modern eğitim sistemlerinin doğuşu ve gelişimi...İnsanların içinde yaşadıkları ve...

Modern EğitimSistemlerininDoğuşu ve Gelişimi

Prof. Dr. Mustafa ERGÜN

C�lt I

2. Baskı

Prof. Dr. Mustafa ERGÜN

MODERN EĞİTİM SİSTEMLERİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ - Cilt-1

ISBN 978-605-318-631-1DOI 10.14527/9786053186311

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Ekim 2016, Ankara2. Baskı: Mart 2018, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

Prof. Dr. Mustafa Ergün

1950 yılında Emirdağ/Afyon’da doğdu. Yunusemre İlköğretmen Okulu ve Ankara Yüksek Öğretmen Okulunu bitirdi. Lisansını Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Psikoloji-Pedagoji Kürsüsünde (1972), yüksek lisansını aynı Fa-külte ve kürsüde (1975) ve doktorasını da aynı yerde Prof. Dr. Kemal Aytaç’ın yanında yaptı (1978).

Mesleki hayatına lise öğretmeni olarak başladı. 1973 yılından itibaren Ankara Üniver-sitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Pedagoji Kürsüsü Araştırma Görevli-si olarak çalışmaya başladı. 1981 yılında Yardımcı Doçent, 1985 yılında İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Eğitimi Bölümünde doçent ve 1993 yılında aynı Fakül-tede profesör oldu.

1982-1993 arasında İnönü Üniversitesi’nde Eğitim Fakültesi Dekan Vekili, Sosyal Bi-limler Enstitüsü Müdürü, Eğitim Bilimleri Bölüm Başkanı olarak çalıştı. 1994-1999 yılları arasında Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak Eğitim Fakültesi Dekanı, 2001-2004, 2007-2011 yılları arasında da Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Eğitim Fakültesi Dekanı olarak görev yaptı. Şu anda aynı Fakültede öğretim üyesi ve Bölüm Başkanı olarak çalışmaktadır.

Kitaplarından bazıları:

• Atatürk Devri Türk Eğitimi (1982, 1997),

• Eğitim ve Toplum (1987), Eğitim Sosyolojisine Giriş (1992, 1994, 1997),

• Yunus Emre’de Tasavvuf ve Eğitim (1991, 1997),

• İnsan ve Eğitimi-Mevlana Üzerine Bir Deneme (1993),

• Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Kullanımı I. (Kelime İşlemciler: MS WORD for WINDOWS) (1993),

• Bilimsel Araştırmalarda Bilgisayarla İstatistik Uygulamaları (SPSS for WIN-DOWS) (1995),

• İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914) (1996),

• Eğitim Felsefesi (1996, 2009, 2013, 2014, 2015),

• Öğretim İlke ve Yöntemleri (Ali Özdaş ile birlikte) (1997),

• Suriye, Mısır ve Anadolu Medreseleri (15.yüzyıl ortalarına kadar) (2014,2015),

• Mevlana’nın Eğitim Görüşleri (2016).

İletişim: http://www.mustafaergun.com.tr/wordpress/[email protected]

[email protected]

ÖN SÖZ

Gerek sistematik örgün eğitim kurumları içinde gerekse yaygın kültürel eği-tim içinde insanları eğitirken tarih iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Uygulama-ların büyük çoğunluğu idealist Alman felsefesinin insanı tarihi-kültürel bir varlık olarak kabul edip onlar üzerinde kasıtlı ulusal kültürlemeler yapmaktadırlar. Öte yandan Rousseaucu görüşü esas alıp insanın özünün doğa olduğunu, kültürlerin insanları farklılaştırıp gerek dini gerekse siyasi-ekonomik egemen güçlerce ve ku-rumlarla “kurduklarını”, acımasız ve bazen de kanlı bir savaş içine soktuklarını iddia edenler vardır. Bu ikinci görüş her zaman takdir edilmiş, ama hep felsefi esasta kalmış ve uygulama alanı bulamamıştır.

Ahistoric ve Rousseau’nun doğal insan yaklaşımlarla bugünü ve geleceği an-lamak, açıklamak ve kestirmek zordur. Bourdieu ve Bernstein’in tarihi faktörleri gözardı eden çalışmaları yeterli bir analiz yapamıyor ve insanlara, toplumlara bir eylem motivasyonu vermiyor. Ama Nietzscheci bir bakışla tarihsel söylemin insa-nın yaratıcı yorumlama etkinliğini büyük ölçüde sınırlandırdığı ve baskıladığını, tarih duygusunun insanları edilgin kıldığını da görmekteyiz (Nietzsche, 2002). Nietzsche, gençliğin tutkuları ve canlılığı üzerinde baskı kuran tarihsel kısıtlama-dan kurtularak yaratıcı etkinlikte bulunabilmek için öncelikle tarih duygusundan sıyrılmak ve unutmak gerektiğini belirtir. Ona göre gerçek insan tarihin ağırlığın-dan, hakikat tasarımlarının dayatmalarından ve bu gibi çöküşe götüren tüm hazır değerlerden kurtularak yaratıcı etkinlikle kendi değerlendirmelerini yapabilen ki-şidir. Tarih bazı aydın insanları çok fazla baskıladığı zaman da hiççilik (Nihilizm) ortaya çıkmaktadır ve çağımızda, en yüksek değerlerin değerden düştüğü yaklaşık iki yüzyıllık bir nihilizm süreci yaşanmaktadır.

Tarihin bir kurgu olduğu (Ergün, 2011), en küçük toplumlardan (aile ve grup-lardan) en büyük toplum organizasyonu olan devletlere ve hatta medeniyetlere ka-dar herkesin kendisine bir tarih kurguladığını bilmekteyiz. “Tarihi insanın yaptığı” konusunda yüzyıllardır zaten uzlaşılmaktadır (Arendt, 1966). Yaşadığı geçmiş za-manı ve içinde bulunduğu çevreyi sürekli değiştirerek “kültür”ler yaratan insa-nın sürekli bir teknik baskı altında ve enformasyon patlamasına maruz kaldığını görmekteyiz. Çağdaş insanın en önemli özelliklerinden birisi, doğru tercihlerde bulunması ve doğru karar verebilmesidir. “Medya Okur-Yazarlığı” gibi derslerin okul programlarına girmesi insanın doğru bakması, doğru görmesi, doğru analiz etmesi ve doğru karar vermesinin çağımızdaki ve gelecekteki kargaşa açısından son derece önemli olduğunu göstermektedir.

