Yaznn knyesi: Tonga, Necati(2012), ki Bacanan ki Karde Mecmuas: Akbaba ve naralt, Deirmen Yzyln Dergileri 1900-2000 zel Says, S.29-30-31, Ocak-Haziran 2012, s.62-75

K BACANAIN K KARDE MECMUASI:

AKBABA VE INARALTI

Necati TONGA

1940l yllar, sosyal ve siyas hayatmzda pek ok deiikliin ve

hareketliliin yaanmasnn yan sra, edebiyat tarihi asndan da olduka hareketli

geen yllardr. Bu dnemde, siyas ve sosyal hareketlilie ve Tek Parti ynetiminin

Almanya ve Rusya arasnda izledii denge politikasna bal olarak eitli dnya

grlerinin savunulduu pek ok mecmua ve gazete yaynlanmtr. Denilebilir ki,

sosyal ve siyas hayatmzdaki hareketlilie ve zaman zaman ba gsteren kt

skntsna ramen edebiyatmzn bu dnemi, periyodikler asndan verimli geen

dnemlerdendir.

Edebiyatmzn bu devresinde, 1960l yllarda gittike belirginleecek olan

ideolojik kamplamalarn ilk sinyalleri verilmeye balanr. Bu kamplamalar da,

zellikle sol eilimli ve Trk pek ok edeb muhitin ortaya kmasna zemin

hazrlamtr.

Trk edebiyatnda, bir galt- mehr olarak Be Hececiler diye adlandrlan

edeb grubun iki mhim sims olan Yusuf Ziya Orta ve Orhan Seyfi Orhon,

yaynladklar eserler ve mecmualar ile dnemin Trk edeb muhitlerinin en

hareketli isimleri olarak karmza karlar. Yayn hayatmzda Yusuf Ziy ile Orhan

Seyfiden daha ok mecmua karan iki ortak, iki bacanak ve dost ir daha yoktur.1

Orhan Seyfi Orhon2 ve Yusuf Ziya Ortan3 birlikte kardklar mecmualarn

en nemlileri bir siyas-mizah mecmuas olan Akbaba ve haftalk Trk Fikir ve

Gazi niversitesi Yeni Trk Edebiyat ana bilim dal doktora rencisi, Krkkale, necati.tonga@gmail.com

1 nal, Mehmet, Yusuf Ziya Orta, Kltr ve Turizm Bak.Yay., Ank., 1986, s.16

2 Orhan Seyfi, daha 1910 ylnda Hukuk Mektebinde renci iken 15 gnlk Hyabn mecmuasn yaynlam;

1922 ylnda Yusuf Ziya ile birlikte Akbaba mecmuasn kurmutur. 1924 ylnda bir ocuk mecmuas olan Resimli Dnyay yaynlayan Orhan Seyfi, 1927de Gne ve daha sonra Papaan ve Yeni Kalem adl mizah gazeteleri ile birlikte; 1932de Edebiyat Gazetesini, 1935te de Aydabir(Yusuf Ziya ile birlikte) mecmuasn yaynlamtr. Orhan Seyfi, son olarak da 1941 ylnda Yusuf Ziy ile birlikte haftalk Trk Sanat ve Fikir mecmuas olan naralty yaynlamtr. Orhan Seyfinin Trk edebiyatndaki yeri hakknda daha fazla bilgi iin bkz: Donbay, Ali, Orhan Seyfi Orhon, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ank., 2009. 3 Yusuf Ziy Orta, 12 Aralk 1918 tarihinde ir isimli bir dergi yaynlamtr.20 Mart 1919 tarihinde

paraszlk sebebi ile ir Mecmuasnn yayn hayat sona erer. Yusuf Ziy, irden sonra 1922 ylnda Orhan Seyfi ile birlikte Akbaba isimli mizah mecmuasn karmtr.1935 ylnda Orhan Seyfi ile birlikte Aydabir adl dergiyi yaynlayan Yusuf Ziya, 1937de kapanan bu dergiden baka, 20 Mart 1935 tarihinde yine Orhan Seyfi ile birlikte bir sanat, siyset ve iktisat dergisi olan Heray kard. Yusuf Ziya, 1941 ylnda yine Orhan Seyfi ile birlikte naralt dergisini karm ve 1967 ylna kadar da Akbabay karmaya devam etmitir.(nal Mehmet, a.g.e., s.15-17) Yusuf Ziya Orta hakknda yaplm iki nemli alma iin bkz: nal, Mehmet, Yusuf Ziya Hayat-Sanat-Eserleri, Bizim Bro Yay., Ank., 2008[Kltr ve Turizm Bak. Yaynlarndan kan kitabn gelitirilmi ve dzenlenmi ekli]; kla, Seluk, air Mizah Yazar Gazeteci Yusuf Ziya Orta, Kitabevi Yay., st., 2010.

