EKONOMSKI FAKULTET

Seminarski rad iz predmeta

Uvod u ekonomiju

Tema: Mjerenje ukupne ekonomske moći

SADRŽAJ1. UVOD...................................................................................................................... 2

2. DRUŠTVENO BOGATSTVO...................................................................................3

2.1 Prirodna bogatstva.................................................................................................3

2.2 Proizvedeno društveno bogatstvo..........................................................................4

3. DRUŠTVENO RAČUNOVODSTVO........................................................................6

3.1 Bruto domaći proizvod (GDP)................................................................................6

3.1.1. Pojam GDP-a.....................................................................................................6

3.1.2. Izračunavanje GDP-a.........................................................................................7

3.1.3. GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga...........................................7

3.1.4. GDP kao suma faktorskih dohodaka.................................................................7

3.1.5. Problemi realnog obračuna GDP-a....................................................................8

3.2. GDP i GDP per capita u BiH...............................................................................10

3.3. GDP i GDP per capita zemalja bivše Jugoslavije...............................................12

4. ZAKLJUČAK..........................................................................................................14

5. LITERATURA.........................................................................................................15

1

1. UVOD

U jednoj zemlji se u toku godine obavljaju različite ekonomske aktivnosti, stvarne i finansijske. Izrađuju se proizvodi, trguje se raznim robama i uslugama i obavlja se mnoštvo finansijskih transakcija. Sve te vrijednosti se trebaju kvalitativno i kvantitativno obuhvatiti i evidentirati, korištenjem makroekonomskih agregata, kako bi se utvrdila ukupna ekonomska moć zemlje, odnosno utvrdio stepen razvoja i položaj zemlje u međunarodnim ekonomskim tokovima. Utvrđivanje ekonomske moći jedne zemlje je krucijalno za planiranje određenih kompetentnih ekonomskih i političkih mjera kako bi se otklonili nedostaci, tojest pravovremeno reagovalo na negativne trendove koji se javljaju usljed neadekvatne fiskalne i monetarne politike zemlje. Zbog svega nabrojanog, potrebno je dobro razumijevanje elemenata koji čine ukupnu ekonomsku moć jedne zemlje.

U ovom seminarskom radu biti će riječi o društvenom bogatstvu i društvenom računovodstvu te biti objašnjeni njihovi glavni makroekonomski agregati, uz kratak osvrt na ekonomsku aktivnost Bosne i Hercegovine.

2

2. DRUŠTVENO BOGATSTVO

Društveno bogatstvo jedne zemlje čine ukupna materijalna dobra koja obuhvataju: prirodno bogatstvo i proizvedeno društveno bogatstvo.1

2.1 Prirodna bogatstva

Prirodna bogatstva su sve vrijednosti koje čovjek nalazi u svom okuruženju, koja se mogu privredno aktivirati i čijim korištenjem, tojest obradom, dolazi do razvoja materijalne proizvodnje. Prirodno bogatstvo ima posebno veliki značaj za privredni razvoj u početnoj fazi prirodnog razvoja i industrijalizacije određene zemlje. Prirodna bogatstva jedne zemlje možemo podijeliti na: prirodne uslove (klima, tlo, voda), i raspoložive prirodne izvore (šume, vode, obradivo zemljište, energetske izvore, rudne i mineralne izvore, biljni i životinjski svijet). Prirodna bogatstva su temeljna pretpostavka bilo kakve proizvodnje a stepen upotrebljivosti u proizvodnom procesu ovisi o kvalitetu i kvantitetu prirodnih resursa, razmještaju i dostupnosti istih, te o postojećem stupnju razvoja postojećih proizvodnih snaga.

