YEN LiSAN'IN R BiLDiRGESi: 'LiSAN' iiRi

Yrd. Do. Dr. Mustafa KARABULUT Adyaman niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm/ Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal Bakaru mkarabulut@posta.adiyaman.edu.tr

ZET: Trk dilinin eitli dnemlerde yabanc dillerin etkisinde kald grlr. slamiyet'in kabulyle Arapa ve Farsa; XIX. Yzylda Batllama ile Franszca; XX. Yzylda, Almanca ve ngilizce dilimizi etkiler. Trkeyi yabanc dillerin etkisinden kurtarmak iin dil meselesi bilinli bir ekilde ele alnrru ve onu sadeletirme abalan artar. Bu hususta zellikle Milli Edebiyat dneminde eitli dernekler kurulur ve dergiler karlr. 1911 'de Gen Kalemler dergisinde bir araya gelen mer Seyfettin, Ali Canip Yntem ve Ziya Gkalp, 'Yeni Lisan Hareketi'ni balatrlar. 'Yeni Lisan Hareketi', Trk edebiyat tarihinde nemli bir yere sahiptir. Bu hareketin olumasnda sosyal, siyasi, fikri ve edebi sebepler etkilidir. Biz bu yazrruzda, Yeni Lisan Hareketi'nin bir bildirgesi diyebileceimiz Ziya Gkalp'in "Lisan" adl i!rini "Yeni Lisan" ve 'Lisani Trklk' prograrnlar dorultusunda inceleyeceiz.

Anahtar Kelimeler: Trk Edebiyat, Milli Edebiyat, Yeni Lisan Hareketi, Lisani Trklk, Ziya Gkalp.

ABSTRACT: Are shown to be under the influence of foreign languages at various times of the Turkish language. The acceptance of Islam, Arabic and Persian; XIX. Century with Westernization French; XX. Century, German and English language effects. Turkish, the influence of foreign languages in a conscious way to save the language issue is discussed, and it increases the efforts of simplification. In this regard, especially during the various associations established the National Arts and magazines removed. Young Pens came together in 191 l in the journal mer Seyfettin, Ali Canip Yntem and Ziya Gkalp are initiate 'New Language Movement'. 'New Language Movement', has an important place in Turkish literary history. This movement in the formatian of social, political and literary reasons, effective. We in this paper, a manifesto of 'New Language Movement' can be called of Ziya Gokalp, 'Language' in his poem 'New Language' and 'Language of Turkism' programs will explore line.

Key Words: Turkish Literature, National Literature, New Language Movement, Language of Turkism, Ziya Gkalp.

Giri

Bir milletin milli benliinin olumasnda, varlru korumasnda ve yarna tanmasnda dilin ok byk nemi vardr. Trk dnyasnda X. yzyldan itibaren slam medeniyetinin etkisi grlmeye balar. Ancak zamanla Arapa ve Farsann Trkenin nne gemesi Trk dili iin nemli bir sorun olmutur. Trkenin yabanc

316

dillerle yapt mcadele yzyllar ncesinden balam , gnmze kadar devam etmitir.

Trk dilinin yabanc etkilerden korunmasnda Kagarl Mahmut ' un Divan- Lgati't-Trk' Trkeye hizmet eden ilk nemli almadr. Karamanolu Mehmet Bey' in 1 5 Mays 1277 tarihli fermanla, Trkeden baka dil kullanmay yasaklamas dikkat ekilmesi gereken bir husustur. Milletin kulland yaz dilinin halk dilinden ayr olmamas iin eitli grler ve akmlar olumutur. Mahallileme hareketi bir sre etkili olur. Tanzimat'n birinci dneminde dilde sadeleme abalar, gerek sanatlarnn eski edebiyat tarznda yetimi olmalar, gerekse dnernin buna hazr olmamas sebepleriyle istenilen baanya ulalamamtr.

