Κείµενα-επιµέλεια: Μαρίνα Πλατή, Ελένη Μάρκου

Εικονογράφηση: Μιχάλης Καλλιµόπουλος

Καλλιτεχνική επιµέλεια: AltSys

∆ιαχωρισµοί: ∆. Πλέσσας

Εκτύπωση: Α. Τσάκος - Ελ. Μπένου - Στ. Καµαράδου

ISBN: 978-960-7064-77-6

© Ι∆ΡΥΜΑ Ν. Π. ΓΟΥΛΑΝ∆ΡΗ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑ∆ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ - ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, 2008

Γνωρίζεις ότι τα πολύ παλιά τα χρόνια οι άνθρωποι

στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν σε ιστορίες φαντα-

στικές που έµοιαζαν αληθινές και που εµείς

σήµερα ονοµάζουµε µύθους;

Οι µύθοι µιλούν για τους θεούς, τη ζωή, τις περι-

πέτειες και τους έρωτές τους, για τους ήρωες και

τα κατορθώµατά τους, για Νύµφες και πλάσµατα

φανταστικά.

Τις ιστορίες αυτές έλεγαν οι γονείς στα παιδιά,

οι παππούδες στα εγγόνια και καµµιά φορά οι

δάσκαλοι στους µαθητές.

Οι µύθοι ήταν τόσο αγαπητοί στους ανθρώπους

που τους ζωγράφισαν στα αγγεία, τους σκάλισαν

στο µάρµαρο, τους τραγούδησαν οι ποιητές και

έτσι έφτασαν µέχρι τις µέρες µας.

ΕΕιικκόόννεεςς ααππόό ττηη ΜΜυυθθοολλοογγίίαα

∆∆ίίααςς && ΕΕυυρρώώππηη

Σηµείωσε το όνοµα του νησιού στο οποίο πήγε ο ∆ίας την Ευρώπη.

44

Ερυθρόµορφος κρατήρας, γύρω στο 380 π.Χ.Απεικονίζεται η απαγωγή της Ευρώπης.*

ΕΥΡΩΠΗ

ΑΣΙΑ

Συµπλήρωσε τη λέξη που λείπει

Η απαγωγή της Ευρώπης: ο .......... µε τη µορφή λευκού ταύρου, παίρνει µακριά

την Ευρώπη, που κάθεται στη ράχη του. Τον συνοδεύουν ο Ερµής κι ο Έρωτας.

Σιδών

* Όλα τα αντικείµενα που απεικονίζονται στο βιβλιαράκι εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

55

Η Ευρώπη ήταν µια βασιλοπούλα που κατοικούσε στη Σιδώνα, στην Ασία. Μια µέρα ο πατέρας των θεών, ο ∆ίας, τηνείδε, θαµπώθηκε από την οµορφιά της και αποφάσισε να τηνπάρει µαζί του. Έτσι, ένα πρωινό, ενώ η Ευρώπη έπαιζε µε τιςφίλες της, ο ∆ίας µεταµορφώθηκε σε άσπρο ταύρο και την πλησίασε. Στο κορίτσι έκανε εντύπωση πόσο ήµερος έµοιαζεκαι θέλησε να τον χαϊδέψει. Σιγά–σιγά ξεθάρρεψε, ανέβηκεστη ράχη του και τότε ο ταύρος–∆ίας υψώθηκε στον ουρανόµαζί µε την Ευρώπη. Ταξίδεψαν πάνω από θάλασσα και στεριάκαι σταµάτησαν στην Κρήτη. Εκεί παντρεύτηκαν και έκαναν παιδιά: τον Σαρπηδόνα, τον Ραδάµανθυ και τον Μίνωα που έγινε βασιλιάς στην Κρήτη. Από τον Μίνωα πήρε το όνοµά του ο Μινωι-κός πολιτισµός.

Συµπλήρωσε τη λέξη που λείπει

Στο αγγείο αυτό µπορείς να δεις τον ................... , τον φτερωτό

γιο της Αφροδίτης. Κρατάει στα χέρια του ένα τύµπανο και τον

συνοδεύουν δυο γυναίκες.

