B T N E S E R L E R

MUSTAFA NECATI S E P E T I O L U

K L T R D Z S 6

DEDEM KORKUTUN KTABI

rfan Yaymclk Nu.:51.

ISBN 975-371-044-5

Yayn Hakk (Copyright): rfan Yaymclk & Tantm

Limited irketi

Birinci Bask 1972 Altnc Bask 1998

Kapak: Erol KAYMAK

Bask : Avc Ofset

Cilt: stanbul Mcellithanesi

rfan Yaymclk ve Tantm Limited irketi

Klodfarer Cad. Smer Ap. No: 40/7 34400 Divanyolu STANBUL Tel&Faks: (212) 518 38 66

NDEKLER

Dedem Korkut Kitabnn zellikleri 7 nsz 7 GR 9 Dirse Han Olu Boa Hann Destan 37 Salur Kazann Evinin Yamalandnn Destan 51 Kam Prenin Olu Bams Beyrek'in Destan 68 Kazan Bey Olu Uruz Beyin Esir Olduunun Destan 98 Duha Koca Olu Deli Dumrul Destan 118 Kangl Koca Olu Kan Turalnn Destan 127 Kazlk Koca Olu Yigenekin Destan 143 Baatn Tepegz ldrdnn Destan 150 Beil Olu Emrenin Destan 161 Usun Koca Olu Segrekn Destan 172 Salur Kazan Tutsak Olup Olu Uruzun kardnn Destan .; 183 Ouza i3 Ouz si Olup Beyrein ldnn Destan 195 DEDE KORKUT Yazlar zerinde Serbest almalar 203 Tepegz Masal 205 Deli Dumrul 213

8

alma ve yaynlarda bulunmulard. Bu durumda, ylesine bir ilm alma sonucu eser vermek iin zten yetkili deildim; hi deil ise kendimi yetkili grmyordum, istemedim de.

Yaynladm ve yaynlamakta olduum milletimin uzun ve byk destann verecek olan romanlarmn n almalar, aratrmalar, grp gezilmesine edinilmi bilgi ve deneyimler kck taslaklar biiminde hazr bekliyordu Ayrca bir ann mutfak almalarna benzer hazrlklarm da denemeler eklinde katlarda yazl idi. Bunlar kendime gre yorumlar, en darndan en geniine hayal gcnn sslemesinden gemi hikyemsi destanms a'klamalar, buna benzer taslaklar idi. Fakat olaylar idi, doru olanlar idi, gemiin gerekleri idi. allnca istenilen kitaplar meydana gelmi oldu.

Dede Korkut ile Turk Destanlar adl kitaplar ilk ve sonradan saysn pek bilemediim basklarn szn ettiim yaynevi yapt. Fakat ok yanhl yaynland; ve bilgim dnda yapld iin sonraki basklarnda gereken dzeltmeleri yapamadm. O yanllarn gnah benden ok yaynevinin-dir.

Bu sefer, gerek Trk Destanlarn ve gerekse Dede Korkut kitabn yeniden yazdm. Yanllar dzeldi, hatlar giderildi; geen zaman iinde yaynlanm yeni eserlerin getirdii yeni dnceler gz nnde bulundurularak eklemeler de yapld. ki kitabn ikisi de eskilerinden ok deiik ve yeni olarak baskya, yeni adlar ile, (Dedem Korkutun Kitab) ve (Aklamal ve Karlatrmal Trklerin Destanlar) olarak Akran Yaynevince okuyucuya sunulmaktadr; genler iin hazrda bir el kitab olsun dncesinden yine ayrlnma-mtr.

Bu durumda bundan nceki iki kitabn, bu iki kitaba bir hazrlk olduu dnlrse o noksanlar unutulmu saylr sanyorum.

GR

Tarih ve Edebiyat: lim adamlar, u veya bu sebepten tpk siyasetiler gibi

doru olan zaman zaman saptrmak hastalna yakalanrlar. Geri byle bir yargya hem ilim, hem ilim adamlar iin ok yanl ve haksz gibi grnrse de doruluu pek ok defa denenmitir. Hi deil ise, yaayarak tan olduumuz yirminci yzyln son eyreindeki olaylar ve yaynlar kesinlikle unu retti ki bir ok ilim adam, ok kt politikaclara bile rahmet okutacak derecede gerekleri saptrr hkmlerde bulunmulardr. Bu yzden, u anda yaayan milletlerin ve devletlerin en eskilerinin banda saylan Trklerin millet ve devlet tarihlerinin balangcnda kesin bir birlemeden sz edilememitir.

Nitekim, Trk Tarihini M.. 6-7 bin yllarna, hatt daha nceki yllara kadar uzatanlar vardr. Tarihilerin bir blm bu dnceye ortak olmasalar bile ounluun inanc M.. 2-3 bin yllarnda, o zamann bilinen dnyasnda varln kabul ettirmi bir Trk Milletinin bulunduu yolundadr.

Bir blm ilim adamlar ise bu balang tarihini daha

10

yakn zamanlara kadar getirmektedir. Marksist tarihilerin yahut olaylar ve dnceleri Marksizmin belli gznn dnda deerlendirmek istemeyenlerin herhangi bir balang belirtmekten kandklar grlr. En kts Sovyetlerin dorultusunda dnenler ile Amerikanc grlerin belirsizlik iindeki belirgin iddialardr. Bu iddalar, ounlukla gereklerin tam tersi olurlar.

lim adamlarnn veya yle sanlan ou yabanc bir takm siys kar uruna yazanlann dnda kalm, hem ou Trk Devlet ynetiminde sivil veya asker olarak grevli kiilerin, yazar ve izerin, en azndan kendinde bu konuda konuma g ve yetki bulmu herkesin kendilerine gre tarihimize bir balang izme merak grnmektedir. Bu saydklarmz arasnda Trk Tarihine yedi sekiz bin yllk mr bienler bulunduu gibi Cumhuriyet ynetiminin balangcndan teye gidemeyenler de, ne yazk ki, bulunmaktadr. Gnlk siysetlerin, kiinin eitim ve retiminde etkili i ve d akmlarn, bzan da zerinde hi dnlmeden kabul edilmi ve lf olsununa sylenmi okul tr cmlelerin geli-igzelliinden teye gemeyen byle iddialar ciddye almann imkan yoktur.

Btn bunlara ramen bir gerek vardr, o da, balangc hangi zamana tarihlenmi olursa olsun Trklerin millet ve devlet tarihlerinin epeyce eski bir gemie bal olduu gereidir. Kesin ve belli hi bir balang belirtmesek bile bu tarihin hi deilse Avrupa milletlerinin en eskisinin tarihinden pek ok eski bir tarih olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Yine bu cmleden olmak zere ngiltere ve Amerika tarihlerinin de, Rusya ve Afrika lkeleri tarihlerinin de Trk Tarihinden ok daha sonra belirginlemee balad sz gtrmez bir gerektir.

Bu durumda, dnyann en eski milletlerinden birini Trklerin oluturduu ve en eski devlet yaplarnn birine yine Trklerin sahip olduu fikrini ileri srmek hi de yanl

11

saylmaz. Bununla birlikte kesin belgelerin varl ve bolluu en

azndan bin yllk bir zaman parasn aydnla kavuturmakta olduu iin bu kadaryla yetinilse dah bylesi bir gemiin eskilii ve zenginlii yine de imrendiricidir. nk yzyllarla llen milletlerin mrlerinde yaln bir eskilik ls, eer ok dolu bir kltr, ve insanlk eridinde etkileri grlm izlerle younlamam ise, byk bir deer tamaz; eskiliin, kltr ve medeniyet rnleriyle dolmas, younlamas gerekir.

Trk Tarihinin tartmasz belirdii bir devre balangcnda sahip olduu yazl belgeler bize byle bir younluun varln gstermektedir. Nitekim M.S. 8nci yzylda ei ve benzeri pek az bulunur bir belge Orhun Antlar, bu szmzn delilidir. Geri Orhun Antlarndan nce varln bildiiniz bir Hun trks, ondan da ok nce in kaynaklarndan sahip olduumuz tiyatro oyunlarmzn izleri ve bir takm yazl mezar talar da kesin kltr belgeleridir ve belgelerin varl, oluumlar iin sarfedilmi kltr ve medeniyet emeklerinin ne lde younlam olduunu da gsterir. Fakat yine de Orhun Antlarnn eriilmezlii lsnde deildirler. Bylece edebiyat, anak mlekten daha etkili bir belirginlik ile bir tarihe sahip km olmaktadr.

Milli Edebiyat: Dce, duygu ve hayallerin szle veya yaz ile gzel, et

kili ve srkleyici bir biimde anlatlmasna genellikle edebiyat deniliyor. nsan ile, insann evresi ve zaman ile ilgili olarak olaylarn anlatlmasdr da diyebiliriz edebiyata. Sz edilen insan, genellikle Tanrnn yaratm olduu canl trdr. Daha dorusu bu canl trnn pek belli, ortak ve deimez davranlaryla bu davranlardan olumu bir rgy insan szyle adlandrrz.

Fakat o canl tr deiik corafyalarda, iklim ve tabia-

12

tn itiinden; yahut deiik topluluklarda o topluluklar balayan uyulmas kanlmaz trelerin ynlendirmesinden; veya yaradlndaki titreimlerin srklemesinden her yerde ve herkeste grlmeyen deiik davranlarda bulunur. klim ve tabiata uygun olarak kendi dzenledii ve kendi damgasn vurduu deitirilmi tabiat dah bzan o insan ayn tabiat uzantsnn te yanndaki insandan baka trl hareket ettirir. Bu deiiklikler, byle insanlardan olma bir topluluun, tekilerinden daha deiik daha farkl, stn veya denk, bir z kltr oluturmas demektir; dolaysyla da deiik, farkl stn veya denk bir edebiyat sz konusu olacaktr. te bu, mill edebiyattr. Bir rnekle aklamak istersek, diyebiliriz ki: eskilerin beer dedii, ayrmsz, ayrcalksz, btnlyle insann ve bu canl trnn ilikilerinin en gzel ve en etkili biimde anlatlmas yeryzne yaylm bir kilim olsun. Bu kilimin naklan ve renkleri, yeryznde ne kadar dil varsa o saydadr, hepsi birden o kilimi btnle-mektedir.

Dnya edebiyatna rnek diye szn ettiimiz kilim, deiik nak ve renklerden rlmedir. O deiik renk ve naklar ise ayrcalklar olan fakat ayrcalklarna ramen btnl bozmadan kilimi tamamlayan nak ve renklerdir. Bir teki karlsa hem btnlk bozulur hem kilim noksanlasn te o deiik, o ayrcal olan renk veya nak mill edebiyattr. Eer bir deeri varsa, zengin ise, ustaca ve ayrca-lkh ile ilenebilmi ise dnya edebiyatnn kilim btnlnde yerini alr ve bulunmad vakitlerde btnlk bozulmu olur, kilimin renk veya nak yznden noksanlamas gibi, dnya edebiyat da noksan kalr. Mesele dnya edebiyatnda byle bir yer tutabilmek, ayrcal olan bir nak ve renk gibi btnln tamamlayc ykn baaryla tayabilmektedir.

Bunun iin de bir milletin edebiyat, yni mill edebiyat, bal olduu milletin geleneklerini, toplum yaayn, co-

13

rafyasn, gemii ve geleceiyle btnlemi kendi insann yanstr. Beer unsurlar denilen, bir canl tr olarak bilinmi insann ortak duygu ve davranlaryla ortaya km olgular ve oluumlar mill yap ve renklerin rgsnde kaynamak zorundadr. Tek bana beer unsurlarn rgsnde canlanmaa kalkm bir edebiyatn milletleraras deer alannda yer edinebilmesi iin ok stn bir sanat yaratclna sahip olmas gerekir ki bu bile zaman ve evreleme anlay bakmndan yeterli saylamaz. Zaman ve evreleme ls ancak, kltrn sanat hamurunda yorulmas sonucu varln hissettirmeyebilir yahut da sezgilerde edeb eseri izleyerek btnleyebilir. Byle durumlarda duyu ve dn ok nemlidir. I yapy (psikolojiyi) bu duyu ve dn yle bir ekilde rer ve canlandrr ki nerede olursa olsun byle bir eser veren edebiyata, bal olduu milletten bakas sahip kamaz, millilik tad iin de kolayca milletleraras deer alannda kendine hem yer bulur hem o yeri kabul ettirir.

Trk Edebiyat: Milletimizin sahip ve bal olduu Trk Edebiyat, sz

konusu edilen zellikler gz nnde tutulduunda hem milllik hem bir btnl tamamlama bakmndan dnya edebiyat iinde yer etmi eski bir edebiyattr. Balangc destanlar devrinde iken dahi ok, pek ok eski bir edebiyattr. Trk Destanlarnn sylendii alarda Batda (Avrupa ve evresinde) baka hibir millet ortalkta grnmemekte, Douda ise belki in ve Hint destanlar ekillenmekte idi. Nitekim daha sonralar, pek ok sonralar, Orhun Antlar gibi benzer dahi aheser bilinebilecek bir yazl belgenin u-urland tarihlerde, M.S. 720-735 yllar arasnda, sdece bugnki Orta-Dou Blgesinde Arap Edebiyat ile iranllarn Mecs Devri destanlarnn sz edilmektedir.

Trk Edebiyatnda Kutadgu Bilig ve Divn- Lugat-it

14

Trk ann yaand M.S. Unci yzylda Fransz Edebi-. yatnn destan devri Chanson de Roland yeni ekilleniyordu ve ancak, kahramanlk arklar sylenmekteydi. Divn- Hikmeti ile Ahmed Yesev, Atabetl Hakyk ile Edib Ahmed Yknek M.S. 12nci yzyl onurlandrrken ispanyol Edebiyat din ve kahramanlk iirleri okuyor, Le Cid ortaya kyordu.

Bunlar gibi rnekler ve karlatrmalar Trk Edebiyatnn kltr ve zenginlikle younlam eskiliini, uzattka, daha ok ortaya karr ve mesel o zaman M.S. 13nc yzylda hzn destanlarla gelitirmee balayan italyan ve Alman edebiyatlar ile 14nc yzyl ingiliz Edebiyatnn ne kadar yeni bir edebiyat olduu anlalm olur.

Bu eski ve zengin edebiyatn, Trk Edebiyatnn, eski ve ok zengin bir gelenei, gerekten nefis bir yeni rnei de bugnki syleyile "Ouz Topluluunun Dili ile yazlm Dedem Korkutun Kitab) dediimiz Kitb- Dedem Korkut al Lisn- Tife-i Ouzn, adl eserdir.

