3. BASKIDAN ÇEVİRİ

Michael Quinn Patton- 2. Baskı -

Nitel Araştırma veDeğerlendirme

Yöntemleri

Çeviri Editörleri Çeviri Ekibi Mesut BÜTÜN Arif BAKLA Selçuk Beşir DEMİR F. Işıl BİLİCAN Mesut BÜTÜN Mustafa ÇAKIR Ahmet ÇEKİÇ Suat ÇELİK Yüksel DEDE Selçuk Beşir DEMİR Handan DEMİRCİOĞLU İnanç ETİ Esra BUKOVA GÜZEL Serhat İREZ Faik Özgür KARATAŞ Tolga KARGIN Filiz ZAYİMOĞLU ÖZTÜRK Talip ÖZTÜRK Murat SÜMER Buket TURHAN TÜRKKAN

Michael Quinn PattonÇeviri Editörleri: Mesut BÜTÜN - Selçuk Beşir DEMİR

NİTEL ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-364-933-5DOI 10.14527/9786053649335

Kitabın orijinal adı: Qualitative Research & Evaluation MethodsYazar: Michael Quinn Patton

Baskı sayısı: 3. BaskıISBN: 978-076-191-971-1

SAGE Publications, Inc.

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulu’n-ca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çev-rimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Kasım 2014, Ankara2. Baskı: Eylül 2018, Ankara

Yayın-Proje: Ayşe AçıkgözDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

1. Bölüm: Nitel Araştırmanın DoğasıDr.Öğr.ÜyesiMesutBÜTÜN(SivasCumhuriyetÜniversitesiEğitimFakültesi)Doç.Dr.SelçukBeşirDEMİR(SivasCumhuriyetÜniversitesiEğitimFakültesi)

2. Bölüm: Nitel Araştırmada Stratejik TemalarProf.Dr.YükselDEDE(GaziÜniversitesiGaziEğitimFakültesi)Doç.Dr.F.IşılBİLİCAN(İstanbulMedeniyetÜniversitesiEdebiyatFakültesi)

3. Bölüm: Nitel Araştırmada Çeşitlilik, Kuramsal Yönelimler Prof.Dr.EsraBUKOVAGÜZEL(DokuzEylülÜniversitesiBucaEğitimFakültesi)Dr.Öğr.ÜyesiHandanDEMİRCİOĞLU(SivasCumhuriyetÜniversitesiEğitimFakültesi)

4. Bölüm: Nitel Yöntemlerin Özellikle Uygun Olduğu DurumlarArş.Gör.Dr.MuratSÜMER(UşakÜniversitesiEğitimFakültesi)Arş.Gör.Dr.TolgaKARGIN(UşakÜniversitesiEğitimFakültesi)

5. Bölüm: Araştırmaların DeğerlendirmesiArş.Gör.Dr.İnançETİ(ÇukurovaÜniversitesiEğitimFakültesi)Arş.Gör.Dr.BuketTURHANTÜRKKAN(ÇukurovaÜniversitesiEğitimFakültesi)

6. Bölüm: Alan Çalışması Stratejileri ve Gözlem YöntemiDoç.Dr.FilizZAYİMOĞLUÖZTÜRK(OrduÜniversitesiEğitimFakültesi)Doç.Dr.TalipÖZTÜRK(OrduÜniversitesiEğitimFakültesi)

7. Bölüm: Nitel Mülakat YapmaDoç.Dr.MustafaÇAKIR(MarmaraÜniversitesiAtatürkEğitimFakültesi)Prof.Dr.SerhatİREZ(MarmaraÜniversitesiAtatürkEğitimFakültesi)

8. Bölüm: Nitel Analiz ve YorumlamaDr.Öğr.ÜyesiAhmetÇEKİÇ(SivasCumhuriyetÜniversitesiEğitimFakültesi)Dr.Öğr.ÜyesiArifBAKLA(SivasCumhuriyetÜniversitesiEğitimFakültesi)

9. Bölüm: Nitel Analizin Kalitesinin ve İnanılırlığının ArtırılmasıDoç.Dr.SuatÇELİK(AtatürkÜniversitesiKazımKarabekirEğitimFakültesi)Doç.Dr.FaikÖzgürKARATAŞ(TrabzonÜniversitesiFatihEğitimFakültesi)

Çeviri Ekibi

BİRİNCİ KISIM: Nitel Araştırmada Kavramsal Konular 1

1. Bölüm: Nitel Araştırmanın Doğası 3

2. Bölüm: Nitel Araştırmada Stratejik Temalar 37

3. Bölüm: Nitel Araştırmada Çeşitlilik: Kuramsal Yönelimler 75

4. Bölüm: Nitel Yöntemlerin Özellikle Uygun Olduğu Durumlar 143

İKİNCİ KISIM: Nitel Desenler ve Veri Toplama 207

5. Bölüm: Nitel Araştırmaların Desenlenmesi 209

6. Bölüm: Alan Çalışması Stratejileri ve Gözlem Yöntemleri 259

7. Bölüm: Nitel Mülakat Yapma 339

ÜÇÜNCÜ KISIM: Analiz, Yorum ve Raporlaştırma 429

8. Bölüm: Nitel Analiz ve Yorumlama 431

9. Bölüm: Nitel Analizin Kalitesinin ve İnanılırlığının Artırılması 541

Kaynaklar K1

Yazar İndeksi İ37

Konu İndeksi İ49

Yazar Hakkında Y57

Kısa İçerik

Detaylı İçerik

KISIM 1. Nitel Araştırmada Kavramsal Konular 1

1. Nitel Araştırmanın Doğası 3 NitelYöntemlerinMeyvesi 3

ÖRNEK 1.1 ÜçNitelVeriTürü 4 NitelVeriyiTanımak 4 NitelBulgular:Temalar,Örüntüler,Kavramlar,İçgörülerveAnlayışlar 5

ÖRNEK 1.2 KadınlarınBilmeYolları:NitelBulgularaBirÖrnek 7

ÖRNEK 1.3 ReşitOlmaParadigmaları 9 NitelÇalışmalarınFarklıAmaçlarıveHedefKitleleri: Araştırma,Değerlendirme,TezÇalışmalarıveBireyselAraştırmalar 9 YöntemlerleİlgiliKararlarVerme 12 YöntemSeçimleri:NitelveNicelYöntemlerinÖnceliklerininKarşılaştırılması 12

ÖRNEK 1.4 YöntemSeçimiİçinYolGöstericiBazıSorularveSeçenekler 13 İkiTürVerininKarşılaştırılması:BirÖrnek 14 NitelVerininGücü 17 GörünüşGeçerliğiveİnanılırlık 20 AçıkUçluCevaplarınAmacı 20 GözlemYoluylaAraştırma 21 HamNitelAraştırmaVerileri 26 İnsanOdaklıAraştırma 27 NitelYöntemlerinMeyvesininYenidenDeğerlendirilmesi 28

ÖRNEK 1.5 NitelYöntemlerleileİlgiliİnternetKaynaklarıve E-postaTartışmaGrupları 29

BölümArası: NitelBirTezÇalışmasıYürütmeyiTasarlayanBirLisansüstüÖğrencisine YönelikEnİyiOnÖneri 33

2. Nitel Araştırmada Stratejik Temalar 37 Genelİlkeler 37 StratejikÇerçeveninAmacı 38 NitelAraştırmaİçinDesenStratejileri 39 DoğalAraştırma 39

