nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr êng cã ng êi d©n tham · yÕu tè kh¸c t¸c ®éng...

§¸nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cã ng−êi d©n tham gia ë tØnh Phó Thä

V¨n phßng ban ch−¬ng tr×nh §iÒu phèi viªn MRDP tØnh Phó Thä Th¸ng 10 n¨m 2001

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

3

Môc lôc 1. Giíi thiÖu:

1.1 Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng 1.2 Ph¹m vi ®Þa lý 1.3 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi 1.4 §êi sèng æn ®Þnh vµ çc lo¹i “nguån vèn” kh¸c nhau

2 Thay ®æi trong sö dông ®Êt, s¶n xuÊt vµ m«i tr−êng: 2.1 Nh÷ng thay ®æi chung trong sö dông ®Êt 2.2 Quü ®Êt vµ giao ®Êt 2.3 L©m s¶n 2.4 S¶n xuÊt th©m canh t¨ng vô 2.5 N−íc 2.6 §¸nh gi¸ thay ®æi vÓ ch¨n nu«i vµ ph−¬ng thøc cho ¨n

3. Ph¸t triÓn tæ chøc ë c¬ së: 3.1 Qu¶n lý dù ¸n ë çc cÊp 3.2 Ph¸t triÓn kü n¨ng qu¶n lý vµ n¨ng lùc hç trî 3.3 §iÓm yÕu vµ ®iÓm m¹nh trong tæ chøc çc cÊp 3.4 N©ng cao tr¸ch nhiÖm cña th«n vµ hé trong qu¶n lý n−íc

4. Thay ®æi vÒ kinh tÕ, x· héi: 4.1 VÝ dô vÒ sù thay ®æi kinh tÕ cña mét th«n b¶n 4.2 ChiÕn l−îc vÒ ®êi sèng 4.3 Nh÷ng thay ®æi vÒ tiªu thøc kinh tÕ- x· héi 4.4 Thay ®æi ®iÒu kiÖn cho chÞ em phô n÷ 4.5 T¹i sao ng−êi d©n l¹i nghÌo

5. §¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng cña MRDP vµ KÕt luËn

CEMMA CMG DMB FCP MARD HHs MRDP MILS PESEA SFE PRA SALT VMG

Ch÷ viÕt t¾t Uû ban d©n téc vµ miÒn nói Ban qu¶n lý dù ¸n x· Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (1991-1995) Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n Hé gia ®×nh Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (1996-2001) HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸ §¸nh gi¸ m«i tr−êng, kinh tÕ, x· héi cã ng−êi d©n tham gia L©m tr−êng quèc doanh §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n Kü thuËt canh t¸c ®Êt dèc Nhãm qu¶n lý th«n/b¶n

4

PhÇn 1. Giíi thiÖu

Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam – Thuþ §iÓn (MRDP), thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n (MARD), ho¹t ®éng tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2001 víi môc ®Ých: Hç trî Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i 18 huyÖn thuéc n¨m tØnh miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam. Môc tiªu tæng thÓ cña ch−¬ng tr×nh lµ:

Trªn c¬ së Môc tiªu tæng thÓ, MRDP ®· x¸c ®Þnh Hai kÕt qu¶ cuèi cïng nh− sau: • KÕt qu¶ cuèi cïng 1: C¶i thiÖn ®êi sèng cña ng−êi d©n t¹i

çc x·, th«n/b¶n thuéc vïng dù ¸n, ®¶m b¶o çc c¬ héi b×nh ®¼ng cho ng−êi nghÌo, phô n÷ vµ nam giíi.

• KÕt qu¶ cuèi cïng 2: N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i çc x·, th«n/b¶n thuéc vïng dù ¸n, gãp phÇn lµm æn ®Þnh m«i tr−êng vïng cao.

MRDP sÏ gióp c¶i thiÖn çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi and sinh kÕ cña ng−êi d©n còng nh− ®é bÒn v÷ng vÒ sö dông ®Êt vµ m«i tr−êng. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã, ch−¬ng tr×nh ®· hç trî mét sè ho¹t ®éng ë 5 tØnh nh− khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, tµi chÝnh n«ng th«n vµ ph¸t triÓn kinh doanh.

N¨m 2000, MRDP ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thùc tÕ ë mét sè th«n ®−îc chän cña 5 tØnh. §¸nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cã ng−êi d©n tham gia (PESEA) nh»m t×m ra nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi còng nh− m«i tr−êng trong khu vùc cña ch−¬ng tr×nh. Mçi tØnh ®· tæ chøc mét cuéc héi th¶o ®Ó th¶o luËn vµ ph©n tÝch nh÷ng th«ng tin tõ nghiªn cøu thùc tÕ.

Nh÷ng vÊn ®Ò quan t©m chÝnh khi tiÕn hµnh PESEA PESEA t¹i çc th«n b¶n còng nh− héi th¶o t¹i tØnh chó träng vµo çc vÊn ®Ò sau: 1. Nh÷ng thay ®æi vÒ kinh tÕ-x· héi còng nh− chÊt l−îng

cuéc sèng • Nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vµ chÊt l−îng

cuéc sèng - lý do • Nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ héi thÞ tr−êng vµ tiÕp thÞ • Nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng cña phô n÷ 2. Thay ®æi trong sö dông ®Êt vµ m«i tr−êng • So s¸nh t×nh h×nh sö dông ®Êt hiÖn t¹i vµ tr−íc ®©y • T¸c ®éng vÒ m«i tr−êng: n−íc, ®Êt, ®a d¹ng sinh häc. 3. Vai trß, hiÖu qu¶ cña çc cÊp qu¶n lý dù ¸n ®Þa

ph−¬ng • Nh÷ng thay ®æi vÒ vai trß cña çc ®¬n vÞ h÷u quan • §iÓm m¹nh, yÕu cña çc cÊp qu¶n lý dù ¸n ®Þa ph−¬ng Còng trong n¨m 2000, MRDP thùc hiÖn viÖc ph©n cÊp qu¶n lý. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ng©n s¸ch sÏ do çc cÊp qu¶n lý trùc tiÕp – cÊp huyÖn, cÊp x·, cÊp th«n. Tuy nhiªn t¸c dông vµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n cÊp kh«ng ®−îc PESEA ®Ò cËp tíi..

§Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®Æc biÖt cho çc hé nghÌo, ch−¬ng tr×nh sÏ

thiÕt lËp l¹i çc khu vùc vïng cao thµnh vïng xanh cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt do nh÷ng ng−êi n«ng d©n khoÎ m¹nh qu¶n lý mét çch bÒn v÷ng. §ã lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn sö dông ®Êt, duy tr× ®−îc sù ®a d¹ng vÒ sinh th¸i, kinh tÕ,

v¨n ho¸ vµ x∙ héi cña vïng.

5

1.1 Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng Tõ khi b¾t ®Çu Ch−¬ng tr×nh, PRA ®· ®−îc sö dông ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ ®¸nh gi¸ çc t¸c ®éng vµ thay®æi cña th«n b¶n. PESEA n¨m 2000 lµ sù nèi tiÕp cña çc vßng PRA tr−íc ®©y nh−ng ®−îc tËp trung vµo hai vÊn ®Ò chÝnh: m«i tr−êng (n−íc, ®a d¹ng sinh häc, ®Êt…) vµ kinh tÕ x· héi (giíi, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, thÞ tr−êng ...) HÇu hÕt nh÷ng thay ®æi t¹i çc th«n b¶n tham gia Ch−¬ng tr×nh còng mang tÝnh ®Æc tr−ng cho çc th«n b¶n kh¸c n»m ngoµi Ch−¬ng tr×nh. Cã rÊt nhiÒu çc yÕu tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ sö dông ®Êt nh− çc chÝnh s¸ch míi cña ChÝnh phñ vµ çc ch−¬ng tr×nh hç trî kh¸c. Do ®ã trªn thùc tÕ khã cã thÓ ph©n biÖt cô thÓ vµ ®Þnh l−îng ®−îc t¸c ®éng cña MRDP cho sù ph¸t triÓn t¹i çc th«n b¶n. Thay vµo ®ã MRDP cè g¾ng t×m hiÓu:

1. Nh÷ng g× ®∙ x¶y ra? 2. T¹i sao nã x¶y ra? §©u lµ nguyªn nh©n chÝnh

dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ®ã? B»ng çch nµy chóng t«i hy väng sÏ ®¸nh gi¸ ®−îc vai trß hç trî cña MRDP ®èi víi sù ph¸t triÓn th«n b¶n.

Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph©n tÝch th«ng tin B¸o ço nµy dùa trªn nh÷ng ®iÒu tra, th¶o luËn vµ tµi liÖu do çc çnbé th«n b¶n, çn bé x·, çn bé huyÖn, çn bé tØnh cña Phó Thä thùchiÖn. PESEA ®−îc chÝnh ng−êi d©n trong th«n thùc hiÖn - th−êng lµ Nhãm qu¶n lý th«n b¶n vµ mét sè ng−êi kh¸c. HÇu hÕt PESEA t¹içc th«n ®Òu cã sù tham gia cña çn bé x·, huyÖn, tØnh. D©n trongth«n còng tham gia vµo çc cuéc th¶o luËn, kÕt qu¶ cuèi cïng ®−îc tr×nh bµy, th¶o luËn t¹i mét cuéc häp toµn th«n, vµ ®−îc so s¸nh víikÕt qu¶ cña çc vßng PRA tr−íc. T¹i héi th¶o PESEA cÊp tØnh, tÊt c¶ 6 th«n vµ çc x· ®· tham dù.Cïng víi çc çn bé huyÖn vµ tØnh, çc nghiªn cøu ®· ®−îc th¶oluËn vµ ph©n tÝch t×nh h×nh.

Tr×nh tù ho¹t ®éng vµ çc kÕt qu¶

Ho¹t ®éng KÕt qu¶ Héi th¶o cÊp tØnh (Th¸ng 8 n¨m 2000)

B¸o ço PESEA tØnh Phó Thä

PESEA t¹i çc th«n (Th¸ng 5 - 7 n¨m 2000)

B¸o ço PESEA cña 6 th«n

Çc vßng PRA tr−íc (1992-1998)

KÕ ho¹ch th«n, th«ng tin c¬ b¶n vµ ®¸nh

gi¸ th«ng tin

6

1.2 Ph¹m vi ®Þa lý

(*) Kh«ng nhËn ®−îc sù hç trî trùc tiÕp tõ MRDP n÷a nh−ng cã thÓ vÉn cßn ho¹t ®éng cña nhãm TD & TK, vµ cung cÊp ®µo t¹o (**) Theo ph©n vïng cña Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói (CEMMA)

MRDP ®−îc thùc hiÖn t¹i 3 huyÖn §oan Hïng, Yªn LËp vµ Thanh S¬n cña tØnh Phó Thä. Tiªu chuÈn chän th«n tiÕn hµnh PESEA nh− sau: • Tham gia MRDP tõ n¨m 1997 hoÆc sím h¬n -v×

nÕu thêi gian ng¾n h¬n, khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îcnh÷ng thay ®æi d−íi t¸c ®éng cña MRDP.

• Mçi huyÖn chän hai th«n. • Cã ®¹i diÖn cña çc d©n téc thiÓu sè tham gia • §Ó dÔ dµng so s¸nh, çc th«n nµy ®Òu ph¶i cã

PRA tõ çc n¨m tr−íc. TÊt c¶ çc th«n lµ th«n thuéc vïng II (**), v× vËy kh«ng cã th«n nµo trong sè nh÷ng th«n nµy n»m ë çc vïng xa x«i hÎo l¸nh vµ nghÌo nhÊt. ChØ riªng cã th«n Don lµ h¬i xa trung t©m huyÖn cßn çc th«n kh¸c gÇn chØ çch tõ 15 ®Õn 18km. TÊt c¶ çc th«n ®Òu cã h¬n 100 hé. ChØ cã th«n QuyÕt TiÕn ë Thanh S¬n lµ nhá víi kho¶ng 60 hé.

Mét sè th«ng tin c¬ b¶n vÒ çc th«n tiÕn hµnh PESEA

Th«n/x∙

N¨m tham gia

FCP-/MRDP

N¨m kÕt

thóc (*)

Nhãm TD & TK

Vïng (**)

D©n téc

thiÓu sè

Sè hé (2000)

Kho¶ng çch tíi

trung t©m huyÖn (km)

HuyÖn §oan Hïng Çt Lîi/QuÏ L©m

1997

2001

cã

2

Kinh

104

15

Ngäc T©n/Ngäc Quan

1993

1999

cã

2

Cao Lan

115

15

HuyÖn Thanh S¬n Don/H−¬ng CÇn

1996

1999

cã

2

M−êng

113

30

QuyÕt TiÕn/§Þch Qu¶

1997

2001

cã

2

Kinh

62

15

HuyÖn Yªn LËp Nøa/Xu©n Thuû

1996

1999

cã

2

Kinh/ M−êng

93

17

T©n TiÕn/ Th−îng Long

1996

1998

cã

2

Kinh/ M−êng

115

18

7

1.3 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi §oan

Hïng Thanh

S¬n Yªn LËp

KhÝ hËu • NhiÖt ®é TB n¨m (0C) • L−îng m−a trung b×nh

n¨m (mm) • §é Èm TB n¨m (%)

22

1700

88

22

1826

80

22

1874

85 Sö dông ®Êt (ha) • Tæng diÖn tÝch tù nhiªn • §Êt n«ng nghiÖp • §Êt l©m nghiÖp • §Êt thæ c− • §Êt kh¸c

30 244 11 809 13 068

340 7 855

130 921

11 177 65 726

1 226 52 792

43 746

8 588 22 134

571 12 453

§iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi • Sè x· • Sè th«n • C¸c d©n téc thiÓu sè

27 247

Kinh 99,5%

40 482

M−êng 53.5% Kinh 40% Dao 5%

17 213

M−êng 70 %

Dao 19%

Ch−¬ng tr×nh MRDP ®· ho¹t ®éng ë xx th«n vµ yy x· trong tØnh. 40 th«n ®· ®−îc nhËn quü ph¸t triÓn th«n trong n¨m 2000. C¸c ®iÒu kiÖn gi÷a 3 huyÖn kh¸ kh¸c biÖt nhau vÝ dô nh− quü ®Êt n«ng nghiÖp. C¶ ba huyÖn ®Òu cung cÊp giÊy cho nhµ m¸y giÊy B·i B»ng trong ®ã huyÖn §oan Hïng ®ãng vai trß quan träng nhÊt. §oan Hïng lµ mét trong ba huyÖn nhá nhÊt ®−îc dù ¸n hç trî. GÇn 40% diÖn tÝch lµ ®Êt n«ng nghiÖp tû lÖ t−¬ng ®èi cao. Kho¶ng 43% lµ ®Êt l©m nghiÖp. Chî vµ ®−êng x¸ ph¸t triÓn kh¸ tèt. ë huyÖn chñ yÕu lµ ng−êi Kinh. Thanh S¬n lµ huyÖn lín nhÊt ë Phó Thä chiÕm diÖn tÝch gÇn b»ng mét nöa diÖn tÝch toµn tØnh. So víi hai huyÖn kh¸c th× diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp rÊt nhá chØ cã kho¶ng 8%. Kho¶ng 50% diÖn tÝch lµ ®Êt l©m nghiÖp. D©n téc chñ yÕu lµ ng−êi M−êng vµ ng−êi Kinh. Yªn LËp cã diÖn tÝch lín h¬n §oan Hïng. Kho¶ng 20% lµ ®Êt n«ng nghiÖp vµ 50% lµ ®Êt rõng. Ng−êi M−êng chiÕm 70% vµ ng−êi Dao lµ 20%.