İnsanların içinde yaşadıkları ve yaşayacakları “süreç”leri doğru yöneltebilmek için, sadece kendi kültür ve tarihini değil, dünya tarihini ve oradaki geçmiş “şeyle-ri” iyi bilmesi gerekir. Bilgi, ancak tam bilgi olduğunda bir güç haline gelir. Dola-yısıyla sadece kendi tarihimizi, kültürümüzü, toplumumuzu bilerek dünyaya açık bilinçli bir insan olamayız (bugün bazı Batı ülkelerinde bu içe kapanıklığın getir-diği ve getireceği çöküş süreci görülmektedir).

Ülkemizde mukayeseli tarih çalışmaları çok azdır. Belli kişiler, belli dönemler, belli alanlar veya zaman dilimleri alınarak bu konuda ayrıntılı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar da insanın belli bir alanda bilgi sahibi olmasını sağlar; ama “fikir geliştirmesini”, sağlam bir bakış açısına sahip olmasını, gelişmelerin yönünü görme becerisi geliştirmesini sağlamaz. Bu, ancak bütüncül ve sağlam verilere dayalı mukayeseli çalışmalarla sağlanabilir. Bu durum eğitim tarihimiz açısından da böyledir. Sadece kendi eğitim tarihimizi, onun da belli dönemleri-ni iyi bilmek yetmez. Burada tek boyutlu ve sınırlı bilgiler fikre dönüştürülemez. Bilgilerin fikre dönüşebilmesi için genişliği ve derinliği olan bir potada eritilmesi gerekir.

Bu kitabın amacı gençlerimize dünyadaki eğitim düşüncesinin, sistemlerinin ve politikalarının nasıl bir süreçten geçtiğini ve nereye gittiğini gösterebilmektir. Bu bize içinde yaşadığımız eğitim sorunlarını daha doğru görmeyi, daha kapsamlı analiz etmeyi ve daha çok çözüm modeli üreterek içlerinden en doğrusunu seç-meyi sağlayacaktır.

Bu çalışma iki cilt olarak tasarlandı ve bazı model ülkelerde modern eğitimin tarihi eğitim sürecinden nasıl çıkıp toplumun her alanını etkilediği gösterilmeye çalışıldı. Gerek gelişme sırasında gerek bugün ve gelecekte sistemin nasıl sorun-larla karşılaştığı ve karşılaşabileceği de eğitim felsefesi boyutlarında tartışılmaya çalışıldı.

Çalışmanın birinci cildinde Fransa, Almanya, Rusya, Hindistan ve Mısır eği-tim sistemleri tarihi temelden günümüze ana hatlarıyla sergilenmeye ve değer-lendirilmeye çalışıldı. İkinci ciltte İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Çin, Kore ve Türkiye aynı modelde verilecektir.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................v

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................vii

TABLOLAR .................................................................................................................xv

ŞEKİLLER ...................................................................................................................xviii

GENEL GİRİŞ ............................................................................................................1

TARİHTE FARKLI EĞİTİM SİSTEMLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI .....................1

EĞİTİM DEVLETİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ ...............................................4

EĞİTİM SİSTEMLERİNİN BİRBİRİNE BENZEMEYE BAŞLAMASI ..............5

FRANSA’DA MODERN EĞİTİMİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ .......................9

GİRİŞ, TARİHİ ZEMİN ............................................................................................9

EĞİTİMİN VE EĞİTİM KURUMLARININ GELİŞİMİ ......................................14

“ESKİ REJİM”E KADAR EĞİTİM KURUMLARI ................................................14

Üniversitelerin kuruluşu ......................................................................................14

Eski rejimin eğitim sistemi ..................................................................................21

Reform ve karşı reform (İlköğretim reformu) .................................................22

Cizvitler ve ortaöğretim kolejleri .......................................................................27

Üniversitelerin çöküşü .........................................................................................29

Askeri teknik okullar ............................................................................................30

Yöntem sorunu (Eğitim teorisi) ..........................................................................31

Okul yönetimi ......................................................................................................34

Eğitim politikasının değişmesi ..........................................................................35

İhtilâlin zemini......................................................................................................37

İHTİLÂLDEN SONRA FRANSIZ EĞİTİM SİTEMİNİN GELİŞİMİ ................38

İhtilâl meclisleri, eğitim proje ve raporları ........................................................38

Napolyon’un kurduğu eğitim düzeni .................................................................47

Ortaöğretim kurumları olarak kolejler ..............................................................49

Liselerin kuruluşu .................................................................................................49

Üniversite teşkilatı ................................................................................................51

Öğretmen yetiştirme ............................................................................................53

Diğer okullar .........................................................................................................54

OKUL SAVAŞLARI (ÖĞRETİM HÜRRİYETİ) (1815-1875) ..............................55

Yönetim ..................................................................................................................55

Okul Öncesi ...........................................................................................................56

İlköğretim ..............................................................................................................56

Devlet-kilise savaşı ...............................................................................................61

Kızların eğitimi .....................................................................................................64

Ortaöğretim...........................................................................................................65

Yükseköğretim ......................................................................................................68


Programlar ve öğretim yöntemi .........................................................................75

Dönem değerlendirmesi ......................................................................................75

ÖĞRETİMDE BÜTÜNLEŞME (1875-1945) .........................................................76

Yönetim ..................................................................................................................76

İlköğretim ..............................................................................................................78

Yüksek ilkokullar ..................................................................................................83

Devlet-kilise kavgası (laik eğitim) ......................................................................85

Kızların eğitimi .....................................................................................................88

Ortaöğretim...........................................................................................................90

Teknik eğitim ........................................................................................................96


Yükseköğretim ......................................................................................................99

Dönem değerlendirmesi ......................................................................................102

OKUL PATLAMASI VE REFORMLAR DÖNEMİ (1959’DAN GÜNÜMÜZE) .................................................................................104

Eğitim politikası ............................................................................................106

İlköğretim ............................................................................................................107

Ortaöğretim ........................................................................................................109

viii Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

Kolejler ve ortaokullar ...............................................................................109

Liseler ..........................................................................................................115

Teknik eğitim ......................................................................................................120

Kızların eğitimi ...................................................................................................123

Özel okullar .........................................................................................................123

Öğretmen yetiştirme ..........................................................................................125

Yükseköğretim ....................................................................................................126

Dönem değerlendirmesi ....................................................................................134

ALMANYA’DA MODERN EĞİTİMİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ ...................137

