Moduł II Wspólnota i różnorodność. Ważne zagadnienia

23 marca – 6 kwietnia 2020 roku

Wspólnota i różnorodność Witamy w drugim module kursu internetowego programu Szkoła Tolerancji, w którym przyjrzymy się bliżej zagadnieniom związanym z funkcjonowaniem w społeczności szkolnej i nie tylko. Naszymi tematami będą: ■ wspólnota, tożsamość i różnorodność;■ różnice indywidualne oraz międzygrupowe (społeczne i kulturowe);■ łańcuch dyskryminacji: stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja;■ konflikt oraz polaryzacja;■ włączanie (inkluzja).

W tym module chcemy zwrócić specjalną uwagę na pewne mechanizmy, które funkcjonują w każdym środowisku i społeczności. Są one związane z tym, pod jakimi względami jesteśmy do siebie podobni i w jaki sposób się różnimy, inaczej mówiąc – co nas łączy, a co dzieli. Celem modułu jest pokazanie, jak działają te mechanizmy oraz uwrażliwienie na ich skutki.

Na realizację modułu masz dwa tygodnie – do 6 kwietnia. Na końcu czekają na ciebie zadania i formularz sprawozdania: zajrzyj tam wcześniej, żeby zaplanować czas na ich wykonanie. Zaczynamy!

Opracowała: Malina Baranowska-Janusz Projekt graficzny i skład: Dorota Grubek

Materiały, które znajdziesz na slajdach 7, 9, 10, 15–17 powstały w ramach projektu Soci@ll Otwarta Szkoła. Społeczne laboratorium całej szkoły: innowacyjne i partycypacyjne podejście do edukacji obywatelskiej i inkluzji społecznej, Projekt Erasmus+, 2018-2021. Centrum Edukacji Obywatelskiej jest partnerem projektu.

Poglądy i opinie wyrażone w niniejszych materiałach należy rozumieć wyłącznie jako poglądy i opinie ich autora (autorów).

WspólnotaPodczas Laboratorium Wiedzy i Dobrych Praktyk w Gdańsku wypracowaliśmy wspólnie z Liderami i Liderkami Tolerancji mapę myśli wokół pojęcia „wspólnota”. Oto rezultat naszych rozmów i skojarzeń:

WSPÓLNOTA

TROSKA

SPOŁEM

WYBÓR/WOLNOŚĆ BYCIA SOBĄ

ZAUFANIE

TRUDNOŚCIDZIAŁANIE

TARCIE

DIALOG

WIĘZI

GODNOŚĆ

RĘKA

AUTONOMIA

PRZEBACZENIE

OBECNOŚĆ

WYZWANIE

KONFLIKT

CHLEB

WSPÓŁPRACA

ROZMOWA

OSOBISTE HISTORIEDZIELENIE/DAWANIE

CIERPIENIE/ŁZY

POROZUMIENIE

TOŻSAMOŚĆ

WYKLUCZENIE

RÓŻNORODNOŚĆ

SZACUNEK

AKCEPTACJA

SOLIDARNOŚĆ

UTOPIA

WSPÓŁDZIAŁANIE

OGRANICZENIE

WspólnotaNie uda nam się podczas tego kursu poruszyć wszystkich powyższych zagadnień – większości z nich można by poświęcić oddzielne projekty czy publikacje. W tym module jedynie zarysujemy różne ważne i związane z projektem tematy, zachęcając do ich dalszego i samodzielnego eksplorowania.

Polecamy ćwiczenie do przeprowadzenia z uczniami i uczennicami, które doprowadziło nas do stworzenia mapy myśli: poproś, by każdy z grupy przyniósł na kolejne spotkanie przedmiot/wiersz/historię, który/która kojarzy mu się ze słowem „wspólnota”.

Wymieńcie się tymi opowieściami w kręgu. Następnie spiszcie słowa i określenia, które wybrzmiały.

Jeśli obecna sytuacja na to nie pozwoli, zastanów się, czy możesz przeprowadzić wariant tego ćwiczenia zdalnie – możesz skorzystać z darmowych narzędzi, np.: MindMeister, Bubbl, Coggle.