Ipak, u današnjem svijetu, sama prirodna bogatstva ne određuju je li neka zemlja ima preduslov za jak ekonomski razvoj ili ne. Mnoge države su uspjele stvoriti jaku ekonomiju iako su siromašne prirodnim izvorima. Najčešće se kao primjer navodi Japan, kao jedna od najrazvijenih zemalja svijeta, koji ima nedovoljno prirodnih bogatstava. Ovoj azijskoj otočnoj državi prvenstveno nedostaju fosilna goriva, nafta i ugalj. Nadalje, Japan ima nedovoljne izvore metala i minerala: bakra, željeza, cinka, boksita i drugih ruda. Čak i ona bogatstva kojim Japan ne oskudijeva, poput šuma i ribljeg fonda, su nedovoljna, jer je potražnja ogromna tako da se produkti od drveta (građa, papir) moraju uvoziti a riba se mora loviti na udaljenim lokacijama ili se također mora uvoziti kako bi se zadovoljile potrebe stanovništva. Sa druge strane, iako ograničeni površinom obradivog zemljišta, japanski prinosi po hektaru zemlje su među najvećim na svijetu, pa tako Japan proizvodi više od 60% vlastite hrane. 2 I pored svih spomenutih nedostataka, Japan je uspio postati jedna od najrazvijenih zemalja svijeta, sa snažnom industrijom i izuzetno visokim stepenom tehnološkog razvoja. Nedostatak prirodnih resursa Japan je nadomjestio fokusiranjem na sektore koji više ovise o radu i kapitalu. Također, u japanskom društvu je veoma izražena radna etika, kao i osjećaj odanosti i pripadnosti kompaniji, te visok stepen poslovne kulture. Postoje i druge zemlje koje su uspjele izgraditi jake ekonomije uprkos nedostatku ili nedovoljnosti prirodnih resursa, poput Hong Konga, Tajvana, Švicarske i Belgije. Ove zemlje rješavaju problem nedostatka vlastitih izvora uvozom, tj. kupovinom od onih koji raspolažu s većim količinama od onih koje su im samim potrebne.

1 Jusufranić, Ibrahim (2015), “Uvod u ekonomiju 2”, powerpoint prezentacija, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik2 http://www.countriesquest.com/asia/japan/land_and_resources/natural_resources.htm

3

U ekonomiji se, u posljednih nekoliko decenija, pojavio termin prokletstvo resursa (eng. Resource curse)3, kojim se objašnjava paradoks po kojem određene zemlje bogate prirodnim resursima (naročito neobnovljivim, poput minerala i goriva) imaju tendenciju sporijeg ekonomskog rasta i sporije se razvijaju od zemalja koje posjeduju manje prirodnih resursa. Kao primjer se često navode Nigerija, Sudan, i Venecuela, države bogate naftom, koje i pored ogromnih rezervi imaju manji stepen razvoja od susjednih zemalja koje takve resurse ne posjeduju. Ovaj se fenomen uglavnom pripisuje neadekvatnom političkom uređenju, korupciji, lošem upravljanju resursima, promjenjivosti na svjetskom tržištu sirovina, kao i baziranju ekonomije na jednom prirodnom resursu.

2.2 Proizvedeno društveno bogatstvo

Proizvedeno društveno bogatstvo, odnosno proizvodna dobra su izraz kumuliranih investicija u dužem vremenskom intervalu, u čijem su stvaranju učestvovale generacije naraštaja. Ovdje spadaju dobra u koja je uložen ljudski rad i čiji je vijek trajanja preko jedne godine.4 Za razliku od prirodnog bogatstva, koje pruža priroda bez učinka čovjeka, proizvodna dobra su nagomilani proizvodi ljudskog rada. Na primjer, željezna ruda u zemlji je prirodno bogatstvo. Čovjek svojim radom kopa željeznu rudu koja je osnov za proizvodnju čelika od kojeg se na kraju izradi neki most, brod, građevina ili slično dugotrajno dobro. Taj konačan proizvod postaje proizvedeno društveno bogatstvo. Proizvedeno društveno bogatstvo je pokazatelj ekonomske snage jednog društva. Veća proizvodna dobra neke zemlje stvaraju uslove za njen brži rast i prosperitet. Također, zemlje sa velikim proizvedenim bogatstvom su u mogućnosti da ulažu veća sredstva u dalji rast i razvoj, kao i da omoguće bolju raspodjelu bogatstva.

Prema sadržini, proizvedeno društveno bogatstvo se razvrstava na materijalno i duhovno bogatstvo. Materijalno bogatstvo se odnosi na sva proizvedena dobra koja se mogu upotrebiti u proizvodne ili potrošne svrhe. Duhovno bogatstvo uključuje sva duhovna dobra i kulturne tekovine nekog društva, kao što su npr. umjetnička djela.

Prema namjeni, dijele se na fiksni ili osnovni fond, te obrtni fond (zalihe). Fiksni ili osnovni fond čine materijalna dobra kojim se proizvode nove vrijednosti. Tu spadaju zgrade, mašine, alati, postrojenja, transportna, višegodišnji zasadi, patenti, licence, osnovno stado i slično.

