mövzu: poliploidiya. onun seleksiya da istifadəsi

Dosent. b.e.n. F.H.Qurbanov

1

Mövzu: Mövzu: Poliploidiya. Poliploidiya. Onun seleksiyaOnun seleksiyada da

istifadəsiistifadəsi

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

ƏdəbiyyatƏdəbiyyat• Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Dərslik, Bakı, Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Dərslik, Bakı,

2002.2002.• Quliyev R. Ə. Genetikanın əsasları ilə bitkilərin Quliyev R. Ə. Genetikanın əsasları ilə bitkilərin

seleksiyası. Bakı, 2003.seleksiyası. Bakı, 2003.• Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006.Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006.• Musayev Ə.C.və b. Dənli-taxıl bitkiləri seleksiyasının Musayev Ə.C.və b. Dənli-taxıl bitkiləri seleksiyasının

metodikası.Bakı, 2008.metodikası.Bakı, 2008.• Turabov T. Genetika. Gəncə, 1997.Turabov T. Genetika. Gəncə, 1997.• Seyidəliyev N. Y. Genetika. Dərs vəsaiti, Gəncə, 2005.Seyidəliyev N. Y. Genetika. Dərs vəsaiti, Gəncə, 2005.• Qarayev L. Tarla bitkilərinin toxumçuluğu. Bakı, 1976.Qarayev L. Tarla bitkilərinin toxumçuluğu. Bakı, 1976.• Cəfərov N. A. Çəkilin seleksiyası. Gəncə, 2008.Cəfərov N. A. Çəkilin seleksiyası. Gəncə, 2008.


Mövzunun planıMövzunun planı• Poliploidlərin alınma üsullarıPoliploidlərin alınma üsulları

• Poliploidiyadan seleksiyada istifadə Poliploidiyadan seleksiyada istifadə

• Poliploid sıralarPoliploid sıralar

• Poliploid formalarPoliploid formalar

AllopoliploidiyaAllopoliploidiya

AvtopoliploidiyaAvtopoliploidiya

Heteropoliploidiya Heteropoliploidiya


Poliploidiya

• Hüceyrələrin nüvəsində xromosomların dəfələrlə artması hadisəsinə poliploidiya deyilir.

• Yabanı və mədəni bitkilərin növlərini tətbiq edərək məlum olmuşdur ki, bir sıra kənd təsərrüfatı bitkilərinin cinsləri poliploid sıralardan ibarətdir. Bir qayda olaraq bəzi kənd təsərrüfatı bitki cinslərində poliploid sırası olduqda, xromosomları çox olan növlər qiymətli olur.


POLİPLOİD FORMALARIN POLİPLOİD FORMALARIN ALINMA ÜSULLARIALINMA ÜSULLARI

• Seleksiyaçıları maraqlandıran əsasən iki əsas növ Seleksiyaçıları maraqlandıran əsasən iki əsas növ poliploid formalardır: avtopoliploid və allopoliploid. poliploid formalardır: avtopoliploid və allopoliploid.

• Birinci halda xromosomların sayının artması eyni Birinci halda xromosomların sayının artması eyni genomun hesabına görə keçir (məsələn, AA+AA=AAAA). genomun hesabına görə keçir (məsələn, AA+AA=AAAA).

• İkinci halda isə müxtəlif növlərə aid olan genomların İkinci halda isə müxtəlif növlərə aid olan genomların cəmləşməsi hesabına (məsələn, A+B=AB), sonra isə xro-cəmləşməsi hesabına (məsələn, A+B=AB), sonra isə xro-mosom sayının ikiləşməsi nəticəsində (AB+AB=AABB) mosom sayının ikiləşməsi nəticəsində (AB+AB=AABB) baş verir.baş verir.

• Növ daxilində xromosomların dəfələrlə artmasına avto-Növ daxilində xromosomların dəfələrlə artmasına avto-poliploidiya deyilir.poliploidiya deyilir.

• Müxtəlif növlərin xromosomlarının bir orqanizmdə Müxtəlif növlərin xromosomlarının bir orqanizmdə cəmləşməsi nəticəsində allopoliploidcəmləşməsi nəticəsində allopoliploid adlanan formalar adlanan formalar alınır.alınır.