1. Yeni Lisan Hareketi

Yeni Lisan Hareketi ve Gen Kalemler dergisi , Trkenin sadelemesi hususunda ok nemli aamadr. 1 Dilde sadelemeyi gerekleme dncesi Yeni Li san' n temel en lks olmutur. Bu hareketin ncleri, mer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gkalp 'tir. Bu hareketin basn organ nceleri Hsn ve iir adyla yaymlanan, bamakalelerini Ali Canip'in yazd dergidir. "Bir sre sonra Ali Canip ' in teklifiyle derginin ad Gen Kalemler olarak deitirilir." (Argunah, 2009: 208) Edebiyat tarihimizin en nemli dil ve edebiyat hareketlerinden olan Milli edebiyatn ortaya kmasnda bu derginin nemi byktr. "Gen Kalemler Dergisi , kinci Merutiyet'in ilan edildii, basndan sansrn kaldrld serbestlik ve canllk ortamnda Selanik'te kmaya balam bir dil, edebiyat sanat ve dnce dergisidir. Dergi , 5 Nisan 1327/18 Nisan 1911-2 Terinevvel 1330115 Ekim 1912 tarihleri arasnda 6+27 olmak zere toplam 33 say krtr." (Duymaz, 2008: 176). Daha sonra bu hareketin prensiplerini ortaya koyan ilk makale mer Seyfettin tarafndan YeniLisan adyla hazrlanr.

Yeni Lisan makalesinin en nemli yn bir milli dil araynda olmasdr. Trk dili yzlerce yllk srete Arapa, Farsa ve Franszcann etkisinde kalarak doalln kaybetmitir. mer Seyfettin, Trk dilinin yabanc dil kurallarndan kurtulmas ve konuma diliyle yaz dilinin birletirilmesi gerektiini savunur: "imdiki lisanmzda Arabi ve Farisi kaideleriyle yaplan cemler, terkib-i izafi , terkib-i tavsifi, vasf- terkibiler yaadka saf ve milli addolunamaz. Bu lisan kimse anlamaz. ( .. . ) Konutuumuz !isan stanbul Trkesi en tabii lisandr. Klie olmu terkiplerden baka lzumsuz ziynetler asla mkalemernize giremez. Yaz lisanyla konuma lisann birletirirsek edebiyatmz ihya, yahut icat etmi olacaz." (Argunah, 2001: l06-l08)

Ali Canip, dil hususunu edebiyatn asl unsuru olarak addeder. Edebiyatn dil ile beraber gelimesi fikrini savunan sanat, Trk dilini yabanc dillerin egemenliinden kurtarnay hedefler. "Aslnda Ali Canip iin esas yenilik 'Yeni Lisan ' la milli edebiyat' meselelerini birlikte ele alm olmasdr. Halkn dilini esas alan bir edebiyada sade Trkenin savunuculuunu yapm olan mtefekkir, btn fikirlerini milli edebiyat meselesi ve buna bal olarak Yeni Lisan konusu etrafnda gelirnitir." (Soukmeroullar, 20 LO: 227). Milli Edebiyat kavramn ilk kullanan kii olan Ali

1 Bu konuda geni bilgi iin bkz. Yusuf Ziya ksz, Trkenin Sadeleme Tarihi Gen Kalemler ve YeniLisan Hareketi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2004.

317

Canip, lisan edebiyatn temeli olarak grm, mer Seyfettin ve Ziya Gkalp ' le beraber bu yolda byk aba gstermitir.

Trkln btnl etrafnda cereyan eden fikirler, en nemli ama olarak dil ve edebiyatta millilik hususuna ynetirler. "Edebiyat dilinin o zamana kadar tamamyle Arapa ve Acemcenin hakimiyeti altnda yapma bir dil olduu inancnda olan genler, Edebiyat- Cedide ve Fecr-i Ati yelerini dillerinin yabanclndan dolay iddetle tenkit etmilerdir." (Akyz, 1995: 167)

2011 ylnn Yeni Lisan hareketinin 100. Yl olmas dolaysyla, lkemizde birok etkinlik dzenlenmektedir. Bunlarda biri de Trk Edebiyat Vakf, Basn lan Kurumu ve Trk Dil Kurumu ibirliiyle 29-30 Nisan 2011 tarihinde stanbul'da dzenlenen 'Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat altay'dr. Burada konuan Trk Dil Kurumu Bakan kr Haluk Akaln, Trkenin 1400 yllk yaz tarihinde nemli kilometre talannn bulunduunu , bunlardan birinin Gen Kalemler Dergisi'nde 'Yeni Lisan ' yazsnn olduunu ve bu yazyla Trkenin geleceine ynelik bir adm atldn ifade etmitir.