U obrtne fondove ili zalihe ubrajamo: obrtna sredstva u preduzećima, trajna i polutrajna potrošna dobra u domaćinstvima, stočni fond, drvnu masu u šumi. Ovaj dio društvenog bogatstva zavisi od tekućih ekonomskih aktivnosti u zemlji, odnosno raspodjele efekata proizvodnje na finalnu potrošnju i investicije. Investicije služe stvaranju i povećavanju fonda proizvedenog bogatstva.5

3 Termin prvi put upotrijebio Richard Auty 1983. godine, da bi objasnio kako su neke zemlje bogate prirodnim bogatstvima bile u nemogućnosti da povećaju svoje ekonomije – izvor https://en.wikipedia.org/wiki/Resource_curse4 Jusufranić, Ibrahim (2015), “Uvod u ekonomiju 2”, powerpoint prezentacija, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik5 Jusufranić, Ibrahim (2015), “Uvod u ekonomiju 2”, powerpoint prezentacija, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik

4

Mnoge stavke koje imaju neosporni ekonomski efekat je teško računski obuhvatiti, te je zbog toga konvencijom prihvaćeno da ne ulaze u zvanični račun društvenog bogatstva. U pitanju su radna snaga, naučna istraživanja, prirodne ljepote, historijski spomenici, književna djela i slično.

Bosna i Hercegovina posjeduje značajna prirodna bogatstva, poput rudnih nalazišta uglja, željezne rude, boksita, bakra, olova, soli, itd. Također, zemlja posjeduje veliki šumski fond, te brojne vodene tokove. Industrijski razvoj zemlje je bio baziran na pomenutim prirodnim resursima. BiH posjeduje dovoljno prirodnih bogatstava za jedan normalan i stabilan ekonomski rast i razvoj. Ipak, i pored svega, Bosna i Hercegovina ne posjeduje veliko proizvedeno društveno bogatstvo. Razlozi su višestruki, na prvom mjestu zbog ogromnih ljudskih žrtava i ratnih razaranja koja su većim dijelom uništila industrijska postrojenja i infrastrukturu (procjenjuje se da su ukupne ratne štete države bile između 50 i 70 milijardi dolara6). U posljeratnom periodu nije sprovedena adekvatna privatizacija te su brojna preduzeća dovedena u stečaj. Korupcija, nizak nivo poslovne kulture, tehnološka nerazvijenost, nedovoljna strana ulaganja, a naročito komplikovan i glomazan državni aparat su također utjecali na spori rast količine proizvedenog društvenog bogatstva u Bosni i Hercegovini.

6 https://sh.wikipedia.org/wiki/Rat_u_Bosni_i_Hercegovini

5

3. DRUŠTVENO RAČUNOVODSTVO

Ekonomska oblast s kojom se sagledava i mjeri ukupna (makroekonomska), ekonomska aktivnost (izražena makroekonomskim agregatima) jedne zemlje, naziva se društveno računovodstvo ili računovodstvo nacionalnog dohotka (ili još: nacionalno računovodstvo).7

Makroekonomski agregati su sve relevantne ekonomske veličine ekonomije jedne zemlje u kojima su zbirno izraženi njeni resursi i rezultati. Pri tome se pod resursima podrazumjevaju svi faktori koji se koriste da bi se ostvarila ekonomska aktivnost. Praćenje ponašanja i kretanja makroekonomskih agregata omogućava shvatanje kako dosadašnjih ekonomskih rezultata, tako i predviđanje kretanja makroekonomskih prilika u budućnosti, u kraćem ili dužem vremenskom periodu. Bez sistematske evidencije ekonomskih aktivnosti nacionalne privrede, državama bi bilo izuzetno teško određivati stepen razvoja ekonomije, njen položaj u međunarodnim ekonomskim odnosima, a naročito bi bilo teško usmjeravati ekonomiju u željenom pravcu. Makroekonomski agregati omogućuju „da iziđemo na kraj sa žarišnim problemima makroekonomike, koji uključuju ekonomski rast, poslovni ciklus, odnos između poslovne aktivnosti i nezaposlenosti, te mjerenje i odrednice inflacije”8.

Makroekonomski agregati mogu se izražavati u realnim i nominalnim iznosima (veličinama). Nominalne veličine su one koje se izražavaju u tekućim cijenama i koje nisu usklađene za stopu inflacije, odnosno one sadržavaju i inflaciju. Realne veličine su one koje su izražene u stalnim cijenama i iz kojih je izvučena (izbijena) stopa inflacije.