8

1.4 §êi sèng æn ®Þnh vµ çc lo¹i "vèn" kh¸c nhau

Mét sè vÝ dô vÒ çc lo¹i "vèn" kh¸c nhau - hoÆc çc nguån tµi nguyªn ¶nh h−ëng tíi mét hé gia ®×nh vµ mét th«n

Tµi nguyªn thiªn nhiªn

Con ng−êi X· héi Tµi chÝnh VËt chÊt

DiÖn tÝch ®Êt thuéc quyÒn së h÷u cña hé gia ®×nh (DiÖn tÝch? Kho¶ng çch ®Õn ®−êng quèc lé, hé? Lo¹i ®Êt, chÊt l−îng ®Êt? ) Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña céng ®ång (diÖn tÝch rõng thuéc th«n, ®éng vËt hoang d·, s¶n phÈm rõng phi gç...) Tµi nguyªn n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt Ch¨n nu«i

Sè ng−êi ë tuæi lao ®éng vµ sè ng−êi ¨n theo trong gia ®×nh Tr×nh ®é gi¸o dôc, kh¶ n¨ng nhËn thøc cña çc thµnh viªn trong gia ®×nh còng nh− çn bé th«n, x· Søc khoÎ

Quan hÖ b¹n bÌ, hä hµng Çc lÔ héi, tôc lÖ truyÒn thèng Nh÷ng diÔn ®µn chia xÎ kiÕn thøc vµ cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh

Thu nhËp tiÒn mÆt vµ çc kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm TiÒn vay tõ çc nguån kh¸c nhau Çc kho¶n thu nhËp kh¸c (dÞch vô, b¸n l©m s¶n phi gç...)

Nhµ vµ çc tµi s¶n kh¸c M¸y mãc (m¸y xay x¸t, m¸y kh©u) Ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn (ngùa, xe m¸y, xe ®¹p…) C¬ së h¹ tÇng th«n, x· (®iÖn, ®−êng, chî…) Ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng: ®µi, tivi…

§êi sèng æn ®Þnh Chóng t«i cè g¾ng t×m hiÓu nh÷ngthay ®æi th«ng qua kh¸i niÖm “cuécsèng æn ®Þnh”. §iÒu nµy cã nghÜar»ng chóng ta ph¶i xem xÐt nh÷ngnguån tµi nguyªn vµ "vèn" nµo mµhé gia ®×nh cÇn vµ th¶o luËn vÒ sùthay ®æi cña chóng trong thêi gianqua. Çc lo¹i "vèn" t¸c ®éng tíi hé gia ®×nh bao gåm:

• Tµi nguyªn thiªn nhiªn: ®Êt, n−íc, rõng...

• Con ng−êi: tr×nh ®é gi¸o dôc, søc khoÎ, søc lao ®éng...

• X∙ héi: çc mèi quan hÖ, hähµng...

• Tµi chÝnh: çc nguån thu nhËp...

• VËt chÊt: tµi s¶n nh− nhµ, thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn...

PhÇn 2. Chñ yÕu tËp trung vµonguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. PhÇn 3. TËp trung vµo nguån lùc con ng−êi vµ x· héi PhÇn 4. Xem xÐt khuynh h−íng kinh tÕ x· héi, vµ mèi quan hÖ cña nã víi n¨m lo¹i vèn

9

PhÇn 2: Nh÷ng thay ®æi vÒ sö dông ®Êt, s¶n xuÊt & m«i tr−êng

PhÇn nµy m« t¶ vµ ph©n tÝch çc thay ®æi vÒ "tµi nguyªn thiªnnhiªn", gåm çc thay ®æi vÒ m«i tr−êng vµ sö dông ®Êt. Chñ®Ó chÝnh ®−îc ®−a vµo gåm: • Thay ®æi chung vÒ sö dông ®Êt • Quü ®Êt vµ ph©n bæ ®Êt • Th©m canh s¶n xuÊt: sö dông gièng míi, ph©n bãn, thuèc

s©u • L©m s¶n • Thay ®æi vÒ nguån n−íc, sö dông n−íc vµ chÊt l−îng n−íc • Ph¸t triÓn ch¨n nu«i

Th«ng tin chñ yÕu tõ çc PRA tiÕn hµnh tr−íc ®©y, PESEAthùc hiÖn n¨m 2000 vµ phÇn th¶o luËn vµ ph©n tÝch trong Héith¶o tØnh vµo th¸ng 8/2000. Çc nguån th«ng tin kh¸c: • Nghiªn cøu thay ®æi vÒ th¶m thùc vËt vµ rõng do ViÖn §iÒu

tra Quy ho¹ch rõng (FIPI) thùc hiÖn • Nghiªn cøu bëi nhãm REPSI* vÒ ph©n cÊp vµ qu¶n lý

nguån tµi nguyªn ë Phó Thä.

Nh÷ng thay ®æi vÒ th¶m thùc vËt ë tØnh (Nguån: FIPI-FREC 2000, "§¸nh gi¸ vÒ th¶m rõng vµ thùc vËt ë trung du B¾c bé, 1989 - 1998)

Nghiªn cøu cña FIPI cho thÊy th¶m rõng vµ thùc vËt®· thay ®æi rÊt nhiÒu trong giai ®o¹n 1989 - 1998 ëPhó Thä ®· t¨ng gÊp ®«i. N¨m 1989, rõng che phñ lµ11,4 % N¨m 1998, ®é che phñ cña rõng lµ gÇn 23%.

Nghiªn cøu nhËn ®Þnh r»ng n¨m 1989 hÇu hÕt diÖntÝch rõng lµ rõng tù nhiªn, nh−ng n¨m 1998 kho¶ng50% diÖn tÝch rõng lµ rõng trång. Sù gia t¨ng nµy c¬b¶n lµ do thµnh lËp çc l©m tr−êng. DiÖn tÝch cã rõngtù nhiªn chØ t¨ng rÊt Ýt.

N¨m 1998 ë Phó Thä cã kho¶ng 35.000 ha rõngtrång. Trong ®ã cã nhiÒu l« ®Êt lín trång c©y ¨n qu¶ vµ c©y hoa mÇu (vÝ dô nh− chÌ, quÕ) chiÕm kho¶ng8.000ha hay 2,3% diÖn tÝch**.

** Nghiªn cøu nµy sö dông çc ¶nh vÖ tinh ®Ó ph©ntÝch th¶m thùc vËt. ChØ cã nh÷ng l« ®Êt réng h¬n 25hacã thÓ ph©n biÖt b»ng h×nh ¶nh.

* REPSI = Regional Policy Support Initiative. REPSI lµ ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu cña Tæ chøc Tµi nguyªn ThÕ giíi (WRI), bao gåm cã çc nghiªn cøu hiÖn tr−êng vÒ ®êi sèng vµ qu¶n lý çc nguån tµi nguyªn ë vïng cao §«ng Nam Ch©u ¸.

10

2.1 Thay ®æi chung vÒ sö dông ®Êt

T¹i héi th¶o cÊp tØnh çc nhãm ®· th¶o luËn vÒ sù thay ®æi sö dông ®Êt trong 10 n¨m qua ë çc huyÖn. §¹i diÖn çc th«n vµ x· cïng víi çn bé huyÖn th¶o luËn theo tõng nhãm huyÖn.

HuyÖn §oan Hïng

HuyÖn Thanh S¬n

HuyÖn Yªn LËp

(O= kh«ng cã, 5 = rÊt nhiÒu) 10

n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

1. DiÖn tÝch s¶n xuÊt l−¬ng thùc 2 1 4 1 2 0 3 1 2 4 3 1 2 4 4 4 3 4

• DT lóa n−¬ng • Lóa mét vô • Lóa hai vô • Hai lóa + mét mµu

1 3 1 4 2 5

2. C©y ¨n qu¶ • V−ên hé 2 4 2 4 1 3

3. DiÖn tÝch rõng 1 3 2 4 0 2

2 4 1 5 1 3

• Rõng ®Çu nguån (phßng hé)

• Rõng nguyªn liÖu (s¶n xuÊt)

• Rõng ®Æc dông

1 1 1 0 2

Kü thuËt vµ gièng míi ®∙ lµm t¨ng diÖn tÝch trång nhiÒu vô/n¨m thay v× tr−íc ®©y hµng n¨m chØ cã mét vô lóa hiÖn nay ®Êt cã thÓ trång hai vô lóa céng víi mét vô §«ng (ng«)mçi n¨m.

N¨m 1980: Rõng bÞ tµ n ph¸ nÆ ng nÒ N¨m 1990-2000: §Êt rõng ® · ® −îc giao cho çc hé sö dông ® Êt l© u dµ i, do vËyrõng phß ng hé vµ rõng s¶ n xuÊt ® · t¨nglªn .

Víi viÖc phôc håi rõng diÖn tÝch canh t¸c lóa n−¬ng ®∙ gi¶m ®¸ng kÓ vµ hiÖn nay kh«ng cßn phæ biÕn n÷a.

11

Thay ®æi sö dông ®Êt - vÝ dô th«n b¶n Th«n T©n TiÕn huyÖn Yªn LËp vµ th«n QuyÕt TiÕn huyÖn Thanh S¬n lµ hai vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ thay ®æi sö dông ®Êt vµ th©m canh ë vïng trung du. VÝ dô ®−îc trÝch dÉn tõ b¸o ço PESEA.

Thay ®æi ë th«n T©n TiÕn, x· Th−îng Long, huyÖn Yªn LËp (Nguån: B¸o ço PESEA th«n b¶n - 2000)

N¨m 1970: Rõng tù nhiªn gi¶m. Cã rÊt nhiÒu chim vµ thó. NhiÒu ®Êt/ruéng nh−ng kh«ng cã nhiÒu n«ng d©n.

N¨m 1980: Ph¸ rõng gia t¨ng. §Êt trèng vÉn ch−a ®−îc giao cho çc hé gia ®×nh.

N¨m 1990: §Êt tõng ®· ®−îc giao cho çc th«n/x· vµ çc hé gia ®×nh. N«ng d©n cã thÓ cã nguån thu nhËp tõ rõng.

N¨m 2000: §Êt ®· ®−îc giao cho çc hé sö dông l©u dµi. Th«n ®−îc nhËn nhiÒu ®Êt ruéng h¬n do viÖc chuyÓn giao ®Êt tõ hai th«n Do vµ Dang. DiÖn tÝch trång hai vô lóa ®· t¨ngMét sè diÖn tÝch còng ®· trång ng« ®«ng t¨ng 3 vô/n¨m. §Êt trèng ®· ®−îc trång c©y. Ng−êi d©n cã nhiÒu thu nhËp tõ rõng.

§¸nh gi¸ vÒ thay ®æi sö dông ®Êt

Thay ®æi chÝnh tõ 1970-2000

Nguyªn nh©n thay ®æi

• Rõng tù nhiªn ®· gi¶m nhiÒu vµ bÞ khai th¸c kiÖt quÖ

• §Êt rõng ®· ®−îc giao kho¸n cho çc hé sö dông l©u dµi vµ ®Êt trèng ®· ®−îc trång c©y (trång rõng)

• NhiÒu diÖn tÝch ®Êt ®−îc trång hai/ba vô/n¨m.

• D©n sè gia t¨ng • Kho¸n10 (vÒ giao ®Êt

) • ChÝnh s¸ch cña Nhµ

n−íc • Giao ®Êt cho çc hé

sö dông l©u dµi

Çc thay ®æi ë th«n QuyÕt TiÕn, huyÖn Thanh S¬n

(Ngån : B¸o ço PESEA th«n b¶n - 2000) §¸nh gi¸ thay ®æi sö dông ®Êt 1970-2000

Thay ®æi Nguyªn nh©n • Rõng tù nhiªn cña

th«n gi¶m tõ 75% xuèng 20%.

• Tr−íc ®©y kh«ng cã

chÝnh s¸ch râ rµng, ph¸ rõng lµm n−¬ng kh¸ phæ biÕn. N¨m 1973 ®· x¶y ra ch¸y rõng nghiªm träng

• Rõng kh«ng cã chñ.

• §èt n−¬ng lµm rÉy gi¶m ®¸ng kÓ.

• Th©m canh lóa vµ t¨ng vô, ®¶m b¶o ®−îc an ninh l−¬ng thùc.

• Rõng trång t¨ng tõ 0

®Õn 45% trong th«n

• §Êt ®−îc giao cho çc hé

• Ch−¬ng tr×nh MRDP 327 661 ®· hç trî vèn vµ gièng.

• Th«n tù x©y dùng quy −íc b¶o vÖ rõng.

• V−ên hé t¨ng lªn

6,6% • Dù ¸n hç trî vèn vµ c©y

con

12

2.2 Quü ®Êt vµ giao ®Êt - Sù kh¸c biÖt lín

Sù kh¸c biÖt gi÷a çc huyÖn T×nh h×nh quü ®Êt gi÷a ba huyÖn rÊt kh¸c nhau. ë huyÖn §oan Hïng, kho¶ng 40% diÖn tÝch ®Êt ®−îc chÝnh thøc ph©n lo¹i lµ ®Êt n«ng nghiÖp. ë huyÖn Thanh S¬n ch−a ®Çy 8% diÖn tÝch ®Êt ®−îc coi lµ ®Êt n«ng nghiÖp. HuyÖnYªn LËp ®øng thø hai víi kho¶ng 20% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. Sù kh¸c biÖt nµy cã nghÜa lµ ®iÒu kiÖn vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ba huyÖn nµy lµ kh¸c biÖt nhau.

ChÊt l−îng ®Êt ruéng gi÷a çc hé gia ®×nh trong cïng mét th«n lµ kh¸c biÖt nhau (Nguån: Nghiªn cøu REPSI) Nghiªn cøu REPSI cã ®−a ra nhËn ®Þnh r»ng viÖc tiÕp cËn ®Êt ruéng tèt trong cïng mét th«n cã thÓ rÊt kh¸cnhau. DiÖn tÝch ruéng ®−îc giao cã thÓ gièng nhau (vµ phô thuéc vµo sè nh©n khÈu trong hé khi tiÕn hµnh giao ®Êt). Nh−ng n¨ng suÊt rÊt kh¸c nhau. §iÒu quan träng khi quyÕt ®Þnh chÊt l−îng cña ®Êt lµ xem xÐt liÖu cã ®ñ n−íc ®Ó cÊy hai vô mçi n¨m hay kh«ng.ë mét trongnh÷ng th«n lín, mét nöa sè hé gia ®×nh cã ®Êt cÊy hai vô vµ sè cßn l¹i chØ cã ®Êt cÊy mét vô. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çc hé ph¶i m−în cña nhau: ”HiÖn nay çc hé gia ®×nh chØ cã ®Êt phï hîp ®Ó cÊy mét vô trong khi nh÷ng hé kh¸c cã ®Êt cÊy hai vô. Çc hékh«ng cã ®Êt cÊy hai vô ph¶i m−în cña nh÷ng ng−êi cã ®Êt hai vô ®Ó cÊy vô thø hai. §iÒu nµy kh«ng ®−îc quy ®Þnh nh−ng ®«i khi mäi ng−êi còng sö dông nã ®Ó gi¸i quyÕt khã kh¨n".

Sù kh¸c biÖt gi÷a çc th«n trong cïng mét x· (Nguån: ”Mét chuyÕn c«ng t¸c vïng cao – ph©n cÊp vµ qu¶n lý çc nguån lùc ë tØnh Phó Thä, miÒn B¾c ViÖt Nam”, B¸o ço REPSI) Nhãm nghiªn cøu REPSI ®· tiÕn hµnh pháng vÊn çc hé gia ®×nh ë 4 th«n ë hai x· kh¸c nhau ë huyÖn Thanh S¬n. Nhãm thÊy r»ng ®iÒu kiÖn gi÷a çc th«n trong cïng mét x· rÊt kh¸c nhau:

• Çc th«n gÇn trung t©m x· th× lín h¬n. D©n ë hai th«n chñ yÕu lµ ng−êi Kinh vµ ng−êi M−êng. Hä cã nhiÒu ®Êt h¬n ®Ó trång cÊy lóa n−íc vµ s¶n xuÊt ra nhiÒu l−¬ng thùc h¬n. Çc hé gia ®×nh trong çc th«n nµy còng tham gia vµo çc ho¹t ®éng thÞ tr−êng ë bªn ngoµi th«n.

