neki indikatori raspoloŽenja graĐana srbije na kraju...

Centar za politikološka istraživanja i javno mnenjeINSTITUT DRUŠTVENIH NAUKA

NEKI INDIKATORIRASPOLOŽENJA GRAĐANA SRBIJE

NA KRAJU 2002. GODINE

BeogradJanuar 2003

SadržajStr.

Informacija o CPIJM ..................................................................................................................Informacija o istraživanju ...........................................................................................................

NAJVAŽNIJI PROBLEMI ..........................................................................................................

Najvažniji problemi ...........................................................................................................(Ne)zadovoljstvo Ustavnom poveljom o odnosima Srbije i Crne Gore ...........................

ELEMENTI IZBORNE MOTIVACIJE ........................................................................................

Učestalost izlaska na izbore ............................................................................................Razlozi neizlaska na predsedničke izbore 8. decembra 2002. godine ............................

IZBORNE ORIJENTACIJE GRAĐANA ....................................................................................

Izborna snaga pojedinačnih stranaka ..............................................................................Promene broja pristalica DSS-a, DS-a, G17 PLUS-a, SRS-a i SPS-a ............................Aktuelne i potencijalne pristalice pojedinačnih stranaka ..................................................

45

6

715

16

1718

20

212227

MIŠLJENJA GRAĐANA O MEĐUNARODNIM INSTITUCIJAMA ...........................................

(Ne)poverenje u međunarodne institucije .......................................................................(Ne)poverenje u Evropsku uniju .......................................................................................(Ne)poverenje u UN ..........................................................................................................(Ne)poverenje u Partnerstvo za mir .................................................................................(Ne)poverenje u OEBS ....................................................................................................(Ne)poverenje u NATO ...................................................................................................(Ne)poverenje u Haški tribunal ........................................................................................

ODNOS PREMA NEVLADINIM ORGANIZACIJAMA ..............................................................

(Ne)poverenje u nevladine organizacije .........................................................................Spremnost na angažovanje u aktivnostima nevladinih organizacija ..............................Spremnost na angažovanje u radu političkih partija na rešavanjuproblema u lokalnim srediniama .....................................................................................

ETNIČKA DISTANCA - ODNOS PRIJATELJSTVA .................................................................

28

28303132333435

36

3744

48

50

CENTAR ZA POLITIKOLOŠKA ISTRAŽIVANJA I JAVNO MNENJEINSTITUT DRUŠTVENIH NAUKA

Centar za politikološka istraživanja i javno mnenje je akademska naučnai komercijalna radna jedinica u okviru Instituta društvenih nauka.

Osnovan je 1963. godine. U okviru istraživačkih programa sprovode se istraživanja na jugoslovenskom,republičkim i regionalnim uzorcima. Ona obuhvataju redovna istraživanja javnog mnenja o ekonomskim, političkim i etničkim problemima;

specijalna istraživanja vrednosti, korišćenja, efekata, sadržaja i kredibilnosti medija, političkog i izbornog ponašanja, političkogmarketinga, omladine, društvene elite, korišćenja slobodnog vremena, kao i istraživanja tržišta.

Rezultati i analize javno-mnenjskih i drugih istraživanja Centra objavljuju se i citiraju u domaćim i stranim naučnim i stručnimpublikacijama i u medijima.

Centar se smatra najuglednijom jugoslovenskom institucijom u pogledu kvaliteta javno-mnenjskih i ostalih empirijskih istraživanja.U radu se primenjuju najnovija saznanja sa područja metodologije, zasnovana na najvišim svetskim standardima.

Teorijska postignuća saradnika Centra objavljuju se u knjigama i naučnim časopisima.

Od osnivanja Centar sarađuje sa naučnim i istraživačkim institucijama iz inostranstva, bilo kao partner (Kolumbija Univerzitet, Njujork;Univerzitet Kalifornije, Berkli; Državni univerzitet Floride, Talahasi; Gradski univerzitet Njujorka, Njujork; Mičigenski univerzitet, En Arbor;

Ruska akademija nauka, Moskva; Univerzitet u Berlinu, Berlin), bilo kao član međunarodnih konzorcijuma (Svetski konzorcijum zaistraživanje vrednosti; Svetski konzorcijum za komparativnu analizu izbornih sistema).

Centar sprovodi istraživanja javnog mnenja i medija u Jugoslaviji i za klijente iz inostranstva na komercijalnoj osnovi (Intermedijainstitut, Vašington; Fond za otvoreno društvo; Fondacija "Fridrih Ebert", Bon, itd).

Od uvođenja višepartijskog sistema u Jugoslaviji, Centar je redovno sprovodio predizborna istraživanja i saopštavaoizborne prognoze za Jugoslaviju, Srbiju i Crnu Goru. Prognoze su bila veoma tačne, sa minimalnim odstupanjima od

rezultata izbora, bolje nego prognoze ostalih institucija.

Centar je specijalizovan za strateški konsalting, zasnovan na predizbornim javno-mnenjskim i drugim istraživanjima. Strateškikonsalting rađen je za predsedničke izbore u Crnoj Gori 1997, za skupštinske izbore u Crnoj Gori 1998, za lokalne izbore u Crnoj Gori

2000, za Savez za promene 2000, za predsedničke i savezne izbore 2001 u Srbiji, za Saveznu vladu 2001, za skupštinske izbore u CrnojGori 2001. godine i druge klijente (političke stranke u Srbiji i Crnoj Gori i predsedničke kandidate).

Adresa: Narodnog Fronta 45, P. fah: 605, 11001 Beograd, Jugoslavija E-mail: [email protected] i faks: 011 3614057; Telefon: 011 3614047 Home-page: www.cpijm.org.yu

INFORMACIJA O ISTRAŽIVANJUOvo istraživanje realizovano je za potrebe Evropskog pokreta u Srbiji.

Istraživanje je na terenu sprovedeno u periodu od 16. do 25. decembra 2002. godine i odnosi se na teritoriju Srbijebez Kosova i Metohije. Punktovi ispitivanja su bili locirani u 103 slučajno odabranih mesnih zajednica u 68 opština.Saradnici Stalne terenske mreže Centra lično su intervjuisali 2057 građana starijih od osamnaest godina.

Primenjen je stratifikovani troetapni kvotni model uzorka. Kvotni kriterijumi bili su stratum (urbana i ostala naselja),pol, starost, obrazovanje i nacionalnost ispitanika polazeći od rezultata popisa 1991, korigovanih na osnovu demografskihpojekcija. Kvote su u svakom punktu sa po 20 ispitanika bile nezavisnog tipa.

Uzorak je precizno odslikao punoletnu populaciju Srrbije u pogledu pola, generacijske pripadnosti, učešća urbanogstanovništva, nacionalnosti i s obzirom na nivo obrazovanja birača prema projekciji za tekuću godinu. Uzorak jeproporcionalno odrazio i neke strukture stanovništva koje nisu direktno kontrolisane putem kvota, na primer, zanimanjeispitanika i veličinu domaćinstva. Sva odstupanja modaliteta pomenutih obeležja od parametara odrasle populacije su manjaod greške uzorka.