Metodologija nacionalih računa, koju koriste zemlje Evropske Unije i određene evropske zemlje van Unije, je sažeta u Evropskom sistemu računa (The European System of Accounts, skraćeno ESA) i u potpunosti je usklađena sa Sistemom nacionalnih računa Ujedinjenih Naroda (SNA 1993).9

3.1 Bruto domaći proizvod (GDP)

3.1.1. Pojam GDP-a

Bruto domaći proizvod (eng. Gross Domestic Product – GDP) je tržišna vrijednost svih finalnih roba i usluga proizvedenih u nekoj zemlji tijekom danog razdoblja.10 Iz navedene definicije se vidi da GDP uključuje kako opipljivu robu (hrana, odjeća, automobili i sl.) tako i neopipljive usluge (liječničke, manikirske i druge usluge), da bi ove različite proizvode i usluge sveli na istu mjernu jedinicu koristimo se tržišnim cijenama. U GDP se ubrajaju i 7 Jusufranić, Ibrahim (2015), “Uvod u ekonomiju 2”, powerpoint prezentacija, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik8 Samuelson, P., Nordhaus, W., (1994), “Ekonomija”, Mate, Zagreb, str. 4029 https://en.wikipedia.org/wiki/National_accounts10 Mankiw, G. (2004), “Osnove ekonomije”, Mate, Zagreb, str. 502

proizvodi i usluge koji su proizvedeni stranim kapitalom u toj zemlji. U obračunu GDP-a se isključuju intermedijarna dobra (dobra koja se upotrebljavaju u izradi nekog drugog dobra, kao npr. daske koje se koriste za izradu namještaja predstavljaju intermedijalno dobro), i međufazne prodaje, tj. one prodaje koje obavljaju kupci koji nisu krajnji korisnici tog proizvoda, nego dalji preprodavci.

3.1.2. Izračunavanje GDP-a

GDP pored toga što iskazuje ukupan proizvod jedne zemlje, također pokazuje i ukupne dohotke u jednoj zemlji (jer je suma svih dohodaka jednaka ukupnoj potrošnji). Na osnovu ovoga za izračunavanje GDP-a možemo koristiti dvije metode (koje daju isti rezultat):

Metod izdataka (GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga)

Metod dohodaka (GDP kao suma faktorskih dohodaka)

3.1.3. GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga

GDP uključuje sve oblike potrošnje na domaće proizvode i usluge, pa prema tome GDP možemo podijeliti na slijedeće komponente: ličnu potrošnju (C), investicijsku potrošnju (I), državnu potrošnju (G) i neto izvoz (NX).

Y = C + I + G + NX

Lična potrošnja predstavlja potoršnju domaćinstva na robe i usluge, osim novog stambenog prostora.

Investicijska potrošnja ili ulaganja predstavljaju kupnju kapitalne opreme, nekretnina ili novog stambenog prostora.

Državna potrošnja (državni rashodi) uključuje izdatke drzavnih organa na robe i usluge.

Neto izvoz predstavlja razliku između vrijednosti izvoza (potrošnje stranaca na domaću robu) i vrijednosti uvoza(domaća potrošnja na strane robe).

3.1.4. GDP kao suma faktorskih dohodaka

Prema ovom metodu GDP se predstavlja kao ukupna suma prihoda (dohodaka) svih faktora proizvodnje (nadnica i plata (W) kao prihod rada, profita (Pf) i kamata (i) kao prihod od kapitala, renti (R) kao prihoda od zemlje) pored ovih prihoda u ovaj zbir ulazi i prihod države od poreza na prodaju (T), te iznos amortizacije (Dp).

GDP = W + i + R + Pf + Dp + T

7

Pojednostavljenje načina na koji društveno računovodstvo daje kvantitativnu sliku makroekonomije vrši se grupisanjem ukupne privrede na dvije grupe ekonomskih aktvinosti proizvodnju i potrošnju (reprezentuju ih ekonomski subjekti: preduzeća i domaćinstva), odnosno pregledom kružnog toka proizvodnje i dohodaka.11 Kružno kretanje tržipnog mehanizma pokazuje kako dohodak koji firme zarade od prodaje proizvoda i usluga odlazi domaćinstvima da bi se odmah potom, kupovinom domaćinstva vratilo preduzećima.