Sanat mecmuas olan naraltdr. Biz bu almamzda bu iki mecmuay ana

hatlaryla deerlendirmeye alacaz:

II. ki Bacanan, ki Karde Mecmuas: Akbaba ve naralt

Orhan Seyfi ile Yusuf Ziy, gzel bir beytin iki msrna benzerler. Mlumdur ki,

her msr, yalnz bana mny itmm edemez. ki msr yan yana gelince mn da

meydana gelir. Fakat Orta ve Orhon, yle msrlardr ki, mny ayr ayr itmm

edebilirler.

bnl-Emin Mahmut Keml NAL

a.Akbaba(1922-1977) 4

Kurtulu Sava yllarnda Trk matbut hayatnda iki nemli mizah

mecmuas yaynlanmtr: Gleryz ve Aydede. Ankara hkmetini ve Kurtulu

Savan destekleyen Gleryz mecmuasn Sedat Simavi; stanbul hkmetini

destekleyen Aydedeyi ise Refik Halit Karay yaynlamtr. Gleryz ve Aydede, ksa

sre km olsalar da Cumhuriyet mizah bakmndan iki nemli halkay iaret

etmektedirler.

Cem ve Kalem gibi bir nceki dnemin iki mhim mizah mecmuasndan

gelenei devralan Gleryz ve Aydede mecmualar, ok zengin yazar ve izer

kadrosuyla edebiyatmzdaki mhim bir boluu doldurmulardr. Pek ok gen

yazar ve izere sayfalarn aarak onlarn yetimelerini salayan bu iki mecmua,

kendilerinden sonra yaynlanacak mecmualara da bylece zemin hazrlamlardr.

Nitekim Kurtulu sava kazanldktan sonra kapanan Aydede mecmuasnn yerine,

Aydedenin hemen hemen ayn kadrosu, ayn biim ve yaps ile yeni bir mecmua

yaynlanmaya balamtr: Akbaba.

4 Akbaba dergisi hakknda hazrladmz bir alma iin bkz: Tonga, Necati, Trk Edebiyat Tarihinde Mhim

Bir Mecmua: Akbaba (19221977), Turkish Studies, S.3/2 Bahar 2008, www.turkishstudies.net , s.665679.

Akbaba mecmuas Yusuf Ziya Orta

Akbaba mecmuas, 7 Birinciknun 1338(7 Aralk 1922) tarihinde Yusuf Ziya

Orta ve Orhan Seyfi Orhon tarafndan yaynlanmaya balamtr. Orhan Seyfi,

dergiyi daha sonra Yusuf Ziyaya devretmi ve Yusuf Ziya da lnceye kadar tek

bana karmtr.5

Yusuf Ziyann mecmuann ilk saysnn ba makalesinde yer alan nsanlarn

ok yalsna, sa sakal aarm olanna akbaba derler. Kularn en ok yaayan da

Akbabadr. naallah bizim Akbabamz da gazetelerin en uzun mrls olur.6 eklindeki

temennisi kabul olmu ve Akbaba edebiyatmzdaki en uzun mrl mecmua

olmasa da hayatn uzun sre devam ettiren mizah mecmualarndan biri olmutur.

Balangta siyas-mizah dergisi olarak hazrlanan Akbaba, Pazartesi ve

Perembe gnleri olmak zere haftada iki gn kar. Drt sayfa dzenlenen dergi,

byk boy ve siyah beyazdr. 1933 ylna kadar derginin numaralandrlnda bir

deiiklik olmazken, 19 Nisan 1933 tarihinden itibaren birden balayarak yeniden

numaralandrlr. Bu dnemde de haftada 2 kez, fakat aramba ve Cumartesi

gnleri yaynlanan dergide, 73. saydan sonra bir deiiklik daha yaplr.1934 ylnn

bandan itibaren birden balayarak yeniden numara verilir, boyutlar klr ve

sayfa says artar. 24 ubat 1944 tarihine kadar 517 sayya ulaan dergi, bu zaman

zarfnda yalnz Perembe gnleri yaynlanr. Akbaba, 1967 ylna kadar Yusuf Ziya

Orta tarafndan karlm, 1967de Yusuf Ziyann veft zerine dergiyi olu Ergin

Orta, 28.12.1977 tarihine kadar karmaya devam etmitir.