Zaczynamy od pytania: kim jestem? kim jesteś? Grafika, którą widzisz obok, to Koło Różnorodności, stworzone przez trenerki Marylin Loden i Judy Rosner. Powstało ono jako narzędzie warsztatowe po to, by pokazywać ludziom, jak i na jakich poziomach się między sobą różnią, ale również po to, by dostrzegli podobieństwa. Koło podzielone jest na kilka poziomów, co może ułatwić nam zrozumienie tożsamości jako złożonej konstrukcji i być punktem wyjścia do rozmowy o tym, kim jestem.

Koło w większym rozmiarze znajdziesz w Załączniku nr 1 do tego modułu.

Tożsamość

TOŻSAMOŚĆ

PIERWOTNY

WTÓRNY

ORGANIZACYJNY

KULTUROWY

Wiek

Czas

Zdolności fizyczne/psychiczne

Przynależność do związków/organizacji

Poziom/zaawansowanie

Rola w firmie/grupie

Być lub robić

Rywalizacja czy współpraca

Sposoby rozwiązywania

konfliktów

Elastyczny czy ustrukturyzowany

Indywidualnie czy grupowo

Prywatna przestrzeń

Tradycja

Usytuowanie

Posiadanie

Sposób zarządzania

Doświadczenie zawodowe

Tożsamość płciowa

Miejsce zamieszkania

Siła władzy i autorytetu/pogląd na władzę

i autorytet

Styl komunikacji

Język/akcent

Styl pracy

Wygląd

Stan cywilny

Status rodzicielski/rodzinny

Religia

Pracowitość

Edukacja

Język ciała

Pochodzenie etniczne

Orientacja seksualnaPłeć

Pierwszy poziom, nazwany pierwotnym to wrodzone cechy danej osoby, w dużej mierze poza naszą kontrolą, ale mające ogromny wpływ na zachowania i postawy.

Drugi poziom, nazywany wtórnym, są to cechy w dużej mierze pod naszą kontrolą, związane z wyborami wynikającymi z czynników oraz doświadczeń środowiskowych, społecznych i kulturowych.

Poziom trzeci, czyli wymiary organizacyjne, wynikają z uwarunkowań zawodowych i klasowychi mają wpływ na grupę społeczną, z którą się utożsamiamy, lub organizację, w której pracujemy.

Ostatni poziom to wymiary kulturowe, które kształtują to, w jaki sposób postrzegamy świat, zachowujemy się i jak tworzymy relacje z innymi.

Tożsamość

Przeczytaj więcej o tożsamości i różnorodności w książce Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, red. Dominika Cieślikowska, Maja Branka, Kraków 2010.

Jeśli chcesz przeprowadzić zajęcia o tej tematyce w klasie, skorzystaj z tej publikacji.

Ludzie przejawiają tendencję, by w pierwszym kontakcie szukać między sobą podobieństw. To, co nas łączy, pozwala bowiem nie tylko nawiązać konwersację, lecz także zbudować trwałą więź. Jednak wcześniej czy później zaczniemy dostrzegać różnice i to, że jesteśmy inni.

Różnorodność jest obecna w każdym społeczeństwie, także w tych uważanych za jednorodne; lekceważąc te różnice, utrwalamy kłamstwo, mające negatywny wpływ na mniejszości, których kultury, potrzeby i wkład nie są uznawane przez ogół społeczeństwa. Również różnorodność wewnątrzgrupowa nie jest postrzegana jako wystarczająco ważna, aby wymagać zmian systemowych. Tak więc integracja łatwo kojarzy się z wielokulturowością, migracją i innymi widocznymi mniejszościami, ponieważ różnice wynikające z różnorodności etnicznej/kulturowej są bardziej oczywiste niż w przypadku dwóch osób o tej samej tożsamości etnicznej, ale o różnych poziomach umiejętności, tradycji i potrzeb.