Ερυθρόµορφος κρατήρας,περ. 350 π.Χ. Απεικονίζεταιο φτερωτός Έρωτας, ανάµεσα σε δυο γυναικείεςµορφές.

Από τους πιο αγαπηµένους ήρωες στη αρχαιότητα, ο Ηρακλής,γιος του ∆ία και της Αλκµήνης, έδειξε από πολύ µικρός τη δύναµή του. Τη νύχτα που γεννήθηκε ο ήρωας, η θεά Ήρα,επειδή ζήλευε το ∆ία, έστειλε στην κούνια του µωρού δύοπελώρια φίδια. Ο Ηρακλής τα έπνιξε µε τα χέρια του καιόλοι θαύµασαν το κατόρθωµά του. Όταν ο ήρωας µεγά-λωσε, η Ήρα που εξακολουθούσε να ζηλεύει, τον έκανε να τρελαθεί και να σκοτώσει τη γυναίκα και τα παιδιά του.Μετανιωµένος ο Ηρακλής κατέφυγε στο Μαντείο των ∆ελ-

φών και ζήτησε από τον Απόλλωνα χρησµό, να του πει δηλαδή τι έπρεπε να κάνει για να συγχωρεθεί. Το Μαντείοτον έστειλε στο Άργος µε την εντολή να υπηρετήσει τον βασιλιά του Άργους, τον ξάδελφό του Ευρυσθέα. Ο Ευρυ-σθέας ανέθεσε στον Ηρακλή τους ∆ώδεκα Άθλους, που τον έκαναν ξακουστό για το θάρρος και τη δύναµή του.

ΗΗρραακκλλήήςς

66

Συµπλήρωσε τα κενά µε τις λέξεις: Νεµέα - λεοντή - Ηρακλής - σύµβολα - λιοντάρι

Ο ..................... πήγε στη .................. για να σκοτώσει το ............................

που ζούσε σε µια σπηλιά και τροµοκρατούσε τους κατοίκους της περιοχής. Αφού

πάλεψε σώµα µε σώµα, το σκότωσε και πήρε τη ....................... που έγινε ένα από

τα ....................... του ήρωα. Στο κατόρθωµα αυτό τον βοήθησε η θεά Αθηνά.

Ο Ηρακλής στη ζωή του έκανε πολλά κατορθώ-µατα και βοήθησε πολύ τους ανθρώπους. Ότανήρθε η ώρα να πεθάνει οι θεοί αποφάσισαν να τον κάνουν αθάνατο. Έστειλαν λοιπόν τη θεά Αθηνά, πουπροστάτευε τον ήρωα, να του ανακοι-νώσει την απόφασή τους και να τον συνοδεύσει µέχρι την κατοικία τουςστον Όλυµπο.

Μελανόµορφη λήκυθος, γύρωστο 500 π.Χ. Ο Ηρακλής σκοτώ-

νει το λιοντάρι της Νεµέας.

Μελανόµορφη υδρία, γύρωστο 525 π.Χ. Η αναχώρηση

του Ηρακλή για τον Όλυµπο.

Συµπλήρωσε τη λέξη που λείπει

Στο αγγείο αυτό ο Ηρακλής ετοιµάζεται να ανέβει στο άρµα που θα

τον οδηγήσει στον Όλυµπο. Τον συνοδεύει η θεά ...................... .

77

Η Αθηνά, η θεά των τεχνώνκαι των γραµµάτων, ήταν κόρη του

∆ία και της Μήτιδας. Γεννήθηκε από τοκεφάλι του πατέρα της και κληρονόµησε απόαυτόν σοφία και εξυπνάδα, δύναµη και

γενναιότητα. Προστάτευε τις πόλειςαπό τους εχθρούς και γιαυτό τη

θεωρούσαν θεά της ειρήνης.Αγαπηµένη της πόλη ήταν η Αθήνα,

την προστασία της οποίας κέρδισεµετά από αγώνα µε τον Ποσειδώνα.