ÖRNEK 2.1 NitelAraştırmanınTemaları 40 OrtayaÇıkanDeseninEsnekliği 43 AmaçlıÖrneklem 45 VeriToplamaveAlanÇalışması:NitelAraştırmaİçinStratejiler 47 NitelVeriler 47

DoğrudanKişiselDeneyimveSorumluluk:AlanaGirme 47 EmpatikTarafsızlık 49 Empativeİçgörü 51 Dinamik,GelişimselBirBakışAçısı 54 NitelAraştırmaİçinAnalizStratejileri 55 ÖzgünDurumYönelimi 55 TümevarımsalAnalizveYaratıcıSentez 55 BütüncülBakışAçısı 58 “Bağlam”aDuyarlıOlma 61 SesveBakışAçısı:DerinlemesineDüşünme(Dönüşlülük) 63

ÖRNEK 2.2 DönüşlüSorular:Üçgenlenmiş(Triangulated)Araştırma 66 StratejikİdeallerdenPratikSeçeneklere 66 RakipAraştırmaParadigmalarınınÖtesinde 68 Pragmatizm 71 AraştırmaİçinİdealŞartlar:İbretlikBirHikâye 72

3. Nitel Araştırmada Çeşitlilik: Kuramsal Yönelimler 75 ÖzelYetenekler 75 TemelStratejilerdenZenginÇeşitliliğe 76

ÖRNEK 3.1 HangiYaklaşımDoğru? 77 NitelGelenekleriAyırmanınAlternatifYolları 79 TemelSorular 80 KuramsalGeleneklerveYönelimler 81 Etnografi 81

ÖRNEK 3.2 Kültür,KültürHerYerde:MedyaBaşlıklarındanÖrnekler 83 OtoetnografiveAnımsatıcıAraştırmaTürleri 84

ÖRNEK 3.3 OtoetnografininÇeşitleri:KısmiSözlükBilimi 85 HakikatveGerçeklik-OdaklıUyumlulukKuramı: Pozitivist,Realist,AnalitikTümevarımcıYaklaşımlar 91 SosyalİnşaveYapılandırmacılık 96

ÖRNEK 3.4 YapılandırmacılığaKarşıİnşacılık 97 Fenomenoloji 104 HeuristikAraştırma 107 NitelHeuristikler:AlternatifBirAlmanGeleneği 109 Etnometodoloji 110 SembolikEtkileşim 112 Yorumbilim 113 AnlatıbilimveyaAnlatıAnalizi(Narratology&NarrativeAnalysis) 115 EkolojikPsikoloji 118 SistemBakışAçısıveSistemlerKuramı 119 KaosveKarmaşıklıkKuramı:DoğrusalOlmayanDinamikler 123 KuramOluşturma 124

ÖRNEK 3.5 Karmaşıklık(Kaos)KuramınınTemellerive NitelAraştırmalaraEtkileri 126

YönelimselNitelAraştırmalar:ÖrnekOlarakFeministAraştırma, EleştirelKuramveQueerTeori(CinselYönelimKuramı) 129 NitelAraştırmadaÇeşitlilik:TemelSorularaFarklıYanıtlar 131

ÖRNEK 3.6 NitelAraştırmadaÇeşitlilik:KuramsalGelenekler 132 Pragmatizm 135

ÖRNEK 3.7 ÖrnekE-PostaTartışmaGruplarıveNitelAraştırmave KuramlarıileİlgiliSiteler 136 Gözbebeğiniz 137 EK3.1.OtoetnografikYazımÖrneği 138

4. Nitel Yöntemlerin Özellikle Uygun Olduğu Durumlar 143 PragmatizmdeÇıraklık 143 PratikAmaçlarveSomutSorular 145 NitelikÜzerineOdaklanma 145 KaliteGüvencesiveProgramDeğerlendirmesi 147

ÖRNEK 4.1 ProgramDeğerlendirmeve KaliteGüvencesiKarşılaştırması 149 DeğerlendirmeUygulamaları 151 SonuçDeğerlendirmesi 151 BireyselleştirilmişSonuçlarınDeğerlendirilmesi 154

ÖRNEK 4.2 BirİstihdamProgramıSayılarınınArdındakiler:Li’ninHikâyesi 155 SüreçÇalışmaları 159 UygulamaDeğerlendirmesi 161 MantıkModelleriveEylemTeorileri 163 DeğerlendirilebilirlikDeğerlendirmeleri 164 ProgramlarıKarşılaştırma:ÇeşitliliğeOdaklanma 164

ÖRNEK 4.3 ÖğretmenMerkezleriTürleri 166 EngelleyiciDeğerlendirme 166 ZamanlaOluşanİlerlemeyiBelgelemeve SistemDeğişiklikleriniAraştırma 168 DeğerlendirmeProblemlerindenDeğerlendirmeModellerine 169 DeğerlendirmeModelleri 169 AmaçİçermeyenDeğerlendirme 170 İşlemModelleri:YanıtlayıcıveAydınlatıcıDeğerlendirme 171 UzmanÇalışmaları 173 YararlılıkOdaklıDeğerlendirme 174 EtkileşimliveKatılımcıUygulamalar 176 DeğerlendirmeyiKişiselleştirmeveİnsanlaştırma 176 ProgramveDeğerlendirmeDeğerleriniUyumluHaleGetirme 177

ÖRNEK 4.4 NitelAraştırmalarveİnsaniDeğerlerin UygulanmasındaTemelİlkeler 177 GelişimUygulamaları:EylemAraştırması,EylemselÖğrenme, YansıtıcıUygulamaveÖğrenmeOrtamları 178

ÖRNEK 4.5 ProgramFelsefesiileDeğerlendirmeYaklaşımınınEşleştirilmesi:BirÖrnek 178 Araştırma 181 KatılımcıAraştırmaveDeğerlendirme:İşbirliğineDeğerVermeve Kolaylaştırma 182

ÖRNEK 4.6 KatılımcıveGerçekAnlamdaİşbirliğineDayalıAraştırmalarİçinTemelİlkelerer185

DemokratikDiyaloğuveMüzakereyiDestekleme 185 SüreçKullanımıYoluylaDemokrasiyiDestekleme:Vatandaşlara DelilTartmadaveDeğerlendiriciBirŞekildeDüşünmedeYardımcıOlma 187 ÖzelUygulamalar 191 GözeBatmayanÖlçümlereDuyulanİhtiyaç 191 GelişmişDeğerlendirmeler:KanıtlanmışNicelikselAraçlarınEksikliği 192 DoğrulayıcıveAçıklayıcıAraştırma:NicelAnalizlereDerinlik, DetayveAnlamEkleme 193 HızlıKeşif 193 HikayeleriYakalamaveİletişimKurma 195

ÖRNEK 4.7 “EnÖnemliDeğişim”HikayesiÖrneği 197 YasalDenetimveİzleme 198 GeleceğeYönelikUygulamalar:BeklentiAraştırmalarıveİleriyeDönükPolitikaAnalizi 199 RutinKırma:YeniAnlayışlarÜretme 201 Özet:NitelYöntemlerinYararları 201

ÖRNEK 4.8 NitelAraştırmaYöntemleri:NitelYöntemlerin UygunKullanımlarınınÖzetListesi 203

ÖRNEK 4.9 NitelAraştırmalarveUygulamalarlaİlgiliÖrnekİnternet E-postaTartışmaGruplarıveSiteleri 204

KISIM 2. Nitel Desenler ve Veri Toplama 207

5. Nitel Araştırmaların Desenlenmesi 209 İlkDeğerlendirme 209 Meta-Değerlendirme 211 AmacınAçıkOlması:BirTipoloji 213 TemelAraştırma 215