Jednocześnie wyniki badań nad dyskryminacją w polskich szkołach pokazują, że najczęstszym czynnikiem dyskryminacji polskiej młodzieży jest niższy status społeczno-ekonomiczny. Jest to różnica występująca w każdej, nawet najbardziej jednorodnej grupie. Brak systemowych działań na rzecz włączenia uczniów z rodzin gorzej sytuowanych i długoterminowe działania mające na celu zmniejszenie nierówności ekonomicznych skutkują prześladowaniami, wykluczeniem społecznym i stygmatyzacją, co często można zaobserwować w trywialnych sytuacjach, takich jak niemożność dołączenia do szkolnej wycieczki czy kupienia niezbędnych szkolnych przyborów.

Obejrzyj film: Cyrk motyli (reż. Joshua Weigel, USA 2009).Zastanów się nad pytaniami: ■ Co główny bohater myślał o sobie, zanim trafił do Cyrku Motyli?■ Jak traktował innych ludzi?■ Co zmieniło się w jego postrzeganiu siebie w Cyrku Motyli?■ Jak traktowani byli członkowie Cyrku Motyli przed spotkaniem z dyrektorem?■ Co zrobił dyrektor, żeby odmienić ich sytuację?

Podobieństwa czy różnice?

Dlaczego jest nam trudno zaakceptować, że ktoś ma inaczej?Gdy dostrzegamy różnice w sposobie ubierania się, mówienia, myślenia, pojmowaniu czasu, czy preferowanych kulinariach, uświadamiamy sobie, że istnieją odmienne kultury. Zauważane przez nas różnice mogą budzić zarówno emocje negatywne, jak i pozytywne. Różnorodność w naturalny sposób stwarza możliwość konfliktu, który może być cenny, wzbogacający, prowadzący do twórczych wniosków i rozwiązań, bądź niszczący, prowadzący do regresji. Odmienność może być źródłem niechęci, lęków i poczucia zagrożenia lub zaciekawienia, zachwytu i fascynacji. Postrzeganie Innego jako ciekawego, stymulującego i wartościowego, sprzyja interakcjom opartym na wzajemnym uznaniu, szacunku i ukierunkowuje na współpracę i współdziałanie. Natomiast, gdy Inny jest postrzegany jako mało znaczący, zacofany, z niską samooceną, wyzwala to zachowania agresywne, antagonizmy i dominację. Kontakty z Innymi są istotnym elementem rozwoju interpersonalnego i społecznego.

Powyższy tekst, zaczerpnięty z publikacji na temat edukacji międzykulturowej (s. 11), pokazuje, że istnieją dwa podejścia do różnic, odmienności czy „Innego” – traktowanie ich jako zagrożenie albo coś wartościowego.

To, jak widzimy „obcego”, związane jest z naturalnym procesem rozwoju człowieka, procesem socjalizacji, przez jaki przechodzi w rodzinie, szkole, społeczeństwie oraz kulturze, w jakiej wzrasta. Takie zjawiska jak etnocentryzm – uznanie własnej kultury za jedyną słuszną, ocenianie negatywne i traktowanie innych kultur wrogo, egocentryzm – postrzeganie siebie, swojej perspektywy i postaw jako jedynej słusznej, są udziałem każdego z nas. Mamy jednak wpływ na to, jak bardzo będą „panować” nad nami i naszym postrzeganiem innych.

Więcej na ten temat znajdziesz w publikacji CEO Rozmawiajmy o uchodźcach. Punkty widzenia. Klub Dobrej Rozmowy. Przewodnik dla młodzieży.

źródło: https://www.veldhoencompany.com/en/media/a-different--perspective/a-different-perspective-2/

Zmiana podejścia do i uwrażliwienie się na różnorodność jest procesem, który możemy zacząć na każdym etapie naszego życia. Najlepiej i najłatwiej, gdy rodzimy się w zróżnicowanym społeczeństwie i z różnorodnością mamy do czynienia na co dzień. Wiele badań wskazuje na to, że osoby o poglądach otwartych na innych lepiej radzą sobie ze stresem i nieoczekiwanymi sytuacjami. Pomaga im w tym tzw. tolerancja dwuznaczności, mechanizm, który mówi, że nie ma jednej słusznej „ścieżki”, a ludzie po prostu „mają inaczej”.Oto na co warto zwracać uwagę, by świadomie kształtować podejście do różnorodności:

Różnorodność na NIE Różnorodność na TAK

niedostrzeganie i umniejszanie różnic dostrzeganie i akceptowanie różnicy jako faktu

myślenie My/ Oni zrozumienie, że wszyscy są ważni i akceptowani we wspólnocie

wzmacnianie konfliktów między grupami tworzenie przestrzeni i atmosfery zaufania, w której możesz powiedzieć, co myślisz

brak przyzwolenia na mówienie tego, co naprawdę myślimy możesz być, kim chcesz

wartością jest: konflikt i rywalizacja wartością jest: bycie w kontakcie, nawiązywanie relacji i współpraca

Różnorodność – zmiana podejścia

Schemat ten pochodzi z książki Jitske Kramer Wow! What a Difference. Diversity works, Amersfoort 2014.

W zależności od tego, jakie podejście jest w naszym środowisku pielęgnowane, dochodzi do tworzenia schematów zachowywania się grup wobec odmienności. Możemy mówić wtedy o: wykluczeniu, marginalizacji/separacji, integracji oraz inkluzji.

Strategie te są związane z osobistym lub społecznym wyborem. Także szkoła jako instytucja może wybrać i podążać za jedną ze strategii, jednak wymaga to planu i pracy, a co najważniejsze – świadomości, o co w nich chodzi.

Często słyszy się o inkluzji społecznej, a nawet czyta „dobre praktyki” związane z tym zagadnieniem, które w rzeczywistości opisują inne procesy.

Poniżej opisane są sytuacje szkolne, które miały być inkluzywne, ale bliżej im do integracji lub nawet wykluczenia. Zastanów się, jakie warunki powinny zostać spełnione, by te działania można było uznać za w pełni włączające:■ W klasie, do której uczęszczają uczniowie i uczennice cudzoziemscy, rozdana została anonimowa ankieta w języku polskim. Dotyczy ona sprawy delikatnej, gdzie bardzo ważna jest szczerość i poufność. ■ Samorząd uczniowski podejmuje decyzję o zbiórce pieniędzy dla uchodźców z Syrii w trakcie kiermaszu. Pomysł powstał, ponieważ w tej szkole są dzieci i rodziny uchodźcze.■ Uczniowie i uczennice z Ukrainy zostają zaproszeni na wieczór ukraiński w szkole, który ich koledzy zorganizowali w ramach dnia kultur.

Wybór strategii

InkluzjaIntegracjaSeparacjaWykluczenie

Tworzenie się nierównościTo jaką strategię przyjmiesz ty i twoje środowisko, wpływa na pozycję i postawy społeczne wobec „innego”.

Przyjrzyjmy się jeszcze raz kołu różnorodności (trochę uproszczony model), ale tym razem pod kątem cech tożsamości i mechanizmów, które sprzyjają tworzeniu się nierówności w społeczeństwie. To właśnie poprzez skupianie się na pewnych cechach, nieakceptowanych lub uważanych za odchodzące od normy, rodzi się tzw. łańcuch dyskryminacji. Przyjrzyj się środkowemu kółku, w którym znajdują się tzw. podstawy ludzkiej tożsamości, stanowiące fundament tego, kim jesteśmy. Jakie tematy, które pojawiają się w twoim środowisku, przychodzą ci do głowy, gdy widzisz zbiór cech w małym kółku?

Wypełnij to koło cechami, które charakteryzują ciebie. Następnie wypełnij je drugi raz np. dla ucznia cudzoziemskiego z twojej szkoły lub znajomego cudzoziemca. Zastanów się:■ Czym różnią się wasze koła? ■ Gdzie znajdziesz najwięcej podobieństw?■ Z jakiego powodu/cechy ty doświadczasz dyskryminacji lub czujesz się nierówno traktowana/y? ■ Z jakiego powodu może doświadczać tego ta druga osoba?