Akbaba dergisinde bazen kendi, bazen de mstear isimleri ile Yusuf Ziya

Orta(imdik, Y.Z.), Orhan Seyfi Orhon(Fiske, O.S.), Reat Nuri Gntekin(alkuu,

Austos Bcei, Ate Bcei, Yldz Bcei), Cevad akir, Peyami Safa(Server Bedi),

Vl Nurettin(Va-N), Ercment Ekrem Tal(Torik Necmi, ekirge, Karga,

5 Kocahasanolu, O.S., Mill Edebiyat Hareketi ve Be Hececiler, Toker Yay., st., 1976, s.103

6 Orta Yusuf Ziya, Akbaba, Akbaba, S.1, 7 Birinciknun 1338, s.1

Mehedi), Mahmut Yesari(ulluk(?), M.Y.), Osman Cemal Kaygl(Amber-Anber,

Kamber-Kanser), Nazm Hikmet Ran(Kartal, Ben, Bendeniz, Fkrac), Selmi zzet

Sedes(Kumru), Faruk Nafiz amlbel(amlbel, amdeviren,Tatlsert, Deli Ozan,

Kalender, F.N.), Halil Nihat Boztepe, Nahit Srr rik(N.S..), Edip Ayel, Fahri

Celleddin Gktulga, Aziz Nesin, Fazl Ahmet Ayka... gibi devrin en nemli ir ve

yazarlar kalem oynatmlardr. Cemal Nadir, Ramiz, Mnif Fehim, Orhan Ural,

Semih Balcolu gibi isimler de Akbabann belli bal karikatristleri olarak

karmza karlar.

Akbabann bu kadar uzun sre yayn hayatmzda kalmasnda hi phe yok

ki, Yusuf Ziyann ahs gayretleri nemlidir. Denilebilir ki, edebiyat dnyasna bir

ir olarak giren Yusuf Ziya Orta, asl ahsiyetini mizah vadisinde bulmutur. Yusuf

Ziya, adet Akbaba mecmuasyla zdelemitir. O; Akbabann hem patronu, hem

iri, hem bayazar, hem yaz mdr hem de en nemli espri kaynadr.

Akbabann en ok eletirilen ynlerinden biri, karikatrstlerinin

ilhmlarndaki ksrlktr. Mecmuann karikatristlerindeki bu eksiklik, Yusuf

Ziyann ince mizah zeks ile ortadan kalkm; Yusuf Ziya da iindeki karikatr

izme arzusunu bu sayede -nisbeten- gidermitir diyebiliriz.Ayrca mecmuann Gen

Fralar adl blm, pek ok gen karikatristin matbut lemine girmesine vesile

olmutur.

Akbaba, dnemin dier mizah mecmualar ierisinde (mesel 1946 ylnda

yaynlanmaya balayan Markopaa ile karlatrldnda) daha lml bir yayn

politikas izlemitir. Bununla birlikte Akbabann da belirli aralklarla kapatldn

grrz.7

Akbaba, bir siyas-mizah mecmuas olmasnn yan sra, ayn zamanda bir

edebiyat mecmuasdr. Akbabada iir, fkra, hikye, tiyatro, roman, edeb tenkit...vb.

edeb trlerin hemen hepsinden rnekler ve edebiyat dnyasna ait ok renkli

anekdotlar vardr. Akbaba, incelendiinde bir devrin siyas, sosyal ve edeb

panaromas ile karlalr.

Akbabann ba yazarln, ounlukla Yusuf Ziya yapmtr. Mecmuann

dikkate deer bir dier nesir ustas Orhan Seyfidir.Bu iki arkadan Fiskeleri,

imdikleri, yllarca erbb- mizah tarafndan kabul grm, takdir edilmitir.8

Cumhuriyetin ilk yllarnda mecmuann sayfalarnda 1923 genel seimleri,

Ankarann bakent oluu, T.B.M.Mde kabul edilen Chester projesi, Kastamonu

milletvekili Abdulkadir Kemali Beyin bireysel zgrlklerin gvence altna alnmas

amacyla ceza yasasnn belli bir maddesine ek yaplmasna ilikin

ynergesi(Masuniyet-i ahsiye)... gibi eitli konular eletirel bir tutumla ele alnm;

7 Akbaba, 17 Temmuz 1941de, 13 kinci Terin 1941de, 7 Mays 1942de, 3 Birinci Knun 1942de kan

saylarndan sonra 2 say; 20 Temmuz 1944te yaynlanan saysndan sonra da 3 say (toplam 47 gn) kapatlmtr. Bkz:Grkan, Nilgn, a.g.e., s52,55-56 8 nal, Mehmet, a.g.e., s.16

dnemin mhim gazetelerinin ba yazarlar bata olmak zere eitli irler, yazarlar

ve siyasetiler de Akbabann eletiri oklarndan nasiplerini almlardr.9

Akbabada Trk hiciv ve mizah edebiyatnn ok zarf ve gzel rnekleri ile

karlarz. Dergi; zellikle 1930lu yllarn sonu ile 1940l yllarda eletiri oklarn,

sol muhalefete ve Bobstil adn verdikleri yeni iir hareketi zerine

younlatrmtr. Mecmuada, Tan gazetesi ve bu gazetenin sahibi olan Serteller

zerine de pek ok eletiri yazs nerolunmutur.

Akbaba; Cumhuriyet dnemi Trk iirinde Garip Hareketi10 ad verilen,

Orhan Veli ve arkadalar tarafndan ortaya atlan yeni iir anlayna kar ilk ve sert

tepkilerin verildii bir mecmua olmutur.Bu tepki, 1941 ylndan itibaren naralt

dergisi ile birlikte yrtlmtr.