Biz bu yazmzda, bu hareketin balamasnn lOO . yh olmas sebebiyle Yeni Lisan hareketinin bir bildirgesi diyebileceimiz Ziya Gkalp'in Lisan adl iirini YeniLisann Program2 dorultusunda inceleyeceiz. iirin incelenmesine gemeden nce bu programa bakmakta yarar vardr3

YeniLisan Program 'nda yer alan ana prensipleri yle zetleyebiliriz:

1. Arapa ve Farsa dilbilgisi kurallarnn kullanlmamas ve bu kurallarla yaplan tamlamalarn baz istisnatarla kaldrlmas,

2. Arapa szcklerin dilbilgisi bakmndan asllarna gre deil, Trkedeki kullaniarna gre deerlendirilmesi,

3. Arapa ve Farsa kelimelerin Trkede sylendikleri gibi yazlmalar,

4. Btn Arapa ve Farsa kelimelerin atlmasna lzum olmadndan, ilmi terim olarak Arapa kelimelerin kullanlmasna devam edilmesi,

5. Dier Trk lehelerinden kelime alnmamas,

6. Konumada stanbul ivesinin esas tutulmas.

2 Bu program daha nce Gen Kalemler'in II.cilt, ? . saysnda (1327/191 1) "Yeni Muhit'l-Maarif Encmeni'ne gnderilecek ilmi lahikann sureti ifadesi ve Yeni Lisan-Yeni Muhit'l-Maarif Muhterem Heyeti"ne bal ile tekrar yaynlanmtr. (ksz, age., s.97) 3 YeniLisann Prograrru hususunda geni bilgi iin baknz: ksz, age., s.97-98 .

318

2. Ziya Gkalp'in Dil Hususundaki Dnceleri

Ziya Gkalp, Yeni Lisan'da ne kanlan fikirlerini Trkln Esaslar4 adl eserinin ikinci ksmnda Lisani Trklk balnda ifade eder. Gkalp, konuma dili ile yaz dilini birletirilmesini bu hususta stanbul Trkesinin esas alnmas fikrini belirtir. "Trkiye'nin milli lisaru stanbul Trkesidir." (Gkalp, 1976: 105) diyen yazar, Trkenin rnillilemesi konusunda yaplmas gerekenleri on bir maddeyle dile getirir:

1. Milli dilimizi meydana getirmek iin, Osmanl dilini -hi yokmu gibi-bir tarafa atarak, Halk edebiyatma temel vazifesini gren Trk dilini aynyle kabul edip stanbul halknn ve bilhassa stanbul hanmlannn konutuklar gibi yazmak.

2. Halk lisannda Trke mteradifi (benzeri) bulunan Arabi ve Farisi kelimeleri atmak, tamamiyle mteradif olmayp kk bir nansa malik olanlar lisanmzda muhafaza etmek.

3. Halk lisanna geip lafzen (syleni) yahut manen galatat namn alan Arapa ve Acemce kelimelerin tahfif olunmu (bozulmu) ekillerini Trke addetmek ve imialarn da yeni telaffuz/arna uydurmak.

4. Yerlerine yeni kelimeler kaim olduu (konulduu) iin, mstehase (josil) haline gelen eski Trke kelimeleri diriltmee almamak.

5. Yeni stlah/ar (terimler) aranaca zaman, ibtila (nce) halk lisanndaki kelimeler arasndaki kelimeler arasnda aramak, bulunmad takdirde, Trkenin kyasi (ilek) edatlanyle ve kyasi terkip ve tasrif (ekim) usulleriyle yeni kelimeler ibda etmek (yaratmak/oluturmak); buna da imkan bulunmad surette Arapa ve Acemce terkipsiz olmak artyle yeni kelimeler kabul etmek ve baz devirlerin ve mesleklerin hususi ahvalini gsteren kelime/er/e, teknikiere ait alet isimlerini ecnebi Usanlardan aynen almak.

6. Trkede Arap ve Acem Usanlarnn kapitlasyonlar ilga olunarak (ortadan kaldrarak), bu iki Usann ne sigalar, ne edat lan, ne de terkipleri lisanmza idhal (dahil) olunmamak.

