Arglwydd Dduw, ein creawdwra’n cynhaliwr.

Rhoddaist i’th fyd dymhorau, arhoddaist i ni bryd hau a medi,ac i hyd ein heinioes wanwyngobeithiol, haf a llawnder, hydrefffrwythlon a gaeaf ddiwedd oes.

Arglwydd, croesawn yr Hydrefhwn.

Croesawn ei liwiau a’i harddwch.Caniatâ i ninnau ddarganfod dyHarddwch di.

Arglwydd wrth i ni weld yr haulyn machlud ynghynt bob dydddysga ni i fyw gyda thymhorau’nbywydau ninnau.

Ymostyngwn ger dy fron.

Ti sy’n rhoi i ni’r amser i eni ac ifarw, yr amser i hau ac i fedi, yramser i orffwyso a’r amser i fodyn brysur. Helpa ni i ganfod eingorffwys ynot ti.

A phan fyddwn ar fore barugog,oer, yn medru gweld ein hanadl,dysga ni fod pob anadl yn roddgennyt ti a’n bywydau oll yn caeleu cynnal gan dy drugaredd.

Yn nhymor yr hydref diolchwn i tiam bob un sy’n trin y tir ac sy’n einporthi gyda’r llawnder a fwynhawn oddydd i ddydd.

Pan edrychwn ar y llawnder sy’n eiddo ini, cofiwn hefyd am anghenion byd

Byd lle mae llawer iawn heb einbreintiau –

Cofiwn am ardaloedd lle mae rhyfel athrais yn difa gwlad a chymuned –

Cofiwn am ffoaduriaid yn ein byd – am

bobl lle’r oedd cefnu ar eucynefin yn rhwyddach nag aros.

Cofiwn am ardaloedd yn ein bydlle mae newyn yn fygythiad bobdydd, a lle mae stormydd adaeargrynfeydd yn medruchwalu dinas a chymuned.

Ac wrth i’r dail ddisgyn ac wrth iolion ein haf ninnau gilio dysganinnau hefyd mai dros dro ywein rhawd, mai ar fenthyg maepopeth a feddwn – yn gartrefi,yn gyfoeth, yn deulu, ynffrindiau, yn iechyd a gallu adawn.

Dysga ni sut i fod yn ffyddlon i tiym mhob tymor o’n hoes.

Ac yng nghwymp y dail dysga ninad gan hydref ein bywydau ni,nid gan raib stormydd diweddoes y mae’r gair olaf.

Dy eiddo di yw’r deyrnas a’rgallu a’r nerth.

Dy eiddo di yw Bywyd yn eigyflawnder.

Dy rodd di i ni, yn Iesu Grist, ywbywyd cyflawn, tragwyddol eiddyfnder a thragwyddol eibarhad.

Diolch bod pob tymor o’n bywydau amIesu Grist.

Arglwydd Dduw, Dad, Mab ac YsbrydGlan, addolwn di am dy ddaioni.

Bwlch a Chors … t. 2 • Ffydd a Diwylliant … t. 7 • Encil y Weinidogaeth Iacháu … t. 8

yGOLEUADCYFROL CXLVI RHIF 43 DYDD GWENER, HYDREF 26, 2018 Pris 50c

EGLWYS BRESBYTERAIDD CYMRU

yn calonogi

yn ysbrydoli

yn adeiladu

Myfyrdod yn yr Hydref

Cafwyd ymateb hynod o ddiddorol ganMr J Arthur Jones, Capel y Waun,Bodffari i’r golofn ddiweddar yn yGoleuad. ‘Meddwl y buaswn yn anfongair atoch i ddangos yr adnod sydd arfur y capel… Nid oes enw ar y Capele.e. Salem neu Hebron – dim ond enwpentref ei leoliad.’

Diau fod hynny’n wir am gapeli eraillyng Nghymru hefyd.

Ond â yn ei flaen.

‘Er bod fy nheulu’n gysylltiedig â’rAchos ers y dechrau (1822) hyd heddiw

ni chlywais neb yn rhoi sylw na chyfeirioat yr adnodau. Ysgrifennwyd hanes yrachos am y can mlynedd gyntaf yn1822 ac nid oes unrhyw sylw yn y fanyno chwaith.’

Wrth archwilio’r dabled yn fanylach, cyncraffu ar yr adnod, mae’r wybodaeth amyr enwad y perthyn y capel iddo yndrawiadol. Yn wir, ni chredaf i mi weld ylabel hwn yn cael ei ddefnyddio. (Osoes enghreifftiau eraill na wyddomamdanynt cofiwch anfon atom i gywirounrhyw gamargraff!)

Yn Saesneg cyfeirir at y WelshCalvinistic Presbyterian. I ble’r aeth y

Cofia dy dabledi

(parhad ar dudalen 2)

Nid yw Llandderfel lle derbyniodd OwenM. Edwards alwad i fod yn Weinidog yMethodistiaid Calfinaidd yn fro Gymraegbellach, mwy na Rhydlewis a Boncath aLogin. Gwelwyd ecsodus yr ifanc odrefydd marchnad Cymru, o Langefni a’rBala a Llambed i’r colegau dros GlawddOffa. Bu Brenin Braw yn gyson yn eiwaith yn amddifadu’r capel bach o’uharweinwyr, a gwelwyd swyddogion yCyfundebau a’r enwadau, y penaethiaidbron i gyd, yn ddigon dirmygus odystiolaeth capel bach Y Bwlch.

Roedd y gynulleidfa yn lleihau ar ôl yr AilRyfel Byd, yn arbennig erbyn y saithdegau. ‘Oes angen Capel y Bwlch’arnom?’ oedd cwestiwn pobl y dref oeddwedi’r cyfan yn penderfynu bron bobamser, dynged y capeli diarffordd.

