misirli yazar mahmÛd tÂhİr lÂŞİn’İn ‘Âdemsİz havvÂ’ … betul can.pdf · (Ürün,...

211

ÖzHavvâ’ bilâ Âdem (Âdemsiz Havvâ), Arap dünyasında edebî ve siyâsî bakımdan bir

aydınlanma ve uyanış dönemi olarak kabul edilen XX. yüzyılda Medresetu’l-Hadîse (Mo-dern Ekol) olarak bilinen edebî grubun öncülerinden olan ve daha çok öyküleriyle tanı-nan Mısırlı yazar Mahmûd Tâhir Lâşin’in 1933 yılında kaleme aldığı; fakat 1960’larda ancak dikkati çekmeyi başarabilen ilk ve tek romanıdır.

Dönemin öne çıkan konularından olan toplumsal sorunlara dikkat çeken roman, mo-dern Mısır’da ivme kazanan bu yeni türün gelişimine katkı sağlamıştır. Mısır’ın söz konu-su yıllarda yüzünü batıya çevirmesiyle başlayan sosyal sınıf problemleri ile geleneksel bir ortamda yetişen fakat eğitimli ve meslek sahibi bir kadının yaşadığı çelişkiler, romanın ana unsurunu teşkil etmektedir.

Bu çalışmada o dönem Mısır kadınının sosyal sınıf farkı karşısında yaşadığı buhran-lar, Havvâ ve romandaki diğer kadın karakterler bağlamında değerlendirilmeye çalışı-lacaktır. Böylelikle hem romanın, dönemin toplumsal yapısını ne kadar yansıtabildiği üzerinde durulacak; hem de kadının sosyal hayattaki rolü ve yaşadığı problemlere dikkat çekilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mahmûd Tâhir Lâşin, Havvâ’ bilâ Âdem, Mısır, Arap Romanı, Kadın.

The Image of Woman in Egyptian Author Mahmud Tahir Lashin’s Novel, ‘Eve without Adam’

AbstractWritten in 1933 by the Egyptian author Mahmud Tahir Lashin, one of the prominent

figures of the literary group, namely al-Madrasah al-Hadithah or The New School, recognised in theperiod of enlightenment and awakening in Arabworld in literal and political aspects in the beginning of 20thcentury, and principally renowned for his narratives, the work of Hawwa’ bilâ Adam is his first and only novel drawing public attention in the 1960s.

MISIRLI YAZAR MAHMÛD TÂHİR LÂŞİN’İN‘ÂDEMSİZ HAVVÂ’ ADLI ROMANINDA KADIN İMAJI (*)

*) Bu çalışma, 30-31 Ekim 2017 tarihlerinde Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi tarafındandüzenlenen“UluslararasıOrtadoğuKongresi(Dil,TarihveEdebiyat)”adlısempozyumdasunulanbildiriningenişletilmişhâlidir.

**)Dr.ÖğretimÜyesi,SelçukÜniversitesiYabancıDillerYüksekokuluArapçaMütercim-TercümanlıkAnaBilimDalı,ORCIDID:https://orcid.org/0000-0002-9858-2891

Betül CAN (**)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 22 Sayı: 73 (Kış 2018)

212 / Dr. Öğr. Üyesi Betül CAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Callingattention to the significant issues of the mentioned period, such as social problems, the novel also contributes to the development of this genre gaining momentum in modern Egypt. The governing idea of the novel consists of both social class problems emerged as a result of Egypt’s turning face towards the West, and the dilemma confronted by an educated woman having a profession and growing up in a traditional environment.

In this study, the difficulties the Egyptian woman has in the face of social class divisions during the mentioned period are analysed in the context of Hawwa and the other female characters of the novel. In this sense, it evaluates that how much the novel reflects the social structure of the period, and draws attention to the role of woman in the society and the problems it confronts.

Keywords: Mahmud Tahir Lashin, Hawwa’ bilâ Adam, Egypt, Arab Novel, Woman.

GİRİŞ1. el-Medresetu’l-Hadîse1798’deFransızlarınMısır’ıişgaletmesiyleBatıileolantemaslarıartanArapdünya-

sı,gereksiyasi,gerekedebîyöndenbiraydınlanmadöneminegirmiş,özellikleXX.yüz-yılınbaşları,ModernArapedebiyatıürünlerininverilmeyebaşlandığıdönemolmuştur.

BirinciDünyaSavaşısonrasıOsmanlıDevletinindağılmasındanson-raİngilizlerinveFransızlarınsömürgesialtındakalanMısır,SuriyeveIrakgibiArapvilayetlerindemillîduygularıntetiklenmesiyleilkiMı-sırdaolmaküzere(1919)birdiziayaklanmapatlakvermiştir.Buduru-mundoğalbirsonucuolarakMısıredebiyatınıvekimliğiniaraştırmayayönelik çalışmalarMısır’daki çoğu yazarınmottosu haline gelmiştir(Badawi,1991,s.18).

Sözkonusuaydınlanmadönemindetoplumubilinçlendirmekveedebiyatayenibirso-lukgetirmekamacıylabirgrupyazar,birarayagelerekbazıedebîekolleroluşturmagay-retiiçinegirdiler.BuekollerdenbirideMahmûdTâhirLâşin’inöncülükettiği,MahmûdTeymûr,YahyâHakkî,İbrahimel-MısrîveHuseynFevzî’nindearalarındabulunduğuve1920’liyıllarınbaşındakurulanel-Medresetu’l-Hadîse (Modern/Yeni Ekol)’dir.Önceleriyalnızca İngiliz,FransızveRus edebiyatından romanveöyküleri çevirmeyebaşlayanbu edebî akım, daha sonra yeni vemodern bir edebiyat oluşturmagayesiyle hareketegeçerek1925yılındaçıkardıklarıel-Fecrdergisindehemçeviriöyküleri,hemdeken-di telif ettikleri eserleri yayımlamaya başlamışlardır (Badawi,1991,s.18;Er,1997,s.113-114;2008,s.165;Doğru,2002,s.5).

Buekolyazarları,“millîkültürüiyibirimajlasunmak,Arapmilliyetçiliğiniçağdaşuygarlıkseviyesineçıkarmakveedebiyatımillîleştirmekiçin”(Yazıcı,2004,s.35)1919MısırDevriminindekörüklediğiulusaltambağımsızlıksöylemlerinindegetirisiylediğerArapülkeleriyleortakkültürelveedebîgeleneklerdensıyrılarakMısır’aözgümillîbir

213MISIRLI YAZAR MAHMÛD TÂHİR LÂŞİN’İN ‘ÂDEMSİZ HAVVÂ’ ADLI ROMANINDA KADIN İMAJI

edebiyatyaratmaheyecanıylayolaçıktılar (Er,2012,s.32).BusayedeXX.yüzyılın ilkçeyreğindeMahmudTâhirLâşin,AhmedDayfveSelâmeMûsagibiyazarlarınöncülü-ğündebirmillîedebiyatdoğmuş(Görgün,2004,s.580)vebuekolünbaşlattığıçalışmalarneticesindeçağdaşedebiyatalanındaalınacakmesafedekısalmıştır(Yazıcı,1999,s.9).

Modern Ekol yazarlarınınyirmilerdeveotuzlardakiMısıredebîsöylemindebaskınolanmillî edebiyat doktrini, politik olmanın ötesinde estetik ve varoluşsal bir sentezioluşturmaktadır.Ziraanti-kolonyalmücadele,Mısır'ı özgürlüğekavuşturmak için top-lumsalgeleneğinzincirlerindenkurtarmanınyanısıraartıkeskimişveköhnebiredebîdüzeninkörbirtaklidinekarşıdamücadeleanlamıtaşıyordu(Selim,2003,s.121).

Sözkonusuekolyazarları,edebîürünlerindeyerverdiklerikonularladatoplumdaka-bulgörmüşinançvedeğerlerisorgulamadüsturuylahareketedenreformistbiryaklaşımgeliştirmişlerdir(Er,2012,s.32).Öylekiromanveöykülerindeağırlıklıolaraktoplumsalsorunlaraeğilereksosyalsınıflararasındakiuçurumlar,yenioluşanortatabakanınsorun-larıvetoplumdadahagörünürolmayabaşlayankadınınkarşılaştığıengellergibiMısırrealitesinigözlerönüneserenkonularıseçmişlerdir(Doğru,2002,s.5;Şahap,2009,s.66).Böylelikleromantikyazarlardanayrılarakdahagerçekçibiredebîakımbaşlatmışoldu-lar.