Ouz Topluluunun Dili ile yazlm Dedem Korkutun Kitab: , Bugn elimizde, biri Dresden'de teki Vatikan'da olmak

zere iki yazma Dedem Korkut Kitab vardr. Dresden nshas diye nl yazma eser, Kitb- Dedem Korkut al Lisn- taife-i Ouzn, adn tamaktadr. Kitap bir Mukaddime (Giri) ve 12 oyunun, hikyelemesinden olumaktadr. Daha sonra niin oyun ve hikyelemi oyun dediimizi aklayacamz iin bu blmde bu kadarn syleyip geeceiz. Hikyelemi bu 12 oyun-destan, kitapta yle sralanmaktadr:

1- Dirse Han olu Boa Han boy'u (Destan) 2- Salur Kazan'n evinin yamaland boy'u 3- Kam Prenin olu Bams Beyrek boy'u 4- Kazan olu Uruz Beyin tutsak olduu boy'u

15

5- Duha Koca olu Deli Dumrul boy'u 6- Kangl Koca olu Kan Tural boy'u 7- Kazlk Koca olu Yigenek boy'u 8- Baatn Tepegz ldrd boy'u 9- Begil olu Emren boy'u 10- Usun Koca olu Yigenek boy'u 11- Salur Kazan tutsak olup olu Uruzun kard

boy'u 12- Ouza ta Ouz (d ouz) s olup Berek'in ld

boy'u Vatikan nshas ise: "Hikye-i Ouznme-i Kazan Bey

ve gayri" adyla bilinmektedir. Bu nsha da bir giri (mukaddime) ve alt oyunun hikyelemi eklinden olumutur. Hikyeletirilmi bu alt oyun-destan aadaki adlarla sralanmlardr:

1- Hikyet-i Han olu Ea Han 2- Hikyet-i Bams Beyrek Boz atl 3- Hikyet-i Salur Kazann Evi Yamalanddr 4- Hikyet-i Kazan Bein olu Uruz Han tutsak olduu

dur 5- Hikyet-i Kazlk Koca olu Yeen ek Bey 6- Hikyet-i Taouz Iouza s olup Beyrein vefat imdiye kadar bilinen bi iki nshann dnda, zamanla

daha baka nshalarn da bulunabileceine inanlmaktadr. Aratrclarn ve Dede Korkut zerinde alm olanlarn otak inanc, bulunacak yeni nshalarla hikyeletirilmi bu oyun-destanlarn saysnn da artabilecei yolundadr. Nitekim Prof. Bekir obanzde, Leningrat arkiyyat Enstits yazmalar arasnda aratrma yaparken varl bilinmeyen on nc hikyeletirilmi oyun-destan elde etmi ve Azerbaycan'da yaynlanm denilmektedir. Bu kitabn ilk basksnn yapld 1972 ylnda da bir sylentiden teye gemeyen bu haberin, bu tarihe kadar doruland duyulmad. O tarihten bu yana da Trkiyede herhangi bir yeni bil-

16

gi edinilmi deildir. Bilinen bir olay, Dedem Korkutun Kitabnn, 1950 ylnda Rusyada "milliyetilii ve Trk Birlii inan ve duygusunu alayp yaygnlatryor" gerekesiyle yasaklam olduudur. Bununla beraber, 1978 ylnda Orta-asyaya yaptmz uzun bir gezide, Baku'da bulunurken, Dede Korkut adyla Azerbaycanda gzel bir filim evrilmi olduunu renmi idim. Ayn tarihte o gnlerin Kltr Bakan da Azerbaycanda idi ve bu filmin Trkiyeye getirtilmesi iin, Baku'da ilgililerle grm, Kltr Bakanna sylenil-mesini istemitim. Gereklemedi. Fakat ok sonra, 1984 ylnda bu filmi TRT televizyonu yaynlad.

Gerekten de Dedem Korkutun Kitab Trk Milliyetiliini ve Trk birliini pekitirip salamlatracak yapda, hem edebiyat deeri olan ve hem de stn bir sanat gc tayan, ayrca beer unsurlaryla zengin bir eserdir. Eser bu ynleriyle bir ksm inan sahiplerine ve istilclara tabii ki korku verir. Fakat mill edebiyat rnei olarak, dnya edebiyatnda yer etme lsyle stnl ve deeri tartma kabul etmeyecek derecededir. Yzde yz Trktr; Trk gelenek ve grenekleriyle Trk Trelerinin btn izgilerini tar. Trk toplum hayatnn yar yerleik yan gezgin, ekseri aknc ynn btn canll ile izer. Gn douundan gn batnma kadar geen zaman dilimleri; bahardan ka varan zaman blmleri ve Koan at aya ile Konuan ozan dili nin hznda deien zamann ak belli ve kendinden bakasna benzemez has bir havas olan Trkn zamandr. Kap-kayalar banda yuva tutan kular, anam anam kayalardan kan akntl sular, Kar yatan kara ve gs gzel kaba dalar, Atl batp kamaz balk 1ar, Glgelice kaba aalar, Ala ylan skemez ormanlar, Alan alak hava yerler; Aa sazlar iinde san gnl taylar, ve btn hikyelere bu ekilde ok usta benzetmeler ve resimler ile sindirilen tabiat ve corafya Trkn tabiat ve corafyas-dr.

Byle bir tabiatn ortasnda ve byle bir corafya hava-

17

snda Aln bal Hn evleri kurulur, am ii byk glgelikler yer yzne, Ala sayvanlar gk yzne dikilir. pek seccadeler donatlr, lenler verilir; tepe gibi et ylr, gl gibi kmz salr. Avlara klr; bu, pek zel bir ava ktr. ocuklara ad konur. Beikkertmece nianlar yaplr, basknlar baslr, basknlara uranlr; ok atlr, gre tutulur, olanlar kendine denk kz arar, aradn bulunca denkliini ispata arlr yahut kz hak etmek iin urar. Ak otalar, kara otalar, kzl otalar kurulur. Tolmas altun beikte oullar belenir. Bu ve buna benzer daha bir ok ss onuncu yzyl balarna - hatt daha ok sonralara kadar - Trkn kendisinden bakasna benzemez toplum yaayndan gelme sslemelerdir.

Tipler de yledir. Kara kyma gz l, ala yz ala gz l; Kaza benzer, nce belli, Gz almas gibi al yanakl kzlarn kck azlarna bir ift badem bile smaz. Topuklarna kadar uzun, dklm dklm salar vardr ve kara kalar, ancak ressamlarn izebilecei kadar gzeldir. Yalap yalap yalabuyan ince elbiseler giymi kzlar sanki yere basmadan, uar gibi sekip yrrler, servi endamldrlar. Buna ramen en yaban atlara binecek kadar yiit; ok atacak, erkeklerle greecek, kl vuruturup at yattracak, av avlayacak kadar gz pek ve gldrler. Dmanla vuruan erkeklerine yardma koup dman datacak kadar cesaretlidirler. Bey hanmlarnn krk kz (cariyesi) vardr; at srtnda dmai stne de yrrler. Fakat kocalarna, nianllarna kar daima terbiyeli, szlerini dinleyip aksini yapmayacak kadar uyumlu kadnlardr. Ak prekli, izzetli, canm ana olduklar zaman bile oullan ve kocalar iin kendilerini tehlikeye atmaktan, can vermekten ekinmezler.

Kara dan yksei, Kanl suyun takn olan delikanllar, la gzl, kara sal, kurt bilekli, apul apul yryl dr. Arslan gibi durur, kasla kasla bakarlar. -

18

lerinde arslan style beslenenler vardr. ah yiit, ahbaz yiit tirler. Kzlarn gelinlerin iei dirler ve Tolmas al-tun beiklerde beslenip bytrler. Erdemli, hnerli, trelere baldrlar. Ak sal aksakall ihtiyar olduklar zaman bile evine ocana, yurduna yuvasna, oluuna ocuuna dkndrler.

Fizik yaplar ile ok salam ve hastalksz olarak izilen, ocukluklarnda bile yiit ve cesur olan bu korkusuz tipler ruh yaplar bakmndan tabiatten gelme bir ililiin, daha dorusu duygusalln izdii tipleri andrrlar. Hemen sevinir, hemen zlrler. Sevindikleri zaman el rpp kas kas glerler ve bu gl bir anlk deildir. Ne'e ve kahkaha btn bedende belli olur ve uzun srer. ocuklar gibi alarlar. Aladklar zaman alamalarn saklamaa gerek grmezler; alamalar da sevinme ve glmeleri gibi grltldr, feryat ve figan halindedir, sa ba yolup dnme eklindedir.

Btn bir tabiat ve ak bir corafya tipi olan bu tipler ne evreye aykr der ne de zamana; o kadar olaandr, olaan olduu kadar da Trktr. Bu bakmdan Dede Korkut kitab, Trk Edebiyatnda ok zl ve ayrcal olan, ilk sralarda olduu iin de ayr bir nemi bulunan bir eserdir.

DEDE KORKUT KTABINDAK YAZILARIN TR: Dedem Korkutun kitabndaki yazlar bugne kadar des-

taft trnde kabul edilmi ve hep bu gzle baklmtr. Yerli ve yabanc ilim adamlarnn hemen hemen birletii tek ortak nokta da budur. Yazlarn srekli bir savamay anlatmas, tiplerinin destan kahramanlar imi gibi grnmesi, his ve slb cokunluu, ilim adamlarn byle bir inanca gtrm olabilir. Belki bu yzden yazlarda sz konusu edilen olaylarn tarihle ilgisi aratrlmaa balanm, tarih gerekleri veya benzerlikler ile olaylardaki zaman ve Dede Kor-kut'un kiilii zerinde trl varsaymlar ortaya atlmasna

19

sebep olmutur. Destan hi bir zaman bir tarih deildir; olamaz da, Tarih,

destanlardan ancak pheli birer malzeme olarak yararlanabilir ve hayal gcnn pay karldktan sonra yine de kesin olmayan sonulara varabilir. Zira destan, kesinlikle belirlenmesi zor bir zamanda ve ok defa basit bir yumak hlinde doar. Muhakkak ki bu yumak halkn iinde yaylrken -hele bir de benimsenmise-hemen deimee balar ve yaanlan dnya ile yeni hayal dnyasnda yeni eklemelerle ksa zamanda, ana izgilerini korumakla beraber ok deiik ve daha byk bir yumak hline gelir. Szl edebiyattan yazl edebiyata ne kadar ge geilirse, o kadar deiik -fakat o lde zengin- olur.

Bunun iin Dede Korkut kitabndaki yazlarda belli tarih gerekleri aramak hibir sonu yermiyecektir; vermemitir de, daima deiik tezler varsaymlarla karlalmtr.

En akla yakn olan, yazlarn balangta tek ve byk bir destan hlinde olduu, sonradan, zaman ve yaanlan yerlere gre paralanarak elimizdeki duruma geldii varsaymdr. Yazlardaki tekrarlar, ayni benzer tipler, zaman ve yaanlan yerler, tiplerin ayni olaylar karsnda ayni davranlarda bulunmas bu varsaym kuvvetlendirir grnmektedir. Fakat Dede Korkut Kitab zerinde en yeni almalaryla bilinen Profesr Muharrem Ergin'in zerinde durduu bir nokta hem bu varsaym rtr grnmekte hem de yazlara tr bakmndan deiik bir gzle bakmak kanlmazln dourmaktadr. Sayn Profesr yazlarn rgsn incelerken, ayni kfir beylerinin her hikyenin sonunda Ouz beyleri tarafndan tekrar tekrar ldrlmesi garipliine iaret etmektedir. Baka bir bilim adamnn pek dikkt etmedii, belki de nemsemedii bu hususu profesr Muharrem Ergin garipsemektedir.

Bana kalrsa bu gariplik, imdiye kadar hikye Man-

20

zum Hikye Manzum Destan Epik=dasitan hikye isimleriyle tr belirlenen Dede Korkut Kitabndaki konulara tr olarak yanl bir gzle baklm olmasndan ileri gelmektedir. Aslnda gnmz roman anlayna ok yakn bir rg ve balantda anlatlan epik de olsa hibir zaman bir hikye tr diyemiyeceimiz Dede Korkut Kitabndaki on iki konunun en az on tanesi birer epik tiyatro oyunudur ve geriye kalan iki tanesi de tiyatro oyunundan bozmadr.

Bugn bile Anadolu'da ve Rumeli'nde ky meydanlarnda, harman yerlerinde, i aras dinlenme zaman tarla, ba ve bahelerde, avlu veya damlarda birtakm gstermelik oyunlar oynanmaktadr. Bu oyunlar; dinlenmek, glp elenmek isteyen dar bir evrede, gnlk hayattan alnm taklitlerin oyunlatnlmasdr. Hemen hepsi de ok eski bir gelenee sahiptir. Oynayanlarn veya oyunu ynetenlerin kendiliklerinden ve yetenekleri orannda oyunlara yaptklar eklerin dnda bu oyunlar yllar yl nasl oynanmsa ayni ekilde devam etmektedirler. 1937 - 1940 yllar arasnda, 5-8 ya arasndayken Zilede, dnlerde kadn erkek kendi aralarnda elenirken bu ekildeki oyunlar grdm gibi, harman vakti harmanlarda da seyrettiim olmutu.

Dede Korkut Kitabndaki konular da, btn sslemele-riyle o zamanki hayatn iinden alnm yni bugnk deyimle gnlk olaylardr. Tarih gerekleri aranmas da bu yzdendir. Ve bu paralar, o oyunlarn dzenlenmi ekilleridir.

Elimizde, Trk Tiyatrosunun 2200 yl ncesine ait belgeler vardr. Orta oyunumuzun yine en az birka bin yllk bir gelenei olduuna gre Dede Korkut Kitabndaki hikyelemi konularn tiyatro oyunlar olduu varsaymmz bu bakmdan yadrganamaz.

Srekli bir akn hayat yaayan, yan gebe bir topluluk-da gstermelik (temsil) oyunlara pek vakit bulunamayaca da ileri srlemez. Zira Bizans mparatoru 1. Aleksiyos

21

Komnenos'un kz Anna Komnenos, damla hastal yznden yerinden kmldayamaz olmu imparator babasnn bu durumunu Trklerin savatan kand anlamnda yorumlayarak bir gldrye dntrdklerini ve byle bir oyunu da Sultann huzurunda oynadklarn Aleksiyos adl eserinde yazmaktadr. Buna gre, sava zaman bile oyun oynama ve seyretme ihtiyac mevcuttur. Anna Komnenos'un yaad 1083-1148 yllan arasnda Dede Korkut Kitabnn yazld bile phelidir; bir ok iddialar ok daha sonraki tarihleri esas alr.