Garipilere kar yaplan Bobstil yaktrmas da Yusuf Ziya Orta ve

Orhan Seyfi Orhon tarafndan ortaya konan bir yaktrmadr. Dnemin hemen

hemen btn mizah dergilerinde alaya alnan bobstil tiplemesi, havai, hercai, baba

paras yiyen, apknlk peinde koan, memleket meselelerinden bihaber ve dejenere

genlii tanmlamaktadr. Akbaba evresi gibi 1940 kua olarak adlandrlan sol

eilimli airler de Garipilere ynelik eletiriler getireceklerdir.11

Akbaba mecmuasnda, Bobstil olarak nitelenen irlere, onlarn iirlerine ve

bu iir hareketini destekleyen Nurullah Ataa kar pek ok edeb tenkit yazlmtr.

Bu eletiri yazlarnn ounu Orhan Seyfi Orhon(Fiske) kaleme almtr.

Sonu olarak Akbaba mecmuas ile ilgili unlar syleyebiliriz:

1922-1977 yllar arasnda yaynlanan Akbaba, Cumhuriyet dnemi Trk

edebiyatnn en uzun mrl mizah mecmualarndandr. Dnemin dier mizah

dergileri olan Sedat Simavinin Karikatr, Cemal Erksann akas, Cemal Nadir

Glerin Amcabeyi ierisinde Akbabann biraz da gemiinden kaynaklanan bir

arl vardr. Dnemin en mhim edeb simlar Akbabada kalem oynatmlardr.

Akbabann olduka zengin bir ierii vardr. Mecmuann iindeki edeb

eserler gstermektedir ki, Akbaba, bir siyas-mizah mecmuas olmakla birlikte bir

edebiyat mecmuasdr da. Daha sonralar Akbaba Yaynlar ile bir dizi edeb eseri de

neretmi olan Yusuf Ziyann Akbabas, zamanmza kadar yaayan birok mizah

yazarnn ve karikatristin yetitii bir ocak hviyetini yllarca korumutur.12

b. naralt(1941-1948)

9 Austos 1941 tarihinde, II.Dnya Savann btn iddetiyle devam ettii

gnlerde, yayn hayatna balayan naralt, Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya

Ortan birlikte kardklar haftalk Trk, Fikir ve Sanat mecmuasdr. Nasl

9 Cumhuriyetin ilk yllarnda Akbabada dikkati eken konular hakknda daha fazla bilgi iin bkz:avdar,

Tevfik, Bir Glmece Dergisinin Penceresinden 1923-1924 Yllar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1839-1950, mge Yay., Ank., 1995, s.466-474 10

Garip Hareketi hakknda bkz: Sazyek, Hakan, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr Yay., Ank., 1996. 11

Cantek, Levent, Markopaa Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi, s.131 12

nal, a.g.e., s.70

Yusuf Ziya denildiinde akla Akbaba mecmuas geliyorsa, Orhan Seyfi Orhon

denildiinde de naraltmecmuas gelir.

naralt mecmuas Orhan Seyfi Orhon

naralt mecmuas, baz aralklarla 9 Austos 1941-9 Haziran 1948 tarihleri

arasnda 161 say yaynlanmtr.13 Mecmua, yaynland dnemde Trklk ve

Milliyetilik idealini benimseyen fikir ve sanat mecmualarnn banda yer alr.

naralt, yayn hayat boyunca bu idealden sapmam ve yayn politikasn da bu

mihver zerine in etmitir. naralt, esasnda Trk kltrnn, Trk tarih ve

medeniyetinin eitli corafyalardaki varl ile megul olmay milliyetilik

anlaynn temeli saymtr.14

Birok saysnda Ziya Gkalpten iktibaslar yapan naralt, smail Gaspral

Beyin Dilde, Fikirde, te Birlik fikrini de kendisine slogan kabul etmitir. naralt,

bu iki mhim Trknn fikirlerinden hareketle dil birliinin Trklk

programnn ilk aamas olduu kabul edilmi ve mecmuada yaynlanan pek ok

makalede de dil ve kltr birliinden sonra fikir birliinin, son aamada da i

birliinin oluaca savunulmutur. naraltnn dil anlay, mecmuada baz farkl

grlerle de karlamamza ramen, genel olarak z Trkeden yanadr.