Η Αθηνά ξεχωρίζει ανάµεσα στιςάλλες θεές γιατί φοράει περικεφαλαία καικρατάει συχνά δόρυ και ασπίδα.

ΑΑθθηηννάά

Συµπλήρωσε τα κενά µε τις λέξεις: ασπίδα - περικεφαλαία - δόρυ

Στο εσωτερικό του αγγείου µπορείς να δεις τη θεά Αθηνά. Στο κε-

φάλι φοράει την ................................ και πίσω της ξεχωρί-

ζουν η ........................... και το ............................ .

88

Μελανόµορφη κύλικα, 475-460 π.Χ.Απεικονίζεται η θεά Αθηνά.

99

Ο Ερµής ήταν γιος του ∆ία και της Μαίας. Από µικρός ξεχώριζε για τη ζωηράδα του καιεπειδή του άρεσε να διασκεδάζει ξεγελώντας

θεούς και ανθρώπους. Ήταν ο ταχυδρόµος τωνθεών και ο προστάτης του εµπορίου. Γιανα µπορεί να ταξιδεύει πιο γρήγορα φο-

ρούσε τον πέτασο, δηλαδή ένα καπέλο µεφτερά, και φτερωτές µπότες. Κρατούσε

το κηρύκειο, ένα λεπτό ραβδί ελιάς µεδύο φτερά και δύο φίδια γύρω απόαυτό, στο οποίο τύλιγε τα µηνύµατα

των θεών. Ο Ερµής προστάτευε ακόµη τους

ταξιδιώτες και οδηγούσε τις ψυχές των νεκρών στον Άδη.

ΕΕρρµµήήςς

Συµπλήρωσε τις λέξεις που λείπουν

Ο Ερµής αναγνωρίζεται εύκολα από τις ...........................

µπότες που φοράει στα πόδια του.

Μελανόµορφη λήκυθος,480-470 π.Χ. Απεικονί-ζεται ο Ερµής που οδη-γεί τέθριππο (άρµα µετέσσερα άλογα).

Ο Ποσειδώνας ήταν γιος τουΚρόνου και της Ρέας και αδελφός

του ∆ία. Όταν οι Γίγαντες προσπά-θησαν να πάρουν την εξουσία από

τους θεούς ο Ποσειδώνας πολέµησεµε το µέρος του ∆ία και των άλλων

θεών του Ολύµπου. Ο Ποσειδώναςήταν ο θεός που προστάτευε τις θάλασ-

σες, τα ποτάµια, τις λίµνες και τις πηγές.Την τρίαινα, το σύµβολο της εξουσίας του,

χρησιµοποιούσε για να επιτίθεται στους εχθρούς, αλλά και για να γαληνεύει ή να ανατα-

ράσσει τη θάλασσα. Στον Ποσειδώνα έκαναν θυσίεςοι ναυτικοί για να τους προστατεύει στα µακρινά

ταξίδια τους.

ΠΠοοσσεειιδδώώννααςς

1100

Μελανόµορφος αµφορέας, 515-510 π.Χ. Ο Ποσειδώνας κατατροπώνει το γίγαντα

Πολυβώτη.

Συµπλήρωσε τις λέξεις που λείπουν

Ο Ποσειδώνας ήταν θεός της ........................... και το

σύµβολο της εξουσίας του είναι η ........................... .

1111

ΉΉφφααιισσττοοςς

Συµπλήρωσε τα κενά µε τις λέξεις:όπλα - τανάλια - φωτιάς - εργαλεία - µε-τάλλων

Ο Ήφαιστος, γιος του ∆ία και της Ήρας,

ήταν θεός της .................. και των

....................... . Ανάµεσα στους υπό-

λοιπους θεούς ξεχώριζε γιατί ήταν κου-

τσός και άσχηµος. Ωστόσο έγινε πολύ

καλός τεχνίτης και κατασκεύαζε όλα τα

............... και τα .......................