Zaten Dede Korkut Kitabnn iindekiler, aa yukan birbirine benzeyen: Bir gn (falan ahs) yerinden kalkmt. Altun Han evini (am ii glgeliini) yer yzne kurdur-mutu. Ala sayvan gk yzne diktirmiti. Bin ipek seccade denmiti. eklinde bir girile balamaktadr. Yni kiinin ilk hareketiyle birlikte (yahut zaman) dekor izilmektedir. Yunan Tiyatrosundan Shakespeare Tiyatrosuna ve italyan Ocakba Tiyatrosuna kadar Tiyatroda bu ksa yer, zaman ve dekor belirtilmesi bir zorunluluktur. Orta oyununun o ok basitletirilmi dekorlan ile zaman ve yer seimi ifdesi de bu girilerden daha farkl deildir.

Bu giriten sonra dorudan konumalar, karlkl szler balar; konumalarn arasn, ou kiilerin azndan sylenen manzumeler (iir veya trk yahut da arklar) ssler. Bu manzumeler konumalann tamamlaycs ve glendirici unsurudur. Bertold Brecht'in epik tiyatrosunda sk sk yararland i konumalann yahut belirtilmesi gereken noktalann stne baslmas gibi bir zelliktir. Daha ileriye giderek diyebiliriz ki Yunan Tiyatrosundaki koronun baka bir adan, deiik ynden benzeridir. Geri bu manzumeleri koro deil kiiler syler; fakat grevi ayndr.

Karlkl konumalann, yer ve zaman deitiren ksa dekor izgilerinin ve trklerin dnda kalan ksmlar yni ilim adamlannm hemen hepsini Dede Korkut Kitabndaki

22

paralarn destan hikyeleri olduu kanaatma vardran anlatma ksmlar ise, epik tiyatronun vazgeilmez unsurlarndan biri olan ozan'n (oyunu takdim edenin) szleridir. Nitekim bizim orta oyunumuzda da bu tip tantmalara, blm geilerini balarken ve oyunu sunarken rastlanmaktadr. Nihayet, her oyunun sonunda Dede Korkut ortaya kar ve bu tip oyunlardaki Ozann yerini alr. Zten Dede Korkut ozan olarak kendini aklamaktadr.

Destanlarn, bir ozan tarafndan, bir musik leti alnarak sylendii ve bunun bir seyirlik ekli olduu da unutulmamaldr.

Ayr bir nokta da, gnmzde bile Anadolu'da oynanmakta olan gstermelik (temsil) oyunlarn izgilerinin, bir ksm Dede Korkut oyunlarna benzemesidir.

Bununla beraber, 2200 yl ncesinin Trk Tiyatrosuna ait olduu bilinen oyunun konusu da ana izgileri bakmndan Dede Korkut oyunlarndan farkszdr. Sonu zaferle biten bir sava ve kahramanlarn anlatan bu oyunun geilerini Dede Korkutda bulmak mmkndr. Yine M.. 200 yllarna ait bir Trk oyunu, savaa giden bir Trk konu olarak ele alr. Trk evden ayrlr ayrlmaz karisma gz koyan komu inli ile iffetli bir kadnn mcdelesini, geri dnen Trkn bu durumu grmesini ve inliyi ldrmesini anlatr.

Dede Korkutda, Salur Kazan'n Evinin yamaland Destann Beyan eder baln tayan oyun, bu eski Trk oyunu ile byk benzerlikler tamaktadr.

a) Birinci oyunda Trk savaa gitmek iin evinden ayrlr. Dede Korkut da, Salur Kazan Av avlamak, ku kula-mak iin gider.

b) Birinci oyunda komu inli, Trkn karsna saldrr. Dede Korkut da Kfir kli Melik ki bu da oba, yurt kom-usudur Salur Kazann savunmasz kalan yurduna saldrr, karsn kzn alr gtrr.

Birinci oyunda Trk ve inli hayal de olabilir. Trk lkesine komu in lkesini de temsil edebilir. Bu durumda benzerlik ok aktr.

c) Birinci oyundaki Trk, dnnde evinin ve karsnn durumunu grerek inliyi ldrr.

Salur Kazann da yurduna dndnde grd Trkn grdnden daha deiik deildir. kli Melik'in peine der ve ldrr.

Grld gibi her iki oyun arasndaki benzerlik kar konulamayacak kadar belirlidir. Hatt Salur Kazan, birinci oyunun ok serbest ve geni bir tekrar gibidir.

Eer elimizde, bu eski iki oyundan bakalar olsayd muhakkak Dede Korkuttaki dier oyunlarn da benzer taraflar ortaya kacakt.* Fakat bugn Anadoluda oynanan, daha nce bahsettiimiz gstermelik oyunlarn bir ounda, Dede Korkut oyunlarnn ana izgileri devam etmektedir. Bunlardan Gaziantep ve Gney Anadolu illerimizde msikli oyunlar ve hikyeler hlinde deiik sylenileri bulunan lbey-olu hikyesi hemen btn Dede Korkut oyunlarnn geilerini tar; 200 atl yiiti olan beyler, yedi yl zindanda kalma, teke tek vurumalar, kadnlarn kar tarafa eziyet veya hakaret edilmek zere arac klnmas, beyleri birbirine dren fitneciler (veya haberciler), beylerin bal bulunduklar paa (byk bey, boy beyi) ve manzum sesleniler...

Ayrca; Bnyan, Torul, Ardanu, Tokat, Tarsus evrelerinde oynanan Kelolan adl halk oyununda Kelolann anasnn szne uyarak sry otlatmak zere gtrd krda bir kz bulmas ile Bams Beyrek'in geyik avnda geyik kova larken Ban iee rastlamas uzak bir benzerlik deildir lerde, Anadoluda bugn bile oynanmakta olan gstermelik

Dede Korkutun kitabndaki oyunlarn ounda babann tutnuk oluu oulun kurtarmas: aresiz kalm babaya ogulm yurdlffl etmesi veya tutsak kardein kurtarlmas konulann tok rai BMfl zerinde de dnlmelidir.

24

oyunlar zerinde Dede Korkut oyunlar ile yaplacak bir karlatrma almas, yzdeyz ki bizi ok daha salam sonulara gtrecektir. Bu sonular, Dede Korkut Kitabnn iindekilere, tr bakmndan bir yenilik getirdii kadar Trk Tiyatrosunun kaynaklar bakmndan da byk yararlar ve gelimeler salayacaktr.

Eserin Yazar Dede Korkut: Kiileri, olaylar, zaman ve evresi olmadan da yalnl-

yla ve o yalnln akl almaz canllnda olaanst bir eser olan Dedem Korkutun Kitab bir kiinin eseri olmasa gerek. Bir tek sanat adamnn hayal ve sanat gc, belki balangta ekirdei rm olabilir; fakat Dede Korkut, eserin btnl ve dzenlenmesindeki sanat ilmiini salayan insan olmutur. ekirdek ile Dede Korkut arasndaki dzenli ve gittike zenginleen gelimeler yalnln eserle btnlemesine sebep olmu, asl baar ve ustalk bu yalnla onu bozmadan, yama ve ekleme grn vermeden; bir bakma yenileyerek ayrca bir Dede Korkut yalnl eklemek suretiyle meydana getirilmitir.

Dede Korkutun stnl ve bugne kal bu yzdendir.

Milletimiz tedenberi kendi arasnda yetimi, duyu ve dnlerini sevip benimsemi halkyla zlemesini bilmi ve onu kandrmadan, severek ona bireyler vermi her kiiyi yceltmitir. Hatt daha da ileri gitmi, bu kiilerin lml olabileceini bile kabul etmeyerek onlan lmszle tirmi, onlardan yardm ummu, insan st varlklar durumuna getirmitir. Aksine, milletinin z duyu ve dnlerine srt eviren, o duyu ve dnlerin inadna davranan kiileri de yine milletimiz o kiiler yaamakta iken dahi hor grm, onlar yaarken unutmutur.

Dede Korkut milletimizin lmszletirdii, efsnelerde yaatt yceltilmi insanlanmzdandr. Gerekten de

25

belli bir tarihte yaam, belli bir gnde lmtr. Fakat milletin gznde ve efsnelerde o gerek ve lml insan hayatn bulmann imkn yoktur. Bu bakmdan yaanlan gereklerden ok, geni bir alanda yerleen byk Trk Milleti top-luluklarnca benimsenme sebebini aramak ve anlamak daha doru bir davran olacaktr.

Dede Korkut Ouzdandr; Ouzun Bayat Boyundandr. Bununla birlikte Ufa Bakrtlarnm Dede Korkutu kendi oymaklarnn ilk byk atas olarak kabul ettikleri de sylenmektedir. Babasnn (Kara Hoca) veya (Karm) adnda bir kii olduu kaytlara gemi ise de bunlardan Kara Hoca'nm bir kii ad olmayp lkap olduunu kabul etmek daha akla yakndr.

Hazret-i Muhammed zamannda yaam olmas gerektiini sananlar da bulunmaktadr. Bunlara gre, Dedem Korkutun Kitab'nn giri blmnde: "Resul Aleyhisselm zamanna yakn Bayat Boyundan Korkut Ata derler bir er koptu" denilmesi, ve Dedem Korkutun Kitab'nda (Salur Kazann Evinin Yamaland Boyu) adn tayan oyun-des-tanda da ad geen yiit Bdz Emen'in: "Giderek Peygamberin yzn gren, gelerek Ouzdan sahabesi olan" szleriyle lmesi Dede Korkutun yaad a aa be yukar belirtir saylmaktadr.

Dedem Korkutun Kitabnda hikyelemi oyun-destan-lanmzdan anlaldna gre Ouzda Dede Korkut her alanda ilk akla gelen bir yce kiidir. Deli Dumrul Ouzun bana kanlmaz ve kurtulunmas zor bir dert olduunda Dede Korkut gnderilmi; Bams Beyree Ban iei deli kardeinden istemee dnr ba Dede Korkut seilmi; Dirse Han olu Boa'a ad konulaca zaman Dede Korkut arlm; Bayndr Hana sunulan hediyelerin kime verilecei meselesi kmaza girmi iken Dede Korkuta ba vurulmu; ksaca Ouzun btn zor ve zlemez grnen meselelerinde Dede Korkut sanki bir kurtarc olmutur. Bylece Dede Korkut

26

her yerde, her zaman sayg duyulan, hereyi bilen, olaylar kolayca ynlendirebilen, gemi ile gelecei ayn ekilde okuyan ve syleyen kutsal bir kimlik olarak ortaya kmaktadr. slmiyetten nce ok kudretli bir aman, Islmiyet-ten sonra Evliya mertebesinde bir eren, bir ulu kii gibidir.

Fakat Dede Korkut'un veliliinin yan banda alpl, yiitlii de vardr. yle ki, anlatt yahut bize aktard yrekli pek ok kiinin yannda daha az yiit saylamaz. ok cesur, gz pek savalar kadar ok atan, mzrak savuran, grz vurup kl alan bir yiit olarak da grnr. Diyebiliriz ki Dede Korkut kiilii ile, kendinden sonra efsanelemi Alp Erenlersin nc rneidir.

Muhakkak ki bunun iin halk arasnda sayg grp, stn tutularak ba tac edilmi, en az halk kadar Beyler ve Hanlar katnda da sevilip saylmtr. Hayatnn efsanelemi olmas bu yzdendir.

Hereyden nce bu efsne Dede Korkut'un kendi aznda, kendi szleriyle balar: Alagz dev kzndan dodum ben Dede Korkut.

Efsneler ok deiiktir. Birbirlerine benzer grnenler bile zaman ve blge bakmndan farkldr. Bu efsnelerin, Dede Korkut zamannda sylenmee balanm olmas ne kadar olaan ise, lmnden sonra yaktrldn, baka efsnelerin Dede Korkut iin uydurulduunu ileri srmek de o kadar olaandr. Bu efsnelerden biri Dede Korkutu Afrikal olarak gsterir: Dede Korkut, Afrikada hayli yalanmken bir gn yreine bir korku der. Bu korku lm korkusudur. Bunun zerine yurdundan ger, gnce lmden kurtulacan sanr. Sir-Derya (Seyhun) kylarna kadar kaar, burada yerleir.

Kazak, Krgz ve Trkmenler arasnda yaygn bir efsne de yine byle bir lmden ka anlatr. Buna gre Dede Korkut dlerinde mezarnn kazlmakta olduunu grm.

27

lmnn ok yakn olduunu anlam ve kamaa, diyar diyar dolamaa balam. Nereye gittiyse orada mezarnn kazlmakta olduunu grm. Sonunda Seyhun Suyunun stne hrkasn serip yerlemi, orada lm.

Yine lm, kamak ve bir yere yerlemek konularn ileyen nc bir efsneye gre Dede Korkut, Seyhunun Aral glne dkld yere yakn yerlemi iken lmden korkmaa balam; grd bir d zerine diyar diyar dolap durmu sonunda yine kendi yurduna dnm, orada lm. Mezar orada imi.

Bu efsneden anlaldna gre Dede Korkut ok gezip ok grm, grdklerini deerlendirmi bir insandr. Baka bir deyile, halk, onun geni ve engin bilgisinin ancak ok yerler grp gezmesi sonucu olabileceine inanmtr.

lmden kama grn dorudan doruya olaanlktan olaanstle ulamann ifasdr. nk sradan bir insan iin lm, ne kadar ac ve korkun olursa olsun sonucunda olaandr, boyun eilecek bir olaydr. Kamak ve ona kar gelmek sradan bir insann yapaca bir hareket olamaz. Normal bir insan, ancak baz insan st deer ve glere sahip olmaldr ki bu kar koyusu gze alsn; bu hareket insan doalktan kurtarr. Nitekim efsnelerin birinde Dede Korkut'un Suya seccade salmas byle bir olaanstle ulama gsterir. Daha sonralar Diyar- Ruma gelen birok veller ve Alp erenlerde de bu Suya seccade salma sslemesinin ilendii grlr.

Halkn gr byledir. Bu yzden de Dede Korkutun 295 yl yaad sylentisi inanlr bir kaynak olagelmitir.