Przypisane do osoby i nie mogą być zmienione

Czynniki, które sprawiają, że w społeczeństwie pojawiają się nierówności

Doświadczenia życiowe, które odróżniają nas od siebie

Mogą być zmienione, ale są przypisane do osoby

Stereotypy

Prześladowanie

Zdrowie Klasa społeczna

Standard życia

Miejsce zamieszkania

Obywatelstwo Wydarzenia z życia

Wykształcenie

Język ojczysty

Język ojczysty

Środowisko

Kultura/ dziedzictwo

Rola/ Odpowiedzialność/ Stanowisko w pracy

Wpływ społeczny

Prawo do funduszy publicznych

Umiejętności

Obowiązki opiekuńcze

Role w rodzinie

Liczba dzieci

Kwalifikacje

Uczestnictwo głos i wpływ

Integracja

Wiek

Pochodzenieetniczne

Religia i wierzenia

Niepełno-sprawność

Orientacja seksualna

Tożsamość płciowa (gender)

Dyskryminacja

Uprzedzenia

PostrzeganiePostawy

WierzeniaWiedza

To wszystko, na co wpływ

mają poglądy społeczeństwa

Koło różnorodności

Łańcuch dyskryminacjiCo się dzieje, gdy spotykamy kogoś, kto różni się od nas? Podczas takiego spotkania najpierw sięgamy do „wiedzy potocznej”, która jest łatwo dostępna, czyli do stereotypów (opartych na ogólnikowych i uproszczonych przekonaniach o danej grupie). Są one związane z uprzedzeniami (stereotyp + reakcja emocjonalna wobec danej grupy) i dyskryminacją (tzn. nierównym traktowaniem często opartym na uprzedzeniach). Na ten temat zob. wspomnianą już publikację Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski…, z której pochodzi też poniższy schemat:

Obejrzyj webinarium pt. Jak przeprowadzić lekcję o mowie nienawiści?Zapoznaj się z infografikami Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej, dotyczącymi dyskryminacji w szkole, mowy nienawiści, oraz reagowania na dyskryminację.Zastanów się czy przedstawione na infografice pt. Dyskryminacja dane zgadzają się z twoimi obserwacjami z życia szkoły? Dane oparte są na badaniach z 2015 roku – czy twoim zdaniem coś się w tym czasie w szkole zmieniło?

STEREOTYPY UPRZEDZENIA DYSKRYMINACJA

■ element poznawczy■ uogólnienie, uproszczone sądy na temat grup społecznych

■ element afektywny■ postawy zbudowane na stereotypach, nacechowane emocjonalnie

■ element behawioralny■ zachowanie: oparte na stereotypach lub nie

KonfliktyRóżnimy się nie tylko tym, jacy jesteśmy, lecz także przede wszystkim, jak postrzegamy różne rzeczy i jakie zajmujemy wobec nich postawy. Opracowane przez amerykańskiego mediatora Christophera W. Moore’a koło konfliktu pokazuje, jakie są przyczyny powstawania napięć i sporów między ludźmi.

Konflikty strukturalne, danych i interesów są łatwiejsze do rozwiązania niż konflikty relacji i wartości. Dlaczego? Wchodzimy bowiem wtedy na negocjowanie postaw czy wartości, swoiste “wyznanie wiary”, postrzegania i rozumienia rzeczy. W sytuacjach takich konfliktów bardzo mocno przydaje się właśnie wrażliwość na różnice oraz umiejętność uznania różnic jako faktów, mimo których chcemy i możemy ze sobą rozmawiać czy przyjaźnić się.

Przeczytaj o projekcie Sylwii Czubały i obejrzyj film z projektu Sztuka Zaangażowania, w którym artystka stworzyła razem z młodzieżą mapę konfliktów i miejsc wspólnych małopolskiego miasteczka. To diagnostyczne działanie było wstępem do akcji artystycznej w przestrzeni publicznej. Więcej na temat takich działań znajdziesz tutaj.

Zachęcamy do wykonania podobnego ćwiczenia: stworzenia mapy konfliktów i miejsc wspólnych w twojej szkole. Może to być także jedna ze stacji w grze korytarzowej (o której dowiesz się w dalszej części).