των θεών. Απεικονίζεται συχνά κρατών-

τας τα σύνεργα της δουλειάς του:

το σφυρί, τις λαβίδες και την

....................... .

Μελανόµορφη λήκυθος, γύρω στο490 π.Χ. Σκηνή από τη Γιγαντοµαχία:

Ο Ήφαιστος παλεύει µε γίγαντα.

Ο Απόλλωνας, ο θεός της µουσικής και η αδελφή του Άρτεµη, η θεά του κυνηγιού, ήταν παιδιάτου ∆ία και της Λητώς. Ο θεός της µουσικής συχνά απεικονίζεται κρατώντας τη λύρα, ένα από

τα σύµβολά του. Τη λύρα όµως, το αγαπηµένο του µουσικό όργανο, δεν τη σκέ-φτηκε ο ίδιος. Ο αδελφός του ο Ερµής, νήπιο ακόµα, την κατασκεύασε από το

καύκαλο µιας χελώνας. Ο Απόλλωνας ήταν επίσης γνωστός για τις µαντικέςτου ικανότητες. Αφού περιπλανήθηκε σε όλη την Ελλάδα ψάχνοντας να

βρει το κατάλληλο µέρος για το µαντείο του, σταµάτησε στους ∆ελ-φούς. Εκεί, αφού σκότωσε το φοβερό δράκοντα Πύθωνα που

τροµοκρατούσε τους κατοίκους, ίδρυσε το µαντείο των∆ελφών που γρήγορα έγινε το πιο ξακουστό σε όλη τηνΕλλάδα. Ήταν τέλος ιδιαίτερα ικανός στην τοξοβολία,καθώς και γνώστης της ιατρικής τέχνης, την οποία

δίδαξε στο γιο του Ασκληπιό.

ΑΑππόόλλλλωωννααςς

Συµπλήρωσε τη λέξη που λείπει

Παρατήρησε το άγαλµα του θεού και σηµείωσε ποιο µουσικό όρ-

γανο κρατάει: ........................ .

1122

Ειδώλιο µουσικού ή Απόλλωναπου παίζει λύρα, 550-540 π.Χ.

1133

Η Ήρα, ως γυναίκα του ∆ία, ήταν η βασίλισσα τωνθεών και των ανθρώπων. Προστάτευε την οικογένειακαι το γάµο και γι αυτόν το λόγο υπήρχαν πολλά ιεράκαι ναοί αφιερωµένοι στη λατρεία της. Οι κοπέλες,µία ηµέρα πριν παντρευτούν, συνήθιζαν να αφιερώ-νουν τα παιχνίδια της παιδικής τους ηλικίας στα ιεράόπου λατρευόταν η θεά Ήρα. Τα σύµβολα της θεάςείναι το στέµµα, το σκήπτρο και ο θρόνος.

ΉΉρραα

Υπογράµµισε το σωστό

Τις παραµονές του γάµου τους τα κορίτσια αφιέρωναν τα παι-

χνίδια τους σε έναν ιερό χώρο όπου λάτρευαν τη θεά που προ-

στάτευε το γάµο και την οικογένεια. Ποια θεά νοµίζεις ότι ήταν;

Αθηνά - Ήρα - ∆ήµητρα

Παιδικό άθυρµα (παιχνίδι µετροχούς) σε µορφή περιστεριού,5ος αι. π.Χ.

Πήλινη πλαγγόνα(κούκλα) µε κινητά

χέρια και πόδια,περ. 490 π.Χ.

Ο ∆ιόνυσος ήταν γιος του ∆ία και της Σεµέλης.Ήταν ο θεός του αµπελιού, του κρασιού, τηςδιασκέδασης και του θεάτρου. Τον αναγνωρί-ζουµε από τα σύµβολά του που είναι ο κισσός,το αµπέλι και ο κάνθαρος, το ποτήρι του κρασιού

που προτιµούσε ο θεός. Τον ∆ιόνυσο ακολου-θούσε η συνοδεία του, ο θίασος, που τον αποτε-

λούσαν οι σάτυροι, όντα µε τη µορφή τράγου πουείναι άνθρωποι από τη µέση και πάνω και τράγοι από

τη µέση και κάτω, και οι µαινάδες, γυναίκες που ακολουθούσαντο θεό και έπαιρναν µέρος στις διονυσιακές γιορτές.

