nghiªn cøu qu¶n lý ®Êt ®ai vµ h ëng dông ®Êt cña ng êi hmong … · 2011-11-14 ·...

Nghiªn cøu qu¶n lý ®Êt ®ai vµ h−ëng dông ®Êt cña ng−êi Hmong vµ ng−êi Dao t¹i x· NËm Ty, huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang

V−¬ng Xu©n TØnh Peter Hjemdahl

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

3

Môc lôc

Tãm t¾t c¸c nhËn xÐt ................................................................5

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.........................................................7

PhÇn më ®Çu..............................................................................9

1. Kh¸i qu¸t x· NËm Ty...........................................................11

2. QuyÒn h−ëng dông vµ Sö dông ®Êt trong x· héi truyÒn thèng giai ®o¹n tõ x· héi truyÒn thèng xa x−a ®Õn 1961 ...13

2.1 QuyÒn h−ëng dông ®Êt .......................................................13 2.2 Sö dông ®Êt.........................................................................14

3. QuyÒn h−ëng dông ®Êt vµ Sö dông ®Êt giai ®o¹n 1961 – 1981 Giai ®o¹n hîp t¸c x· n«ng nghiÖp...............................15


4. QuyÒn h−ëng dông vµ sö dông ®Êt giai ®o¹n 1981 - 1996..................................................................................................17

4.1 H−ëng dông ®Êt ..................................................................18 4.2 Sö dông ®Êt.........................................................................18

5. Mét sè nhËn xÐt vÒ QuyÒn h−ëng dông ®Êt vµ Sö dông ®Êt hiÖn t¹i ë x· NËm Ty.........................................................21


6. KhuyÕn nghÞ vµ gîi ý..........................................................23

6.1 VÊn ®Ò cÊp chøng chØ sö dông ®Êt .....................................23 6.2 Gîi ý vµ nhËn xÐt vÒ thùc thi viÖc giao ®Êt .........................24

7. Tãm t¾t nh÷ng nhËn ®Þnh chÝnh ........................................27

Phô lôc 1: §Ò c−¬ng tham chiÕu...............................................29 Phô lôc II: Ph−¬ng ph¸p giao ®Êt sö dông ë huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang trong Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói..............................................................................................29 Phô lôc III: Danh s¸ch ®¹i biÓu dù Héi th¶o ë Hµ Giang ..........33

5

Tãm t¾t çc nhËn xÐt HiÖn nay, t×nh h×nh h−ëng dông ®Êt vµ sö dông ®Êt cña ng−êi Hmong vµ ng−êi Dao ë x· NËm Ty lµ t−¬ng ®èi gièng nhau. C¶ hai nhãm d©n téc nµy ®Òu phô thuéc chñ yÕu vµo canh t¸c lóa n−íc trªn ruéng bËc thang vµ trång s¾n trªn n−¬ng rÉy däc theo çc s−ên ®åi. C©y cho thu nhËp tiÒn mÆt chÝnh lµ chÌ, cßn çc loµi vËt nu«i chñ yÕu lµ lîn, dª vµ gµ. Ngùa vµ tr©u ®−îc c¶ hai nhãm d©n téc nµy sö dông lµm søc kÐo. Çc h×nh thøc sö dông ®Êt kh«ng kh¸c nhau ®¸ng kÓ, mÆc dï cho ®Õn nh÷ng n¨m 60, ng−êi Hmong vÉn ch−a trång lóa n−íc, mµ chØ phô thuéc vµo s¾n nh− lµ l−¬ng thùc chÝnh. Nh×n chung, ng−êi Dao cã nhiÒu ®Êt canh t¸c h¬n ng−êi H’m«ng. Nguyªn nh©n kh«ng râ, nh−ng ng−êi Dao ®· ®Õn tr−íc vµ chiÕm ®a sè trong x· (70%) vµ cã thÓ hiÓu ®−îc thùc tr¹ng chiÕm dông ®Êt. NghÞ quyÕt 10 vµ QuyÕt ®Þnh 100 ch−a bao giê ®−îc thùc hiÖn ë Nam Ty. T×nh h×nh h−ëng dông ®Êt hiÖn t¹i dùa vµo kÕt qu¶ giao ®Êt kh«ng chÝnh thøc do çc quan chøc ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn sau khi hîp t¸c x· gi¶i t¸n. Sù tranh chÊp ®Êt ®ai dÉn ®Õn nhiÒu bÊt ®ång ®ang diÔn ra vµ ch−a ®−îc gi¶i quyÕt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ quyÒn h−ëng dông ®Êt truyÒn thèng m©u thuÉn víi çc quy ®Þnh vÒ quyÒn sö dông ®Êt ®−îc ban hµnh gÇn ®©y vµ sù ph©n chia ®Êt ®ai kh«ng c«ng b»ng do viÖc giao ®Êt trong qu¸ khø ®−îc tiÕn hµnh kh«ng tho¶ ®¸ng. Qu¸ tr×nh giao ®Êt ®ang tiÕn hµnh thùc chÊt lµ hîp ph¸p ho¸ thùc tÕ chiÕm dông ®Êt hiÖn t¹i (xem trang 19, Phô lôc II). V× vËy, sù ph©n chia ®Êt ®ai mét çch c«ng b»ng lµ rÊt quan träng tr−íc khi cÊp chøng chØ quyÒn sö dông ®Êt. §Êt n«ng nghiÖp ®−îc ®iÒu chØnh bëi çc quyÒn sö dông ®Êt truyÒn thèng liªn quan ®Õn së h÷u ®Êt ®ai kh«ng cã nh÷ng tranh chÊp. T×nh h×nh chØ kh«ng râ rµng ®èi víi nh÷ng vïng ®Êt ®ai mµ çc hîp t¸c x· ®· lµm thay ®æi quyÒn h−ëng dông ®Êt vµ çc h×nh thøc sö dông ®Êt. T×nh h×nh ra quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh giao ®Êt cßn nhiÒu bÊt cËp. Do cã nh÷ng quan hÖ gia ®×nh vµ liªn kÕt th«n b¶n chÆt chÏ, çc nhµ l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng rÊt khã cã thÓ th«ng qua çc quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt khi cè g¾ng gi¶i quyÕt çc bÊt ®ång. Çc cÊp huyÖn vµ tØnh th−êng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt bÊt ®ång. Ng−îc l¹i, l·nh ®¹o th«n b¶n l¹i ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt çc bÊt ®ång nµy. NÕu muèn gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Êt ®ai, cÇn ph¶i xem xÐt l¹i ph−¬ng ph¸p th«ng qua quyÕt ®Þnh. Do n¹n tham nhòng ë çc vïng cao, n¬i mµ çc ç nh©n cã thÓ bao chiÕm çc vïng ®Êt ®ai réng lín, ®· lµm chËm l¹i nh÷ng nç lùc d©n chñ trong viÖc ph©n bè l¹i ®Êt ®ai rÊt ®¸ng ®−îc khuyÕn khÝch do l·nh ®¹o x· NËm Ty tiÕn hµnh. NÕu qu¸ tr×nh nµy tiÕp diÔn, th× sù bÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ - x· héi do nh÷ng bÊt cËp nµy g©y ra rÊt khã ®−îc gi¶i quyÕt trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng, n¬i mµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c¬ së tån t¹i cña v¨n ho¸ vµ con ng−êi.

6

CÇn thiÕt ph¶i më réng çc ho¹t ®éng cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói t¹i x· nµy. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ qu¸ thÊp kh«ng cho phÐp b¶o vÖ rõng mét çch cã hiÖu qu¶, còng nh− tiÕn hµnh thö nghiÖm çc loµi c©y c«ng nghiÖp míi. Do ChÝnh phñ cã chÝnh s¸ch kh«ng cho phÐp mét x· tham gia vµo nhiÒu ch−¬ng tr×nh viÖn trî n−íc ngoµi vµ nhiÒu dù ¸n ®Çu t− trong n−íc, Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói cÇn ph¶i më réng çc ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña tõng ®Þa ph−¬ng. NÕu kh«ng, nç lùc h−íng tíi viÖc sö dông tµi nguyªn rõng l©u dµi sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc, bëi v×, nh− chóng ta thÊy, n«ng d©n nghÌo víi rÊt Ýt ®Êt canh t¸c kh«ng cã ph−¬ng çch nµo kh¸c ®Ó duy tr× sô tån t¹i cña gia ®×nh, ngo¹i trõ viÖc khai th¸c gç. CÇn ñng hé m¹nh mÏ sù tham gia cña phô n÷ vµo viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ ra quyÕt ®Þnh th«ng qua sù hîp t¸c chÆt chÏ víi héi phô n÷ ë çc cÊp. H×nh thµnh thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng vµ ®¸nh gi¸ çc nguån thu nhËp cã thÓ cã ngoµi n«ng nghiÖp lµ çc b−íc quan träng, nÕu muèn cñng cè vai trß ®éc lËp nhiÒu h¬n cña phô n÷.

7

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn b¸n chÝnh thøc vµ kÕt thóc ®Ó më ®· ®−îc sö dông ë tÊt c¶ çc cÊp. §· thu thËp vµ kiÓm tra chÐo th«ng tin ba chiÒu ë nh÷ng n¬i cã thÓ ®−îc. §· tiÕn hµnh pháng vÊn vµ trao ®æi kh«ng chÝnh thøc víi nhiÒu ç nh©n ë çc th«n b¶n cã liªn quan, nh− çc çn bé hîp t¸c x· ®· nghØ h−u, tr−ëng ®éi s¶n xuÊt, tr−ëng th«n, n«ng d©n cã kinh nghiÖm, quan chøc l·nh ®¹o x· vµ mét sè ®¹i diÖn hé gia ®×nh víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau. Kh¶o s¸t hiÖn tr−êng chñ yÕu tËp trung vµo ®iÒu kiÖn sèng cña n«ng d©n vµ t×nh h×nh canh t¸c n«ng nghiÖp. Çc nhËn ®Þnh ®−îc tr×nh bµy theo h×nh thøc ®èi chøng (Dao/Hmong) vµ theo diÔn biÕn lÞch sö (tr−íc vµ sau hîp t¸c x· vµ hiÖn t¹i). Sè liÖu thèng kª ®−îc thu thËp chñ yÕu tõ çc v¨n phßng cÊp tØnh, huyÖn tr−íc khi kh¶o s¸t hiÖn tr−êng. Çc sè liÖu nµy sau ®ã ®· ®−îc ®èi chiÕu víi çc tµi liÖu ë cÊp th«n b¶n vµ cÊp x· vµ kiÓm chøng víi l·nh ®¹o th«n b¶n vµ x·. RÊt ®¸ng tiÕc lµ hÇu hÕt çc cuéc pháng vÊn, vµ thËm chÝ lµ c¶ çc cuéc nãi chuyÖn kh«ng chÝnh thøc, ®· ®−îc thùc hiÖn víi ®µn «ng. Çc rµo c¶n vÒ v¨n ho¸ vµ sù e ng¹i cña phô n÷ ®· kh«ng cho phÐp chóng t«i tiÕp cËn víi thùc tr¹ng phô n÷. Chóng t«i muèn kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh çc ®ît nghiªn cøu t−¬ng tù bëi mét nhãm çc nhµ nghiªn cøu bao gåm c¶ nam n÷.

