kula

r “

Rapo

rti n

drys

him

e kl

imati

ke –

elem

entë

të

gje

osis

tem

it “

24Kr

eu IV

: Le

gjis

laci

oni

në li

dhje

me

ndry

shim

et

klim

atike

4

orë

4.1

1- të

për

shkr

uajë

dis

a nd

ër a

spek

tet e

për

gjith

shm

e të

Kon

vent

ës

Kuad

ër të

Kom

beve

të B

ashk

uara

për

Ndr

yshi

met

Klim

atike

;2-

të v

lerë

sojë

rënd

ësin

ë e

form

ulim

it të

str

ateg

jive

dhe

zbati

min

e

tyre

në

zvog

ëlim

in e

shk

arki

mev

e që

lidh

en d

irekt

me

gaze

t ser

ë;

Konv

enta

e k

ombe

ve

të B

ashk

uara

për

nd

rysh

imet

klim

atike

253

orë

njoh

uri

të re

ja

1 or

ë de

tyrë

te

mati

ke

4.2

1- të

deb

atoj

ë m

bi d

etyr

imet

që

para

shtr

on P

roto

kolli

i Ki

otos

për

ve

ndet

anë

tare

;2-

të d

isku

tojë

duk

e pa

rash

trua

r ar

gum

enta

pse

dis

a ve

nde

të

zhvi

lluar

a nu

k në

nshk

ruaj

në P

roto

kolli

n e

Kiot

os;

Prot

okol

li i

Kiot

os

dhe

stra

tegj

itë

mje

diso

re

264.

3 1

-të

treg

ojë

disa

pre

j lig

jeve

shq

ipta

re q

ë lid

hen

me

shka

rkim

et e

ga

zeve

ser

ë në

Rep

ublik

ën e

Shq

ipër

isë;

Legj

isla

cion

i shq

ipta

r në

lidh

je m

e ga

zet

serr

ë

27

81-

të p

ërga

tisë

një

pre

zanti

m m

e sh

krim

ose

me

gojë

mbi

vep

rim

et

që d

uhet

të n

dërm

arrë

Shq

ipër

ia, s

i ven

d an

ëtar

i ko

nven

tës,

për

rr

itjen

e n

ivel

it të

ndë

rgje

gjës

imit

mbi

ndr

yshi

met

klim

atike

;2-

të p

ërga

tisë

një

det

yrë

tem

atike

mbi

det

yrim

et q

ë da

lin n

ga

zbati

mi i

legj

isla

cion

it sh

qipt

ar n

ë lid

hje

me

ndry

shim

et k

limati

ke

për

publ

ikun

dhe

vet

ë nx

ënës

it.

:“

Shqi

përi

a si

an

ëtar

e e

Kove

ntës

së

Kyo

tos

“

dhe

“D

etyr

imet

e

legj

isla

cion

it sh

qipë

tar

për

publ

ikun

dhe

vet

ë nx

ënës

in “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

28Kr

eu V

:Unë

pë

rbal

lë

ndry

shim

eve

klim

atike

9

orë

5.1

1- t

ë zb

atoj

ë pa

rim

et b

azë

për

një

jetë

miq

ësor

e m

e m

jedi

sin;

2-të

arg

umen

tojë

pse

sje

llja

si k

onsu

mat

orë

prom

jedi

sorë

mun

d të

zvo

gëlo

jë p

rodh

imin

e g

azev

e se

rë;

3- të

evi

dent

ojë

etike

timet

apo

sim

bolik

at e

pro

dukt

eve

efiçe

nte,

të

cila

t shp

enzo

jnë

pak

ener

gji,

kurs

ejnë

par

a dh

e nd

ihm

ojnë

në

mbr

ojtj

en e

mje

disi

t;

Një

jetë

miq

ësor

e m

e m

jedi

sin

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

293

orë

njoh

uri

te re

ja

1 or

ë ve

prim

tari

pr

aktik

e 1

orë

ese

ar

gum

entu

ese

2 or

ë pr

ojek

t 1

orë

përs

ëritj

e vj

etor

e 1

orë

testi

m

vjet

or

5.2

1- të

bëj

ë nj

ë lid

hje

logj

ike

mid

is, k

ursi

mit,

rip

ërdo

rim

it dh

e ri

cikl

imit

si p

arim

e ba

zë q

ë sh

ërbe

jnë

për

min

imiz

imin

e m

betj

eve

dhe

ndry

shim

eve

klim

atike

;2-

të id

entifi

kojë

dis

a ak

tivite

te in

dust

rial

e që

janë

për

gjeg

jëse

për

nd

rysh

imet

e k

limës

Redu

ktim

–

Ripë

rdor

im –

Rici

klim

305.

31-

të a

rgum

ento

jë p

se p

ërdo

rim

i i b

urim

eve

alte

rnati

ve të

en

ergj

isë,

si a

jo d

iello

re, e

erë

s, g

jeot

erm

ale

dhe

e hi

droe

nerg

jisë,

nd

ihm

on n

ë zv

ogël

imin

e e

fekt

eve

nega

tive

të n

drys

him

eve

klim

atike

;

Buri

met

alte

rnati

ve

dhe

vepr

imta

ria

e ty

re

10

31Ve

prim

tari

pr

akti

ke

9 1

- të

real

izoj

ë në

gru

p nj

ë pr

ojek

t që

nxit

rici

klim

in e

letr

ës,

kart

onit

për s

hkol

lën

e tij

duk

e e

lidhu

r atë

me

zvog

ëlim

in e

çlir

imit

të d

ioks

idit

të k

arbo

nit n

ë at

mos

ferë

;

Vepr

imta

ri p

rakti

ke

: Pr

ojek

t që

nxi

t ri

cikl

imin

e le

trës

dhe

ka

rton

it pë

r sh

kollë

n tu

aj “

32Es

e ar

gum

entu

ese

101-

të p

ërga

tisë

ese

me

tem

ë “P

ërdo

rim

i i tr

ansp

ortit

pub

lik

ndih

mon

mje

disi

n” a

po “

Biçi

klet

a - m

akin

a m

ë efi

çent

e që

ësh

të

prod

huar

ndo

njëh

erë”

;

Ese

argu

men

tues

e : “

Për

dori

mi i

tr

ansp

ortit

pub

lik

ndih

mon

mje

disi

n “

dhe

“ Bi

çikl

eta

– m

ë efi

çent

e që

ësh

të

prod

huar

ndo

njëh

erë

“

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

33Pr

ojek

t 11

1- të

për

gati

së n

jë d

etyr

ë te

mati

ke “

Ndr

yshi

mi i

klim

ës ë

shtë

ve

çse

një

vdek

je e

nga

daltë

për

pla

netin

tonë

”;2-

të k

rijo

jë p

.sh.

: një

alb

um a

po C

D, v

ideo

, me

foto

të b

ëra

vetë

ap

o të

mbl

edhu

ra n

ga b

urim

e të

tjer

a, k

omen

te q

ë fla

sin

për

ndry

shim

et k

limati

ke d

he n

diki

min

e v

epri

mta

risë

së

njer

iut.