KONFLIKT RELACJI KONFLIKT DANYCH KO

NFLIKT IN

TERESÓW

KONFLIK

T W

ART

OŚC

I

KONFLIKT STRUKTURALNY

■ Stereotypy■ Silne emocje■ Zła komunikacja■ Błędna percepcja

■ Określenie ról■ Podział kompetencji ■ Nierówny rozkład sił■ Ograniczenia czasowe■ Nierówna kontrola zasobów

■ Brak informacji■ Błedne rozumienie■ Różnice w interpretacji■ Różne procedury zbioru danych

■ Różnice światopoglą- dowe, etyczne, religijne■ Wartości spójne z własnym „Ja” (tożsamością osoby)■ Wartości dnia codziennego (zwyczaje, konwenanse)

■ Rzeczowy (pieniądze, czas, inne dobra)■ Proceduralny (jak powinien przebiegać dany proces)■ Psychologiczny (zaufanie, szacunek, uczciwość)

Koło konfliktu Moore'a

PolaryzacjaJeśli duża grupa ludzi, społeczność, wspiera podziały na „my” – „nasi” i „oni” – „obcy” oraz zerojedynkowe postrzeganie rzeczywistości, to żyje w konflikcie, który prowadzi do tworzenia się polaryzacji. Jednak według Barta Brandsma, holenderskiego filozofa zajmującego się tym tematem, polaryzacja nie jest ani dobra, ani zła – to naturalny element bycia człowiekiem.

Obejrzyj animację wyjaśniającą opracowany przez niego model polaryzacji na przykładzie migracji.

Aby włączyć polskie napisy, kliknij w ikonkę „Napisy” w prawym dolnym rogu filmu, następnie kliknij w ikonkę zębatego koła i wybierz „Napisy”, a następnie „Przetłumacz automatycznie”, wybierając język polski.

Zastanów się, jaka polaryzacja istnieje w Twoim najbliższym środowisku?A co jest tematem polaryzującym w Polsce? Porozmawiaj o tym z uczniami i uczennicami.

Zwróć szczególną uwagę na to, jak przebiega rozmowa w klasie:■ Czy odzywają się wszyscy?■ Czy w klasie także pojawiają się dwie mocne strony wobec polaryzującego tematu?■ Czy pojawia się tzw. paliwo (puste zdania, które nakręcają dyskusję)?■ Dopytaj osoby, które są tzw. milczącym środkiem, co myślą o temacie?■ Zobacz jak wypowiedzi „środka” zmieniają nurt rozmowy.

Jak to zrobić, żeby działało?Nie ma nic bardziej mylącego niż przekonanie, że włączenie powinno być problemem tylko dla osób w jakiś sposób wykluczonych. Niestety mit ten jest samospełniającą się przepowiednią, a wiele osób lub organizacji walczących o włączenie społeczne lub integrację jest prowadzonych przez ludzi reprezentujących grupy mniejszościowe. Na przykład w Polsce najbardziej aktywne w dziedzinie edukacji antydyskryminacyjnej są ruchy LGBT + oraz organizacje wspierające uchodźców i osoby ubiegające się o azyl. Z jednej strony jest to pozytywny znak, gdy grupy mniejszościowe opowiadają się za sobą i mówią własnym głosem - ale bez wsparcia systemowego ich cele nie mogą zostać osiągnięte. Dzieje się tak, gdy większość grup nie dostrzega potencjalnych korzyści płynących z pracy z różnorodnością. Ponieważ ich potrzeby są zaspokajane przez system zaprojektowany i dla większości, wysiłki na rzecz wspierania grup mniejszościowych podejmowane są przez społeczności o ograniczonych i nieodpowiednich zasobach, które często koncentrują się na konkretnych kwestiach (takich jak migracja, płeć itp.), a nie na szerokim podejściu do włączania.

Czyli jak to zrobić? Potraktować sprawę jako dotyczącą nas wszystkich i zmienić perspektywę!

Zachęcamy do zapoznania się z materiałami projektu Moc Kultur w szkole. Znajdziesz tam wskazówki dotyczące włączania w życie szkoły uczniów i uczennice pochodzących z innych kultur niż polska. Zobacz jak można ich wesprzeć w szkolnej codzienności.