9

PhÇn më ®Çu C«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh theo yªu cÇu cña Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam - Thuþ §iÓn “Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói”, trong giai ®o¹n tõ 24/10 - 15/11/1996. Nhãm nghiªn cøu gåm 2 nhµ nh©n chñng x· héi häc: «ng V−¬ng Xu©n T×nh, ViÖn D©n téc häc, Hµ Néi, ViÖt Nam vµ «ng Peter Hjemdahl, Khoa Nh©n chñng x· héi häc, §¹i häc Gothenburg, Thuþ §iÓn. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®· tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm cña quyÒn h−ëng dông ®Êt vµ qu¶n lý ®Êt ®ai truyÒn thèng vµ hiÖn t¹i cña hai nhãm d©n téc thiÓu sè H’m«ng vµ Dao ®ang sinh sèng ë mét x· vïng cao thuéc vïng nói phÝa B¾c cña ViÖt Nam. Dùa vµo kÕt luËn, çc t¸c gi¶ ®· ®−a ra khuyÕn nghÞ cho Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói nh»m ®¹t ®−îc mét m« h×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ vµ ®Þa lý cña vïng cao. C«ng tr×nh nghiªn cøu chØ tiÕn hµnh ë çc th«n b¶n cã liªn quan, nh−ng pháng vÊn chÝnh thøc ®· ®−îc tiÕn hµnh réng r·i víi quan chøc çc cÊp tØnh, huyÖn vµ x·. T¹i x· NËm Ty, nhãm chuyªn gia nghiªn cøu lµm viÖc chñ yÕu t¹i çc b¶n NËm Ty (d©n téc Dao) vµ NËm Piªn (D©n téc Hmong chiÕm ®a sè). Cuèi ®ît nghiªn cøu, ®· tæ chøc häp víi l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng ®Ó nghe çc chuyªn gia tr×nh bµy çc nhËn ®Þnh vµ khuyÕn nghÞ s¬ bé. §¹i diÖn ®Þa ph−¬ng ®· ®¸nh gi¸ cao nh÷ng gîi ý vµ nhËn ®Þnh cña çc nhµ nghiªn cøu. §¹i diÖn ®Þa ph−¬ng cho r»ng çc vÊn ®Ò ®−îc nghiªn cøu còng nh− nh÷ng khã kh¨n ®−îc th¶o luËn rÊt trïng hîp víi sù quan t©m cña ®Þa ph−¬ng. Nhãm chuyªn gia ®· lµm viÖc ë NËm Ty 30 ngµy vµ lµm viÖc 5 ngµy ë Hµ Néi ®Ó dù th¶o tãm t¾t çc nhËn ®Þnh víi sù hç trî cña tiÕn sü Ph¹m Quang Hoµn, Phã ViÖn tr−ëng ViÖn D©n téc häc Hµ Néi vµ TiÕn sü Claes Corlin, Tr−ëng Khoa Nh©n chñng x· héi häc, ®¹i häc Gothenburg. Dù th¶o tãm t¾t çc nhËn ®Þnh ®· ®−îc tr×nh bµy t¹i cuéc héi th¶o liªn ngµnh ë Hµ Giang ngµy 23/11/1996. Danh s¸ch çc ®¹i biÓu trong phô lôc III.

11

1. Kh¸i qu¸t x· NËm Ty X· NËm Ty n»m ë phÝa nam cña huyÖn Hoµng Su Ph×, çch trung t©m huyÖn 34 km. X· cã diÔn tÝch 4.220 ha, bao gåm 411 ha ®Êt n«ng nghiÖp, tr¶i réng trªn mét vïng ®åi nói cã ®é cao 600 - 2.000 m so víi mÆt biÓn. D©n sè cña x· lµ 2.392 ng−êi, trong ®ã Dao: 1.873 vµ H’m«ng: 546 ng−êi, ph©n bè t¹i 5 b¶n. Çc b¶n ®−îc chän lµm trung t©m nghiªn cøu lµ NËm Ty (mét b¶n trong x· trïng tªn víi x· NËm Ty) cã 65 hé thuÇn Dao vµ b¶n NËm Piªn cã 33 hé H’m«ng vµ 34 hé Dao. C¶ hai d©n téc Dao vµ H’m«ng trong vïng ®Òu cã xuÊt xø tõ Trung Quèc. Dßng dâi ng−êi Dao ®· sinh sèng ë ®©y liªn tôc 6 thÕ hÖ, cßn ng−êi H’m«ng th× ®· cã 5 thÕ hÖ ë b¶n NËm Piªn. Çch thøc ®Þnh c− cña hai d©n téc nµy kh¸c nhau. Çc hé ng−êi Hmong sèng gÇn nhau trªn nh÷ng vïng ®Êt cao nhÊt. Cßn ng−êi Dao sèng t−¬ng ®èi xa nhau (0,5 - 3 km), t¹i çc vïng thÊp h¬n vµ th«ng th−êng th× hä chiÕm dông nhiÒu ®Êt ®ai h¬n ng−êi Hmong. Trong n«ng nghiÖp, ®èi víi c¶ hai nhãm d©n téc Dao vµ Hmong, lóa vµ s¾n lµ hai loµi c©y trång chÝnh, cã bæ sung thªm ®Ëu vµ rau vµ mét sè l©m s¶n. Ch¨n nu«i chØ giíi h¹n ë tr©u, lîn vµ gµ. Nu«i ç kh¸ phæ biÕn ë ruéng lóa n−íc vµ ao, nh−ng s¶n l−îng rÊt thÊp. C©y c«ng nghiÖp chÝnh lµ chÌ ®· ®−îc trång thµnh c«ng ë ®©y Ýt nhÊt lµ mét thËp niªn. Gièng nh− çc vïng cao kh¸c cña ViÖt Nam, n¬i mµ ®Þa h×nh, ®é ph× cña ®Êt vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh«ng phï hîp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− ë çc vïng ®ång b»ng, møc ®é nghÌo ®ãi ë çc th«n b¶n nµy rÊt cao. CÇn l−u ý r»ng khi mét hé ®−îc xÕp thuéc diÖn “giµu” hoÆc “trung b×nh” theo sù ph©n lo¹i cña th«n b¶n, th× çc hé nµy chØ lµ giµu hoÆc trung b×nh so víi çc hé kh¸c trong cïng b¶n. B¶n NËm Piªn lµ mét vÝ dô vÒ mét b¶n kh«ng cã mét hé nµo cã ®ñ l−¬ng thùc ¨n quanh n¨m. ThËm chÝ, ngay c¶ mét hé ®−îc coi lµ t−¬ng ®èi “giµu” còng thiÕu l−¬ng thùc trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña n¨m.

13

2. QuyÒn h−ëng dông vµ Sö dông ®Êt trong x· héi truyÒn thèng giai ®o¹n tõ x· héi truyÒn thèng xa x−a ®Õn 1961

2.1 QuyÒn h−ëng dông ®Êt Cã hai h×nh thøc h−ëng dông ®Êt truyÒn thèng trong x· héi truyÒn thèng cña ng−êi Dao vµ ng−êi Hmong lµ: H−ëng dông céng ®ång vµ h−ëng dông ç thÓ. 2.1.1 H−ëng dông ®Êt céng ®ång §Êt cña c¶ céng ®ång ®−îc th«n b¶n qu¶n lý. Trong x· héi cña ng−êi Dao, ®Êt rõng vµ nguån n−íc trong b¶n vµ xung quanh b¶n ®−îc b¶o vÖ vµ h¹n chÕ sö dông. §Êt cña céng ®ång ®−îc qu¶n lý theo lÖ lµng. Cã nh÷ng quy ®Þnh cÊm chÆt c©y vµ trång trät trong nh÷ng vïng ®Êt nµy. NÕu mét hé vi ph¹m nh÷ng lÖ lµng nµy th× ph¶i chÞu ph¹t vµ buéc ph¶i nép ph¹t cho lµng b»ng r−îu vµ thÞt. Ng−êi Dao cßn cã mét kho¶nh rõng ®−îc dµnh ®Ó thê thÇn linh cña b¶n, cßn gäi lµ rõng thiªng. Trong khu rõng thiªng, t¹i mét bµn thê ®−îc lµm b»ng mét c©y to, ng−êi d©n cã thÓ cóng lÔ mçi n¨m mét lÇn, hoÆc nhiÒu lÇn nÕu nhiÒu chuyÖn kh«ng may x¶y ra, nh− lôt léi, lë ®Êt hay dÞch bÖnh tÊn c«ng b¶n. NÕu rõng thiªng bÞ vi ph¹m, ng−êi ph¹m téi sÏ bÞ ph¹t nÆng ®ñ ®Ó c¶ b¶n chi phÝ cóng lÔ thÇn hé mÖnh b¶n trong c¶ n¨m. Çch thøc qu¶n lý ®Êt céng ®ång cña ng−êi Hmong còng gièng nh− ng−êi Dao, nh−ng ng−êi Hmong kh«ng cã khu rõng thiªng ®Ó cÇu phóc cho c¶ b¶n. §· cã gi¶ ®Þnh cho r»ng do ng−êi Dao ®Þnh c− tr−íc cho nªn cã thÓ khai khÈn nh÷ng vïng ®Êt réng lín h¬n vµ lu«n chiÕm ®a sè (hiÖn t¹i chiÕm 70% ë x·), vµ v× vËy ng−êi Dao cã c¬ héi hoÆc cho lµ cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng khu rõng thiªng. Ng−êi Hmong ®Õn sau cho nªn nÕu kh«ng sèng xen lÉn th× còng chÞu ¶nh h−ëng c¶nh quan v¨n ho¸ cña ng−êi Dao. VÝ dô: dßng hä Phan ë NËm Ty cã 6000 m2 ruéng lóa n−íc ®−îc tr−ëng téc giao cho mét hé canh t¸c vµ sö dông s¶n phÈm thu ®−îc phôc vô cóng lÔ cña c¶ hä. Sau ®ã, diÔn tÝch ®Êt nµy ®−îc chia cho çc hé trong hä, vµ hiÖn t¹i tr−ëng téc còng ®−îc chia mét phÇn ®Êt h−¬ng ho¶ cña dßng hä. §Êt cña tr−ëng téc sau nµy ®−îc çc con trai vµ vî cña hä sö dông vµ ph¶i trÝch nép cho bè mét phÇn thu ho¹ch. §Êt céng ®ång cña ng−êi Hmong th«ng th−êng lµ phÇn ®Ønh nói cã rõng. Mét sè vïng ®Êt thuéc gi¸p ranh çc vïng ®Çu nguån, ë mét møc ®é nµo ®ã, còng ®−îc coi lµ ®Êt céng ®ång. TÊt c¶ çc khu rõng nµy gióp phßng chèng xãi mßn vµ s¹t lë ®Êt mét çch hiÖu qu¶. 2.1.2 H−ëng dông ®Êt ç thÓ