Modern Ekol üyeleri,verdiklerieserlerlesağlamtemellibirhikâyegeleneğimeydanagetirerekmodernMısırhikâyeciliğiningelişmesindeöncüroloynamıştır(Hafez,1991,s.282;Er,1997,s.113).Dahası;Mısır’damodernhikâyeciliğindoğuşuvegelişimiiçindiğerlerindençokdahafazlaemekverenekolündeyineModern Ekol olduğusöylenebi-lir;ziramodernanlamdaArapçahikâyeyazanilkMısırlıhikâyeyazarıdayinebuekolüyeleriarasındançıkmıştır(Doğru,2002,s.6).

Bugirişim,Lâşin’ingözlegörülürkatkıları sayesindedoruknoktası-na ulaşan 1920’lerinModern Ekol’ünün olgun çalışmaları ve realis-tik bir yaklaşım geliştirmeleri neticesinde önemli bir yol kat etmiş-tir.Bunedenlebuekolün,onunengençveenyetenekliüyesiYahyaHakkî(1905)’ninçalışmalarıylabaşlamasıveArapdünyasıgenelindebirdiziyetenekliyazarıneserleriylegelişiminisürdürmesihiçdeşa-şırtıcıolmadı.Onunbilgeöncüleri,kendilerindensonragelenbirdiziyetenekliyazarüzerindeetkileriolmasınarağmen,doğalolarakdönemboyuncakenaraitilmişlerdir(Hafez,1991,s.292).

HernekadarbaşlangıçtaFransızveİngilizyazarlardanetkilenmişolsalardasözko-nusuyazarlarınonlarınyapıtlarındakienbüyükesinkaynağının,dahaziyade,Rusya-zarlarıneserleriolduğunusöylemekmümkündür(Landau,2002,s.10-11).ElbettebundaRusedebiyatının, insanpsikolojisive toplumsalsorunlaraverdiğiönemindeciddibirpayıolduğunubelirtmekgerekir.Zirasözkonusutemalar,Mısırtoplumununoankiruh-sal durumuna, tabiat tasvirlerini konu alan romanve öykülerden çokdaha fazla hitapetmekteydi(YahyaHakkî’denaktaranDoğru,2002,s.7).


Romantürü,oldukçauzunolmasınınyanısıradramatikveyapısalan-lamdakarmaşıkolmasıyla, aynı zamandakurgu tekniklerini belli birdüzeydekullanabilmeyigerektirdiğindenMısırlıyazarlarınozamanadekpekdebaşvurmadıkları bir tür olmuştur.Ubeydkardeşlerveel-Medresetu’l-Hadîseüyelerigibiciddibiredebiyatkurgusuoluşturmayayönelikçalışanlar,dahaçokkısahikâyeüzerineyoğunlaşmayı tercihetmişler;bunedenleçokazsayıdabelirlikarakterler,tekbirkonuveyalındurumlarlakendilerinisınırlamışlardır.DahaziyadegerçekçibiredebiyatyaratmaklailgilenmişveMısırlıkimliğinidillendirmekiste-mişlerdir.Çoğunluklabirtemaaltındakarakteroluşturmavediyalogla-rayervermeaçısındandeneyimkazanmayaveonlarıgeliştirmeyeözengöstermişlerdir. Modern kurgunun bir geleneğini yaratmaya yönelikönemliadımlardırbunlarki enazındanel-Medresetu’l-Hadîse yazar-larından ikisiMahmudTâhirLâşin veMahmudTeymur, daha sonrahikâyedenromanageçişyapmışlardır(Kilpatrick,1991,s.226).

Birbaşkadeyişle“romantürününortayaçıkması1veromantürününürünlerininart-mayadevametmesiylebirlikteTeymurveLâşingibiönemliyazarlarınromanları,romanyazmasanatınınoluşmasına,iyibirşekildekurgulanmasınave1930’lardanitibarenbutürününprestijkazanmasınakatkısağlamıştır”(Sakkut,2000,s.19).

Kullandıklarıteknikvekurgulamaaçısındanbaşarıgrafikleritartışılırolmakla birlikte daha çok eleştirmen kimlikleriyle tanınanTahaHü-seyin,AbbasMahmudel-AkkadveİbrahimAbdülkadirel-Mâzinî'ninyanısırakısahikâyeyazarıolarakbilinenMahmudTeymurveMah-mudTâhirLâşiniletiyatroyazarlığıylameşhurTevfikel-Hakîm'inöncüürünlerinin,romantürününöneçıkmasındaetkiliolduğunusöylemekmümkündür. Bu yazarların, dönemin başta romantizm olmak üzere,realizm, natüralizm, rasyonalizm ve sembolizm gibi edebî akımlarıntesirindekaldıklarıvebuetkininizlerinieserlerinedeyansıttıklarıgö-rülmektedir(Er,2008,s.165).

2. Mahmûd Tâhir Lâşin (1894-1954)Modern Ekol’ünaktiftemsilcilerindenolanve1894yılındaKahire’deTürk-Çerkez

karışımı,eğitimli,ortasınıfbirailededünyayagelenMahmûdTâhirLâşin,mühendis-likfakültesindenmezunolduktansonraBayındırlıkBakanlığı’ndaçalışmayabaşlamış-tır.Mesleğigereği, toplumunherkesiminden insanla temas etmesi, şehir hayatıylavetoplumsalmeselelerleiçiçeoluşu,yazdığıöykülerdedebutürkonularaeğilmesinene-

1) ModernArap edebiyatında roman türüne hazırlayan eserler ve ilk edebî romanZeyneb hakkındaayrıntılıbilgiiçinbkz:Can,B.,MuhammedHuseynHeykel’in‘Zeyneb’adlıromanındakadınimajı,Doğu edebiyatında kadın.AliGüzelyüz(Ed.)İstanbul:DemavendYayınları.140-157.


denolmuş;sosyalsınıffarkıvegelenekselilemodernyaşamarasındakigelgitler,romanveöykülerindeöneçıkan temalarıoluşturmuştur. 1954’teKahire’devefat edenLâşin,Suhriyyetu’n-Nây (1926), Yuhkâ Enne (1928) ve en-Nikâbu’t-Tâir (1940)olmaküzereüçkısaöykükoleksiyonuylavetekromanıolanHavvâ bilâ Âdem (1933)ilemodernMısıredebiyatındaadındansözettirmiştir.

MahmûdTâhirLâşin,RusedebiyatınınöndegelenyazarlarıDostoyevski,Tolstoy,Puşkin,Chehov,TurgenyevveGorki’denetkilenmesi sebebiylehernekadarMısır’ın Çehov’u olarak adlandırılsa da (Brugman,1984,s.253) eserleri dikkatle incelendiğindeonun,Dickensgibiİngilizyazarlardandaesinlendiği,hattaMaupassantgibiFransızya-zarlarındatesirindekaldığıgörülmektedir.

Bir başka deyişleLâşîn’inHavvâ bilâ Âdem adlı romanındaAvrupamodellerinin,özellikledeChehovgibiRusyazarlarınınetkisigözlegörülürbirşekildehissedilmektedir(el-Gabalawy,1986,s.108).

Onunöykülerindedikkatiçekennokta,tıpkıesinlendiğiyazarlargibihikâyesanatıiletoplumuıslahgöreviniiçiçegeçirmeyibaşarmışolmasıdır.Realistbiryaklaşımbenim-seyenLâşin,toplumunolduğukadaredebiyatındaıslahıiçinbüyükçabasarfetmişvebubilincinyaygınlaşmasınıarzulamıştır(Doğru,2002,s.13).

Mısır-Arap öyküsü üzerinde özellikle ilk dönemlerde (1917-1944) baskın olan ro-mantizmin,kısasüresonrayerinirasyonalizmebıraktığıgörülsedeyinebudönemdero-mantizmverealizmineşzamanlıkullanıldığıdadikkatiçekmektedir.Sözkonusudönem-derealizmineniyiörnekleriniverenMahmudTâhirLâşin(Yazıcı,2004,s.36),Mısır’daAraphikâyeciliğininMuhammedHuseynHeykel’densonraikinciismiolaraköneçıkmış(Ürün,2015,s.70)veHeykel’inbenimsediğiromantizmakımınınyerinirealizmebırak-mayabaşladığıekolüntemsilcisiolmuştur.Bununlabirliktehernekadargerçekçiöykü-nünkurallarınıortayakoymuşolsadaLâşin’ineserlerinderealistöğelerinkaçınılmazbirbiçimderomantizmlekarıştığıgözeçarpmaktadır(Hafez,1991,s.288).