3- të

real

izoj

ë in

divi

dual

isht

ose

në

grup

inte

rvis

ta, b

ised

a m

e sp

ecia

listë

të m

jedi

sit m

bi p

asoj

at e

ndë

rhyr

jes

së n

jeri

ut

në

cikl

et e

eko

sist

emev

e të

nat

yrës

;

Proj

ekt k

urri

kula

r :

“ N

drys

him

i i k

limës

ës

htë

veç

se n

jë

vdek

je e

nga

daltë

pë

r pl

aneti

n to

në “

Teks

tiH

arta

,Atla

se

të n

drys

hme

, mat

eria

le

nga

inte

rneti

34Pr

ojek

t 12

4- të

kër

kojë

në

buri

me

të n

drys

hme

info

rmac

ioni

si i

nter

net,

bo

time,

enc

iklo

pedi

, fak

te q

ë vë

rtet

ojnë

ndr

yshi

met

e k

limës

si

paso

jë e

vep

rim

tari

së e

kono

mik

e të

nje

riut

;5-

të s

hpje

gojë

me

argu

men

te lo

gjik

ë ps

e n

drys

him

et e

klim

ës

janë

një

vde

kje

e ng

adal

të p

ër p

lane

tin to

në .

6-të

për

gati

së n

jë p

lan

aktiv

itete

sh p

ër n

xënë

sit e

shk

ollë

s, k

lasë

s së

tij,

të c

ilat d

o të

ndi

kojn

ë sa

do p

ak n

ë le

htës

imin

e p

asoj

ave

nega

tive

të v

epri

mta

risë

së

njer

iut

në n

drys

him

et k

limati

ke.

Proj

ekt k

urri

kula

r :

“ N

drys

him

i i k

limës

ës

htë

veç

se n

jë

vdek

je e

nga

daltë

pë

r pl

aneti

n to

në “

35Pë

rsër

itje

13

Përs

ërti

tje

vje

tore

36

Testi

m

14Te

stim

për

fund

imta

r

11

HYRJE

Libri “Në ndihmë të mësuesit” është hartuar me qëllimin e vetëm që t’u ofrojë mësuesve një alternativë ndihmëse për zhvillimin e orës së mësimit me metoda sa më bashkëkohore, si dhe me synimin që të nxisë te nxënësit të menduarit kritik. Gjithashtu, ky libër synon t’i aftësojë nxënësit për të fituar shprehi të ndryshme komunikimi, të punuarit në grup etj.

Në këtë libër janë rekomanduar teknika të ndryshme mësimdhënie, në përshtatje me objektivat mësimore të temave të ndryshme. Për të gjitha modelet e rekomanduara është përdorur struktura trefazëshe e mësimit (ERR). Kjo strukturë është provuar se krijon mundësi për përdorimin e teknikave të shumta. Kjo përparësi krijon për nxënësit një udhërrëfyes të shkëlqyer, për të gjitha kategoritë e niveleve të mësimnxënies. Struktura ERR ka përparësi edhe në drejtim të të lexuarit dhe të nxënit, të drejtuar nga mësuesi, duke krijuar hapësira të gjera në fushën e të kuptuarit e të vepruarit logjik.

Modelet e paraqitura nuk janë ditarë, në kuptimin e mirëfilltë, por struktura ditarësh me teknika që e ndihmojnë mësuesin për ta ndarë me arsye orën e mësimit. Teknikat e përdoruara janë: Teknika e Parashikimit me terma paraprake, DRTA (Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar), Kubimi, Kllasteri, Leksiuni i avancuar, Rrjeti i diskutimit, Tabela e koncepteve, Diagrami i Venit, Metoda e Kombinimit.

Shpresojmë se rekomandimet tona do të jenë të vlefshme për mësuesit, të cilët do ta përdorin këtë libër.

Ne jemi nisur nga qëllimi për t’i ndihmuar mësuesit në organizimin sa më të mirë e më të suksesshëm të orës së mësimit. Kombinimi i teknikave të mësipërme, gjatë tri fazave të organizimit të mësimit, krijon hapësira krijuese, si për mësuesin dhe për nxënësin, duke e bërë interesante, të këndshme dhe tërheqëse orën e mësimit për të gjithë.

TiRaNë, 2011 aUToRëT

12

Mësimi 1.1 Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”

Tema: Efekti serrë, si proces vetërregullues i domosdoshëm

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të përshkruajnë dukurinë e efektit serrë, si proces natyror vetërregullues,

dhe domosdoshmërinë e tij për jetën në Tokë; • të identifikojnë gazet serrë dhe burimet kryesore të shkarkimit të tyre; • të gjejnë shembuj nga mjedisi ku jetojnë, në lidhje me shkarkimin e gazeve

serrë.

Fjalë kyç: mjedis gjeografik, efekt termik.

struktura e mësimitE Parashikimi me terma paraprake 10 minuta

R DRTA 25 minuta

R Diagrami i Venit 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, hartën e shtresave të atmosferës, skema të efektit serrë etj.

ZHViLLiMiEvokimi (Parashikimi me tema paraprake)

Jepen katër terma paraprake: mjedis gjeografik, efekt termik, ozon, gaze serrë. Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të ndërtojnë një marrëdhënie të shkurtër midis tyre.

Realizimi i kuptimit (DRTa, Veprimtaria e të menduarit dhe e të lexuarit të drejtuar)

Gjatë kësaj veprimtarie, nxënësit nxiten të mendojnë gjatë kohës që lexojnë, të bëjnë lidhje të dukurive dhe të nxjerrin përfundime. Kjo veprimtari do të organizohet grafikisht në këtë mënyrë:

Ç’kuptoni me këto koncepte Cilat janë burimet e emetimit të gazeve serrë?

Cili është roli i tyre në proceset vetërregulluese të natyrës?

Për të plotësuar tabelën, mësuesi rekomandohet të bëjë pyetjet e mëposhtme,

të cilat e përqendrojnë vëmendjen e nxënësve në konceptet-bazë: “Ç’kuptoni me konceptin mjedis?”, “Cilat janë disa nga gazet serrë?”, “Cilat janë burimet e shkarkimit

13

Cila është rëndësia e efektit serrë, për zhvillimin e jetës në planetin tonë?

Mjedisi natyror Gazet serrë

Detyrë: Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi ndryshimin dhe përshtatjen e mjedisit, nga ana e njerëzve. Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto nga mjedisi ku ata jetojnë, nga qyteti, fshati apo edhe krahina, së cilës i përkasin.