14

§èi víi c¶ hai nhãm d©n téc Dao vµ Hmong, ®Êt trång lóa n−íc, n−¬ng rÉy, ®Êt thæ c− vµ mét phÇn ®Êt rõng thuéc së h÷u ç thÓ, ngo¹i trõ mét phÇn nhÊt ®Þnh ®−îc dßng hä qu¶n lý (Dao). Ng−êi d©n téc Dao th−êng chiÕm gi÷ nh÷ng vïng ®Êt lín, nh−ng ranh giíi kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh. Tr−íc n¨m 1954, d©n sè cßn Ýt vµ kh«ng cã t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt. LÊy mét vÝ dô, n¨m 1954 ®éi s¶n xuÊt 1 chØ cã 7 hé, th× nay ®· cã 22 hé. Mçi mét hé cã mét phÇn ruéng lóa n−íc, ®Êt thæ c−, n−¬ng rÉy vµ ®Êt rõng. MÆt dï ®Êt ®ai kh¸ dåi dµo, mét sè hé vÉn lµm n−¬ng ë xa nhµ t¹i çc vïng ®Êt gÇn víi çc b¶n kh¸c, vÝ dô b¶n NËm Piªn vµ b¶n ¤ng Th−îng. §iÒu nµy cã thÓ lµ cÇn thiÕt ®Ó cã ®ñ thêi gian bá ho¸ vµ cã ®−îc ®Êt tèt h¬n. Ng−êi Hmong trång lóa n−íc chñ yÕu lµ quanh b¶n. Hä kh«ng cã ®Êt rõng riªng, nh−ng rõng ®Çu nguån ®−îc b¶o vÖ theo luËt tôc cña b¶n. 2.1.3 §Êt ®−îc nhµ n−íc qu¶n lý Nhµ n−íc thu thuÕ sö dông ®Êt trång lóa n−íc. Khi lµm ruéng bËc thang míi, n«ng d©n cÇn th«ng b¸o cho l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng. Ng−êi trèn thuÕ ph¶i nép ph¹t b»ng b¹c. NÕu ®èt ph¸ çc khu rõng tù nhiªn giµ, còng ph¶i nép ph¹t b»ng b¹c.

2.2 Sö dông ®Êt Ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cña çc céng ®ång ng−êi Dao vµ ng−êi Hmong chñ yÕu bao gåm viÖc x©y dùng ruéng bËc thang vµ lµm n−¬ng rÉy trång s¾n vµ ng«. T¹i nh÷ng n¬i cã ®ñ nguån cung cÊp n−íc vµ ®Êt kh«ng dèc l¾m, ruéng lóa n−íc ®−îc x©y dùng. C¶ hai nhãm d©n téc nµy cã kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ lµm ruéng bËc thang vµ çch b¶o vÖ ruéng bËc thang khái bÞ xãi mßn vµ s¹t lë, chñ yÕu b»ng çch l¾p ®Æt hÖ thèng tho¸t n−íc b»ng èng tre ®Ó duy tr× n−íc ë møc ®é an toµn. HiÖn nay, hä chØ lµm mét vô trong n¨m vµ sö dông gièng b¶n ®Þa. N−¬ng rÉy ®−îc canh t¸c theo h×nh thøc chäc trØa: chäc lç nhá trªn mÆt ®Êt ®Ó gieo h¹t, chø kh«ng dïng cµy. Th−êng ng−êi ta kh«ng chÆt tr¾ng toµn bé rõng ®Ó lµm rÉy, mµ gi÷ l¹i mét sè c©y hoÆc bôi c©y ®Ó chèng xãi mßn ®Êt. Ph−¬ng ph¸p nµy t¹o m« h×nh trång s¾n, lóa vµ ng« bÒn v÷ng trªn n−¬ng. Nã cho phÐp duy tr× dinh d−ìng cña ®Êt, cßn søc Ðp h¹n chÕ cña d©n sè cho phÐp thêi gian bá ho¸ ®−îc kÐo dµi, xãi mßn ®Êt ®−îc kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ ë çc vïng ®ång ruéng còng nh− ë çc vïng ®Çu nguån th«ng qua hÖ thèng chÆt chän c©y gç vµ c©y bôi. Theo truyÒn thèng, ng−êi Hmong chñ yÕu trång ng« v× hä sèng trªn çc s−ên nói cao, n¬i ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp cho trång ng«. Th«ng th−êng b÷a ¨n cña ng−êi Hmong kh«ng cã c¬m. Cho m·i ®Õn nh÷ng n¨m 60, l−¬ng thùc chÝnh cña hä vÉn lµ ng«. Ng−êi Dao, vµ c¶ mét phÇn ng−êi Hmong, trång s¾n trªn çc s−ên ®åi dèc. Rõng trong vµ xung quanh b¶n cã ý nghÜa rÊt quan träng tõ nhiÒu gãc ®é. Rõng bÞ khai th¸c nhiÒu ®Ó lÊy d−îc liÖu truyÒn thèng, lÊy cñi, h¸i rau vµ s¨n b¾n ë møc ®é nhÊt ®Þnh.

15

3. QuyÒn h−ëng dông ®Êt vµ Sö dông ®Êt giai ®o¹n 1961 – 1981 Giai ®o¹n hîp t¸c x· n«ng nghiÖp 3.1 QuyÒn h−ëng dông ®Êt a. §Êt céng ®ång TÊt c¶ ®Êt lµm ruéng lóa n−íc vµ hÇu hÕt ®Êt n−¬ng rÉy, ®Æc biÖt lµ n−¬ng rÉy cña ng−êi H’m«ng, ®Êt rõng vµ rõng xung quanh th«n b¶n thuéc hîp t¸c x·. ThËm chÝ ®Êt h−¬ng ho¶ nh− m« t¶ ë trªn còng ®−îc Hîp t¸c x· qu¶n lý, Ýt nhÊt lµ mét phÇn. Trong thêi kú hîp t¸c x·, ®· khai hoang nh÷ng vïng ®Êt réng lín (chñ yÕu lµ ®Êt trång chÌ vµ trång lóa n−íc). Trong sè 1.000 can ruéng lóa n−íc ë NËm Piªn, 700 can ®· ®−îc khai hoang bëi hîp t¸c x· (1 can ruéng = 200 M2). Träng t©m trong thêi kú nµy lµ t¨ng s¶n xuÊt chÌ. X−ëng chÌ míi ®−îc x©y dùng t¹i b¶n NËm Ty cÇn ®−îc cung cÊp nguyªn liÖu chÌ vµ b¶n NËm Ty ®−îc khoanh vïng lµm nguyªn liÖu cho x−ëng chÌ. Nhµ n−íc thu thuÕ ®Êt trång chÌ th«ng qua x−ëng chÌ. ThuÕ kh«ng thu tõ n«ng d©n, mµ tõ x−ëng. §Êt rõng ®−îc b¶o vÖ th«ng qua çc thÓ chÕ ®Þa ph−¬ng vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi vi ph¹m quy ®Þnh b¶o vÖ rõng ®Òu bÞ ph¹t. b. §Êt t− nh©n Nguyªn t¾c chñ ®¹o trong c¶ thêi kú kÐo dµi ®Õn n¨m 1981 lµ toµn bé ®Êt ®ai thuéc së høu cña nhµ n−íc vµ do nhµ n−íc qu¶n lý (th«ng qua hîp t¸c x·). Çc hé ç thÓ cã quyÒn chiÕm h÷u mét phÇn ®Êt ®ai, nh−ng quyÒn h−ëng dông ®Êt truyÒn thèng kh«ng ®−îc thõa nhËn. Çc hé gia ®×nh cã quyÒn sö dông ®Êt thæ c−, ®Êt v−ên vµ mét phÇn ®Êt ®Ó trång c©y. Trong suèt c¶ thêi kú tån t¹i cña hîp t¸c x·, quyÒn sö dông vµ quyÒn h−ëng dông ®Êt truyÒn thèng chiÕm −u thÕ. Th«ng qua çc vô viÖc tranh chÊp ®Êt ®ai trong thêi gian gÇn ®©y, cã thÓ thÊy r»ng çc nguyªn t¾c truyÒn thèng cña quyÒn sö dông ®Êt ®· tån t¹i, thËm chÝ th«ng qua mét sè nç lùc tr−íc ®©y trong viÖc giao ®Êt vµ ph©n bæ l¹i ®Êt ®ai.

3.2 Sö dông ®Êt a. Ruéng lóa n−íc Çc hîp t¸c x· ®· thö nghiÖm trång mét sè gièng lóa míi, nh−ng Ýt thµnh c«ng, mÆc dï ®· sö dông ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u.