O,eserlerindeözellikleortavealt tabakadan insanlarınyaşantısınaağırlıkvermiş-tir.Dahaziyadeevlilik,çokeşlilik,yabancıkadınlarlaevlenmevegenelevleri işlediğiöykülerindeonun,aslaMısırrealitesindenuzaklaşmadığıgörülmektedir.Hikâyelerindekurguyu,ciddiyetvemizahlaharmanlayarakedebîsanatınıortayakoymuşvebuyönüylekendineözgübirüslupgeliştirmiştir(Doğru,2002,s.14-15).Öykülerindedidaktikbirüs-luphâkimdir(Yazıcı,2004,s.37).Yazıları,hembiçimhemdeiçerikyönündenkendindenöncekiyazarlarınolduğukadar,çağdaşlarınındadoruknoktasınıoluşturmaktadır.

Lâşin,bizzatkendisideortasınıftangeldiğiiçineserlerindeortasını-fınkarakterlerinevedeğerlerineodaklanmıştır.Budünyanındışındayadakenarındakalanveaslamerkezdeyeredinemeyen-edinmesineizinverilmeyen-dahadüşükortasınıfaaitküçükbirgrubadaeserlerindeyervermiştir.Lâşin’indünyasındaalttabakayaaitkarakterler,dikkatlibir şekilde resmedilmişvehassasiyetle tasvir edilmişolmaklabirlik-teonlarakarşıaçıkbiralayveküçümsemeolduğugözeçarpmaktadır.


Hikâyelerininçoğununanakurgusu,şehrin iki temelodağındageçer.Bunlardanilki;özelmekânlarolanşehirliortasınıfınevlerininiçi,ikin-cisiisehalkaaçıkmekânlarolupkafeler,resmidairelerileKahire’ninfakirvekalabalıkcaddeleridir(Hafez,1991,s.286).

Allen(1995),“kendisindensonrakineslin,yazarınbaşarısındanhabersizolduğugibibir sonuca varılamayacağını” iddia eder.HilaryKilpatrick ise, “onun suskunluğunun,Mısır'ınkaybıolduğunu”ifadeetmektedir(Allen,1995,s.43).

3. Havvâ bilâ Âdem (1933)Havvâ’ bilâ Âdem (Âdemsiz Havvâ),dahaçoköykükoleksiyonlarıylaöneçıkanMah-

mûdTâhir Lâşin’in ilk ve tek romanıdır. Roman, 1930’larda yayımlanmasına karşın,yayımlanmasınınardındanuzuncabirzamansonra,neredeyse1960’lardaancakeleştir-menlerindikkatiniçekmeyibaşarabilmiştir.Oysaonunlaaynıdönemdeyazılandiğerro-manlardanneiçerikzenginliği,nedeestetikdeğerleraçısındaneksikyanıvardır.Bilakisgelenekselçevredeyetişenentelektüelkadınınçelişkileri,kadınınsosyalhayattavarol-masıylabaşlayanproblemler,ortasınıfilearistokrattabakaarasındakiuçurumlar,eğitimsistemindekiçarpıklıklargibielealdığıkonularitibariylededönemindeilgiuyandıracakniteliktekitemalarüzerindeyoğunlaşmıştır(Er,1997,s.114-115).

“BuradabahsigeçenöncüdöneminsonçalışmasıolanMahmudTâhirLaşin’inHavvâ bilâ Âdem adlıromanı,yayımlandığındaneredeysegözdenkaçmışolmasınarağmen,ro-mantürününsonrakidönemdebelirligelişmeyollarınaişaretetmesibakımındaoldukçaönemtaşır”(Kilpatrick,1991,s.232-233).

“Lâşin’in edebiyata erkenveda etmesi, her ne kadar döneminin sosyal koşullarınabağlıgibigörünsede,-öyleolsunveyaolmasın-onun,Havvâ bilâ Âdemadlısoneserinin,genççağdaşlarınıneserlerindenüstünolduğubirgerçektir”(Brugman,1984,s.254).

Romanın anakarakteri olanHavvâ, anneannesi tarafındanyetiştirilenöksüz, fakir,fakateğitiminitamamlamışvemesleğinielinealmış32yaşındabaşarılıbiröğretmendir.

Yazar, romandaHavvâ’nınözelindeodönemtoplumundayaşanansosyalsınıf far-kınıçarpıcıbirşekildeişler.Havvâ’nın,ortaöğreniminibaşarıylatamamladıktansonrayurtdışıöğrenimbursukazanmasınarağmenbuhakkıelindenalınarakaristokratbirkızadevredilir.Ancakonunyüksektabakaileyaşadığısorunlarvemaruzkaldığıayrımcılıkbununlasınırlıkalmaz.BurshakkıelindenalınanHavvâ,hayırkurumlarındadersver-meyebaşlar.Yineböylebirhayırkurumunundüzenlediğitoplantıdaaristokratbiraileiletanışırveonların,kendisindenküçükkızlarınapiyanodersivermesiyönündekitaleple-rinikabuleder.BöylelikleHavvâ,ilkkezaristokratsınıfınortamlarınabizzatdâhilolmafırsatıeldeeder,varlıklıvelüksbirhayatlayüzyüzegelir;budurum,ondaüsttabakayaaitolmahevesiuyandırır.Zamanlaailenindiğerfertleriyledetanışmafırsatıbulur.Çokgeçmedenders verdiği kızın ağabeyiRemzi’ye âşıkolur veonunla evlenmehayallerikurmayabaşlar.Buhayaliningerçekleşeceğineolaninancıgündengüneartar.Birgün


onuevinedaveteder,Remzi,Havvâ’nınevinigördüktenveyaşlıanneannesiylebirlikteyaşadığınaşahitolduktansonraonun,gelirdüzeyidüşük,alttabakayamensupbirailedengeldiğinianlar.KısabirsüresonraHavvâ,Remzi’ninkendiçevresindenbiriylenişanlan-dığıhaberinialmasıüzerinehayalkırıklığınauğrayarakhemruhsalhemdefizikselolarakrahatsızlanır.Çünkübuhaber,Havvâ’nın,bulunduğusınıftanötürüaldığıikincidarbedir.BuyıkımdansonraHavvâ,parlakişhayatındadabaşarısızolmayabaşlar.Yıllarcamüca-delesiniverdiğideğerlerdenvazgeçipısrarlakarşıçıktığıanneannesininbâtılinançlarınaveilkeltedaviyöntemlerinerazıolmakzorundakalır.Buruhibunalımonu,Remzi’ninevlendiğigünintiharetmeyesürükleyecekdenliileriboyutlaraulaşacaktır.

el-Khadem (1996, s.89)’e göre;MahmudTâhir Laşin’inHavvâ bilâ Âdem’i sadececazipbirkadınkarakteretrafındadönmeklekalmayıpaynı zamandamakul bir şema içerisinde gerçek sosyal konularla dailgili olması bakımından hiç şüphesiz en iyiMısır romanıdır.Çünküdiğerbenzerromanlarınaksine,buhikâyeninkadınkahramanı,yazartarafındanonunsosyalfikirlerininsomutlaştırılmasıyadakültürelyo-rumlarınıdillendirmekiçinyaratılmışbirkarakterdeğildir.

Bedr ise,er-rivâye et-tahlîliyye (analitik roman) veer-rivâye et-terceme ez-zâtiyye (otobiyografik roman)olarakikikategoriyeayırdığıerkendönemsanatsalromandaMah-mudTâhirLâşin’inHavvâ bilâ Âdemadlıeserinier-rivâye et-tahlîliyye olaraktanımlar.Zirabutürromandaanlatıcı,er-rivâye et-terceme ez-zâtiyyedeolduğugibibaşkahrama-nındüşüncelerinearacılıkedipmetnindokusunahâkimolmakyerine,kendinibirbilgegibigörürvetarafsızdır,şehirliortasınıfkatmanlarındanyadaşehrinpopülerbölgelerin-dençizdiğibellibirkarakterinruhdünyasınıkeşfeder(Selim,2003,s.121).

BugörüşüdesteklernitelikteAllenda(1995)“sözkonusueseriözellikledikkatçekiciyapanşeyinsadeceotobiyografikiçerikimalarıolmaksızınkomplebirkurguparçasıgibigörünmesideğil,aynızamandakarakterlerinveçevrelerininetkileşimindendoğalbirge-lişimortamıyaratmışolmaözelliğinesahipolmasıdır”,der(Allen,1995,s.42-43).

AynışekildeKilpartrickdeLâşin’in,buromanındaogünekadaruygulanan“yazarıntasarladığıbirkaraktereyerverme”alışkanlığındankoparakbağımsızbirdünyayarattı-ğınıvurgular.