MutagenlərMutagenlər• Həm təbiətdə, həm də tədqiqatda mutasiyalar mutagen adlanan Həm təbiətdə, həm də tədqiqatda mutasiyalar mutagen adlanan

faktorların təsiri nəticəsində əmələ gəlir.faktorların təsiri nəticəsində əmələ gəlir.• Süni mutasiyalar almaq üçün fıziki və kimyəvi amillərdən istifadə Süni mutasiyalar almaq üçün fıziki və kimyəvi amillərdən istifadə

edilir.edilir.• Fiziki amillərdən: rentgen və qamma şüaları, ultrabənövşəyi şüalar, Fiziki amillərdən: rentgen və qamma şüaları, ultrabənövşəyi şüalar,

elektromaqnit şüalar, yüksək və mənfı temperatur, nüvə şüalanması elektromaqnit şüalar, yüksək və mənfı temperatur, nüvə şüalanması (alfa və beta-cisimciklər protonlar, neytronlar) və s. ionlaşmaların (alfa və beta-cisimciklər protonlar, neytronlar) və s. ionlaşmaların bütün növləri bütün növləri

• KimKimyəvi amillər: Etilenimin (Eİ); dietilsulfat (DES); dimetilsulfat yəvi amillər: Etilenimin (Eİ); dietilsulfat (DES); dimetilsulfat (DMS); nitrozoetil sidik cövhəri (NESD); nitrozometil sidik cövhəri (DMS); nitrozoetil sidik cövhəri (NESD); nitrozometil sidik cövhəri (NMSD); 1,4 - bisdiazoasetilbutan (DAB); azot turşusu, xardal qazı (NMSD); 1,4 - bisdiazoasetilbutan (DAB); azot turşusu, xardal qazı (iprit) və digərləri. 1,4 - DAB, NMSD, Eİ kimi kimyəvi maddələr (iprit) və digərləri. 1,4 - DAB, NMSD, Eİ kimi kimyəvi maddələr xüsusən yüksək aktivlik göstərir və 100%-dək mutasiya yaratmağa xüsusən yüksək aktivlik göstərir və 100%-dək mutasiya yaratmağa malikdirlər. Bunlar supermutagen adlanır. Bir qayda olaraq kimyəvi malikdirlər. Bunlar supermutagen adlanır. Bir qayda olaraq kimyəvi mutagenləri müxtəlif qatılıqlı su məhlulunda istifadə edirlər, mutagenləri müxtəlif qatılıqlı su məhlulunda istifadə edirlər, məhlulların qatılığı 0,001-0,5%-dək olurməhlulların qatılığı 0,001-0,5%-dək olur


XXROMOSOM SAYININ ARTMASI ROMOSOM SAYININ ARTMASI NƏTİCƏSİNDƏNƏTİCƏSİNDƏ

• Süni yol ilə xromosom sayının dəfələrlə artırılması Süni yol ilə xromosom sayının dəfələrlə artırılması orqanizmlərdə forqanizmlərdə fiizioloji və biokimyəvi dəyişkənliklərə zioloji və biokimyəvi dəyişkənliklərə gətirib çıxarır; hüceyrə şirəsinin osmotik təzyiqi artır, gətirib çıxarır; hüceyrə şirəsinin osmotik təzyiqi artır, hüceyrə bölünməsinin tempi zəifləyir, vegetasiya müddəti hüceyrə bölünməsinin tempi zəifləyir, vegetasiya müddəti uzanır, bəzi hallarda vitaminlərin miqdarı dəyişilir, digər uzanır, bəzi hallarda vitaminlərin miqdarı dəyişilir, digər maddələrin sintezi sürətlənir və s. maddələrin sintezi sürətlənir və s.

• Süni yolla alınmış poliploid formaların nəsil vermə Süni yolla alınmış poliploid formaların nəsil vermə qabiliyyəti aşağı düşür. Bu barədə avtopoliploid və qabiliyyəti aşağı düşür. Bu barədə avtopoliploid və allopoliploid formalar arasında böyük fərq müşahidə allopoliploid formalar arasında böyük fərq müşahidə olunur. olunur.