16

Ruéng lóa n−íc còng ®· ®−îc sö dông ®Ó nu«i c¸ vµ mçi hé cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó cã nguån thøc ¨n. b. N−¬ng rÉy Vµo kho¶ng n¨m 1967, mét sè hé Hmong ®· sö dông cµy ®Ó lµm ®Êt n−¬ng rÉy. Ph−¬ng ph¸p lµm ®Êt nµy ®· ®−îc n«ng d©n häc tËp lÉn nhau vµ ¸p dông. S¶n l−îng l−¬ng thùc ®· gia t¨ng ®¸ng kÓ, nh−ng ®é ph× cña ®Êt còng ®· bÞ suy tho¸i nhanh chãng. Sau 2 - 3 n¨m ®Êt bÞ nghÌo kiÖt, l¹i ph¶i lµm n−¬ng rÉy míi. Nh− ®· tr×nh bµy tr−íc ®©y, ph−¬ng ph¸p chäc tØa ®· lµ mét h×nh thøc trång trät bÒn v÷ng trªn n−¬ng rÉy. Tuy nhiªn, do søc Ðp d©n sè gia t¨ng vµ yªu cÇu gia t¨ng s¶n l−îng trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n ®· buéc ng−êi d©n ph¶i ¸p dông kü thuËt canh t¸c míi. b. ChÌ S¶n xuÊt chÌ ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong giai ®o¹n nµy. Sù gia t¨ng s¶n xuÊt chÌ ®· lµm gi¶m diÔn tÝch rõng v× cÇn cã nhiÒu gç cñi ®Ó sÊy chÌ. Ng−êi d©n ch¼ng nh÷ng ®· b¸n mét khèi l−îng lín chÌ t−¬i cho nhµ m¸y, mµ cßn b¸n kh¸ nhiÒu chÌ ®· sÊy kh« v× gi¸ cao h¬n. Sù gia t¨ng s¶n xuÊt chÌ ®· lµm cho ng−êi Dao b¾t ®Çu chÆt c©y tõ rõng cÊm. (Ngay c¶ nhµ m¸y chÌ còng ®· ®−îc ChÝnh phñ x©y dùng trªn vïng ®Êt tr−íc ®©y ®· lµ khu rõng thiªng cña ng−êi Dao. C©y ®· bÞ chÆt hÕt vµ chïa còng ®· bÞ ph¸).

17

4. QuyÒn h−ëng dông vµ sö dông ®Êt giai ®o¹n 1981 - 1996 N¨m 1981 ChÝnh phñ th«ng qua NghÞ ®Þnh sè 100. NghÞ ®Þnh nµy cho phÐp “kho¸n s¶n phÈm” cho n«ng d©n. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nhµ n−íc vÉn tiÕp tôc lµ chñ së h÷u duy nhÊt ®èi víi ®Êt ®ai, nh−ng quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®· ®−îc chuyÓn giao cho nh÷ng nhãm ng−êi mµ sau khi ®¸p øng çc chØ tiªu do hîp t¸c x· ®Ò ra, cã thÓ tù tiªu thô hoÆc gi÷ phÇn n«ng s¶n d− thõa. Tuy nhiªn, t×nh h×nh ë NËm Ty cã kh¸c. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn mét b−íc ®i tr−íc trong chÝnh s¸ch, ®· giao l¹i ®Êt n«ng nghiÖp truyÒn thèng cña n«ng d©n cho çc chñ së h÷u cã quyÒn thùc sù lµ hé n«ng d©n ç thÓ. Tuy nhiªn, chøng chØ ch−a ®−îc cÊp, c¶ qu¸ tr×nh giao l¹i ®Êt cÇn ®−îc coi nh− lµ “kh«ng chÝnh thøc”. Cã rÊt Ýt nh÷ng sù tranh chÊp trong viÖc giao l¹i ruéng lóa n−íc, bëi v× çc quyÒn sö dông ®Êt truyÒn thèng chØ tån t¹i chñ yÕu trong trÝ nhí, vµ mçi ng−êi ®Òu t«n träng yªu cÇu sö dông ®Êt truyÒn thèng nµy. Tuy nhiªn, ®èi víi n−¬ng rÉy, qu¸ tr×nh giao ®Êt ®· lµm nÈy sinh nhiÒu vÊn ®Ò g©y tranh chÊp ®Êt ®ai ®ang næi lªn nh− lµ hËu qu¶ trùc tiÕp cña nh÷ng nç lùc giao ®Êt vµ cÊp chøng chØ quyÒn h−ëng dông ®Êt. §ßi hái vÒ ®Êt ®ai v−ît xa so víi thùc tÕ, nguyªn t¾c giao ®Êt n−¬ng rÉy l¹i kh«ng c«ng b»ng. V× ng−êi n«ng d©n ph¶i nghÜ ®Õn t−¬ng lai, ®ßi hái vÒ ®Êt ®ai th−êng v−ît qu¸ nhu cÇu thùc tÕ. Çc hé gia ®×nh ®−a ra ®ßi hái ®Êt ®ai cµng nhiÒu cµng tèt. Khi mét hé cã n−¬ng rÉy, hoÆc ®ang bá ho¸, hoÆc ®ang sö dông, th× th−êng ®ßi hái mét diÖn tÝch lín h¬n diÖn tÝch n−¬ng rÉy thùc tÕ, vµ th«ng th−êng còng ®−îc ®¸p øng. Tranh chÊp vÒ ranh giíi n−¬ng rÉy truyÒn thèng ph¸t sinh ë mäi n¬i. Nh− chóng ta biÕt, trong qu¸ khø, kh«ng thiÕu ®Êt lµm n−¬ng. V× vËy, ®· kh«ng cã sù −u tiªn lµm râ ranh giíi ®Êt ®ai. HiÖn nay, khi ®Êt ®ai cÇn ph¶i ®−îc giao sau mét thêi gian, khi d©n c− ®· t¨ng ®¸ng kÓ, n«ng d©n cÇn ph¶i ®¹t ®−îc sù tho¶ thuËn ranh gíi ®Êt ®ai ®−îc x¸c ®Þnh ë ®©u vµ ph©n chia ®Êt nh− thÕ nµo. Khi hîp t¸c x· giao ®Êt n−¬ng rÉy, viÖc chuyÓn giao dùa trªn c¬ së ai lµ ng−êi ®ang sö dông ®Êt trong hiÖn t¹i th× ng−êi ®ã sÏ nhËn ®−îc quyÒn sö dông ®Êt. §iÒu nµy g©y ra t×nh tr¹ng rÊt bÊt c«ng cho çc gia ®×nh ®· kh«ng cã ®iÒu kiÖn lµm n−¬ng rÉy ë quy m« lín nh− çc gia ®×nh kh¸c. Nguyªn nh©n cã thÓ lµ do thiÕu lao ®éng, mét sè ng−êi cã thµnh viªn gia ®×nh ph¶i sèng xa b¶n trong thêi gian dµi ®Ó lµm viÖc ë n¬i kh¸c. Çc gia ®×nh nµy kh«ng ®−îc chia ®Êt n−¬ng rÉy, hoÆc ®−îc chia rÊt Ýt. (Trong bèi c¶nh nµy, cÇn ph¶i hiÓu r»ng ®Êt n−¬ng rÉy ®· vµ ®ang cã thÓ biÕn thµnh ruéng lóa n−íc mét khi cã c¬ héi). Tuy nhiªn, lÜnh vùc g©y nhiÒu tranh chÊp nhÊt lµ ruéng lóa n−íc ®−îc çc hîp t¸c x· x©y dùng trªn ®Êt mµ tr−íc ®©y ®· tõng thuéc çc hé gia ®×nh ç thÓ. Khi hîp t¸c x· gi¶i t¸n, ®Êt trång chÌ vµ ruéng bËc

18

thang trång lóa n−íc míi ®−îc x©y dùng ®· ®−îc giao cho n«ng d©n. §· cã nh÷ng nç lùc nghiªm tóc ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng. Çc hé kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt ruéng lóa n−íc ®· ®−îc chia ruéng bËc thang míi ®−îc x©y dùng. Çc hé giµu ®· ®−îc yªu cÇu chia sÎ ®Êt cho çc hé cã Ýt ®Êt h¬n. T×nh h×nh nµy ®· ®−îc æn ®Þnh, Ýt nhÊt lµ trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh khi ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh chñ tr−¬ng giao ®Êt. §èi víi x· NËm Ty, giao ®Êt cã nghÜa lµ hîp thøc ho¸ t×nh h×nh hiÖn t¹i. VÉn tån t¹i mét sè tranh chÊp vÒ lo¹i ®Êt nh− ®· tr×nh bµy ch−a ®−îc gi¶i quyÕt. Çc hé gia ®×nh b¾t buéc ph¶i chia sÎ ®Êt ®ai sau khi gi¶i t¸n hîp t¸c x·, nay ®ang ®ßi l¹i ®Êt.

4.1 H−ëng dông ®Êt a. §Êt céng ®ång §Êt céng ®ång chñ yÕu chØ giíi h¹n ë nh÷ng vïng cã rõng giµ vµ ®Êt ®−îc dµnh cho sö dông c«ng céng, vÝ dô nh− x©y dùng tr−êng vµ lµm ®−êng. b. §Êt t− nh©n Hé gia ®×nh cã quyÒn sö dông ®Êt lµm ruéng lóa n−íc, ®Êt ë, ®Êt trång chÌ, v−ên nhµ, v−ên rõng vµ n−¬ng rÉy. Rõng céng ®ång gÇn b¶n ®· ®−îc chia cho çc hé ç thÓ qu¶n lý vµ b¶o vÖ. Nh÷ng quyÒn h¹n mµ çc hé gia ®×nh cã kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u, nh−ng trªn thùc tÕ, ng−êi ta cã thÓ mua b¸n th−êng xuyªn. c. §Êt do nhµ n−íc qu¶n lý Nhµ n−íc cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp qu¶n lý vµ b¶o vÖ ®Êt rõng, nh−ng trªn thùc tÕ, viÖc nµy chØ do cÊp b¶n ®¶m nhËn, vµ th«ng th−êng lµ giao cho çc hé ç thÓ b¶o vÖ. Nhµ n−íc cßn thu thuÕ trùc tiÕp tõ n«ng d©n ®èi víi ruéng lóa n−íc vµ chÌ.