Mecmuada dil zerinde ehemmiyetle durulmu ve bu konuda pek ok makale

yaynlanmtr.

naralt mecmuasnda, Trk medeniyeti ve kltr ile ilgili yazlarn okluu

da dikkat ekmektedir. Bu makalelerde, arkn medeniyetin beii olduu,

13Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl; kran Kurdakul airler ve Yazarlar Szl, Erdal Doan Edebiyatmzda Dergiler, Atilla zkrml Trk Edebiyat Ansiklopedisi adl almalarnda naraltnn 1941-1944 yllar arasnda 146 say ktn belirtmektedir.(bkz: Necatigil, Behet, a.g.e., Varlk Yay., 18.bas.,st., 1999, s.283; Kurdakul kran, a.g.e, nklp Yay., 6.bas., st., 1999, s.747; Doan Erdal, a.g.e., Balam Yay., st., 1997, s.209; zkrml Atilla, a.g.e., Cem Yay., c.2, s.326) 14

Yeti, Kzm, naralt maddesi, slm Ansiklopedisi, s.303

Trklerin ise ark medeniyetinin geliiminde byk rolleri olduu sk sk

vurgulanmtr. Mecmuada ayrca edebiyat, tarih, din, mimar, ilim ve teknik, eitim

ve retim, iktisat ve ticaret, resim, musiki, tiyatro, sinama, geleneksel Trk

sanatlar... gibi pekok farkl alan ile ilgili makaleler neredilmitir.

naralt mecmuas, iire de olduka ehemmiyet vermitir. Mecmuann irler

kadrosunda tannm, gzel iirler yazan irler olduu gibi yeni yetime temayl

gsteren isimler de yer almtr.naralt mecmuasnda, Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf

Ziya Orta gibi mecmuann nde gelen iki isminin ok az iir yaynlamas olduka

dikkat ekicidir.

Mecmuann irler kadrosunda en dikkat ekici isim hi phe yok ki, Edip

Ayeldir15. Edip Ayel, iirlerini ilk kez naralt mecmuasnda yaynlamtr ve

mecmuada en ok iiri yaynlanan isim de Ayeldir.

Daha nce Franszca iki iir kitab yaynlayan, 1938de Fransada yaplan bir

iir yarmasnda birincilik kazanan Edip Ayel, naraltnda yaynlad neo-klasik

iirlerde arzu olduka baarl bir ekilde kullanm ve mecmua evresinde yetien

gen nesle rnek tekil etmitir. iirlerinin tamamn arzla yazan Ayel, iirlerinde

ounlukla ferd duygular neo-klsik bir tarzda kaleme almtr. Edip Ayelin

olduka renkli ve zengin bir hayl dnyas vardr.

Edip Ayelin dikkate deer bir dier zellii, edebiyatmzda o zamana kadar

karlamadmz nazm ekillerini ilk kez onun kullanmasdr. O; Fransz klsik

nazm ekillerinden Rondeau, Triolet, Rondel, klsik Sonnet ve Villanellenin; eski Yunan

nazm ekillerinden Iambosun; hatt Malezyada kullanlan bir nazm ekli olan

Pantumun baarl rneklerini edebiyatmza kazandrmtr.Ayn zamanda naralt

mecmuasnda iir zerine pek ok nazar makale yazan Edip Ayel; yalnzca iir

yazmakla kalmam, iir zerine kafa yoran bir ir olarak karmza kmtr.

naralt mecmuasnda Edip Ayelin dnda Halide Nusret Zorlutuna, kfe

Nihal, Fazl Ahmet Ayka, Faruk Nafiz amlbel, Mithat Cemal Kuntay, Halil Nihat

Boztepe... gibi usta kalemler iir vadisinde olduka baarl rnekler vermilerdir.

Ayrca Dndar Aknal, Halim Yacolu, Zafer Arkba, Cemal Ouz cal, H.inasi

nol, Elmas Yldrm, Fevzi Halc... gibi pek ok gen ir dergide iirlerini

yaynlam ve edebiyat lemine adm atmtr. Bylece naralt mecmuas

evresinde; ayn dnya grne sahip, pek ok ustann destek verdii ve genlere

de kucak aan bir edeb muhit olumutur16.

15

Edip Ayel hakknda daha fazla bilgi iin bkz: Tonga, Necati, Edip Ayelin iirlerinde stanbul, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, Gz 2008, C.1, S.5, www.uluslararassosyalarastrmalar.com, s.810824 16

Bu konuda daha fazla bilgi iin bkz: Tonga, Necati, naralt Dergisi Etrafnda Oluan Edeb Muhit, Yaynlanmam Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Ens., Ank., 2004, 330 s.; Tonga, Necati, naralt Mecmuas zerine, Trk Yurdu, C.25, S.213, Mays 2005, s.125129; zlk, Nuran,naralt Sistematik ndeks, Akademik Kitaplar Yay., st., 2010

naralt mecmuasnda yaynlanan iirlerin ou hece ls ile kaleme

alnmtr ve kfiyelidir. Bununla birlikte zellikle Edip Ayel, Mithat Cemal Kuntay,

Fazl Ahmet Ayka ve Halil Nihat Boztepe... gibi usta isimler arzun ok baarl

rneklerini naralt sayfalarnda neretmilerdir. Mecmuada yaynlanan iirlerin

ounda mill duygular terennm edilmitir.