• Avtopoliploid formalarda, allopoliploidlərə nisbətən, Avtopoliploid formalarda, allopoliploidlərə nisbətən, fertilliyin azalması və yaxud aşağı düşməsi daha da qabarıq fertilliyin azalması və yaxud aşağı düşməsi daha da qabarıq şəkildə müşahidə edilir. şəkildə müşahidə edilir.

• Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, avtopoliploidlərdə meyoz Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, avtopoliploidlərdə meyoz prosesi daha çox pozulur.prosesi daha çox pozulur.


Poliploid SıralarPoliploid Sıralar

• Kartof – 24,36,48,60,72Kartof – 24,36,48,60,72• Buğda – 14,28,42Buğda – 14,28,42• Çiyələk – 14, 28, 42, 56Çiyələk – 14, 28, 42, 56


Eksperimental poliploidiyaEksperimental poliploidiya

• Kolxisinin struktur formuluKolxisinin struktur formulu


Poliploidiyanın alınma üsullarıPoliploidiyanın alınma üsulları

• Bitki cücərtilərinin kolxisin maddəsində (0.1 – 0.3%) 12-24 saat saxlamaq üsulu Bitki cücərtilərinin kolxisin maddəsində (0.1 – 0.3%) 12-24 saat saxlamaq üsulu iləilə


Poliploidin alınmasıPoliploidin alınması

• Şəkər çuğundurunun inkişaf nöqtəsinə 0.1-0.5%-li kolxisin mıhlulu ilə təsir etməkləŞəkər çuğundurunun inkişaf nöqtəsinə 0.1-0.5%-li kolxisin mıhlulu ilə təsir etməklə


PoliPoliploidiyaploidiya• Kolxisinlə bitki cücərtilərinə təsir etməklə:Kolxisinlə bitki cücərtilərinə təsir etməklə:


POLPOLİİPLOPLOİİDDİİYA YA (qaraba(qarabaşşaq)aq)


PoliPoliploidiyanın sitoloji yolla ploidiyanın sitoloji yolla identifikasiyasıidentifikasiyası

• 2x=24 Kartofun xromosom yığımı 2x=24 Kartofun xromosom yığımı 2x=482x=48


PoliPoliploidiyaploidiya• Tut yarpağının epidermisiTut yarpağının epidermisi

Diploid TetraploidDiploid Tetraploid


PoliPoliploidiyaploidiyaTozcuqlarTozcuqlar

Haploid Diploid TetraploidHaploid Diploid Tetraploid


PoliPoliploidiyaploidiyaÜzümÜzüm

Diploid Diploid Tetraploid Tetraploid


PoliPoliploidiyaploidiyaZəngçiçəyiZəngçiçəyi

Diploid Diploid Tetraploid Tetraploid


AvtopoliploidiyaAvtopoliploidiyaQırmızı yoncaQırmızı yonca

Diploid TetraploidDiploid Tetraploid


AvtopoliploidiyaAvtopoliploidiyaQuş üzümünün xromosom dəstiQuş üzümünün xromosom dəsti

n=34 haploid 2n=72 diploid 3n=108 triploid 4n=144 tetraplodn=34 haploid 2n=72 diploid 3n=108 triploid 4n=144 tetraplod


AvtopoliploidiyaAvtopoliploidiyaKartofun yabanı növüKartofun yabanı növü

Başlanğıc forma PoliploidBaşlanğıc forma Poliploid


PoliploidiPoliploidiyya a QarabaşaqQarabaşaq

Diploid Diploid TetraploidTetraploid TetraploidTetraploid

Diploid Diploid

Çiçək Çiçək Dən Dən


AllopoliploidiyaAllopoliploidiya• Ağ turpla kələmin hibridiAğ turpla kələmin hibridi


AvtopoliploidiyaAvtopoliploidiyaŞəkər çuğunduruŞəkər çuğunduru

Diplod TriploidDiplod Triploid


Allopoliploidiyanın alınma sxemiAllopoliploidiyanın alınma sxemi


HaploidiyaHaploidiyaKətanKətan

diploid haploiddiploid haploid

mövzu: poliploidiya. onun seleksiya da istifadəsi

Documents