ÖRNEK 5.1 DisiplinlerinTemelSoruları 216 UygulamalıAraştırma 217

ÖRNEK 5.2 ÖrnekDisiplinlerarasıUygulamalıAraştırmaSoruları 218 DeğerlendirmeAraştırması:SonuçOdaklıveBiçimlendirici 218 EylemOdaklı,Problem-ÇözmeAraştırması 221 AmaçFarklılıklarınınAmacı 222 AraştırmaSorularıTürlerineÖrnekler:BirAileAraştırmasıÖrneği 223 KritikDurumlardaDesendeÖdünleşim 223

ÖRNEK 5.3 AraştırmaAmaçlarınınBirTipolojisi 224

ÖRNEK 5.4 AileAraştırmasıÖrneği:AraştırmaTürüneGöre AraştırmaSoruları 225 GenişliğeKarşıDerinlik 227 AnalizBirimleri 228 AmaçlıÖrneklem 230

ÖRNEK 5.5 DurumÇalışmasıveKarşılaştırmalarİçinÖrnekAnalizBirimleri 231 BilgiAçısındanZenginDurumlar 242 ÖrneklemBüyüklüğü 242

ÖRNEK 5.6 ÖrneklemStratejileri 243

GelişmekteOlanDesenlerveİnsanDeneklerinKorunması 246 YöntemselHarmanlar 247 Çeşitleme 247 Verileri,DeseniveAnalizYaklaşımlarınHarmanlama 248 İhtiyacıOlanlaraUlaşmaDurumu:ProgramDeğerlendirme TasarımındakiDeğişiklikler 249 AlternatifSafveKarmaStratejiler 251

ÖRNEK 5.7 Ölçüm,DesenveAnaliz:SafveKarmaKombinasyonlar 252 DesenveYöntemKararları 253

ÖRNEK 5.8 DesenKonularıveSeçenekleri 254 Seçenekler 257

6. Alan Çalışması Stratejileri ve Gözlem Yöntemleri 259 DünyayıAnlamakİçin 259 GözlemleİlgiliÖzdeyişler 260 DoğrudanGözlemlerinDeğeri 261 Gözlem-TemelliDeğerlendirmeveSiyasiBirDünyadaUygulamalıAraştırma 264 GözlemTürleri 265 GözlemciKatılımTürleri:Katılımcımı,SeyircimiyoksaHerİkisimi? 265 İçselveDışsalBakışAçıları:EmikYaklaşımaKarşıEtikYaklaşım 267 AraştırmayıKimYürütmektedir?TekliveTakımÇalışmalarınaKarşı KatılımcıveİşbirlikliYaklaşımlar 269 AçıkGözlemGizliGözlemeKarşı 269 GözlemSürelerininÇeşitliliği 273 GözlemselOdakÇeşitlilikleri 275 AlanÇalışmasınınÇeşitlilikGösterdiğiBoyutlar:GenelBirBakış 276 GözlenecekŞey:DuyarlıBirÇerçeve 276

ÖRNEK 6.1 AlanÇalışmasıÇeşitleriniGösterenBoyutlar 277 VeriKaynakları 279

ÖRNEK 6.2 KavramlarıDuyarlılaştırmaÖrnekleri 280 Ortamlar 280

ÖRNEK 6.3 OrtamAnlayışıSağlayanTanımlamave MetaforuBirleştirmeÖrneği 282 İnsan,SosyalÇevre 283 TarihselBakışAçısı 284 PlanlanmışProgramınUygulamaFaaliyetleriveResmiEtkileşimler 285 ResmiOlmayanEtkileşimlervePlansızEtkinlikler 285 ProgramınAnaDili 288 Sözsüzİletişim 290 DikkatÇekmeyenGözlemler 291 Dokümanlar 293 OlmayanıGözlemek 295 AlanÇalışmasındaİçİçeGeçmişveTabakalıDurumÇalışmaları 297 KendiniGözleme 299

ÖRNEK 6.4 AlanÇalışmasındaİçİçeGeçmişveKatmanlıveÖrtüşen Mini-DurumÇalışmaları:VahşiDoğaOrtamEğitim ProgramıDeğerlendirmesindenBirÖrnek 300 GözdenGeçirilenVeriKaynakları 301 AlanÇalışmasındaYaratıcılık 302 AlanÇalışmasınınYapılması:VeriToplamaSüreci 302 AlanNotları 302

ÖRNEK 6.5 AlanNotlarıKarşılaştırmaları 304 SürecinAnlatılması 305 Gözlemler,MülakatlarveDokümanlar:ÇokluBakışAçılarınıBirArayaGetirmek 306 AlanÇalışmasıveGözlemdeTeknoloji 307 AlanÇalışmasınınAşamaları 310 AlanaGirişAşaması 310 SöylediklerinizveYaptıklarınız 314 AlanÇalışmasınınTutarlıHâleGetirilmesi:İkinciAşamanınDinamikleri 317 TemelBilgiSağlayıcılar:KaynakKişiler 321 AlanÇalışmasınınBitirilmesi 322 DeğerlendirmeDönütü 324 GözlemciveGözlemlenen:BirleşmeveAyrılma 326 AlanÇalışmasındaKişiselDeneyim 329 GözlemlenenDünyanınBirParçasıveOndanAyrıOlma 329 AlanÇalışmasıİçinÖzetYönergeler 330

ÖRNEK 6.6 AlanÇalışmasıİçinÖzetYönergeler 331

Bölüm Arası: Dıştan İçe, İçten Dışa: Bakış Açılarını Değiştirme 335 ÖnSöz 335 “Bizsiz,HakkımızdaHiçbirŞey” 335 Barbara Lee

7. Nitel Mülakat Yapma 339 SessizGözleminÖtesi 339 ÖzenliveUstacaMülakatYapma 340 İçselBakışAçıları 340 NitelMülakatlardaÇeşitlilik 341 Gündeliksohbettarzındamülakat 342 MülakatKılavuzuYaklaşımı 343 StandartlaştırılmışAçık-UçluMülakat 344

ÖRNEK 7.1 İşEğitimProgramıKursiyerleriiçin DeğerlendirmeMülakatıKılavuzu 345 FarklıYaklaşımlarıBirlikteKullanmak 347 MülakatYapmaStratejileriÖzeti 348 SoruSeçenekleri 348 DeneyimveDavranışSoruları 348

ÖRNEK 7.2 MülakatEnstrümanlarındakiFarklılıklar 349 DüşünceveDeğerSoruları 350

DuyguveHisSoruları 350 BilgiSoruları 350 DuyusalSorular 350 GeçmişileİlgiliveDemografikSorular 351 SoruTipleriniAyırtEtme 351 SorularınZamanKipi 351

ÖRNEK 7.3 SoruSeçenekleriMatrisi 352 SorularınSıralanması 352 SorularınCümleYapısı 353 GerçektenAçık-UçluSorularSormak 353 İkiUçluluğunDikenleri 354 OdaklıSorularSormak 358 SorularınAnlaşılırlığı 361 “Neden”SorularınaNedenDikkatEtmeli 363 YakınlıkveTarafsızlık 365 TarafsızSorular 365 SorulardaAydınlatıcıÖrneklerKullanma 366 Rol-yapmaveSimülasyonSoruları 367 VarsayımSoruları 369 AlternatifSoruFormatları 370 GirişAçıklamalarıveBildirimler 370 SondaSoruları(Probes)veTamamlayıcıSorular(Follow-Up) 372 MülakatınAkışıileİlgiliGeribildirimler 374 DestekveYanıtlarıTakdirEtme 375 KontrolüEldeTutmaveYanıtlarınKalitesiniArtırma 375 Tek-AtımlıkSorular 378 FinalveyaKapanışSorusu 379 TekniğinÖtesi 379 MülakatVerisiToplamanınTeknikAyrıntıları 380 VeriKaydı 380