• Nh÷ng th«n ë vïng xa x«i h¬n th−êng nhá h¬n vµ chñ yÕu lµ ng−êi Dao sinh sèng. Hä cã ®Êt ruéng tÝnh theo sè hé Ýt h¬n hai th«n lín h¬n. Do ®ã hÇu hÕt çc hé vÉn phô thuéc vµo canh t¸c lóa n−¬ng vµ trong kho¶ng 6 th¸ng hä ph¶i sö dông çc nguån l−¬ng thùc kh¸c nh− s¾n. An ninh l−¬ng thùc thùc sù lµ mét vÊn ®Ò.

X· Thu Cóc

X· H−¬ng CÇn

Suèi D¸y

Gi¸c Da Cam Ch©u

Hé

38

246

15

151

D©n téc Dao

M−êng (Kinh)

Dao

M−êng (Kinh)

DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trung b×nh/ hé

< 100m2

réng

<100 m2

réng

Kho¶ng çch tíi trung t©m x·

Xa

gÇn

xa

gÇn

Vô mïa chÝnh Lóa n−¬ng

Lóa n−íc Lóa n−¬ng

Lóa n−íc

13

2.3 L©m s¶n Trong nh÷ng n¨m 1960,1970 vµ 1980 rõng bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, nhiÒu loµi vµ l©m s¶n ®· trë nªn khan hiÕm. Nh−ng víi viÖc trång rõng ®· dÇn dÇn phôc håi l¹i çc loµi ®ã. Chim thó hoang d· ®· cã dÊu hiÖu quay trë l¹i. V−ên hé kh¨ phong phó vµ trång nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c nhau. Çc hé gia ®×nh ®ãng vai trß tÝch cùc h¬n trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. Xu h−íng ë Çt Lîi vµ Ngäc T©n ë HuyÖn §oan Hïng lµ ®iÓn h×nh cho çc th«n vïng trung du. VÝ dô d−íi ®©y trÝch tõ b¸o ço PESEA th«n b¶n

Th«n Çt Lîi, x· QuÕ L©m, huyÖn §oan Hïng

L©m s¶n – tõ 1990 ®Õn 2000

1990 2000

• RÊt nghÌo vµ Ýt rõng • Kh«ng cã gç ®Ó x©y nhµ • Nu«i ong vµ lÊy mËt • Ýt chim vµ thó • Kh«ng cã nhiÒu nÊm • Ýt l¸ lîp nhµ • Ýt m¨ng • Ýt cñi

• Rõng ®· ®−îc trång nhiÒu h¬n • NhiÒu cñi h¬n • NhiÒu gç h¬n • NhiÒu m¨ng dÔ lÊy h¬n • NhiÒu mo tre ®Ó lîp nhµ • Chim, ço vµ r¾n ®· t¨ng • MËt vµ nu«i ong ®· ®−îc ph¸t triÓn • NhiÒu nÊm h¬n.

Th«n Ngäc T©n- x· Ngäc Quang, huyÖn §oan Hïng (nguån b¸o ço PESEA th«n b¶n)

C©y ¨n qu¶

1990 2000

• Quýt • B−ëi • M¬ (rÊt nhiÒu) • Nh·n (rÊt nhiÒu)

• Quýt • B−ëi • M¬ • Nh·n • V¶i • Soµi • MÝt

Thay ®æi vÒ quy −íc b¶o vÖ rõng

1993 2000 Lý do thay ®æi

Nói D©u thuéc qu¶n lý cña kiÓm l©m

KiÓm l©m qu¶n lý

Hé qu¶n lý (th«ng qua kho¸n)

ChÝnh s¸ch cña nhµ n−íc

§åi

Kh«ng ai qu¶n lý

Giao cho çc hé (giao ®Êt)

ChÝnh s¸ch cña nhµ n−íc

T×nh h×nh vÒ cñi ®un ë th«n Ngäc T©n Trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ kinh tÕ x· héi vµ m«i tr−êng nhãm chÞ em phô n÷ ®· th¶o luËn vÒ nguyªn nh©n t¹i sao khèi l−îng cñi ®un l¹i thay ®æi: • “ Chóng t«i ®i lÊy cñi khi nhµn rçi víi c«ng viÖc ngoµi ®ång vÝ dô nh−

tr−íc khi gÆt vµ sau ®ã chóng t«i cÊt cñi ®Ó chuÈn bÞ cho nh÷ng thêi gianbËn rén kh¸c".

• “Chóng t«i chñ yÕu lÊy tõ rõng cña L©m tr−êng çch 3-4km do 5-6 héqu¶n lý. Çc lo¹i gåm bå ®ª, mì, b¹ch ®µn vµ keo. Chóng t«i chñ yÕulµ thu l−îm cµnh kh«. C¶ ®i c¶ vÒ mÊt kho¶ng 6 giê, chñ yÕu lµ ®Ìob»ng xe ®¹p. 10 n¨m tr−íc ®©y lÊy cñi dÔ dµng h¬n khi ch−a cã kiÕmso¸t vµ quy −íc.

• “HÇu hÕt çc hé gia ®×nh cã tõ 6-7 sao (0,4 ha) ®Êt rõng. Chóng t«i lÊycñi ë ®ã nh−ng kh«ng cã ®ñ v× diÖn tÝch ®Êt nhá. Nh−ng chóng t«i cã thÓ lÊy ®−îc nhiÒu h¬n khi khi trång çc lo¹i c©y lµm hµng rµo, vµ thay thÕb»ng cñi tre nøa”

14

2.4 Th©m canh s¶n xuÊt

a) Thay ®æi trong sö dông çc lo¹i gièng ®Þa ph−¬ng §¹i biÓu tham gia Héi th¶o ®· th¶o luËn vÒ thay ®æi trong th©m canh s¶n xuÊt vµ sö dông çc lo¹i gièng truyÒn thèng. L−u ý lµ çc sè liÖu ®· chØ ra xu h−íng chung trong mçi huyÖn vµ kh«ng thÓ so s¸nh trùc tiÕp gi−· çc huyÖn. ((§iÓm 0= hoµn toµn kh«ng sö dông, 5 = sö dông nhiÒu)

HuyÖn §oan Hïng

HuyÖn Thanh S¬n

HuyÖn Yªn LËp

Lo¹i gièng Çch

®©y 10 n¨m

HiÖn nay

(2000)

Çch ®©y 10 n¨m

HiÖn nay

(2000)

Çch ®©y 10 n¨m

HiÖn nay

(2000) §Þa ph−¬ng

5 2 5 1 4 2 Lóa

Gièng míi

1 4 1 5 2 4

§Þa ph−¬ng

4 1 5 1 3 3 Ng«

Gièng míi

1 4 4 4,5 2 3,5

N¨ng suÊt cña çc giènglóa míi cao h¬n rÊt nhiÒu.Sè lÇn thu ho¹ch/n¨mcòng t¨ng do çc gièngmíi t¨ng tr−ëng nhanhh¬n.

Gièng ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc thay thÕ b»ng gièng lai trªn ph¹m vi lín trªn toµn bé ba huyÖn

Thay ®æi vÒ mïa vô - VÝ dô tõ th«n QuyÕt TiÕn, huyÖn Thanh S¬n (Nguån: B¸o ço PESEA th«n, 2000) 1996 2000 Nguyªn nh©n

thay ®æi Gièng lóa C3-203

Bao Thai V14 Lóa n−¬ng ®Þa ph−¬ng

Gièng lóa cao s¶n vµ lóa gièng lai

Ng« Ng« n−¬ng

Ng« §«ng (vô thø 3 sau 2 lóa)

Vô kh¸c S¾n L¹c

S¾n L¹c MÝa Dong

C©y ¨n qu¶ vµ c©y c«ng nghiÖp

Nh·n B−ëi

Nh·n, v¶i, hång, cam, soµi, quýt na, chÌ

• §· chuyªn

giao kü thuËt cho çc hé

• Dù ¸n gióp cho viÖc tËp huÊn kü thuËt.

• Dù ¸n vµ nhµ m¸y §−êng ViÖt tr× hç trî gièng, vèn vµ vèn vay, ph©n bãn

Th©m canh canh t¸c ë QuyÕt TiÕn vµ nhiÒu th«n kh¸c: • Gièng cao s¶n vµ gièng lóa lai ®· thay thÕ çc gièng ®Þa

ph−¬ng. • Vô ng« ®«ng lµ vô chÝnh thø ba sau hai vô lóa. • ViÖc trång cÊy trªn çc triÒn ®åi (lóa n−¬ng, ng«) gi¶m thiÓu

hoÆc chÊm døt. • Trång c©y ¨n qu¶ trë nªn rÊt ®a d¹ng.

15

b) Thay ®æi vÒ sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u Ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u ®· ®−îc sö dông 10-15 n¨m tr−íc ®©y ë nhiÒu th«n vïng trung du cña Phó Thä.

HuyÖn §oan Hïng

HuyÖn Thanh S¬n

1= kh«ng sö dông hoÆc rÊt Ýt 5= sö dông nhiÒu

10 n¨m tr−íc

HiÖn nay

(2000)

10 n¨m tr−íc

HiÖn nay

(2000) Ph©n bãn 1,7

3 3 4

Thuèc trõ s©u

2,5 2 4 4

Sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u ë th«n Don vµ QuyÕt TiÕn, huyÖn Thanh S¬n (Nguån: B¸o ço PESEA th«n - 2000) VÝ dô ë th«n Don vµ QuyÕt TiÕn huyÖn Thanh S¬n, ®a sè çc hé gia ®×nh ®· sö dông ph©n bãn tõ 10 n¨m nay. HiÖn nay tÊt c¶ çc hé trong th«n sö dông ph©n bãn ho¸ häc cho mét sè mïa vô vµ th−êng xuyªn sö dông mét sè lo¹i thuèc trõ s©u. Th«n Don

80

100

40

60

0

20

40

60

80

100

120

1990 2000

N¨m

Hé

sö d

ông

(%)

Ph©n bãn

Thuèc trõ s©u

Th«n QuyÕt TiÕn

1990 2000 Ph©n bãn ho¸ häc

30/42 – 71% hé gia ®×nh Tæng céng khèi l−îng trong th«n: 2 tÊn

61/61 – 100% Tæng céng: 9,3 tÊn

Thuèc trõ s©u

32/42 – 78%

61/61 – 100%

Gièng míi ®ßi hái nhiÒu ph©n bãn h¬n so víi gièng truyÒn

thèng.

Xu h−íng cña huyÖn - hai nhãm cho ®iÓm t¹i héi th¶o

Çc ®¹i biÓu cña §oan Hïng vµ Thanh S¬n th¶o luËn vÒ nguyªn nh©n gia t¨ng sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u ngµy cµng nhiÒu.

Ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u ®· ®−îc nhiÒu th«n sö dông h¬n 10 n¨m nay.

ViÖc sö dông ngµy cµng gia t¨ng vµ lan réng ra çc th«n b¶n vïng xa x«i hÎo

l¸nh.

16

2.5 Nguån n−íc

HuyÖn §oan

Hïng HuyÖn Thanh

S¬n HuyÖn Yªn

LËp 1= kh«ng phæ biÕn 5= rÊt phæ biÕn 10

n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

Nguån n−íc uèng vµ n−íc sinh ho¹t

4 2 4 2 3 2

3

1 2 1

1 1 1 3

• S«ng, suèi • èng tre • BÓ c«ng

céng • GiÕng

khoan 1,5 2,5 1 4 1 4

Nguån n−íc sö dông cho s¶n xuÊt

4

3 4 3 3 2

2

3

2

4

3

4

3

3

4

3

2

2

• S«ng, suèi • M−¬ng, HÖ

thèng t−íi tiªu

• M−a theo mïa

• Hå, ®Çm 2 3

Xu h−íng cña huyÖn - nguån n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt Thay ®æi vÒ t×nh h×nh nguån n−íc ®· ®−îc th¶o luËn trong héi th¶ocÊp tØnh. C¸c ®¹i biÓu tham gia ®· th¶o luËn vÒ nguyªn nh©nnguån n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt thay ®æi. Xu h−íng ®·®−îc th«n th¶o luËn vµ chÊm ®iÓm.

GiÕng khoan hiÖn nay lµ mét nguån n−íc sinh ho¹t phæ

biÕn. Tr−íc ®©y, ng−êi d©n th−êng sö dông n−íc ë s«ng

suèi, Ng−êi d©n khi ®ã th−êng ®i g¸nh n−íc hoÆc ®−a n−íc

vÒ theo c¸c èng tre.

N−íc sinh ho¹t lÊy tõ s«ng suèi th−êng l¾m bïn vµo mïa m−a thêi ®iÓm th−êng khan hiÕm

n−íc.

ViÖc t−íi tiªu cho ®Êt trong c¶ n¨m rÊt quan träng, ®Ó cã thÓ

thu ho¹ch hai vô lóa

HÖ thèng t−íi tiªu ®∙ ®−îc c¶i thiÖn. Kho¶ng 70% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®∙ ®−îc t−íi tiªu hµng n¨m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc sö dông n−íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®∙ t¨ng.

17

VÝ dô sö dông n−íc ë th«n Nøa, x· Xu©n Thuû, huyÖn Yªn LËp (Nguån: B¸o c¸o PESEA th«n - 2000)

B¶n ®å hÖ thèng n−íc ë th«n

Xu h−íng sö dông n−íc sinh ho¹t trong th«n:

1996 2000 Nguyªn nh©n thay

®æi

Nguån n−íc

- 50% cã giÕng ®µo - 50% hé gia ®×nh cã giÕng x©y (khoan)

- 80% cã giÕng khoan - 20% cã giÕng ®µo

- Ng−êi d©n ®· cã nhËn thøc vÒ x©y dùng s¹ch sÏ -Nhê cã kinh tÕ ph¸t triÓn

Quü n−íc

- 40% hé gia ®×nh thiÕu n−íc vµo mïa kh«

- 15% hé gia ®×nh thiÕu n−íc vµo mïa kh«

Cã thªm nhiÒu hé gia ®×nh cã giÕng. Nh÷ng hé gÆp khã kh¨n lµ nh÷ng hé ë vïng cao cã ®Þa h×nh khã kh¨n

TiÕp cËn nguån n−íc sinh ho¹t ®· ®−îc c¶i thiÖn, ®· x©y thªm nhiÒu

giÕng khoan.

HÖ thèng t−íi tiªu ®∙ ®−îc c¶i thiÖn. Nh÷ng hÖ thèng nµy tr−íc ®©y do hîp t¸c x∙ qu¶n lý nh−ng nay ®∙ do th«n qu¶n lý.

18

2.6 Thay ®æi vÒ ch¨n nu«i vµ c¬ cÊu thøc ¨n ch¨n nu«i Çc ®¹i biÓu tham gia héi th¶o cÊp tØnh thÊy r»ng cã sù kh¸c biÖt lín c¶ vÒ sè l−îng lÇn h×nh thøc ch¨n nu«i.

Cho ®iÓm vÒ sù thay ®æi chiÕn l−îc ch¨n nu«i ®èi víi gia sóc lín cña huyÖn

§oan Hïng Thanh S¬n Yªn LËp

0= kh«ng cã 5= rÊt phæ biÕn

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

10 n¨m tr−íc

Nay (2000)

Ch¨n th¶ 4 1 5 2 5 1 H¹n chÕ ch¨n th¶

2 4 1 5 2 5

VÝ dô tõ th«n QuyÕt TiÕn, huyÖn Thanh S¬n (Nguån: B¸o ço PESEA th«n- 2000) Sè l−îng çc hé gia ®×nh cã ao ç

KÝch cì ao

1990 2000

Ao lín 2 – 10 % 6 – 10% Ao nhá 10 - 16% 22 – 36% Kh«ng cã ao 49 – 74% 33 – 54%

BÖnh cña ç

1996 2000 Nguyªn nh©n thay ®æi

BÖnh cña ç Ýt gÆp

BÖnh nÊm vµ mang bÞ thèi

BÖnh tËt gia t¨ng do bÞ « nhiÔm

Ph−¬ng ph¸p ch¨n nu«i gia sóc

Ph−¬ng ph¸p

1990 2000 Nguyªn nh©n thay ®æi

Ch¨n th¶

100% 50%

KiÓm so¸t

0%

50%

Rõng tr−íc ®©y kh«ng cã chñ, nh−ng hiÖn nay ®Êt rõng ®· ®−îc giao. DiÖn tÝch ch¨n th¶ ®· bÞ thu hÑp vµ viÖc ch¨n th¶ cña ng−êi d©n bÞ kiÓm so¸t.