Mësimi 1.2 Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”

Tema: Raporti “Burime të ripërtërishme – Efekti serrë”

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: • të diskutojë, në lidhje me shkarkimin e dyoksidit të karbonit nga sektori i

prodhimit të energjisë;• të kuptojë lidhjen që ekziston midis burimeve të ripërtërishme të energjisë

dhe zvogëlimit të gazeve serrë në mjedis.

të tyre në atmosferë?”, “Përse efekti serrë është i domosdoshëm për jetën në tokë?’’.Nxënësit i shkruajnë në fletoret e tyre përgjigjet që ata mendojnë, por edhe ato

përgjigje që do të jepen në klasë, pasi ata ta kenë lexuar tekstin pjesë-pjesë, sipas pyetjeve që u orienton mësuesi. Kjo teknikë, që mund të zgjasë 20-25 minuta, e mban gjallë kureshtjen e nxënësve deri në fund, kur ata arrijnë të nxjerrin përfundime individuale, mënyrën se si kryhen proceset vetërregulluese të natyrës, se si shkarkohen gazet serrë, cilat gaze quhen serrë, cili është roli i tyre në mjedis etj. Siç e shohim, nxënësit kryejnë disa procese gjatë përdorimit të kësaj teknike, duke u përqendruar në të kuptuarit, të dëgjuarit aktiv, në marrjen e informacionit dhe në arritjen e përfundimeve.

Reflektimi (Diagrami i Venit) Për këtë fazë rekomandohet Diagrami i Venit, pasi nxit te nxënësit aftësinë për

të arritur në përfundime individuale dhe më pas në grup, pas një pune të orientuar me tekstin.

14

Fjalë kyç: periudhë zbërthimi.

struktura e mësimitE Kllaster 10 minutaR INSERT 25 minutaR Shkrim i lirë 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: harta të ndryshme - hartën fizike,

atlase gjeografike.

ZHViLLiMiEvokimi (Kllaster)

Nëpërmjet Kllasterit, nxënësit do të shprehin njohuritë e tyre për rajonin, në kuptimin fizik dhe human.

ajri Tokat Co2 o3

Burime të përsëritshme Efekti serrë

Ujërat Bimësia Faktorë natyrorë Faktorë humanë

Realizimi i kuptimit (iNsERT)Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon nxënësve të

lexojnë tekstin, duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:

(kontrollo) Nëse diçka që lexoni pohon atë që dini.

+ (plus) Nëse një pjesë e informacionit është e re për ju.

- (minus) Nëse një ose disa informacione janë ndryshe nga ajo që ju dini.

? (pikëpyetje)Nëse ka informacion, që është i paqartë për ju.

Puna e kryer në grup konsultohet më pas me grupin dhe nxënësit dalin me një përfaqësues që e lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.

Reflektimi (Shkrim i lirë) Pasi nxënësit të kenë përdorur burime të ndryshme informimi, mbi rëndësinë e

burimeve të përsëritshme në minimizimin e efektit serrë, mësuesi u kërkon atyre të japin mendime, nëpërmjet shkrimit të një eseje të shkurtër. Mësuesi dëgjon mendimet e nxënësve dhe bën një përmbledhje të tyre.

15

Detyrë: Nxënësve u kërkohet që të bëjnë kërkime mbi vendlindjen e tyre, duke përshkruar potencialet natyrore që gjenden në të. Është e udhës që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto.

Tema 1. Vëzhgim në terren: “Raport mjedisor mbi rritjen e përqendrimit të gazeve serrë në atmosferë”

►Vendi i zhvillimit: klasa ►Koha në dispozicion: 45 minuta ►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruara përmes literaturës, vëzhgimeve, Internetit, informacioneve nga institucione apo organizata mjedisore, nga bashkia ose komuna ku ju banoni etj.

Detyrat: 1- Nxënësit të përgatisin një raport mbi rritjen e përqendrimit të gazeve serrë

në atmosferë, si pasojë e aktivitetit të njeriut në nivel lokal apo global. 2- Nxënësit të skicojnë një poster apo fletë palosje, në lidhje me ndotjen e ajrit

(me pasoja lokale) dhe ndryshimet klimatike (me pasoja globale). 3- Nxënësit të ushtrohen të identifikojnë se cilat nga aktivitetet ekonomike që

zhvillohen pranë vendbanimit të tyre shkaktojnë ndotje të lartë mjedisore. 4- Nxënësit të përdorin një gjuhë të qartë dhe logjikë argumentuese të

problemeve.

Metodika e zhvillimit: Koha e veprimtarisë së vëzhgimit në terren ndahet në dy pjesë kryesore: njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.

Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar. Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:

1- Ndarja e klasës në grupe të vogla. 2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas disa nëntemave që po ju sugjerojmë:a- Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave për nivelin e ndotjes së ajrit të

shkaktuar nga transporti rrugor (transporti i brendshëm urban, makina private etj.), për një periudhë 10- ditore.

b- Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave për nivelin e ndotjes së ajrit të shkaktuar nga djegia e mbeturinave urbane/rurale, për një periudhë 10-ditore.

c- Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave për nivelin e ndotjes së ajrit, të shkaktuar nga aktiviteti ekonomik i bizneseve të ndryshme (ndërtim objektesh, furra buke, furra gëlqere, përpunim druri, ofiçina makinash etj.), për një periudhë 10- ditore.

d- Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave për nivelin e ndotjes së ajrit, të shkaktuar nga veprimtaria e ndërmarrjes komunale të qytetit, komunës etj., për një periudhë 10-ditore.

3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.

4- Ekspozimi në mjediset e klasës dhe të shkollës të posterave më të mira, të përgatitur nga nxënësit.

16

►Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por për grupe, duke pasur parasysh disa elemente:

1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë; 2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me

terma gjeografike dhe me logjikë argumenti.


Tema: Teoritë mbi ndryshimet klimatike

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të dallojnë ndryshimet midis skenarëve të ndryshëm, që shpjegojnë

fenomenin e ndryshimeve të klimës;• të debatojnë përmes argumenteve pro ose kundër mbi opsionin se ”Klima në

tokë ndryshon në mënyrë të natyrshme, dhe ndryshimet e kohëve të fundit (nuk) janë pasojë e aktivitetit njerëzor”.

Fjalë kyç: hipotezë, permafrost, prognozë.

struktura e mësimitE Brainstorming 10 minuta

R Rrjeti i diskutimit 25 minuta

R Kllaster 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, harta të

zonave klimatike, të dhëna statistikore për elementet e klimës etj.

ZHViLLiMiEvokimi (Brainstorming)

Mësuesi lexon rastin e mëposhtëm:Matjet e regjistrua për sasinë e reshjeve nuk shkojnë më pas në kohë se 100 vjet.

Njihet, për shembull, thatësira e madhe e viteve 30 të shekullit XX, që zgjati mbi shtatë vjet në disa rajone të ShBA-së dhe që u shoqërua me emigrimin e milionave njerëzve drejt zonave perëndimore, apo disa thatësira rajonale të mëvonshme, në vitet 50 apo në periudhën e viteve 1987-1989.