Kod jednostavnih uzoraka verovatnoće ove veličine za najveću varijabilnost procenata za dihotomne varijable greškaiznosi do 2.2% sa nivoom pouzdanosti 95%. Smatra se da je greška kod kvotnih uzoraka (samo procena na osnovuempirijskih kriterijuma) u proseku 10% veća nego kod prostih slučajnih uzoraka. U našem slučaju to bi značilo da iznosi dooko 2.5%, uključujući dobitke za stratifikaciju i negativne efekte grupisanja izračunatih kao za uzorke verovatnoće. Međutim,ako je stvarna raspodela dihotomnih varijabli blizu graničnih, na primer, 90% prema 10%, procenjena greška je znatno manja(iznosi do 1.5%).

Prosečna stopa neodazivanja je na nivou trogodišnjeg proseka (15%). Kontrole pokazuju da se ovi građani ne razlikuju u svojimbitnim karakteristikama od onih koji su prihvatili da učestvuju u istraživanju, pa čak i u pogledu njihove izborne orijentacije.

U istraživanju je korišćen i indikator materijalog statusa ispitanika, pa su ispitanici svrstani u sledeće grupe: siromašni saprihodom do 10.500 din. (180 EUR), srednjeg materijalnog statusa sa prihodom od 10.501 din. (180,1 EUR) do 36.000 din. (600 EUR)i imućni sa 36.001 i više din. (600,1 i više EUR) prihoda.

NAJVAŽNIJI PROBLEMI

Najvažniji problemi

(Ne)zadovoljstvo Ustavnom poveljom o odnosima Srbije i Crne Gore

Neki indikatori raspoloženja građana Srbije na kraju 2002. godine 7

Centar za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Beograd

Na samom kraju2002. godine građaninisu bili jedinstveni uocenama o tome šta jenajteži problem sa kojimse trenutno suočavaSrbija. Ipak, najviše jeonih koji prioritetni druš-tveni problem vide uekonomskoj sferi, preci-znije lociraju ga kao pi-tanje materijalnog op-stanka – sopstvenog ilisvojih sunarodnika. Nai-me, relativna većina -gotovo polovina ispi-tanih punoletnih sta-novnika Srbije u prviplan ističe teškoće ko-je proističu iz »neza-poslenosti, skupoće isiromaštva«.



Na drugom mestu prioritetnih problema nalaze se »kriminal i korupcijau društvu« koje pominje približno svaki šesti ispitanik.

Na trećem mestu su problemi u vezi sa /ne/ostvarivanjem ekonomskihreformi, što navodi svaki sedmi ispitanik.

Svakog desetog građanina ponajviše brinu sukobi političkih stranaka ili sukobiizmeđu političara.

Znatno je manje onih koji smatraju da su najvažniji aktuelni problemiSrbije »nesloga u narodu« i »neuspesi i sporosti u ostvarivanju demokratskihreformi« - oba najozbiljnijim smatra tek svaki dvadesetpeti građanin.

Ostale probleme građani su izuzetno retko percipirali kao prioritetne (ukupnosamo 7%), uključujući međunarodni položaj Srbije i njen odnos sa međunaro-dnom zajednicom (nepunih jedan odsto), odnose Srbije i Crne Gore (0.2%), pro-blem Kosova (takođe samo 0.2%), itd.

Tek svaki stoti ispitanik nije mogao da identifikuje prioritetan pro-blem Srbije, čak ni da projektuje sopstvene teškoće kao šire, društvene.



Apsolutna većina građana smatra da su trenutno ekonomski problemi u prvom planu (ukupno njih58%), dok približno svaki četvrti ističe probleme političke prirode, a svaki šesti kriminal i korupciju, što seinače može svrstati i u ekonomske i u političke probleme.



U poslednje dve godine postupno se povećava učešće građana koji kao prioritetne izdvajajuekonomske probleme i kriminal u društvu, a opada udeo onih koje najviše zabrinjavaju problemipolitičke prirode. Uprkos objektivno još teže ekonomske situacije pre 2000. godine (hiperinflacija, san-kcije UN, pad proizvodnje, intervencija NATO), politički problemi su ne retko bili u fokusu interesovanjajavnosti jer su mnogi građani samu tadašnju vlast doživljavali kao najteži problem.

Zanimljivo je da na kraju 2002. godine »siromaštvo, nezaposlenost i skupoću« smatraprioritetnim problemom apsolutna većina objektivno siromašnih – njih 29% sa najnižimprihodom ističe tu kategoriju problema u 55% slučajeva. Međutim, to istovremeno znači da jesamo za desetak procentnih poena manje onih koji su istog materijalnog statusa, ali siromaštvoipak ne stavljaju u prvi plan. Doduše, moguće je da oni imaju neke skrivene prihode iz »siveekonomije« ili da su još više uplašeni drugim teškoćama nego svojim siromaštvom.

S druge strane, i među 7% najbolje stojećih, opet sudeći isključivo naosnovu ukupnih tekućih prihoda domaćinstva, ima jedna četvrtina onih kojismatraju da je ekonomska beda najveći problem, verovatno stoga što su imaliu vidu siromašne sugrađane, a ne sopstveni materijalni položaj, mada je i ovoposlednje moguće – ako polaze od visokih očekivanja.


Centar za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Begrad

49

51

52

53

53

53

55

57

57

59

69

83

44

26

28

32

32

35

37

39

40

42

Imuƒni

Pristalice DOS-a

Privatnici

Pristalice SPS-a

Pristalice DS-a

Stru…njaci

Jugosloveni

Muškarci

Stanovnici gradova

Prosek

ðitelji sela

ðene

Nekvalifikovani

Poljoprivrednici

Domaƒice

Hrvati

Siromašni

Nezaposleni

Pristalice SSJ-a

Pristalice SPO-a

Romi

Albanci

Nadprose…noProsekIspodprose…no

nezaposlenosti, siromaštva i skupoƒeOsetljivost pojedinih grupacija stanovništva na probleme



U okviru jedne sedmine onih koji su na neki način pomenuli ekonomske reforme dva i po puta je višeispitanika koji se žale na izneverena očekivanja, da su reforme bolne i nepravedne (ukupno 10%) nego onihkojima smetaju sporost i nedovršenost tih reformi (samo 4% u celom uzorku). Da ekonomske reformezahtevaju odricanja, što podrazumeva onda i da je to trenutno najteži problem u Srbiji, više od drugih su po-tencirali deklarisani kao Jugosloveni (18%), pristalice DOS-a bez DS-a (takođe 18%), Crnogorci, Hrvati i Albanci(po 17%) i Mađari (16%). Nasuprot tome, najmanje su na ovaj aspekt ukazivali Muslimani-Bošnjaci (2%),Romi (3%) i pristalice SPO-a (4%) i SSJ (5%).

Sporost i nedovršenost ekonomskih reformi više od drugih su kritikovali Jugosloveni (10%), pristalice DS-a(9%) i posebno pristalice DOS-a bez DS-a (18%), a to uopšte nisu činili Romi i pristalice DSS-a.