7. Trk halknn bildii ve kulland her kelime Trkedir, halk iin munis olan, sun ' i olmayan her kelime millidir. Bir milletin /is an, kendisinin cansz cezirlerinden (kklerinden) deil, canl tasarruflanndan terekkp (kurulan) canl bir uzviyettir ( organizma).

8. stanbul Trkesinin savfiyat (jonetii), ekfiyat ( morfolojisi) ve lugaviyat, yeni Trkenin temeli olduundan, baka Trk

4 Gkalp'in Trklk dnceleri hakknda geni bilgi iin bkz. Ziya Gkalp, Trkln Esaslar, (Hazrlayan : Mehmet Kaplan), Kltr Bakanl Ziya Gkalp Yaynlar , Ankara, 1976a.

319

lehelerinden ne kelime, ne siga, ne edat, ne de terkip kaideleri alnamaz. Yalnz mukayese tarikiyle (yoluyla) Trkenin cmle tekilatma ve hususi tabirlerindeki ivesine nfuz iin bu leheterin derin bir surette tedkikine ihtiya vardr.

9. Trk medeniyetinin tarihine dair eserler yazldka, eski Trk messeselerinin isimleri olmak hasebiyle, ok eski Trke kelimeler, yeni Trkeye girecektir. Fakat bunlar stlah mevkiinde kalacaklarndan, bunlarn hayata avdeti (dnmesi), mstehaselerin dirilmesi mahiyetinde telakki olunmamaldr.

10. Kelimeler delalet ettikleri manalarn tarifleri deil, iaretleridir. Kelimelerin manalar itikaklarn (kk/erini) bilmekle anlalmaz.

ll. Yeni Trkenin bu esaslar dahilinde bir karnusuyle bir de sarf (grameri) vcuda getirilmeli ve bu kitaptarla yeni Trkeye girmi olan Arapa ve Acemce kelimelerin, tabirlerin bnyelerine ve terkip tarziarna ait malumat, lisann fizyoloji ksmna deil, mstehasat (paleontolojiltalbilim/fosilbilim) ve intisa/iyat (jeneolojilsoybilim) bahsi olan itikak (tretme/treme) ksmna dahil edilmelidir.

Gkalp, yukardaki Lisani Trklk balsindeki grleri Yeni Lisan hareketinin prensipleriyle paralellik gsterir. Ziya Gkalp, fert yerine toplumu n planda tutarak, fikir dnyasn iirine yanstr. "Gkalp bir air degildir, fakat nazrnn, gretilerin hatrda kalmas iin ne kadar yararl oldugunun farkndadr. Trk iirini derinden etkilemi olmasna ragmen, bu etkileyi daha ziyade metinlerin ierigi dolaysyladr. yle ki onun her iirinin mukalili bir makalesi de vardr denebilir." (Enginn, 2006: 582)

Gkalp'in iirde Mehmet Emin ve Narnk Kemal ' in etkisinde kalr. Mehmet Emin'in Trke iirler'indeki milliyeti fikirler ve Narnk Kemal'in ihtilalci yaps onun iirlerine yansr. zellikle Turan manzumesinde onun dnce yaps ve sanat anlay grlr.

Gkalp ve dier Trkler, Osmanl ncesi Trk tarihine gndermeler yaparlar. Gkalp, iirlerinde de tarihimizi Bat'ya kar savunur. Turan manzumesinde bunun en gzel rnegini grrz. Gkalp burada, Trkln hedefini dizelerle ifade eder:

Vatan ne Trkiya'dr Trklere, ne Trkistan; Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan (Kolcu, 2008: 93).