GİRİŞ, TARİHİ ZEMİN ............................................................................................137

ORTAÇAĞ’DA ALMAN HALKININ EĞİTİMİ ..................................................146

Üniversitelerin kuruluşu ...................................................................................147

Rönesans ve hümanizm .....................................................................................149

Almanya’nın büyük hümanistleri .....................................................................152

Üniversitelerde hümanizm................................................................................154

Ortaöğretimin bilgin okulları haline gelmesi .................................................156

Hümanistler ve reformcular .............................................................................157

REFORMASYON SONUCU ORTAYA ÇIKAN EĞİTİM SİSTEMİ ..................159

(PROTESTAN OKULLARIN DOĞUŞU (1490-1618) .........................................159

Reformasyon .......................................................................................................159

Reformasyonun eğitim çalışmaları ..................................................................160

Protestan okulların doğuşu (1490-1618) ........................................................161

Karşıt reformasyon ve Cizvit okul sistemi ......................................................166

Hümanizm ve reformasyon etkisi altındaki Alman üniversiteleri ..............170

Reformasyon-hümanizm çatışması .................................................................172

17. YÜZYIL: HÜMANİST EĞİTİM SİSTEMİNİN ÇÖKÜŞÜ ............................173

14. Louis zamanında dünyevi (şehirli-modern) eğitim ideali ......................177

Pietizm .................................................................................................................180

İçindekiler ix

18. YÜZYIL: “AYDINLANMA VE EĞİTİM YÜZYILI” ......................................183

Aydınlanma .........................................................................................................183

Yeni hümanizm ..................................................................................................184

Yeni hümanizmin zirvesi: J.G. Herder, Fr. A. Wolf ve W. von Humboldt ....................................................................................................185

Gimnazyum, Abitur ve üniversiteler ...............................................................187

Pietizm (Dindarlık) ............................................................................................189

Philanthropinizm (İnsan dostları) ...................................................................192

Realschule............................................................................................................194

Eğitim politikası .................................................................................................195

Reform okulları dönemi............................................................................195

Eğitimde merkezi yönetim .......................................................................196

İlköğretim (Halkokulları sistemi -Das Volksschulwesen) ............................198

Öğretmen okulları ..............................................................................................200

Meslek ve sanayi okulları ..................................................................................201

18. yüzyılın genel değerlendirmesi ..................................................................201

19. YÜZYIL: “BILDUNG” VE EĞİTİM DEVLETİ YÜZYILI .............................203

Genel giriş ...........................................................................................................203

Filozofların eğitim görüşleri .............................................................................204

Okul yönetimi ve laikleşme, “Kulturkampf ” ..................................................208

Halkokulları ........................................................................................................210

Realschule............................................................................................................213

Ortaöğretim okullarının yeniden yapılanması (1806-1892) .......................217

Yeni hümanizmin eğitim sistemi .............................................................217

1850-1866 arası (Tepki dönemi) ..............................................................220

1870’ler (Realgymnasium-Gymnasium kavgası) ..................................220

Kayzer II.Wilhelm’in reformları .............................................................221

Kız gimnazyumları (Die Mädchengymnasien) ..............................................224


İlköğretim öğretmenliği ....................................................................................225

x Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

1848 olayları ........................................................................................................226

Lise öğretmenliği ................................................................................................227

Kadın öğretmenler .............................................................................................229

Mesleki eğitim sisteminin kurulması ..............................................................231

Modern Alman üniversitesinin doğuşu ve çöküşü ........................................233

Üniversitelere giriş ............................................................................................234

Modern Alman üniversitesinin kuruluşu .......................................................235

Alman, Amerikan ve Fransız üniversite modelleri ........................................239

Ara değerlendirme .............................................................................................240

20. YÜZYIL: EĞİTİMİN MODERN BİÇİME KAVUŞTURULAMAMASI BUNALIMI ............................................................242

Eğitim sisteminin yıkılması (1890-1945) .......................................................242

Temel okul (Grundschule) süresi ve okul yönlendirmeleri ....................245

Nasyonal sosyalist dönem ...........................................................................249

İşgal güçlerinin eğitimi yeniden düzenleme (re-education) çabaları ....250

Yeni (eski) okul düzeninin kurulması ........................................................251

Doğu Alman eğitim sistemi ve birleşmeden sonraki eğitim ..................254

Eğitim patlaması “Bildungsexpansion” ......................................................256

Hauptschule ve yönlendirme sorunu .........................................................258

Gimnazyum ve üniversiteye giriş ...............................................................260

Kızların üniversiteye girmesi ......................................................................262

Mesleki eğitim sistemi ..................................................................................262

Öğretmen yetiştirme ....................................................................................264

Yükseköğretimdeki gelişmeler (mass university, Bologna süreci) .........268

Ara değerlendirme .............................................................................................278

GENEL DEĞERLENDİRME ....................................................................................281

İçindekiler xi

RUSYA’DA MODERN EĞİTİMİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ ..........................287

GİRİŞ ............................................................................................................................287

TARİHİ GELİŞİM ......................................................................................................290

ÇARLIK DÖNEMİ MODERNLEŞME ÇABALARI: “BATI” TİPİ BİR TOPLUMUN KURULMASI ......................................................293

“BÜYÜK” PETRO VE “BÜYÜK” KATERİNA (18. YÜZYIL) ............................296

19. YÜZYILDAKİ EĞİTİM ÇALIŞMALARI .........................................................305

I. Alexander zamanı (1801-1825) ....................................................................305

I. Nikolas zamanı (1825-1855) .........................................................................310

II. Alexander zamanı (1855-1881) ...................................................................313

III. Alexander zamanı (1881-1894) .................................................................319

II. Nikolas zamanı (1894-1917) ........................................................................320

ÇARLIK DÖNEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................325

SOVYETLER DÖNEMİ ............................................................................................326

SOVYETLER DÖNEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................333

SOVYETLERDEN SONRA ......................................................................................334

SON DEĞERLENDİRME .........................................................................................336

HİNDİSTAN’DA MODERN EĞİTİMİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ ...............339

GİRİŞ ............................................................................................................................339

HİNDİSTAN COĞRAFYASI VE KISA TARİHİ ...................................................340

HİNDİSTAN’DA EĞİTİMİN TARİHİ GELİŞİMİ ................................................346

GELENEKSEL HİNT EĞİTİMİ ...............................................................................346

Hint bilgi teorisi .................................................................................................346

Hint eğitiminin amaçları ...................................................................................347

Aryan dönem .....................................................................................................349