Onagöre;kahramanındüşünceleriveduygularıbaşarılıbirşekildesu-nulmuştur.Bunedenleonunintiharsahnesi,romandaolaylarıngelişi-mininmantıklıbirsonugibigörünüryadatıpkıMuhammedHuseynHeykel’inZeyneb adlıromanındakiZeyneb’inçöküşündeolduğugibiromantik geleneğin, içerik dayatmasınamaruz kalarak tam tersi gibidegörülebilir.TeknikaçıdanbirkaçilerlemekaydedilmiştirveböyleceLâşin, karakterlerin sunumunda ilk kez uyumlu bir çeşitlilik sergile-miştir.Havvâ’nınbâtıl inançlı anneannesinindostlarıveyardımcılarıolanŞeyhMustafaveHacıİmamneredeyseolduğugibibetimlenmiştir.


Havvâ’nınbizzatkendisiiseilkdefaarkadaşınagönderdiğibirmektup-taMısırhayatınınyozlaşmavekaosortamınabaşkaldırmakiçinortayakoyduğu ilkeleriniveamaçlarınıdilegetirmeklebirlikteçokkısabirsüresonraokuyucuonunaslındanasılbirseyirizlediğiniöğrenmekte-dir(Kilpatrick,1991,s.233).TıpkıTevfikel-HakîmgibiLâşindegerekkarakterler,gerektemaola-raksonrakiromanyazarlarınakatkısağlamıştır.Havvâ,maddîkaygı-larlaönükesilmiş,kendileriveülkeleriiçinbüyükfedakârlıklarnetice-sindebaşarıeldeetmişolanşehirlialtortasınıfentelektüellerinilkidir.Kendisiniyetiştirenanneannesi,onailkşefkatgösterenkişidirveeği-timsizolmasınarağmendeğişendünyanıneğitimliçocuklarıtarafındanaldığıyaralarıhafifletmek içinHavvâ’ya tümsevgisinive sıcaklığınıgöstermiştir, fakat kendihayatınındeneyimlerini ona aktaramamıştır.Buradabahsigeçenfakat istikrarlıbirgelişimgöstermeyensınıfmü-cadelesivekadınlarınerkeklerleolanilişkilerindeserbestbırakılmasıgibitemalarınherikisidesonrakiromanyazarlarınındevamettirdiğitemalardır(Kilpatrick,1991,s.233).

“Busondereceilginçroman,tamamlanmamışbiretkibırakır.Temalar,herzamanbir-biriyleörtüşmez.Budurum,özellikle,Havvâ’nınPaşa’nınailesiyleolanilişkilerininhiç-birşekildeuyumluolmadığısınıfçatışmasıtemasınınbirgerçeğidir”(Kilpatrick,1991,s.234).

Bununyanı sıraLâşin’inbu ilk romanındabazı teknikkusurlarolduğugözeçarp-maktadır.Allen,“onyılboyuncaöyküleriyleönemlibirtutarlılıksergileyenLâşin’inilkromandeneyimindekibubirtakımaksaklıklarınonuetkilediğiveyazmayıtamamenbı-rakmakararınaazmiktardakatkıdabulunduğunu”iddiaetmektedir(Allen,1995,s.43).

ÖteyandanLâşin’inromanı,anlatıedebiyatınınbirşaheseriveotantikkültürelbirbelgeolmasıylatekvebiriciktir.Havvâ’nınentelektüelvesosyalçabası,abartısızveduygusallıktanuzakbirbiçimdebetimlen-miştirveMısırtoplumundakisınıflarıayırangenişuçurum,retorikbirsüslemeveabartılıbirtahripolmaksızınişlenmiştir.AncakLâşin’inburomandakienbüyükbaşarısı;onun,hassas,kendiniyetiştirmiş,yoksulbirkadınındüşüncelerini,ruhhallerini,duygularını,dahası;yalnızvehakkıyenmişbirgençkızdannasılevdekalmışbirnevrotiğedönüştü-ğünüustalıklıbirşekildetanımlamışolmasıdır.Onun,Havvâ’nınmü-tevazı,bâtılinançlarıolanfakatsevecenarkaplanınıharikuladetasviri,kendizamanınınromanlarınınçoküstündedir.ÖzetleLâşin’in,gülünçdurumları,komiktezatlarıveironikçelişkilerikullanması,bumuhte-şemedebîbaşarınıntarafsızanlatımınabüyükölçüdekatkısağlamıştır(el-Khadem,1996,s.89-90).


Havvâ bilâ Âdem,“Lâşin’intekromanıolmaklabirlikte,bueser,YahyaHakkî’degö-rülmeyen,sofistikebiryapısalbirliğesahiptirveiçeriğinde‘klasikArapyazarlarınro-mantiknostalji,bombardımantarzıayrıntılıeleştirisi,basittekniklervesıkıcıdidaktizm’yoktur”(el-Gabalawy,1986,s.108).

Karakterlerinözenleoluşturulduğu,kurgusununsağlambirşekildeçizildiğiroman,gerekbaşarılıpsikolojiktahlilleriylegerekseüslûbununakıcılığıveçarpıcılığıyla“miza-hisindenmahzununa,budalasındangerçektenakıllısına,yoksulundanzenginineKahirelitiplerinilginçbirkoleksiyonununuyumlubirsunuşudur”(SassonSomekh’denaktaranEr,1997,s.129).

4. Romandaki Kadın Karakterler4.1. HavvâAnnesininvefatıüzerineküçükyaştanitibarenanneannesiFâtımaHanımtarafından

büyütülen,anneannesininkuzeniel-HâcİmamvehizmetçileriNeciyyeilebirliktemüte-vazıbirevdehayatsürenHavvâ,fakirliğineveöksüzlüğünerağmenokulhayatındaçokbaşarılıolmuş,hattabubaşarısıylaİngiltere’deöğrenimbursukazanmıştır.Ancakaris-tokratsınıfınalttabakadanolanlarakarşıadaletsizmuamelelerisonucukazandığıhaktanmahrumbırakılmış,fakatyineyılmayaraktümgayretiyleçalışmayadevametmişveni-hayetmatematiköğretmeniolarakdersvermeyebaşlamıştır.

Havvâ,fizikselgörünümüneönemvermeyen,bakımlıvekadınsıolmaendişesi ta-şımayan, kendini tamamen işinevermiş (Lâşin, 1934, s.61-62;Er, 1997, s.118), hayırkurumlarındavesiviltoplumkuruluşlarındaaktifgörevleralarakkendisigibiöksüzveyetimçocuklarahizmeteadamış32yaşındabirgençkadındır.

Havvâ,hayatıboyuncasürekliçelişkileriçindeyaşamınısürdürmüştür.Anneannesitarafından geleneksel bir eğitimle terbiye edildikten sonramodern bir öğrenim görür.Dolayısıylaevhayatıileokulyaşamıarasındaderinuçurumlaroluşur.Kendiniiyibirşe-kildeyetiştiren,aldığıeğitimlekültürelseviyesioldukçayükselen,mesleksahibiolduk-tansonraisebütünengellererağmenkendiayaklarıüzerindedurabilenözgürbirkadınıtemsiledero.

Fakatbukendinigerçekleştirmevebireyolabilmesavaşı,onungitgideanneannesive içinde bulunduğu çevreye yabancılaşmasına, yetiştiği çevre içinde kendine bir yerbulamamasınayolaçmıştır.

Havvâ,gerekişyaşamındagerekseevortamındaçoğunluklayalnızdır.Çevresindenkopukvemesafeliduruşu,kısmenonuntercihiolmaklabirlikteişyaşamındakisınıfsalfarklarileevortamındakikültüreluçurum,onuisteristemezyalnızlığasürüklemiştir(Er,1997,s.118).

“Havvâ,öylesineyalnızdırki,yalnızcaeşveanneolmakgibigelenekselrollerired-detmeklekalmayıpaynızamandaçalıştığıokuldakimeslektaşlarındandakendiniuzaktutar;böylecearkadaşlığınduygusaltatminindendekendinimahrumbırakmışolur”(Kil-patrick,1991,s.233).


Matematiköğretmeniolarakçalışmayabaşladığıokuldaçalışmaarkadaşlarınakarşımesafelidir.Arkadaşlarıonugururlubirşahsiyetolarakgörürler,fakatsevimsizbulmaz-lar,onasaygıduyarlar,öylekianlaşmazlığadüştüklerindeHavvâ’yadanışırlar.Havvâ,ailesinekarşıdakibirlibirtavırsergilemez.Eğitimliolduğuiçinonlarıaşağılamaz,bi-lakistamdaeğitimlibirkadınayakışırşekildeonlarakarşısonderecenazikvesaygılıdavranır.Ailesini câhil oldukları vebâtıl inanışlarameylettikleri içinhorgörmemeklebirlikteonlarıncâhilbırakılmışolmalarındanötürüüzüntüduyar(Er,1997,s.118).