Nh×n chung th× viÖc ch¨n nu«i gia sóc lín t¨ng nh−ng kh«ng nhiÒu. Nguyªn nh©n lµ do:

• Nhu cÇu vÒ søc cµy (kÐo) ®· ®−îc ®¸p øng • DiÖn tÝch ch¨n th¶ Ýt vµ thøc ¨n cho gia sóc

khan hiÕm • ViÖc nu«i gia cÇm ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ

nhanh h¬n vµ ®Çu t− Ýt h¬n.

Gia sóc nhá vµ nu«i ç ®· t¨ng nhiÒu h¬n. Ch¨n nu«i (lîn, gia cÇm) rÊt quan träng ®em l¹i mét nguån thu nhËp cho ng−êi d©n.

19

Thay ®æi ë th«n QuyÕt TiÕn vµ T©n TiÕn trong tÊt c¶ 6 th«n ®−îc nghiªn cøu ë tØnh Phó Thä. Dù ¸n ®· hç trî vÝ dô nh− tÝn dông, tËp huÊn, vµ giíi thiÖu çc m« h×nh míi vµ gièng. VÝ dô tõ th«n T©n TiÕn, huyÖn Yªn LËp (Nguån: B¸o ço th«n PESEA, 2000)

Tha

Thay ®æi vÒ sè l−îng vËt nu«i ë trong th«n

Ch¨n nu«i N¨m 1990 N¨m 2000

Tr©u 65 55

Bß 8

Lín 102 230

Gia cÇm

(Gµ/

VÞt)

1000

2000

Thay ®æi vÒ sè hé cã ao ç

Lo¹i ao N¨m 1990 N¨m 2000

Ao réng 3 (Hé) 7 Hé

Ao nhá 15 Hé 25 Hé

Kh«ng cã ao 87 Hé 83 Hé

Thay ®æi vÒ c¬ cÊu thøc ¨n cho gia sóc

N¨m1990

N¨m 2000

Ch¨n th¶

Ch¨n th¶ h¹n chÕ

20%

80%

0%

100%

• Sè l−îng tr©u ®· gi¶m v× nhiÒu hé hiÖn nay ®· cã m¸y cµy.

• Kh«ng cßn diÖn tÝch ch¨n th¶ v× vËy ch¨n th¶ bÞ h¹n chÕ.

• Lîn vµ gia cÇm ®· t¨ng lªn v× cã nhiÒu thøc ¨n gia sóc s½n cã vµ ng−êi d©n cã kiÕn thøc phßng chèng bÖnh tËt cho vËt nu«i tèt h¬n.

• ViÖc ch¨n nu«i gia cÇm trë nªn quan träng v× ®©y lµ mét nguån thu nhËp cho ng−êi d©n.

• Nu«i ç ®−îc lan réng, v× ®em l¹i nguån thu lín; ao ç cã thÓ gi÷ n−íc trong mïa kh«, vµ

çc s¶n phÈm phô tõ n«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc sö dông lµm nguån thøc ¨n cho ç. BÖnh tËt cña ç trë nªn phæ biÕn h¬n v× «

nhiÔm nguån n−íc.

20

PhÇn 3. Ph¸t triÓn tæ chøc c¬ së

PhÇn nµy chñ yÕu xem xÐt, ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi vÒ “nguån vèn x· héi vµ con ng−êi”, ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua çc kü n¨ng còng nh− nh÷ng kh¶ n¨ng cña nhãm qu¶n lý dù ¸n t¹i çc cÊp c¬ së: th«n/b¶n, x·, huyÖn.

Vai trß vµ tr¸ch nhiÖm Nhãm qu¶n lý th«n b¶n (VMG) • HÇu hÕt nhãm qu¶n lý th«n b¶n cã 3 thµnh viªn,

bao gåm: mét ng−êi ®øng ®Çu th«n, mét kÕ to¸n cña th«n vµ mét ng−êi ho¹t ®éng vÒ khuyÕn n«ng.

• Hµng n¨m, çc thµnh viªn cña VMG ®−îc dù ¸n ®µo t¹o vÒ çch qu¶n lý, kü thuËt vµ ®−îc trî cÊp 40 ®Õn 50 ngh×n ®ång/th¸ng/ng−êi.

• Tham gia x©y dùng kÕ ho¹ch th«n hµng n¨m, ®−a ra nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n

• Tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch • X¾p xÕp nh÷ng kho¸ ®µo t¹o kü thuËt • Ph©n bæ nguån ®Çu t− còng nh− qu¶n lý quü ph¸t triÓn th«n • Qu¶n lý quü TD&TK cña dù ¸n t¹i th«n (nÕu cã). Nhãm TD&TK cã thÓ

kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn cña VMG. • Tµi liÖu ho¸, ®¸nh gi¸ vµ viÕt çc b¸o ço

Ban qu¶n lý x· (CMB) • Ban qu¶n lý dù ¸n x· ®−îc thµnh lËp ë Phó thä

tõ n¨m 2000 • Th−êng CMG gåm ba thµnh viªn • CMG ®−îc dù ¸n ®µo t¹o vÒ kü n¨ng qu¶n lý,

®−îc trî cÊp 70 ngh×n ®ång/th¸ng/ng−êi.

• X©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· hµng n¨m, tæng hîp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn çc th«n hµng n¨m ®−îc dù ¸n hç trî.

• Qu¶n lý ng©n s¸ch hç trî cña dù ¸n cho çc th«n, x·. • B¸o ço vÒ viÖc sö dông ng©n s¸ch MRDP t¹i x·, tæng hîp çc b¸o

ço cÊp th«n b¶n.

§¬n vÞ thùc thi dù ¸n cÊp huyÖn • Nßng cèt cña ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn lµ çc

thµnh viªn cña tr¹m khuyÕn n«ng cña çc huyÖn Thanh S¬n, Yªn lËp. Cßn huyÖn §oan Hïng chñ yÕu lµ tr¹m KiÓm l©m huyÖn ®¶m nhiÖm.

• Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn sÏ gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng

• Hç trî x·, th«n lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng • §µo t¹o vÒ qu¶n lý vµ kü thuËt • X©y dùng vµ thùc hiÖn çc m« h×nh thö nghiÖm

21

3.2 X©y dùng n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng hç trî

T¹i Héi th¶o, ®¹i biÓu tham dù tõ Nhãm qu¶n lý dù ¸n th«n vµ x· ®·th¶o luËn vÒ kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña hä. Hä còng ®¸nh gi¸ n¨ng lùckhuyÕn n«ng-l©m cña huyÖn, çn bé huyÖn tham gia trong çc cuécth¶o luËn nh−ng kh«ng tham gia vµo çc nhãm tõ huyÖn cña m×nh. TÊt c¶ çc nhãm th¶o luËn vµ chÊm ®iÓm kü n¨ng: 1 = kü n¨ng / n¨ng lùc yÕu; 5 = rÊt tèt

Nhãm Qu¶n lý th«n B¶n Cho ®iÓm 1= tåi, 5= tèt

VÊn ®Ò §oan Hïng

Thanh S¬n

Yªn LËp

1. Tæ chøc häp th«n (kh¶ n¨ng vËn ®éng, khuyÕn khÝch ng−êi n«ng d©n häp vµ tæ chøc häp cã hiÖu qu¶)

4.1 5 4.1

2. X©y dùng kÕ ho¹ch cã ng−êi d©n tham gia hµng n¨m (PRA)

4.4 4.5 4.3

3. Qu¶n lý vµ kiÓm tra thùc hiÖn kÕ ho¹ch (bao gåm ph©n ph¸t vËt t− cña dù ¸n)

4.6 4.3 4.1

4. ChuyÓn giao kiÕn thøc kü thuËt (®µo t¹o n¨ng lùc)

5 4.1 4.1

Çc nhãm VMG, CMB vµ DMB ®· ®−îc çn bé tØnh tËphuÊn nhiÒu lÇn vÒ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t dù ¸n ®Ó cã thÓho¹t ®éng tèt. Tuy nhiªn, do tr×nh ®é gi¸o dôc cñanhãm VMG cßn h¹n chÕ nªn hä cÇn ®ùoc hç trî thªm®Æc biÖt lµ çc th«ng tin kiÕn thøc khoa häc kü thuËt míi. (ChÞ H¹nh, §iÒu phèi viªn dù ¸n MRDP Phó Thä)

Ban qu¶n lý dù ¸n x· Cho ®iÓm 1= tåi, 5= tèt

VÊn ®Ò §oan Hïng

Thanh S¬n

Yªn LËp

1. Kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cÊp x· vµ chØ ®¹o lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n.

4.1 4.7 4.3

2. N¨ng lùc qu¶n lý tµi chÝnh (ng©n s¸ch x· vµ ph¸t triÓn th«n b¶n....)

4.4 5 4.3

3. Kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh, theo dâi, gi¸m s¸t

4.2 4.5 4.1

Ban qu¶n lý dù ¸n huyÖn Cho ®iÓm 1= tåi, 5= tèt VÊn ®Ò §oan

Hïng Thanh S¬n

Yªn LËp

1. Kh¶ n¨ng ®iÒu phèi çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng

4 4.8 4.2

2. Kh¶ n¨ng ®iÒu phèi çc ho¹t ®éng qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng

4 4.8 3.3

3. Kh¶ n¨ng ®iÒu phèi çc ho¹t ®éng tÝn dông céng ®ång

4 4.8 4.6

4. Kh¶ n¨ng ho¹t ®éng MILS: theo dâi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸

5 4.7 4.1

5. ThiÕt kÕ vµ x©y dùng çc m« h×nh

4 4.3 3.5

6. Kh¶ n¨ng gi¸m s¸t vµ theo dâi kÕ ho¹ch cÊp th«n , x· vµ huyÖn

4.5 4.8 4.2

22

3.3 §iÓm yÕu vµ ®iÓm m¹nh trong tæ chøc ë çc cÊp

HuyÖn HuyÖn §iÓm m¹nh DH T

S YL

§iÓm yÕu DH TS YL

VMG

• Kü n¨ng qu¶n lý n©ng cao • Qu¶n lý vµ kiÓm so¸t thùc thi kÕ ho¹ch • Tæ chøc çc cuéc häp th«n • LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n

X X

X X X X

• Qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ mtheo dâi ng©n s¸ch

X

CMG

• Qu¶n lý quü vµ tµi chÝnh (ng©n s¸ch x·, quü ph¸t triÓn th«n b¶n)

• Kü n¨ng lËp kÕ ho¹ch nãi chung • Gi¸m s¸t vµ theo dâi çc ho¹t ®éng dù

¸n

X

X

X X

Kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng cña x·

X

HuyÖn • Kh¶ n¨ng h−íng dÉn x· vµ th«n lËp kÕ ho¹ch

• Gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ theo dâi MILS • Çc ho¹t ®éng hç trî kh¸c

X x

X X x

• Hç trî çc ho¹t ®éng tËp huÊn X

• TÊt c¶ çc nhãm qu¶n lý (tØnh, huyÖn, x· vµ th«n) lu«n cã sù phèi hîp chÆt chÏ trong ho¹t ®éng dù ¸n- tõ kh©u lËp kÕ ho¹ch ®Õn theo dâi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ vai trß cña çc cÊp ®· râ rµng, tuy chØ cã mét sè chång chÐo nhá gi÷a çc cÊp.

• Çc vÊn ®Ò ®Òu ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua th¶o luËn gi÷a çc cÊp víi nhau

• Gi¸m s¸t vµ viÕt b¸o ço cßn yÕu ë cÊp th«n b¶n

23

3.4 N©ng cao tr¸ch nhiÖm cña th«n vµ çc hé gia ®×nh trong qu¶n lý nguån n−íc CÊp th«n vµ çc hé dÇn dÇn ®· cã tr¸ch nhiÖm cao h¬n vÒ qu¶n lý nguån n−íc (xem 2.1: vÝ dô vÒ th«n b¶n, vµ 2.3) rõng vµ nguån n−íc. §iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn viÖc qu¶n lý hiÖu qu¶ h¬n. Çc vÝ dô vÒ qu¶n lý n−íc d−íi d©y tõ b¸o ço PESEA th«n QuyÕt TiÕn ,Thanh S¬n vµ T©n TiÕn sÏ m« t¶ xu h−íng nµy.

Th«n QuyÕt TiÕn, HuyÖn Thanh S¬n (nguån: B¸o ço PESEA, 2000)

Thay ®æi trong qu¶n lý n−íc

Sö dông n−íc

1996 2000 Lý do thay ®æi

T−íi tiªu, vµ cÊp n−íc (®Ëp vµ kªnh)

UBND x· b¾t ®Çu giao cho th«n qu¶n lý vµ vËn hµng hÖ thèng tr−íc ®©y qu¶n lý kÐm hiÖu qu¶

Çc nhãm hé qu¶n lý vµ b¶o vÖ hÖ thèng n−íc rÊt hiÖu qu¶. UBND, th«n vµ çc nhãm hé hiÖn nay ®ang cïng nhau qu¶n lý, vËn hµnh vµ b¶o vÖ çc c«ng tr×nh thuû lîi, hÖ thèng n−íc s¹ch (®Ëp, kªnh)

Tr−íc ®©y nguêi d©n th«n b¶n kh¸c ®· qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi nh−ng kh«ng hiÖu qu¶ vµ kh«ng b¶o vÖ ®−îc tèt c«ng tr×nh

Th«n T©n TiÕn, HuyÖn Yªn S¬n

(Nguån: B¸o ço PESEA th«n b¶n, 2000)

So s¸nh viÖc qu¶n lý n−íc tr−íc ®©y vµ hiÖn t¹i

Sö dông n−íc

Quy ®Þnh tr−íc ®©y

Quy ®Þnh n¨m 2000

Lý do thay ®æi

Thuû lîi

HTX qu¶n lý

Th«n qu¶n lý

§Ó vËn hµnh cã hiÖu qu¶

Cung cÊp n−íc - §Çm

Ao phe - Ao ç

HTX qu¶n lý, ®−îc çc nhãm kh¸c nhau vËn hµnh

Nhãm hé, hoÆc hé gia ®×nh qu¶n lý (ao ç)

VËn hµnh dÔ dµng, tr¸ch nhiÖm cña hé gia ®×nh

24

PhÇn 4. Nh÷ng thay ®æi vÒ kinh tÕ, x· héi

PhÇn nµy ®¸nh gi¸ sù thay ®æi vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi t¹i 6 th«n,còng nh− nh÷ng thay ®æi chung t¹i ba huyÖn. §Æc biÖt, phÇnnµy xem xÐt ®Õn sù thay ®æi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, còng nh−nh÷ng thay ®æi trong ph©n lo¹i chÊt l−îng cuéc sèng. Nh÷ng chñ ®Ò chÝnh bao gåm:

• Nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt l−îng cuéc sèng • ChiÕn l−îc ®êi sèng • Nh÷ng chØ tiªu vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ, x· héi • Ph¸t triÓn c¬ héi thÞ tr−êng vµ tiÕp cËn thÞ tr−êng • T×nh tr¹ng cña phô n÷ • Nguyªn nh©n g©y nªn ®ãi nghÌo

Nh÷ng th«ng tin trong phÇn nµy ®−îc lÊy chñ yÕu tõ 6 b¸o çoPESEA vµ çc vßng PRA tr−íc, çc th«ng tin th¶o luËn còngnh− ph©n tÝch tõ héi th¶o. Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i kinh tÕ hé Tù nh÷ng ng−êi n«ng d©n trong th«n xÕp çc hé trong th«n vµoçc nhãm lo¹i kinh tÕ kh¸c nhau, lo¹i I lµ kh¸ gi¶ nhÊt vµ lo¹i IVlµ nghÌo ®ãi nhÊt, Tiªu chuÈn (nh÷ng chØ tiªu) cho çc lo¹i kinh tÕ hé cña th«n nµosÏ ®−îc chÝnh th«n ®ã ®Æt ra. Tiªu chÝ cña çc th«n lµ kh¸cnhau vµ thay ®æi qua çc n¨m. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnhPESEA-2000, çc th«n ®Òu khuyÕn khÝch ®−a ra çc tiªu chuÈnliªn quan tíi n¨m nguån tµi nguyªn bao gåm cã ®Êt, søc khoÎvµ gi¸o dôc.