Son Sz: Dede Korkut'un en belirgin kiilii, ozanldr. Efsne

ler Dede Korkut'u olaanst bir kimlie brndrebilr, dilden dile aktarlan sylentiler bizi insan-st bir yaradl la kar karya brakabilir; menkbelerde hor

28

Hzr-lys havasnda gven verici ve umut kayna bir insan bulabiliriz her zaman, bunlar bir yana, Dede Korkut'un gerekten yaam olmas; Hanlara Hakanlara akl hocal etmi bulunmas; her meselede danlan, vezir mertebesinde bir devletlilie sahip saylmas da bir yana, ne derecede deerli olurlar ise olsunlar bu zellikleri, bizim iin en nemlisi, ozan oluudur.

ster bizim ok byk apta Trk Tiyatro oyunlar dediimiz Dedem Korkut'un Kitabnn iindeki paralan syleyen veya anlatan insan olsun, ister bu yazlan derleyen veya yazya ilk geiren kii olsun, isterse destancl bata gelen bir kimse saylsn, ne olursa olsun, Dede Korkut, asl byk ozan olma gcyle Trk Edebiyatnn en nemli sanat adam-lannn nde gelenidir. Daha tesini de syleyebiliriz ve hi bir ikinciklenmeye yer brakmadan diyebiliriz ki Dede Korkut btn dnya edebiyatnn da en nde gelen kiilerinden biridir. Bu szmz zerinde bit. parack olsun dnmek isteyenler bulunur ise bir an iin gzlerini yumsunlar ve akllarndan diledikleri pek nl dnya yazarlann ve sanat adamlann Dede Korkut ile lsnler; her eyden nce de anlatmdaki yalnln gcn karlatrsnlar; buncas yetecektir. Btn Trk Edebiyat Tarihinde bu yzden Dede Korkut apnda byk bir ozan yoktur. . Dedem Korkutun Kitabndaki hikyeletirilmi oyun-destanlann yaln ve ok kolay, basit fakat kesin bir anlatm (slbu) vardr ve bu anlatm kolay kolay ne tekrarlanabilir ne de benzetilmee allabilir, kendine zgdr ancak. stelik kendinden nce yazl bir benzeri de yoktur, ve sanki, devrinde birden bire ortaya km gibidir. ok uzun bir gemiin olanca zenginliini tayan ve yzyllardr gelien bir milletin ortaklaa yaratt dnce yumandan beslenmi bir destan yahut destanlar zincirini, stelik tiyatro oyunlan halinde anlatmak -ve yeni bir biimde anlatmak-, daha yeni daha canl bir anlatm kazandrmak suretiyle diriltmek an-

29

cak Dede Korkut lsnde bir ozan yaradlyla mmkn olabilirdi; bunu baard iin unutulmad.

ok daha ksaltarak sylemek istersek diyeceiz ki Dede Korkut, Yunus Emre gibi, Karacaolan gibi, Krolu gibi milletin zne karm, milletlemi ve onda canl olarak yaamaa devam eden ruhtur; milletin ruhudur.

KTB-I DEDEM KORKUT AL LSN-I TFE OUZHAN

(OUZLARIN DLNDE YAZILMI DEDEM KORKUT KTABI)

Bismillhirrahmnirrahim

Resul aleyhisselm zamanna yakn Bayat boyundan Korkut Ata derler bir er ortaya kt. Ouzun her eyi bileniydi, evliya saylrd. Ne derse olurdu. Bilinmeyenleri bilirdi. Hak Tel onun gnlne ilham ederdi.

Korkut Ata: En son zamanda hanlk tekrar Kayya geecek. En son zaman olup Kyamet kopuncaya kadar kimse ellerinden alamayacak diye syledi.

Bu dedii Osman neslidir, ite srp gidiyor. Ve daha nice buna benzer sz syledi. Korkut Ata Ouz kavminin olmaz iini oldururdu; her ne

i olsa Korkut Ataya danmadan yapmazlard. Ne buyurur-sa kabul ederlerdi. Szn tutup yerine getirirlerdi.

Dede Korkut sylemi: Allah Allah demeyince iler dzelmez, Tanr vermeyince er zengin olmaz. Ezelden yazlma-sa kul bana kaza gelmez, ecel vakti ermeyince kimse lmez. len adam dirilmez, kan can geri gelmez. Bir yiidin kara da tepesince mal olsa yar, derer, ister ama nasibinden fazlasn yiyemez. aldayan sular tassa deniz dolmaz. Byklk taslayan Tanr sevmez; gnlne benlik yerleen ki-

34

ide devlet olmaz. El olunu besleyip .bytmekle oul olmaz, byynce brakr gider. Klden tepecik olmaz, gveyi oul olmaz. Kara eek bana balk vursan katr olmaz, cariyeyi ssleyip giydirsen hanm olmaz. Lapa lapa karlar yasa yaza kalmaz, sereserpe yeil imen gze kalmaz. Eski pamuk bez olmaz, kalle dman dost olmaz; kara pulat z klc almaynca dman dnmez, er malna kymaynca ad kmaz. Kz anadan grmeyince t almaz, oul babadan grmeyince sofra ekmez. Oul babann srrdr; iki gznn biridir. Devletli oul olsa, ocan gnendirir, devletsiz oul olsa ocam sndrr. Oul da neylesin babas lp mal kalmasa. Baba malndan ne fayda bata devlet olmasa. Devletsiz errinden Allah saklasn cmlemizi, Hnm Bey Beyim hey!..

Dede Korkut bir daha sylemi grelim ne demi: Sert yrrken soylu ata dnek yiit binemez, bineceine

binmesin daha iyi. Vurup keser z klc kt yreklilerin vurmamas vurmasndan daha iyi. Vurmasn bilen yiide ok ile kltan bir omak daha iyi. Konuu gelmeyen kara evler yklsa daha iyi. Atn yemedii ac otlar biteceine bitmesin daha iyi. Baba adn yrtmeyen hoyrat oul baba belinden ineceine inmesin daha iyi, ana rahmine dnce do-masa daha iyi. Baba adn yrten devletli oul daha iyi. Yalan sz bu dnyada olacana olmasn daha iyi. Gereklerin otuz on yan doldursa daha iyi. U otuz on yanz dolsun. Hak size ktlk getirmesin, devletiniz uzayp gitsin. Hnm hey!

Dede Korkut yine sylemi, grelim Hnm ne sylemi: Gittii yerin otlaklarn geyik bilir. Yeermi yerlerin imenlerini yaban eei bilir. Ayr ayr yollarn izini deve bilir. Yedi dere kokularn tilki bilir. Gece vakti kervan gtn ayr kuu bilir. Olunun kimden olduunu ana bilir. Erin arn hafifini at bilir. Ar yklerin eziyetini katr bilir. Nerede szlar var ise eken bilir. Aklsz ban arsn beyni bilir. Kol-

ca kopuz gezdirip elden ele, beyden beye ozan gezer; erin cmerdini, erin cimrisini ozan bilir. Karnzda alp syleyen ozan olsun. Azp gelen kazay Tanr savsn. Hnm hey, Beyim hey!

Dede Korkut sylemi, grelim Hnm ne sylemi: Az " ap ver olsam stmzde Tanr gzel. Tanr dostu din ser-

veri Muhammed gzel. Muhammed'in sa yannda namaz klan Ebubekir Sddk gzel, cz badr mme gzel. Hecesine dz okunsa Yasin gzel. Kl ald, din at erlerin h Ali gzel. Ali'nin oullar, Peygamber torunlar, Kerbel lnde yezidler elinde ehit oldu. Hasan ile Hseyin iki karde beraber gzel. Yazlp dzlp gkten indi, Tanr Bilgisi Kuran gzel. Q Kuran yazd, dzd, Byk Bilginler reninceye kadar bekledi biti, Bilginlerin en by olan Osman Affanolu gzel. Dzlk yerde yaplmtr Tanr evi Mekke gzel. Gnlerden cuma gzel. Cuma gn okunan hutbe gzel. Kulak verip hutbe dinlerken mmet gzel: Minarede ezan okuyunca mezzin gzel. Dizini bastrp oturunca hell kadn gzel. akandan aarsa baba gzel. Ak stn doya doya emzirse ana gzel. Uslu uysal yol alan kara, aygr gzel. Ev yannda dikilse gelin odas gzel, uzunca adr ipi gzel. Oul gzel. Hi birine benzemedi yeri g ve yedi kat uzay yaratan Allah Tanr gzel. O vdm yce Tanr dost olarak medet eritirsin Hnm bey!

Dede Korkut dilinden ozan syler: Karlar drt trldr. Birisi solduran soptur. Birisi dolduran toptur. Birisi evin desteidir. Birisi ne kadar dersen bayadr. Ozan, evin destei odur ki, krdan yabandan eve bir konuk gelse, kocas evde olmasa, onu yedirir iirir, arlar, konukluunu yce bilir, gnderir. O Ayie, Ftma soyundandr Hnm. Onun bebekleri bysn. Ocana bunun gibi kadn gelsin.

Nasldr solduran sop?... Sabahleyin yerinden kalkar, elini yzn yumadan dokuz bazlama ile bir klek yourt bekler, doyuncaya kadar tka basa yer, elini brne koyar,

36

der: Bu, evi yklas kocaya varaldan beri daha karnm doymad, yzm glmedi, ayam pabu, yzm yamak grmedi der, ah nolayd, bu leydi, birine daha varaydm, umduumdan ok uygun olayd der. Onun gibisinin, Hnm, bebekleri bymesin, Ocana bunun gibi kadn gelmesin.

Nasldr dolduran top?... Kuluk vakti uyand; drtkle-yince yerinden kalkt, elini yzn yumadan obann o ucundan bu ucuna, bu ucundan o ucuna koup durdu; dedikodu yapt, kap dinledi, leye kadar gezdi; leden sonra evine geldi, grd ki hrsz kpek, byk dana ahrn birbirine katm, tavuk kmesine, sr damna dnm; komularna seslenir ki: kz Zeliha, Zbeyde, rveyde, an Kz, an Paa, Ayna Melek, Kutlu Melek lmee yitmee gitmemitim, yatacak yerim gene bu yklas yer idi, nolayd benim evime biraz bakaydnz, komu hakk Tanr hakk derler. Bunun gibisinin, Hnm, bebekleri bymesin. Ocana bunun gibi kadn gelmesin.

Geldik nasl dersen yle bayadr: Uzak yazdan yabandan bir edepli konuk gelse, kocas evde olsa, ona dese ki: kalk ekmek getir yiyelim . Bu da yesin dese; pimi ekmek saklanmaz, yemek gerektir; kadn der: Neyleyeyim, bu yklacak evde un yok elek yok, deve deirmeninden gelmedi der; ne gelirse benim barma gelsin diye elini kaba etine vurur, ynn te yan sarsn kocasna dndrr; bir sylersen, birisini koymaz, kocann sz kulana girmez. O Nuh peygamberin eeinin aslndandr. Ondan da sizi, Hnm, Allah saklasn. Ocanza bunun gibi kadn gelmesin.

DRSE HAN OLU BOA HANIN DESTANINI ANLATIR HANIM HEY

Bir gn Kam Gan olu Han Bayndr yerinden kalkmt. am dokumas otan yer yzne kurdurmutu. Ala sayvan gk yzne ykselmiti. Bin yerde ipek seccade denmiti. Hanlar han Han Bayndr ylda bir kerre ziyafet ekip Ouz beylerini misafir ederdi.

Gene, ziyafet edip attan aygr, deveden bura, koyundan ko kestirmiti. Bir yere ak ota, bir yere kzl ota{ bir yere kara ota kurdurmutu.. Kimin olu kz yok ise, kara otaa kondurun, kara kee altna deyin, kara koyun yahnisinden nne getirin, yerse yesin, yemezse kalksn gitsin demiti. Olu olan ak otaa, kz olan kzl otaa kondurun, olu kz olmayan Allah Tel karalamtr, biz de grmeyiz belli bilsin demi idi.

Ouz Beyleri bir bir gelip toplanmaa balad. Meer Dirse Han derlerdi bir beyin olu kz yok idi. Sy

lemi, grelim Hnm ne sylemi:

Serin serin tan yelleri estiinde Sakall bozca cayr kuu ttnde

38

Sakal uzun mezzin ezan okuduunda Yrk atlar sahibini grp kinediinde Akl karal seilen ada Gs gzel koca dalara gn vurunca Bey yiitlerle cilasunlarn birbirine koyulduu

ada

Sabah, gn doarken Dirse Han kalkarak yerinden dorulup, krk yiidini beraberine alp Bayndr Hnn sohbetine geliyordu.

Bayndr Hnn yiitleri Dirse Han karladlar. Getirip kara otaa kondurdular. Altna kara kee dediler. Kara kyn yahnisinden nne getirdiler. Bayndr Handan buyruk byledir Hnm. dediler, Dirse Han: Bayndr Han benim ne eksikliimi grd, klcmdan m grd, soframdan m grd, benden aa kimseleri ak otaa, kzl otaa kondurdu, benim suum ne oldu ki kara otaa kondurdu? dedi. Hnm, bugn Bayndr Handan buyruk yledir ki olu kz olmayan Tanr Tal ho grmemitir, biz de ho grmeyiz demitir dediler. Dirse Han yerinden kalkt: Kalkn yiitlerim yerinizden dorulun, bu kara ayp bana ya bendendir ya hatundandr dedi.

Dirse Han evine geldi. Barp hatununa syler, grelim Hnm ne syler:

Beri gel bamn baht evimin taht Evden kp yrdnde selvi boylum Topuunda dklm dklm kara salm

, Kurulu yaya benzer atma kalm ki badem smayan dar azlm Kavunun yemiim dvleim Gryor musun neler oldu.

Kalkp Han Bayndr yerinden dorulmu, bir yere ak

39

ota, bir yere kzl ota, bir yere kara ota diktirmi, oulluyu ak otaa, kzly kzl otaa, olu kz olmayan kara otaa kondurun, kara kee altna deyin, kara koyun yahnisinden nne getirin, yerse yesin, yemezse kalksn gitsin, kimin olu kz yoksa Tanr Tal onu karalam olup biz de ho grmeyiz, demi. Ben varnca gelip karladlar kara otaa kondurdular, kara kee altma dediler, kara koyun yahnisinden nme getirdiler, olu kz olmayan Tanr Tal ho grmemitir, biz de ho grmeyiz belli bil dediler. Senden midir, benden midir, Tanr Tal bize bir topa gibi oul vermez nedendir, dedi, syledi:

Han kz yerimden kalkaym m Yakan ile boazndan tutaym m Kaba kemin altna alaym m Kara polat z klcm elime alaym m z gvdenden ban keseyim mi Can nasl tatlym sana bildireyim mi Alca kann yer yzne dkeyim mi Han kz sebebi nedir syle bana Korkun gazap ederim imdi sana diye ekledi. Bunun zerine Dirse Hann Kars ok zld. ekik ka

ra gzlerine yalar doldu. Hay Dirse Han, ne bendendir ne de senden; stmzden eksik olmayan Allah'dandr. diye balayp unlar syledi: Hay Dirse Han bana fkelenme etme, incinip ac szler syleme, yerinden kalk, ala adrn, yeryzne diktir, attan aygr, deveden bura, koyundan ko kes; I Ouzun D Ouzun Beylerini bana topla, a grsen doyur, plak grsen giydir, borluyu borcundan kurtar, tepe gibi et y, gl gibi kmz sadr, byk ziyafet ver, dilek dile, olur ki bir az dualnm hayr duas ile Tanr bize arslan yavrusu gibi bir ocuk verir, dedi.