Budist eğitimi ......................................................................................................357

Budist üniversiteleri ...........................................................................................360

Hinduizmin takrar canlanması (Puranik çağlar) ...........................................363

xii Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

Brahman okul ve üniversitelerinin kurulması ...............................................364

Genel özellikler ...................................................................................................366

İSLAM EĞİTİMİ ........................................................................................................367

EĞİTİMİN BATILILAŞMASI: İNGİLİZ EĞİTİMİ ..............................................369

Sömürgecilik başladığında Hint eğitiminin durumu ....................................369

Hindistan’a “yumuşak” giriş ..............................................................................370

Sömürge döneminde ana eğitim olayları ........................................................372

1813 İmtiyaz Kanunu (The Charter of 1813) .................................................373

1813-1833 arasında önemli eğitim çalışmaları ..............................................374

Öğretim dili (the medium of instruction) sorunu ve tartışmaları ..............379

1833 Beratından sonraki uygulamalar ............................................................388

1854 Wood Beratı -1882 Eğitim Komisyonu arasındaki gelişmeler ............392

Hint Eğitim Komisyonu 1882 ...........................................................................403

1882-1900 arasında eğitimdeki gelişmeler ......................................................405

1900-1920 arasında eğitimdeki gelişmeler ......................................................407

Kalküta Üniversitesi Komisyonu (1917-1919) ...............................................411

Hindistan’da yerli kültür ve dinlerdeki reform hareketleri ...........................413

İngiliz sömürge eğitiminin ara değerlendirmesi ............................................420

BAĞIMSIZLIKTAN SONRA HİNDİSTAN’DA EĞİTİM ....................................421

Karma (ikili, dyarchy) yönetim ve bağımsızlık dönemleri (1919’dan günümüze) ........................................................................................421

Komisyonlar ve raporlar ....................................................................................425

İlköğretim ............................................................................................................428

Ortaöğretim ........................................................................................................433

Yükseköğretim ....................................................................................................436


BAĞIMSIZLIK DÖNEMİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ ..........................444

SONUÇ, EĞİTİM VE SÖMÜRGECİLİK ...............................................................448

İngilizlerin sömürgeci eğitim politikaları .......................................................451

İçindekiler xiii

MISIR’DA EĞİTİMİN BATILILAŞMASI ............................................................457

GİRİŞ ............................................................................................................................457

BATILILAŞMA ÖNCESİ GENEL DURUM ...........................................................457

NAPOLYON’UN MISIR SEFERİ VE MEHMET ALİ PAŞA ...............................458

BATI TİPİ ASKERİ EĞİTİMİN BAŞLAMASI .......................................................460

MISIR EĞİTİMİNDE BATILILAŞMA DÖNEMLERİ .........................................461

MEHMET ALİ PAŞA DÖNEMİ ..............................................................................461

Genel değerlendirme .........................................................................................461

Eğitimin Batılılaşması ........................................................................................462

Yabancı uzmanlar ...............................................................................................462

Avrupa’ya öğrenci gönderme ............................................................................462

Askeri eğitim kurumları ....................................................................................465

Mehmet Ali Paşa zamanındaki ‘’özel’’ okullar ................................................480

Mehmet Ali Paşa döneminin genel değerlendirmesi ....................................483

MEHMET ALİ PAŞA SONRASI ..............................................................................488

I. Abbas Paşa Dönemi (1849-1854) .................................................................488

Sait Paşa Dönemi (1854-1863) .........................................................................490

İsmail Paşa Dönemi (1863-1879) .....................................................................494

Eğitim politikası .................................................................................................495

Askeri eğitim .......................................................................................................496

Sivil eğitim...........................................................................................................498

Yabancı, misyoner ve cemaat okulları .............................................................502

Değerlendirme ....................................................................................................504

İNGİLİZ SÖMÜRGE DÖNEMİ (1882-1922) ........................................................505

Tevfik Paşa ve İngiliz işgali dönemi .................................................................505

Cromer dönemi (1883 – 1907) .........................................................................507

Gorst dönemi (1907-1911) ...............................................................................514

Kitchener dönemi (1911-1914) ........................................................................516

SÖZDE (YARI) BAĞIMSIZLIK DÖNEMİ (1922-1952) ......................................517

MISIR’DA FRANSIZ-İNGİLİZ MUKAYESESİ .....................................................519

BAĞIMSIZLIK DÖNEMİNDE EĞİTİM (1952’DEN GÜNÜMÜZE) ...............520

SONUÇ ........................................................................................................................523

xiv Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

TABLOLAR

Tablo 1) 17 ve 18. yüzyıllarda Cizvit okullarının dünya çapındaki sayıları ..27

Tablo 2) Fransız İhtilâli sonrası ilköğretim için devrimci planlar ..................45

Tablo 3) Katolik ilkokullarda ve tüm ilkokullardaki öğrenci sayıları ve Katolik öğrenci artışı, 1850-76 .............................................................59

Tablo 4) 1850-1906 arasında kamu ve özel ilkokullardaki öğrenci sayısı içindeki Katolik okul öğrencileri .........................................................60

Tablo 5) Farklı ortaöğretim okullarına kayıt olan öğrenci sayıları .................66

Tablo 6) Avrupa ülkeleri arasındaki okuma-yazma bilmeyenler oranları ...80

Tablo 7) Katolik ve laik okullardaki öğrenci kayıtları ......................................81

Tablo 8) 1880’li yıllarda ilkokul ve yüksek ilkokulların sınav sonuçları ........82

Tablo 9) Anaokulu ve ilköğretim okullarındaki öğrenci sayıları ....................82

Tablo 10) Yüksek ilkokul ve tamamlayıcı kurslarla ilgili sayısal bilgiler ..........84

Tablo 11) 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında Fransa’da kız okulları ve öğrencileri ...............................................................................................89

Tablo 12) Yükseköğretimdeki kız öğrenci oranlarının gelişimi .......................90

Tablo 13) Ortaöğretim okullarında (Cezayir ve yüksek ilkokullar dâhil) öğrenci sayıları .......................................................................................91

Tablo 14) 1880-90 arasında yedi yıllık Fransız liselerindeki ders programı ...95

Tablo 15) Fransa’da bazı yıllarda öğrenci artışları ..............................................97

Tablo 16) Fransa’da 1837 ve 1906’da resmi ruhsatlı kadın öğretmenler ...........98

Tablo 17) Fransa’da üniversite öğrenci sayıları ....................................................101