“Esasen,romanıntemelkonusu,duyguyuvezekâyıelindetutanhayatınikiyönünüeleştirmektir.Her ikidurumdadabiryanıbastırılmışolankişilik,hayalleryoluylabirçıkışbulur.Havvâ,ideallerinigerçekleştirirkenHavvâ’nınanneannesiise,zihinselener-jisinirüyayorumlarınaadar”(Kilpatrick,1991,s.233).

“YetimkaldıktansonraanneannesitarafındanyetiştirilenveöğretmenolanHavvâ'nındurumu,moderneğitimindikteettikleriylegelenekseldeğerlerarasındakiuyumsuzlukhakkındaetkilibirtasvirsunar”(Allen,1995,s.43).

Havvâ,inançyönündençokzayıftır.Döneminrasyonalistentelektüelkesimindeyay-gınolarakgözlenenbudurum,yazar tarafındançarpıcıbir şekilde işlenmiştir.Havvâ,ciddibir inançboşluğuiçindedirvebirşeyeinanmanınnedenliönemliolduğunundafarkındadır;ancakbuboşluğudolduracakneailesindenedinebildiğisağlambirdinbilgi-sine,nedefelsefîbirdonanımasahiptir.

Ailesininbâtıl inançlarınıdoğrubulmaz fakatonlarlamücadeleedebileceği,onlarıbuinançlarındanvazgeçiripyerinekoyacağısağlambirinançsistemindendeyoksundur.Çünkü“o, onların bu inançlarını sarsmaya çalışırsa, yerlerini bir başkasıyla doldura-mayacaktır” (Lâşin, 1934, s.48). Bununla birlikte çevresindekilerin bâtıl bile olsa birşeyebütünüyleinanmışolduklarındanötürüşanslıolduklarını,inandıklarıdeğerlerisor-gulamakgibibirkültürseviyesinesahipolamadıklarıiçindeinandıklarıylasonderecemutluolduklarınıgözlemler.Kendiinançarayışınıtatminedecekbirkarşılıkbulamama-sını ise;“inancı sarsılmış olarak yaşayan biri, ne kadar da mutsuzdur” (Lâşin,1934,s.48)diyerekifadeeder.

Havvâ,gerek inançboşluğu,gereksekendineuygunbirçevreedinemeyişiyleduy-duğuyalnızlıkhissindenbelkiçokdahafazlaRemziileolanilişkisininverdiğiçıkmazsonucubunalımasürüklenmiştir.Havvâ,Remzi’yeâşıkolanadekromandahepidealen-telektüelkadınolarakkarşımızaçıkmıştır.Başarılıbiröğrenimhayatınınyanısırapiyanodersleridealarakkendisinigeliştiren,öğretmenolduktansonraokuldakiderslerleyetin-meyip sivil toplumkuruluşlarında aktif görev alan, dargelirli öğrencilerin, yetimlerinvekızçocuklarınınokutulmasıiçinçabasarfedenHavvâ’nınenbüyükarzusu,toplumiçindeörnek alınacakbir rolmodel olmaktır. 32yaşınagelinceyedekbütünbu süreçiçinde kendini hep işine adayanHavvâ, fiziksel görünümünü ihmal etmekle kalmayıpkarşıcinseaitduygularınıdahepgözardıetmiştir.NevarkiRemziiletanıştıktansonrayıllarcabastırdığıduygularıaçığaçıkmış,hattadizginlenemezboyutlaraulaşmıştır(Er,1997,s.122-123).Remzi’yeolanduygularınıfarkettiğindeisekendinihiçkimseninfik-


rinialmamayamecburhissetmişvebuuğurda tekbaşınasavaşmakzorundaolduğunudüşünmüştür(Kilpatrick,1991,s.233).

Biryandanhapsedilmişduygularınıkeşfederkendiğeryandaneğitimliolmasınınver-diğigüvenleRemzi’nindekendisiyle evlenmek isteyeceğihülyasınakapılmış,onunlaevlenereküsttabakayamensupolma,böylecesıkıntılıgünlerinigeridebırakmahayallerikurmuştur(Er,1997,s.122-123).

NevarkiRemzi’ninkendisınıfındanbirkızolanSuâd’lanişanlandığıhaberi,onunduygudünyasınıaltüsteder.ToplumdaörnekalınacakbirşahsiyetolmaarzusundaolanHavvâ’nın, bu idealist yönünden eser kalmaz, öğrencilerinin yanında gülünç durumadüşer (Lâşin,1934, s.144-145),üzüntüsündenhastalanırveanneannesininogünedekaslaonaylamadığıbâtılyöntemleriyletedaviolmayarazıgelir(Lâşin,1934,s.138-139).Böylelikletoplumunkalkınmasıiçinhayatıboyuncaverdiğimücadelesineyenikdüşmüş,gelenekleraltındaezilmiştir.Akılcı,rasyonalisttutumu,yerini,duygularınınvegelenek-lerinesaretinebırakmıştır.Üsttabakayatanınanayrıcalıklarakarşıyıllarcasavaşverme-sinekarşınbuayrıcalıklarasahipolabilmekgayesiyleüsttabakadanRemziileevlenmehayallerikurması,bütünüylekendisiyleçelişenvedavasınayenikdüşenbirimajoluştur-maktadır.Buhaliyleo,daimahedeflediğiMısırkadınlarınaörnekolmaarzusundançokçokuzaktır.

Yalnızvekapalıbirortamdayetiştirilmişolması,onunduygusalkonu-lardaherhangibirdeneyimeldeedememesinenedenolduğugibiaynızamandaduygularınıbastırmasınadasebebiyetvermiştir.Bunedenle,dersverdiğiaristokratkızınkendisindenyaşçaküçükabisineâşıkol-duğuandan itibarenartıkaklıyladeğil,duygularıylahareket ederol-muştur.Gençadambaşkabirkızlanişanlandığındaise,Havvâ'nıntümyaşamıbirdenbireçöker.Anneannesininbüyüveşeytankovmak içinkullandığı önerilere -ki bunlar hayatı boyunca reddettiği değerlerdir-boyuneğervesonundaintihareder(Allen,1995,s.43).

Havvâ’nınşahsındaidealizeedilenentelektüelmodernkadınimajı,buradabirdenbiresönmüşolur.Yazar,romandaburayakadarHavvâ’yıokuyucuyaidealeğitimlikadınola-raksunmuşkenonu,anidenokuyucunungözündendüşürür.Aslındayazar,buradaokuyu-cuyuşaşırtmaklabirlikte1930’luyıllardaMısırlıentelektüelkadınıntemelsorunlarındanbiri olan duygu dünyasını ötelemenin yarattığı tutarsızlığın altını çizmek ister gibidir.Ancakbizceburadaasılşaşırtıcınokta,Havvâ’nınRemzi’yeâşıkoluşuyladuygusalyö-nününöneçıkmasıdeğil;onunlaevlenmekistemesininaltındaaristokratsınıfaaitolmaarzusununyatıyorolmasıdır.Oysakısıtlıimkânlararağmenöğrenimgörmüşvebaşarılıbiröğretmenolmuş,ayaklarıyerebasanbirkadınolarakHavvâ’nın,Remzigibizayıfka-rakterli,entelektüelbirikimipekdeolmayanbiriylesırfsoylusınıftanolduğuiçinevlenipüsttabakayamensupolmahevesindeolmamasıgerekirdi.

Yinedeyazarınburadatoplumsalsınıffarkınınodönemdenedenliönemliolduğuna,nekadarbaşarılıolursaolsunbirkadınınönündedevamlıbirengelolarakdurduğunadik-


katçekmekiçinböylebiryolizlediğidüşünülebilir.ZiraHavvâ’nın,sosyalsınıffarkınınyarattığıproblemleribizzatyaşayanbiriolaraküsttabakayageçmearzusuiçindeolması,birdereceyekadarmakulgörülebilir.

ÖteyandanHavvâ,yaşadığıhaksızlıklarveadaletsizliklerneticesinde,alttabakayamensupeğitimlikesiminherkoşuldaönünegeçenaristokratsınıfakarşıiçteniçebiröfkebeslemeklebirlikteonunbuöfkesi,sözkonususınıfamensupolankişilereyönelikdeğil-dir.Nitekimpiyanodersiverdiğipaşakızına,annesiFerideHanım’avenihayetRemzi’yeduyduğusevgisini,kendisınıfınabirihanetgibigörmez.AslındaonlarHavvâ’yanekadarnazikdavranırlarsadavransınlarkendilerindenaşağıgördükleriniherdaimhissettirirler(Er,1997,s.120).Havvâ,buhusustaenbüyükyıkımı,Remzi’yievinedavetettiğindeya-şar.Havvâ’yagöreRemzi’ninbuziyarettenmemnunkalmasısondereceönemlidir,hatta“altın fırsat değerindedir” (Lâşin,1934,s.75).Neyazıkkiumduğugibiolmamış,yaşadı-ğıküçük,gösterişsizev,Remzi’ninnazarındaonunfakirolduğununensomutgöstergesiolmuştur; dahası, ev halkının görünümü,Havvâ’nın nasıl bir aileden geldiğini apaçıkgöstermektedir.BöylelikleHavvâ,hayatındailkkez,ogünekadarhiçönemsemediğidışgörünüşün,mekânınveinsanlarındavranışlarınınkarşıtaraftabıraktığıizleniminnedenliönemliolduğunufarkeder.Fakatyinedeyetiştiğiçevreyi,anneannesiniküçümserbirtavıriçerisinegirmeyekalkmaz(Er,1997,s.124).