ÖRNEK 7.4 SesKaydıYapılanMülakatlarİçinÖneriler:Mülakat DökümünüYapacakKişilerinÇıldırmasınıNasılEngellersiniz? 382 MülakatlarSırasındaNotlarTutmak 383 MülakattanSonra 383 ÖzelUygulamalarveTemelMeseleler 385 Sesli-DüşünmeProtokolüMülakatları 385 OdakGrupMülakatları 385 GrupMülakatları 390 Kültürler-ArasıMülakat 391 DilFarklılıkları 392 FarklılaşanNormveDeğerler 393 StandartMülakatYapmanınÖtesinde:YaratıcıNitelSoruşturmaTürleri 394 KatılımcıMülakatZinciri 396 VerilerinProgramÇalışanlarıTarafındanToplanması 397

ÖRNEK 7.5 AraştırmacıOlmayanlarıOdakGrupMülakatçısıOlarak Eğitme:FuhuşuBırakanKadınlar 399

İnteraktifGrupMülakatıveDiyalogları 400 YaratıcılıkveVeriKalitesi:NitelElİşçiliği 400 ÖzelleştirilmişveHedefliMülakatYaklaşımları 402 NitelMülakatYapmadaEtikSorunlar 405 BilgilendirilmişOnamveGizlilik 407

ÖRNEK 7.6 EtikKonularKontrolListesi 408 BilgilendirilmişOnamdaYeniYönelimler:GizliliğeKarşıİnsanların KendiHikayelerineSahipOlması 411 Karşılıklılık:MülakataKatılanlaraBedelÖdenmelimi?Ödenmeliise,Nasıl? 412 AraştırmacıHassasBilgiEldeEtmekİçinNeKadarZorlamalı? 415 Dikkatliolun.DışarısıÇokTehlikeli 415 MülakatYapmaÜzerineKişiselYansımalar 416 MaymunlarınKralıileBirMülakat 417 Halcolm’danMülakatYapmaÜzerine 418 EK7.1.AyrıntılıMülakatKılavuzuÖrneği 419 EK7.2.StandartlaştırılmışAçık-UçluMülakatÖrnekleri 422

KISIM 3. Analiz, Yorum ve Raporlaştırma 429

8. Nitel Analiz ve Yorumlama 431 BunlarOlmadanAnalizTamDeğildir 431 NitelAnalizinGüçlüğü 432 BağlamOlarakAmaç 434 AnalizNeZamanBaşlar? 436 YoğunBetimleme 437

ÖRNEK 8.1 NitelVeriDüzenlemeveRaporlamaSeçenekleri 439 VerininDüzenlenmesi 440 VerininKorunması 441 BilgisayarDestekliNitelVeriYönetimiveAnaliz 442

ÖRNEK 8.2 NitelAnalizİçinYazılımProgramlarıÖrnekleri 444

ÖRNEK 8.3 NitelAnalizleİlgiliİnternetKaynaklarıveE-postaTartışmaGrupları 445 DurumÇalışmaları 447

ÖRNEK 8.4 DurumÇalışması:MuhtemelAnalizKatmanları 448 VeridenDurumÇalışmasına 449

ÖRNEK 8.5 DurumÇalışmalarınıYapılandırmaSüreci 450 Örüntü,TemaveİçerikAnalizi 452 TümevarımsalveTümdengelimselNitelAnalizler 453 ÖzgünKavramlarveUygulamalar 454 DuyarlılaştırıcıKavramlar 456 YerelTipolojiler 457 AraştırmacınınOluşturduğuTipolojiler 458

ÖRNEK 8.6 ABDNüfusSayımındaKökeneDairNitelAnaliz 461 AnalizinEntelektüelveMekanikBoyutları 462 VerininKodlanması,ÖrüntülerinBulunması,TemalarınEtiketlenmesiveKategori SistemlerininGeliştirilmesi 462

ÖRNEK 8.7 İlkEldenKodlamaÖrnekleri:AlanNotlarında KenarBoşluğunaYazılanÖrnekKodlar 464 KodlamaveSınıflamadaÇakışmaveSapma 465 MaddiAnlamlılığınBelirlenmesi 467 MantıksalAnaliz 468

ÖRNEK 8.8 LisedenAyrılmaileİlgiliÖğretmenRollerininAmpirikBirTipolojisi 469 BirSüreç/ÇıktılarMatrisi 471

ÖRNEK 8.9 PaydaşlarınRisklerininBelirlenmesi/Haritalandırılması 472

ÖRNEK 8.10 VeriToplamaveAnalizeYönelikKavramsalYönerge: Planlama,DeğerlendirmeveRaporlama 473

ÖRNEK 8.11 ProgramSüreçleriveSonuçlarıArasındakiMatrisBağları 474 BirAnalizÖrneği:NitelVerideSüreçlerin,SonuçlarınveBağlantılarınTanınması 474 BulgularınYorumlanması 477 AnlamaYönelikYorumlama 477 Karşılaştırmalar,Nedenler,Sonuçlarveİlişkiler 478 KuramaDayalıAnalizYaklaşımları 481 FenomenolojikAnaliz 482 KuramOluşturma 487 KarşılaştırmalıNitelAnaliz 492 AnalitikTümevarım 493 ÖzelAnalitikKonularveÇerçeveler 494 YansıtıcılıkveSöylem 494 İşbirlikliveKatılımcıAnalizler 496 YorumbilimselDöngüveYorum 497 ÖrgütselDokümanlarınAnalizi 498 DramayaDayalıAnaliz 499 BirŞeyBulamama 500 NitelÇalışmalarıSentezleme 500 SonuçlarıRaporlaştırma 502 BetimlemeveYorumArasındaDenge 503 MetaforveAnalojiYoluylaİletişimKurmak 504 SonuçÇıkarma 506 DeğerlendirmeRaporuKonusundaÖzelMeselelerveBirÖrnek 506 GeriBildirimveAnaliz 506 YerliTipolojilerYoluylaDeğerlendirmeliGeriBildirim 507

ÖRNEK 8.12 GözlemleriAlgılananEtkilerdenAyırtEtmek 509 BirRaporYazmakveyaYazmamak? 510 OdakNoktası 511 YönetimselÖzetveAraştırmaÖzeti 511

ÖRNEK 8.13 YararlılıkOdaklıDeğerlendirmeninRaporlaştırılması 512 AnıYaşa(CarpeDiem)Brifingleri 512 NitelAraştırmanınYaratıcılığı 512 GeçmişveGelecek:HangiYöneBakılacağınaKararVerme 515 EK8.1.BirKodKitabındanÇokluKodlayıcılarınKullanımınaSunulmuşAlıntılar 516 EK8.2.Mike:AçıklayıcıBirDurumÇalışması 518 EK8.3.BetimleyiciBirMülakatAnalizindenAlıntılar:YabanEğitimProgramı KatılımcılarındanSonuçlarÜzerineDüşünceler 525

Bölüm Arası: Nitel Araştırma Bilmeceleri: Ben Kimim? 537 Gary D. Shank

9. Nitel Analizin Kalitesinin ve İnanılırlığının Artırılması 541 HakikatiYorumlamak 541 KaliteyiYargılamaİçinAlternatifÖlçütler 542