“ChÊt l−îng cuéc sèng” T×nh tr¹ng cuéc sèng sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua viÖc sö dông mét kh¸i niÖm “chÊt l−îng cuéc sèng”. ChÊt l−îng cuéc sèng lµ kh¸i niÖm bao gåm t×nh tr¹ng vÒ søc khoÎ, h¹nh phóc vµ sù thÞnh v−îng. Th−êng mäi ng−êi nghÜ r»ng ®ãi nghÌo chØ bao hµm viÖc thiÕu tiÒn, thiÕu l−¬ng thùc, nhµ t¹m bî.... Nh−ng tÊt c¶ çc "nguån vèn" ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng. VÝ dô mét hé cã thÓ vay l−¬ng thùc cña hµng xãm th× sÏ Ýt rñi ro h¬n mét hé mµ kh«ng thÓ vay l−¬ng thùc cña ai khi thiÕu. DiÖn tÝch vµ chÊt l−îng ®Êt canh t¸c còng ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña hé. Còng nh− vËy tr×nh ®é d©n trÝ còng lµ mét yÕu tè quan träng trong chÊt l−îng cuéc sèng.

25

4.1 VÝ dô vÒ kinh tÕ x· héi th«n b¶n

D−íi ®©y lµ çc sè liÖu qua viÖc ph©n lo¹i hé (chÊt l−îng cuéc sèng ) cña çc nghiªn cøu PESEA vµ kÕt qu¶ PRA ®· lµm tõ tr−íc cña 6 th«n b¶n

Tãm t¾t çc thay ®æi 1998-2000 TÊt c¶ 6 th«n b¶n ®· tiÕn hµnh lµm PRA n¨m 1998 vµ 2000. Dï thêi gian hai n¨m lµ ng¾n nh−ng cã thÓ ®−a ra çc nhËn ®Þnh sau: Cã sù chuyÓn ®æi rÊt râ rµng trong chÊt l−îng

cuéc sèng/ ph©n lo¹i hé, ®Æc biÖt lµ sè hé lo¹i I vµ II ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Sè hé t¨ng lªn nhiÒu nhÊt lµ lo¹i II t¨ng c¶ vÒ tû

lÖ phÇn tr¨m vµ sè l−îng. Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé nghÌo nhÊt (lo¹i IV) ®·

gi¶m nhÑ ë hÇu hÕt çc th«n b¶n. Tuy nhiªn, sè hé gia ®×nh nghÌo vÉn cßn nhiÒu ë çc th«n, vµ mét sè hé d−êng nh− bÞ “m¾c kÑt” m·i m·i trong ®ãi nghÌo. Nh−ng thËm trÝ ®èi víi çc hé nghÌo nhÊt th× an ninh l−¬ng thùc vÉn t¨ng lªn ®¸ng kÓ. T¹i mét sè th«n, phÇn lín nhiÒu hé gia ®×nh

nghÌo nhÊt do phô n÷ lµm chñ hé. Hai th«n ®· t¨ng vÒ sè l−îng kh¸ nhanh, do

ng−êi ngoµi chuyÓn ®Õn vµ çc cÆp vî chång trÎ t¸ch hé. Çc hé gia ®×nh míi ban ®Çu th−êng cã Ýt nguån lùc. Hai th«n ë Thanh S¬n cã nhiÒu gÊp ®«i sè hé

lo¹i IV so víi hai huyÖn kia – nh−ng quy m« vÝ dô mÉu vÇn cßn nhá. Çc th«n ®iÓm chØ ra r»ng cã çc thay ®æi tÝch

cùc trong çc lo¹i hé. Çc thay ®æi ®ã ®· ®−îc nhÊn m¹nh ë çc th«n

Tãm t¾t sè liÖu ë 6 th«n

2125

293635

29

1510

0

10

20

30

40

1998 2000

(%)

Lo¹i 1Lo¹i 2Lo¹i 3Lo¹i 4

Tãm t¾t sè liÖu theo tõng huyÖn

01020304050

1998 2000 1998 2000 1998 2000

Doan Hung Thanh Son Yen Lap

(%)

26

HuyÖn §oan Hïng: Th«n Çt Lîi, X·QuÕ L©m

Çt lîi lµ th«n cã 90% d©n lµ ng−êiKinh cã h¬n 100 hé gia ®×nh. Trungt©m x· n»m t¹i th«n, n»m däc theo con®−êng d¶i nhùa gi÷a thÞ trÊn §oanHïng vµ thÞ x· Yªn B¸i. Dù ¸n MRDPb¾t ®Çu triÓn khai ë Çt lîi n¨m 1997vµ tõ ®ã ®· cã mét sè nh÷ng thay ®æisau: • C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn kinh tÕ • Sè hé lo¹i IV ®· gi¶m tõ 20 cßn 9

hé. Sè hé lo¹i I t¨ng tõ 5 ®Õn 20. • Cã rÊt Ýt thay ®æi vÒ tiªu chÝ ph©n

lo¹i hé gi÷a ç n¨m 1997 vµ 2000. • Sù kh¸c biÖt lín nhÊt (trong hé lo¹i

III vµ IV) lµ an ninh l−¬ng thùc ®·®−îc ®¶m b¶o. Çc hé gia ®×nhnghÌo vÉn bÞ thiÕu ¨n mét sè th¸ngtrong n¨m nh−ng sè l−îng ®· gi¶m®¸ng kÓ so víi tr−íc.

• N©ng cao kiÕn thøc kü thuËt trongth©m canh t¨ng vô vµ s¶n xuÊt ch¨nnu«i.

• M«i tr−êng th«n b¶n ®−îc c¶i thiÖn.

Lo¹i PRA 1

1997 (103 hé)

PESEA (PRA 4) 2000

(104 hé) I

5 hé –5% • Nhµ x©y cÊp 3 • §å ®iÖn tö/ ®å dïng ®¾t

tiÒn • Xe m¸y • Thõa l−¬ng thùc • Cã nhiÒu tr©u vµ gµ

25 hé- 24% • Nhµ x©y cÊp 3 • §å ®iÖn tö/ ®å dïng ®¾t tiÒn • Xe m¸y • Thõa l−¬ng thùc • TÝch luü ®−îc vèn

II

29 hé –29% • Nhµ x©y cÊp 4 hoÆc nhµ

gç • §å dïng gia ®×nh th«ng

dông kh¸ ®Çy ®ñ • §ñ l−¬ng thùc

33 hé –32% • Nhµ x©y cÊp 4 • Cã ®ñ çc ®å dïng sinh ho¹t • Cã xe m¸y, xe ®¹p • §ñ l−¬ng thùc • Cã tÝch luü

III

49 hé -47% • Nhµ b×nh th−êng • §å dïng b×nh th−êng • ThiÕu ¨n 2-3 th¸ng

37 hé – 35% • Nhµ b×nh th−êng • Cã ®å ®iÖn tö/ ®å dïng nh−ng chÊt

l−îng kÐm • Cã xe ®¹p • ThiÕu ¨n Ýt nhÊt 1th¸ng/ n¨m

IV

20 hé -19% • Nhµ tranh tre • §å dïng b×nh d©n • Lu«n thiÕu ¨n

9 hé - 9% • Nhµ t¹m bî • §å dïng b×nh d©n • Cã xe ®¹p hoÆc ®i bé • ThiÕu ¨n 3-4 th¸ng

510 12

252936

4133

4942 42

37

20 179 9

0102030405060

1997 1998 1999 2000

Sè

hé

Lo¹i 1

Lo¹i 2

Lo¹i 3

Lo¹i 4

27

2026

29 31

38 39 40 41

3026 25

29

10 10 96

05

1015202530354045

1993 1995 1998 2000

Sè

hé

Lo¹i 1

Lo¹i 2

Lo¹i 3

Lo¹i 4

Lo¹i PRA 1

1993 (98 hé)

PESEA (PRA 4) 2000

(115 hé ) I

20 hé - 20% • Nhµ cöa réng • Cã tµi s¶n gi¸ trÞ • Cã tÝch luü • Cã ®ñ l−¬ng thùc • Ch¨n nu«i tèt • Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt

31 hé - 26% • Nhµ x©y • Cã radio, TV • Cã xe m¸y, xe ®¹p • Cã thõa l−¬ng thùc • Cã tiÕt kiÖm tiÒn

II

38 hé - 39% • Nhµ cöa réng • Cã mét sè tµi s¶n gi¸ trÞ • Ch−a cã tÝch luü • Cã ®ñ l−¬ng thùc • Ch¨n nu«i kh¸ tèt • Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt

41 hé - 36% • Nhµ ch¾c ch¨n • Cã Radio vµ TV, nh−ng

kh«ng tèt b»ng hé lo¹i I • Cã xe ®¹p • Cã thõa l−¬ng thùc • Cã tiÕt kiÖm ®−îc Ýt tiÒn

III

30 hé -31% • Tµi s¶n ®¬n s¬ • KÐm ph¸t triÓn ch¨n nu«i • ThiÕu ¨n 5 th¸ng • Kh«ng cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt

29 hé - 25% • Nhµ æn ®Þnh • Cã radio lo¹i th−êng (hoÆc

TV) • Xe ®¹p • ThiÕu ¨n 1-2 th¸ng

IV

10 hé - 10 % • Kh«ng cã tµi s¶n cã gi¸ trÞ • Kh«ng cã ch¨n nu«i, hoÆc rÊt Ýt • ThiÕu ¨n quanh n¨m • ThiÕu kiÕn thøc vÒ ph−¬ng thøc

s¶n xuÊt

14 hé - 12 % • Nhµ t¹m bî • Cã radio lo¹i th−êng • Xe ®¹p • ThiÕu ¨n 3-6 th¸ng

¤ng Cù, Tr−ëng nhãm VMG trong cuéc häp ®¸nh gi¸ PESEA(th¸ng 5- 2000) cho biÕt “Th«n nµy tr−íc ®©y rÊt nghÌo nh−ng hiÖn nay lµ th«n cã møc s¶n xuÊt cao nhÊt trong toµn x∙. Th«n cã thÓ tæ chøc ®−îc cho 70 ng−êi ®i vÒ thñ ®« Hµ Néi th¨m b¶o tµng Hå ChÝ Minh n¨m 1999 – cã nghÜa lµ ®iÒu kiÖn b©y giêi kh¸ h¬n rÊt nhiÒu. N¨m 1993 chØ cã 3 nhµ x©y, nh−ng hiÖn nay hÇu hÕt çc hé gia ®×nh lo¹i I ®∙ cã nhµ x©y. Çc lo¹i hé ®∙ cã c¶i thiÖn nh−ng chñ yÕu lµ çc hé kh¸ gi¶ h¬n. ChØ cã mét hé lµ nghÌo ®i – tõ lo¹i II xuèng lo¹i III. Nguyªn nh©n lµ vî bÞ èm vµ anh Êy ph¶i b¸n ®i nhiÒu thø lÊy tiÒn ch÷a trÞ cho vî”

HuyÖn §oan Hïng: Th«n Ngäc T©n, X∙ ngäc Quang Ngäc T©n lµ th«n Ng−êi Cao Lan cã 115 hé gia ®×nh. FCP ®· hç trî th«n tõ n¨m 1993. Vµo thêi ®iÓm ®ã ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn rÊt ngÌo nµn, ®−êng x¸ rÊt xÊu. Tõ ®ã ®Õn nay ®· cã nh÷ng thay ®æi nh− sau: • §iÒu kiÖn kinh tÕ ®· ®−îc c¶i thiÖn, ®−êng x¸ ®·

n©ng cÊp vµ s¹ch sÏ, ¸p dông th©m canh sö dông ®Êt. Sè hé lo¹i I ®· t¨ng m¹nh

• Nh−ng vÉn cßn mét sè çc hé rÊt nghÌo. Nguyªn nh©n lµ çc hé ®ã míi t¸ch, vµ ngoµi ra cßn cã mét sè hé míi chuyÓn ®Õn.

• N¨m 2000, Chñ tÞch UBND tØnh Phó Thä ®· c«ng nhËn Th«n Ngäc T©n lµ th«n m« h×nh vÒ lµng v¨n ho¸.

28

HuyÖn Thanh S¬n: Th«n Don, x· H−¬ng CÇn §©y lµ th«n chñ yÕu ng−êi M−êng. C¸c ho¹t ®éng dù ¸n b¾t ®Çu tõ n¨m 1996. Tr−íc ®ã c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi rÊt khã kh¨n, nh−ng mäi vËt ®· ®æi kh¸c tõ ®ã: • S¶n l−îng mïa vô vµ ch¨n

nu«i ®· t¨ng ®¸ng kÓ • Sè hé gia ®×nh nghÌo nhÊt ®·

gi¶m • §êi sèng tinh thÇn ®· c¶i thiÖn Nh÷ng hé giÇu cã nhiÒu nguån thu nhËp, ch¨n nu«i ph¸t triÓn, ®Õn nay hä ®· cã tÝch luü tiÒn mÆt vµ mua ®−îc nhiÒu tiÖn nghi ®¾t tiÒn. VÉn cßn kho¶ng 20% hé thiÕu ¨n mét nöa sè th¸ng trong n¨m.

Lo¹i PRA 1 1996

(111 hé)

PESEA (PRA 4) 2000

(113 hé) I

8 hé – 7% • Nhµ x©y g¹ch • Tµi s¶n gi¸ trÞ • Cã thu nhËp tõ ch¨n nu«i,

nghÒ phô • B¾t ®Çu cã tÝch luü tiÒn mÆt

16 hé – 14% • Nhµ kiªn cè • Tµi s¶n gi¸ trÞ • NhiÒu nguån thu nhËp • Cã tÝch luü tiÒn mÆt hµng n¨m

II

32 hé – 29% • Nhµ gç ch¾c ch¾n • §ñ ¨n • Cã mét chót tiÒn mÆt tÝch luü

43 hé – 38% • Nhµ g¹ch • Ch¨n nu«i ph¸t triÓn • Cã nghÒ phô • Cã tiÒn mÆt tÝch luü

III

40 hé – 36% • Nhµ b×nh th−êng • ThiÕu ¨n 1-3 th¸ng/n¨m • ThiÕu tiÖn nghi sinh ho¹t

33 hé – 29% • Nhµ b×nh th−êng • §ñ ¨n • Ch¨n nu«i ch−a ph¸t triÓn • KÕ ho¹ch s¶n xuÊt ch−a tèt

IV

31 hé – 28% • ThiÕu ¨n quanh n¨m • Nhµ t¹m • ThiÕu tiÖn nghi sinh ho¹t

21 hé – 19% • ThiÕu ¨n 6-7 th¸ng/n¨m • Nhµ t¹m • Ch¨n nu«i ch−a ph¸t triÓn • Kh«ng cã kÕ ho¹ch trong s¶n xuÊt

812

16 16

3225

29

4340 38 373331 30 28

21

0

10

20

30

40

50

1996 1997 1998 2000

Sè

hé

Lo¹i 1

Lo¹i 2

Lo¹i 3

Lo¹i 4

29

25

9

16

1113

15 16

23

1816 16

13

22

18

14

0

5

10

15

20

25

1996 1997 1998 2000

Sè

hé

Lo¹i 1

Lo¹i 2

Lo¹i 3

Lo¹i 4

Lo¹i PRA 1- 1996 (49 hé)

PESEA (PRA 4) 2000 (62 hé)

I

2 hé- 4% • Nhµ x©y v÷ng ch¾c • Cã tµi s¶n gi¸ trÞ • Cã ®ñ l−¬ng thùc • Ch¨n nu«i tèt • Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt • Cã thÓ qu¶n lý kinh tÕ hé

16 hé –26% • Nhµ x©y vµ cã ®iÖn • Cã tr©u vµ TV, vµ çc tµi s¶n kh¸c • GiÕng n−íc s¹ch • Cã kiÕn thøc • Cã tÝch luü

II

11 hé – 21% • Nhµ tranh tre • §å dïng trung b×nh • Ch−a cã tÝch luü • Kinh tÕ æn ®Þnh • Cã kiÕn thøc

• 16 hé –26% • Nhµ gç v÷ng ch¾c vµ cã ®iÖn • Cã tr©u • Cã giÕng n−íc s¹ch • Cã kiÕn thøc tèt vÒ qu¶n lý kinh tÕ • Kinh tÕ hé æn ®Þnh

III

23 hé – 48% • Nhµ ®¬n s¬ • ThiÕu ®å dïng, tµi s¶n • Ch¨n nu«i kÐm • ThiÕu vèn • ThiÕu kiÕn thøc kü thuËt • ThiÕu ¨n 4-6 th¸ng

16 hé – 26% • Nhµ tranh tre cã ®iÖn • Cã tr©u • BiÕt çch lµm ¨n • Canh t¸c n−¬ng rÉy (chuyÓn ®æi) • ThiÕu vèn • ThiÕu ¨n 2-3 th¸ng

IV

13 hé –26,5% • Cã nhiÒu khã kh¨n kinh tÕ • ThiÕu ¨n quanh n¨m • ThiÕu kinh nghiÖm lµm ¨n

14 hé – 22% • Nhµ tranh tre • ThiÕu ¨n 3-6 th¸ng • ThiÕu kiÕn thøc, vèn vµ gièng • Canh t¸c n−¬ng d·y (chuyÓn ®æi)

Biªn b¶n häp ®¸nh gi¸ PESEA (th¸ng 5 n¨m 2000) “Kinh tÕ céng ®ång vµ kinh tÕ hé ®∙ thay ®æi vµ ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. §Êt ®−îc sö dông hiÖu qu¶ h¬n, ®Êt trèng ®−îc phñ xanh vµ nguån n−íc cã nhiÒu h¬n. Gia sóc kh«ng ®−îc ch¨n th¶ tù do n÷a. Chóng ta tõ thiÕu kiÕn thøc nay ®∙ biÕt çch thøc s¶n xuÊt hiÖu qu¶. Trao ®æi kinh nghiÖm diÔn ra phæ biÕn h¬n th«ng qua çc cuéc häp, liªn hÖ vµ ®¸nh gi¸.