Kzlelma5'da z degerierin korunmas fikri n plana kar. Bu iire gre, "Trklk, tarih boyunca kendisine yabanclaarak milli benligini yitirmitir." (zdemir, 2008: 507) Yeni bir neslin yetimesi ve bu benligin tekrar tesis edilmesi gerekmektedir. "Kzlelma'da ideolojik bakmdan dikkati eken iki nokta vardr. Bunlardan birincisi Sadettin Molla'nn Turgut 'a aklad ana fikirdir. Trk rk , Kzlelma diye yzyllar

5 Ziya Gkalp'in Kzlelma adl manzum hikayesi 1913 ylnda Trk Yurdu dergisinde yaymlanmtr.

320

boyunca lkeden lkeye komu, fakat aradn bulamam, tam tersine, kendisini bakalar iin yok etmi, kendi benliine yabanclamtr. Bunun sebebi, Trkln zelliini kendi iinde deil , darda aramasdu. ( ... ) kinci nemli nokta ise, Ay Hanm' n Sadettin Molla'nn fikrine dayanarak, svire ' de Lozan civarnda kurduu Trklk beldesi, ilim Sitesi veya Kzl Elma' du." (Kaplan, 1999: 555-556)

Bu manzumede airin hedefi, Trkleri Kzlelma ideali altnda birletirerek, dil ve duygu birliini salamaktr. Turan iirinde olduu gibi, burada da Turan idealini gerekletirmek ama edinilir.

Ne bir Tiirk hukuku, Trkfelsefesi Ne Trke infeye n bir air sesi .. . air, hakim gelmi bizden oka Kimisi Farisi yazm, kimi Arapa ... Franszca, Rusa, ince yazmz ( ........ . ) Bugn bile birok ediplerimiz Frenke yazmay sayarlar mu 'c iz. Trke yazartarsa lugat paralar, Avrupa tak/idi eyler karalar

3. 'Lisan' iirine 'Yeni Lisan' ve 'Lisani Trklk' Asndan Bir Bak

Lisan6, Ziya Gkalp'in nesiderinde sk sk dile getirdii dil hakkndaki dncelerinin manzumesidir. Gkalp'in burada zerinde durduu iziekler unlardr: Gzel dil Trke ve stanbul konumas, sade dil arzusu, Trkelemi Trke, eanlaml szler ve Trke, kelime tretme hususu, tek dil ve Turan, dil, din, vatan ve milli birlik. imdi, bu manzumeyi konumuz dahilinde incelemeye geelim:

Gzel dil Trke bize, Baka dil gece bize. stanbul konumas En saf, en ince bize.

1. Gzel dil Trke ve stanbul konumas: air, manzumeye Gzel dil Trke bize dizesiyle ve adeta bir methiyeyle balar. Gzel szcyle nitelenen Trke, sonraki ksmlarda da yceltilir. iirin bu ilk drtlnde, stanbul aznn Trk milleti iin en uygun konuma dili olduu gr ifade edilir. Gkalp, millet ile dil arasnda yabanclamann olmasn kabul etmez. Trke dndaki diller bizim iin gece gibidir. airin burada birlik ve btnl salama amacnda olduu iin biz szcn tekrarlar. Bu dizelerdeki izlek, 'Yeni Lisan Prograrn ' nn konuma dilinde stanbul aznn esas alnmas anlayyla bire bir rtmektedir.

Lisanda saylr z Herkesin bildii sz;

6 Lisan adl iirin alntsn yaptrruz kaynak: Ziya Gkalp, Yeni Hayat Doru Yol (Hazu1ayan: Mjgan Cunbur), Kltr Bakanl Ziya Gkalp Yaynlar, Ankara, 1976b, s.17-18.

321

Ma'nas anlalan

Lgate atmadan gz

2. Sade dil arzusu: Ziya Gkalp, dildeki szcklerin anlamlarnn bilinmesi gerektiini syler. Yaz ve konuma dilinde lgate bakmaya gerek kalmamas gerektiini belirtir. Dilde sadeleme istei, Yeni Lisan'n Arapa ve Farsa dilbilgisi kurallarnn kullanlmamas ve bu dillerin szcklerinden uzaklalnas hedefiyle ayndr. Bu husus, 'Lisani Trklk ' programnn zerinJe en ok durduu hedeflerdendir. Bunu, yukarda ayn programn ikinci maddesinde daha ak grmekteyiz.

Uydurma sz yapmayz, Yapma yola sapmayz. Trkelemi Trkedir; Eski kke tapmayz.