DikkatedilirseHavvâ,karakterolaraksonderecevefâlı,saygılıvenaziktir.NeRemziveailesininonahissettirdiklerikarşısında,nedeailesiveçevresindekilerekarşıkababirtutumiçinegirmiştir.Yaşadığıtümhaksızlıklararağmenyeryerhaklıhırçınlıklarıhariçhepolgunveoturaklıbirkarakterolarakkarşımızaçıkar.Sözgelimisosyalsınıffarkınınyarattığıadaletsizliklersonucundakıskanç,hırçınvekindarbirtutumsergilemekyerinebuadaletsizliklerlebaşaçıkmakiçinmücadeleetmeyiyeğlemiştir.

KazandığıİngilterebursuelindenalınıpbaşkasınaverildiğindebilekendisinetercihedilenaristokratsınıfınkızıSeniyye’yekinyadakıskançlıkduymamış,yalnızcasistemişiddetleeleştirmiş;toplumun,özellikledeortasınıfınbuadaletsizlikleregözyummamasıgerektiğinişusözlerledilegetirmiştir:

“Sabit bir ilkesi veya ideolojisi olmayan, değişken bu çağın mezbahasında kesilebili-riz ve derilerimiz soyulabilir, ancak bizler asla hayvanlar gibi gözü kapalı olmayacağız. Tersine duyacağız, göreceğiz. Bu da bizim için teselli olacak”(Lâşin,1934,s.47).

Havvâ,busistemindeğişmesininancakeğitimlemümkünolacağınısavunur.Yaşadığıhaksızlıkonuyıldırmamış,çalıştığıokuldışındahayırkurumlarındadagörevalarakye-timçocuklarınyetiştirilmesiiçinbüyükçabasarfetmiştir.YineböylehayırkurumununorganizeettiğibirtoplantıdasözalanHavvâ,ülkedekieğitimsistemindekiçarpıklıklarıdilegetirir.

Toplumunaydınlatılmasınıhedefleyenbirderneğeüyeolmasıdolayısıylabizzatken-disideiyieğitimlibirkadınolarakeğitimevehedeflerinedaircoşkulubirkonuşmayapar(Allen,1995,s.43).

AslındaHavvâ’nındilindenaktarılanbudüşüncelerbizzatyazarıngörüşleridir.Ko-nuşmasındakızçocuklarınınçokazınıneğitiminitamamlayıpdevletmemuriyetindegö-


revalabildiklerini,çalışmahayatınaatılamayanların ise, tekrarevhayatınaadapteola-madıklarını,evişlerineyabancılaştıklarınıvebocaladıklarınıvurgular.Teoriktenziyadepratiğinönplandaolduğu,meslekkazandırmayayönelikbireğitimsistemininülkeiçindahafaydalıolacağını;böylelikleevingeçiminisağlayanerkeğinyanındakadınlarınevişlerineyabancılaşmadanerkeğineevderahatbirortamhazırlamasınınyanısırafikirle-riyle de ona destek olacağı ideal nesillerin yetişmesininmümkün olabileceğini söyler(Lâşin,1934,s.49-51;Er,1997,s.122).

YıllarcatoplumdaaktifbirrolüstlenmesininyanısıraçalışmahayatıylaveidealistduruşuyladatoplumaörnekolanHavvâ’nın,yaptığıbukonuşmaylatoplumunkalkınma-sıiçinkadınınçalışmahayatındaaktifolmasınıdeğil,evindekocasınımemnunetmeyihedefleyen,evişlerindemahirbirkadınrolüüstlenmesigerektiğiniifadeetmesi,romandaoanakadarçizdiğiimajlaçelişmektedir.

BelkibirdereceyekadarromanınburayakadarkibütünçelişkilerianlaşılabilirolsadaromanınsonundaHavvâ’nınkarakteriylebüsbütünçelişenbirtabloilekarşılaşmak,okuyucudatambirhayalkırıklığıyaratmaktadır.Romanınbaşındanitibarenfizikselgö-rünümünedahiönemvermeyen,kendinitamamenişineadamış,toplumunaydınlanmasıiçinvargücüyleçırpınanidealistkadınHavvâ,romanın sonunda Remzi’nin düğün günü, eskiden beri sakladığı gelinliğini giyerek intihar eder.Okuyucudaşoketkisiyaratacakbuson, romanınbaşındanberi titizlikleoluşturulanHavvâkarakteriyleaslauyuşmayacaktürdendir.Özellikle“ötedenberisakladığıgelinliği”ifadesi,romanınmantıksalolarakentutarsızvebaşarısıznoktasıdırdenilebilir.

Er’egöre(1997,s.126);“bumotif,romanınkonuedindiğiçevreyetamamenyaban-cıdır.Yazar,muhtemelenokuduğubatıromanlarındakarşısınaçıkanbutürsahnelerdenetkilenmişolmalıdır.”

TahaBedrise,“Mısırtoplumununsorunlarınıelealanel-Medresetu’l-Hadîseyazarla-rının,hernekadarkalemealdıklarıeserlerindekadınkarakterlereyervermeleriyleArapkadınlarınınsorunlarınadikkatçekmek isteselerdekendiçevrelerineyabancılaşmalarısebebiyletoplumüzerindeistediklerietkiyibırakamadıklarına”dikkatçekmiştir(Bedr,1983,s.231).

Kilpatrick’egöreise;“onunsonayaklaşırkenkibusessizprotestosu,duyduğuacınınanlamınıaçıklayabilecekniteliktedeğildir”(Kilpatrick,1991,s.233-234).

Kurgusal açıdan bu tür bazı tutarsızlıkları barındırması, eserin, roman türünün ilkörneklerindenolmasınadabağlanabilir.Mısır’dayeniyenişekillenmeyebaşlayanmo-dernanlamdaromanyazmagirişimindeolanyazarlarınbuvebenzerikusurlarınınolmasıkaçınılmazdır.

MücadelesineyenikdüşenHavvâ’nın intiharı ile sonuçlanan roman,aynızamandayazarındatoplumunaydınlanmasıiçinverdiğiçabadaumduğunubulamamışolmasıylayorumlanır(Er,1997,s.128).NitekimLâşin,buromandansonrabirdahaeserkalemeal-mamış,romantürünevedaetmiştir.Kilpatrick,“onunbususkunluğununMısıriçinbüyükbirkayıpolduğunu”ifadeeder(Allen,1995,s.43).


4.2. Ferîde HanımHavvâ’nın küçük kızlarına piyano dersi verdiği aristokrat ailenin hanımıdır. Eşi

NazîmPaşa,mühendisoğluRemzi,küçükkızlarıvehizmetçileriylebirlikteoldukçagös-terişlibirevdeyaşarlar.FerîdeHanım,sosyalhayatıniçindeaktifbirşekildeyeralan,modernveyenilikçiMısırkadınınıtemsileder.Pekçoksiviltoplumkuruluşundagörevalır.KadınlarCemiyeti’ninveatölyesininyönetimkadrosundabulunarakcemiyettekidi-ğerkadınlarlaberaberbaşarılıfaaliyetlerdebulunur.Onun,kadınözgürlüğüvekadınıntoplumdayeralmasıyönündekigörüşleridikkatedeğerdirvebirbakımayazar,FerîdeHanım’ınağzındankendigörüşleriniaktarır.

“Seviyesi ne olursa olsun, bilgisi ne kadar olursa olsun kadının, saçı uzun aklı kısa ol-duğu ve her hâlükârda kocaya uyması gerektiği”ni(Lâşin,1934,s.99)savunaneşiNazîmPaşa’ya karşı çıkan FerîdeHanım, bu geleneksel erkek kafa yapısından vazgeçilmesigerektiğini,çünküartıkdevrindeğiştiğini,kocasınakoşulsuzşartsızboyuneğenvebü-tünüyleitaatedenkadınınkalmadığınıdilegetirirkendörtduvararasındançıkaraktop-lumunkalkınmasıveulusalmücadeleiçinsavaşverenvenihayettoplumdalayıkolduğukonumaerişenkadınlarınvarlığınadikkatçeker(Lâşin,1934,s.100).