Pirse Han karsnn sz ile byk bir ziyafet verdi, di-

40

lek diledi. Attan aygr, deveden bura, koyundan ko kestirdi. Ouz, D Ouz beylerini davet etti. A grse doyurdu. plak grse giydirdi. Borluyu borcundan kurtard. Tepe gibi et yd, gl gibi kmz sadrd. El kaldrdlar, dilek dilediler. Bir az dualnn hayr duas ile Allah Tel bir ocuk verdi. Kars gebe kald. Bir nice zamandan sonra olan dourdu. Olancn dadlara verdi, baktrd.

At aya abuk, ozan dili evik olur. Her omurgal geliir, kaburgal byr. Olan on be yana girdi. Olann babas Bayndr Hann ordusuna kart.

Meer Hnm, Bayndr Hann bir boas var idi, bir de buras var idi. O boa kayalara boynuz vursa un gibi tr-d. Bir yazn bir gzn boa ile buray dtrrlerdi. Bayndr Han kudretli Ouz Beyleri ile seyrederlerdi, elenirlerdi.

Meer sultanm, gene yazn boay saraydan kardlar. kii sa yannda, kii sol yanndan demir zincir ile boay tutmulard. Gelip meydann ortasnda koyuverdiler. Meer sultanm, Dirse Hann olanc arkada ile meydanda ak oynuyorlard. Boay koyuverdiler, olancklara ka dediler!

O olan kat. Dirse Hann olanc kamad, ak meydann ortasnda bakt durdu. Boa da olana srd geldi. Diledi ki olan tepelesin. Olan yumruu ile boann alnna kyasya tutup vurdu. Boa geri geri gitti. Boa olana srd bir daha geldi. Olan yine boann alnna yumruu ile sert vurdu. Olan bu sefer boann alnna yumruunu dayad, srd meydann bana kard. Boa ile olan bir sre ekitiler. Boann iki krek kemiinin st kpk balad. Ne olan yener, ne boa yener. Olan dnd: Bir dama direk vururlar, o dama destek olur, ben bunun alnna niye destek olup duruyorum dedi. Olan boann alnndan yumruunu ekti, yolundan savuldu. Boa ayak stnde duramad, dt tepesinin stne ykld. Olan bana el att. Boann

ban kesti. Ouz Beyleri gelip olann bana toplandlar, aferin dediler. Dedem Korkut gelsin, bu olana ad koysun, yanna alp babasna varsn, babasndan olana Beylik istesin, taht al versin dediler.

ardlar. Dedem Korkut gelir oldu. Olan alp babasna vard. Dede Korkut olann babasna sylemi, grelim

. Hnm ne sylemi:

Hay Dirse Han Beylik ver bu olana Taht ver erdemlidir Boynu uzun yrk at ver bu olana Binit olsun hnerlidir Allardan on bin koyun ver bu olana ilik olsun erdemlidir. Katarndan kzl deve ver bu olana Yk tayc olsun hnerlidir Altn bal ota ver bu olana Glge olsun erdemlidir Omuzu kulu kaftan ver bu olana Giyer olsun hnerlidir.

Bayndr Hann ak meydannda bu olan cenk etmitir, bir boa ldrm senin olun, ad Boa olsun, adn ben verdim yan Allah versin dedi. Dirse Han olana Beylik verdi, taht verdi.

Olan tahta kt, babasnn krk yiidini anmaz oldu. O krk yiit kskandlar, birbirine sylediler: Gelin olan babasna ekitirelim, olur ki ldrr, Beyimizin yannda biz yine eski yerimizi alrz, ho tutuluruz bylece.

Vard bu krk yiidin yirmisi bir yana, yirmisi de bir yana oldu. nce yirmisi vard Dirse Hana u haberi getirdi: Gryor musun Dirse Han neler oldu, yaayp tremesin senin olun kt kt hayrsz kt, krk yiidini yanma ald, kudretli Ouzun stne yry etti, nerede gzel grdysc kp

42

ald, ak sakall ihtiyarn azna svd, ak brekli kadnn stn ekti, akan duru sulardan haber geer, apraz yatan Ala Dadan haber aar, Hanlar Han Bayndr Hana haber varr, Dirse Hann olu byle iitilmemi i yapm derler, gezdiinden ldn daha iyi olur, Bayndr Han seni arr, sana akla gelmez gazap eyler, byle oul senin nene gerek, byle oul olmaktan olmamak daha iyidir, ldrsene dediler. Dirse Han: Varn getirin, ldreyim dedi.

Byle diyince Hnm, o dneklerin yirmisi daha ka geldi ve bir dedikodu da onlar getirdiler. Der: Dirse Han senin olun kalkp yerinden doruldu. Gs gzel koca daa ava kt, sen var iken av avlad ku kulad, anasn yanna alp geldi, al arabn yitisinden ald iti, anas ile oturup uzun uzun konutu. Babasna kar gelmee niyetlendi; senin olun kt kt, hayrsz kt, apraz yatan Ala Dadan haber ger, Hanlar Han Bayndr Hana haber varr, Dirse Hann olu byle iitilmemi i yapm derler, seni artrlar. Bayndr Hann katnda sana gazap olur, byle oul nene gerek, ldrsene dediler. Dirse Han: Varn getirin ldreyim byle oul bana gerekmez dedi. Dirse Hann adamlar: Biz se-ninolunu nasl getirelim, senin olun bizim szmz dinlemez, bizim szmzle gelmez kalkp yerinden dorul, yiitlerini oka beraberine al, oluna ura, yanna alp ava k, ku uurup av, avlayp olunu oklayp ldrmee bak, eer byle ldremezsen bir daha ldremezsin, belli bil dediler.

Serin serin tan yelleri estiinde Sakall bozca ayr kuu ttnde Yrk atlar sahibini grp kinediinde Sakal uzun mezzin ezan okuduunda Akl karal seilen ada Kudretli Ouzun gelininin kz'nn bezendii ada

43

Gs gzel koca dalara gn vurunca Bey yiitlerle cilasunlarn birbirine koyulduu ada

Sabah gn doarken Dirse Han yerinden kalkt Oulcuunu yanna alp krk yiidiyle birlikte ava kt.

Av avladlar, ku kuladlar. O krk dnek kiinin bir ka Boan yanna geldi: Baban, geyikleri kovalasn getirsin benim nmde tepelesin, olumun at koturuunu, kl aln, ok atn greyim, sevineyim, kvanaym, gveneyim dedi dediler. Gentir, ne bilsin, geyii kovalyordu, babasnn nnde vuruyordu. Babam at koturuuma baksn kvansn, ok atma baksn gvensin, kl alma baksn sevinsin diye dnyordu. O krk alak: Dirse Han, gryor, musun olunu, yazda yaban geyii kovalyor senin nne getiriyor, geyie atarken ok ile seni vurup ldrecek, olun seni ldrmeden sen onu ldrmee bak dediler.

Boa geyii kovalarken babasnn nnden gelip gidiyordu. Dirse Han kurt sinirinden sert yayn eline ald. zengiye kalkp vargcyle ekti, dorultup att olunu iki kreinin arasndan vurup ykt. Ok vurduunda alca kan fkr-d koynu doldu, yrk atnn boynunu kucaklad yere dt. Dirse Han istedi ki oulcuunun stne grleyip dsn. O krk alak brakmad. Atnn dizginini dndrd, yurduna gelir oldu.

Dirse Hann hatunu oulcuumun ilk avdr diye attan aygr, deveden bura, koyundan ko kestirdi, kanl Ouz Beylerine ziyafet vereyim dedi. Derlenip toplanp yerinden kalkt, krk ince kz beraberine ald. Dirse Hann yzne bakt. Sa ile soluna gz gezdirdi, sevgili olunu gremedi. Kara bar sarsld btn yrei oynad, kara ekik gzleri kan ya doldu. arp Dirse Hana syler, grelim Hnm ne syler:

44

Beri gel bamn baht evimin taht Han babamn gveyisi Kadn anamn gzbebei Atamn anamn verdii Gz ap grdm Gnl verip sevdiim A Dirse Han Kalktn olunla birlikte yerinden doruldun Yelesi kara soylu atna bindin Gs gzel koca daa ava ktn ki vardn bir geliyorsun yavrum hani Karanlk gecede bulduum oul hani ksn benim grr gzm a Dirse Han yaman se

riyor Kesilsin olumun emdii st damarm yaman sz

lyor Sar ylan sokmadan aka tenim kalkp iiyor Yalnzca oul grnmyor barm yanyor Kuru kuru aylara su saldm Kara elbiseli dervilere adaklar verdim A grsem doyurdum plak grsem donattm Tepe gibi et ydm gl gibi kmz sadrdm Dilek diledim Tanrya, bir oul zor buldum Yalnz oul haberini a Dirse Han syle hana Kar yatan Ala Dadan bir oul uurdunsa syl<

bana Takn akan deli sudan bir oul akttnsa syle ba

na

Aslan ile kaplana bir oul yedirdinse syle bana Kara cbbeli azgn dinli Kfirlere bir oul aldr

dmsa syle bana Han babamn katna ben varaym

Ar hazine bol asker alaym Azgn dinli kfire ben varaym.

45

Paralanp soylu atmdan inmeyince Yenim ile alca kanm silmeynce Kol but olup yer stne dmeyince Yalnz oul haberini a Dirse Han syle bana Kara bam kurban olsun bugn sana

dedi, inim inim inildeyip alad. Byle deyince Dirse Han hatununa cevap vermedi, o krk alak kar geldi: Olun sadr esendir, avdadr, bugn yarn nerde ise gelir, korkma kayglanma, Bey sarhotur cevap veremez dediler.

Dirse Hann Hatunu ekildi geri dnd. Dayanamad krk ince kz beraberine ald, yrk ata binip oulcuunu aramaa gitti. Kta yazda kan buzu erimeyen Kazlk Dana geldi kt. Alaktan yce yerlere koup kt. Bakp grd bir derenin iine karga kuzgun iner kar, konar kalkar. Yrk atn keledi, o yana srd.

. Meer sultanm, Boa orackta yklmt. Karga kuzgun kan grp stne konmak istiyordu. Boan iki kpek-eizi var idi, kargay kuzgunu kovalard, kondurmazd. Boa orada yklnca boz atl Hzr, imdadna yetiti, defa yarasn eli ile svazlad: Sana bu yaradan korkma lm yoktur, da iei anann st ile senin yarana merhemdir dedi, gzden uzaklat.

Boacn anas olunun stne koup ka geldi. Bakt grd sevgili olu alca kana bulanm yatyor. ararak syler, grelim Hnm ne syler:

Kara ekik gzlerini uyku brm a artk On iki kemikiin param para topla artk Tanrnn verdii tatl cann gitmekteyse tut artk z gvdende cann var ise oul syle bana Kara bam kurban olsun oul sana Akar senin sularn Kazlk Da

46

Akar iken akmaz olsun Biter senin otlarn Kazlk Da Biter iken bitmez olsun Koar senin geyiklerin Kazlk Da Koar iken komaz olsun taa dnsn Ne bileyim oul arslandan m oldu Yoksa kaplandan m oldu ne bileyim oul Bu kazalar sana nereden geldi O gvdende cann var ise oul syle bana Kara bam kurban olsun oul sana Az dilden bir kck sz et bana

Byle diyince olann kulana ses geldi. Ban kaldrd, anszn gzn at, anasnn yzne bakt. Sylemi, grelim Hnm ne sylemi:

Beri gel ak stn emdiim kadnm ana Ak prekli yce bildiim canm ana Akarl sularna kt syleme Kazlk Dann gnah yoktur Biterli otlarna kt syleme Kazlk Dann suu yoktur Koan geyiklerine kt syleme Kazlk Dann gnah yoktur Arslan ile kaplanna kt syleme Kazlk Dann suu yoktur lenirsen babama ilen Bu su bu gnah babamndr.

Olan yine de: Ana alama, bana bu yaradan lm yoktur korkma, boz atl Hzr bana geldi, kere yaram sad, bu yaradan sana lm yoktur, da iei anann st sana merhemdir dedi, sen de korkma sakn. Byle diyince krk ince kz yayldlar, da iei topladlar. Boacn anas meme-

47

sini skta st gelmedi, iki skt st gelmedi, ncde kendisini zorlad, iyice doldu, skt st ile kan kark geldi. Da iei ile st olunun yarasna srdler, ata bindirdiler, alarak yurduna gittiler, hekimlere brakp Dirse Handan sakladlar.

At aya abuk, ozan dili evik olur. Hnm, Boacn krk gnde yaras iyileti, sapa salam oldu, ata biner kl kuanr oldu, av avlar ku kular oldu. Dirse Hann haberi yok, Boacan ld biliyor.

O krk alak bunu duydular, ne eyleyelim diye konutular: Dirse Han eer olancn grrse, brakmaz bizi hep ldrr dediler. Gelin Dirse Han tutalm, ak ellerini ardna balayalm, kl sicimi ak boynuna takalm, alp kfir ellerine ynelelim diyerek, Dirse Han tuttular. Ak ellerini ardna baladlar, kl sicimi boynuna taktlar, ak etinden kan kncaya kadar dvdler. Dirse Han yayan, bunlar atl yrdler, alp kfir ellerine yneldiler. Dirse Han esir oldu gider. Dirse Hann esir olduundan Ouz beylerin haberi yok.

Meer sultanm. Dirse Hnn Hatunu bunu duymu. Sevgili oluna kar varp sylemi, grelim Hnm ne sylemi:

Gryor musun ay oul neler oldu Sarp kayalar oynamad yer oyuldu

yurtta dman yok iken senin babann stne dman geldi, o krk alak, babann yoldalar baban tuttular, ak ellerini ardna baladlar, kl sicimi ak boynuna taktlar, kendileri atl baban yayan yrttler, alp kanl kfir ellerine yneldiler, Hnm oul kalk yerinden dorul, kendi krk yiidini yanna al, baban o krk alan elinden kurtar, yr oul, baban sana kyd ise sen babana kyma dedi.