Slika 1 Kružni tok makroekonomske aktivnosti12

Kada se ukupno ostvareni GDP podijeli sa ukupnim brojem stanovnika dobije se GDP po stanovniku (GDP per capita).

3.1.5. Problemi realnog obračuna GDP-a

Obračun GDP-a se vrši na osnovu podataka koji se prikupljaju posredstvom poreskih službi i statistike, pa prema tome ako dio ostvarenih transakcija ostane neregistriran tj. skriven od statistike i oporezivanja dobit ćemo nerealno obračunat GDP. Kao najizraženiji problemi koji se javljaju pri obračunu GDP-a su: siva ekonomija i inflacija.

11 Hodžić, Kadrija (2005), “Uvod u ekonomiju“, IK Penn, Tuzla, str. 17612 Samuelson, P., Nordhaus, W., (1994), “Ekonomija”, Mate, Yagreb, str. 404

8

Siva ekonomija (druga ekonomija) se ispoljava na razne načine: izbjegavanje prijavljivanja poreza, „rada na crno“, „uradi sam“ aktivnosti (kućne popravke, rad na njivi i sl.), nedozvoljene radnje kao što su prodaja droge itd. Udio sive ekonomije nije moguće precizno utvrditi, već se vrši procjenjivanje njenog udjela i veličine.

Inflacija se manifestuje kroz opšti porast cijena. Glavni uzrok inflacije je povećanje mase novca u opticaju po stopi koja je iznad stope rasta proizvodnje. Ona uvijek predstavlja disproporciju novčanih i robnih fondova u jednoj privredi, pri čemu su novčani fondovi veći od robnih.13 Prema tome ukoliko dođe do rasta inflacije, koja se očituje porastom cijena, doći će i do povećanja nominalnog GDP-a (vrijednost proizvedenih roba i usluga izražena u tekućim cijenama), uz ceteris paribus. Međutim, budući da ovo povećanje nije rezultat stvarnog povećanja proizvodnje, ekonomisti iz vrijednosti nominalnog GDP-a izbacuju inflaciju i dobijamo realni GDP (vrijednost proizvedenih roba i usluga izražena u stalnim cijenama). Stopa inflacije se izračunava korištenjem indeksa cijena, koji predstavlja prosjek potrošačkih i proizvođačkih cijena cijena. Najznačajniji indeksi cijena su: indeks potrošačkih cijena, indeks proizvođačkih cijena i GDP deflator.

Indeks potrošačkih cijena (CPI) – predstavlja promjenu cijena fiksne potropačke korpe koju troši domaćinstvo (hrana, higijena, stanovanje i sl.).

GDP deflator – je pokazatelj razine cijena izveden kao omjer nominalnog i realnog GDP-a pomnožen sa sto14. GDP deflator je širi pokazatelj od indeksa potrošačkih cijena jer on pored potrošnje domaćinstva uključuje cijene proizvoda i usluga vezanih za izdatke i ostalih sektora: investicije, državne izdatke i neto iznoz.

Deflator GDP = Nominalni GDP / Realni GDP x 100

Realni GDP = Nominalni GDP / Deflator GDP

3.2. GDP i GDP per capita u BiH

13 Bogdanović, M., Šestović, L., (2002), “Ekonomija od A do Z“, BOŠ i DOSIJE, Beograd, str. 4814 Mankiw, G (2004), “Osnove ekonomije”, Mate, Zagreb, str. 509

9

Prema agenciji za statistiku BiH, Bruto domaći proizvod (GDP) u 2013. godini je iznosio 26 282 232 000 KM15. Posmatrano u periodu 2005-2008 možemo uočiti značajan rast GDP-a. U 2009. godini dolazi do pada, što je bilo očekivano jer je recesija bila zabilježena u većini zemalja svijeta. Nakon 2009. godine ne bilježi se značajniji rast GDP-a u našoj zemlji, u poređenju sa periodom 2005-2008, što se može zaključiti iz slijedećeg dijagrama.

Slika 2 GDP BiH u periodu 2005 – 2014 godina16

Bruto domaći proizvod po stanovniku (GDP per capita) u 2014. godini je iznosio 4796 USD17.