Ukupno uzevši, ekonomske reforme u oba smisla, kao primarni problem sa kojim se sada suočava Srbija,natprosečno su markirali Jugosloveni (28%), pristalice DOS-a bez DS-a (25%) i Crnogorci (23%), anajmanje Romi (3%), Bošnjaci/Muslimani (4%) i pristalice SSJ-a (5%) i SPO-a (7%).

Politička sukobljavanja najviše smetaju Muslimanima-Bošnjacima i pristalicama SPS-a i SSJ-a (po 14%)i pristalicama SRS-a, imućnima i penzionerima (po 13%). Romi najmanje smatraju političke trzavice i prepu-cavanja za najvažniji problem u Srbiji (3%).



~ ~ ~

Neslogu u narodu kao glavni aktuelni problem Srbije više od drugih zapažaju pristalice SPO-a i Hrvati (po11%), Crnogorci (9%), imućni (8%) i pristalice DS-a (7%), a najmanje nezaposleni (1%), NK i PK radnici, Mađarii apstinenti (po 2%).

Sporost i nedovršenost demokratskih reformi ispitanici su, kao i prethodni problem, retko isticali u prvi plan.Ipak nešto više od inače niskog proseka su to činili Crnogorci (11%), imućni (9%), pristalice SSJ-a (8%), DOS-a bez DS-a(7%) i privatnici (7%), dok ovaj problem uopšte nisu pomenuli poljoprivrednici, Jugosloveni, Muslimani-Bošnjaci i Albanci.

Može se zaključiti da je slika o Srbiji kroz prizmu najvažnijeg problema, kako ga vide sami građani,karakteristična za društva rane i zakasnele tranzicije. Naime, ispitanici sagledavaju da se Srbija suočava saproblemima siromaštva, kriminalizacije, bolnim, ali ipak sporim ekonomskim reformama, nesložnim i političkomelitom i narodom i nedovršenom reformom institucija. Neki već hipertrofirani problemi u delovanju predstavnikapolitičke elite i u medijskoj obradi (sa latentnom funkcijom da skrenu pažnju javnosti sa polja privrede i standardana teme pogodnije za manipulacije) javno mnenje više ne dotiču kao u nedavnoj prošlosti (Kosovo, odnosi Srbijei Crne Gore, odnosi Srbije sa međunarodnom zajednicom). Očigledno je da je sada stanovništvo primarnopreokupirano borbom za materijalnu egzistenciju, ali i da je usled prethodnih nerealno visokih očekivanja građana(za njih su odgovorni i političari zbog olako datih obećanja biračima, kao i ovi drugi zbog nekritičnosti i sklonostipreteranom oduševljavanju), kad-tad moralo da dođe do razočarenja mnogih građana u nove političke aktere.



Nezadovoljstvo Ustavnompoveljom o odnosima Srbije iCrne Gore dominantno je raspo-loženje građana Srbije.

Nezadovoljstvo je raširenije i uCrnoj Gori, ali se za crnogorskomnenje pre može reći da je pode-ljeno nego da dominira nezado-voljstvo: 41% građana Crne Goreizražava nezadovoljstvo, 30% za-dovoljstvo, a 29% je neodlučno.

Mada je u svim socio-demografskim grupama u Srbiji većina nezadovoljnih, zadovoljnih Ustavnompoveljom iznad proseka je među Crnogorcima koji žive u Srbiji (44% zadovoljnih) i Muslimanima-Bo-šnjacima (33%), kao i među pristalicama DS-a (28%), G17 PLUS-a (20%) i DSS-a (17%).

ELEMENTI IZBORNE MOTIVACIJE

Redovnost (ne)izlaska na izbore

Razlozi neizlaska na predsedničke izbore 8. decembra 2002. godine



Neuspeh predsedni-čkih izbora u Srbiji nemože se objašnjavatiprvenstveno opštom iz-bornom demotivacijombirača: uglavnom re-dovno na izbore izlazičetiri petine ukupnogbiračkog tela.

Redovnost izlaska na izbore uglavnom je podjednaka među pripadnicima gotovo svih socio-demo-grafskih grupa. Izuzetak su neke starosne i socio-profesionalne grupe - među biračima do 29. godinastarosti najmanje je onih koji su glasali na svim i na većini izbora (66%), među učenicima i studenatima(57%) i nezaposlenima (53%), a ovakvih birača je manje i među Albancima (29%) i Romima (55%).



Kako većina građana izjavljuje da je glasala 8. decembra 2002. godine,neuspeh izbora može se delom pripisati nepovoljnim pretpostavkamasistemske prirode (neažurni birački spiskovi, nerealno veliko biračko telo,onemogućavanje pojedinih kategorija birača da realizuju biračko pravo itd).

Nešto više apstinenata 8.decembra 2002. (i onih kojinisu želeli da se izjasne, a ko-ji mogu biti priključeni apsti-nentima) bilo je među birači-ma do 39 godina (54%), uče-nicima i studentima (61%),nezaposlenima (63%), i bira-čima manjinskih nacionalno-sti (67% Mađara i Albanaca,63% Muslimana-Bošnjaka i61% Roma). Apstiniralo je i 65% pri-stalica DS-a, po 57% G17PLUS-a i ostalih članica DOS-a, 44% SPO-a, 29% SPS-a,18% DSS-a, 16% SRS-a, 14%SSJ-a, 73% pristalica drugihstranaka i 66% partijski neo-predeljenih i onih koji najav-ljuju apstinenciju na predsto-jećim parlamentarnim izbori-ma.

Drugi razlozi apstinenije na izborima 8. decembra 2002. godine jesu: Objektivna sprečenost - 26% ukupnog broja apstinenata(bolest, put, udaljenost biračkog mesta, loše vreme itd). Ove razloge višenavode apstinenti ženskog pola, najmanje obrazovani apstinenti, domaćice,penzioneri, učenici i studenti i poljoprivrednici

Izvesna temeljna depolitizacija biračkog tela - 27% - opštapolitička relaksacija posle smene starog režima (nezainteresovanost za poli-tiku i izbore uopšte - 16% , naglašenije među učenicima i studentima i privat-nicima), ali i temeljno razočaranja novom vlašću (opšte nezadovoljstvo situaci-jom u Srbiji - 11%, naglašenije među apstinentima od 30 do 39 godina, iz re-dova poljoprivrednika i NK i PK radnika).

Snažno dejstvo situacionih faktora - 47% (kvalitet kandidata,odnosno izborne ponude i kampanje, demotivacija zbog učestalosti izbora,bojkot i drugo). Ove razloge više od drugih ističu apstinenti iz gradskih naselja,muškog pola, od 30 do 49 godina starosti, najobrazovaniji, apstinenti, Crno-gorci i apstinenti iz redova manjinskih nacionalnosti,

Izborne orijentacije građana u slučaju eventualnih republičkihparlamentarnih izbora

Aktuelne i potencijalne pristalice stranaka

Promene broja pristalica DSS-a, DS-a, G17 PLUS-a, SRS-a i SPS-a

IZBORNE ORIJENTACIJE GRAĐANA



Duboka politička kriza u Srbiji ne dobodi do kristalizacije izborne orijen-tacije građana - naprotiv, povećava se učešće birača koji ne znaju za kojustranku bi glasali i onih koji najavljuju apstinenciju.