Akbaba mecmuasnda olduu gibi naralt mecmuasnda da Garip iir

hareketine kar pek ok edeb tenkid kaleme alnm ve (yine Akbabada olduu

gibi) Orhan Veli ve arkadalar Bobstil olarak nitelendirilmitir.

Akbabada yazd makalelerde de edebiyatmzda grlmeye balayan bu

yeni iir hareketini eletiren Orhan Seyfi Orhon, Ben de Bobstil iir Yazabilirim,

Fakat... balkl yazsnda Bobstil iiri kupkuru bir realite mahsul, airanelikten

yoksun ve amiyne bir iir olarak nitelendirmitir.17

Cumhuriyet dnemi Trk iirinin en nemli edeb gruplarndan biri olan

Hisar topluluunun oluumunda, naralt mecmuasnn rol byktr.18 Hisar

Topluluunun nemli isimleri Mehmet narl, lhan Geer, Yahya Benekay,

Gltekin Samanolu, Mustafa Necati Karaer ilk iirlerini naraltnda yaynlam ve

mecmua etrafnda oluan edeb muhitin gen kua ierisinde yer almlardr.

Denilebilir ki Hisar topluluunun zeminini, gerek fikir, gerekse sanat anlay

bakmndan naralt mecmuas oluturmutur. Sanat anlaylarn milliyeti-

muhafazakr bir izgiye oturtan Hisar topluluu, daha sonra naraltnn izinden

giderek Garip iir hareketine kar ilk sistemli tepkiyi ortaya koymutur.

naralt mecmuas, iire gsterdii ehemmiyeti hikyeye gstermemitir.

Mecmuann hikye sahasnda gze arpan belli bal isimleri Kadri Gkalp,

emsettin Kutlu, Mehmet Davaz, Tark Bura19 ve Mnife Barandr. Mecmuada

yaynlanan hikyeler genellikle klsik vaka hikyesidir. O dnemde yaygnlk

kazanan ky edebiyatnn tesiriyle mecmuada yaynlanan hikyelerde, ky ve

kye bal kavramlarn ska ilendii gzlemlenmektedir.

Yusuf Ziyann G, Orhan Seyfinin ocuk Adam, Halide Nusret

Zorlutunann Beyaz Selvi, Maksim Gorkinin Can Sknts(eviren: Hidayet Reel)

ve Tark Burann Yalnzlarn Roman adl romanlar, mecmuann eitli yayn

dnemlerinde tefrika edilmitir. Ayrca mecmuada Sinekli Bakkal, Fahim Bey ve

Biz, Kuyucakl Yusuf, Bir Teredddn Roman, Yaban, Ayal ve Kiraclar,

stanbul gibi edeb eserleri deerlendiren, ounu Vecdi Brnn kaleme ald

nemli tenkit ve tahlil yazlar yer almaktadr.

Cumhuriyet dnemi Trk edebiyatnda hece-aruz meselesi etrafnda yaplan

son tartma, naralt dergisinde cereyan etmitir. Bu tartma, 1944 ylnda Orhan

Seyfi Orhon tarafndan balatlmtr. naralt mecmuas, Erdoan Metonun bir

17

O.S.O.,Ben de Bobstil iir Yazabilirim, Fakat..., naralt, C.5, S.129, 11 Mart 1944, s.9-10 18

Hisar topluluu ile ilgili daha fazla bilgi iin bkz: Emirolu ztrk, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda Hisar Topluluu ve Edeb Faaliyetleri, Kltr Bak.Yay., Ank., 2000, 530s. 19

Tark Bura, kendi tbiriyle profesyonel bir yazar olarak ilk hikyelerini, naraltnda yaynlamtr. Daha fazla bilgi iin bkz: Tuncer Hseyin, Tark Bura, Kltr ve Turizm Bak.Yay., Ank., 1988,s.12-13; Ayvazolu Beir, Tark Bura-Gne Rengi Bir Yn Yaprak, tken Yay., st., 1995,s.48-49

ok noktasn doru ve hakl bulduklar Aruzun Mdafaas20 balkl makalesini

Pek yaknda bu bahse dair fikirlerimizi biz de yazmak istiyoruz diyerek nereder. Daha

sonra naralt mecmuas, Orhan Seyfi Orhonun kaleme ald Edebiyat Bahsi: Hece

mi? Aruz mu?21 isimli bir makale ile konuya ilikin dncelerini belirtir. Bylece

hece-aruz meselesi, yeniden canllk kazanr.