4.2 Sö dông ®Êt a. Ruéng lóa n−íc HiÖn t¹i, mét sè hé gia ®×nh ®· b¾t ®Çu sö dông mét sè gièng lóa míi, chñ yÕu lµ gièng tõ Trung Quèc. ViÖc sö dông gièng lóa míi chØ giíi h¹n ë çc hé gia ®×nh kh¸ gi¶ h¬n, bëi v× cÇn ph¶i sö dông ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u. HiÖn cã d−íi 50% hé gia ®×nh sö dông ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u. S¶n l−îng thu ®−îc tõ gièng lóa míi víi ®Çu t− ®ñ ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u th−êng cao h¬n 20-30%. Tuy nhiªn, mçi n¨m ë ®©y vÉn chØ canh t¸c ®−îc cã mét vô. b. N−¬ng rÉy C©y l−¬ng thùc chÝnh trång trªn n−¬ng rÉy trªn nói cao lµ s¾n. S¾n ®−îc thu ho¹ch sau hai n¨m. §«i khi ng−êi d©n còng trång l¹c vµ ®Ëu

19

trªn n−¬ng rÉy, nh−ng ®Êy còng chØ lµ nh÷ng tr−êng hîp h¹n h÷u. §Ëu, l¹c vµ rau th−êng ®−îc trång xen trªn ®Êt trång chÌ hoÆc trång trog v−ên nhµ. c. ChÌ ChÌ ®· vµ ®ang lµ trung t©m ®Çu t−, Ýt nhÊt lµ th«ng qua c¸c kÕ ho¹ch chÝnh thøc cña ChÝnh phñ. Møc ®é gia t¨ng ®Çu t− cho trång chÌ kh«ng cßn cao nh− trong thêi kú hîp t¸c x·. Ngßai tre nøa, chÌ lµ c©y duy nhÊt cho thu nhËp tiÒn mÆt. d. V−ên nhµ Ng−êi d©n chñ yÕu trång rau xung quanh nhµ. Ng−êi d©n còng th−êng trång chÌ trªn ®Êt cã thÓ ®−îc coi lµ v−ên nhµ, vµ gi÷a c¸c c©y chÌ n«ng d©n th−êng trång ®Ëu (chñ yÕu lµ ®Ëu t−¬ng) vµ rau. Mét sè hé gia ®×nh cßn thö nghiÖm trång c©y ¨n qu¶ nh− mËn vµ lª, hoÆc trång mét vô ng« ®«ng. e. V−ên rõng Chñ yÕu cã tre nøa, th−êng mäc tù nhiªn. Mét sè loµi c©y kh¸c còng ®−îc trång trong v−ên rõng ®Ó thóc ®Èy rõng ph¸t triÓn tù nhiªn tèt h¬n vµ chèng xãi mßn.

21

5. Mét sè nhËn xÐt vÒ QuyÒn h−ëng dông ®Êt vµ Sö dông ®Êt hiÖn t¹i ë x· NËm Ty

5.1 QuyÒn h−ëng dông ®Êt - Ch−a bao giê cã sù giao ®Êt chÝnh thøc ë NËm Ty. Còng ch−a bao giê ng−êi d©n ®−îc cÊp chøng chØ sö dông ®Êt. Trªn thùc tÕ, cã 2/3 ®Êt ®ai cña x· cã chñ së h÷u hoÆc bÞ bao chiÕm. PhÇn cßn l¹i th× hoÆc lµ ®Êt do nhµ n−íc qu¶n lý, ®Êt rõng hoÆc ®Êt trèng trªn nói cao. §Ó sö dông ®Êt ë nhãm sau, çc hé gia ®×nh ph¶i ®Çu t− kh¸ nhiÒu lao ®éng. - Tranh chÊp ®Êt ®ai vµ chiÕm dông ®Êt bÊt hîp ph¸p ®· vµ ®ang tiÕp diÔn trªn thùc tÕ. T¹i b¶n NËm Piªn, gi÷a çc hé ng−êi Hmong, t×nh h×nh xung quanh quyÒn sö dông ®Êt vµ ®ßi hái vÒ ®Êt ®ai trë nªn rÊt c¨ng th¼ng trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc tiÕn hµnh gÇn ®©y. Cã thÓ cÇn thiÕt ph¶i giíi h¹n sù tham gia cña ng−êi d©n ë mét chõng mùc nµo ®ã, khi tiÕn hµnh giao ®Êt cho hä. Sù tham gia cña ng−êi d©n vµo viÖc giao ®Êt ®· g©y ra sù c¨ng th¼ng trong th«n b¶n. §Æc biÖt lµ khi qu¸ tr×nh th«ng qua quyÕt ®Þnh kh«ng râ rµng vµ çc cÊp trªn cña cña ChÝnh phñ phã mÆc cho cÊp x· vµ cÊp th«n b¶n ra quyÕt ®Þnh. - §ßi hái vÒ ®Êt ®ai, chiÕm dông ®Êt bÊt hîp ph¸p vµ çc nç lùc tr−íc ®©y trong viÖc ph©n chia l¹i ®Êt ®ai cña hîp t¸c x· trong qu¸ khø, trong nhiÒu tr−êng hîp, ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cùc ®oan vµ bÊt c«ng trong së h÷u ®Êt ®ai. VÝ dô ë b¶n NËm Ty, mét gia ®×nh cã diÔÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lín nhÊt lµ 18 ha, trong khi hé nghÌo nhÊt chØ cã 1,7 ha. Theo çc quan chøc ë x· NËm Ty th× vÉn cßn mét sè hé gia ®×nh ch−a ®−îc tiÕn hµnh ®o ®¹c ®Êt ®ai. ThËm chÝ cßn nhiÒu tr−êng hîp ®Æc biÖt, cã hé cã trªn 30 ha ®Êt (giíi h¹n giao ®Êt lµ 30 ha).

5.2 Sö dông ®Êt - T×nh h×nh sö dông ®Êt vÉn cßn t−¬ng tù nh− thêi hîp t¸c x·. ChØ lµm ®−îc mét vô lóa n−íc vµ viÖc sö dông ph©n ho¸ häc vµ thuèc trõ s©u vÉn cßn rÊt h¹n chÕ. Gièng chñ yÕu lµ cña ®Þa ph−¬ng, víi n¨ng suÊt kh¸ thÊp. Trªn n−¬ng rÉy, t¸c ®éng cña viÖc thay ®æi kü thuËt canh t¸c, tõ sö dông cuèc sang dïng cµy, ®· g©y t¸c ®éng lín ®èi víi ®é ph× cña ®Êt vµ g©y xãi mßn. Mét sè hé gia ®×nh lËp kÕ ho¹ch trång ng« trong vô ®«ng (Hmong). §©y lµ sù quay trë l¹i víi thùc tiÔn canh t¸c truyÒn thèng, vµ kÕt qu¶ cã thÓ lµ tÝch cùc bëi cã nh÷ng hiÓu biÕt truyÒn thèng ®¸ng kÓ trong viÖc trång ng«. RÊt tiÕc lµ mét sù quay trë l¹i víi çc h×nh thøc canh t¸c truyÒn thèng trªn n−¬ng rÉy lµ kh«ng cã

22

tÝnh kh¶ thi. Quay trë l¹i víi viÖc dïng cuèc thay cho cµy khi trång s¾n sÏ kh«ng cho s¶n l−îng cao, bëi v× ®é ph× cña ®Êt qu¸ thÊp. - Ch¨n nu«i gia sóc chØ h¹n chÕ víi lîn, gµ vµ mét Ýt dª. ThÞt kh«ng ph¶i lµ khÈu phÇn chÝnh trong b÷a ¨n, ngäai trõ thÞt tr©u kh« trong mïa ®«ng. Tû lÖ tr©u chÕt yÓu rÊt cao do thêi tiÕt l¹nh vµ thÞt sÊy kh« th−êng dïng trong c¸c b÷a ¨n. - VÉn cßn t×nh tr¹ng ph¸t rõng giµ lµm n−¬ng rÉy ë møc ®é nhÊt ®Þnh. - Khai th¸c gç vÉn cßn phæ biÕn v× sù cÇn thiÕt phaØ cã gç. Mét sè hé kh«ng cã sinh kÕ nµo kh¸c, ngo¹i trõ b¸n gç vµ cñi.