Izvor: Sondaže Centra za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Beograd.

Tokom 2002. godineDSS se stabilizovala napodršci oko četvrtineukupnog biračkog tela.

Krajem 2002. godineDSS ima nešto manjepristalica nego sve dru-ge stranke zajedno.




Prerastanje G17 PLUSu političku stranku krajem2002. godine gotovo da jeprepolovilo broj pristalicaDS-a.

Broj pristalica ostalihčlanica DOS-a tokom 2002.godine uglavnom je u bla-gom padu.



Napomena: U istraživanjima iz aprila i septembra 2002. godine simuliran jesamostalni izlazak na izbore G17 PLUS.-a iako nije bio transformisan u političkustranku.Izvor: Sondaže Centra za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Beograd.

Po raspoloženju biračkog telatokom 2002. godine G17 PLUSmože da reflektuje na status rele-vantne stranke.

Pristalice G17 PLUS-a regru-tuju se uglavnom iz redova ranijihpristalica DS-a, pa je krajem 2002.godine prepolovljen broj pristali-ca DS-a.




SRS uglavnom uspeva daodrži obim podrške, povećan sre-dinom 2002. godine isticanjempredsedničke kandidature liderastranke V. Šešelja.




Posle izbornog poraza sep-tembra 2000. godine SPS se sta-bilizovao na nivou podrške od 7%- 8% ukupnog biračkog tela, ali suunutarpartijski sukobi u drugojpolovini 2002. prepolovili broj pri-stalica stranke.

Ostale opozicionestranke, posebno SSJ iSPO, suočavaju se sablagim smanjenjem bro-ja pristalica.



Zbir aktuelnih pristalica (birači koji izražavaju nameru da glasaju za odnosnu partiju - tzv. prvi izbor) i poten-cijalnih pristalica (onih koji misle da glasaju za neku drugu partiju, oni koji su neodlučni ili najavljuju apstinenciju, a kojibi, ipak, mogli da glasaju i za odnosnu partiju - tzv. drugi izbor) ukazuje na maksimalni obim izborne podrške koju bi partijamogala, pod određenim uslovima, da ostvari u izbornoj kampanji.

POVERENJE U MEĐUNARODNE INSTITUCIJE

(Ne)poverenje u međunarodne insdtitucije Promene poverenja i nepoverenja u EU, UN, Partnerstvo za mir,

OEBS, NATO i Haški tribunal



Napomena: Razliku do 100% čine odgovori “Ne znam”.

Prema međunarodnim insti-tucijama dominira nepoverenje,izuzev EU, prema kojoj je mnenjekrajem 2002. gotovo podeljeno.

Odnos poverenja i nepovere-nja u međunarodne institucije unajvećoj korelaciji je sa nacional-nom pripadnošću i partijskim pre-ferencijama.



Napomena: Razliku do 100% čine odgovori “Ne znam”.Izvor: Istraživanja Centra za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Beograd.

Velika očekivanja od EU poslesmene režima septembra 2000. godi-ne brzo su splasnula, ali u drugoj po-lovini 2002. raste poverenje u EU.

Poverenje preovlađuje među sta-novnicima gradova, građanima od 30do 39 godina, najobrazovanijim, stru-čnjacima, učenicima i studentima, pri-vatnicima, najbogatijim, među pripad-nicima svih nacionalnosti osim Srba,i biračima G17 PLUS-a, DS-a i DSS-a.

Nepoverenje je raširenije među že-nama, starijim od 40 godina, najmanjeobrazovanim i najsiromašnijim, selja-cima, radnicima, penzionerima i do-maćicama, Srbima, pristalicama SRS-a, SPS-a, SPO-a, SSJ-a, partijski neo-predeljenim i apstinentima.




Nepoverenje u Par-tnerstvo za mir dominirau gotovo svim socio-demografskih grupama,među pristalicama SPS-a, SPO-a, SRS-a, SSJ-a,DSS-a, kao i među partij-ski neopredeljenima iapstinentima.

Pristalice G17 PLUS-a podeljene su u pogle-du odnosa prema Par-tnerstvu za mir, kao iHrvati.

Poverenje u Partner-stvo za mir dominirameđu pristalicama DS-a,i među Muslimanima-Bošnjacima i Mađarima.




Nepoverenje premaUN dominantno je ras-položenje svih katego-rija prema polu, mestustanovanja, starosti,zanimanju, obrazova-nju, materijalnom sta-tusu, Srba, Crnogora-ca i Hrvata, kao i pri-stalica svih relevantnihpolitičkih stranaka.

Jedino među Musli-manima-Bošnjacima,Mađarima i Albancimadominira poverenje uUN.



Napomena: Razliku do 100% čine odgovori “Ne znam”.Izvor: Istraživanja Centra za politikološka istraživanja i javno mnenje, IDN, Beograd..

Nepoverenje u OEBSraširenije je od poverenjameđu svim grupama premapolu, mestu stanovanja,starosti i obrazovanju, za-nimanju osim stručnjaka,među najnižim i srednjimslojevima, Srbima, Crno-gorcima, Jugoslovenima,Hrvatima i Romima, kao ibiračima SPS-a, SRS-a,SPO-a, SSJ-a i DSS-a.

Poverenje u OEBS do-minantno je raspoloženjeMuslimana-Bošnjaka, Ma-đara i Albanaca, ali i prista-lica DS-a i G17 PLUS-a.




NATO i Haški tribunal pred-stavljaju dve međunarodne in-stitucije prema kojima stalnodominira izrazito nepoverenje:krajem 2002. u NATO 57% gra-đana Srbije nema nikakvo pove-renje, a 19% uglavnom nema po-verenja. Nepoverenje u NATOdominira među pripadnicimasvih socio-demografskih i profe-sionalnih grupa i među pristali-cama svih relevantnih stranaka.

Izuzetak čine Hrvati koji živeu Srbiji, koji su podeljeni: 39%ima, a 36% nema poverenja uNATO, uz 25% koji nemaju stav.




Nepoverenje u Haški tribunalstalno je dominantno raspolože-nje građana, ali nikada nije imalotolike razmere kao krajem 2002.godine: 62% građana nema nika-kvo poverenje u Haški tribunal, a16% uglavnom nema poverenja.

Nepoverenje u Haški tribunalje opšte - dominira u svim socijal-no-demografskim i profesional-nim grupama i među pristalicamasvih relevantnih stranaka. Izuze-tak su Muslimani-Bošnjaci i Al-banci, među kojima je raširenijepoverenje od nepoverenja.