Tłumaczenie obrazka Lewy dymek: Czy mógłby Pan odśnieżyć rampę?Środkowy dymek: Wszystkie dzieci czekają, żeby wejść po schodach.Kiedy skończę odśnieżać schody, wtedy zajmę się rampą. Lewy dolny dymek: Ale jeśli odśnieży Pan rampę, wtedy wejdziemy wszyscy. Hasło na dole: UDOSTĘPNIAJĄC DROGĘ DLA OSÓB ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI, UDOSTĘPNIASZ JĄ DLA WSZYSTKICH!

Poznaj inkluzję/włączanieProponujemy ci podejście do szkoły jako społeczności opartej na inkluzji – włączaniu. Na pierwszy rzut oka działania promujące włączenie mogą wydawać się bardzo trudne. Czasem włączanie wydaje się niemożliwym. Na przykład: czy mam wysłuchać wszystkich, zanim podejmę decyzję? Przecież opinie i potrzeby będą się różnić, a spory ciągnąć się bez końca. Oto krótkie podsumowanie, które obala niektóre „paraliżujące“ stwierdzenia i pokazuje, co można, a czego nie należy robić, aby ułatwić proces włączania w szkole.

Opracowano w oparciu o: Jitske Kramer Wow! What a Difference. Diversity works, Amersfoort 2014.

TAK NIE WNIOSKI

Zaproszenie wszystkich pracowników szkoły (w tym pracowników administracyjnych) na spotkanie na temat przeciwdziałania nękaniu w szkole.

Zaproszenie wszystkich pracowników szkoły (w tym pracowników administracyjnych) na spotkanie na temat wyników w nauce uczniów.

Nie każdy musi uczestniczyć we wszystkich przedsięwzięciach, aby szkołę nazwać włączającą. Należy angażować te osoby, których wiedza i doświadczenie mogą się przydać, ale też gdy one same czują, że mogą stanowić wartość dodaną.

Tworzenie wspierającego środowiska dla nauczy-ciela, który boryka się z problemami osobistymi, poprzez zapewnienie mu czasu na działanie.

Ochrona nauczycieli, którzy wciąż mają wyniki poniżej średniej, aby utrzymać pozytywny wizerunek i „dobrą atmosferę“.

Włączająca dyrekcja nie zawsze oznacza dyrekcję popularną. Wsparcie należy zaoferować wszystkim bez względu na osobiste relacje. Czasem należy też podjąć trudne decyzje.

Wysłuchanie wszystkich uczniów i poinformowanie wszystkich o logicznej i rozważnej decyzji.

Niekończące się poszukiwania konsensusu lub wieczne debaty zmierzające do marnego kompromisu z uczniami.

W instytucji hierarchicznej proces włączania często oznacza zapewnienie wszystkim uczestnikom możliwości wyrażenia swojej opinii oraz branie odpowiedzialności za podejmowanie decyzji.

Inicjowanie rozmowy z rodzicami na kontrowersyjny temat w celu znalezienia rozwiązania.

Beztroskie wysłuchiwanie opinii każdego i na każdy temat bez większego zaangażowania.

Zarządzanie w sposób włączający oznacza, że chętnie wysłuchasz informacji zwrotnych i będziesz zachęcać do dzielenia się opiniami, jednak nie możesz za wszystko odpowiadać samodzielnie i powinieneś prosić o pomoc.

WŁĄCZANIE CZY NIE?

Filary edukacji włączającejTeraz czas na konkrety. Jak to zrobić, żeby szkoła była włączająca? W kolejnej części kursu chcemy przedstawić ci model szkoły włączającej, który opiera się na czterech filarach. Są to: włączenie, wzmocnienie, widoczność i współpraca. Model ten został stworzony przez Maję Brankę i Dominikę Cieślikowską jako model biblioteki wielokulturowej, i opisany w publikacji Wielokulturowa biblioteka (Warszawa 2014). W ramach projektów realizowanych przez CEO został on zaadaptowany dla szkół. Jest to tylko jeden z wielu możliwych modeli szkoły włączającej, ale proponujemy go jako przejrzysty i łatwy do wdrożenia.

Filary opisane poniżej, które omówimy dokładnie w kolejnych modułach, są komplementarne, co oznacza, że działają tylko wtedy, gdy są traktowane całościowo i jako równie ważne (co bardzo podkreślają autorki modelu).