Tablo 18) Fransız üniversitelerinde profesör sayıları .........................................102

Tablo 19) Fransa’da okulöncesi ve ilköğretim kurumlarının gelişimi ..............109

Tablo 20) Ortaöğretim birinci kademedeki öğrencilerin resmi ve özel okullara dağılımı ............................................................................114

Tablo 21) Ortaöğretimde okullaşma oranı ve kayıtlı öğrenci sayıları ..............114

Tablo 22) Fransa’da ortaöğretim kurumlarının gelişimi ....................................115

İçindekiler xv

Tablo 23) 1910-1994 arasında bakalorya alanların cinsiyetlere dağılımı ........ 117

Tablo 24) Bakalorya tipine göre “bac” alanların oranları .................................117

Tablo 25) Fransa’da ortaöğretim okullarının sayısal gelişimi ............................120

Tablo 26) Değişik bölgelerde 1950-1975 arasında mesleki programlardaki ortaöğretim öğrencilerinin oranı ........................................................121

Tablo 27) 1950-1996 arasında bakalorya alanların alanları ..............................122

Tablo 28) Yükseköğretimdeki kız öğrenci oranlarının gelişimi .......................123

Tablo 29) 1960-1995 arasında yükseköğretim öğrencileri ................................133

Tablo 30) Fransa’da belli yıl aralıklarında doğanların en son ulaştıkları eğitim durumu ....................................................................135

Tablo 31) 1888 Halkokulları ders programı ........................................................213

Tablo 32) Prusya ortaöğretim okulları ve öğrenci sayıları ...............................223

Tablo 33) Prusya gimnazyumlarında ortak olarak uygulanan ilk program (1837) ............................................................223

Tablo 34) Niedersachsen’de 1979 ve 1986 yıllarında gimnazyum ve realschulelerin 7. sınıflarındaki öğrencilerin tavsiye biçimleri ve okullardaki sayıları (okul değiştirmeleri) ...........................................247

Tablo 35) Niedersachsen’de 1979 ve 1986 yıllarında gimnazyum ve realschulelerin 7. sınıflarındaki öğrencilerin başarı durumları ......247

Tablo 36) Sovyet ilk ve ortaokullarında ders programı......................................330

Tablo 37) 1882’de ilkokulların durumu ................................................................395

Tablo 38) Büyük üniversiteler ve onlara bağlı kolej sayısı .................................412

Tablo 39) 20. yüzyılda açılan yeni üniversiteler ..................................................412

Tablo 40) Bağımsızlık öncesinde ilköğretimdeki gelişmeler .............................429

Tablo 41) Hindistan’da 1950’lerden bugüne ilköğretimin gelişimi...................432

Tablo 42) Hindistan’da liselerin sayısal gelişimi ..................................................434

Tablo 43) Seçilmiş bazı ülkelerde ortaöğretimde brüt kayıt oranları ..............435

Tablo 44) Hindistan’da 1950’lerden bugüne liselerin gelişimi ..........................435

Tablo 45) Bağımsızlık döneminde yükseköğretimdeki gelişmeler ...................438

Tablo 46) Hindistan’da üniversite tiplerine göre gelişim ....................................439

Tablo 47) 1984’den 2009’a yükseköğretime kaydolan öğrenci sayısı ................439

xvi Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

Tablo 48) Öğretmen eğitiminin gelişimi ..............................................................441

Tablo 49) Kadrolu ve sözleşmeli öğretmenlerin akademik durumları ............443

Tablo 50) Mehmet Ali Paşa zamanında Avrupa’ya gönderilen öğrenciler ......465

Tablo 51) 1839-1840 öğretim yılında Mısır’daki özel okulların (meslek okullarının) istatistiki durumu ...........................................478

Tablo 52) Mısır’daki yabancı okulların sayısı ......................................................519

Tablo 53) Mısır ilköğretim okulları ders programlarında 20. yüzyıldaki üç farklı zaman diliminde derslerin yüzdesi ...........................................521

İçindekiler xvii

ŞEKİLLER

Şekil 1) Paris Üniversitesindeki “nation”lar .....................................................17

Şekil 2) 1919’dan önceki Alman okul yapısı .....................................................243

Şekil 3) 1919’dan sonraki Alman okul yapısı ...................................................244

Şekil 4) 21.yüzyılın başlarında (2003) bazı Alman eyaletlerindeki eğitim sistemlerinin grafiksel gösterimi .............................................254

Şekil 5) 1800-1939 arasında erkek ortaöğretim kurumlarındaki öğrenci oranları gelişimi .......................................................................257

Şekil 6) 1908’de Mısır eğitim sistemi .................................................................513

xviii Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

TARİHTE FARKLI EĞİTİM SİSTEMLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI

Sistem kavramı hemen her alanda çok yaygın olarak kullanılmaktadır; biyo-lojide, astronomide, teknolojide, ekonomide, yönetimde vs değişik sistemlerden bahsedilir. Eğitim alanında da genel sistemlerden (okul kuruluş sisteminden sınav sistemine) bireysel sistemlere kadar pek çok alanda bu ifade kullanılmaktadır.

Geçmişte hemen aklımıza antik Yunan’daki Atina ve Sparta eğitim sistemle-ri gelmektedir. Onların öncesinde eski Mısır’dan başlayarak bir seçkinler (elitist) eğitim sistemi, oradan başlayıp Ortaçağda bütün dünyaya yayılan ve bugün de et-kili olan bir dini eğitim sisteminden bahsedebiliriz. Hindistan’da Brahmanizm ve Budizm çok disiplinli eğitim sistemleri kurmuşlardı (bunu Hindistan’ı anlatırken geniş şekilde ortaya koyacağız). Aynı şekilde Çin geleneğinde şekillenip oradan Kore ve Japonya’ya yayılan bürokrat yetiştirme okulları sistemi kuralları açık ola-rak konmuş, sonuçları ulusal sınavlarla değerlendirilen ve iyi işleyen sistemler idi.