ODNOS PREMA NEVLADINIM ORGANIZACIJAMA

(Ne)poverenje u nevladine organizacije Spremnost na angažovanje u aktivnostima nevladinih organizacija

Spremnost na angažovanje u radu političkih partija na rešavanjuproblema u lokalnim sredinama



Gledano u celini, poverenje građana u NVO sadaje, u poređenju sa poverenjem građana u drugeinstitucije, negde između niskog i srednjeg. Naime,u Srbiji već dve godine najveće poverenje građaniimaju u sledeće tri institucije i to po ovom redu – Srp-ska pravoslavna crkva, Vojska Jugoslavije i Predse-dnik SRJ, tj. apsolutna većina građana izražava pove-renje u ove tri institucije (povremeno je ta većinaprelazila i 70%). Stoga je osnova legitimnosti sistemau Srbiji i dalje pretežno konzervativne prirode. Pove-renje građana u NVO kod nas inače može biti poka-zatelj liberalne orijentacije.

Poverenje građana u NVO je na izmaku 2002.godine bilo slično rašireno kao i poverenje građanau predstavničke, zakonodavne institucije.

Više od jedne četvrtine punoletnihgrađana Srbije nije dovoljno obaveštenao tome šta su NVO ili je prema ovoj vrstidruštvenih organizacija ambivalentna,pa se stoga nisu izjasnili na dimenzijipoverenje spram nepoverenja u NVO.

Približno jedna četvrtina građana imapoverenje u nevladine organizacije, ali jemeđu njima preko osam puta više onih kojiimaju umereno ili relativno poverenje uNVO nego što ima onih koji imaju punopoverenje u NVO.



Napomena: Razliku do 100% čine neodlučni i odgovori “Ne zna”.Izvor: Istraživanja Centra za politikološka istraživanja i javno mnenje IDN.



Poverenje u NVO je u javnostiSrbije raslo tokom 2000. godine, oči-gledno zbog značajne uloge ovih orga-nizacija u obaranju Miloševićevog reži-ma. Samo u decembru 2000. godine re-lativna, ali tesna većina građana ispo-ljila je poverenje u NVO.

U poslednje dve godine, međutim,poverenje građana u NVO blago opa-da, a nepoverenje ubrzanije raste, štoznači da se u međuvremenu smanjioprocenat neodlučnih i ambivalentnih.Razlika između onih koji u NVO imaju inemaju poverenja najveća je, i to u ko-rist ovih drugih, upravo u decembru2002. godine.

Rast nepoverenja građana u NVO (sa 29% nakraju 2000. na 46% u sadašnjem istraživanju)verovatno je rezultat delovanja mnogih faktora,pored ostalog međusobnih obračuna predstavnikapolitičkih partija i njihovog dodvoravanja konzer-vativnom delu biračkog tela (nekima NVO služe ikao pogodan »žrtveni jarac« i »dežurna tema« zakritiku), eksponiranja pojedinih NVO u političkim inepopularnim aktivnostima, pa čak i kompro-mitovanja izvesnih funkcionera NVO.

Predstave građana o najpoznatijim i najpre-stižnijim NVO verovatno su delom »kontaminirane«negativnim iskustvom sa određenim NVO, pasivnimNVO i predstavama, ponekad stereotipnim i predra-sudnim, prema NVO u delikatnim domenima aktiv-nosti. Stoga bi u buduće trebalo posebno ispitivatipoverenje građana u odabrane NVO u koje, po-red ostalih spada i Evropski pokret u Srbiji.



Apsolutna većina onih kojiimaju poverenje u NVO postojijedino među pristalicama G17PLUS-a, očigledno i zato što je ovapolitička partija nastala iz nevladineorganizacije istog imena, koja je bilai jedna od najpoznatijih NVO.

Poverenje u NVO iskazujerelativna većina građana nekihmanjinskih zajednica, pristalicaDOS-a, DS-a i malih, vanparla-mentarnih partija, visoko i srednjeobrazovanih, privatnika i mlađihgeneracija.

Najmanje poverenje u NVOdolazi iz redova pristalica opozici-onih političkih partija, kao i odonih koji su stari, nekvalifikovanii siromašni.



Mnogobrojni građanikoji najavljuju apsti-nenciju ili su izbornoneodlučni (na kraju2002. bilo ih je čak 40%)nemaju poverenja uNVO tačno kao i uzoraku celini, dok su oni iz-nad proseka ambiva-lentni (34%).



28

28

28

28

29

29

29

30

30

32

33

33

34

41

42

43

44

45

45

51

51

71

26

6

9

11

14

16

17

18

18

19

20

22

24

24

RomiPoljoprivrednici

Stariji od 60 god.Domaƒice

NK i PK radniciPristalice SPS-aPristalice SRS-a

ApstinentiKoji nemaju poverenja u NVO

SiromašniHrvatiðene

Stanovnici sela

Prosek

Stanovnici gradovaKV radnici

MapariMuslimani-Bošnjaci

MuškarciOd 40 do 49 god.

PrivatniciSrednjeg mat. statusa

JugosloveniCrnogorci

NezaposleniSrednje obrazovani

Mlapi od 40 god.Pristalice malih partija

Pristalice DS-aPristalice G17 PLUS-a

Pristalice SPO-aU…enici i studenti

Stru…njaciPristalice DOS-a

Koji imaju poverenja u NVOAlbanci

.

Nadprose…noProse…noIspodprose…no

Spremnost za angañovanje u aktivnostima NVO



Za rad u NVO su najspremniji:pripadnici nekih manjinskih nacionalnihzajednica, oni koji već imaju poverenjeu NVO, pristalice liberalno-demokratskiorijentisanih političkih partija (pristaliceSPO su izuzetak u pogledu raskorakaizmeđu nadprosečne želje za angažo-vanjem i apsolutnovećinskog nepove-renja u NVO) i nekih malih partija izvanparlamenta, mlađi i urbani kontigentistanovništva, obrazovaniji, oni prose-čnog materijalnog statusa i muškarci.

Najmanje su za angažovanje uradu NVO spremni: Romi, Hrvati,poljoprivrednici, najstariji, domaćice,nekvalifikovani, pristalice dve najve-će opozicione političke partije u par-lamentu, apstinenti i izborno neod-lučni, siromašni i žene.



Interesantno je da se podu-daraju procenti onih koji imajupoverenje u NVO i građana spre-mnih da se angažuju u tim orga-nizacijama (po 26%). Međutim,to ne znači da svi sa pozitivnimstavom prema NVO žele da seangažuju u njihovom radu, kaošto ne znači ni da svi oni koji že-le da se angažuju u radu NVOistovremeno imaju i poverenje uove.

Očigledno je da je jedan od preduslova za angažovanjegrađana za rad u NVO i to da imaju barem umerenopoverenje u ove organizacije. Ipak, čak jedna četvrtina onihkoji imaju izvesno nepoverenje u NVO (možda u samo nekeNVO) spremna je da se angažuje u radu (nekih drugih) NVO,što je procenat koji se gotovo poklapa sa prosekom za celiuzorak.

Međutim, ako građani imaju intenzivno nepoverenje u NVOili su u odnosu na njih ambivalentni, onda su manje nego ujednoj šestini slučajeva spremni da se angažuju u radu NVO. Toznači da ni svi sa jasnim nepoverenjem u NVO nisu izgub-ljeni kao potencijalni aktivisti u ovim organizacijama.