Shkencëtarët po punojnë, për të nxjerrë të dhëna nga burime të tjera, si nëpërmjet ndryshimit të nivelit të ujit në liqene, nëpërmjet gërryerjeve apo depozitimeve anësore, vegjetacionit apo rrathëve të pemëve, mbetjeve natyrore e arkeologjike,

17

shkrimeve, ditarëve apo dokumenteve të tjera etj. Nga dokumentet e shkruara mund të nxirret një informacion relativisht i pranueshëm, deri në 200-300 vitet e fundit, madje, kur ato janë ruajtur me kujdes, edhe disa shekuj më parë.

Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë. - Cilat janë përfundimet që nxirrni kur dëgjoni këto fakte?- Cilat janë pasojat e ndryshimeve të klimës te njeriu?- Cilat janë mënyrat e përfitimit të të dhënave për ndryshimin e klimës?

Realizimi i kuptimit (Rrjeti i diskutimit)

Kjo teknikë rekomandohet në këtë temë mësimi, pasi u lejon nxënësve që, nëpërmjet leximit, të kontrollojnë shkallën e tyre të të kuptuarit të përmbajtjes dhe të ideve kryesore. Kjo teknikë realizohet nëpërmjet organizimit grafik të informacionit.

Mësuesi harton një pyetje binare (pyetje që pranon përgjigje pozitive ose negative), e cila prek thelbin e çështjes:

Nxënësit punojnë në grup. Klasa ndahet në dy grupe, për të përkufizuar ngrohjes globale, duke dhënë shembuj për çdo argument që do të japim, duke i shënuar në organizuesin grafik argumentet, por dhe kundër ngrohjes globale. Kjo metodë krijon lirshmëri maksimale për nxënësin, në dhënien e mendimeve, në shprehjen e mendimit me zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, në shkrimin e argumenteve në favor të një çështjeje, në lirshmëri për të ndërruar grup gjatë debatit etj.

Reflektimi (Kllaster) Në këtë fazë të fundit, mësuesi zhvillon një kllaster përmbledhës, lidhur me

konceptin e globalizimit, pasi kështu kontrollohet niveli i përvetësimit të njohurive:

Pro ngrohjes globale argumenti Kundër ngrohjes globale

Co2 djegia fosile

Ngrohja globale

Refugjatë mjedisorë sëmundje te njerëzit

Detyrë:

Nxënësve u kërkohet që të bëjnë kërkime mbi pasojat negative të ngrohjes globale. Është e udhës që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto.

18


Tema: Kontrolli i ndryshimet klimatike–sfidë për shoqërinë e sotme

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të shpjegojnë arsyet se pse ndryshimet klimatike janë sfidë për shoqërinë dhe

zhvillimin e saj sot.

Fjalë kyç: herësim, sisteme fiziologjike, sisteme biologjike, sfida, galopant.

struktura e mësimit:E Brainstorming 10 minuta

R INSERT 25 minuta

R Mendo e Puno në dyshe dhe Shkëmbe 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, harta dhe atlase gjeografike e biologjike etj.


Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajë një listë me emra: grupi i parë të shkruajë listë me resurset natyrore; grupi i dytë të shkruajë disa sisteme biologjike; grupi i tretë të shkruajë disa elemente fiziologjike. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: Përse rritja e temperaturën ndikon ndjeshëm në sistemet fiziologjike dhe biologjike të gjallesave? Argumentet që sjellin nxënësit shkruhen në tabelë.

Realizimi i kuptimit (iNsERT)Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon të lexojnë tekstin,

duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:

(kontrollo) +(plus) -(minus) ?(pikëpyetje)

Nxënësit do ta plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që kanë produktet e globalizimit; në ndarjen e dytë do të vendosin informacionin e ri që mësuan nga teksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet për ato gjëra që dalin ndryshe në tekst, nga ato që ata dinin, ndërsa në ndarjen e fundit do të shkruajnë pyetje ose kërkesa për sqarim të mëtejshëm.

19

Për punën e kryer në grup, nxënësit konsultohet me grupin dhe më pas dalin me një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta. Kjo teknikë shmang pasivitetin dhe monotoninë e orës së mësimit.

Reflektimi (Mendo e Puno në dyshe dhe shkëmbe) Mësuesi jep ushtrimet e mëposhtme, të cilat nxënësit do t’í kryejnë në mënyrë

individuale, do t’i diskutojnë në çift e më pas në grup:1- Rendisni disa nga sfidat mjedisore të shoqërisë. 2- Renditni disa nga sfidat shoqërore.

Diskutohen variantet më të sakta.

Detyrë: Nxënësve u kërkohet që të bëjnë disa propozime konkrete, për disa masa që

duhet të ndërmarrë shoqëria, për t’i parandaluar këto pasoja të ndryshimeve klimatike. Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto.

Tema 2. Detyrë tematike: Historia gojore, si metodë kërkimore për njohjen e dukurive klimatike të së kaluarës

►Vendi i zhvillimit: klasa ►Koha në dispozicion: 45 minuta ►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruara përmes intervistave gojore, nga banorë të grupmoshave të ndryshme të komunitetit ku ju banoni, nga vëzhgime vetjake, informacione nga institucione apo organizata mjedisore që veprojnë në bashkinë apo në komunën ku ju banoni etj.

Detyrat:1- Të realizohet individualisht ose në grup një projekt i historisë gojore,

përmes të cilit nxënësit të intervistojnë banorë të vjetër në komunitet, rreth ndryshimeve klimatike gjatë jetës së tyre.

2- Nxënësit të debatojë përmes argumenteve pro ose kundër, mbi opsionin se ”Klima në tokë ndryshon në mënyrë të natyrshme dhe ndryshimet e kohëve të fundit (nuk) janë pasojë e aktivitetit njerëzor”.

► Metodika e zhvillimit: Koha e detyrës tematike ndahet në dy pjesë kryesore: njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete. Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar. Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:

1- Ndarja e klasës në grupe të vogla 2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas disa nëntemave që po ju sugjerojmë dhe

disa drejtime ku mund të intervistoni:a- intervista për ndryshimet e temperaturave të ajrit për disa dekada në

zonën ku ju banoni;

20

b- intervista për ndryshimet e sasisë së reshjeve dhe llojit të tyre për disa dekada në zonën ku ju banoni;

c- intervista për ndryshimin e vlerave të elementeve të motit në zonën tuaj të banimit, të shkaktuara nga aktiviteti ekonomik i bizneseve të ndryshme për disa dekada.

3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.

Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe, duke pasur parasysh disa elemente:

1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë; 2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me terma

gjeografike dhe me logjikë argumenti.