Antik Yunan’daki Sparta eğitim sistemi bedensel mükemmellik, cesaret ve itaate dayalı bir savaşçı yetiştirme sistemi idi. Yatılı ve katı disipline dayalı sis-tem halktan ayrı bir özel grubun yetiştirilmesine hizmet ediyordu. Buna kar-şılık Atina’da özel, demokratik, belli programı olan, Platon’un Akademi’si ve Aristoteles’in Liseum’u gibi özgün okulları olan bir eğitim sistemi vardı. Roma İmparatorluğu’nda Yunan geleneğinde devam eden ve hatip yetiştirmeye yönelmiş eğitim sistemi yerini daha sonra Hristiyan din adamlarını yetiştirmeye yönelik kilise okul sistemine bıraktı. İngilizlerin kurduğu dini eğitim sistemi Şarlman za-manında İngiliz Papaz Alkuin tarafından Avrupa’ya da yerleştirildi. 11-12. yüz-yıllarda üniversitelerin kuruluşu, dini eğitimin skolastik metodunu yaygınlaştır-dı ve yerleştirdi. İslâm dünyasında mektep ve medreseden oluşan (ve içine sünni

GENEL GİRİŞ

Dârül-Hikme ve şii Dârül-İlm adlı kütüphanelerin de katıldığı) bir eğitim sistemi oluşturuldu (Makdisi, 1981) ve zamanla skolastik düşünme biçimi buralarda da egemen oldu.

Modern eğitimin doğuşu 1500’lerden başlayan bir süreçtir. Önceleri Avrupa kıtasında ve Kuzey Amerika’da ana karakteristikleriyle ortaya çıktı ve oradan dün-yanın her yerine dağıldı. Bu dönemde eğitim sistemleri üzerinde iki faktör çok etkili oldu: ulus devletlerin kuruluşu ve sanayileşme. Bunlar eğitim sistemlerine milli okul sistemi ve fabrika modeli eğitim sistemi (Factory model of education) olarak yansıdı. Eskiden kiliseler tarafından organize edilen eğitim sistemleri artık ulus devletlerin eline geçti (state educational systems). Eğitim yönetimi açısından merkezi ve yerel yönetimlerin baskın olduğu eğitim sistemleri (centralized and decentralized educational systems) uygulamaları yapıldı. Bu arada Prusya siste-mi veya modeli, Napolyon Sistemi, monitör eğitim modeli gibi gelişmeler önemli oldu. Sanayileşme ve demokratikleşme, zorunlu eğitim ve kitle eğitimi gibi geli-şimler sistem oluşumlarını şekillendirdi.

Modern eğitim sistemlerinin nasıl oluştuğuna kısaca bakacak olursak şöyle olgular görebiliriz: Metod çağında (17. yüzyıl) W.Ratke -o zaman henüz prenslik-ler şeklinde dağınık bulunan Almanya’da- çeşitli okul reformları yapmakla görev-lendirilmiştir. J.A.Comenius, İngiltere, İsveç ve Macaristan’da davetli olarak okul reform planları yapıp uygulamıştır. D.Diderot, 1774-75 yılında Rus hükümeti için bir eğitim sistemi planı hazırlamıştır.

Almanlar mezhep savaşlarıyla uğraşırken Fransa’da “Eski Rejim” ve özellik-le 14.Louis zamanında büyük bir entelektüel gelişme oldu, bu Fransız İhtilâli ile sonuçlandı ve Fransız eğitim sistemi birçok ülke için bir model oldu. Öte yandan 18. yüzyılda Prusya’da mecburi ilköğretimin uygulamaya konması, öğretmenler vasıtasıyla halkın uyandırılması ve 19. yüzyıl başlarında ülkede meydana gelen ekonomik ve sosyal gelişmeler içinde bir Alman eğitim sistemi ortaya çıktı ve bu bütün modern ve gelişmekte olan ülkelerin dikkatini çekti. Eğitim vasıtasıyla top-lum dinamizminin sağlanmasının ilk örneğini Prusya vermişti. 19. yüzyılda bütün Avrupa ülkeleri birbirlerinin eğitim sistemlerini oraya gönderdikleri uzmanlar va-sıtasıyla incelediler ve kendi sistemlerini buna göre düzenlemeye başladılar.

A.H. Niemayer, Napolyon’un 1804’te başlattığı yeni Fransız okul sistemini in-celemek için Paris’e gitti, Victor Cousin Fransa Eğitim Bakanlığı adına 1817, 1822 ve 1831 yıllarında Almanya’ya üç gezi yaptı. Cousin’in Almanya’ya yaptığını Kru-se de Fransa’da yapmış; bir süre Fransız kolejlerini inceleyerek, bundan Alman okulları için sonuçlar çıkarmıştır. F. W. Thiersch 1834, 1835 ve 1336 yıllarında Hollanda, Belçika ve Fransa’ya çeşitli eğitim seyahatleri yapmış bir Alman eğitim-cisidir. Amerikalı eğitimci Horace Mann 1843’te yedi Avrupa ülkesini kapsayan

2 Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi

bir eğitim gezisine çıktı. İngiltere, İrlanda, İskoçya, Hollanda, Belçika, Fransa ve Almanya’daki eğitim sistemlerini inceledi. İngiliz Matthew Arnold Kıt’a Avrupa’sı-nın okul sistemlerini incelemek için Fransa, Almanya, İtalya ve İsviçre’ye eğitim seyahatleri yaptı. L. N. Tolstoy 1857’de Orta Avrupa’ya, 1860-61 yıllarında da Al-manya, Fransa, İsviçre ve İngiltere’ye eğitim amaçlı seyahatler yaptı. K. D. Uşinski 1862-1863 yıllarında İsviçre, Almanya, Fransa ve Belçika’yı kapsayan bir eğitim seyahatine çıktı.

19. yüzyılda incelemek için hedef ülkeler Prusya ve Fransa idi. M. Arnold, M. Pattison ve M. Sadler gibi İngilizler bu incelemeyi yaptılar. Son iki yüzyılda İngilizlerin Alman eğitim sistemine ilgileri var (Ochs & Phillips, 2002); Phillips, 2000).

19. yüzyılda Avrupa’da eğitim sistemlerinin nasıl oluştuğu üzerinde çalışan ve teori geliştiren birçok karşılaştırmalı eğitimci ortaya çıktı.

Matthew Arnold’a göre eğitim sistemi bir bütün olarak ülkenin yaşayışı içinde şekilleniyordu. Bir ülkenin eğitim sistemini bilhassa tarihi gelenekler ve milli ka-rakter belirliyordu. Michael E. Sadler’e göre, bir eğitim sisteminin yapısını devlet, kilise (din), ekonomi, aile, milli azınlıklar, üniversiteleri, milli ve politik sorunlar belirliyordu. Sadler’e göre, ulusal eğitim sistemleri bir toplumdaki tarihi çatışma-ların ve unutulmuş güçlerin eseri idi. I.L.Kandel’de Sadler gibi, eğitim sistemlerini karakterize eden faktörlerin genellikle okul dışında olduğunu savunmuş ve eğiti-me şekil veren faktörleri şöyle sıralamıştı: milliyetçilik faktörü, politik faktörler, sosyal faktörler, kültürel faktörler.