3. Uydurma ve yapma sze tepki: Ziya Gkalp , bu drtlkte Trkelemi Trke szckleri dilden atmaya gerek yoktur der. Devrinin dil mnakaalarndan biri olan tasfiyecilik meselesine de bir aklk getirir. Trkelemi olan artk Trkedir. Artk eski kelimeleri diriitmenin anlam yoktur. Bu bakmdan birok kullanma brnm olan Farsa hestelhasta kelimesi yerine Trke inadyla sayr kelimesini kullanmann bir yarar yoktur.7 'Yeni Lisan'da bu hususla ilgili olarak btn Arapa ve Farsa szcklerin atlmasna gerek bulunmad, dier Trk lehelerinden kelime alnmasnn da anlamsz olduu anlay yer alr. Bu konu'Lisan Trklk' prograrnnn drdnc ve sekizinci maddelerinde ifade edilmektedir.

Ak szle kalmal, Fikre k salma l ; Mteradif szlerden Trkesini almal.

4. Eanlaml szler ve Trke: Ziya Gkalp bu ksmda, Arapa ve Farsadan dilimize girmi szcklerden Trke olann kullanmarnz gerektiini syler. Dncenin aynas dildir. nsan hangi dille dnrse o milletin, o kltrn zenginliklerini yanstr. 8 Bu konu, 'Yeni Lisan Prograrn ' nda, Arapa ve Farsa szcklerden uzaklalnas dncesiyle yaknlk gsterir. Bu konu 'Lisan Trklk' prograrnnn ikinci maddesinde aka ifade edilir.

Yeni szler gerekse, Bunda da uy herkese, Halkn sz yaratmada Yollarn benimse.

5. Kelime tretme konusu: air burada halkn sz oluturma konusuna dikkat eker. Bir szcn kabul grmesi iin Trk haneresine uymas gerekir. Bu konu, 'Yeni Lisan Prograrn'nn ana prensiplerinden olan Arapa ve Farsa szcklere itibar

7 Ali hsan Kolcu, Milli Edebiyat-I- iir, Salkmst Yaynlar, Erzurum, 2008, s.l05. 8 Ali hsan Kolcu, Milli Edebiyat-I- iir, Salkmst Yaynlar , Erzurum, 2008, s.105 .

322

edilmemesi hususuyla yakndan ilgilidir. 'Lisani Trklk' progranunn drdnc, beinci ve yedinci maddelerinde ifadesini bulur.

Yap yaayan Trkeden, Kimseyi incitmeden. stanbul'un Trkesi Zevkini olsun yeden.

6. Yaayan Trkeyi kullanmak: stanbul Trkesinin zevk ve estetii bize yol gsterici olmaldr. Bu konu, 'Yeni Lisan Progranu'nn ana prensiplerinden olan Arapa ve Farsa szcklere itibar edilmemesi hususuyla yakndan ilgilidir. 'Lisani Trklk' progranunn drdnc, beinci ve yedinci maddelerinde ifadesini bulur.

Arapaya meyletme, ran'a da hi gitme; Tecvidi halktan ren, Fasihlerden iitme.

7. Arapa ve Farsa yerine halka yneli: Ziya Gkalp bu ksmda din dilinin ve Arapayla kalplanu dua, ayet ve surelerin halkn syleyii esas alnarak telaffuz edilmesini ister.9 Arapa ve Farsa szcklerin yerine halkn kulland szckleri kullanma istei, yukanda zetiediimiz Yenj Lisan Progranu'nn ana prensiplerinden nc madde olan Arapa ve Farsa szcklerin Trkede sylendik/eri gibi yazlmalar yakndan ilgilidir. Bu husus, 'Lisani Trklk' progranunda genel hatlaryla Trkeletirrne temayl grlmektedir.

Gaynl szler emmeyiz, ocuk deil, memeyiz! Birka dil yok Turan 'da, Tek dilli bir kmeyiz.

8. Tek dil ve Turan: air bu ksmda Trkenjn haneresinde olmayan gaynl szlerden uzak durulmasn tavsiye eder. Arapa ve Farsadan gelmi olan bu szlere rabet edilmemesini iaret eder. Bu husus, 'Yenj Lisan' ve 'Lisanj Trklk' progranunn ortak zelliklerindendiL

Turan 'n bir ili var Ve yalnz bir dili var. Baka dil var diyenin, Baka bir e me li var.