23

6. KhuyÕn nghÞ vµ gîi ý 6.1 VÊn ®Ò cÊp chøng chØ sö dông ®Êt CÇn ph¶i xem xÐt nghiªm tóc t×nh h×nh cô thÓ cña viÖc sö dông ®Êt theo kiÓu hîp t¸c x· truyÒn thèng vµ çc h×nh thøc h−ëng dông ®Êt ë x·. T×nh h×nh liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ë x· nµy rÊt kh¸c víi nh÷ng g× ®· diÔn ra ë ®ång b»ng, vµ sù quan t©m ®Æc biÖt vµ liªn tôc ®Õn t×nh h×nh sö dông ®Êt cô thÓ ë vïng cao ph¶i lµ mét vÊn ®Ò −u tiªn hµng ®Çu. ViÖc ¸p dông mét çch ®¬n gi¶n quy tr×nh giao ®Êt ®−îc x©y dùng cho vïng ®ång b»ng lµ kh«ng cã tÝnh kh¶ thi ë çc x· vïng cao nh− NËm Ty. VÊn ®Ò cÇn ®−îc ®Æc biÖt quan t©m bëi v× NghÞ quyÕt 10 ch−a bao giê ®−îc thùc thi t¹i çc x· ®ang ®−îc xem xÐt. Çcc m« h×nh qu¶n lý vµ giao ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®Êt trång chÌ vµ ®Êt l©m nghiÖp cã rõng giµ, cÇn ph¶i ®−îc tiÕp tôc ph¸t triÓn cho phï hîp h¬n víi t×nh h×nh ®Þa ph−¬ng. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 kh¼ng ®Þnh r»ng giao ®Êt ph¶i dùa trªn t×nh h×nh tiÕp sau NghÞ quyÕt 10. Tuy nhiªn ë mét x· nh− NËm Ty, n¬i mµ NghÞ quyÕt 10 ch−a bao g×¬ ®−îc thùc hiÖn, th× viÖc ®iÒu tra kü l−ìng t×nh h×nh chiÕm dông ®Êt hiÖn t¹i lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh− ®· tr×nh bµy, t×nh h×nh ®Êt ®ai, trong nhiÒu tr−êng hîp, rÊt kh«ng c«ng b»ng, vµ tuyÖt ®¹i ®a sè n«ng d©n mong muèn ®−îc ph©n chia l¹i ®Êt ®ai ®Ó t×nh h×nh æn ®Þnh h¬n. Khã kh¨n chÝnh trong viÖc tiÕn tíi môc tiªu nµy lµ: - Sù thiÕu ®Êt n«ng nghiÖp nãi chung. - Qu¸ tr×nh th«ng qua quyÕt ®Þnh kh«ng ph¶i bao giê còng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ. - Møc ®é tham nhòng cao lµm c¶n trë qu¸ tr×nh ph©n chia ®Êt mét çch c«ng b»ng cho çc hé nghÌo. Cã t×nh tr¹ng møc ®é tham gia cña ng−êi d©n rÊt thÊp vµo qu¸ tr×nh ph©n chia l¹i ®Êt ®ai t¹i nh÷ng n¬i mµ çc quan chøc cÊp cao chØ b¶o vÖ lîi Ých cña çc chñ sö dông ®Êt lín. Nh− thùc tÕ t¹i nhiÒu n−íc ë §«ng Nam ¸, tham nhòng, nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn ngay tõ b©y giê, th× sÏ g©y ra t×nh h×nh bÊt æn vÒ chÝnh trÞ, x· héi trong t−¬ng lai. ChÝnh phñ cÇn ph¶i ®Ò cao mong muèn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ë tÊt c¶ çc cÊp t¹i çc vïng nh− NËm Ty. Qu¸ tr×nh d©n chñ ®−îc s¸ng kiÕn ®Þa ph−¬ng khëi x−íng, cÇn ph¶i ®−îc t«n vinh vµ öng hé ®Ó lµm cho t×nh h×nh chiÕm dông ®Êt ë x· Ýt bÊt c«ng h¬n. NÕu LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 ®−îc thùc thi ë NËm Ty mµ kh«ng chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn cô thÓ cña x· nh− ®· tr×nh bµy, th× viÖc giao ®Êt sÏ m·i m·i lµ nguån gèc cña nh÷ng bÊt c«ng trong chiÕm dông ®Êt. Çc nhµ l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng cña NËm Ty thèng nhÊt r»ng cÇn ph¶i lµm mét çi g× ®ã ®Ó xo¸ bá sù bÊt c«ng, cung cÊp ®Êt ®ai cho çc hé nghÌo th«ng qua viÖc ph©n chia l¹i ®Êt ®ai.

24

6.2 Gîi ý vµ nhËn xÐt vÒ thùc thi viÖc giao ®Êt a. §Êt trång chÌ vµ ruéng lóa n−íc Ph−¬ng ph¸p giao ®Êt cÇn ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ t¹i nh÷ng n¬i mµ t×nh h×nh trong qu¸ khø kh¸c xa víi ®Þnh møc chung cña c¶ n−íc (vÝ dô nh− NghÞ ®Þnh 10 vµ QuyÕt ®Þnh 100). Nh×n chung, viÖc giao ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ dùa vµo t×nh h×nh hiÖn t¹i. §Êt trång chÌ còng kh«ng ph¶i lµ ®èi t−îng tranh chÊp vµ viÖc giao ®Êt cã thÓ dùa vµo t×nh h×nh h−ëng dông ®Êt hiÖn t¹i. QuyÒn sö dông ®Êt truyÒn thèng ®èi víi ruéng lóa n−íc kÕ thõa cña tæ tiªn ph¶i ®−îc t«n träng, nh−ng nh÷ng yÕu s¸ch vÒ ®Êt ®ai dùa vµo quyÒn sö dông ®Êt truyÒn thèng ®èi víi n−¬ng rÉy thõa kÕ cña tæ tiªn mµ trªn ®ã çc hîp t¸c x· ®· ph¸t triÓn thµnh ruéng lóa n−íc ph¶i ®−îc coi lµ kh«ng cã gi¸ trÞ. ViÖc giao ®Êt kh«ng chÝnh thøc ®−îc thùc hiÖn sau khi gi¶i t¸n hîp t¸c x· víi môc tiªu ph©n chia ruéng lóa n−íc c«ng b»ng h¬n vµ ®· ®−îc thùc hiÖn trªn nh÷ng nguyªn t¾c d©n chñ. Ruéng lóa n−íc kÕ thõa cña tæ tiªn ®· ®−îc giao l¹i cho n«ng d©n, cßn ruéng bËc thang ®−îc x©y dùng bëi hîp t¸c x· ®· ®−îc ph©n chia l¹i cho çc hé gia ®×nh cã Ýt ruéng n−íc thõa kÕ tõ tæ tiªn. ViÖc giao ®Êt nh− vËy cÇn ph¶i lµ c¬ së cho cÊp chøng chØ sö dông ®Êt. Nh÷ng xung ®ét vµ yªu s¸ch hiÖn t¹i cÇn ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt dùa trªn nhu cÇu ç nh©n vµ qu¸ tr×nh giao ®Êt kh«ng chÝnh thøc nh− ®· miªu t¶. b. §Êt rõng vµ n−¬ng rÉy Xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt rõng vµ n−¬ng rÉy còng lµ yªu cÇu quan träng. ViÖc ph©n chia l¹i ®Êt ®ai thuéc lo¹i nµy còng cÇn ®−îc xem xÐt mét çch nghiªm tóc. N−¬ng rÉy còng lµ mét lo¹i ®Êt ®· ®−îc giao kh«ng chÝnh thøc sau khi hîp t¸c x· gi¶i t¸n. Çc tiªu chÝ yªu cÇu sö dông ®Êt vµ giao ®Êt kh«ng t¹o ra c¬ héi b×nh ®¼ng cho viÖc tiÕp nhËn ®Êt vµ g©y ra t×nh tr¹ng lµ nhiÒu hé cã rÊt Ýt ®Êt, cßn nhiÒu hé kh¸c th× l¹i nªu yªu s¸ch chiÕm dông ®Êt lín. §Ó cã sù æn ®Þnh, cÇn ph©n chia l¹i ®Êt ®ai. CÇn l−u ý r»ng ®Êt n−¬ng rÉy vµ ®Êt rõng kh«ng ph¶i lµ mét lo¹i ®Êt cè ®Þnh. N−¬ng rÉy vµ ®Êt l©m nghiÖp bá trèng th−êng hay ®−îc chuyÓn ®æi thµnh ruéng lóa n−íc ë bÊt kú thêi ®iÓm nµo vµ ë ®©u cã thÓ lµm ®−îc. Tr−íc khi giao ®Êt, cÇn nghiªn cøu tÇm quan träng cña ®Êt rõng céng ®ång ®èi víi an toµn l−¬ng thùc vµ ch¨n nu«i. Lo¹i ®Êt nµy còng lµ nguån dù tr÷ ®Êt duy nhÊt. Cã thÓ thÊy tr−íc r»ng phÇn lín ®Êt l©m nghiÖp hiÖn cßn sÏ ®−îc chuyÓn ®æi dÇn thµnh ®Êt n«ng nghiÖp v× søc Ðp d©n sè vµ t×nh h×nh thiÕu ®Êt nãi chung trong x·. Nh−ng víi sù tËp trung ngµy cµng t¨ng cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn

25

nói t¹o ra nhiÒu sù lùa chän nguån thu nhËp cho n«ng d©n vµ t¨ng c−êng th©m canh, t×nh h×nh cã thÓ ®−îc c¶i thiÖn ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Çc m« h×nh giao ®Êt céng ®ång vµ ®Êt ch−a sö dông ngoµi viÖc giao ®Êt dùa vµo ç nh©n hay hé gia ®×nh còng cÇn ph¶i ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu. Víi nh÷ng kÕ ho¹ch qu¶n lý vµ sö dông ®Êt phï hîp ®−îc x©y dùng víi sù céng t¸c chÆt chÏ cña n«ng d©n, ¸p dông cho ®Êt rõng céng ®ång, viÖc giao lo¹i ®Êt nµy nh− lµ mét ®¬n vÞ nguyªn vÑn chø kh«ng chia nhá cho çc gia ®×nh sÏ lµ rÊt bæ Ých. VÒ mÆt truyÒn thèng, çch thøc qu¶n lý ®Êt ®ai cña ng−êi H’m«ng vµ ng−êi Dao th−êng bao gåm nh©n tè gi¸m s¸t chung cña céng ®ång. Vµ nh− vËy, ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý ®Çu nguån, m« h×nh nµy cã thÓ rÊt h÷u Ých. Cã sù kh¸c biÖt rÊt lín trong çc h×nh thøc qu¶n lý ®Êt ®ai ë çc ®Þa ph−¬ng. CÇn ph¶i l−u ý r»ng çc h×nh thøc qu¶n lý ®Êt ®ai truyÒn thèng cña ng−êi d©n téc thiÓu sè ®· thay ®æi cïng víi chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ trong nöa cuèi cña thËp kû võa qua. Vµ sù thay ®æi nµy sÏ diÔn ra nhanh chãng h¬n cïng víi viÖc vËn dông çc nguyªn t¾c cña c¬ chÕ thÞ trõ¬ng ®èi víi sö dông ®Êt vµ h−ëng dông ®Êt. Çc quan ®iÓm giao ®Êt cã sù kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a çc cÊp chÝnh quyÒn vµ gi÷a çc ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy cho thÊy nhu cÇu cÊp b¸ch ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, çc quan chøc x·, b¶n ®· cã nh÷ng b−íc ®i ®Ó ®¶m b¶o viÖc ph©n chia ®Êt c«ng b»ng h¬n, nh−ng qu¸ tr×nh nµy cÇn cã sù ñng hé m¹nh mÏ h¬n cña chÝnh quyÒn tØnh, huyÖn ®Ó ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng. CÇn ®¸nh gi¸ tæng quan l¹i c¶ thêi kú cã nh÷ng yªu s¸ch vµ bao chiÕm ®Êt ®ai c¨ng th¼ng, v× ®· cã nh÷ng sù bÊt b×nh ®¼ng trong qu¸ tr×nh giao ®Êt nh− ®· th¶o luËn. CÇn thµnh lËp mét Uû ban bao gåm ®¹i diÖn l·nh ®¹o b¶n, quan chøc ®Þa ph−¬ng, tr−ëng téc, giµ lµng vµ çc çn bé hîp t¸c x· ®· nghØ h−u ®Ó ®¸nh gi¸ vµ xoay chuyÓn t×nh h×nh ®· x¶y ra trong qu¸ tr×nh giao ®Êt tr−íc ®©y. CÇn dµnh −u tiªn gi¶i quyÕt tÊt c¶ çc vÊn ®Ò nªu trªn cho çc hé nghÌo nhÊt. T×nh h×nh hiÖn t¹i bao gåm c¶ n«ng d©n kh«ng cã ®Êt vµ c¶ nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt. ThiÕu ¨n lµ t×nh tr¹ng chung vµ c¶m gi¸c bÊt c«ng kh¸ phæ biÕn ®ang ®e do¹ æn ®Þnh chÝnh trÞ-x· héi trong x·. Trong viÖc giao ®Êt vµ ph©n chia l¹i ®Êt n«ng nghiÖp nãi chung, ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng rèi lo¹n chÝnh trÞ-x· héi trong t−¬ng lai, nh×n chung cÇn ph¶i xem xÐt lùc l−îng lao ®éng cña çc hé trong mèi quan hÖ víi viÖc tiÕp nhËn ®Êt ®ai tr−íc khi giao ®Êt. ViÖc nµy gióp lo¹i bá chiÕm dông ®Êt vµ çc ho¹t ®éng sö dông ®Êt kÐm hiÖu qu¶.