Tema 3. Përsëritje e linjave “Efekti serrë dhe shkarkimet e gazeve serrë” dhe “Ndryshimet klimatike, mit apo realitet”

i. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrekte termin:

1. Mjedis gjeografik a. Një grup gazesh natyrore dhe sintetike me veti fizike të veçanta.

2. Gaze serrë b. Pjesë e natyrës që ndikon mbi shoqërinë njerëzore. 3. Burime të përsëritshme c. ndryshime të elementeve klimatike, gjatë një

periudhe të gjatë kohore. 4. Ndryshimi i klimës d. Burime natyrore të rigjenerueshme.

ii. Përsëritja e çështjeve më kryesore 1. Argumentoni me shembuj rëndësinë e efektit serrë për jetën në tokë. 2. (a) Argumentoni rëndësinë e procesit vetërregullues të natyrës. (b) Shpjegoni burimin e gazeve serrë. 3. Argumentoni rëndësinë e burimeve të përsëritshme. 4. (a) Vlerësoni rolin e dyoksidit të karbonit në ngrohjen globale. (b) Argumentoni marrëdhënien burime të përtëritshme–efekti serrë. 5. Vlerësoni rolin e paleontologjisë në studimet klimatike. 6. Jepni disa argumente, që provojnë ndryshimet klimatike në vendin tonë. 8. Sillni shembuj, për të treguar arritjet në zbulimin e ndryshimeve klimatike.

iii. Përsëritja e temave kyç 1. Argumentoni se si realizohet procesi vetërregullues i natyrës brenda shtresës

së ozonit. 2. Argumentoni ndryshimet klimatike në kohë dhe në hapësirë. 3. Argumentoni faktet pro hipotezës së ngrohjes globale. 4. Argumentoni se përse ndryshimet klimatike janë sfidë për shoqërinë.

21

iV. Mendoni në mënyrë kritike 1. Bëni një lidhje të përgjithshme.

Sfidat mjedisore të së ardhmes janë: (a) sfidat ekonomike (b) sfidat demografike

2. Parashikoni disa veprimtari të shoqërisë, për të përballuar sfidat mjedisore të mijëvjeçarit.

V. Përdorni aftësitë tuaja 1. Nëpërmjet hartës mendore, identifikoni klimën e qytetin tuaj, pas disa

dhjetëvjeçarësh. 2. Kuptoni shkaqet dhe efektet: Sfidat mjedisore të shoqërisë në të ardhmen.


Tema: Tiparet kryesore të ndryshimeve klimatike

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të përshkruajnë tiparet kryesore që shoqërojnë ndryshimet klimatike, duke

përdorur shembuj nga jeta e gjallë e planetit.

Fjalë kyç: luhatje ekstreme, situatë kritike.


R Tabela e koncepteve 20 minuta

R Turi I galerisë 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: albume me pamje nga përmbytjet,

zjarret në pyje etj.


Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajë një listë me emra: grupi i parë të shkruajnë një listë me dëme të shkaktuara nga temperaturat e larta; grupi i dytë të shkruajë një listë me dëme të shkaktuara nga reshjet e shumta; grupi i tretë një listë me sektorët ekonomikë që preken nga këto situata. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: Cilat janë tiparet e klimës, që e bëjnë atë të paqëndrueshme? Argumentet që sjellin nxënësit shkruhen në tabelë.

22

Realizimi i kuptimit (Tabela e koncepteve) Nxënësit sipas grupeve, të formuara gjatë Brainstorming.

Çështjet kryesore Rigrupohen në grupe nga 1-3 (grupet familjare) dhe më pas

1) Përse luhatjet e klimës Rigrupohen përsëri sipas numrave të caktuara (tavolina shkaktojnë dëme

natyrore? me grupe ekspertësh). 2) Përse luhatja e regjimit të

nxënësit me numrin 1 punojnë për çështjen e parë, reshjeve sjell dëme natyrore?numrat 2 për çështjen e dytë dhe numrat 3 për çështjen e tretë. 3) Cilat janë ato vlera të

Pasi përfundojnë diskutimet në nivel ekspertësh, luhatjes së klimës që e nxënësit kthehen në grupet familjare dhe secili bëjnë, atë të ndryshojë? flet për çështjen e tij.

Grupet familjare përgatitin tabelën e mëposhtme: Luhatja e temperaturës Regjimi i reshjeve Mendimi juaj

Faktorë natyrorë

Faktorë humanë

Faktorë planetarë

Në përfundim, nxënësit ballafaqohen dhe i krahasojnë idetë dhe vlerësimet e tyre për çështjet kryesore. Në këtë moment është koha kur mësuesi bën shpjegimin e informacionit të ri. Duhet të bëhet kujdes nga mësuesi, që të sqarohen të gjitha konceptet e reja. Reflektimi (Turi i galerisë)

Secili grup vendos tabelën e plotësuar në mur dhe të gjitha grupe shohin punën e bërë nga shokët e tjerë, me anë të vizitës në galeri. Detyrë:

Shkruani një ese të shkurtër me temën “E ardhmja e planetit tonë, e rrezikuar nga vetë njeriu”

Mësimi 3.4 Lënda: Moduli “Njeriu dhe ndryshimet”

Tema: Ngrohja globale dhe shkrirja e akujveNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:•të diskutojnë mbi faktin që shkrirja e akujve do të sjellë zhvendosjen e popullatave që

jetojnë në ishuj apo zona në bregdetare;•të mbledhin të dhëna mbi rritjen e nivelit të oqeaneve e deteve, rajonet më të rrezikuara

nga përmbytjet në nivel rajonal e global, ndikimin e rritjes së nivelit të deteve e oqeaneve në sektorët e ekonomisë (si, për shembull, turizmi, ndërtimet urbane, peshkimi etj.).

23

Fjalë kyç: vertebrorë, jovertebrorë.

struktura e mësimitE Kubimi 30 minutaRR Tabela e koncepteve 15 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti, harta fizike e botës, pamje nga zonat malore me akullnaja, polet etj.

ZHViLLiMiEvokimi (Kubimi)

Në fazën e evokimit nxënësit parapërgatiten për të zbatuar me lehtësi veprimet që parakupton teknika e kubimit. Edhe gjatë evokimit nxënësit mund të përshkruajnë, të krahasojnë, të shoqërojnë, duke plotësuar tri faqet e kubit.

Klasa ndahet në grupe me gjashtë nxënës. Mësuesi u paraqet nxënësve disa kërkesa:Përshkruani se si ndodh zhvendosja e popullatave të gjallesave. Krahasoni përshtatshmëritë që fitojnë kafshët, të cilat rrinë me ato që lëvizin. shoqërojeni me opinionin tuaj. Cilat janë ndryshimet midis përshtatshmërive të dy grupeve të mësipërme? (Çfarë ju bën të mendoni për ndryshimet mes dy koncepteve?)

Realizimi i kuptimit (Kubimi) analizoni: Pasojat e deritanishme nga lëvizja e gjallesave (Cilat gjallesa kanë lëvizur? Ku janë zhvendosur?)Zbatoni: Tregoni problemet sociale të krijuara nga zhvendosja e njerëzve. Çfarë fenomenesh e shoqërojnë? Cilat janë pasojat në shëndet?argumentoni rreziqet që sjell ngrohja globale për gjithë botën? (Merrni një qëndrim pro ose kundër problemit.)

Nxënësit i shkruajnë mendimet e tyre në faqet e kubit dhe i shkëmbejnë përgjigjet për secilën faqe të kubit. Kjo teknikë nxit aftësinë e komunikimit midis nxënësve dhe respektimin e mendimeve të tyre.