ChÞ em phô n÷ ®−îc quan t©m nhiÒu h¬nvµ vÞ trÝ cña hä ®−îc n©ng cao.”

HuyÖn Thanh S¬n: Th«n QuyÕt TiÕn, X∙ §Þch Qu¶ QuyÕt TiÕn lµ th«n 100% ng−êi Kinh çch thÞ trÊn Thanh S¬n kh«ng xa. Tõ n¨m 1996 dù ¸n MRDP ®· b¾t ®Çu triÓn khai ë ®©y, ®· cã nhiÒu thay ®æi tÝch cùc diÔn ra: • T×nh h×nh kinh tÕ ®−îc c¶i thiÖn, sè

l−îng vµ tû lÖ phÇn tr¨m hé lo¹i I ®· t¨ng nhanh.

• Çc hé kh¸ gi¶ ®· cã giÕng n−íc s¹ch (khoan)

• Sè hé nghÌo ch−a gi¶m v× nhiÒu hé míi ®· chuyÓn ®Õn ®©y tõ çc n¬i kh¸c

• §¶m b¶o ®−îc an ninh l−¬ng thùc cho çc hé nghÌo, nh−ng kh«ng cã nhiÒu thay ®æi lín ®èi víi çc hé nghÌo nhÊt

30

HuyÖn Yªn LËp: Th«n T©n TiÕn, X∙ Th−îng Long T©n TiÕn lµ mét th«n ng−êi M−êng gÇn trung t©m huyÖn Yªn LËp. Th«n ®−îc nhËn hç trî nhiÒu trong n¨m 1996 vµ 1997. Çc ho¹t ®éng tËp huÊn TD&TK ®−îc hç trî dµi h¬n. Th«n còng ®−îc nhËn hç trî tõ ch−¬ng tr×nh 661 (Ch−¬ng tr×nh 5 triÖu hecta rõng): • §iÒu kiÖn cña th«n ®· c¶i thiÖn rÊt nhiÒu tõ

n¨m 1996. Çc hé lo¹i III gi¶m, nhiÒu hé ®· lªn lo¹i I vµ II.

• An ninh l−¬ng thùc ®−îc ®¶m b¶o cho çc hé nghÌo. Nh−ng sè hé nghÌo vÉn ch−a gi¶m. 6 hé nghÌo (2/3) lµ hé phô n÷ lµm chñ.

• V−ên hé, ch¨n nu«i vµ lóa lµ nguån thu nhËp chÝnh cña th«n.

Lo¹i PRA 1 - 1996 ( 105 hé)

PESEA (PRA 4) 2000 (115 hé)

I

18 hé –17% • Nhµ réng, ®ñ tiÖn nghi • Tµi s¶n vµ ®å dïng cã gi¸ trÞ • Cã kÕ ho¹ch kinh doanh • Thu nhËp cao

27 hé – 23% • Nhµ kiªn cè • Cã tiÖn nghi vµ tµi s¶n gi¸ trÞ • Cã kÕ ho¹ch s¶n xÊt vµ kinh

doanh • Thu nhËp cao • TÝch lòy 2-5 triÖu ®ång 1 n¨m

II

20 hé- 19% • Thu nhËp thÊp • Nhµ ë , ®å dïng trung b×nh • Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt • TiÒm n¨ng kinh tÕ trung b×nh

47 hé- 28% • Nhµ kiªn cè • Tµi s¶n vµ ®å dïng cã gi¸ trÞ • Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ kinh

doanh • Thu nhËp trung b×nh, TÝch luü 1-

2 triÖu ®ång / n¨m

III

59 hé - 56% • Nhµ ®¬n s¬ • ThiÕu tµi s¶n • Thu nhËp kh«ng æn ®Þnh • ThiÕu ¨n 1-3 th¸ng • Kh«ng cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt

32 hé- 41% • Nhµ kiªn cè • ThiÕu mét sè tiÖn nghi vµ tµi s¶n

cã gi¸ trÞ • Thu nhËp trung b×nh • Cã kÕ ho¹ch kinh doanh, nh−ng

kh«ng chi tiÕt • ThiÕu ¨n 1 th¸ng /n¨m

IV

8 hé- 8% • Nhµ ®¬n s¬ • Kh«ng cã tµi s¶n gi¸ trÞ • Kh«ng cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt • ThiÕu lao ®éng, thu nhËp thÊp • ThiÕu ¨n h¬n 5 th¸ng

9 hé - 8% • Nhµ t¹m bî • Kh«ng cã tµi s¶n gi¸ trÞ • Kh«ng cã kÕ ho¹ch kinh doanh • Thu nhËp thÊp • ThiÕu ¨n 1 th¸ng /n¨m

1825 24 27

20

47

25

47

59

23

50

32

8 7 6 9

0

20

40

60

80

1996 1997 1998 2000

Sè

hé

Lo¹i 1

Lo¹i 2

Lo¹i 3

Lo¹i 4

Anh TrÇn V¨n H¶i ( Hé lo¹i II, 3 con) – theob¸o ço PESEA “ Hé t«i mãi t¸ch tõ gia ®×nh bè mÑ tõ khidù ¸n vµo. Khi ®ã chóng t«i thiÕu vèn vµkü thuËt nªn thuéc lo¹i III. Khi dù ¸n tËphuÊn vµ cho vay vèn gia ®×nh t«i ®∙ cãnhiÒu c¶i thiÖn. Chóng t«i cã nhµ gç, cã®iÖn, cã giÕng vµ chuång lîn. N¨m 1999chóng t«i b¸n ®−îc 2 tÊn quýt vµ 300 kglîn. Cã dù ¸n, ®êi sèng tinh thÇn (“chÊtl−¬ng cuéc sèng”) cña ng−êi d©n ®∙ ®−îcc¶i thiÖn, céng ®ång ®∙ n¨ng ®éng h¬n,nhiÒu hé nghÌo ®−îc hç trî, hé ®ãi ®∙gi¶m vµ kh«ng cßn tÖ n¹n x∙ héi”

31

HuyÖn Yªn LËp: Th«n Nøa, X∙Xu©n Thuû Th«n Nøa chñ yÕu lµ ng−êi M−êng, 1/3 sè hé lµ ng−êi Kinh. Th«n ®−îc ch−¬ng tr×nh 327 (ph¸t triÓn l©m nghiÖp/ trång rõng), vµ 135 (lµm ®−êng d©y ®iÖn). MRDP hç trî tõ n¨m 1996, tuy nhiªn tr−íc ®©y FCP còng ®· hç trî. Çc hç trî bao gåm l©m nghiÖp, SALT, vuên hé/ c©y ¨n qu¶ , ao ç, TÝn dông vµ TiÕt kiÖm, vµ ph¸t triÓn kinh doanh. • §iÒu kiÖn sèng ®· c¶i thiÖn

®¸ng kÓ ë th«n Nøa. Çc hé cãnhiÒu nguån thu nhËp h¬n, nh−tõ rõng, v−ên hé, ao ç, ch¨nnu«i, lóa

• Sè hé lo¹i I t¨ng gÊp ba lÇn.Hé lo¹i II còng t¨ng nhiÒu.

• Hé lo¹i IV gi¶m trong nh÷ngn¨m 1996-1997 nh−ng sè l−îng vÉn nh− vËy. Hai trongba hé nghÌo nhÊt cã phô n÷lµm chñ hé

• §iÒu kiÖn (tiªu chÝ) trong hé lo¹iIII ®· t¨ng lªn.

Lo¹i PRA 1

1996 (77 hé)

PESEA (PRA 4) 2000

(93 hé) I

13 hé- 17% • Nhµ b¸n kiªn cè • §ñ ¨n • D− 1-1,5 triÖu ®ång /1 n¨m

35 hé – 38% • Nhµ x©y kiªn cè hoÆc nhµ gç b¸n kiÕn cè • §å gïng gia ®×nh tèt, tµi s¶n trÞ gi¸ trªn 8

triÖu ®ång • D− 3 triÖu ®ång /1 n¨m • Cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt

II

19 hé- 24% • Nhµ gç b×nh th−êng • §ñ ¨n • ThiÕu vèn ®Çu t− vµo s¶n xuÊt

31 hé - 33% • Nhµ gç b¸n kiªn cè • Cã vèn s¶n xuÊt (®Çu t−) • D− 1 triÖu ®ång/ n¨m hoÆc h¬n • Cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt

III

33 hé- 43% • Nhµ t¹m • ThiÕu ¨n 3-5 th¸ng

24 hé - 26 % • Nhµ b×nh th−êng • Thu nhËp b×nh th−êng • ThiÕu ¨n 1-2 th¸ng • ThiÕu vèn s¶n xuÊt

IV

12 hé- 16% • Nhµ ®¬n s¬ - t¹m bî • ThiÕu ¨n dµi ngµy • ThiÕu kiÕn thøc s¶n xuÊt • ThiÕu thu nhËp

3 hé- 3% • Nhµ t¹m • Kh«ng cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt • Thu nhËp thÊp vµ thiÕu vèn s¶n xuÊt

14

2831

3536

2218

3127

31 2924

84 4 3

0

10

20

30

40

1996 1997 1998 2000

Sè

hé

Lo¹i 1Lo¹i 2Lo¹i 3Lo¹i 4

32

4.2 ChiÕn l−îc cuéc sèng Çc nghiªn cøu PESEA th«n b¶n chØ ra r»ng çc hé nghÌo vµ hé kh¸ gi¶ h¬n cã nh÷ng chiÕn l−îc cuéc sèng kh¸c nhau. VÝ dô çc c¬ héi thu nhËp kh¸c nhau, vµ çc lo¹i h×nh ho¹t ®éng cña hé còng kh¸c nhau. Khu«n mÉu cña th«n Nøa lµ ®iÓn h×nh cho c¶ 6 th«n. a) Çc thay ®æi vÒ c¬ héi thu nhËp vµ ®Çu t− cña çc hé giÇu vµ nghÌo ë Th«n Nøa, yªn LËp (Nguån: B¸o ço PESEA th«n b¶n , 2000)

1996 Now (2000)

Lý do thay ®æi

C¬ héi thu nhËp chÝnh

Lo¹i I +II

(çc hé giÇu nhÊt)

• B¸n lóa & ng« • B¸n giµ vµ lîn • B¸n ç (hé lo¹i I) tõ

ao cña gia ®×nh

• B¸n gia cÇm • Bu«n b¸n nhá • B¸n lóa vµ ng« • Hoa qu¶/ v−ên hé • Lµm nghÒ

• KÝnh tÕ ph¸t triÓn do nhËn thøc ®−îc vÒ khao häc vµ kü thuËt

• Dù ¸n hç trî

Lo¹i

III+ IV (çc hé nghÌo nhÊt)

• Lµm thuª • B¸n gia sóc (lo¹i III) • N«ng s¶n

• B¸n ng«, lóa • Ch¨n nu«i (c¶ hai lo¹i

hé) • Lµm thuª

• Dù ¸n hç trî (vèn/ vay, c©y con gièng, tËp huÊn)

Nhu cÇu tiÒn mÆt chÝnh (®Çu t− vµ s¶n xuÊt)

Lo¹i I+II

• Mua vËt t− ®Çu vµo (gièng vµ ph©n bãn)

• Mua tr©u • §Çu t− ch¨n nu«i

(vd: lîn con)

• Më réng ch¨n nu«i • Më réng kinh

doanh/dÞch vô • §Çu t− vµo c©y ¨n qu¶

• Kh«ng cÇn mua tr©u vµ ®· cã tr©u ®Ó cÇy kÐo.

• S¶n xuÊt æn ®Þnh do vËy hé muèn më réng kinh doanh ®a d¹ng

Lo¹i

III+ IV

• Mua thøc ¨n • Mua vËt t− ®Çu vµo

vµ ch¨n nu«i

• Mua vËt t− ®Çu vµo, gièng, ph©n bãn, ch¨n nu«i

• Mua tr©u • Mét sè hé vÉn bÞ thiÕu

¨n

• CÇn tr©u cÇy • §· tham gia çc líp tËp

huÊn kü thuËt

Çc hé nghÌo: Ngoµi viÖc ®Çu t− vµo n«ng nghiÖp ra, çc hé nghÌo ®Çu t− vµo ch¨n nu«i nhá nÕu cã thÓ. NhiÒu hé nghÌo còng ph¶i phô thuéc vµo viÖc b¸n søc lao ®éng kh«ng cã kinh nghiÖm. NhiÒu hé vÉn cÇn tiÒn ®Ó mua thøc ¨n

Çc hé kh¸ gi¶ h¬n ®a d¹ng ho¸ vµ më réng dÞch vô kinh doanh. Hä còng ®Çu t− vµo c©y ¨n qu¶ vµ c©y l©m nghiÖp. NhiÒu hé cã nguån thu nhËp tõ ngµnh nghÒ truyÒn thèng

33

b) M« t¶ hai hé gia ®×nh ë th«n Nøa (nguån: b¸o ço PESEA th«n b¶n, 2000)

C©n ®èi s¶n xuÊt l−¬ng thùc 1999

Nguån? S¶n l−îng

Tiªu dïng cña hé

ThÆng d− ®Ó b¸n

Lóa (4 sµo) 1.500 kg 1.200 kg 300 kg Ng« 300 kg 100 kg 200 kg S¾n t−¬i 1.000 kg 1.000 kg 0

Nguån thu chÝnh lµ l−¬ng th¸ng, nu«i lîn, trång l¹c vµ hoa qu¶. Çc kho¶n chi quan träng nhÊt lµ vËt t− ®Çu vµo, thùc phÈm, gi¸o dôc vµ ch¨n nu«i

Hé gia ®×nh kh¸ gi¶ ¤ng §inh §øc Ho¹t Gia ®×nh «ng Ho¹t ®−îc xÕp lo¹i I trong th«n. Gia ®×nh cã 5 ng−êi, vî chång vµ ba con. Hé gia ®×nh ë gi÷a th«n, gÇn 2 tr−êng häc, chî th«n, vµ tr¹m y tÕ. S¶n xuÊt d− thõa l−¬ng thùc vµ cã mét vµi m¶nh ®Êt:

• 2 sµo (2x360m2) ruéng 2 vô lóa • 2 sµo ruéng 1 vô lóa • V−ên hé (2 sµo), cã c©y ¨n qu¶, rau vv.. cã

n−¬ng chÌ míi trång sau nhµ. Cã 1 ao ç (1 sµo),tr©u vµ lîn.