N. Hans, eğitim sistemleri belirleyen faktörleri üç grup altında toplamıştır: A) Tabii faktörler (Irk, Dil, Coğrafya, Ekonomi; B) Dini faktörler (Katoliklik, Ang-likanlık, Puritanlık); C) Dünyevi faktörler (Hümanizm, Sosyalizm, Milliyetçilik, Demokrasi) (Hans, 1958).

Friedrich Schneider, halklarının eğitimini şekillendiren ve onların dinamiği-ni teşkil eden güçleri inceledi ve on faktör üzerinde durdu: Bunlar; Milli karakter, Coğrafi mekan, Kültür, Bilim ve Felsefe, Sosyal ve politik tabakalaşma, Ekonomi, Din, Tarih, Yabancı etkiler, Pedagojinin evriminden doğan iç etkiler. Schneider’e göre, eğitim sistemleri bir canlı organizmaya benzerler. Aynı canlılar gibi onların da gelişme, serpilme, durgunluk dönemleri vardır. Eğitim sistemlerinde yabancı denemelerden yararlanma, onları taklit etme dönemleri, yeniliklerin ve buluşların çok olması dolayısıyla birkaç nesil boyu süren hareketli dönemler vardır; ancak bu daha sonra belli bir stabilliğe, durgunluğa ulaşır. Her eğitim sisteminin şekillen-mesine hem iç hem de dış faktörler etki etmeye çalışır. İç ve dış faktörlerin çatış-ması eğitimde en çok teori-pratik çatışması şeklinde kendini gösterir.

Genel Giriş 3

Arthur H. Moehlmann’a göre eğitim sistemlerini etkileyen faktörler on dört tanedir ve dört grupta toplanmaktadır: A) Nüfus, Zaman, Mekan; B) Dil, Sanat, Felsefe; C) Sosyal yapı, Hükümetler, Ekonomi; D) Teknoloji, Bilim sağlık, Eğitim. Bu faktörlerden her biri çift taraflı etki eder; nüfus için nitelik ve nicelik; sanat için estetiklik ve faydalılık; sosyal yapı için seçkinler ve halk yığını vs. (Ergün 1985).

Modernleşme döneminde eğitim sistemlerinin farklılaşmasını sağlayan ana faktörlerden birisi, ulus devletlerin oluşması sırasındaki sosyal ve politik çatışma-lar idi. Ulus devletlerin oluşması sırasında eğitim sistemlerini belirleyen en önemli faktör milliyetçilik idi (Anderson, 2004). Milli eğitim sistemleri kendi özellikleri-ni ilköğretimden ziyade orta ve yüksek öğretim düzeyinde gösterdiler (özellikle Fransız ve Alman eğitim sistemlerini bu yönden karşılaştıran Ringer, 1979; An-derson, 1982). Bürokrasinin bir yönetim biçimi olarak yaygınlaşması, mesleklerin bir eğitim sonucu alınan belgelere dayalı olarak yaptırılması bir orta sınıf eğitimi ortaya çıkardı. Buradan Fransa ve İngiltere örneğinde merkezi ve merkezi olma-yan eğitim sistemleri ortaya çıktı (Archer, 1979). Dolayısıyla eğitim sistemlerinin kuruluşunda ulusal özellikler ve geleneksel değerler etkili oldu. Archer’ın devletçi eğitim sisteminin doğuşu teorisi vardır. Eskiden sadece kilise tarafından düzenle-nen eğitim, devlet ve onunla birlikte çalışan kurumlar tarafından düzenlenmeye başlanmıştır. Ayrıca Modern dönemde oluşan kurumların, eğitim sistemlerinin oluşması ve gelişmesinde önemli rol oynadıklarını görmekteyiz.

EĞİTİM DEVLETİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

17. Yüzyılda John Locke devletin amaçlarından farklı, hümanistik idealle-re bağlı centilmen yetiştirmek amaçlıyordu. Hume, insan doğasına, Rousseau ve Herder insanoğlunun eğitimine önem veriliyordu. Alman idealisti Humboldt da devletin baskıcı tutumuna karşı eğitimin özgürlüğünün sağlanmasını istiyordu. Eğitim devlet tarafından ekonomik zenginliğin arttırılması için kullanılmamalı idi. Eğitim insanları tektipleştirerek sosyal bütünlüğün sağlanması amacıyla da kullanılmamalı idi (Humboldt, 2008). Ancak bu eğitim filozoflarının aksine Adam Smith Wealth of Nations’da eğitim devletinin doğuşunu, eğitimin bir kamu hizme-ti olarak devletin görevi olması gerektiğini savunuyordu (1776). 18. yüzyıldan beri bir eğitim devleti, bir ulus oluşturma (nation-building) çabası vardır. 19. yüzyılda August Comte toplumdaki parçalanmanın devletin eğitimi kullanması ile sürekli olarak ortadan kalkacağını belirtiyordu. Durkheim de devletin eğitim vasıtasıyla toplumu en üst düzeyde tektipleştirebileceğini (homogenious) belirtti (Durkheim, 1956:123).


Protestan ülkelerde Reformasyondan sonra uzun süre eğitimin Katolik kili-sesinden kurtarılıp Protestan Kilise ve devlet desteğinde yürütülmesi çalışmaları oldu (Skinningsrud, 2004). Eğiten devletin doğuşu Avrupa’da 16. yüzyıl başlarında ortaya çıktı ve 20 yüzyılda doruğa çıktı (Weymann, 2013). Eğitim ülkelerin politik, ekonomik ve sosyal gelişiminde ve bütünleştirilmesinde temel rol oynadı (Wey-mann, 2010). Eğitim devlet bağımsızlığı ve egemenliğinin temel unsuru oldu. Eği-tim her derde deva görüldü, her problem eğitim vasıtasıyla çözülmeye çalışıldı.