27

7. Tãm t¾t nh÷ng nhËn ®Þnh chÝnh - T×nh h×nh ®èi víi ®Êt n−¬ng rÉy: kh«ng cã sù ®ång thuËn ®èi víi çc yªu s¸ch ®Êt ®ai. - §Êt n«ng nghiÖp kh«ng ®−îc ph©n bæ b×nh ®¼ng. - T×nh h×nh th«ng qua quyÕt ®Þnh hiÖn nay cßn nhiÒu bÊt cËp. L·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng rÊt khã cã thÓ cã ®−îc çc quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt trong nç lùc gi¶i quyÕt bÊt ®ång v× nh÷ng mèi quan hÖ gia ®×nh vµ nh÷ng rµng buéc th«n b¶n. CÇn thµnh lËp mét héi ®ång ®éc lËp ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn bÊt ®ång vÒ ®Êt ®ai, ph©n chia l¹i ®Êt vµ giao ®Êt. - CÇn ph¶i më réng ho¹t ®éng cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói trong x·. Nh− lµ mét vÝ dô, X· NËm Ty kh«ng ®−îc h−ëng hîp ®ång b¶o vÖ rõng (hîp ®ång theo quyÕt ®Þnh 327) hoÆc nhiÒu lo¹i hîp ®ång kh¸c, còng nh− çc ch−¬ng tr×nh viÖn trî nh»m môc tiªu ph¸t triÓn n«ng th«n v× x· nµy ®· ®−îc ®−a vµo Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói. ChÝnh s¸ch cña tØnh vµ cña huyÖn lµ gi¸m s¸t çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n kh¸c nhau sao cho nÕu mét ch−¬ng tr×nh nh− Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thuþ §iÓn ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng t¹i mét x·, th× x· ®ã kh«ng ®−îc tham gia vµ tiÕp nhËn vèn tõ çc ch−¬ng tr×nh hay dù ¸n kh¸c. - CÇn cÊp vèn cho trång rõng, chñ yÕu lµ ®Ó b¶o vÖ ®Çu nguån vµ b¶o vÖ ®ång ruéng khái xãi mßn ®Êt vµ s¹t lë ®Êt. Trång c©y ¨n qu¶ vµ thö nghiÖm çc loµi c©y c«ng nghiÖp ch−a ph¶i lµ mét −u tiªn, nh−ng sÏ ®−îc n«ng d©n ®¸nh gi¸ cao nÕu Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói hç trî ®Çu t− vµ tiÕn hµnh çc nghiªn cøu cÇn thiÕt. §©y lµ mét x· mµ Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói cÇn tËn dông kinh nghiÖm tõ çc th«n b¶n kh¸c thuéc Ch−¬ng tr×nh. Thö nghiÖm çc lo¹i c©y trång kh¸c nhau, thµnh c«ng hay thÊt b¹i, ®· ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau ngay tõ giai ®o¹n ®Çu cña Ch−¬ng tr×nh. CÇn ph¸t huy ®Çy ®ñ kiÕn thøc thùc tiÔn tÝch luü trong qu¸ tr×nh nµy. Mét sè lÜnh vùc cã thÓ gióp më réng kinh tÕ ®Þa ph−¬ng - VÊn ®Ò cèt yÕu ®Ó ®¶m b¶o an toµn l−¬ng thùc lµ më réng diÔn tÝch lóa 2 vô (lóa xu©n). ViÖc nµy ®ßi hái ph¶i cã ®Çu t− nhiÒu vÒ gièng, ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u. CÇn tiÕp tôc nghiªn cøu çch ®Çu t−. TÝn dông hay ®Çu t− trùc tiÕp?. - CÇn hç trî viÖc t¸i phæ biÕn ng« ®«ng. - X©y dùng vµ hç trî ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng sÏ lµ mét gi¶i ph¸p hiÖu qu¶ nh»m t¹o ra çc nguån thu nhËp. §iÒu nµy rÊt quan

28

träng ®èi víi phô n÷ v× nã sÏ t¹o cho hä sù ®éc lËp nhiÒu h¬n vµ an toµn kinh tÕ lín h¬n. - C©y chÌ cÇn ®−îc tiÕp tôc chó ý vµ tiÕp tôc ®Çu t− v× ®©y lµ s¶n phÈm cho thu nhËp tiÒn mÆt chÝnh trong vïng, vµ mçi hé gia ®×nh ®Òu cã ®Êt riªng ®Ó trång chÌ. - ViÖc ®−a çc lo¹i c©y trång, vËt nu«i míi vµo x· cÇn lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn ®Ó tr¸nh thÊt b¹i. HiÖn t¹i kh«ng thÓ chÊp nhËn thÊt b¹i c©y trång, vËt nu«i v× 100% hé gia ®×nh ®ang thiÕu ¨n theo thêi vô. - Ao ç lµ nguån thu nhËp vµ cung cÊp protein quan träng vµ cÇn ®−îc më réng. CÇn khuyÕn khÝch vµ hç trî x©y dùng ao ç míi. ViÖc x©y dùng çc tr¹i nu«i ç gièng ®Æt d−íi sù qu¶n lý cña céng ®ång sÏ gi¶m chi phÝ nu«i ç. HiÖn t¹i nhiÒu gièng ç nu«i ph¶i mua tõ çc ®Þa ph−¬ng kh¸c vµ ph¶i vËn chuyÓn tõ xa. - Do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, tû lÖ chÕt yÓu cña tr©u rÊt cao trong mïa ®«ng. Tr©u ®−îc th¶ r«ng trong rõng cña céng ®ång trong nh÷ng th¸ng mïa ®«ng. NÕu lµm chuång nhèt tr©u, th× cÇn ph¶i chó ý viÖc gia t¨ng khèi l−îng lao ®éng. - Héi phô n÷ huyÖn ®ang cã kÕ ho¹ch x©y dùng tr−êng cho phô n÷ cã mong muèn häc hái kiÕn thøc kinh tÕ c¬ b¶n. §©y lµ mét nç lùc cÇn nhËn ®−îc sù ñng hé m¹nh mÏ cña Ch−¬ng tr×nh.

29

Phô lôc 1: §Ò c−¬ng tham chiÕu Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thuþ §iÓn VÒ: Nghiªn cøu h−ëng dông ®Êt vµ qu¶n lý ®Êt ®ai ë x· Nam Ty, huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang. Nghiªn cøu nµy lµ mét phÇn cña KÕ ho¹ch ho¹t ®éng n¨m 96, th¸ng 7 - th¸ng 12. Môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ cã ®−îc kiÕn thøc vÒ t×nh h×nh h−ëng dông ®Êt hiÖn t¹i cña mét x· Hmong, Dao truyÒn thèng t¹i vïng nói thuéc Ch−¬ng tr×nh. Dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt nµy, sÏ ®−a ra nh÷ng khuyÕn nghÞ lµm thÕ nµo ®Ó c¶i thiÖn hoÆc ph¸t triÓn çc biÖn ph¸p qu¶n lý ®Êt ®ai (quy ho¹ch sö dông ®Êt, giao ®Êt, qu¶n lý rõng...). X· NËm Ty (xen kÏ ng−êi Hmong vµ ng−êi Dao) ®· ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu. NhiÖm vô cña nhãm nghiªn cøu lµ: (1) Nghiªn cøu h−ëng dông ®Êt vµ sö dông ®Êt ë x· Nam Ty. (2) Xem xÐt viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt ®−îc thùc hiÖn t¹i huyÖn th«ng qua viÖc kh¶o s¸t mét x· ®· tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng nµy trong thêi gian gÇn ®©y. (3) Tr×nh bµy çc nhËn ®Þnh t¹i mét cuéc héi th¶o ë Hµ Giang. (4) Tr×nh b¸o ço kh«ng chËm h¬n 3 tuÇn sau khi kÕt thóc c«ng viÖc nghiªn cøu ë tØnh. Nghiªn cøu ®−îc mét nhãm chuyªn gia hçn hîp ng¾n h¹n tõ §¹i häc Gothenberg, Thuþ §iÓn vµ ViÖn D©n téc häc Hµ Néi tiÕn hµnh.

Phô lôc II: Ph−¬ng ph¸p giao ®Êt sö dông ë huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang trong Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói 1. Th«ng tin c¬ b¶n Trong Giai ®o¹n II (1996-2000), Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ho¹t ®éng t¹i 5 tØnh, 18 huyÖn vµ 74 x· t¹i phÝa B¾c ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n I, n¨m tØnh ®· ph¸t triÓn thö nghiÖm çc ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt. Trong nöa n¨m tíi, çc ph−¬ng ph¸p nµy sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt hoÆc høa hÑn nhÊt. V× vËy, hiÖn cßn sím ®Ó cã thÓ tr×nh bµy mét ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt nµo ®ã cña Ch−¬ng tr×nh. Ph−¬ng ph¸p giao ®Êt tr×nh bµy d−íi ®©y chØ lµ mét vÝ dô cña nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®−îc Ch−¬ng tr×nh sö dông.