Thu vµ chi 1999

Thu (VND)

Chi (VND)

Lîn 1,800.000 Gi¸o dôc 600.000 L¹c 1,200.000 VËt t− s¶n xuÊt 1.000.000 Gµ 500,000 Thùc phÈm 1.000.000 Hoa qu¶ 1,000,000 C−íi xin 500.000 L−¬ng 3,900.000 Ch¨n nu«i 600.000 Rau/ ®Ëu 500,000 Thuèc thang 200.000 Lóa 600,000 Tæng 9.500.000 Tæng 5.100.000

D−: 4.400.000 VND

34

Hé gia ®×nh nghÌo «ng §inh ViÕt Träng Hé nµy thuéc lo¹i IV cã 3 nh©n khÈu: ¤ng Träng, vî vµ 1 con. Nhµ kh«ng ë gÇn trung t©m nh− nhµ «ng Ho¹t, c¸ch trung t©m th«n kho¶ng 1 km. Gia ®×nh «ng Träng kh«ng s¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc ®Ó dïng quanh n¨m, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt rÊt thÊp

• 2 sµo (720 m2) ruéng 1 vô lóa • V−ên hé nhá. Kh«ng cã ao c¸ vµ lîn

B¸n søc lao ®éng lµ nguån thu nhËp chÝnh, vµ chi chñyÕu lµ mua l−¬ng thùc. C¶ hé gia ®×nh nµy chi tiªu choviÖ hiÕu/hû b»ng víi gia ®×nh «ng Ho¹t! Chi rÊt Ýt vµo vËtt− n«ng nghiÖp. Vay tiÒn hoÆc vay l−¬ng thùc tõ hµng xãm hay bµ con ®Ó sèng qua ngµy.

C©n ®èi l−¬ng thùc 1999

Nguån? S¶n

l−îng Tiªu dïng

cña hé ThiÕu

Lóa (2 sµo) 200 kg 960 kg 760 kg S¾n t−¬i 150 kg 150 kg 0

Thu vµ chi 1999

Thu (VND)

Chi (VND)

L¹c 200.000 VËt t− n«ng nghiÖp 100.000 Ch¨n nu«i 200,000 Thøc ¨n

1.570.000 B¸n lao ®éng 1,300,000 HiÕu/ hû 400,000 QuÇn ¸o

300.000 Tæng 1,700,000 Tæng

2,370,000

35

4.3 Thay ®æi vÒ tiªu thøc kinh tÕ – x· héi

T¹i héi th¶o, ng−êi d©n çc th«n, x· vµ çn bé huyÖn ®· th¶o luËn çc tiªu thøc cho thÊy thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng cho çc nhãm hé kh¸c nhau trong thêi gian qua. Çc ®¹i biÓu th¶o luËn theo nhãm huyÖn. “thay ®æi tiªu thøc”®−îc nhÊn m¹nh nh− sau:

HuyÖn Lo¹i Tiªu thøc thay ®æi chÝnh §H TS YL

N©ng cao kiÕn thøc vÒ s¶n xuÊt, ch¨n nu«i, vµ qu¶n lý

x x x

C¶i thiÖn ®êi sèng (quÇn ¸o, nhµ cöa, søc khoÎ, tr−êng häc)

x

Cã Ýt vèn ®Ó ®Çu t− vµo s¶n xuÊt x x x Nhµ ®· söa ch÷a x

IV

Ch¨n nu«i gia cÇm t¨ng lªn x x §ñ ¨n x Cã vèn ®Ó ®Çu t− s¶n xuÊt x x x Cã kiÕn thøc vÒ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hé x x TÊt c¶ con çi ®−îc ®Õn tr−êng x x Nhµ cöa tèt h¬n x

III

§ñ c«ng cô s¶n xuÊt vµ tiÖn nghi x Cã thõa l−¬ng thùc x x Cã thu nhËp tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ çc nguån kh¸c

x x x

Cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt x Cã nhµ kiªn cè x x x

II

Cã giÕng n−íc khoan Nhµ ë tiÖn nghi, cã xe m¸y, tµi s¶n x Cã thu nhËp cao tõ çc ho¹t ®éng dÞch vô x x Con çi cã ®iÒu kiÖn häc hµnh x x Thõa l−¬ng thùc x Cã nhiÒu kinh nghiÖm cuéc sèng x

I

Cã giÕng n−íc khoan

C¶ b¶ng vµ çc nghiªn cøu PESEA ®Òu cho thÊy cã nhiÒu thay ®æi lín trong mçi nhãm/ lo¹i hé Lo¹i IV • T¨ng ®é ANLT • B¾t ®Çu ®Çu t− vµo gièng míi • B¾t ®Çu sö dông kü thuËt canh

t¸c hiÖn ®¹i • Cã s¶n xuÊt ch¨n nu«i

Lo¹i III • Cã nhµ kiªn cè h¬n • T¨ng ®é ANLT (®ñ l−¬ng thùc,

chØ thiÕu 1-2 th¸ng/n¨m) • §Çu t− vµo ch¨n nu«i • N©ng cao kiÕn thøc canh t¸c vµ

qu¶n lý • Cã thu nhËp d«i d−

Lo¹i II • §ñ hoÆc thõa l−¬ng thùc • TÝch luü vèn, ®Çu t− • Mua tµi s¶n (TV, ®µi, xe ®¹p) • Cã nhiÒu nguån thu Lo¹i I • §a d¹ng ho¸ thu nhËp, çc

ho¹t ®éng dÞch vô • Thõa l−¬ng thùc • §Çu t− vµo gi¸o dôc

36

4.4 Ph¸t triÓn thÞ tr−êng vµ c¬ héi thÞ tr−êng

a) Çc hé th−êng b¸n s¶n phÈm ë ®©u? T¹i héi th¶o, çc nhãm huyÖn ®· th¶o luËn vÒ lý do t¹i sao vµ çc c¬ héi mua- b¸n ®· thay ®æi nh− thÕ nµo trong vßng 10 trë l¹i ®©y. Cho ®iÓm tõ 0 ®Õn 5. 0 = Hé kh«ng cã g× b¸n 5= Hé cã nhiÒu thø ®Ó b¸n T. = Tr−íc ®©y (10 n¨m tr−íc)

HuyÖn §oan Hïng

T¹i nhµ Chî th«n Chî x· Chî huyÖn Chî tØnh S¶n phÈm T. Nay T. Nay T. Nay T. Nay T. Nay

Rau 1 3 1 1 1 4 2 4 1 1 Thùc phÈm 2 3 1 1 2 3 2 4 1 1 Hoa qu¶ 1 3 1 1 1 3 2 4 1 1 Gç 1 4 1 1 1 1 1 1 1 1 L©m s¶n ngoµi gç

1 3 1 1 1 2 1 3 1 1

S¶n phÈm c«ng nghiÖp + QuÕ + ChÌ

1 1

2 4

1 1

1 1

1 2

1 2

1 1

1 2

1 1

1 1

Lý do thay ®æi

• ChÝnh s¸ch míi • Nhu cÇu cña thÞ tr−êng

HuyÖn Thanh S¬n T¹i nhµ Chî th«n Chî x· Chî huyÖn

S¶n phÈm T. Nay T. Nay T. Nay T. Nay Rau 2 3 4 Thùc phÈm 1 3 5 1 4 Hoa qu¶ 1 4 1 3 1 2 Gç 1 5 L©m s¶n ngoµi gç

2 3 3 4 1 3

S¶n phÈm c«ng nghiÖp + QuÕ + ChÌ

1

5

Lý do thay ®æi

• §−êng ®i l¹i dÔ dµng • Th«ng tin thÞ tr−êng ®Çy ®ñ • ChÝnh s¸ch cña nhµ n−íc

Chî th«n vµ chî x· ph¸t triÓnm¹nh ë §oan Hïng - ®©y còng lµhuyÖn rÊt gÇn trung t©m cña PhóThä

Cã hai lo¹i “b¸n t¹i nhµ”: • Gç vµ s¶n phÈm c«ng

nghiÖp nh− chÌ, quÕ, gç ®ù¬c nhµ m¸y vd: nhµ m¸y chÌ, t− th−¬ng hoÆc hîp t¸c x∙ thu mua.

• Çc s¶n phÈm nh− rau vµ hoa qu¶

37

b) Çc s¶n phÈm th−êng cã s½n ë ®©u vµ ng−êi d©n th−êng mua ë ®©u?

HuyÖn §oan Hïng

Th«n X· HuyÖn TØnh Mua T. Nay T. Nay T. Nay T. Nay

C©y con 1 4 1 5 4 2 1 1 Con gièng 1 3 2 3 1 1 1 1 Ph©n bãn, thuèc trõ s©u

1 3 2 2 4 2 1 1

C«ng cô 1 3 1 3 3 2 1 1 Thùc phÈm

1 3 2 3 3 2 1 1

QuÇn ¸o 1 2 2 3 3 3 1 1 TiÖn nghi 1 2 2 3 4 2 1 1 Häc hµnh 1 2 2 3 4 3 1 1 Thuèc 1 2 2 3 3 4 1 1 T¹i sao l¹i thay ®æi ?

• ChÝnh s¸ch nhµ n−íc • Nhu cÇu cña thÞ tr−êng

HuyÖn Thanh S¬n

Th«n X· HuyÖn TØnh Mua

B. Now B. Now B. Now B. Now C©y con 1 2 1 5 5 2 5 2 Con gièng 1 2 1 5 3 1 Ph©n bãn, thuèc trõ s©u

2 5 4 2

C«ng cô 1 5 5 1 Thùc phÈm 1 2 1 4 5 1 QuÇn ¸o 1 3 4 2 TiÖn nghi 1 4 4 2 Häc hµnh 3 5 3 Thuèc 1 2 3 4 5 T¹i sao l¹i thay ®æi ?

• §a d¹ng çc lo¹i h×nh dÞch vô • Th«ng tin thÞ tr−êng kÞp thêi vµ dÔ tiÕp cËn • Nhu cÇu cña thÞ tr−êng

HuyÖn Yªn LËp

Th«n X· HuyÖn Mua T Nay T. Nay T. Nay

C©y con 2 1 5 Con gièng 2 2 3 5 Ph©n bãn, thuèc trõ s©u

2 2 3 2 5

C«ng cô 1 1 2 3 2 5 Thùc phÈm

2 4 3 5

QuÇn ¸o 1 3 2 5 TiÖn nghi 1 2 2 5 Häc hµnh 2 5 3 5 Thuèc 2 5 3 5

T¹i sao l¹i thay ®æi ?

• T¨ng vô • Ph¸t triÓn s¶n xuÊt • §êi sèng ®−îc c¶i thiÖn

Mçi nhãm huyÖn ®· th¶o luËn vµ cho ®iÓm vÒ çc thay ®æi sù s½n cã cña çc s¶n phÈm . 0 = Hé kh«ng cã g× b¸n 5= Hé cã nhiÒu thø ®Ó b¸n

ThÞ tr−êng vµ c¬ héi tiÕp cËn thÞ tr−êng ®· ph¸t triÓn m¹nh ë c¶ 3 huyÖn tõ n¨m 1990. ThÞ tr−êng ph¸p triÓn m¹nh nhÊt ë §oan Hïng.

38

ThÞ tr−êng tiÕp theo… Ph©n tÝch vµ th¶o luËn trong héi th¶o (xem çc trang tr−íc) cho thÊy r»ng nhiÒu s¶n phÈm kh¸c nhau ®−îc b¸n víi çc h×nh thøc kh¸c nhau : T¹i nhµ: Mua vµ b¸n n«ng s¶n, l−¬ng thùc, gia cÇm. Chî huyÖn: Chñ yÕu lµ l−¬ng thùc vµ vËt t− n«ng nghiÖp (trõ cã huyÖn §oan Hïng) Chî x·: C©y con, gièng vËt nu«i, c«ng cô, vËt t− n«ng nghiÖp, vµ ®å gia dông th«ng dông, ®å dïng häc tËp. Chî huyÖn: Hµng ho¸ ®¾t tiÒn h¬n, vÝ dô nh− quÇn ¸o, ®å ®iÖn vµ thuèc men. Chî tØnh: Hµng ho¸ ®¾t tiÒn, chÊt l−îng cao.

Chî th«n QuyÕt TiÕn…

Th«n Quyet Tien

chÕ biÕn s¾n

Chî x·

DÞch vô khuyÕn n«ng, b¶o vÖ thùc

vËt

5 km ®Õn chî x·

13 km ®i chî huyÖn

VÝ dô vÒ t×nh h×nh thÞ tr−êng ë th«n QuyÕt TiÕn, huyÖn Thanh S¬n

(Nguån: B¸o ço PESEA th«n , 2000) Th«n QuyÕt TiÕn kh«ng cã chî . B¶n ®å d−íi ®©y chØ ra kho¶ng çch ®Õn chî huyÖn vµ x·. Chî x· ®−îc häp hai ngµy mét lÇn. Nh÷ng mÆt hµng mµ ng−êi d©n th−êng mua: l−¬ng thùc, dÇu, muèi, n−íc m¾m, quÇn ¸o, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, gµ vµ hoa qu¶. Çc hé gia ®×nh th−êng b¸n: L−¬ng thùc, s¾n, khoai lang, ng«, rau, vÞt, gµ vµ hoa qu¶.

39

4.5 Thay ®æi vÒ t×nh h×nh phô n÷ – vÝ dô tõ th«n Ngäc T©n, huyÖn §oan Hïng Trong nghiªn cøu PESEA ë th«n Ngäc T©n, 10 chÞ em phô n÷ cña th«n th¶o luËn nguyªn nh©n t¹i sao t×nh h×nh cña chÞ em phô n÷ l¹i thay ®æi trong 10 n¨m qua.

Thay ®æi t×nh h×nh 10-20 n¨m qua

HiÖn nay

Khèi l−îng c«ng viÖc

• Lµm viÖc nÆng nhäc trong çc hîp t¸c x· nh−ng Ýt ®−îc th−ëng

• NhiÒu viÖc ®Ó lµm. "Nu«i lîn lµ c«ng viÖc nÆng nhäc nh−ng cã thÓ thu ®−îc thu nhËp cao".

§−a ra quyÕt ®Þnh

• Tr−íc ®©y phô n÷ Ýt tham gia vµo viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh

• Nam giíi chñ yÕu quyÕt ®Þnh mäi viÖc nh−ng phô n÷ ngµy cµng tham gia nhiÒu h¬n. Kho¶ng 50% chÞ em phô n÷ trong çc hé tham gia vµo viÖc quyÕt ®Þnh viÖc nhµ. MÆc dï nh÷ng ng−êi cao tuæi vÉn cã tiÕng nãi h¬n lµ chÞ em trÎ, v× chÞ em trÎ tuæi ph¶i nghe theo bè/mÑ chång.

Ho¹t ®éng x· héi

• HiÖn nay phô n÷ tham gia nhiÒu h¬n vµo çc ho¹t ®éng x· héi vµ çc cuéc héi häp. §· cã thªm nhiÒu çc héi.

§i häc

• Kh«ng cã bÐ g¸i nµo ®Õn tr−êng (tõ 10-15 n¨m tr−íc). Tr−êng còng ë xa nhµ

• NhiÒu trÎ em ®i häc h¬n c¶ bÐ trai vµ bÐ g¸i. BÐ g¸i thËm chÝ ®Õn líp ®«ng h¬n. §iÒu kiÖn dµnh cho gi¸o dôc ®· tèt h¬n – Cã xe ®¹p còng gióp cho viÖc ®i l¹i dÔ dµng h¬n. VÊn ®Ò b»ng cÊp trë nªn quan träng.

X« x¸t trong gia ®×nh

• Tr−íc ®©y th× th−êng ng−êi chång hay ®¸nh vî.