15 http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/GDP_2015Q01_001_01-bos.pdf16 http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?Code=NY.GDP.MKTP.CD&id=af3ce82b&report_name=Popular_indicators&type=series&ispopular=y17 https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%28nominal%29_per_capita

10

Slika 3 GDP per capita BiH u periodu 2005 – 2014 godina18

3.3. GDP i GDP per capita zemalja bivše Jugoslavije

Upoređujući GDP BiH sa GDP-om ostalih zemalja bivše Jugoslavije ustanovljavamo da BiH zajedno sa Crnom Gorom i Makedonijom ima najmanji GDP, kao i GDP po glavi stanovnika. Jedan od glavnih uzroka je rat koji je trajao 1992.-1995. a koji je BiH mnogo ekonomski unazadio. U poslijeratnom periodu nije došlo do očekivanog razvoja zemlje, a također ni

18 http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?Code=NY.GDP.MKTP.CD&id=af3ce82b&report_name=Popular_indicators&type=series&ispopular=y

11

primjenjeni model privatizacije nije dao dobre rezultate. Sve to, uz glomazan i neefikasan državni aparat, je utjecalo na nizak nivo društvenog razvoja i društvenog bogatstva.

Slika 4 GDP zemalja bivše Jugoslavije u periodu 1995 – 2014 godina19

19 http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?Code=NY.GDP.MKTP.CD&id=af3ce82b&report_name=Popular_indicators&type=series&ispopular=y

12

Slika 5 GDP per capita zemalja bivše Jugoslavije u periodu 1995 – 2014 godina20

4. ZAKLJUČAK

20 http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?Code=NY.GDP.MKTP.CD&id=af3ce82b&report_name=Popular_indicators&type=series&ispopular=y

13

Resursi u čovjekovom okruženju su ograničeni, tako da je stvaranje društvenog bogatstva u tim uslovima zapravo osnova ekonomske nauke. Neke zemlje obiluju prirodnim resursima, pa im je gomilanje društvenog bogatstva uveliko olakšano, dok druge zemlje nemaju mnogo resursa, pa im je, samim tim, teže stvarati društveno bogatstvo. Ipak, kako je u ovom radu i objašnjeno, u današnje vrijeme globalizacije, mnoge države koje imaju ograničene resurse, uspijevaju stvarati velika društvena bogatstva, zahvaljujući uvozu sirovina, inovativnom pristupu radu, kao i boljoj poslovnoj i društvenoj organizaciji.

Društvenim računovodstvom se mjeri ukupna ekonomska aktivnost zemlje, a makroekonomskim agregatima su zbirno izraženi rezultati i resursi zemlje. Važnost društvenog računovodstva se ogleda u tome što se dobiveni podaci koriste u makroekonomskoj analizi radi utvrđivanja stanja ekonomije i njenog položaja u svijetu, predviđanja budućih kretanja, i usmjeravanja u određenom pravcu.

Bosna i Hercegovina posjeduje dovoljno prirodnih resursa za stabilan rast i razvoj privrede i društva u cjelini. Ipak, ekonomija zemlje nije na zadovoljavajućem nivou, što se može pripisati ratnim razaranjima, ali i posljeratnoj privatizaciji, nedovoljnom uplivu stranog kapitala, kao i komplikovanom političkom uređenju zemlje. Sve to je dovelo do nedovoljno nagomilanog društvenog bogatstva u zemlji, što se odražava na stanje cjelokupnog bosanskohercegovačkog društva.

14

5. LITERATURA

[1] Samuelson, P., Nordhaus, W., (1994), “Ekonomija”, Mate, Zagreb

[2] Mankiw, G. (2004), “Osnove ekonomije”, Mate, Zagreb

[3] Hodžić, Kadrija (2005), “Uvod u ekonomiju“, IK Penn, Tuzla

[4] Jusufranić, Ibrahim (2015), “Uvod u ekonomiju 2”, powerpoint prezentacija, Internacionalni Univerzitet Travnik, Travnik

[5] Bogdanović, M., Šestović, L., (2002), “Ekonomija od A do Z“, BOŠ i DOSIJE, Beograd

Internet izvori

[4] http://www.countriesquest.com/asia/japan/land_and_resources/natural_resources.htm

[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Resource_curse

[6] https://sh.wikipedia.org/wiki/Rat_u_Bosni_i_Hercegovini

[7] https://en.wikipedia.org/wiki/National_accounts

[8] http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/GDP_2015Q01_001_01-bos.pdf

[9] http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?Code=NY.GDP.MKTP.CD&id=af3ce82b&report_name=Popular_indicators&type=series&ispopular=y

[10] https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%28nominal%29_per_capita

15