ÖRNEK 9.1 NitelAraştırmalarınKalitesiniveİnanılırlığını YargılamakİçinAlternatifÖlçütlerDizisi 544 GelenekselBilimselAraştırmaÖlçütleri 544 SosyalİnşacılıkveYapılandırmacılıkÖlçütleri 546 SanatsalveAnımsatıcıÖlçütler 547 EleştirelDeğişimÖlçütleri 548 DeğerlendirmeStandartlarıveİlkeleri 549 BulutlarvePamuk:BakışAçılarınıKarıştırmaveDeğiştirme 551 İnanılırlık 552 Titizlik:AnalizinKalitesiniArttırmaStratejileri 553 AnalizlerdeDürüstlük:RakipSonuçlarOluşturmaveDeğerlendirme 553 OlumsuzDurumlar 554 Üçgenleme 555

ÖRNEK 9.2 BirÜçgenlemeHikayesi:SonuçlarınDahaFazlaAlan ÇalışmasıileTestEdilmesi 559 DeseninKontrolü:YöntemleriveVerileriBağlamdaTutma 563 AlınanYüksek-KaliteliDersler 564

ÖRNEK 9.3 AlınanYüksek-KaliteliDersler 565 Araştırmacınınİnanılırlığı 566 AraştırmacıEtkileriniDikkateAlma:TepkiÇeşitleri 567 EntelektüelTitizlik 570 ParadigmalarTartışmasıveİnanılırlık 570 SayılarOyunununÖtesi 572 NesnellikveÖznellikÖtesi:YeniKavramlarveYeniDil 574 KaliteÖlçütüOlarakHakikatveİşeYararlılıkÜzerineDüşünceler 577 GenellemelerdenKestirimlereveAktarılabilirliğe 581 İnanılırlıkSorunununGeçmişi:NitelYöntemlerinArtanMeşruluğu 584 Nitel-NicelTartışmasınınÖtesi 584 ÖlçütveİddialarıEşleştirme 587 EK9.1.DurumÇalışması:BirBelgeleyicininBakışAçısı 590

Kaynaklar K1

Yazar İndeksi İ37

Konu İndeksi İ49

Yazar Hakkında Y57

Çeviri Ön Sözü

Nitelaraştırmanındoğasını,felsefitemellerini,yöntem,teknikvedesenlerinizengin

örneklerledestekleyerekayrıntılıbirşekildeelealanbueser,nitelaraştırmaalanındabirbaşyapıtolarakkabuledilmektedir.Ülkemizdesosyalbilimlerdekiakademikçalışmalardanitelaraştırmalarınsayısınıngiderekarttığı,niteliklerinindebuartışaparalelolaraksıklıklasorgulandığıbirdönemdeböylesineönemlibireserinTürkçeyekazandırılmasıprojesi,nitelaraştırmayaklaşımlarınındahaiyibirşekildeanlaşılıpuygulanmasıyönündeilgilileresomutbirkatkısağlayacağıdüşüncesiylehayatageçirilmiştir.

Eser,titizbirçevirisürecininsonucundaokuyucuylabuluşturulmuştur.Kitaptakiherbirbölümfarklıkişilertarafındançevrildiğiiçinortakbirdilinkullanılmasınısağlamakamacıyla,çevirisürecininbaşındakitaptageçenterimlerinTürkçekarşılıklarınınbelirlenmesiönemkazanmışvealandakimevcutkaynaklardagözönündebulundurularakkitaptageçenterimlerinTürkçekarşılıklarıkonusundabiruzlaşmayavarılmıştır.Bölümçevirmenlerininçevirilerinitamamlamalarınınardından,herbirbölümünçevirisidiğerbölümleriçevirenlertarafındanayrıntılıbirşekildeincelenmiş,böylecehemkitabınbütünündeortakdilinkullanılmasıhemdeakıcılık,kavramsalbütünlükvb.konulardaortayaçıkabilecekhatapayınınasgaridüzeyeindirgenmesisağlanmıştır.Çevirideorijinalmetnesadıkkalınmayaçalışılmıştır.Kitabınçevirisürecindehernekadartitizçalışılmışolsada,herçevirieserde

olduğugibibuçalışmadadamuhakkakhataveyaeksikliklerolacaktır.BunoktadasizdeğerliokuyucularıngörüşveönerilerikitabındahasonrakiTürkçebaskılarıiçinönemarzetmektedir.Elinizdekibukitabıiyileştirmeyönündekihertürlügörüşveönerilerinizimbutun@cumhuriyet.edu.trveyasbesdem@hotmail.come-postaadreslerineyadailgilibölümüçevirenlereiletmenizbizimemnunedecektir.

Görüşveönerileriyleçevirisürecineyönverentümçalışmaarkadaşlarımıza,özellikledeçeviriekibindeyeralanarkadaşlarımızınyetiştirilmesindeemeğigeçentümhocalarımızasaygılarımızısunuyoruz.

KitabınyayımlanmasındadestekleriniveemekleriniesirgemeyenSayınServetSARIKAYA’ya,YayınProjeYönetmeniSayınAyşegülEROĞLU’na,kitabındüzenlenmesindekikatkılarındandolayıSayınHandeTÜKENMEZ’e,kitabınsayfatasarımınıyapanSayınUğurSAÇI’ya,kitabınsonhalinisatırsatırokuyan,kıymetligörüşleriylesüreceışıktutanSayınDoç.Dr.KasımKIROĞLU’navetümPegemAkademiYayıncılıkçalışanlarınateşekkürüborçbiliriz.AyrıcaSAGEYayıneviadınaCarlyTAYLOR’aburadanteşekkürederiz.ÖzellikleböylesineönemlitemelbireseribilimdünyasınakazandıranMichaelQuinnPATTON’adaminnettarlığımızıbelirtmekisteriz.KitabınTürkbilimdünyasına,bilimselaraştırmayöntemleriileilgilidersleriyürütenöğretimelemanlarına,tümlisansöğrencilerineveyükseklisansveyadoktoraçalışmalarınıyürütenlisansüstüöğrencilerinekatkısağlamasıdileğiile…

Yazar Hakkında

MichaelQuinnPatton,eyaletşairiGarrisonKeillor’agöre“tümkadınlarıngüçlü,

tümerkekleriniyigörünümlüvetümçocuklarınortalamanınüstündeolduğu”Minnesota’dayaşamaktadır.WisconsinÜniversitesi’ndesosyolojialanındakendisinindoktoraçalışmalarındagüçlübirnicelyönelimolmasınarağmen,Minnesota’dakibuilginçistatistikselçeşitlilikeksikliğionunitelaraştırmalarayönlendirmiştir.Patton,şuanda,gelenekselolmayan,disiplinlerarasıvekişiselolaraktasarlanmışbirdoktoraprogramıolanTheUnionInstitute’delisansüstüöğretimindegörevyapmaktadır.Patton,18yılboyuncaMinnesotaÜniversitesi’ndegörevyapmıştır.MinnesotaÜniversitesitarafındankendisineyenilikçiöğretimdalındaMorse-Amocoödülüverilmiştir.AyrıcabuüniversiteninMinnesotaSosyalAraştırmalarMerkezi’nin(MinnesotaCenterforSocialResearch)yöneticiliğini5yılboyuncayürütmüştür.Patton’nunaynızamandaMinnesota

Üniversitesihikâyeanlatıcılığıyarışmasınıdakazandığınıöğrenmekbukitabınokurlarınışaşırtmayacaktır.