Boa anasnn szn krmad; yerinden kalkt kara e-

48

lik z klcn beline kuand, ak kirili sert yayn eline ald, altn mzran koluna ald, yrk atn tutturdu srayp bindi, krk yiidini yanna ald, babasnn ardmca koturup gitti.

O alaklar da bir yerde konmulard, al arabn yitisin-den iiyorlard. Boa Han koup yetiti. O krk alak bunu grdler. Dediler: Gelin varalm u yiidi tutup getirelim, ikisini bir arada kfire yetitirelim dediler. Dirse Han:

Krk yoldam aman Tanrnn birliine yoktur gman

benim elimi zn, kolca kopuzumu elime verin, o yiidi dndreyim ister beni ldrn ister diriltin, brak verin dedi. Elini zdler, kolca kopuzunu eline verdiler. Dirse Han gelenin olu olduunu bilmedi, kar geldi. Syler, grelim Hnm ne syler:

Boynu uzun yrk atlar gider ise benim gider Senin de iinde binein var ise yiit syle bana Savamadan vurumadan al vereyim dn geri Allardan on bin koyun gider ise benim gider Senin de iinde iliin var ise syle bana Savamadan vurumadan al vereyim dn geri Katarlardan kzl deve gider ise benim gider Senin de iinde deven var ise yiit syle bana Savamadan vurumadan al vereyim dn geri Altn bal otalar gider ise benim gider Senin de iinde odan var ise yiit syle bana Savamadan vurumadan al vereyim dn geri Ak yzl el gzl gelinler gider ise benim gider Senin de iinde nianln var ise yiit syle bana Savamadan vurumadan al vereyim dn geri Ak sakall kocalar gider ise benim gider

49

Senin de iinde ak sakall baban var ise yiit syle bana Savamadan vurumadan kurtaraym dn geri Benim iin geldin ise hay yiit oulcuumu ldrmm Bana yazk deil sana yazk, dn geri.

Boa burada babasna sylemi, grelim Hnm ne sylemi:

Boynu uzun yrk atlar gidiyorsa senin gider Benim de iinde bineim var Brakamam krk alaa Katarlardan kzl deve gidiyorsa senin gider Benim de iinde devem var Brakamam krk alaa Allarda on bin koyun gidiyorsa senin gider Benim de iinde etliim var Brakamam krk alaa Ak yzl el gzl gelin gidiyorsa senin gider Benim de iinde nianlm var Brakr mym krk alaa Altn bal otalar gitmekteyse senin gider Benim de iinde odam var Brakr mym krk alaa Ak sakall kocalar gitmekteyse senin gider Benim de iinde bir akl am bilmesini unutmu kocam babam var Brakr mym krk alaa

Krk yiidine tlbent sallad, el eyledi. Krk yiit soylu atlarn srd, Boa Hann stne yld. Boa Han kendi krk yiidini yanma ald, at tepti, cenk ve sava etti. Kiminin boynunu vurdu, kimini esir eyledi. Babasn krtajd, ekil-

50

di geri dnd. Dirse Han burada sevgili olunun sa olduunu bildi. Baba oul kucaklatlar, oturup syletiler, obalarna dndler. Han Kz karlad gelilerini; hem kocasn hem de oulcuunu birarada grd, Allaha kretti, kurbanlar kestirdi, alar doyurdu, sadakalar verdi; olunun barna bast, gzlerini doyasya pt. Hanlar Han Bayndr Boaca Beylik verdi, taht verdi. Dedem Korkut destan syledi deyi dedi, bu Ouznmeyi dzd kotu, byle dedi:

Onlar da bu dnyaya geldi geti Kervan gibi kondu gt Onlar da ecel ald yer gizledi lml dnya yine kald Gelimli gidimli dnya Son ucun lml dnya

Kara lm geldiinde geit versin. Salkla, aklla devletini Hak artrsn. O dn yce Tanr dost olarak medet eritirsin.

Dua edeyim Hnm: Yerli kara dalarn yklmasn. Glgeli ulu aacn kesilmesin. Tan akan gzel suyun kurumasn. Kanatlarnn ular krlmasn. Koar iken ak boz atn tkezlenmesin. Vuruunca kara elik z klcn entilmesin. Drtrken alaca mzran ufanmasn. Ak brekli anann yeri cennet olsun. Ak sakall babann yeri cennet olsun. Hakkn yandrd ran yana dursun, Yce Tanr seni ktlere el atrmasn Hnm hey!

SALUR KAZANIN EVNN YAMALANDIININ DESTANINI ANIKTIR

Bir gn Ula olu, yrtc kuun yavrusu, yoksullarn kimsesizlerin umudu, Amit Suyunun aslan, Karacuun kaplan, konur atn sahibi, Han Uruzun babas, Bayndr Hnn gveyisi, gl Ouzun devleti, elden ayaktan dm yiitlerin koruyucusu Salur Kazan yerinden kalkmt. Doksan yerde alaca hah, ipek demiti. Seksen yerde koca koca kazanlar kurulmutu. Altn kadehler, srahiler dizilmiti. Dokuz kara gzl, gzel yzl, sa ardna rl, gs kzl dmeli, elleri bileinden knal, parmaklan ssl, dilber kfir kzlar gl Ouz beylerine iki sunup, iiyorlard. ip iip Ula olu Salur Kazan iyice sarho olunca diz st kt: nm anlayn beyler, szm dinleyin beyler, yata yata yanmz ard, dura dura belimiz kurudu, yryelim a beyler, av avlayalm ku kulayalm, yaban geyii ykalm dnelim otamza inelim, yiyelim ielim ho geelim dedi. Kyan Seluk olu Deli Dndar: Evet Han Kazan uygundur dedi. Kara Gne olu Kara Budak: Aam Kazan uygundur dedi. Onlar yle deyince at azl Aruz Koca iki dizinin stne kt de: Aam kazan dini bozuk Grcistan a-

52

znda oturuyorsun, yurdunun stne kimi brakyorsun? diye sordu. Kazan: yz yiit ile olum Uruz benim evimi korusun diye buyurdu.

Konur atn evirdi, srayp bindi. Aln aktmal aygrna Dndar bindi. Yrk demir kr tutturdu, Kazan Beyin kardei Kara Gne bindi. Beyaz kheylnn ektirdi, Bayndr Hann dmann yenen ir emseddin bindi. Parasann Bayburt Hisarndan frlayp uan Beyrek boz aygrna bindi. Saymaa kalksam tkenmez en gl Ouz Beyleri bindi, Ala Daa av alay ava kt.

Kfirin casusu casuslad, vard kfirlerin azgn kli Melike haber verdi. Yedi bin kaftannn ard yrtmal, yansndan kara sal, dini bozuk, din dman alaca atl kfir bindi, drt nala saldrd, gece yarsnda Kazan Beyin yurduna geldi. Altn otalarn kfirler yktlar. Kaza benzer kz gelini alatp szlattlar. Tavla tavla ahbaz atlarna bindiler. Katar katar kzl develerini yedekte ektiler Zengin hazinesini, bol akesini yamaladlar. Krk ince belli kz ile boyu uzun Burla Hatun esir gitti. Kazan Beyin kocalm anas kara deve boynunda asl gitti. Han Kazann olu Uruz Bey yz yiiti ile eli bal, boynu bal gitti. Eylik Koca Olu San Kulma, Kazan beyin evi zerine ehit oldu. Kazann bu ilerden haberi yok.

Kfir: Beyler, Kazann tavla tavla ko atlarna binmiiz, altn akasn yamalamz, krk yiit ile olu Uruzu esir etmiiz, katar katar develerini yedekte ekmiiz, krk ince belli kz ile Kazann sevgili kansn tutmuuz, bu aclan biz Kazana vermiiz dedi. Kfirin biri der: Kazan Beye daha yapacamz var. kli Melik: Bre asilzade ne kald? diye ordu. Kfir: Kazann Kapulu Derbendinde onbin koyunu vardr, u koyunlan da getirsek Kazana byk bir ac daha' vermi olurduk dedi. kli Melik: Alt yz kii varsn, koyunu getirsin dedi.

Alt yz kfir atland, koyunun zerine drt nala gitti.

53

Gece yatarken Karacuk oban kara kaygl d grd. Dnde srad ayaa kalkt. Kyan Gcn, Demir Gc adnda iki kardei var idi, onlar yanna ald. Aln kapsn berketti. yerde tepe gibi ta yd. Alaca kollu sapann eline ald.

Anszn Karacuk obann zerine alt yz kfir yklendi. Kfir der:

Karanlk akam olunca kaygl oban Kar ile yamur yanca akmakl oban St, peyniri bol kaymakl oban

Kazan Beyin penceresi altn otalarn biz ykmz, tavla tavla ko atlarna biz binmiiz, katar katar kzl devesini biz yedekte ekmiiz, kocalm anasn biz getirmiiz, zengin hazinesini, bol akasn biz yamalamz, kaza benzer kz gelini biz esir etmiiz, krk yiidi ile Kazann olunu biz getirmiiz, krk ince belli kz ile Kazann karsn biz getirmiiz, bre oban uzandan yaknndan beri gel, ba indirip bar bas, bize selm ver, ldrmeyelim, kli Melike seni itelim, sana Beylik al verelim.

oban :

Bo yere konuma bre itim kfir tim ile bir yalakta bulam ien azgn kfir Altndaki alaca atn ne ersin Alaca bal keim kadar gelmez bana Bandaki tulgan ne ersin kpek kfir Basmdaki brkm kadar gelmez bana Altm tutam gnderini ne ersin lanetlenmi kfir Kzlck deneim kadar gelmez bana Klcn ne ersin bre kfir Eri bal omam kadar gelmez bana

54

Sadanda doksan okunu ne ersin bre kfir Ala kollu sapanm kadar gelmez bana Uzandan yaknnda beri gel Yiitlerin darbesini gr yle ge

O nda kfirler at teptiler, ok serptiler. Yiitler yiidi Karacuk oban sapannn ayasna ta koydu att . Birini atnca ikisini n ykt, ikisini atnca n drdn ykt. Kfirlerin gzne korku dt. Karacuk oban, kfirin yzn sapan ta ile yere serdi. ki kardei okla vuruldu, ehit oldu. obann ta tkendi, koyun demez kei demez, sapannn ayasna koyar atar, kfiri ykar. Kfirin gz korktu. Dnya lem kfirin bana karanlk oldu; eriip yetimesin bu oban bizim hepimizi ldrr m ldrr dediler, durmayp katlar.

oban ehit olan kardelerini Hakka teslim etti, kfirlerin leinden bir byk tepe yd; akmak akp ate yakt ve kepeneinden kl yapp yarasna bast, yolun kenarna geip oturdu, alad szlad. Der: Salur Kazan, Bey Kazan, l msn diri misin, bu ilerden haberin yok mudur?

Meer Hnm o gece gl Ouzun devleti, Bayndr Hnn gveyisi, Ula olu Salur Kazan kara kaygl d grd. Srad ayaa kalkt: Bilirmisin kardeim Kara Gne, dmde ne grnd? Kara kaygl bir d ite... grdm, yumruumda rpnan benim ahin kuumu lyor grdm; ak otamn zerine gkten yldrm akyor grdm, kuduz kurtlar evimi dileyip yrtyor grdm, karg gibi kara sam uzuyor grdm, uzanarak gzm rtyor grdm, bileimden on parmam kanda grdm, ne vakit ki bu d grdm, ondan beri aklm fikrimi toplayamyorum, Hn kar-da benim bu dm yor bana dedi. Kara Gne: Kara bulut dediin senin devletindir, kar ile yamur dediin senin askerindir, sa kaygdr, kan ktlktr, geri kalann yora-mam, Allah yorsun dedi. Byle syleyince Kazan: Benim

55

avm bozma, askerimi datma, ben bugn konur at tepik-lerim, gnlk yolu bir gnde alrm, le olmadan yurdumun stne varrm, eer sadr esendir, akam olmadan gene ben sana gelirim, yurdum eer sa deilse banzn resine bakn, ben artk gittim dedi.

Konur atn kamlad. Kazan Bey yola dt. Gele gele yurdunun zerine geldi. Grd ki uanlardan kuzgun kalm, taz dolam yurtta kalm. Kazan Bey burada yurt ile haberlemi, grelim Hnm ne haberlemi:

Evim obam, benim ortak yurdum Yaban eei ile yaban geyiine komu yurdum Alaca atl kfir grmemi yurdum Seni dman nereden dalam gzel yurdum Ak otalarn dikildii toprak yalnz Kocam anamn oturduu yer ssz Olum Uruzun ok att tahta hznl Ouz Beylerinin at srd meydan bombo

i Kara mutfaktan arta kalan ocak ksz

Bu durumu bylece grdnde Kazann kara ekik gzleri kan ya doldu, kan damarlar kaynad, kara bar sarsld. Konur atn tepikledi, kfirin getii yola dt gitti.