FerîdeHanım, romandabelki deHavvâ’dandaha çokkadın özgürlüğünü savunankarakterolarakkarşımızaçıkar.Kadınayönelikgelenekselbakışaçısına,asırlardırdevamedenerkeğinkadınüzerindekitahakkümüvebaskısınaşiddetlekarşıçıkar,erkeğinka-dındanüstünolmadığını,kadınındaerkekleeşithaklarasahipolmasınınendoğalhakkıolduğunuısrarlasavunur.Özgürlükçü,yenilikçivemodernMısırkadınınıtemsilenro-mandayeralmıştır.

Buyönüyleo,“kadının eğitimli bile olsa ev işlerini aksatmadan evde kocasını rahat ettirmesi gerektiğini” (Lâşin,1934, s.51) ifadeedenHavvâ’yanazarançokdaha fazlakadınhaklarısavunucusudur.BununlabirlikteFerîdeHanım’ın,eşinebukonudakarşıçıkabilecekvehakkınısavunabilecekyeterlilikteolmadığıdabirgerçektir.

4.3. SeniyyeHavvâ’nın sınıf arkadaşıdır. RomandaHavvâ’nın yerine İngiltere’ye burslu olarak

gönderilen üst tabakayamensup kızı temsil eder. Romandaki rolü, toplumdaki sosyalsınıffarkınıçarpıcıbirşekildegözlerönünesermekisteyenyazarın,gücüelindebulun-durankesimolanaristokratsınıfın,haketmeksizinhertürlübaşarıyıeldeedebileceğinedikkatçekmektir.

Havvâ,kazandığıyurtdışıbursundanmahrumbırakılışını,bubursunkendisiyerineSeniyye’yetakdimedilerekİngiltere’yegönderilmeküzereSeniyye’ninseçilişinişusi-temkârifadelerledilegetirir:

Onlar Seniyye’yi tercih ettiler, çünkü Seniyye’nin, bizim mensubu bu-lunduğumuz tabakadan daha iyi bir tabakaya; gücü ve kudreti elinde tutan, emirlerini uygulatabilen bir tabakaya mensup olduğunu düşünü-yorlar. Bu tabakanın çocukları da gücü ve kudreti ellerinde tutabilme-


leri, buyruk veren ve uygulatan olabilmeleri için meşru, gayr-ı meşru her yol denenerek yetişmelidirler. Biz zavallı fakirler ise, bulundukları yerde kalmalıdırlar! Şayet başımızı bir kaldıracak olsak hemen indi-riyorlar ve ne zaman kendi çabamızla öne çıkacak olsak bizi geriye itiyorlar (Lâşin,1934,s.47;Er,1997,s.119).

Seniyye,romandadevletinsunduğuimkânlardanyalnızcaüstsınıfınyararlanabildiği-ninvetoplumdabuyöndekimevcutadaletsizliğintimsaliolarakkarşımızaçıkar.Yazar,buolayaracılığıylabenzerhaksızlıklaragöndermeyapmavetoplumuuyandırmagayesitaşımaktadır.

4.4. Fâtıma HanımHavvâ’nınanneannesidir.OdönemMısırkadınlarıgibiistemediğibiriyleevlendiril-

miş,mevkî-makamhırsınakapılanvebuuğurdaherşeyigözealabilecekdenligözükaraolan eşi tarafındanmenfaati uğruna terk edilmiştir.Geridekalanüçkızını yetiştirmiş,küçükkızınıvebasalgını sonrasındakaybetmesiüzerineonunkendisineyadigârıolanHavvâ’nın bakımını üstlenmiştir. Sadebir evdehalasının oğlu, hizmetçisiNeciyyevetorunuHavvâilebirlikteyaşamaktadır.

Yazar,FâtımaHanım’laokuyucuyagelenekselMısırkadınınıtasvireder.FâtımaHa-nım,geleneklerinesıkısıkıyabağlı,bâtılinançlarabelbağlamış,evdendışarıçıkmayan,vaktinigünlükev işlerivekomşularıylakahve içerekgeçiren, rüyayorumlayanyadacinve ifritlerle iletişimkurmayaçabalayan,eğitimsiz,dargelirli,kendiküçükdünya-sındayaşayanMısırlıkadınıtemsileder.CâhilbırakılmasınındaetkisiylekendisinibâtılinanışlarafazlasıylakaptırmışolanFâtımaHanım,başınagelenherolumluyadaolum-suzolayı,irtibathalindeolduğucinlereatfeder;onlaraisimlerverir,başkabirdünyadayaşıyor gibidir. Bumeşgalesinde halasının oğlu el-Hâc İmam ve bir de attâr eş-ŞeyhMustafa’danyardımalır.

FâtımaHanımveel-Hâc,Havvâ’nınbaşarılıolmasındaonunyoksulveöksüzolu-şununenbüyükmotivasyonkaynağıolduğunugözardıederekbubaşarıların,onuniçinhazırladıklarıtütsüvemuskalarsayesindeeldeedildiğineinanırlar.Havvâ’nınkazandığıbursunelindenalınarakbaşkasınadevredilmesindedeonlaragöreyinediyaloghalindeolduklarıcinlerinpayıvardır:

FâtımaHanım’ın“Surûr adındaki ifriti, Havvâ’nın İngiltere bursunu kazanmasına çok kızar ve onu asla gözünün önünden ayırmayacağına ilişkin yemin eder. Bu yeminini tutabilmek için el-Hâc İmam ve eş-Şeyh Mustafa ile işbirliği yapar. Âyetler ceylan derisine yazılır, yastıkların içine yerleştirilir. Tabaklara zağferanla resimler çizilir, camilerden getirilen suyla yıkanır, su merdivenlere ve eşiklere dökülür…” (Lâşin,1934, s.44-45; Er, 1997, s.126) ve nihayetindeHavvâ’nın kazandığıbursbaşkasınaverilir.


Havvâ’nın,Remzi’ninüsttabakadanbirkızlanişanlandığınıöğreniphastalandığıdö-nemdedeyineanneannesiFatımaHanım,kendiilkeltedaviyöntemlerinebaşvurur:

“Havvâ hastalanır ve anneannesi ile hizmetçi kız Neciyye onunla ilgilenir. İlkel te-davi yöntemiyle onu iyileştirmeye ve ne olduğunu anlamaya çalışırlar” (Lâşin, 934,s.120,125).

“Havvâ bu sıkıntısından dolayı anneannesinin kendisi için endişelenmesinden rahat-sız olup;

- ‘Yok bir şey, biraz yorgunum’ dedi (Lâşin,1934,s.125).“...Havvâ, anneannesine saygısından ötürü realiteden uzaklaşıp muskalar taşımaya

ve efsunlu sözler okumaya razı oldu” (Lâşin,1934,s.138).

4.5. NeciyyeNeciyye,Havvâileanneannesininmütevazıevindekalan,gündelikişleriyapmakla

sorumlu,evinhizmetçisidir.OdatıpkıFâtımaHanımgibiMısır’ıngelenekselkadınınıtemsileder.HernekadareviniçindeyaşamınısürdürmekteolsadamahalledekikasabınoğluŞefik’lemektuplaşmaktavezamanzamanbuluşmaktadır(Lâşin,1934,s.55,119-121).

RomandakigelenekselkadınmodeliolarakçizilenFâtımaHanımveNeciyye, sonderececâhil,bâtılinançlarınesaretindeboğulanvebağnazdüşünceleresahiptümyeni-liklerevekolaylıklarakarşıneskigelenekselzihniyetidevamettirmekteısraredenkadınmodelleridir.

Kilpatrick’e (1991,s.234) göre; umut verici bir alt tema olarakNeciyye’ninkasabınoğluileolangönülilişkisigeliştirilmez;oysabu,Havvâ’nın hikâyesiyle hoş bir zıtlık oluşturabilirdi. Yazarın groteskolmahevesi,bazıgereksizayrıntılarıiçermesineyolaçarvebazenbuhayret verici boyutlarda olur.Yine de roman, toplumsal çatışmalarınduyarlılığıylavebirbireyinyaşamındakikrizanlarınaişaretetmesiyle1940’larıngerçekçiromanlarınınöncülüğünüyapmaktadır.