Evidentno je da je znatno manje građana spremno da se angažuje u radu političkih stranaka na rešavanju pro-blema u njihovim sredinama nego kroz eventualno angažovanje u radu NVO sa istim ciljem (15% spram 26%).Srbi i pristalice DSS-a kao dve velike grupacije stanovništva izrazili su tu spremnost praktično u okviru proseka (po 16%).

Prosečna raširenost spremnih za angažovanje u radu političkih partija na rešavanju problema u lokalnimsredinama u Srbiji, ipak, zadovoljavajuća je i čak nešto veća nego u većini zemalja tranzicije.

Nadprosečno su za ovaj vid anga-žovanja spremne pristalice svih politi-čkih partija u čemu prednjače prista-lice SPO-a, DOS-a i DS-a, dok sunajmanje na to spremne pristalice G17PLUS-a i DSS-a, obe tek nešto više odproseka za celi uzorak.

Više od drugih su mo-tivisani za takvo angažo-vanje privatnici, obrazo-vaniji segmenti stanovni-štva, mlađi i sredovečni,muškarci i nezaposleni.

Najmanje spremni građani zaangažovanje kroz rad političkih parti-ja radi rešavanja problema u njiho-vim sredinama su Jugosloveni, Ro-mi i Hrvati, žene, nekvalifikovani,stariji od šezdeset godina, poljo-privrednici, domaćice i apstinentii izborno neodlučni.

Socijalni činioci motivisanosti građana za političko angažovanje nisu se bitno izmenili u odnosu naperiod monizma ako zanemarimo činjenicu da je glavni faktor angažovanja građana onda bilo članstvo u SK,a danas je to članstvo u političkim partijama. Doduše, sve do sredine osamdesetih godina prošloga veka spre-mnost građana za političko angažovanje bila je šira i intenzivnija nego sada, svakako zahvaljujući i tadašnjemideološkom pritisku za angažovanje, kao i prirodi ondašnjeg angažovanja građana (ritualno pružanje podrškesistemu, konformizam, formalizam i sl).

ETNIČKA DISTANCA – ODNOS PRIJATELJSTVA



Socijalna distanca se u sociološkoj i psihološkoj literaturi različito definiše otkako je tačno pre jednog vekaamerički sociolog R. E. Park definisao ovaj pojam kao »stupnjeve razumevanja i intimnosti koji obeležavajupredsocijalne i socijalne odnose uopšte«. Za potrebe prvobitnih empirijskih istraživanja E. Bogardus, autor čuveneskale sa sedam odnosa, odredio je socijalnu distancu kao »različite stepene razumevanja i osećanja koji postojeizmeđu grupa«. J. P. Čaplin smatra da je socijalna distanca »stepen u kome su pojedinac ili grupa voljni dase pridruže drugom pojedincu ili grupi«, što ovde prihvatamo kao najjednostavniju definiciju socijalne distance.

Socijalni odnos prijateljstva, operacionalizovan u obliku spremnosti za druženje sa pripadnicimadrugih nacija, pripada najintimnijim – dolazi odmah posle hipotetičke spremnosti za stupanje u brak ili prihvatanjada neko iz najbliže porodice ispitanika, na primer, sin ili kćerka zasnuju brak sa pripadnikom druge naciji. Prija-teljstvo je približno istog stepena intimnosti kao socijalni odnos susedstva i hijerarhijski odnos na poslu(prihvatanje pripadnika drugog naroda za pretpostavljenog). Većina empirijskih istraživanja etničke distance uklju-čuje samo odnos braka iz čega proizlaze neopravdane generalizacije o povišenoj distanci i s obzirom na druge,manje intimne socijalne odnose. Inače, etnička udaljenost s obzirom na brak je, prosečno uzevši, obično za okodvadesetak procentnih poena veća nego distanca u vezi sa prijateljstvom.

U ovom istraživanju ispitivana je distanca u odnosu na četrnaest naroda koji žive u Srbiji i u okolnimzemljama i od jednog dalekog, mnogobrojnog naroda - Kineza, čiji se predstavnici u najnovije vreme pojavljujuu Srbiji uglavnom kao trgovci, a koje pojedinci doživljavaju u smislu uljeza, nelojalne konkurencije, »žuteopasnosti« i sl. (u prošlosti to bi pogodovalo razvoju predrasuda).



Etnička distanca Srba od pripadnika navedenih naroda s obzirom na hipotetički odnos prijateljstvapostoji u proseku u jednoj trećini slučajeva, što nije mnogo ako se imaju u vidu zbivanja na teritoriji bivšeJugoslavije u toku poslednje decenije i po. Naime, isti podaci se mogu čitati i tako da, na primer, 87% Srba pri-hvata Crnogorce i Grke za potencijalne prijatelje – sve do 42% prihvatanja Albanaca za prijatelje.

Srbi se najmanje, goto-vo beznačajno, distanci-raju od Crnogoraca i Grka(Grčku u Srbiji smatraju ze-mljom - najvećim prijateljem)i od Makedonaca, dakle,pravoslavnih naroda, kojei po drugim osnovama Srbismatraju sebi posebno bli-skim (tradicija, sličnost men-taliteta, zajednički neprijate-lji, itd).

Relativno se malo Srba distancira i od grupe naroda koji su u Srbiji tra-dicionalne manjine, posebno u Vojvodini, kao i od Roma, Bugara, Slovenacai Kineza. Od ovih naroda distancira se oko jedna trećina Srba. U prošlosti je ovavrsta distance bila znatno veća prema Romima, a smanjena je u periodu san-kcija UN protiv SRJ, kada su Srbi Rome počeli da doživljavaju kao solidarne ijedne od retkih naroda na koje se mogu osloniti.

Predstave Srba o Slovencima su osetno poboljšane u poslednjih nekolikogodina, pa je oslabila i distanca prema njima. Slično su se na bolje menjali i sta-vovi Srba o Bugarima. Kinu su vlasti u vreme izolacije zemlje ovde promovisaleu medijima kao velikog prijatelja i zaštitnika Srbije, što je izgleda bilo presudnijeza razmere (sada nevelikog) distanciranja Srba prema Kinezima negopomenuti potencijalno nepovoljni uslovi važni za tzv. hipoteze o »negativnimkontaktima« i »kontekstu konkurencije«.



Distanciranje Srba od pripadnika najbrojnijih naroda u bivšoj Jugoslaviji u tri vremenska perioda (%)

Period Hrvati Slovenci Makedonci Crnogorci Albanci Mađari Muslimani-Bošnjaci

1966 11 10 10 6 21 17 161985 5 4 6 3 11 7 32002 48 33 18 13 58 34 43

Napomena: Istraživanje iz 1985. uključilo je samo građane zaposlene u društvenom sektoru.

Distanciranje Srba od svih naroda je 2002. veće nego u dva navedena preseka vremena, što je rezultatratnih konflikata u devedesetim, ali i političkih rasprava i konflikata između i unutar bivših republika, raspada SFRJi nastanka novih država, prinudnih migracija, sankcija UN i izolacije SRJ, masovnih ekonomskih frustracija građa-na Srbije, itd. U izvesnoj meri udaljavanje Srba od pripadnika naroda bivše Jugoslavije svakako je i posledica rea-govanja na rast etničke distance prema Srbima u Hrvatskoj, na Kosovu i u BiH, što je u tim sredinama doskoraotvoreno manifestovano, a registrovano je i u nekoliko istraživanja (tzv. reaktivno-odbrambena distanca).