∆∆ιιόόννυυσσοοςς

Μελανόµορφος σκύφος, 525-500 π.Χ.Απεικονίζονται Σάτυροι και Μαινάδες.

1144

Μελανόµορφος αµφορέας,540-530 π.Χ. Ο ∆ιόνυσος και

οι συνοδοί του Σάτυροι.

Πήλινος µελαµβαφής κάνθαρος,τέλη 6ου - 5ος αι. π.Χ.

Παρατήρησε µέσα στην προθήκη τον κάνθαρο,το αγαπηµένο ποτήρι

του κρασιού του θεού ∆ιόνυσου και ζωγράφισέ τον στο χέρι του.

1155

Ο Άρης, ο θεός του πολέµου, γιος του ∆ία και της Ήρας,ήταν όµορφος και γενναίος, αλλά όχι ιδιαίτερα αγαπη-τός ανάµεσα στους θεούς, επειδή ήταν επιθετικός καιπολεµοχαρής. Στον τρωικό πόλεµο βοήθησε τους Τρώες,έχοντας αντίπαλό του τη θεά Αθηνά, η οποία, αντίθετααπό τον Άρη, φηµιζόταν για τη σύνεση και το στρατη-γικό της πνεύµα.Τον ορµητικό θεό συνόδευαν τα παιδιά του, οΦόβος και ο ∆είµος, καθώς και η Έρις, η θεά τηςδιχόνοιας και της φιλονικίας.Ο Άρης παριστάνεται συνήθως πάνοπλος, µε θώ-

ρακα, περικεφαλαία, ασπίδα,δόρυ και περικνηµίδες. Η πανοπλία όµως δεναποτελεί πάντα σύµβολο

αναγνώρισης του θεού στιςπαραστάσεις των αρχαίωναγγείων, µια και οι πολεµιστέςαπεικονίζονται µε τον ίδιο τρόπο.

ΆΆρρηηςς

Μελανόµορφος αµφορέας,540-530 π.Χ. Απεικονίζονται οι θεοί του Ολύµπου Αθηνά,Ερµής και πιθανώς ο Άρης.

1166

1177

Υπογράµµισε µόνο ό,τι βλέπεις µέσα στην προθήκη

Σε αυτή την προθήκη µπορείς να δεις τον εξοπλισµό ενός

στρατιώτη. Ο Άρης, ως θεός του πολέµου, φοράει πάντα

πανοπλία και κρατάει όπλα.

Ασπίδα - περικεφαλαία - θώρακας - δόρυ - περικνηµίδες

Κυπριακό µολύβδινοβλήµα σφενδόνης µεπαράσταση σουπιάς,7ος αι. π.Χ.

Κυπριακό µολύβδινοβλήµα σφενδόνης µεεπιγραφή ΦΙΛΕΤΑΙΡ,4ος-3ος αι. π.Χ.

Χάλκινο κράνος,περ. 600 π.Χ.

Σιδερένιο αµφίστοµο (δίκοπο)ξίφος από τη νεκρόπολη

της Ορθής Πέτρας στηνΕλεύθερνα Ρεθύ-µνου (Κρήτη),

750-700 π.Χ.

Τανάλια Ήρα

Ρόπαλο Ερµής

Κηρύκειο ∆ίας

Κάνθαρος Ηρακλής

Κεραυνός Αθηνά

Σπαθί Ήφαιστος

Ασπίδα Ποσειδώνας

Λύρα Άρης

Σκήπτρο Απόλλωνας

Τρίαινα ∆ιόνυσος

Παρατήρησε τους θεούς, τον Ηρακλή και τα

σύµβολά τους και κάνε τις αντιστοιχίες.

?