Reflektimi (Tabela e koncepteve) Ndërtohet tabela e koncepteve, si më poshtë:

Shkaqet e lëvizjes Pasojat e lëvizjes

Migrimin mjedisor

Popullatat e kafshëve

Bimëve

Detyrë:Shkruani një ese të shkurtër me temën “Vendi im dhe ngrohja globale”

24


Tema: Ndryshimet klimatike dhe biodiversiteti

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të shpjegojnë lidhjen ndërmjet biodiversitetit dhe ndryshimeve klimatike.

Fjalë kyç: ADN, diversitet.

struktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Leksion i avancuar 30 minutaR Ese 10 minuta

Burimet (Mjetet)

Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti për lloje të ndryshme ekosistemesh bimore dhe shtazore.


Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Ç’kuptoni me konceptin biodiversitet?- Renditni disa fakte, që tregojnë për ndryshim të boidiversitetit në botë?- Cili është roli i faktorëve natyrorë në këto ndryshime?- Cili është roli i njeriut në këto ndryshime?

Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhe mësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.

Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)Pjesa e parë e leksionit. Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin,

duke u treguar temën e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift. Ua shpjegon nxënësve detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnë punën e tyre shokëve.

Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe ua tërheq atyre vëmendjen mbi problemet që trajton, që ata vetë i kanë listuar më parë. Mësuesi i nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet përkatëse.

25

Bëhen pyetjet:Cilat janë gjallesat që bëjnë pjesë në biodiversitet?Cilët janë faktorët që mund ta ndryshojnë biodiversitetin?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Pjesa e dytë e leksionit lidhet me problemet e biodiversitetit nga ndryshimet klimatike. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:

Cilat janë gjallesat që përshtaten me shpejt?Cilat lloje gjallesash janë prekur nga ky fenomen deri tani?Cilat gjallesa cilësohen si më të rrezikuarat?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Pjesa e tretë e leksionit lidhet me domosdoshmërinë për ruajtjen dhe mbrojtjen e biodiversitetit. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:

Cilat janë disa motive morale dhe humane? Përse njerëzit duhet ta ruajnë biodiversitetin?Cilat janë rrugët ligjore dhe institucionet, në ruajtje dhe mbrojtje të biodiversitetit?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit nga informacionet paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin e problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.

Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë një ese 10

minuta, me temën “Shoqëria civile dhe roli i saj në ruajtje të biodiversitetit”.

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi grupet e bimëve dhe të kafshëve të

rrezikuara në vendin tonë.


Tema: Ekosistemet detare dhe bregdetare

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:•mbi bazën e analizave krahasuese, të identifikojnë gjallesat më të rrezikuara

nga ngrohja e motit (ato që jetojnë në dete apo ato që jetojnë në zona malore);•të përshkruajnë ndikimet e ndryshimeve klimatike mbi ekosistemet detare

dhe bregdetare.

Fjalë kyç: aciditet i ujit.

26

struktura e mësimitE Kllaster 5 minuta

R Ditari dypjesësh 30 minuta

R Kllaster 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: albume të biologjisë dhe foto të

kafshëve dhe bimëve detare.

ZHViLLiMiEvokimi (Kllaster)Në këtë fazë të mësimit zhvillohet një kllaster, në lidhje me çështjet e mëposhtme:

- Çfarë quajmë ekosisteme detare?- Cilat janë kafshët që bëjnë pjesë në to?- Sa për qind zë sipërfaqja ujore e planetit tonë?

Nëpërmjet këtyre pyetjeve, i jepet përgjigje lokacionit relativ dhe absolut të Evropës.

Realizimi i kuptimit (Ditari dypjesësh)Çështjet kryesore

Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe e u shpjegon nxënësve detyrën e cila konsiston: “Ku ndodhen ekosistemet detare?”.

si më poshtë: “Përse janë të rrezikuara ekosistemet detare në botë?”Brenda grupit nxënësit ndahen në çifte (1, 2) (3, 4) (5, 6) (7, 8). Kjo ndarje

korrespondon me ndarjen e pjesëve në tekst. Nga cilat dukuri janë të rrezikuara?Secili nga çiftet lexon e i thotë shokut idetë; të gjithë së bashku diskutojnë: “Çfarë rëndësie kanë këto lloj idetë e tyre në grup. Një anëtar i grupit

ekosistemesh?Paraqet idetë e detyrën e realizuar përpara klasës”. Cilat janë problemet që

kanë këto Këtu është vendi që mësuesi të ndërhyjë për sisteme në vendin tonë? të

shpjeguar idetë e konceptet e paqarta.

Reflektimi (Kllaster)Në fazën përmbyllëse të orës së mësimit mësuesi u thotë nxënësve që idetë e

tyre për tiparet e përgjithshme të kushteve natyrore të Evropës t’ì hedhin në kllaster.

Ndotja e ujërave të deteve Ndryshimi i cilësive të ujërave të deteve

Ekosistemet detare

Gjuetia pa kriter Peshkimi Keqmenaxhimi

27

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë një listë me kafshët dhe bimët detare dhe

bregdetare, të rrezikuara në vendin tonë.


Tema: Ndryshimet klimatike dhe shëndeti i njeriut

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

• të argumentojnë marrëdhënien që ekziston midis ndryshimeve klimatike dhe sigurisë ushqimore.

struktura e mësimit

E Brainstorming 5 minutaR Leksion i avancuar 30 minutaR Ese 10 minuta

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë materiale nga Interneti dhe INSTAT-i.


Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Përse është i rrezikuar shëndeti i njeriut?- Cilat janë elemente jetike për njeriun?- Cili është kujdesi që duhet të tregohet për ujin?- Cili është kujdesi që duhet të tregohet për ajrin?

Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhe mësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re. Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)

Pjesa e parë e leksionit. Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin, duke u treguar atyre temën e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift. U shpjegon detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnë punën e tyre shokëve.

Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe ua tërheq atyre vëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesi i nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet përkatëse.

28

Bëhen pyetjet:Përse ujërat janë të ndotura?Cilët janë disa nga ndotësit e ujërave?

Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës. Pjesa e dytë e leksionit lidhet me ndotjen e ajrit. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:

Përse ajri është i ndotur?Cilët janë disa nga ndotësit e ajrit?Çfarë sëmundjesh shkaktohen nga ajri i ndotur?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Pjesa e tretë e leksionit lidhet me kujdesin për ushqimet që konsumon njeriu. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:

Cilat janë disa ushqime-bazë bimore për jetën e njeriut?Cilat janë disa nga ushqimet-bazë shtazore për njeriun?Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit, nga informacionet paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin e problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.

Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë, 10 minuta,

një ese me temën “Cilat janë ushqimet tuaja të preferuara?’’.

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të plotësojnë një piramidë ushqimore për një jetë të

shëndetshme për njeriun.