Orhan Seyfi yeni yetienlerin Mithat Cemal Kuntay, Edip Ayel gibi- aruzla

iir yazmalarn, genliin mill vezne kaytszl ve aruza temayl olarak grr. Bu

durumun bir hece-aruz meselesini kendiliinden ortaya ktn belirten yazar, Bir

millet aruz ve hece tarafdrlarnn mdfaalarn bekleyeceim. Bakalm bu

mcadeleye girimek isteyen var m? Ne dndm ben, en sona saklamak

istiyorum diyerek meseleyi ortaya atar. naraltnda hemen bir anket alr.22

Anket cevaplarnn neri srasnda Bar Dnyas dergisi bir yaz ile naraltnn bu

tavrn kinci Dnya Harbinin cereyan ettii ve milletlerin batp kt bir zamanda

Hece mi, Aruz mu? gibi gln bir davaya kalklmasn tenkit eder. Orhan Seyfi bu

yazya verdii cevapta, konunun zannedildii kadar mcerred bir sanat meselesi

olmadn, Trklk davas ile pek sk tems olduunu belirtir ve ok mhim

bulur.

naraltnda cereyan eden bu mnkaa hece-aruz mnkaalarnn

sonuncusu olur. Bundan sonra edebiyatmzda, bir hece-aruz mnkaasna

rastlanmaz.23

naralt mecmuas ile ilgili sonu olarak unlar syleyebiliriz:

Adn Ziya Gkalpin Kk Mecmuada yaymlanan bir makalesinin

balndan alan haftalk Trk Fikir ve Sanat mecmuas naralt, Trk dili,

edebiyat ve fikir tarihi bakmndan son derece mhim bir mecmuadr. naralt,

Yeni Mill Edebiyat Akm saylacak cinsten yeni isimler ve eserlere yol amamsa

da, devrinde byk tesirler icra etmitir.24

kinci Dnya Sava yllarnda yayn hayatna balayan ve 9 Haziran 1948

tarihine kadar eitli aralklarla 161 say yaynlanan naraltnn en mhim vasf,

Trk ve Milliyeti bir mecmua olmasdr. Mecmuada yaynlanan eserler de bu

bak asna gre ekillenmitir.

20Erdoan Meto, bu makalesinde Trklk hareketi ile inkif eden hece vezninin edebiyatmzda sadelii, lisana intibak ve biraz da kolaylndan, gitgide iirimizin yegne ifade tarz olduunu belirtmi, bununla birlikte Fuzliler, Nedimler ve nihayet Yahya Kemaller elinde Trkeleen aruza da lyk olan nemin verilmesi gerektiini belirtmitir. Bkz: Meto, Erdoan, Dnceler: Aruzun Mdafaas, naralt, S.112, 13 kinci Terin 1943, s.10 21

O.S.O., Edebiyat Bahsi, Hece mi? Aruz mu?, naralt, S.123, 29 Son Knun 1944, s.8 22

Bu ankete Rza Tevfik, Ali Canip Yntem, Edip Ayel ve Sleyman evket Tanl cevap vermilerdir. Ankete verdikleri cevaplarda Rza Tevfik ve Ali Canip Yntem, hece veznini; Edip Ayel ise aruz veznini mdafaa etmitir. Sleyman evket Tanl ise ne heceden ne de aruzdan yana bir tavr alm, her iki vezni de gayri tabi olarak nitelendiremeyeceini belirtmitir. 23

Bu konuda daha fazla bilgi iin bkz:Kolcu, Hasan, Trk Edebiyatnda Hece-Aruz Tartmalar, Kltr Bak.Yay., Ank., 1993, s.298-299 24

Tural Sadk, Yeni Mill Edebiyat Akm zerine, Edebiyat Bilimine Katklar, Ecdd Yay., Ank., 1993, s.191-192

Yayn hayat boyunca naraltnda; eitli edeb eserlerin yan sra Trklk,

milliyetilik, Trk medeniyeti ve kltr, dil, edebiyat, tarih, Trk sanatlar, ticaret

ve iktisat, musiki, tiyatro, resim... gibi farkl ilgi alanlarna dair pek ok makale

neredilmitir. Mecmuada cereyan eden hece-aruz tartmas da, edebiyatmzda bu

konuda ortaya kan son tartma olmas sebebiyle nem arz etmektedir.

naralt mecmuas etrafnda, ilk eserlerini Mill edebiyat dneminde

yaynlamaya balayan Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Orta, Halide Nusret

Zorlutuna, kfe Nihl... gibi pek ok usta ismin nclnde, gen kuaklarn

yetimesine de vesile olan bir edeb muhit olumutur. Zengin bir ierie sahip olan

naralt mecmuas; pek ok ahsiyetin yetimesini salayarak Trk kltr ve

sanatna hizmet etmitir.

III. Sonu Yerine...

Periyodikler, lkemizde yaynlanmaya balad andan itibaren fikir ve sanat

dnyamzn gelimesinde byk rol oynamlardr. Bu sebeple periyodikler zerine

yaplan almalar, byk nem arz etmektedir. Biz bu almamzda Yusuf Ziya ve

Orhan Seyfinin ortaklaa kardklar iki mecmuay ana hatlaryla deerlendirmeye

altk ve u sonulara ulatk:

Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi Orhonun birlikte kardklar siyas-mizah

mecmuas Akbaba ve haftalk Trk Sanat ve Fikir mecmuas naralt; ayn dnya

grne sahip pek ok isme kucak am ve genellikle ortak hareket etmi, olduka

zengin ierie sahip iki mecmuadr. Her iki mecmuann zellikle dnemin sol

muhalif dergileri ile ve dier Trk-Milliyeti baz mecmualarla

karlatrldnda- lml bir yayn politikas izledikleri grlr.