Przed poznaniem lepiej powyższego modelu obejrzyj dwa fragmenty serialu paradokumentalnego Szkoła i do każdego z nich odpowiedz na pytania, które widnieją pod filarami. Dodatkowo zastanów się, czy coś zwróciło twoją uwagę? Jak różnią się te dwie sytuacje? Co jest w nich podobne?

Fragment 1 Fragment 2

W Module III i IV omówimy ten model szczegółowo, wraz z narzędziami przydatnymi do jego wdrożenia.

Filary szkoły otwartej

WŁĄCZENIE WZMOCNIENIE WIDOCZNOŚĆ WSPÓŁPRACA

■ kto decyduje?■ kto się angażuje?■ dla kogo jest to działanie?

■ kto otrzymuje wsparcie?■ kto jest zachęcany do udziału?

■ kto jest widoczny?■ o kim mówimy, o kim się uczymy?

■ kto jest traktowany jak problem, a kto jako część rozwiązania?

Inspiracje do działaniaJak zachęcić innych, by zajęli się tematem różnorodności i włączania w szkole? Jak pokazać, że wzmocnienie tego tematu to także wzmocnienie więzi między uczniami i uczennicami, a także budowanie silnej i otwartej społeczności?Nasza propozycja to zorganizowanie w szkole Dnia Różnorodności. Niech będzie on poprzedzony działaniami warsztatowymi w klasie/klasach.

Zachęcamy cię do tego, by użyć sprawdzonej przez nas i współpracujące z nami szkoły metody, jaką jest gra korytarzowa. Zasady są podobne jak w grach terenowych, przy czym waszym miejscem gry jest szkoła i teren przyszkolny.

Zamiast organizować wszystko w jednej przestrzeni, zróbcie „stacje” w różnych klasach lub na korytarzach. Niech uczniowie i uczennice dostaną kartę do zbierania pieczątek lub podpisów, tak by podeszli do każdej „stacji” i wykonali tam zadanie. Stacje i zadania powinny być związane z tematyką różnorodności. W kolejnych modułach znajdziecie konkretne przykłady ćwiczeń do wykorzystania. Przykładowa karta do takiej gry stanowi Załącznik 2 do tego modułu.

Więcej o grze korytarzowej możesz dowiedzieć się z publikacji CEO Narzędziownik patrioty i patriotki XXI wieku.

Już dziś zacznij planować z uczniami i uczennicami waszą grę korytarzową i Dzień Różnorodności!

Gra korytarzowa w Zespole Szkół nr 1 z Oddziałami Sportowymi w Poznaniu

Inspiracje do działaniaZacznij od oswajania różnorodności poprzez wprowadzenie tematu wielokulturowości. To temat, który łatwo połączyć np. z nauką języków obcych czy podróżowaniem.

Skorzystaj z materiałów projektu CEO Wkręceni w wielokulturowość.

Poszukajcie z uczniami i uczennicami przejawów innych kultur w klasie, szkole, w swoim mieście. Stwórzcie mapę kultur waszego miasta lub szkoły.

Obejrzyj filmik powstały w ramach projektu.

Zdjęcie z warsztatów wielokulturowych w Niepublicznej Szkole Podstawowej nr 47 im. R. Schumana Fundacji Primus

ZadaniaW tym module zależało nam na wprowadzeniu wszystkich ważnych zagadnień związanych z różnorodnością, ale najbardziej na „wkręceniu” cię w temat.

Jeśli już chcesz zacząć działać, to świetnie, bo mamy dla ciebie takie zadania:

1. Zaproś uczniów i uczennice do stworzenia mapy skojarzeń do słów „wspólnota” i/lub „różnorodność”. Możecie to zrobić online, wykorzystując darmowe aplikacje i narzędzia, o których mowa na ekranie 2. Link do mapy / zdjęcia mapy zamieść w formularzu, o którym mowa poniżej.

2. Dla chętnych: przeprowadź lekcję z uczniami i uczennicami według załączonego scenariusza (Załącznik nr 3).

3. Do 6 kwietnia wypełnij krótki formularz online.