Patton,SAGEYayınevitarafındanbasılan;Utilization-FocusedEvaluation,CreativeEvaluation,PracticalEvaluation,HowtoUseQualitativeMethodsinEvaluation,FamilySexualAbuse:FrontlineResearchandEvaluationisimlibeşfarklıkitapkalemealmıştır.Patton,ProgramDeğerlendirmedeYeniYön(NewDirectioninProgramEvaluation)dergisindeKültürveDeğerlendirme(CultureandEvaluation)isimliçalışmayıyayımlamıştır.Patton’unyaratıcıkurgusalolmayankitabı;BüyükKanyonKutlaması:BirBaba-OğulKeşifGezisi(GrandCanyonCelebration:AFather-SonJourneyofDiscovery),1999MinnesotaYılınKitabıyarışmasıfinalistlerindendir.

Yazar,AmerikanDeğerlendirmeDerneği’nin(AmericanEvaluationAssociation)eskibaşkanıolup;hem

DeğerlendirmeAraştırmaDerneği’nden(EvaluationResearchSociety)faydalıvepratikdeğerlendirmeyeolanolağanüstükatkılarındandolayıAlvaveGunnarMyrdalÖdülü’nü,hemdeAmerikanDeğerlendirmeDerneği’ndendeğerlendirmeteorisinehayatboyukatılımlarındandolayıPaulF.LazarsfeldÖdülü’nüalantekisimdir.AyrıcauygulamalısosyolojiyeolağanüstükatkılarındandolayıUygulamalıSosyolojiDerneği(TheSocietyforAppliedSociology)2001yılıLesterF.WardÖdülü’nüyazaralayıkgörmüştür.

Halcolm,bukitabınınilkbaskısında(1980)bildiklerimizi-yadabildiğimizisandıklarımızı-nasılöğrendiğimizinderinfelsefitemellerinihikâyelerleanlatanbirnitelaraştırmailhamperisiveSufi-Zeneğitimustasıolarakilkkezgörücüyeçıkmıştır.

Halcolm’un(yavaşçatelaffuzedildiğinde)adıgibiderinifadeleridebize“nasıloluyor?”diyedüşündürür.HalcolmkarakterioluşturulurkenhemSufihikâyelerinden(Şah1972,1973)veNasrettin Hoca karakterinden hem de bilimkurguyazarıRobertHeinlein’in(1973)ölümsüzkarakteri,ölümlülerebilgeliksunarakzamanveuzaydayolculukeden,insanoğlununyaşayaneneskiüyesiLazarusLongkarakterindenesinlenilmiştir.

Birazilhamperisi,birazcanciğerdost,birparçaedebikarakter,birazdaaraştırmacıolanHalcolm’unbuaraştırmavedeğerlendirmekitabındazamanzamanortayaçıkması,düşündüğümüzşeyingerçekolduğunuölçüpbiçmeyi,düşündüğümüzşeyleribilmeyi(yadabilipbilmediğimizi)sorgulamamızıvedüşüncemizinnasıloluştuğunubilmeyi(yadabilipbilmediğimizi)araştırmamızıbizehatırlatır.

xxi

Ön Söz

Hikâyeyegörehararetlibirfelsefedersininsonundaöğrencilerdenbiriisyanınışuşekildedilegetirmiştir:“Profesör, inandığımherşeyde

birboşlukoluşturdunuz,fakatbuboşluğudoldurmakiçinbanahiçbirşeyvermediniz.”

Profesörşuşekildekarşılıkvermiştir:“Belkihatırlarsınız,Herkül’everi-lengörevlerdenbiriAugean’nıntümahırlarınıtemizlemekti.Fakattemizle-meninardındanonlarıdoldurmasıgerekmiyordu.”

Gözden geçirilmiş bu baskının ama-cınınbirkısmınitelAugeanahırla-rınıtemizlemekiken,asılHerkülsel

görev, ne ekleneceğine karar verebilmekti.Ahırlarıntemizlenmesiileyetinenprofesö-rünaksine,revizyonyapacakyazar,ahırlarıtaze besin ve yemlerle doldurmak sorum-luluğunutaşımaktadır.Busorumluluksonyıllardanitelaraştırmaalanındakiemsalsizgelişimdendolayıözelliklezordur.

Bu yeni baskıyı hazırlarken, nitel yön-temler, program değerlendirme ve durum

çalışmaları üzerine, son on yılda basılmışbinlercekitap,monografveçalışmanınyanısıra,farklıdisiplinvemeslekalanlarındakidergilerdeyeralanyüzlercemakaleincele-dim. Busüreçte, Qualitative Inquiry and Field Methodsisimliikiyeniönemliniteldergininyanısırameslekialanlaraözgübirçokniteldergi(örneğinsağlık,hemşirelik,sosyalça-lışmalar,örgütselgelişim)veözelyaklaşım-lara yönelik bazı dergiler yayımlanmayabaşlandı (örnek; Grounded Theory Review).Handbook of Qualitative Research (1994) ya-

xxii • NİTELARAŞTIRMAVEDEĞERLENDİRMEYÖNTEMLERİ

yımlandı,ardındanyenidengözdengeçiri-lerekbasıldı(2000)veHandbook of Methods in Cultural Anthropology (1998) isimliesergö-rücüye çıktı. Nitel analizi kolaylaştırmayayönelikyeniyazılımprogramlarıgeliştiril-di.Kişilerarasıiletişiminkolaylaştırılmasınısağlayan internete-posta tartışmagruplarıortayaçıktı.İştesözüedilenHerkülselzor-luk,temeleğilimleri,örüntülerivetemalarıortaya koymak amacıyla bu baş döndürü-cügeometrikgelişmeyianalizetmektir.Buanalizin sonuçları elinizdekibuyenibaskıiçerisindesunulacaktır.

Bu kitabın Qualitative Evaluation Met-hods başlıklı ilk baskısı (1980), nitel yön-temlerin, o zamanlarda henüz gelişmekteolan program değerlendirme alanına uy-gulanmasındakiçeşitliyaklaşımlarüzerineodaklanmıştı. (The American EvaluationAssociation1984yılınadekkurulmamıştı).Builkbaskı,farklıyöntemlerinvealternatifparadigmalarıngörecelideğerihakkındakihararetlinitel-nicelarasındakitartışmalarıntamortasındaortayaçıktı. Qualitative Evolu-tion and Research Methodsbaşlıklıikincibaskı(1990)iseparadigmalarailişkinolgunlaşantartışmalardan etkilenmişti Bu çalışmadafarklı teorikve felsefibakışaçılarınınnitelaraştırmaları ne şekilde etkilediğine dahafazladikkatçekilmiş,ayrıcadeğerlendirmealanının gelişmesiyle birlikte bu alandakiçeşitliuygulamalarayerverilmiştir.BusonbaskıdadabirbaşlıkdeğişiminegidilmişvekitabınismiQualitative Research and Evalua-tion Methods olmuştur. Bubaşlık, şüphesizkibirçoğudeğerlendirmeçalışmaları içeri-sindeyeralan,farklılaşanaraştırmagünde-miveakademikiletişiminsürüklediğinitelaraştırmanınsononyıldakigelişiminiyan-sıtmaktadır.