Tema 4. Përsëritje e linjës “Pasojat e ndryshimeve klimatike në mjedis dhe në shëndet”

i. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrekte termin:

• strategji a. Lënia djerrë e pa asnjë kujdes e sipërfaqeve të caktuara tokësore pa bimësi.

• shkretëtirëzim i tokave b. Plan veprimesh, për të arritur minimizimin e dëmeve të shkaktuara nga ndryshimet klimatike.

• aciditet i ujit c. Organizma të gjalla që kanë shtyllë kurrizore. • vertebrorë d. Aftësia gërryese e ujit, për shkak të pranisë në sasi të lartë të

lëndëve acide.

ii. Përsëritja e çështjeve më kryesore 1. Argumentoni tiparet që e bëjnë klimën të paqëndrueshme. 2. (a) Argumentoni shkaqet e luhatjes së temperaturës së ajrit në disa rajone të botës. (b) Shpjegoni shkaqet e regjimit të çrregullt të reshjeve atmosferike, në disa rajone të botës. 3. Shpjegoni faktorët që shkaktojnë efekte negative klimatike.

29

4. (a) Rendisni disa pasoja negative të klimës në vende të ndryshme të botës. (b) Argumentoni se si njerëzit mund t’i minimizojnë efektet negative të klimës. 5. Rendisni disa ngjarje natyrore, që tregojnë për ndikimin e ngrohjes globale në bujqësi. 6. Vlerësoni se përse janë të rëndësishme ekosistemet detare. 7. Jepni shembuj nga jeta e përditshme, ku të tregohet se përse siguria ushqimore e njeriut është në rrezik. 8. Sillni shembuj, për të argumentuar se përse toka cilësohet si “planeti blu”.

iii. Përsëritja e temave kyç 1. Argumentoni rolin e njeriut në procesin e ndryshimeve klimatike. 2. Argumentoni arsyet se përse duhet të mbrohet biodiversiteti nga ndryshimet

klimatike. 3. Analizoni dukurinë ElNino, si shkaktare të fenomeneve ekstreme në disa

rajone të botës. 4. Analizoni disa nga problemet, me të cilat po përballen ekosistemet detare në

vendin tonë.

iV. Mendoni në mënyrë kritike 1. Bëni një lidhje të përgjithshme. Krahasoni Biodiversiteti duhet të mbrohet për arsye: (a) detyrimi moral ndaj natyrës; (b) detyrimi ndaj brezave të ardhshme.2. Parashikoni: Ç’mund të ndodhë me gjallesat, nëse njeriu nuk ndërhyn për t’i

minimizuar pasojat negative të klimës?

V. Përdorni aftësitë tuaja 1. Nëpërmjet hartës mendore, identifikoni një Shqipëri me temperatura

përvëluese në verë dhe me dimra të acartë. 2. Kuptoni shkaqet dhe efektet: Ndryshimet klimatike dhe shëndeti i njeriut në

të ardhmen.

Tema 6-7. Projekt aurikular: “Raporti ndryshime klimatike –elemente të gjeosistemit”►Vendi i zhvillimit: klasa ►Koha në dispozicion: 90 minuta ►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruara përmes intervistave gojore nga banorë të grupmoshave të ndryshme të komunitetit ku ju banoni. Vëzhgimeve vetjake, informacioneve nga institucione apo organizata mjedisore që veprojnë në bashkinë ose në komunën ku ju banoni etj.

Detyrat: 1- Bëni kërkime, në lidhje me faktin se sa sektori i bujqësisë ndikon në

ndryshimin e klimës dhe anasjelltas.2- Përgatisni një detyrë tematike argumentuese, se pse bimët dhe kafshët e

kanë më të vështirë t’u përshtaten ndryshimeve klimatike.3- Kryeni vëzhgime në zonën ku jetoni, mbi bimët apo kafshët e kërcënuara

nga ndryshimet klimatike.

30

4- Sillni fakte që tregojnë se mbjellja e pemëve ndihmon në zbutjen e pasojave negative që kanë ndryshimet klimatike.

5- Realizoni individualisht ose në grup intervista, biseda me specialistë të shëndetit e mjedisit, mbi rreziqet me të cilat ekspozohet shëndeti i njeriut sot, si pasojë e ndryshimeve klimatike.

6- Kërkoni në burime të ndryshme informacioni, si në Internet, në botime, enciklopedi, fakte që vërtetojnë përhapjen e sëmundjeve ngjitëse, si pasojë e ngrohjes së motit.

7- Realizoni në grup projektin “Klima në qytetin tim”, ku, përmes vëzhgimeve, intervistave, bisedave, materialeve, etj., të mblidhni informacion dhe të diskutoni mbi pasojat e ndryshimeve klimatike në jetën e qytetarëve.

8- Shpjegoni me argumente logjike se pse përdorimi i biçikletës, ecja në këmbë apo përdorimi i transportit publik janë mënyra miqësore me mjedisin dhe nuk ushtrojnë presion mbi ndryshimet klimatike.

9- Përgatisni një plan aktivitetesh për nxënësit e shkollës, të klasës, të cilat do të ndikojnë sadopak në lehtësimin e pasojave negative të ndryshimeve klimatike.

► Metodika e zhvillimit: Koha e projektit kurikular ndahet në dy faza kryesore: njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.

Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave të planifikuara, sipas objektivave të projektit që realizohet në fillim të linjës, në mënyrë që nxënësit ta kenë kohën e mjaftueshme për të realizuar detyrën.

Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:1- Ndarja e klasës në grupe të vogla. 2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave të projektit të përshkruara më

lart. 3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth

tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.

►Vlerësimi i projektit bëhet për të gjithë klasën në kolonë, duke pasur parasysh disa elemente:

1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë; 2- pjesëmarrjen gjatë punës në grup, ndihmesën e secilit nxënës, në përgatitjen

e materialit përfundimtar;3- cilësinë e përpunimit të materialit, idetë e reja që prezantohen, zgjidhjet reale

që ofrohen dhe argumentet që përdoren; 4- cilësinë e prezantimit të punës, një gjuhë të pastër, të qartë, me terma

gjeografike dhe me metodat e prezantimit.

31


Tema: Protokolli i Kiotos dhe strategjitë mjedisore

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të debatojnë mbi detyrimet që parashtron Protokolli i Kiotos për vendet

anëtare;• të diskutojnë, duke parashtruar argumente se pse disa vende të zhvilluara

nuk e nënshkruajnë Protokollin e Kiotos.

struktura e mësimitE Brainstorming 5 minutaR Terma paraprake 25 minutaR Rrjeti i diskutimit 15 minuta

Burimet (Mjetet)

Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti dhe nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave.

ZHViLLiMi

Evokimi (Brainstorming)Me anën e Brainstorning, nxënësit do të listojnë:

Ç’përfaqëson Protokolli i Kiotos?

Portokalli i Kiotos

Realizimi i kuptimit (Terma paraprake)Jepen katër terma paraprake: ngrohje globale, marrëveshje, detyrime, përfitime.

Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të formulojnë individualisht nga një fjali për çdo term, por që të kenë lidhje mes tyre. Shkruhen disa variante të fjalive në tabelë.

32

Për shembull: Ngrohja globale, realitet i sotëm për globin.

Marrëveshje midis vendeve të botës, për ta parandaluar si proces.Detyrime për reduktimin e gazeve serrë. Përfitim nga tregtia e karbonit. Para leximit të tekstit, nxënësit njihen me objektivat që duhet të arrijnë gjatë

leximit të tij. Krahasimi i pjesës së nxënësit me pjesën e librit. Kjo do të realizohet me lexim individual, nga ana e nxënësve.

Më pas, ata diskutojnë rreth pyetjes së mësuesit.

Reflektimi (rrjeti i diskutimit)Në këtë fazë përdoret teknika e rrjetit të diskutimit

Nxënësit punojnë individualisht në fletoret e tyre, për të dhënë argumente pro ose kundër pyetjes së drejtuar. Më pas, grupohen sipas argumenteve dhe u kërkohet që t’i ballafaqojnë argumentet e përdorura në favor të idesë së tyre.

Detyrë:Sipas njohurive që fituan, nxënësve u kërkohet të bëjnë një shkrim të shkurtër,

ku të shpjegojnë shkaqet se përse vendet e industrializuara nuk e kanë nënshkruar këtë protokoll.


Tema: Një jetë miqësore me mjedisin

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:• të zbatojnë parimet-bazë për një jetë miqësore me mjedisin;• të argumentojnë se pse sjellja si konsumatorë promjedisorë mund ta zvogëlojë

prodhimin e gazeve serrë;• të evidentojnë etiketimet apo simbolikat e produkteve të gatshme, të cilat

shpenzojnë pak energji, kursejnë parà dhe ndihmojnë në mbrojtjen e mjedisit

Fjalë kyç: llambë fosforeshente


R Leksion i avancuar 30 minuta

R Ese 10 minuta

argumente pro argumente kundër Protokolli i Kiotos

33

Burimet (Mjetet)Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë materiale nga Interneti


Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:- Ç`do të thotë “të jetosh gjelbër”?- Përse duhen përdorur produktet natyrore?- Përse duhen përdorur produkte organike?

Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhe mësuesi përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.

Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)

Pjesa e parë e leksionit. Në fillim mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin, duke u treguar temën

e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift. U shpjegon nxënësve detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnë punën e tyre shokëve.

Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe u tërheq atyre vëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesi i nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet përkatëse. Bëhen pyetjet:

Përse është i nevojshëm riciklimi i mbetjeve në familje?Cilat mbetje mund të riciklohen?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Pjesa e dytë e leksionit lidhet e me sjelljen si konsumatorë promjedisorë. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa sjellje promjedisore që mund të zbatoni në shkolla?Po në shtëpi dhe në rrugë?Çfarë roli luajnë mjetet e informimit dhe shkolla në këtë drejtim?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.

Pjesa e tretë e leksionit lidhet me disa këshilla praktike, për një sjellje promjedisore. Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:Cilat janë disa këshilla praktike promjedisore?Cili është roli i shkollës në edukimin e këtyre sjelljeve promjedisore?Diskutohen dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës. Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit, nga

informacionet paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin e problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.

Reflektimi (Ese)Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë, 10 minuta,

një ese me temën “Tregoni se ç’bëni ju për të zbatuar një qëndrim sa më miqësor me mjedisin”.

34

Detyrë:Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi problemet më të mprehta rajonale

të Bashkimit Evropian dhe rrugët që ndiqen për zgjidhjen e tyre.

Tema 9. Veprimtari praktike: Projekt që nxit riciklimin e letrës dhe të kartonit për shkollën tuaj

►Vendi i zhvillimit: klasa ►Koha në dispozicion: 45 minuta ►Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, të dhëna statistikore të siguruara për konsumin e letrës dhe të kartonit nga nxënësit e shkollës suaj, vëzhgimeve vetjake, informacioneve nga institucione apo organizata mjedisore që veprojnë në bashkinë apo në komunën ku ju banoni etj.

Detyrat: • Realizoni në grup një projekt që nxit riciklimin e letrës e të kartonit për

shkollën, duke e lidhur atë me zvogëlimin e çlirimit të dyoksidit të karbonit në atmosferë.

Metodika e zhvillimit: Koha e veprimtarisë praktike ndahet në dy pjesë kryesore: njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete. Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave të planifikuara, sipas objektivave të projektit që realizohet në fillim të linjës, në mënyrë që nxënësit ta kenë kohën e mjaftueshme për ta realizuar detyrën.

Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:1- Ndarja e klasës në grupe të vogla. 2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave të projektit të përshkruara më

lart. 3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth

tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.

Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe, duke pasur parasysh disa elemente:

1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë; 2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me terma

gjeografike dhe me logjikë argumenti.

Tema 10. Ese argumentuese: “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin” dhe “ Biçikleta më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë”

►Vendi i zhvillimit: klasa ►Koha në dispozicion:45 minuta

35

Detyrat: • Përgatisni ese me temën “Përdorimi i transportit publik ndihmon mjedisin”

apo “Biçikleta - makina më në gjendje pune që është prodhuar ndonjëherë”.

Eseja vlerësohet sipas tabelës së mëposhtme:Shtjellimi i idesë

Organizimi dhe struktura

Stili dhe origjinaliteti

Saktësia gjuhësore

5 pikë 5 pikë 5 pikë 5 pikë

Kriteret e vlerësimit të esesë Kriteri 1. shtjellimi i idesë (vlerësohet për)

• Shkruani një ese, ku të argumentoni rëndësinë e fosileve. • Shtjelloni se ç’janë fosilet. • Mbështetini argumentet në burime të ndryshme informacioni. • Përdorni fakte shkencore. • Të ketë qartësi mendimi.

Kriteri 2. organizimi dhe struktura e esesë (vlerësohet për)

• 2 pikë Struktura e esesëRespektohen elementet e strukturës: hyrja, zhvillimi, mbyllja.

• 3 pikë Organizimi i esesëPër organizimin e esesë shfrytëzon teknika, si koherenca dhe unifikimi i paragrafëve (lidhja logjike mes paragrafëve, kalimi në mënyrë të natyrshme).

Kriteri 3. stili dhe origjinaliteti (vlerësohet për)

• Përmes gjuhës që përdorni, krijoni një përshtypje të përgjithshme për atë që do të shprehni.

• Shprehuni me një gjuhë eseistike. • Të ketë fjalor të pasur. • Stil origjinal.

Kriteri 4. saktësia gjuhësore (vlerësohet për)

• Strukturoheni qartë përgjigjen, nga pikëpamja gramatikore. • Ndërtoni fjali që të jenë të sakta dhe të qarta. • Përdorni fjali që luhaten në modele, në gjatësi e në ritëm.

Të ketë saktësi drejtshkrimore (2 pikë)

njeriu dhe ndryshimet klimatike - · pdf fileese argumentuese: “përdorimi i...

Documents