Kazann nne bir su geldi. Kazan: Su Hak yzn grmtr, ben bu su ile haberleeyim diye dnd. Grelim Hnm nice haberleti:

anam anam kayalardan kan su Kocaman gemileri oynatan su Hasan ile Hseyinin zledii su Ba bostan ssleyen su yie ile Ftmanm bak su ahbaz atlarn gelip itii su Ak koyunlarn gelip evresinde yatt su

56

Yurdumun haberini bilir misin syle bana Kara bam kurban olsun suyum sana Susarsan kt sylerim sana

Su nasl haber versin? Lf ite, geti gitti; bu sefer bir kurda rastlad. Kurt yz kutsaldr, kurt ile bir haberlee-yim diye dnd. Grelim Hnm nasl haberleti:

Karanlk akam olunca gn. doan Kar ile yamur yanca er gibi duran Kara ko atlar grdnde kinetiren Kzl deve grdnde kkretiren Aka koyun grdnde kuyruk arpp kamlayan Yalca tekeyi grnce kapp karveren Arkasn vurup berk aln ardm sken Karma toklunun semizini alp yutan Kanl kuyruunca yzp ap ap yutan Ulumas korkun kpeklere kavga salan akmaklca obanlar geceleyin koturan Yurdumun haberini bilir misin syle bana Kara bam kurban olsun kurdum sana Susarsan lanet ederim sana

Kurt nasl haber versin? Kurttan da geti. Karacuk obann kara kpei Kazann karsna geldi. Kazan kara kpek ile haberleti, grelim Hnm ne haberleti:

Karanlk akam olunca vaf vaf ren Ac ayran dklnce ap ap ien Gece gelen hrszlar korkutan Korkutarak ama tayla rkten Yurdumun haberini bilir misin syle bana Kara bamn salnda iyilikler edeyim kpek sana

57

Kpek nasl haber versin? Kpek Kazann atnn ayana ap ap der, sin sin sinler. Kazan bir sopa ile kpei vurdu, kpek ekildi geldii yola gitti. Kazan kpei izleyerek Karacuk obann bulunduu yere geldi. oban grdnde haberleti, grelim Hnm ne haberleti:

Karanlk akam olunca kaygl oban Kar ile yamur yanca akmakl oban nm anla szm dinle Alaca atl kara kfir konduu yeri yamalam Ak otam surdan gemi grdn m syle bana Kara bam kurban olsun oban sana

oban Bre akl azm devleti dm Kara kayglar bana m lm mydn yitmi miydin a Kazan Nerde geziyordun neredeydin a Kazan

Alaca atl kara kfir konan yamalam, neyin var neyin yok ise tutsak etmi; dn, yok nceki gn, evin burdan geti. Kocam anan kara deve boynunda asl geti. Krk ince belli kz ile karcn boyu uzun Burla Hatun kfirlerin nnde alayarak surdan geti. Krk yiit ile olun Uruz ba ak yaln ayak kfirlerin yannca esir gitti. Tavla tavla ko atlarna kfir binmi. Katar katar develerini kfir yedekte ekmi. Altn ake, bol hazineni kfir alm. diyince Kazan h etti, akl bandan gitti, dnya lem gzne karanlk oldu. Azn kurusun oban, dilin rsn oban, Hak Tal senin alnna kara yazsn oban dedi. Kazan bey byle syleyince oban dedi ki:

Ne kzyorsun bana aam Kazan Yoksa gsnde yok mudur iman

58

obann bu szleri Kazan'n arna gitti, tuttu yry-verdi. oban da Kazann ardndan yetiti. Kazan dnd bakt: Oul oban nereye gidiyorsun? dedi. oban: Aam Kazan sen evini almaa gidiyorsun, ben de kardeimin kann almaa gidiyorum dedi. Byle syleyince, Kazan: Oul oban karnm atr, bir eyin var mdr yemee dedi. oban: Evet aam Kazan, geceden bir kuzu piirmiimdir, gel bu aa dibinde inelim yiyelim dedi. ndiler, oban daarc kard, yediler.

Kazan dnd: Eer oban ile varacak olursam gl Ouz Beyleri benim bama kakn olurlar, oban yannda olmasa Kazan kfiri yenemezdi derler. dedi.

Kazan gayret geldi. oban bir aaca sara sara skca balad, kalkt yryverdi. obana Bre oban karnn ackmamken, gzn kararmamken bu aac koparmaa bak, yoksa seni burda kurtlar kular yer dedi.

Alt yz kfir de benim zerime geldi, iki kardeim ehit oldu, yz kfir ldrdm gazi oldum, ne semiz koyun ne zayf toklu, senin kapndan kfirlere tek bir koyun vermedim, yerden yaralandm, kara bam bunald, yalnz kaldm, suum bu mudur? oban yine der:

Konur atn ver bana Altm tutam mzran ver bana Apalaca kalkann ver bana Kara polat z klcn ver bana Sadanda seksen okunu ver bana Ak kirili sert yayn ver bana Kfire ben vuraym Yeniden doann ldreyim Yemin ile alnmn kann ben ileyim lrsem senin uruna ben leyim Allah Tal kor ise evini ben kurtaraym.

59

Karaca oban zorlad, koca aac kkyle kkeniyle kopard, arkasna ald. Kazann ardna dt. Kazan bakt grd oban aac arkasna alm geliyor. Kazan der: Bre oban bu aa ne aatr? oban: Aam Kazan bu aa o aatr ki sen kfiri tepelersin, karnn ackr, ben sana bu aa ile yemek piiririm dedi. Kazana bu sz ho geldi. Atndan indi, obann ellerini zd, alnndan bir pt. Allah benim evimi kurtaracak olursa seni tavlac ba eyleyeyim dedi. kisi birlikte yola dtler.

Beri yandan kli Melik kfirlerle en akrak yeyip iip oturuyordu. Beyler biliyor musunuz Kazana nasl ac ektirmek gerek, boyu uzun Burla H a t u n u n u getirip iki sundurmak gerek dedi.

Yaknlarnda bir yerde Burla Hatun yannda kz ve olu Uruz ile kapatlmt. Boyu uzun Burla Hatun kli Melik'in szlerini iitti, yrei yand, canna ateler dt- Krk ince belli kzn iine girdi, t verdi. Hanginize yaprlar, Kazann Hatunu hanginizdir diye sorarlarsa krk yerden ses veresiniz dedi.

kli Melikten adam geldi: Kazan Beyin ha' anu hanginizdir dedi. Krk yerden ses geldi, hangisidir bilmediler.

Kfirlere haber verdiler: Birine yaptk, krk yerden ses geldi, bilmedik hangisidir? dediler. Kfir: Bre Kazann olu Uruzu ekin engele asn, kyma kyma ak etinden ekin, kara kavurma piirin krk Bey kzna iletin, kim ki yedi o deil, kim ki yemedi odur, aln gelin bize akilik etsin dedi. Boyu uzun Burla Hatun bu sz de duydu; olunun yamacna geldi, arp oluna syler, grelim Hnm ne syler.

Oul oul ay oul Beim oul gzm oul Bilir misin neler oldu Syletiler fsl fsl Kfirin niyetini duydum

60

Penceresi altn otamn kabzas oul Kaza benzer kzmn gelinimin iei oul Oul oul ay olu Dokuz ay dar karnmda tadm oul On ay diyince dnyaya getirdiim oul Dolamas altn beikte beklediim oul Beiklere beleyip ak sdm emzirdiim oul Kfirler bu sefer ok kt dndler!

Kazan olu Uruzu hapisten karn, boazndan urgan ile asm, iki kreinden engele takn, kyma kyma ak etinden ekin, kara kavurma edip krk Bey kzma iletin, kim ki yedi o deil, kim ki yemedi o Kazann Hatunudur, ekin deimize getirelim iki sunduralm demiler. Senin etinden oul yiyeyim mi, yoksa dini bozuk kfirin deine gireyim mi, baban Kazann namusuna kara sreyim mi; nicedeyim oul hey? dedi. Uruz: Azn kurusun ana, dilin rsn ana, ana hakk Tanr hakk olmam olsayd kalkarak yerimden dorulaydm, yakan ile boazndan tutaydm, ayamn altna alaydm, ak yzn kara yere tepeydim, azn ile burnundan kan fkrtaydm, can tatlln sana gstereydim, bu nasl szdr? Sakn kadn ana benim zerime gelmeyesin, benim iin alamayasn brak beni kadn ana engele vursunlar, brak etimden eksinler kara kavurma etsinler krk Bey kznn nne iletsinler, onlar bir yediinde sen iki ye, seni kfirler bilmesinler duymasnlar, ta ki dini bozuk kfirin deine varmayasn, ikisini sunmayasn, babam Kazann namusuna kara srmeyesin, sakn dedi. Olu byle diyince gznn ya boncuk boncuk dkld. Boyu uzun, beli ince Burla Hatun boynu ile kulan tuttu dt, gz elmas gibi al yanan ekti yrtt, karg gibi kara san yoldu. Oul! Oul! diyerek inim inim inledi, alad: Uruz:

Kadn ana karma geip ne bryorsun -Ne barrsn ne alarsn

61

Barm ile yreimi ne dalarsn Gemi benim gnm ne hatrlarsn Hey ana arap atlar olan yerde Bir tay olmaz m olur Kzl develer olan yerde Bir deve yavrusu olmaz m olur Aka koyunlar olan yerde Bir kuzucaz olmaz m olur Sen sa ol kadn ana babam sa olsun Bir benim gibi oul bulunmaz m?

dedi. Byle deyince anasnn karan kalmad, yry verdi, krk ince belli kzn iine girdi.

Kfirler Uruzu alp kesim engelinin dibine getirdiler. Uruz:

Bre kfir aman Tanrnn birliine yoktur gman

Brakn beni, bu aa ile syleeyim dedi. arp aaca sylemi, grelim Hnm ne sylemi:

Aa aa der isem sana zlme aa Mekke ile Medinenin kaps aa Musa Kelimin asas aa Byk byk surlarn kprs aa Kara kara denizlerin gemisi aa Erlerin ah Alinin Dldlnn eyeri aa Zlfikrn kn ile kabzas aa ah Hasan ile Hseyinin beii aa Erin de avradn da korkusu aa Bana doru bakar olsam basz aa Dibine doru baksam dibsiz aa Beni sana asacaklar, tayamaz ol...

62

Tarsan, daln kopmazsa yiitliimin h seni tuk sun aa

Bizim elde olmalydn aa Kara Hindu kullarma buyuraydm Seni para para doruyalard aa

Sustu; bir daha syledi:

Tavla tavla balanrken atma yazk Karde diye beslerken yoldama yazk Yumruumda rpmrken ahin kuuma yazk Kotuu anda tutan tazma yazk Beylie doymayan kendime yazk Yiitlikten usanmayan canma yazk.

Deyip yzn Hakka dndrd Yce Peygamberden yardm diledi; alad. Yumru yumru gz ya dkp alad, yank cierciini dalad.

Bu srada sultanm, Salur Kazan ile Karacuk oban drt nala yetiti. obann sapannn ayas, yanda dana derisinden yaplma idi; sapann kollar keinin kllarndan rlm idi; atlaycs bir keinin klndan rlmt.. Her atta on iki batman (*) ta atard. Att ta yere dmezdi, yere dahi dse toz gibi savrulurdu, ocak gibi oyulurdu. Tan dt yerin otu yl bitmezdi. Semiz koyun zayf toklu bayrda kalsa, kurt gelip yemezdi sapannn korkusundan. yle olunca sultanm, Karacuk oban sapan atlatt, dnya lem kfirin gzne karanlk oldu. Kazan Karacuk oban anam kfirden dileyeyim, at aya altnda kalmasn dedi. At aya abuk, ozan dili evik olur. Kazan kfire arp sylemi, grelim Hnm ne sylemi:

* Bir batman 8 kg.dr.

63

Bre kli Melik Penceresi altn otalarm getirmisin Sana glge olsun Ar hzinemi bol akemi getirmisin Sana harlk olsun Krk ince belli kz ile Burla Hatunu getirmisin Sana esir olsun Krk yiit ile olum Uruzu getirmisin Kulun olsun Tavla tavla ko atlarm getirmisin Sana binek olsun Katar katar develerimi getirmisin Sana kervan olsun Kocam anam getirmisin Bre kfir ak stn itiim rme sal anam ver

bana Savamadan vurumadan ekileyim Geri dneyim gideyim bunu byle bil

Kfirler cevap verdiler:

Bre Kazan Penceresi altn otan getirmisiz Bizimdir Krk ince belli kz ile Boyu uzun Burla Hatunu getirmiiz Bizimdir Tavla tavla ko atlarn Katar katar develerini getirmiiz Bizimdir Kocam anan getirmiiz Bizimdir

Sana vermeyiz, Yayhat Kei oluna veririz, Yayhat Ke-

64

i olundan olu doar, biz onu sana hasm koruz dediler. oban hiddetlendi, dudaklar kabard:

Bre itim kfir Bre dini yok aklsz kfir Akl yok derneksiz kfir Kar yatan karl kara dalar yalanmtr otu bitmez

Kanl kanl rmaklar kocamtr suyu gelmez ahbaz ahbaz atlarn beli bklmtr tay vermez

Kzm kzl develer kmtr yavru vermez Bre kfir Kazan Beyin anas iki bklmdr oul vermez

dln almaktan sefan var ise kli Melik, kara gzl kzn var ise, getir Kazana ver, bre kfir senin kzndan olu dosun, siz onu Kazan Bee hasm kovasnz dedi.

Bu srada gl Ouz Beyleri yetiti. Hnm grelim kimler yetiti: Kara Dere aznda domu, kara deve derisinden beiinin rts olan fkesi tutunca kara ta kl eyleyen, byn ensesinde yedi yerden dmleyen, yiitler ejderhas, Kazan Beyin kardei Kara Gne drt nala yetiti. al klcn karda Kazan yettim! dedi.

Bunun ardnca grelim kimler yetiti: Demir Kap Der-bendindeki demir kapy tepip alan, altm tutam alaca gnderinin ucunda er brten, Kazan gibi bir yenilmez yiidi kere attan dren Kyan Seluk olu Deli Dndar drt nala yetiti: al klcn aam Kazan yettim! dedi.

Bunun ardnca Hnm grelim kimler yetiti: Hemid ile Merdin kalesini tepip ykan, demir yayl Kapak Melike kan kusturan, gelerek Kazann kzn erlik ile alan, Ouzun ak sakall ihtiyarlarnn grnce o yiidi batc ettii, al ipekten alvarl, at yanar dner pskll Kara Gne olu Kara

65

Budak drt nala yetiti. al kkcn aam Kazan yettim dedi.

Bunun ardnca grelim Hnm kimler yetiti: Aklna esince Bayndr Hann dmann bastran, altm bin kfire kan kusturan, ak boz atnn yelesi stnde kar durduran, Gaflet Koca olu r emseddin drt nala yetiti, al klcn aam Kazan, yettim! dedi.

Bunun ardna Hnm grelim kimler yetiti: Yaban horozu gibi alml, kartal hnerli, svama gmten krma ku-mah, kula altn kpeli, yenilmez Ouz Beylerini bir bir atndan ykc, Kazdk Koca olu Bey Yigenek drt nala yetiti: al klcn aam Kazan, yettim! dedi.

Bunun ardnca grelim Hnm kimler yetiti: Parasarn Bayburt Hisarndan frlad anda uan, ap-alaca gerdeine kar gelen, yedi kzn umudu, gl Ouz Beylerinin imrencesi, Kazan Beyin sa kolu, boz aygrl Beyrek drt nala yetiti: al klcn, Aam Kazan yetitim. dedi.

Bunun ardnca grelim Hnm kimler yetiti: Altm toklu derisinden, krk eylese topuklarm rtmeyen, alt toklu derisinden klah etse kulaklarn rtmeyen, kolu budu irice, uzun baldrlar ince, Kazan Beyin days, at azl Aruz Koca drt nala yetiti: al klcn beyim Kazan, yettim. dedi.

Bunun ardnca grelim kimler yetiti: Mekke'ye gidip Peygamberin yzn gren dndnde Ouzun Sahabesi olan, fkelenince byklarndan kan kan, by kanl Bg-dz Emen drt nala yetiti. al klcn aam Kazan, yettim dedi.