• HiÖn Ýt cã hiÖn t−îng ®¸nh vî h¬n nh−ng mét sè anh chång vÉn ®¸nh vî ®Æc biÖt lµ khi say r−îu. Ng−êi ta còng cho r»ng “§iÒu nµy còng tr¸i víi lý t−ëng cña §¶ng Céng s¶n ”, vµ ®· cã nhiÒu cuéc häp th¶o luËn vÒ çch c− xö nµy

Ngµy lµm viÖc cña chÞ em phô n÷ Phô n÷ th−êng lµm viÖc 12,5 giê mét ngµy. C«ng viÖc cña hä bao gåm: • NÊu n−íng

2giê/ngµy • Cho vËt nu«i ¨n

2 giê/ngµy • GiÆt giò 0,5 giê/ngµy • Lªn n−¬ng:

7 giê/ngµy - CÊy - Nhæ cá - GÆt h¸i

Lµm v−ên (v−ên nhµ), ®Æc biÖt lµ rau • KÌm con häc bµi 1 giê/ngµy “ Chóng t«i lµm tõ 12-15 giê”. “Phô n÷ lµm viÖc nhiÒu h¬n nh−ng nam giíi lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng, nh− khu©n v¸c (vÝ dô g¸nh ph©n ra ®ång, g¸nh lóa sau vô thu ho¹ch) vµ bãn thuèc trõ s©u” “Thêi gian lµm viÖc trªn ®ång tuú thuéc vµo mïa”

T×nh h×nh cña chÞ em phô n÷ ®· ®−îc c¶i thiÖn nhiÒu trong 10-20 n¨m qua, nh−ng chÞ em phô n÷ vÉn ph¶i lµm viÖc nhiÒu vµ nÆng h¬n nam giíi.

40

4.6 T¹i sao ng−êi d©n l¹i nghÌo

a) Quan ®iÓm cña çc ®¹i biÓu tham gia héi th¶o Çc nhãm cña huyÖn th¶o luËn vµ cho ®iÓm lý do t¹i sao hä nghÜ lµ ng−êi d©n vÉn cßn nghÌo. §Çu tiªn mçi nhãm sÏ ®−a ra çc gîi ý vÒ çc lý do kh¸c nhau vÒ tÝnh tr¹ng nghÌo ®ãi. Çc gîi ý cña çc huyÖn cã thÓ kh¸c nhau. Sau ®ã çc nhãm cho ®iÓm gîi ý cña m×nh. 1= lý do kh«ng quan träng. 5 = lý do rÊt quan träng.

HuyÖn Lý do nghÌo ®ãi §oan Hïng

Thanh S¬n

Yªn LËp

1. ThiÕu th«ng tin 5 4 5 2. ThiÕu c«ng cô s¶n xuÊt 3 3. ThiÕu vèn 4 2 4 4. ThiÕu lao ®éng 5 2 2 5. NhiÒu con, èm bÖnh 5 1 1 6. Tr×nh ®é gi¸o dôc thÊp 3 7. ThiÕu ®Êt n«ng nghiÖp 1 1 8. TÖ n¹n x· héi 2 1

Bµ H¹nh, céng t¸c viªn cña ch−¬ng tr×nh ë tØnh Phó Thä cho biÕt: “ThiÕu th«ng tin vµ thiÕu kiÕn thøc c¬ b¶n lµ nh÷ng trë ng¹i ®èi víi ng−êi nghÌo ®Ó gióp hä thay ®æi nÕp suy nghÜ cò vµ çc tËp tôc cÊy trång truyÒn thèng.”

Hai hé gia ®×nh lo¹i IV ë th«n T©n TiÕn, huyÖn Yªn LËp (Nguån: B¸o ço PESEA th«n b¶n - 2000)

Hé bµ TrÇn ThÞ C−¬ng Cã ba ng−êi trong hé, hai ng−êi ch−a cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Hä cã thÓ s¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc cho c¶ n¨m vµ cã nguån thu nhËp chñ yÕu tõ viÖc lµm thuª. Hä còng thö nu«i lîn nh−ng chiphÝ cao vµ hä kh«ng cã l·i tõ viÖc ch¨n nu«i lîn. Mét ng−êi trong gia ®×nh bÞ bÖnh v× vËy hä ph¶i chi phÝ 1/3 thu nhËp cña m×nh cho viÖc ch÷a trÞ bÖnh. Mét nöa sè thu nhËp cßn l¹i hä dµnh cho viÖc mua l−¬ng thùc c¬ b¶n vµ dµnh vµo viÖc ma chay/c−íi xin. Hé «ng NguyÔn §×nh D©n Hé cã nguån thu nhËp tõ lóa g¹o nh−ng ®ång thêi hä còng b¸n çc s¶n phÈm thu l−îm ®−îc nh− ®¸nh ç ë s«ng suèi, ®an ræ tõ çc vËt liÖu lÊy tõ rõng vµ b¸n rau cho lîn (lÊy tõ çc s−ên ®åi). Hä kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó mua s¾m nh− muèi vµ n−íc m¾m vµ kh«ng thÓ tÝch luü ®Ó ®Çu t−. ¤ng tr−ëng th«n T©n TiÕn cho biÕt: “tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp v× vËy «ng kh«ng thÓ lµm ®−îc çc c«ng viÖc ®ßi hái cao vµ kh«ng thÓ qu¶n lý còng nh− tæ chøc c«ng viÖc ®−îc tr«i ch¶y"

TÊt c¶ ba nhãm huyÖn nhËn ®Þnh r»ng thiÕu th«ng tin lµ lý do quan träng cho sù nghÌo ®ãi. Nhãm cña huyÖn §oan Hïng còng cho r»ng thiÕu lao ®éng còng lµ mét lý do quan träng. Hä còng nãi r»ng viÖc cã ®«ng con vµ ng−êi nhµ bÞ bÖnh tËt còng lµ mét lý do quan träng kh¸c.

41

b) Nguyªn nh©n nghÌo ®ãi theo nghiªn cøu PESEA th«n b¶n

Ýt tiÕp cËn víi çc nguån lùc Tiªu chÝ ph©n lo¹i giµu nghÌo kÕt hîp víi mét vµi vÝ dô vÒ çc hé ®· chØ ra r»ng nh÷ng hé gia ®×nh thuéc lo¹i hé nghÌo nhÊt th−êng Ýt tiÕp cËn víi tÊt c¶ "5 h×nh thøc vèn"- nh÷ng nguån vèn quyÕt ®Þnh sù kh¸ gi¶ cña çc hé. Vèn tù nhiªn:

• Ýt tiÕp cËn víi ®Êt chÊt l−îng tèt, vµ kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc.

• Kh«ng trång nhiÒu c©y ¨n qu¶/hoÆc rõng. • Ýt tiÕp cËn víi nguån n−íc sinh ho¹t tèt vµ cã Ýt giÕng

khoan. • Kh«ng cã gia sóc (vÝ dô nh− tr©u ®Ó cµy bõa) vµ cã

Ýt gia cÇm. • Phô thuéc nhiÒu h¬n vµo çc l©m s¶n ngoµi gç vÝ dô

nh− ®an ræ hay b¸n ç b¾t ®−îc ë s«ng suèi.

Vèn con ng−êi: • ThiÕu vèn lao ®éng nh−ng l¹i cã nhiÒu ng−êi ¨n

theo. Nh÷ng hé cã n÷ lµm chñ hé lµ mét vÝ dô. • Søc khoÎ kÐm hay èm ®au vµ ch÷a trÞ tèn kÐm. • ThiÕu th«ng tin vµ kiÕn tøc vµ cã tr×nh ®é v¨n ho¸

thÊp. Ýt tiÕp cËn víi çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng (TV).

• Ýt kh¶ n¨ng chu cÊp cho con em hä ®i häc • Lµm c«ng ®Ó kiÕm thªm tiÒn mua l−¬ng thùc

Vèn nguyªn vËt liÖu (tµi s¶n vËt chÊt): • ThiÕu nhµ ë tèt, ®å dïng trong nhµ , c«ng cô s¶n

xuÊt, vµ çc ®å gia dông kh¸c. Kh«ng cã hoÆc chØ cã çc ph−¬ng tiÖn ®i l¹i ®¬n gi¶n (vÝ dô nh− xe ®¹p)

Vèn tµi chÝnh: • ThiÕu vèn ®Çu t−, vµ thiÕu çc tµi s¶n kh¸c cã thÓ

b¸n lÊy tiÒn: vÝ dô nh− tr©u, lîn...

Vèn x· héi (vµ çc mèi quan hÖ): • Chi phÝ cho c−íi xin/ ma chay chiÕm tû lÖ cao. • Ph¶i ®i vay m−în tiÒn hay l−¬ng thùc cña hµng xãm vµ bµ con • Ýt tham gia vµo çc cuéc häp vµ çc ho¹t ®éng x· héi kh¸c cña

th«n.

Çc lo¹i hé nghÌo PESEA còng chØ ra r»ng cã nhiÒu lo¹i hé nghÌo: 1. Çc hé gia ®×nh nghÌo ®ãi trong mét thêi gian dµi. ë

tÊt c¶ çc th«n th−êng cã xu thÕ tÝch cùc. Nh−ng mét vµihé vÉn bÞ nghÌo ®ãi vµ kho¶ng çch giµu nghÌo ngµycµng t¨ng. NhiÒu hé gia ®×nh nghÌo bÞ thiÕu nh÷ngnguån c¬ b¶n nh− ®Êt tèt, kiÕn thøc vµ lao ®éng.

2. Nh÷ng hé cã n÷ lµm chñ hé. Trong sè çc hé gia®×nh nghÌo nhÊt sè hé cã n÷ lµm chñ hé chiÕm tû lÖcao. Hai th«n T©n TiÕn vµ Nøa ®a sè ng−êi d©n ë ®©ythuéc hé lo¹i IV. Nh÷ng hé nµy th−êng thiÕu lao ®éng,hoÆc v× kh«ng cã chång hoÆc v× chång bÞ èm bÖnh, tµntËt.

3. Nh÷ng hé míi t¸ch. §©y còng ®−îc coi lµ mét lý dolµm t¨ng sè l−îng hé gia ®×nh lo¹i IV ë th«n Ngäc T©n.Nh÷ng ®«i míi lËp gia ®×nh th−êng cã Ýt ®Êt.

4. Nh÷ng hé chuyÓn vµo th«n. §©y còng ®−îc xem nh−lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm t¨ng sè l−îng hénghÌo ë th«n QuyÕt TiÕn vµ Ngäc T©n. Hä cã thÓ cã Ýt®Êt vµ kh«ng biÕt nhiÒu vÒ th«n hä chuyÓn vµo.

5. Nh÷ng hé cã ng−êi nhµ bÞ bÖnh. LÊy vÝ dô mét vµi héta thÊy r»ng bÖnh tËt ®ång nghÜa víi viÖc ch÷a trÞ tènkÐm vµ mÊt ®i nguån nh©n lùc.

42

PhÇn 5. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña MRDP vµ kÕt luËn §iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu trong hç trî cña ch−¬ng tr×nh MRDP

Çc nghiªn cøu PESEA ë th«n b¶n ®· ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ còng nh− nh÷ng ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña ch−¬ng tr×nh MRDP. TÊt c¶ çc th«n ®¸nh gi¸ rÊt cao hç trî cña ch−¬ng tr×nh MRDP vµ ghi nhËn lµ ®· cã nhiÒu thay ®æi tÝch cùc.

Th«n Don , x· H−¬ng CÇn, huyÖn Thanh S¬n: (Nguån: B¸o ço PESEA th«n b¶n, 2000)

§iÓm m¹nh §iÓm yÕu

Nhu cÇu trong

t−¬ng lai • S¶n xuÊt l−¬ng

thùc: Tõ hai vô lóa tr−íc ®©y nay ®· cã thªm vô ng«.

• Ph¸t triÓn ch¨n nu«i.

• T¨ng diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶

• Trång rõng: TÊt c¶ çc ®åi träc ®· ®−îc trång c©y xanh.

• ë cÊp x· vµ th«n, tr×nh ®é häc vÊn cña çn bé khuyÕn n«ng rÊt thÊp

• Tr×nh ®é häc vÊn cña ng−êi d©n qu¸ thÊp.

• Hç trî x©y dùng hÖ thèng t−íi tiªu, hÖ thèng ®−êng x¸ th«n b¶n.

Th«n QuyÕt TiÕn , huyÖn Thanh S¬n (Nguån: B¸o ço PESEA, 2000)

So s¸nh hç trî çc dù ¸n kh¸c nhau

Dù ¸n Ho¹t ®éng Çch thøc hç trî

Tû lÖ (1-10)

§¸nh gi¸

Ch−¬ng tr×nh 327

Trång rõng CÊp c©y con Chi tr¶ cho viÖc trång c©y trong 3 n¨m

10

§−îc çc hé gia ®×nh triÓn khai

§Þnh c− KhuyÕn khÝch chuyÓn du c− sang ®Þnh c−

Bao cÊp trång c©y ¨n qu¶, x©y ®Ëp n−íc vµ giÕng.

7

§−îc UBND x· qu¶n lý vµ ®−îc th«n tiÕn hµnh

MRDP PRA; TËp huÊn mét vô, rõng, ch¨n nu«i; rõng vµ c©y ¨n qu¶; t¨ng vô mïa; t¨ng c−êng khuyÕn n«ng; cung cÊp vèn vay

- Cung cÊp vèn vay Hç trî khuyÕn n«ng - Bao c©p chi phÝ 70% - TÝn dông - Hç trî vËt t− s¶n xuÊt

10 9

9

10 10

Nèi kÕt gi÷a çc çn bé khuyÕn n«ng th«n b¶n vµ çc çn bé ë huyÖn vµ x·, tØnh

Ch−¬ng tr×nh 661

Trång rõng phßng hé

Hç trî gièng Chi tr¶ cho viÖc trång c©y trong 3 n¨m

§−îc çc hé gia ®×nh triÓn khai

43

Kinh tÕ:

§êi sèng kinh tÕ ®· ®−îc c¶i thiÖn. Sè l−îng çc hé gia ®×nh lo¹i 3 vµ 4 ®· gi¶m xuèng cßn mét nöa so víi lóc ®Çu triÓn khai dù ¸n vµ sè l−îng hé gia ®×nh lo¹i 1 vµ 2 ®· t¨ng lªn. Sè hé gia ®×nh lo¹i 4 thiÕu ¨n 6-8 th¸ng mét n¨m tr−íc kia nay chØ cßn thiÕu ¨n tõ 1-4 th¸ng mçi n¨m. Tr−íc ®©y çc th«n kh«ng cã nhµ kiªn cè, kh«ng cã xe m¸y vµ ti vi. HiÖn nay ®· cã nhiÒu hé cã nhµ x©y, xe m¸y, ti vi vµ nhiÒu thiÕt bÞ kh¸c.

X· héi:

Ho¹t ®éng hç trî cña ch−¬ng tr×nh MRDP nh− tËp huÊn kü thuËt vÒ n«ng l©m, ph¸t triÓn c©n b»ng giíi, xóc tiÕn kinh doanh vµ b¶o vÖ m«i tr−êng...®· gãp phÇn tÝch cùc lµm thay ®æi suy nghÜ cña ng−êi d©n. Sè l−îng ti vi trong tÊt c¶ çc th«n ®· t¨ng lªn v× vËy ng−êi d©n ®· cã thªm c¬ héi ®Ó tiÕp cËn víi çc th«ng tin míi.

M«i tr−êng:

DiÖn tÝch trång rõng ®· t¨ng lªn ®ã lµ nguyªn nh©n chÝnh ®Ó x©y dùng mét m«i tr−êng v÷ng bÒn ë tØnh Phó Thä.

Ng−êi d©n ®· b¾t ®Çu sö dông çc m« h×nh IPM v× vËy hä cã thÓ gi¶m viÖc sö dông thuèc trõ s©u vµ « nhiÔm nguån n−íc còng ®· dÇn ®−îc gi¶m thiÓu.

nh gi¸ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr êng cã ng êi d©n tham · yÕu tè kh¸c t¸c ®éng...

Documents