Srbi se najviše distanciraju od tri naroda sa kojima su u poslednjoj deceniji prošlog veka bili uoružanom konfliktu na područjima Hrvatske, BiH i na Kosovu, tj. od Hrvata, Muslimana-Bošnjaka i Albanaca.Verske razlike u ovom slučaju mogu takođe biti značajne, ali u interakciji sa iskustvom oružanog konflikta. Nai-me,i u odnosu na prethodnu grupu naroda, prema kojima je distanciranje Srba relativno malo, postoje verske razlike,osim kad je reč o Bugarima i Rumunima. Međutim, od sredine devedesetih prošloga veka negativni stavovi Srbai prema ova tri naroda postepeno opadaju, ali najsporije prema Albancima, očigledno zbog nerešenog statusaproblema Kosova i položaja Srba na Kosovu.



Za obrazac distancira-nja ispitanika deklarisanihkao Jugosloveni od dru-gih naroda karakterističnaje znatna otvorenost, osimkada je reč o Albancima pre-ma kojima se ispoljava osred-nja distanca. Već i samo izja-šnjavanje ovih ispitanika pod-razumeva izvesnu etničkuekspanzivnost u smislu tole-rancije i prihvatanje drugih, apoznato je i da su se u nedav-noj prošlosti deca iz naconal-no mešovitih brakova čestoopredeljivala upravo kao Ju-gosloveni, posebno u Vojvo-dini. Inače, redosled distanci-ranja Jugoslovena najsličniji jerangovima koji su utvrđeni zaispitanike srpske i crnogorskenacionalnosti.



Crnogorci izuzetnoretko odbacuju Srbe kaohipotetičke prijatelje, adistanciranje je relativnomalo i kada je reč o veći-ni drugih naroda, osim uodnosu na Rumune, Bugarei Hrvate (osrednja distanca)i na Albance koje odbacujeapsolutna većina Crnogora-ca u Srbiji. Redosled distan-ciranja Crnogoraca od dru-gih naroda veoma je sličanodgovarajućim redosledimakod ispitanika srpske nacio-nalnosti i Jugoslovena. Cr-nogorci su, slično Srbima,znatno prihvaćeniji kaomogući prijatelji nego štosu sami u proseku sprem-ni da prihvate druge naro-de za prijatelje.



Hrvati se u proseku, uz Ju-goslovene, najmanje distanci-raju od drugih, ali su sami, po-sle nepopularnih Albanaca,najmanje prihvaćeni. Redosleddistanciranja Hrvata od drugih naj-sličniji je redosledu nađenom kodMađara, pa kod izjašnjenih kao Ju-gosloveni. Hrvati najviše odbacujuKineze i Albance, mada u granica-ma srednje distance (oko jedne tre-ćine). Oni izražavaju spremnostda prihvate Srbe za prijatelje isto-vetno kao i pripadnike vlastite na-cije, a Crnogorce i više od toga –čak u 97% slučajeva, što se ina-če retko nalazi u ovakvim istraži-vanjima. Gotovo maksimalno pri-hvatanje Grka za prijatelje svedo-či o prihvatanju dela dominan-tnog obrasca iz sredine u kojojHrvati žive kao pripadnici nacio-nalne manjine.



Mađari se identičnodistanciraju od drugihnaroda kao i ovi od njih(između niskog i osred-njeg). Njihov rang distan-ce najbližiji je redosleduutvrđenom za Hrvate, paza Jugoslovene. KakoMađari gotovo isključivožive u Vojvodini, za njihovobrazac prihvatanja na-roda za prijatelje karak-teristična je bliskost sasusedima, osim kada jereč o Rumunima koji suse našli u grupi narodakoje najviše odbacuju, ve-rovatno zbog napetostinjihove dvomilionske ma-njine u odnosima sa Ru-munima u ovoj susednojzemlji.



Prosečno distanci-ranje Muslimana – Boš-njaka od drugih i ogra-đivanje ovih drugih odnjih kao mogućih prija-telja sasvim se pokla-paju (jedna trećina). Re-dosled distanciranja oddrugih približan je onomekod Crnogoraca koje, ina-če, Muslimani – Bošnjaciapsolutno prihvataju kaopotencijalne prijatelje, aSrbe istovetno kao i pri-padnike sopstvene nacije.Gotovo svaki drugi pripa-dnik ovog naroda u Srbiji,međutim, ne bi prihvatioRumuna, Roma, Bugari-na i Hrvata za prijatelja,što je verovatno uslov-ljeno interakcijom mnogihfaktora.



Romi se u proseku distanciraju od drugih u jednoj trećini slučajeva, a toliko ih i drugiodbacuju. Dakle, oni su nepoželjni kao mogući prijatelji nešto više od proseka za celi uzorak(27%), koliko iznosi i prosečno zatvaranje od drugih u uzorku svih. Ovo se može verovatno pro-tumačiti nižim socijalnim statusom Roma (o tome kasnije) pre nego samom etničkom pripadnošćuRoma.

Indikativno je da Romi gotovo maksimalno prihvataju pripadnike većinskog naroda, Srbekao moguće prijatelje, čak i nešto više nego ljude iz svog naroda. Redosled prihvatanja drugihnaroda je kod Roma delimično sličan onima kod Srba i Crnogoraca, što znači da su oni sa Romereferentna grupa. U Srbiji se ne mali broj Roma deklariše kao Srbi ili ima dvojnu identifikaciju,tj. istovremeno se osećaju i kao Romi i kao Srbi.

Obrazac distanciranja Roma od drugih ne pokazuje značajnu povezanost sa odgovarajućimobrascima kod Muslimana-Bošnjaka, Mađara i Hrvata. Karakteristično je i da Romi prema gotovopolovini naroda manifestuju isti opseg distance (oko jedne treęine), što upućuje na zaključak daih oni nediferencirano, tj. slično opažaju i da ih možda slabije poznaju, posebno se to odnosi napripadnike nacionalnih manjina u Vojvodini.



Napomena: Zbog veoma malog broja intervjuisanih podaci za Albance su nepouzdani i treba ih smatrati isključivo ilustrativnim.



Očigledno je da su Albanci najmanje prihvaćeni u Srbiji. Jedino ih Muslimani –Bošnjaci ne stavljaju na dno lestvice spremnosti za druženje.

Njihov obrazac distanciranja ne pokazuje znake znatne povezanosti ni sa jednim drugimobrascem (zanemarljiva povezanost postoji samo sa obrascem nađenim kod Roma). PoredHrvata, oni su jedini narod u Srbiji koji je više odbačen nego što sam ispoljavadistancu prema drugima.

Ispitani Albanaci odbacuje Srbe, dok čak 58% Srba ne bi prihvatilo Albanca za prijatelja.Ovo pre upućuje na to da veoma mali uzorak Albanaca možda nije tipičan nego da je na delutzv. »fenomen neuzvraćenih simpatija«.