Bunun ardnca kimler yetiti: Kfirleri it ardna brakp horlayan, yurttan kp Aygr Gzler suyunda at yzdren, elli yedi kalenin kilidini alan, Ak Melik eme kzn nikahlayan, Sofu Sandal Melike kan kusturan, krk cbbe brnp otuz yedi kale beyinin dilber kzlarn alp bir bir boynunu okayan, yznden dudandan pen, Eylik Koca

66

olu Alp Eren, drt nala yetiti: al klcn aam Kazan, yettim. dedi.

Saylmakla Ouz Beylerinin sonu gelmez, hep yetitiler. An sudan abdest aldlar, ak ahnlann yere kodular, iki rekt namaz kldlar. Ad gzel Muhammede salvat getirdiler, dnmeden kfire at saldlar, kl aldlar. Gmbr gmbr davullar dvld, burmas altn tun borular alnd. O gn cierinde olan er yiitler belirdi. O gn alaklar sapa yer gzetti. O gn bir kyamet sava oldu, meydan dolu ba oldu. Balar kesildi top gibi. ahbaz ahbaz atlar kotu, nal dt. Alaca alaca gnderler sapland. Kara elik z kllar alnd, az dt. kanatl kayn oklar atld, temreni dt. Kyametin bir gn o gn oldu. Bey nkerinden, nker beyinden aynld.

D Ouz beyleri ile Deh Dndar sadan vurdu. Cilasun yiitlerle Kara Gne olu Deli Budak soldan vurdu. Ouz beyleri ile Kazan dorudan yklendi, kli Melikin stne at srd, kli Meliki brderek attan yere drd, derhal kara ban tutup kesti, paralayarak alca kann yer yzne dkt. Sa tarafta Kara Tken Melike Kyan Seluk olu Deli Dndar kar geldi, sa yann kllad, yere drd. Sol tarafta Buack Melike Kara Gne olu Deli Budak kar geldi, alt dilimli grz ile tepesine yldrm gibi vurdu dnya lem gzne karanlk oldu, at boynunu kucaklad, yere dt. Kazan Beyin kardei kfirin tuu ile sancan kllad yere drd. Derelerde tepelerde kfire krgn girdi leine kuzgun t. On iki bin kfir kltan geti. Be yz Ouz yiitleri ehit oldu. Kaann Kazan Bey kovalamad, aman diyenini ldrmedi. Yenilmez Ouz Beyleri ganimet ald.

Kazan Bey ordusunu oluunu ocuunu, hazinesini ald geri dnd. Altn tahtnda yine evini dikti. Karacuk oban tavlac ba eyledi. Yedi gn yedi gece yeme ime oldu. Krk ba kul ile odalklardan olma krk criye ocuuna Uruzun basma hrriyetini verdi. Ko yiitlere ok lke verdi; alvar,

67

cbbe, uha verdi. Dedem Korkut gelerek destan syledi, deyi dedi, bu Ouznameyi dzd kotu, byle dedi:

Hani dediim bey erenler Dnya benim diyenler Ecel ald yer gizledi lml dnya kime kald Gelindi gidimli dnya En son ucu lml dnya

Dua edeyim Hnm: Karl dalarn yklmasn. Glgeli ulu aacn kesilmesin. Takn akan gzel suyun kurumasn. Kadir Tanr seni ktlere el atrmasn. Koar iken ak boz atn tkezlenmesin; Vuruunca kara elik z klcn entil-mesin. Drtrken alaca gnderin ufanmasn. Ak sakall babann yeri cennet olsun. Ak brekli anann yeri cennet olsun. Son nefeste imandan ayrmasn. Amin diyenler Tanrnn yzn grsn. Ak alnnda be kelime dua kldk, kabul olsun. Allahn verdii umudu kesilmesin. Derlesin toplasn gnahmz ad gzel Muhammed Mustafa yz suyuna balasn Hnm hey!...

KAM PRENN OLU BAMSI BEYREK'N DESTANINI ANLATIR

Kam Gan olu Han Bayndr yerinden kalkmt. Kara yerin stne ak otan diktirmiti. Ala sayvan gk yzne ykselmiti. Bin yerde ipek seccade denmiti. Ouz, D Ouz beyleri Bayndr Hann sohbetine toplanmt. Pay Pre Bey de Bayndr Hann sohbetine gelmiti.

Bayndr Hann karsnda Kara Gne olu Kara Budak yayna dayanp durmutu. Sa yannda Kazan olu Uruz durmutu. Sol yannda Kazlk Koca olu Bey Yigenek durmutu. Pay Pre Bey bunlar grdnds h eyledi, bandan akl gitti, mendilini eline ald, bre bre alad.

Byle edince, yenilmez Ouzun koruyucusu, Bayndr Hann gveyisi Salur Kazan kaba dizinin zerine kt, gzn dikerek Pay Pre Beyin yzne bakt: Pay Pre Bey ne alayp dnrsn? dedi. Pay Pre Bey de: Han Kazan nasl alamayaym, nasl dnmiyeyim, oulda nasibim yok, kardada kaderim yok, Allah Tal bana kara yazm; Beyler, tacm tahtm iin alarm, bir gn gelecek deceim leceim; yerimde yurdumda kimse kalmayacak dedi. Kazan der: Btn arzun bu mudur? Pay Pre Bey der: Evet

69

budur, benim de olum olsa, Han Bayndrn karsma gese dursa, hizmet eylese, ben de baksam sevinsem, kvansam, gvensem.

Byle deyince yenilmez Ouz Beyleri yzlerini ge tuttular, el kaldrp du eylediler, Allah Tal sana bir oul versin dediler. O zamanda beylerin iyi de dileseler kt de dileseler dualar kabul olunurdu.

Pay Pien Bey de yerinden kalkt, der: Beyler benim de hakkma bir dua eyleyin. Allah Tal bana da bir kz versin dedi. Kudretli Ouz beyleri el kaldrdlar dua eylediler: Allah Tal sana da bir kz versin dediler. Pay Pien Bey: Beyler, Allah Tal bana bir kz verecek olursa, siz tank olun, benim kzm Pay Pre Beyin oluna beik kertme yavuklu olsun dedi.

Bunun zerine bir ka zaman geti. Allah Tal Pay Pre Beye bir oul, Pay Pien Beye bir kz verdi. Kudretli Ouz Beyleri bunu iittiler d olup sevindiler. Pay Pre Bey bezirganlarn yanma ard, buyruk etti: Bre bezirganlar, Allah Tal bana bir oul verdi, varn Rum eline benim olum iin gzel armaanlar getirin, benim olum byynce-ye kadar... dedi.

Bezirganlar gece gndz yol gittiler. stanbul'a geldiler. Birbirinden gzel, ei bulunmaz armaanlar aldlar. Pay Prenin olu iin bir deniz tay (*) boz aygr aldlar, bir ak kirili sert yay aldlar, bir de altn dilimli grz aldlar. Yol hazrln yaptlar.

Pay Prenin olu be yana girdi, be yandan on yana girdi, on yandan onbe yana girdi. Yaban horozu gibi alml, kartal hnerli bir gzel alml yiit oldu.

O zamanda bir olan ba kesmese kan dkmese ad koymazlard. Pay Pre Beyin olu atland, ava kt. Av avlarken babasnn tavlasnn zerine geldi. Tavlac ba karla-

* Efsaneye gre denizden yzp gelen bir aygr ile ayrda otlayan bir ksraktan olma soylu at; bu soydan doma taylar.

70

d, indirdi misafir etti. Yiyip iip oturuyorlard. Beri yandan da bezirganlar gelerek Kara Derbent azna konmulard. Yetimesin tremesin Evnk Kalesinin kfirleri bunlar ca-suslad.

Bezirganlar yatarken anszn be yz kfir saldrdlar, vurdular, yamaladlar. Bezirgann by tutuldu, k kaarak Ouza geldi.

Bakt grd Ouzun snrnda bir ala sayvan dikilmi, bir Bey olu gzel yiit krk yiitle, oturuyorlar. Ouzun bir gzel yiidi ancak, yryeyim, yardm isteyeyim dedi.

Bezirgan: Yiit yiit bey yiit, sen benim nm anla szm dinle, on alt yl nce Ouz iinden gitmitik. Birbirinden gzel kfir maln Ouz Beylerine getiriyorduk. Pasi-nin Kara Derbend azna gs vermi idik; Evnk Kalesinin be yz kfiri zerimize saldrd, kardeim esir oldu, malmz rzkmz yamaladlar geri dndler, kara bam kaldrdm sana geldim, kara bann sadakas yiit yardm et dedi.

Bu defa olan arap ierken imez oldu, altn kadehi elinden yere ald: Ne diyorsam yetitirin, giyimim ile benim ko atm getirin hey, beni seven yiitler binsinler dedi. Bezirgan nlerine dt, klavuz oldu.

Kfir de inerek bir yerde ake blmekteydi. Bu srada yiitler meydannn arslam, pehlivanlarn kaplan boz olan yetiti. Bir iki demedi, kfirlere kl vurdu, ba kaldran kfirleri ldrd, gaz eyledi, bezirganlarn maln kurtard.

Bezirganlar: Bey yiit bize sen erlik iledin, gel imdi beendiin maldan al dediler. Yiidin gz bir deniz yay boz aygn tuttu, bir de alt dilimli grz bir de ak kirili yay tuttu. Bu n beendi. Bre bezirganlar b aygn ve sonra bu yay ve bu grz bana verin dedi. Byle deyince bezirganlar bozuldu. Yiit: Bre bezirganlar ok mu istedim? dedi. Bezirganlar: Niye ok olsun, amma bizim Beyimizin

71

bir olu vardr, bu eyi ona armaan gtrmemiz gerek idi dediler. Olan der: Bre Beyinizin olu kimdi? Pey Prenin olu vardr, adna Bams derler dediler. Pay Prenin olu olduunu bilemediler. Yiit parman srd. Burda minnetle almaktansa, orda babamn yannda minnetsiz almak,daba iyidir diye dnd. Atn kamlad yola kt. Bezirganlar ardndan baka kaldlar; Vallab gzel yiit, erdemli yiit dediler.

Boz olan babasnn evine geldi. Babasna haber verildi Bezirganlar geldi diye. Babas sevindi, adr, ota, ala sayvan diktirdi, ipek seccadeler serdi, geti oturdu. Olunu sa yanma ald. Olan Bezirganlar ile ilgili hi bir sz sylemedi, kfirleri ldrdnden szetmedi.

O srada Bezirganlar geldiler. Ba indirip selm verdiler. Grdler ki Yiit o Yiit; ba kesmitir, kan dkmtr, Pay Pre Beyin sanda oturuyor. Bezirganlar yrdler Yiidin elini ptler. Bunlar byle edince Pay Pre Beyin hiddeti tuttu, Bezirganlara: Bre densizler edepsizler! Baba dururken oul eli mi perler? diye kt. Hnm, bu yiit senin olun mudur? Evet benim olumdur dedi. Bezirganlar: imdi incinme Hnm nce onun elini ptmze, eer senin olun olmasayd bizim malmz Grcistanda gitmiti, hepimiz esir olmutuk dediler. Pay Pre Bey de: Bre, benim olum ba m kesti kan m dkt? diye at. Evet ba kesti, kan dkt, adam devirdi dediler. Bre, bu olana ad koyacak kadar var mdr dedi. Evet sultanm, fazladr dediler.

Pay Pre Bey kudretli Ouz beylerini ard misafir etti. Dedem Korkut geldi, olana ad koydu.

nm anla szm dinle Pay Pre Bey Allah Tal sana bir oul vermi uzun yaatsn Ak sancak kaldrnca Mslmanlar arkas olsun Kar yatan kara karl dalardan aar olsa

72

Allah Tal senin oluna g versin Kanl kanl sulardan geer olsa geit versin Kalabalk kfire girince Allah Tal senin oluna frsat versin Sen olunu Bamsam, diye okarsm Bunun ad boz aygrl Bams Beyrek olsun Adn ben verdim yan Allah versin

dedi. Kudretli Ouz beyleri el kaldrdlar dua eylediler; Bu ad bu Yiitde kutlu olsun dediler. Beyler hep ava gitti. Boz aygrn ektirdi. Beyrek bindi. Ala Daa ava kt.

Birdenbire Ouzun zerine bir sr geyik geldi. Bams Beyrek birini kovalayp gitti. Kovalaya kovalaya bir yere geldi, ne grd? Sultanm grd u: Yemyeil ayrn zerine bir krmz ota dikilmi. Yrap bu ota kimin ola? dedi. Haberi yok ki alaca el gzl kzn ota olsa gerek. Bu otan zerine varmak istemedi. Ne olursa olsun, hele ben avm alaym dedi. Otan nnde yetitii geyii vurdu. Bakt grdbu ota Banu iek ota imi ki Beyrein beik kertme nianls, adakls idi Banu iek otadan bakyordu: Bre dadlar, bu babadan densiz, grgsz Adam bize erlik mi gsteriyor? dedi; Varn bundan pay isteyin, grn ne der.

Ksrca Yenge derler bir hatun var idi, ileri vard pay diledi: Hey hey yiit, bize de bu geyikten pay ver dedi. Beyrek: Bre dad, ben ava deilim, Bey olu Beyim, hepsi size dedi; Amma sormak ayp olmasn bu ota kimindir Ksrca Yenge der: Bey yiidim, bu ota Pay Pien Bey kz Banu ieindir dedi, Bunun zerine Hnm, Beyrein kan kaynad, edeple usul usul geri dnd.

Kzlar geyii alp gzeller h Banu iein nne getirdiler. Bakt grd ki bir sultan semiz yaban geyiidi, Banu iek: Bre kzlar, bu Yiit ne yiittir diye sordu. Kzlar da: Vallah sultanm, bu Yiit yz rtl gzel yiittir, Bey o-

73

lu Bey imi dediler. Banu iek: Hey hey dadlar, babam bana ben seni yz rtl Beyree vermiim derdi, olmaya ki bu ola, bre arn haberleeyim dedi.

. ardlar. Beyrek geldi. Banu iek yamakland, haber sordu: Yiit, geliin nerden? Beyrek: Ouzdan dedi, t Ouzda kimin nesisin? Pay Pre Bey olu Bams Beyrek dedikleri benim. Kz: Peki ya ne yapmaya geldin yiit? dedi. Beyrek de: Pay Pien Beyin bir kz varm, onu grmee geldim dedi. Kz: O yle insan deildir ki sana grnsn, amma ben Banu iein dadsym, gel imdi seninle ava kalm, eer senin atn benim atm geerse onun atn da geersin, hem seninle ok atalm, beni geersen onu da geersin ve hem seninle greelim, ben