30

2. §Þa bµn ¸p dông Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc ¸p dông ë çc x· Pã Lß vµ NËm DÞch trong çc n¨m 1995-1996 vµ hiÖn ®ang ®−îc ¸p dông ë x· NËm Ty, huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang. 3. Nguyªn t¾c Giao ®Êt dùa vµo çc nguyªn t¾c chÝnh sau ®©y: - Khu«n khæ luËt ph¸p (LuËt ®Êt ®ai vµ nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 64 vµ 02) vµ çc v¨n b¶n h−íng dÉn do tØnh Hµ Giang ban hµnh n¨m 1992. - Toµn bé ®Êt ®ai trong x· sÏ ®−îc giao. §Êt ®ai (®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt rõng, ®Êt ë hoÆc ®Êt trèng) do çc hé gia ®×nh bao chiÕm sÏ ®−îc giao cho hé (hîp ph¸p ho¸ t×nh h×nh chiÕm dông ®Êt hiÖn nay). §Êt ch−a bÞ bao chiÕm (®Êt rõng) ®−îc giao c¶ gãi cho b¶n hoÆc cho x·. - §Êt ®ang cã tranh chÊp kh«ng ®−îc giao (sÏ ®−îc giao sau khi tranh chÊp ®· ®−îc gi¶i quyÕt). - DiÖn tÝch tèi ®a cã thÓ giao cho mçi hé lµ: §Êt thæ c−: 400 m2 §Êt n«ng nghiÖp: 3 ha §Êt rõng: 20 ha §Êt trèng: Kh«ng giíi h¹n. 4. Ph−¬ng ph¸p 4.1 Tæ chøc thùc hiÖn Qu¸ tr×nh giao ®Êt ë hiÖn tr−êng ®−îc thùc hiÖn bëi mét nhãm hai çn bé kh¶o s¸t tõ phßng ®Þa chÝnh huyÖn vµ çn bé ®Þa chÝnh x·. Hä céng t¸c víi tr−ëng b¶n vµ çc hé ®−îc giao ®Êt. ViÖc lËp b¶n ®å ®Þa chÝnh vµ tÝnh to¸n diÔn tÝch ®−îc Së Qu¶n lý ®Êt ®ai cña Hµ Giang thùc hiÖn. Qu¸ tr×nh giao ®Êt ®−îc gi¸m s¸t bëi Uû ban giao ®Êt cÊp x· bao gåm Chñ tÞch uû ban nh©n d©n x· (®ång thêi lµ Chñ tÞch Uû ban giao ®Êt), çn bé ®Þa chÝnh x·, tr−ëng b¶n vµ ®¹i diÖn çc ban ngµnh vµ tæ chøc cÊp x·. 4.2 Ph©n lo¹i ®Êt vµ Quy ho¹ch sö dông ®Êt HÖ thèng giao ®Êt ®−îc ¸p dông do Tæng côc qu¶n lý ®Êt ®ai ban hµnh, bao gåm 6 h¹ng ®Êt (theo LuËt ®Êt ®ai) víi nhiÒu ph©n h¹ng kh¸c nhau.

31

Ch−a cã quy ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc lËp tr−íc khi giao ®Êt. 4.3 Tµi liÖu ho¸ Kh¶o s¸t ®−îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së ®o¸n ®äc ¶nh m¸y bay tû lÖ 1:5.000 ®−îc phãng to tõ ¶nh m¸y bay tiªu chuÈn tû lÖ 1:33.000, cã kiÓm tra t¹i hiÖn tr−êng cïng víi d©n. Ranh giíi çc thöa ®Êt ®−îc vÏ trùc tiÕp trªn ¶nh. Sau ®ã ¶nh ®−îc chuyÓn cho Së qu¶n lý ®Êt ®ai ®Ó chuyÓn thµnh b¶n ®å ®Þa chÝnh (còng víi tû lÖ 1:5.000) b»ng çch vÏ trªn giÊy bãng kinh chång trªn ¶nh (ph−¬ng ph¸p ghÐp ¶nh). 4.4 Çch tiÕp cËn Giao ®Êt lµ qu¸ tr×nh liªn ngµnh. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn ë chç Uû ban giao ®Êt gåm cã çc thµnh viªn lµ ®¹i diÖn çc ngµnh kh¸c nhau ë cÊp x·. Tuy nhiªn, c«ng viÖc chÝnh cña giao ®Êt l¹i ®−îc lµm bëi c¬ quan ®¬n ngµnh lµ Së qu¶n lý ®Êt ®ai vµ Phßng §Þa chÝnh cÊp huyÖn. 4.5 §o ®¹c DiÖn tÝch çc thöa ®Êt ®−îc ®o ®Õm trªn c¬ së b¶n ®å ®Þa chÝnh víi sù hç trî cña ph−¬ng ph¸p “l−íi vu«ng xuyªn suèt”. 4.6 Sù tham gia cña d©n Çc cuéc häp th«ng tin chung ®−îc tiÕn hµnh cïng víi d©n. Tr−ëng b¶n tham gia ®Çy ®ñ vµo qu¸ tr×nh kh¶o s¸t. Çc hé ç thÓ ®−îc tiÕp cËn ®Ó kiÓm tra s¬ ®å thöa ®Êt trªn b¶n ®å ®Þa chÝnh (nÕu cã vÊn ®Ò bÊt cËp, th× hä sÏ ra hiÖn tr−êng kiÓm tra) vµ th«ng qua diÔn tÝch ®−îc tÝnh to¸n. 5. Quy tr×nh Qu¸ tr×nh giao ®Êt ®−îc chia thµnh çc b−íc nh− sau: (1) H×nh thµnh Uû ban giao ®Êt ë cÊp x·. (2) Tæ chøc nhãm kh¶o s¸t. (3) Häp víi d©n b¶n ®Ó th«ng b¸o vÒ giao ®Êt. (4) LËp b¶n ®å ®Þa chÝnh vµ chuyÓn cho Së qu¶n lý ®Êt ®ai kiÓm tra. (5) Häp víi d©n b¶n ®Ó kiÓm tra vµ th«ng qua b¶n ®å ®Þa chÝnh vµ diÔn tÝch ®Êt, viÕt ®¬n vµ ký ®¬n xin giao ®Êt. (6) Häp víi Uû ban giao ®Êt ®Ó th«ng qua ®¬n xin giao ®Êt. Vµo sæ ®¨ng ký.

32

(7) Göi tÊt c¶ b¶n ®å vµ tµi liÖu cho Uû ban nh©n huyÖn phª duyÖt. §¨ng ký vµo sæ ®Þa chÝnh. (8) Ban hµnh Chøng chØ h−ëng dông ®Êt. §¨ng ký vµo danh môc sæ Chøng chØ h−ëng dông ®Êt. 6. Chi phÝ Chi phÝ giao ®Êt theo ph−¬ng ph¸p nµy lµ 21.000 ®ång/ha. Chi phÝ nµy bao gåm phãng to ¶nh m¸y bay, nh−ng kh«ng bao gåm chi phÝ mua s¾m ¶nh m¸y bay c¬ b¶n, víi tû lÖ 1:33.000. Çc hé tr¶ 50.000 ®ång ®Ó lÊy chøng chØ h−ëng dông ®Êt. Chi phÝ nµy kh«ng ®−a vµo çc kho¶n chi trªn. 7. KÕt qu¶ Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc sö dông ë çc x· Pã Lß vµ NËm DÞch, bao gåm 3.683 ha víi 674 hé. TÊt c¶ çc hé ®· ®−îc cÊp chøng chØ sö dông ®Êt. 8. Kinh nghiÖm, khã kh¨n vµ çc vÊn ®Ò ph¸t sinh (1) Ph−¬ng ph¸p nµy nhanh vµ dÔ lµm. Víi hai çn bé kh¶o s¸t trong nhãm, qu¸ tr×nh giao ®Êt cã thÓ hoµn thµnh sau 3-4 th¸ng t¹i mçi x·. Víi møc ®Çu t− nh− hiÖn nay, Së qu¶n lý ®Êt ®ai cã thÓ tiÕn hµnh giao ®Êt cho 20 x· mçi n¨m. Nh− vËy, cÇn thêi gian 5 n¨m ®Ó cã thÓ hoµn thµnh giao ®Êt cho 105 x· cßn l¹i cña tØnh. (2) ¶nh m¸y bay kh«ng phñ hÕt toµn tØnh. ThiÕu kinh phÝ ®Ó cã thÓ mua ¶nh bæ sung. 9. KhuyÕn nghÞ Ph−¬ng ph¸p nµy nªn ®−îc coi nh− lµ mét b−íc ®Ó nhanh chãng giao ®Êt cho hé gia ®×nh vµ cÊp chøng chØ h−ëng dông ®Êt. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy vÒ sau cÇn ®−îc bæ sung thªm b−íc thø hai, bao gåm: (1) Giao ®Êt bæ sung sau khi gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Êt ®ai. (2) Quy ho¹ch sö dông ®Êt, bao gåm ®Êt ®· giao c¶ gãi cho b¶n. (3) TiÕp tôc giao ®Êt rõng cho hé gia ®×nh (sau quy ho¹ch sö dông ®Êt).

33

(4) T¹o ra sù hîp t¸c tèt h¬n gi÷a Së N«ng nghiÖp vµ PTNT, Së Qu¶n lý ®Êt ®ai vµ Chi côc KiÓm L©m ®Ó ®¹t ®−îc mét quy ho¹ch sö dông ®Êt liªn ngµnh vµ giao ®Êt. Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói NguyÔn H¶i Nam Rolf Gilliusson 25/11/1996

Phô lôc III: Danh s¸ch ®¹i biÓu dù Héi th¶o ë Hµ Giang

nghiªn cøu qu¶n lý ®Êt ®ai vµ h ëng dông ®Êt cña ng êi hmong … · 2011-11-14 ·...

Documents