Wedi’r cyfan oni bai am ecsodus plantcapeli cefn gwlad i’r dinasoedd felCaerdydd a Wrecsam, ac i’r trefydd glany môr fel Llandudno ac Aberystwyth, mifyddai’r capeli Cymraeg a leolir yn ymannau a enwyd wedi colli eu sglein ersblynyddoedd.

Dibynna’r capeli hyn – y Tabernacl,Morfa, Baker Street, Seilo a Chapel yGroes a llawer capel tebyg – yn fawriawn ar y bechgyn a’r merched a ddaetho gapeli tebyg i gapel bach Y Bwlch. Hwya dderbyniodd yn y drydydd mileniwm,wedi croesi’r ffin i ganrif newydd yr unfedganrif ar hugain, lythyr yn eu hysbysu fodCyfundeb Ceredigion a Chantre’rGwaelod wedi penderfynu cau capel YBwlch ar y Sul olaf o Awst 2018.

Nid ‘cau’ oedd y gair a ddefnyddioddYsgrifennydd gofalus a phwysig yCyfundeb hwnnw, ond y gair a ddaeth ynair ein geirfa grefyddol yng Nghymru ers1975, os nad cynt, sef y gair ‘datgorffori’.

Daeth y gair amlosgfa ac amlosgi i’ngeirfa ni fel y daeth datgorffori, sef darfodamdanom.

Roedd Arthur Williams wedi gweldymhell cyn hynny (gan gofio iddo ef eihun ddod i ben ei rawd ddaearol yn1983, amser pell yn ôl). Ond ni allwn ‘ni’sydd yn loetran gyda Cadw i warchodrhagor o Gapeli’r Gors anghofio’i negesyn y bennill sy’n cloi telyneg ‘Y Gors’.

Mae drysau briw y capel bach ynghau,Ac awr ei Swper Olaf ef a fu,A phererinion, heb un ffordd na fflam,Yn suddo yn Y Gors, a’r nos yn ddu.

Ni lefarwyd am gapeli bach a mawr einCymru ni fwy o wirionedd gan fardd oGymro. Capeli Dafydd Charles a PeterWilliams yn Nghaerfyrddin a chapel yblaenor ffraeth D.J. Williams ynAbergwaun (Pentour). Heb y SwperOlaf mae hi yn Gors. Heb gapeli felY Bwlch, yn gartref ysbrydol i ni arDdydd yr Arglwydd, mae hi’n Gors. Mae’rffordd yn llythrennol yn arwain i’r dibyn,ac yn wir i ganol y Gors, a’r nos yndywyll ddu. Ymhyfrydwn felly yn yBlychau Ennaint sydd gennym ac yn ygoleuni ‘sy’n goleuo ein llwybrau.’

D Ben Rees

2 Y Goleuad Hydref 26, 2018

Methodistiaid Calfinaidd? Pam dewis yrenw hwn?

Ac yna yn Gymraeg yn fwy hynod ceiryr arysgrif ‘ADDOLDY Y CALFINIAIDHENADURIAETHOL.’ Diddorol yw’r

cyfieithiad o’r gair ‘Presbyterian’ gan ygair ‘Henaduriaethol’ ac nid yr enw aarferir gennym ar hyn o bryd. Oesenghreifftiau eraill o’r cyfieithiad hwn ynein plith? Neu tybed a yw Capel yWaun, Bodffari yn unigryw yn eiddefnydd o’r teitl?

Enw sydd yn eitha’ heriol pan yr ydymyn gweld ein Henaduriaethau ar lawrgwlad yn gwanhau o ddydd i ddydd.

O droi at yr adnodau sydd ar yr arysgrifgwelwn mai cyfeiriad at Lefiticus 26:2‘Fy Sabbothau i a gedwch, a’m cyssegri berchwch: myfi ydwyf yr Arglwydd.’

‘Meddwl yr oeddwn,’ meddai ArthurJones, ‘fod yr adnod yn egluro i bawb,yn apêl neu siars i’r aelodau a’rgymuned wrth fynd heibio. Beth sydd ynsyndod fod yna ddwy dabled un ynGymraeg a’r llall yn Saesneg. Tybedoedd yna ryw reol fod yn rhaiddefnyddio y ddwy iaith neu y Tadauoedd yn seboni i’r meistr tir? YstâdCinmel a roddodd y tir y codwyd y capelarno. Neu tybed a ddefnyddiwyd y ddwydabled yn syml am fod dau ddrws imewn i’r capel?’

I derfynu nododd Arthur Jonesymhellach; ‘Yn fy amser i, o’r ail ryfelbyd ymlaen yr oedd y ddwy dabled wedieu paentio drosodd ac ynannarllenadwy. Yn y flwyddyn 2016 feaddurnwyd (paentio) muriau allanol yr

adeiladau ac fe lanhawyd y tabledi achafodd y llythrennau eu paentio ermwyn i bawb fedru eu darllen. A hyd ygwn i does neb wedi rhoi sylw nachyfeirio at yr adnod wedyn chwaith.’

Tybed a fiyr unrhyw un o ddarllenwyr yGoleuad yr ateb i’r dirgelion sydd ar gollyn niwl yr oesoedd gynt?

Cofia dy dabledi (parhad o dudalen 1)

Myfyrio ar Gapel y Bwlch a’r GorsYn ei ysgrif gyntaf a welsom yr wythnos diwethaf ceisiodd Dr. D. Ben Rees olrhainachosion dirywiad mewn crefydda yng nghefn gwlad Cymru. Yn yr ysgrif bryfoclydhon heria gapeli ‘trefol’.

cc-by-sa/2.0 - Disused chapel. Penrhyn by liz dawson -geograph.org.uk