Kao i Romi, Albanci se izgleda nediferencirano odnose prema pojedinim narodimasa kojima nisu imali kontakte, a to su pripadnici svih manjina u Vojvodini i Kinezi (svakidrugi Albanac je prema njima rezervisan u pogledu hipotetičkog prijateljstva), ali su Hrvatiprošli kod Albanaca još gore.



Međusobna distanca naroda u Srbiji kao mogućih prijatelja

Narodi Srbi Hrvati Crnogorci Muslimani-Bošnjaci Mađari Albanci Romi

Srbi 4 48 13 43 34 58 35

Hrvati 6 6 3 26 8 31 29

Crnogorci 5 43 0 35 22 68 35

Muslimani-Bošnjaci 2 45 0 2 41 43 49

Mađari 4 22 15 38 0 51 47

Albanci 14 60 33 33 50 0 17

Romi 3 45 23 45 35 48 10

Napomena: Podaci se čitaju horizontalno, tj. u redovima su ispitanici, dok su u kolonama narodi prema kojima se izražava distanca.



Svi narodi ispoljavaju zanemarljivo malu nespremnost da za prijatelja prihvate sunarodnike, pa čaki Romi, koji to znatno manje čine nego, na primer, američki Crnci u prošlosti (fenomen negativne identifikacije).Hrvati podjednako prihvataju sebe i Srbe i Mađare, a Crnogorce su čak više nego svoje sunarodnike spremni daprihvate za prijatelje.

Srbi sve narode manje prihvataju nego ovi njih, što je čest slučaj u zemljama sa izrazito većinskimnarodima i ne naročito brojnim manjinama. Srbi su nešto simpatičniji Crnogorcima nego obratno. Međutim,Crnogorci, kao i Srbi ne uzvraćaju simpatije u meri koliko ih drugi prihvataju za druženje. Rezervisanost Srbaprema Albancima, Hrvatima i Muslimanima – Bošnjacima kao mogućim prijateljima je evidentno posledica ratnihkonflikata sa ovim narodima u poslednjoj deceniji XX veka.

Muslimani – Bošnjaci su u Srbiji potpuno otvoreni prema Srbima i Crnogorcima, a relativno rezervisani uodnosu na ostale. Izvesne antipatije između Mađara i Muslimana – Bošnjaka, Roma i Albanaca su uzajamne islično raširene.

Romi su prilično zatvoreni u pogledu mogućnosti prijateljstva sa svima, osim sa Srbima i Crnogorcima,ali im ovi u trećini slučajeva ne uzvraćaju simpatije. Nasuprot tome, Hrvati i Albanci ih manje odbacuju nego ovinjih, dok su ograđivanja u odnosu na Muslimane – Bošnjake i Mađare uglavnom uzajamne. Albanci su zatvoreniprema svima, osim prema Srbima, pa i Romima, ali im ni jedni ni drugi ne uzvraćaju tu otvorenost.



Sve u svemu, postoje svojevrsne »sociometrijske privlačnosti i odbojnosti« izmeđunaroda u Srbiji koje su uslovljene mnogim faktorima: istorijskim, verskim, kulturnim,situacionim, itd. Ipak, distanciranje s obzirom na hipotetički odnos prijateljstva nijeizrazito, osim u slučaju Srba, Crnogoraca i Roma prema Albancima, istih naroda i Muslimana– Bošnjaka prema Hrvatima, Srba i Roma prema Muslimanima – Bošnjacima i Muslimana -Bošnjaka prema Romima, kao i Albanaca prema Mađarima.

Prema Srbima i najbrojnijim nacionalnim manjinama koje žive u Srbiji u proseku senajmanje ograđuju Hrvati (17%), a najviše se od drugih distanciraju Srbi (39%), dok susvi ostali nespremni da u proseku prihvate druge za prijatelje u oko jednoj trećini slučajeva(30% do 35%). Najveća nespremnost za prihvatanje prijatelja iz redova drugih nacijapostoji u proseku prema Albancima (50%) i Hrvatima (44%), a najmanja prema Srbima(prosečno samo u 6% slučajeva).



Povezanost između redosleda (ne)prihvatanja naroda

Srbi Crnogorci Jugosloveni Hrvati Muslimani-Bošnjaci Mađari Romi Albanci

Srbi - 0.92 0.90 0.60 0.59 0.64 0.67 0.17

Crnogorci - 0.90 0.66 0.76 0.71 0.64 0.16

Jugosloveni - 0.72 0.60 0.74 0.53 -0.03

Hrvati - 0.51 0.79 0.29 -0.10

Muslimani-Bošnjaci - 0.51 0.12 0.25

Mađari - 0.22 0.10

Romi - 0.38

Albanci -Napomena: Koeficijenti korelacije rangova izračunati su za redosled od 14 ranije pominjanih naroda (izostavljen je odnos prema sopstvenomnarodu), a rezultati su iskazani samo za osam naroda koji su u Srbiji najbrojniji. Svi koeficijenti veći od 0.48 su signifikantni na nivou verovatnoće95%. Rangovi su urađeni tako da se prvi odnosi na najmanje distanciranje, a najviši (četrnaesti) na najveće distanciranje.



Najveća povezanost između obrazaca /ne/distanciranja postoji za Srbe, Crnogorce i Jugoslovenemeđusobno. Redosled distanciranja Albanaca nije statistički bitno povezan ni sa jednim redosledom distanciranjakod sedam drugih nacionalnih grupa. Rangovi distanciranja Roma, s jedne strane, i Hrvata, Mađara i Muslimana– Bošnjaka, s druge strane, nisu signifikantni. Svi ostali koeficijenti rang korelacije su statistički znatni i kreću seu opsegu od srednjih do visokih ukazujući na nivo sličnosti u obrascima distanciranja od drugih naroda kada sekao kriterijum uzme hipotetički odnos prijateljstva.

O faktorima koji mogu biti značajni za etnčko distanciranje govore i neki podaci iz ovoga istraživanja. Naime,distanciranje je veće od prosečnog kod žitelja sela i žena (po 37%), starijih od šezdeset godina (40%), siromašnih(39%) i pristalica opozicionih parlamentarnih partija – SRS-a (42%), SPS (44%) i SSJ (51%).

Nasuprot tome, distanciranje je nešto manje od prosečnog kod stanovnika gradova, muškaraca i mlađih isredovečnih ispitanika. Distanciranje je značajno manje od proseka kod imućnih, visokoobrazovanih ipristalica DS-a, DOS-a i G17plus-a (sve po 23%). Ovi nalazi upućuju na zaključak da urbani način života, višeobrazovanje i bolji materijalni status građana i posebno njihova izborna orijentacija utiču na razmere etničkogdistanciranja.

Očigledno je da su oni čiji je socijalni status povoljniji i oni koji preferiraju partije evropske orijentacijeekspanzivniji u smislu tolerancije, otvorenosti i prihvatanja pripadnika drugih naroda kao prijatelja.

neki indikatori raspoloŽenja graĐana srbije na kraju...

Documents