Eğitim devleti merkezi yönetim ve laik devlet özellikleriyle gelişti. Eğitim sa-dece elit tabakaya değil, bütün halka verilmeye başlandı. 16 ve 17. yüzyıllarda dinsel çatışmaların ortadan kaldırılmasında modern devletler eğitimi kullanmışlardı; ders programlarında ortak bir dil, aritmetik, temel hayat bilgileri veriliyordu. Eği-timin devlet tarafından yönetilmesi ve teftiş sistemi giderek eğitim devletine ulaş-tı. İngiltere’de 18. yüzyılın ikinci yarısında, Fransa’da 19. yüzyıl dönümünde ortaya çıkan ulus devlet, modern toplumun en önemli taşıyıcısı oldu. Ulus devlet dini, cinsiyeti, sosyal sınıfları, etnik kökeni ve aileyi hükümet denetimindeki kurumlar haline getirdi. Bu işlem de ancak zorunlu ve kapsamlı bir eğitim ile mümkündü. Almanya’da 18. yüzyıl başlarında başlayan zorunlu eğitim uygulamasının bütün vatandaşları kapsaması yaklaşık 100 yıl aldı (Albrecht, 2005).

19. yüzyılda eğiten devlet (educating state, educator state) demokratikleş-mede ve sosyal politikada anahtar rol oynadı (Swaan, 1988; Lelièvre, 2000). Ulus devlet dini farklılıkları, bölgeciliği, feodalizmi, göçmen ve azınlıkları kaldırdı; toplumsal bütünleşmeyi sağladı, ekonomik kalkınmada önemli rol oynadı. Kitle eğitimi ve standart müfredat uygulanmaya başlandı (White, 2011). Herkesin ken-di zekâ, yetenek ve çalışmasına göre toplumda adil bir yer almasını (meritocratic distribution) sağladı. 19. yüzyıl sonlarında anayasal devletlerde sosyal bir hak olan eğitim, 20. yüzyılda insan sermayesi olarak görülmeye başlandı.

EĞİTİM SİSTEMLERİNİN BİRBİRİNE BENZEMEYE BAŞLAMASI

Tarihte eğitim sistemleri oldukça farklılaşmıştı. Bunun tarihi, coğrafi, ekono-mik, kültürel birçok faktörü vardı. Ulusal farklılıklar da sistemleri farklılaştırdı. Ama Batı rasyonalizmi sanayi, ticaret, maliye, nakliye, iletişim, hukuk, bürokrasi, bilim ve teknoloji alanlarında ortak gelişmeler sağladı. Eğitim alanında da sistem-ler, öğretim kurumları ve benzer müfredat bu tek dünya kültürü oluşturmaya yar-dımcı oldu (McEneaney & Meyer 2000).

Büyük Frederick’in zorunlu temel eğitim uygulamasını başlatması ve 1809-10’da Wilhelm von Humboldt’un üniversite reformu sonucu, Alman eğitim sis-

Genel Giriş 5

temi bütün dünyaya bir model oldu. Alman eğitim başarısını V.Cousin Fransa’ya (1834), H.Mann Amerika’ya (1846) bildirdi; daha sonra M.Arnold, M.Pattison, M.Sadler ve Amerikalı H. Barnard’ın Alman eğitim sistemi üzerine raporları ya-yınladı. 1830’larda kamu eğitiminin Almanya’daki gibi devlet tarafından yapılması önerileri yapılmaya başlandı. 1833-70 arasında İngiltere’de zorunlu temel eğitim uygulamasında Almanya örneğine bakıldı. Mesleki eğitimde de Almanya model oldu. Almanya’nın “birlik okulu modeli”, İngilizlerin “comprehensive school”larına örnek oldu. 1988 Eğitim Kanununu yaparken de Almanya’yı incelediler. Başlan-gıçta Almanya’nın çekiciliği zorunlu eğitim, öğretmen yetiştirme, teftiş, öğretim yöntemleri gibi alanlarda idi.

Ulus devletler ulusal bir eğitim politikası izlerken 21.yüzyıl uluslararası bir eğitim politikası ortaya çıkarıyordu (Weymann, 2010). Uluslararası eğitim kuru-luşları, uluslararası yarışma sınavları, uluslararası bankalar ve onların desteklediği projeler, ulusal üniversitelerin uluslararasılaşması ve hatta başka ülkelerde şubeler açması gibi bir dizi eğitimde uluslararasılaşma olgusu ile karşılaşıyoruz. Bir ta-raftan ulusal güçler kendi politikalarını ve ulusal eğitim sistemi çıktılarını kont-rol etmeye çalışırken (Archer, 1979), bu yüzyılda ulusal yönetimler içinde birçok uluslararası unsur ve bağlantı ortaya çıkıyor ve bunlar milli eğitim politikasını uluslararası olmaya zorluyor. Global ekonomi ve ortak üst kültürün istediği ye-tişmiş insangücünün uluslararası iletişim kurabilir ve birlikte çalışabilir özellikler göstermesi gerekiyor. Bu da öğretim kurumlarını ve programlarını izomorfik bir yapıya dönüştürüyor (McEneaney ve Meyer, 2000; Meyer ve Rowan, 1977). Özel-likle ders programlarının bütün dünyada birbirlerini bu kadar hızlı kopya etmeleri dikkat çeken bir olgudur (Benavot ve Braslavsky, 2006). 47 ülkede yapılan muka-yeseli bir çalışmada okulların nasıl yönetildiği, öğretmenlerin ne öğrettiği, öğren-cilerin çeşitli derslerde neler öğrendikleri gibi hususlardaki benzerliklere dikkat çekilmektedir (Baker ve LeTendre, 2005).

Ülkelerin bir eğitim sistemine doğru gitmelerinin başlangıcı, gelişmekte olan bir ülkenin modern bir Batı ülkesinin eğitim sistemini kopya etmesi veya deği-şik ülkelerden seçmeler yapması şeklinde olmuştur. Bu kopya alma olayına ödünç alma (policy borrowing), kopyalama (‘copying), kendine maletme (appropriati-on), ithal etme (importation), aktarma (transfer) gibi adlar verilmiştir (Phillips ve Ochs, 2004). Eğitim politikası kopyalama dört aşamada olmaktadır: uluslar-arası çekicilik, karar verme, kopyalamayı uygulama, uyarlama-yerlileştirme (Phillips ve Ochs, 2003). Avrupalılar birbirlerinin eğitim sistemlerini inceleyerek kendi eği-tim sistemlerinde bazı düzenlemeler yaptılar. Bunun yanında Osmanlı Devleti’nin Fransız eğitim sistemini yasa ve yönetmeliklerine kadar kopya etmesi (Ergün, 1990; Türkoğlu, 1980), Meiji dönemi (1868-1912) Japonya’sının Prusya eğitim


modern eğitim sistemlerinin doğuşu ve gelişimi...İnsanların içinde yaşadıkları ve...

Documents