Nitel-nicel arasındaki klasik tartışma;farklımetodolojikyaklaşımlarıngereklivegüvenilir olduğunun, karma yöntemlerinözellikledeğerli olabileceğininve sorunun

bazı sınırlı metodolojik geleneklere bağlıkalmaktan ziyade, yöntemlerin araştırmasorularına uygun bir şekilde eşleştirilme-sinde olduğunun anlaşılmasıyla büyükanlamda çözüme ulaşmıştır. Nitel araştır-manındeğeriniortayakoymayayönelikni-celci ve deneycilerle tartışma gereksinimi-ninazalmasıylabirlikte,birbirilerindençokfarklı bakış açılarıyla farklı nitel araştırmayöntemleri kullandıklarını fark eden nitelaraştırmacılarartıkdikkatlerinibirbirlerineyöneltmişlerdir.Böyleliklenitelyöntem-bi-limciler ve kuramcılar artık birbirleriyletartışmayabaşlamıştır.Nitelyöntemlerdekitümbugelişimselçalışmalarınsonucunda,artık nitel ve nicel eğilimli akademisyenve değerlendirmeciler arasındaki farklılık-lar kadar nitel araştırmacılar arasında dafarklılık bulunmaktadır. Bu yeni baskınınöncelikliamacı,butartışmadakitemelbakışaçılarınıaçıklığakavuşturmak,günümüzdekullanılan nitel yaklaşımların farklılıkla-rının bir portresini çizmekve bu farklılaş-manınpratiktekietkileriniincelemektir.Buinceleme,özellikle,yeniyönelimlerileilgilitartışmalarıniçerisindeyeralanveçeşitlili-ğinartmasıileparalelbirdeğişimgösterenprogramdeğerlendirme alanı üzerine olsada,sadecebualanlasınırlıdeğildir.

Bu Baskının Düzeni

Birinci bölümde nitel bulgulara dairfarklı örneklere yer verilmiştir.Nitel çalış-maların sonucunda neyin elde edildiğinigöstermek ve bu tür bir araştırmayla yenitanışankişilerenereyevarabileceklerinivene üretmeye çalıştıklarını gösterebilmekiçin nitel araştırmanın ürünlerinin önemliörneklerinden birkaç tanesini sunarak ko-nuya giriş yapılmıştır. İkinci bölümde ni-tel araştırmayı tanımlayan temel stratejiktemalar gözden geçirilmiş ve bunlara bazı

Ön Söz • xxiii

eklemeleryapılmıştır.Üçüncübölümdesonon yılda belirgin bir şekilde ortaya çıkan-lardadâhilolmaküzerefarklınitelyakla-şımlar incelenmiştir. Dördüncü bölümdedeğerlendirme, eylem araştırması, örgüt-sel,toplumsalveuluslararasıgelişimalan-larında,birçoğuyeniolan çok sayıdaniteluygulamasunulmuştur.Beş,altıveyedincibölümlerdenitelikliverieldeetmekiçinge-rekli beceri ve yeterliklerin üzerinde özel-likle durularak; amaçlı örnekleme, karmayöntemler,alançalışması,gözlemselyakla-şımlarvemülakatyapmakonularındayolgösterilmiş,araştırmanındeseniveveritop-lama ele alınmıştır. Sekizinci bölümde herzaman çalışmanın en zor kısmı olan nitelverininanalizi içinsüreçveyönergelersu-nulmuştur.Sonolarakdokuzuncubölümdeparadigmalara,politikalaravenitelaraştır-manın kalitesini ve inanılırlığını arttırmakiçinçeşitliyaklaşımlaradeğinilmiştir.Ayrı-cabubölümde,nitelaraştırmanınniteliğinielealırkenvedeğerlendirirken,birbirindentamamenayrıverekabethalindeolduğunudüşündüğümbeş farklı çerçeveyi tanıttım.Bunlar;gelenekselbilimselaraştırmaölçüt-leri,sosyalinşaveyapılandırmacılıkölçüt-leri,sanatsalveanımsatıcıölçütler,eleştireldeğişim ölçütleri ve pragmatik, yararlılıkamaçlı değerlendirme standartları ve ilke-leridir.Tümbuçalışmaboyunca,alışkınol-duğumüzereyüzlerceyenihikâyeveörnekekledim.Ayrıcaönemlinoktalarıözetlemekve açıklığa kavuşturmak için elliden fazlayeniörnekoluşturdum.

Teşekkür

Buönsözenitelaraştırmadakimuazzamgelişim ve artan çeşitlilik içerisinde Her-külselbirgörevedikkat çekerekbaşladım.Bir görev iseHerkülsellikten bile fazlasınıgerektirdi ve ben bunu tamamlayamadım.

Yıllarboyuncaanlayışımdaveanladıkları-mı yazıya dökmemde kendilerine başvur-duğum ve minnettar olduğum, teşekküretmemgerekenbirçokmeslektaşımıvede-ğerlendirmeciyilistelemeyebaşladım.Fakatbuüçüncübaskıyabaşladığımdaartık çokfazlanitelyolkatetmiştimve teşekküret-memgerekenkişilerinlistesioldukçauzun-du ve burada yazacağım kişiler arasındanteşekküretmeyiunutacaklarımolmasıgibibirriskalamazdım.Okuyucuyubirbaşlan-gıçnoktasıolarakyalnızcakitaptakihikaye-lerevereferanslarayönlendirebilirdim.

FakatNewYork’unTupperLakekentin-deyaşayankarikatüristMichaelCochran’aayrıca teşekkür etmek durumundayım,zira bu kitaptaki yolculukta okuyucularınyolunun aydınlatılabilmesi için birçok çi-zim yaptı. Kendisi ile işbirliğimiz UnionInstitutearaştırmayöntemleriseminerindebaşladı. Kendisi bu semineri karikatürlerikullanarak değerlendirmişti. Burada kari-katürlerini gördüm, zekâsını ve stilini be-ğendimvekendisinenitelaraştırmaileilgilibilgilersundum.Kendisidebunlarıkarika-tür sanatına dönüştürdü. Kendisine espriyeteneğivekabiliyetiiçinteşekkürederim.

SageYayınevi’nin editör ve üretim ele-manlarına da ayrıca teşekkür ederim. C.Deborah Laughton ile çalışmanın ayrıcalı-ğını ancak daha önce sınırlı vizyonları veanlayışları olan editörlerle çalışmış olankişiler takdir edebilir. Nitel yöntemler vedeğerlendirmede deneyimli ve bilgili olanDeborahLaughton, bu sanatı en azdiğeruygulamacılarkadarderinlemesinebilmek-le kalmayıp, ihtiyaç bulunduğunu düşün-düğü çalışmaları kavramsallaştırarak veyazarlarıbesleyerekbualanışekillendirmişve çalışmaların meyvelerini (ürünlerini)vermelerinisağlamıştır.Kendisininaynıza-mandahemyazarhemdetasarımcıolmasıdabanaonunlaeşsizbirişbirliğikurmafır-satı sundu. KatePeterson’unyazıkontrol

xxiv • NİTELARAŞTIRMAVEDEĞERLENDİRMEYÖNTEMLERİ

vedüzenlemeyeteneğidebanayazılarımdaaçıklıkveokunabilirliğisağlamışoldu.

JanelleLemaster’ıniçtasarımıhamtas-lağın şu anda elinizde tuttuğunuz incelik-le işlenmiş kitap haline gelmesini sağladı.Diana Axelsen üretim editörü olarak herşeyibirarayagetirdivekitabınzamanındaçıkmasınısağladı.Kendisininyüksekyöne-timyeterliğineolanbüyükgüveniminyanısıraespriyeteneğinidetakdiretmedenge-çemem.Sonolarak süperSageüretimeki-bine teşekkür ederim ve kurumun ortakkurucularındanSaraMilerMcCune’aUtili-zation-Focused Evaluation’ın(1978)ilkbaskı-sınınçıkarılmasındakiyönetimindendolayıteşekkürederim.Kendisininvizyonuveta-kipettiğiişitamamlamayeteneği,SageYa-yınevi’ninhemdeğerlendirmehemdenitelaraştırma kitaplarını yayımlayan öncü biryayıneviolmasınısağlamıştır.