Bu iki dergi etrafnda, ounu Mill edebiyat dneminden tandmz pek ok

usta isimle birlikte, gen neslin de itirk ettii bir edeb muhit olumutur.

naraltnn yaynlanmaya balad 1941 ylndan itibaren iki mecmuann yazar ve

ir kadrolar incelendiinde pek ok ismin her iki mecmuada da yaz ve iirlerini

yaynladklar grlr.

Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi; belirli dnemlerde idarehaneleri ortak, yayn

politikalar ve sanat anlaylar, yazar ve ir kadrolar hemen hemen ayn, bu iki

karde mecmuada, sol muhalefete kar olduka sert eletirilerde bulunmulardr. Bu

nedenle Akbaba ve naralt, dnemin muhalif kesiminin en ok rahatszlk

duyduu mecmualar olmutur.

Yaynlandklar dnemde matbut leminde ok etkin olan Akbaba ve

naralt mecmualar; pek ok mizah ustas, karikatrist, ir, yazar ve dnce

adamnn yetimesini salam, pek ok sahaya transfer edilebilecek ve bu sahalarda

kullanlabilecek zengin ieriklere sahip Cumhuriyet dnemi Trk edebiyatnn iki

mhim mecmuasdr.

Kaynaka

AYVAZOLU, Beir, Tark Bura-Gne Rengi Bir Yn Yaprak, tken Yay., st., 1995.

CANTEK, Levent, Markopaa Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi, letiim Yay., st., 2001.

AVDAR, Tevfik, Bir Glmece Dergisinin Penceresinden 1923-1924 Yllar Trkiyenin

Demokrasi Tarihi 1839-1950, mge Yay., Ank., 1995, s.466-474

IKLA, Seluk, air Mizah Yazar Gazeteci Yusuf Ziya Orta, Kitabevi Yay., st., 2010.

DONBAY, Ali, Orhan Seyfi Orhon, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ank., 2009.

DOAN, Erdal, Edebiyatmzda Dergiler, Balam Yay., st., 1997.

EMROLU, ztrk, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda Hisar Topluluu ve Edeb

Faaliyetleri, Kltr Bak.Yay., Ank., 2000.

GRKAN, Nilgn, Trkiyede Demokrasiye Geite Basn(1945-1950), letiim Yay., st.,

1998.

KOCAHASANOLU, O.S., Mill Edebiyat Hareketi ve Be Hececiler, Toker Yay., st., 1976

KOLCU, Hasan, Trk Edebiyatnda Hece-Aruz Tartmalar, Kltr Bak.Yay., Ank., 1993

KURDAKUL, kran, airler ve Yazarlar Szl, nklp Yay., 6.bas., st., 1999

NECATGL, Behet, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay., 10.bas., st., 1980.

ORTA, Yusuf Ziya, Bizim Yoku, Akbaba Yay., st., 1966.

NAL, Mehmet, Yusuf Ziya Orta, Kltr ve Turizm Bak Yay., Ank., 1986.

NAL, Mehmet, Yusuf Ziya Hayat-Sanat-Eserleri, Bizim Bro Yay., Ank., 2008.

NGREN, Ferit, Cumhuriyet Dnemi Trk Mizah ve Hicvi, Trkiye Bankas Kltr

Yay., 4.bas., Ank., 1983.

ZLK, Nuran,naralt Sistematik ndeks, Akademik Kitaplar Yay., st., 2010.

SAZYEK, Hakan, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas

Kltr Yay., Ank., 1996.

TONGA, Necati, naralt Dergisi Etrafnda Oluan Edeb Muhit, Yaynlanmam Yksek

Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Ens., Ank., 2004, 330 s.

TONGA, Necati, naralt Mecmuas zerine, Trk Yurdu, C.25, S.213, Mays 2005, s.125

129

TONGA, Necati, Trk Edebiyat Tarihinde Mhim Bir Mecmua: Akbaba (19221977), Turkish

Studies, S.3/2 Bahar 2008, www.turkishstudies.net , s. 665679.

TONGA, Necati, Edip Ayelin iirlerinde stanbul, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi,

Gz 2008, C.1, S.5, www.uluslararassosyalarastrmalar.com, s.810824

TUNCER, Hseyin, Tark Bura, Kltr ve Turizm Bak.Yay., Ank., 1988.

TURAL, Sadk, Yeni Mill Edebiyat Akm zerine, Edebiyat Bilimine Katklar, Ecdd Yay.,

Ank., 1993, s.191-192.

YET, Kzm, naralt, T.D.V.slm Ans., C.8, st., 1993, s.302-303