9. Dil ve milli birlik: Ziya Gkalp bu drtlkte milh birlik ve beraberhk hususu zerinde durur. 'Yeni Lisan' ve 'Lisanj Trklk' progranumn vermek istedii mesajiardand r.

Trkln vicdan bir, Dini bir, vatan bir;

9 Ali hsan Ko le u, Milli Edebiyat-I- iir, Salkmst Yaynlar, Erzurum, 2008, s.l 06.

323

Fakat hepsi ayrlr Olmazsa lisan bir.

10. Dil, din ve vatan: air, dil birliinin Trk milletinin deerlerini bir arada tutmada en nemli unsur olduunu ifade eder. 'Yeni Lisan ' ve 'Lisani Trklk' programnn asl hedefi, milli birlik ve beraberliin korunmas iin, milli bir dil oluturma fikri burada di zelere yansmtr.

Sonu

Tanzimat dneminde balayan dilde sadeleme abalar, Milli edebiyat dneminde edebi hareket seviyesinde zirveye kar. Yeni Lisan, bu dnemde dilde sadelemenin temel hareketidir. Bu hususta Trk/ Milliyeti fikir adamlan ve sanatlar tarafndan desteklenir. Mehmet Emin Yurdakul'un Trke iirler adl eserindeki fikirler sonraki yllarda karln bulur. mer Seyfettin, Ali Canip Yntem, Ziya Gkalp gibi isimler, edebiyatmzn kendini kendi lisanmzla ifade etmesi gerektiini belirtirler.

Ziya Gkalp, Trklk ve millileme hareketinin fikri ynn temsil eder. O, eserlerinde hep bu hareketin prensiplerini anlatmaya gayret gsterir. Bu hususta, fikirlerini destekleyici olarak iir ve manzumeler yazar. Onun her iiri, dnce yapsnn dizelere dklm biimidir. Bunlar iinde, Turan, Ala Geyik, Lisan, Altn Destan, Kzlelma vb. sayabiliriz.

Ziya Gkalp, Trkliin Esaslar adl kitabnda dil konusunu Trklk program iinde ele alm , milli dilimizi oluturmay hedef olarak grmtr. 'Yeni Li san' hareketinin de en nemli isimlerinden olan Gkalp, dil konusundaki grlerini ve bir bakma bu hareketin birok zelliini Lisan iirinde dile getirmitir. Denilebilir ki, Lisan adl iir, 'Yeni Lisan ' ve 'Lisani Trklk' programnn dizelerle ifade edilmi halidir.

KAYNAKA

Akyz, K. (1995), Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri 1860-1923, nklap Kitabevi , stanbul.

Argunah, H. (2001), mer Seyflttin Btn Eserleri, Makaleler 1, Dergah Yaynlar, stanbul.

Argunah, H. (2009), Milli Edebiyat, Yeni Trk Edebiyat El Kitab (Editr: Ramazan Korkmaz) , Grafiker Yaynlar, Ankara.

Duymaz, R. (2008), Trk Edebiyat Tarihinde Milli Edebiyat Dnemi, 3F Yaynlar , stanbul.

Enginn, . (2006), Yeni Trk Edebiyat Tanzimat'tan Cumhriyet'e (1839-1923), Dergah Yaynlar, stanbul.

Gkalp, Z. ( 1976a), Trkln Esaslar (Hazrlayan: Mehmet Kaplan), Kltr Bakanl Ziya Gkalp Yaynlan, Ankara.

324

Gkalp, Z. (1976b), Yeni Hayat Doru Yol (Hazrlayan: Mjgan Cunbur), Kltr Bakanl Ziya Gkalp Yaynlar, Ankara.

Kaplan, M. ( 1999), Kzl Elma, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar /, Dergah Yaynlar, stanbul.

Kolcu, A. . (2008), Milli Edebiyat-I- iir, Salkmst Yaynlar, Erzurum.

zdemir, F. (2008), Kzl Elma'y Arayan Yazar: mer Seyfettin, Ziya Gkalp, Ragp evki Yeim, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/5 Fal!.

ksz, Y. Z. (2004), Trkenin Sadeleme Tarihi Gen Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.

Soukmeroullar, ,M. (2010), Ali Canip Yntem'in Milli Edebiyat Grleri, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, S. 186, Mays-Hazira!l, ss. 223-240.

325