Okuyucununaffınasığınarak,buüçün-cübaskınıntarihselbağlamınıdahaayrıntılıbirşekildesunmaisteği,yıllarönceyazdı-ğım ilk ön sözden alıntıladığım aşağıdakimetniburayadâhiletmemenedenoldu:

Diğer yazarların da bildiği gibi bunun gibibirkitabaaileninyaptığıkatkınınanlatılmasıaslamümkündeğildir; zira böylesine zorlubirsüreçtehemyazarınkendisihemdeailesiiçinbüyükfedakârlıklaryapmakgerekmek-tedir. Sara Miller McCune beni bu kitabınyazılmasıiçiniknaederken,Jeannebenihemyeniçıkacakbirkitabıhemdeyenidoğmuş

bir bebeği birlikte büyütebileceğimizi iknaetmeye çalışıyordu. Jeanne’in kitaba katkı-sı, kişi ve profesyonelin neden kimi zamanayrılamayacağını ve ayrılmaması gerektiği-nigösterdi. Jeanne’inkendialançalışmalarıvemülakatdeneyimlerihakkındakifikirleri,bukitabınbazı kısımlarındayaşadığım çık-mazlarınüstesindengelmemeyardımcıoldu.Editörlükanlamındakiyardımlarısonderecedeğerliydi.Bunlarsadecesomutkatkılarıydı;maneviolanlarisebukitabıngerçekleşmesi-nisağlayanlardı.

BumanevidesteklerveJeanne’insüreklikatkısı eserinyazımı süresincedevametti.BuaradayukarıdabahsedilenyenidoğmuşbebekQuinnCampbellmühendislikteyük-seklisansderecesinitamamladıvekızkar-deşiCharmagneCampbell-Pattonüniversi-teyibitirmeküzere.Bunlar tamamlanırkenağabeyleriBrandonPattonbiryandannitelyöntemler ile ilgili gerçekleştirdiğim ikigünlük atölye çalışmamda yer alarak, ilkdeğerlendirmealançalışmasınahazırlanır-kendiğeryandanhayattakigerçektutkula-rıolanyazıyazmaverockmüzikicraetmesüreçlerinedevametti.Dolayısıylayıllarbuşekilde geçerken olgulaşmaktan, çocuklarıbüyütmekten, eski günleri anımsamaktan,yenigünlerikutlamaktanveeskinitelAu-gean ahırlarını temizlerken diğer yandanbunlarıyenibesinlerledoldurmaktanmut-lulukduydum.Bunlarbirazdanokuyacağı-nızbesinlerdir.

1

KISIM 1

Nitel Araştırmada Kavramsal Konular

• Psikometristler onu ölçmeye çalışır. Deneyselciler onu kontrol etmeye çalışır. Mülakatçılar onunla ilgili sorular sorar. Gözlemciler onu izler. Katılımcı gözlemciler onu yapar. İstatistikçiler onu sayar. Değerlendirmeciler onu değerlendirir. Nitel araştırmacılar onun içerisinde anlam arar.

• Şüpheniz olduğunda gözlemleyin ve sorular sorun. Emin olduğunuzda daha çok gözlemleyin ve daha fazla soru sorun.

• Gigo’nun tümdengelim kanunu: Girdi ne ise çıktı da odur.1 Halcolm’un tümevarım kanunu: Hiçbir yeni deneyim yoksa hiçbir yeni anlayış

yoktur.

• Nitel araştırma insanın tüm kapasitelerinden en kullanışlı olanını işler: Öğrenme kapasitesi.

1 Ç.N.: Bilgisayar alanına özgü bu sözün anlamı: bir sisteme geçersiz bir veri girilirse, çıktı da geçersiz olacaktır. Girdi yanlış ise çıktı da yanlış olacaktır.

2 • NİTEL ARAŞTIRMADA KAVRAMSAL KONULAR

• Mucitlere şöyle denir: “Kalıpların dışında düşün.” Nitel akademisyenler öğrencilerine şöyle der: “Kalıpları inceleyin. Gözlemleyin.

İçten. Dıştan. İçten dışa, dıştan içe doğru. Nerede? Nasıl oraya geldi? Etrafında ne var? Kim onun bir “kalıp” olduğunu söyledi? Söyledikleri ne anlama geliyor? Neden bu kadar önemli? Veya önemli mi? “Kalıp” olmayan nedir? Kalıp hakkında sorular sor. Diğerlerini kalıp hakkında sorgula. İçten yansıyan bakış açıları neler-dir? Dıştan yansıyan bakış açıları nelerdir? Kalıbın diyagramlarını incele. Kalıpla ilgili dokümanlar bul. Düşünmenin kalıpla ne ilgisi var? Bu kalıbı anla. Başka bir kalıbı incele. Sonra bir başkasını. Kalıbı anla. Anla. Daha sonra kalıbın içi ve dışı üzerinde kafa yorabilirsin. Belki. Bir süre. O değişene kadar. Sen değişene kadar. Dış tekrar iç haline gelene kadar. Daha sonra tekrar başla. Kalıbı incele.”

• Hiçbir zaman kanıtlama mecburiyeti yoktur. Sadece deneyimlenecek ve anlaşı-lacak dünya vardır. Deneyim yolculuğunun yükünü hafifletmek için kanıtlama mecburiyetinden kurtulun.

– Halcolm’un LawsofInquiry isimli eserinden

3

1Nitel Araştırmanın Doğası

Dr. Öğr. Üyesi Mesut BÜTÜNSivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Doç. Dr. Selçuk Beşir DEMİRSivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Nitel Yöntemlerin Meyvesi

Bir zamanlar, hiçbir meyve ağacı olmayan ülkenin birinde bir adam yaşarmış. Bu adam zamanının çoğunu okumaya harcayan bir akademisyenmiş. Okuduğu yazılarda sıklıkla meyve denen şeyden söz edilirmiş. Kitaplardaki betimleme-ler, bir yolculuğa çıkıp meyveyi bizzat görmesi için akademisyeni cezp etmiş.

Pazar yerine gidip meyve diyarını nerede bulacağını araştırmaya koyulmuş. Uzun bir araştırmadan sonra yolu bilen birine rastlamış. Uzun ve zorlu bir yol-culuktan sonra yönlendirilen yere gelmiş ve kendisini kocaman bir elma bahçe-sinin girişinde bulmuş. Tam bahar ayıymış ve elma ağaçları çiçek vermiş.

Akademisyen meyve bahçesine girmiş ve bir çiçeği kopararak ağzına atmış. Çiçeğin ne dokusunu ne de tadını sevmiş. Hemen başka bir ağaca gidip başka bir çiçek alarak ağzına atmış, sonra bir başkasına, sonra bir başkasına. Her bir çiçek oldukça güzel olmasına rağmen kendisine lezzetsiz gelmiş. Meyve bahçe-sini terk edip yurduna geri dönmüş ve meyvenin gereğinden fazla değer veril-miş bir yiyecek olduğunu arkadaşlarına anlatmış.

Meyvenin, bahar çiçeği ve olgunlaşmış hali arasındaki farkı ayırt edeme-diğinden aradığı şeyi bulmamış olduğunun hiçbir zaman farkına varamamış.

– Halcolm’un Inquiry Parablesisimli eserinden