5. Havvâ bilâ Âdem Romanı Bağlamında Mısır Toplumunda Kadının KonumuXX.yüzyıldaMısır’ınaydınlanması için romanvehikâyegibiedebî türlerdeürün

verenyazarlar,eserlerindedahaçoksosyalhayattavarolanproblemleredikkatçekmekistemişler, bu yöndemesajlar içeren eserler kaleme almışlardır.Bir bakıma edebiyatı,fikirleriniifadeetmekvetoplumabenimsetmekamacıylabiraraçolarakkullanmışlardır.MahmûdTâhirLâşindebuamaçlaeserverenyazarlardanbiridir.Onun,özellikleHavvâ bilâ Âdemisimliromanı,sosyalmeseleleredoğrudantemasetmesibakımındansonde-receönemtaşır.

Romandakadınınyüzleştiğiüçtemelsorundansözetmekmümkündür;• Özgürlük(Eğitim,çalışmavesosyalhayattavarolmaözgürlüğü)


• Sınıffarkı• İnanç“Modernleşmesürecindekadınhareketininetkisi,tümdünyadaolduğugibiMısır’da

dagörülmüştür”(Soyer,2017,s.124).Sözkonusudönemdekadınözgürlüğü,gençkız-larıneğitimhakkı,kadınınsosyalhayattaartıkdahaaktifolmaçabası,çalışmahayatınaatılması gibi toplumsal sorunların gündeme gelmesi ya da yazarlar tarafından bilinçliolarakgündemegetirilmesiylebirfarkındalıkoluşturulmasıhedeflenmiştir.Bubakımdan“kadınların özgürlüğümeselesi, yalnızca toplumsal yöndenmesafe kaydetmeyedeğil;aynızamandaedebîyöndenilerlemeyedekatkısağlamıştır”(Can,2016,s.156).Havvâ bilâ Âdemdeiştetambunoktalaradeğinmek,bahsigeçenfarkındalığıdahadabelirgin-leştirmekgayesiylekalemealınmıştır.

“Kadın,sosyalhayatanekadardâhilolmuşsaiçindebulunduğutoplumodenlimo-dernsayılmışvetarihboyuncatoplumungelişmişliğininölçütüolmuştur.Bubağlamdakadınıntoplumiçindekiyerisürekligündemkonusuolagelmiştir”(Soyer,2017,s.61).

Kadınözgürlüğünü;kadınlarıntoplumiçindeyeralmaları,sözsahibiolmaları,karar-larınıkendilerivermeleri,hayatlarınıkendileriçizmeleri,eğitimhakkınasahipolmaları,işhayatındayeralmayabaşlamaları,gelenekselkısıtlayıcıbakışaçısındanuzak,toplumtarafındanitilmedenkendiayaklarıüzerindedurabilmeleriolarakalgılarsak;Lâşin’inro-manındakiHavvâ’nınbuanlamdabirözgürlüğütemsilettiğinisöylemekmümkündür.

Ziraromandaeğitimli,entelektüel,çalışan,idealistvebaşarılıkadınörneğiolanHav-vâ,geleneklerinebağlı,bâtılinançlarasahipbirailedeyetişmesinerağmenbunitelikleresahiptir.Yinegelenekselyapıdakianneannesitarafındaniyiterbiyeedilmişolması,eği-tim-öğrenimözgürlüğüne sahipolarak iyibir öğrenimgörmesi, piyanodersleri alarakçokyönlüolmayıbaşarmasıvebuhusustadersverebilecekdüzeydeolması,nihayetindeöğreniminitamamlayıpmatematiköğretmeniolmasıveişhayatınaatılaraktoplumdayeralmasısağlanmıştır.

ÖteyandanromandakadınözgürlüğünüsavunanbirdiğerkadınolarakpaşanıneşiFerîdeHanımseçilmiştir.Hernekadaraldığıeğitimnedeniyleromandageçencümlelerisarfedebilecekyeterlilikteolmasada,FerîdeHanım’ın,eşinebukonudakarşıçıkışıvebunusavunabilecekcesaretesahipolmasıilginçtir.

FerîdeHanım; kocasıNâzımPaşa’nın “Düzeyi ne olursa olsun, ilmi ne kadar olursa olsun kadının, saçı uzun aklı kısa olduğunu ve her halükârda kocaya uyması gerektiğini” (Lâşin,1934,s.127)söylemesiüzerineomzunusilkerek“Artık devir değişti, erkeğin etrafında pervâ-ne olunan günler geride kaldı. Kadın, artık kocası nasıl olursa olsun, ona yardım eden, teslim olan, boyun eğen, itaat eden bir mahlûk değil! Erkeklerle beraber direnişe katılmaya kadının gücü yetmez mi? Savaşa karşı kadınlar cesetleriyle göğüs geremez mi? Kalkınma sorumlulukla-rını yüklenmede payları olamaz mı? Çeşitli siyasî olaylarda onların bir düşüncesi, görüşü olamaz mı? Sonra, bu cemiyeti ve atölyeyi bizzat ben


yönetmiyor muyum? Buraları diğer kadınlarla birlikte başarıdan ba-şarıya götürmüyor muyum? Erkeğin kadın üzerindeki baskı devri artık geride kalmadı mı?” (Lâşin,1934,s.100)diyerekonakarşıçıkmıştır.

Yazar,FerîdeHanım’ın,bugörüşleriylemodernveözgürkadını,kadınlarıntoplumiçindeyeralmaları,erkeklerleeşithaklarasahipolmaları,mesleksahibiolarakişhayatı-naatılmalarıaçısındanelealmışveaslındakendifikirlerinionundilindenaktarmıştır.

Dönemyazarları,eserlerindemodernkadınmodelininyanısıragelenekselkadınmo-delinidesunarakodönemMısırtoplumundakiçarpıklıklara,ailehayatındakibirtakımproblemleredikkatçekmekistemiştir.ÖzellikleMısırtoplumundakievliliklere,“kadın-larınbirticarieşyaymışçasınasatılmalarına,hoppalıklarına”(Landau,2002,s.19),küçükyaşlardakendilerindenbüyükveistemediklerikişilerleailelerininbaskısıileevlendiril-melerinevurguyapmakistemişlerdir.Yazarlar,buyönleriyletoplumdafarkındalıkyara-tarakhalkıbilinçlendirmeyihedeflemişlerdir.

TâhirLâşinderomanındaHavvâveFerîdeHanımgibimodernkadınlarınyanındaFâ-tımaHanımveNeciyyegibigelenekselMısırkadınınadayervererekbirdengekurmayaçalışmış,birtaraftantoplumdakideğişimeayakuyduranyenilikçikadınlarınsesiniduyu-rurkenöteyandanbâtılinançlarınaboğulmuşkendiküçükdünyasında,hiçbirşeyisorgu-lamaksızınyaşamınısürdürmeyedevamedenkadınlarlaokuyucuyuyüzleştirmiştir.

AnneanneFâtımaHanım,eğitimhakkındanmahrumbırakılması,istemediğibiriyleevlendirilipüstelikeşi tarafından terkedilerekçocuklarıylayalnızbaşınayaşammüca-delesivermekzorundakalmasıylaaslındaodönemMısırtoplumundavarolanpekçokkadınınprobleminideyansıtırniteliktedir.

Onunbâtılinançlarabelbağlamasınınaltındadayinesağlıklıbirdinieğitimdengeçe-memesinin,kulaktandolmagelenekselbilgilereveyöntemlerekörükörünetutunmasınınyattığınısöylemekmümkündür.

NitekimHavvâ,Remzi’ninüst tabakadanbir kızla nişanlandığını duyması üzerinehastalandığındagelenekselliğinvebâtılinançlarınesiriolananneannesionu,tütsülerya-karak,kurşundökerek,cinlerinyardımınabaşvuraraktedavietmeyeyönelir.

Dönemyazarlarınınromanlarındadikkatçekmekistedikleribirbaşkatoplumsalsorunisesınıffarkıdır.Havvâ bilâ Âdem’dedebusorunbelirginbirşekildeişlenmiş;alttaba-kayamensupbirkadınınnekadarbaşarılıvezekiolursaolsungenelliklemağdurolduğu,haksızlığa uğradığı ve bunun sonucunda damutsuz olduğu, çarpıcı bir şekilde gözlerönüne serilmiştir. İngilterebursunukazanmasınakarşınbuhakkınınüst tabakadanbirhemcinsitarafındanelindenalınmasıileyineüsttabakadanbirgençolanRemzi’yeâşıkolmasınarağmenonundakendisigibiüst tabakadanbirkızlaevlenmeyi tercihetmesiHavvâ’yısınıffarkındandoğanbirbuhranasürüklemiştir.

Havvâ bilâ Âdem’deHavvâ,sınıffarklarınınyarattığıtoplumsalveduygusalbocala-malarınneticesindeoluşan“toplumvekadın”sorununutemsileder.


Havvâ,cinlerinâlemindeyaşayanyaşlıanneannesi,Hacıİmam,ŞeyhDervişvecâhilhizmetçiNeciyyedışındaailesiolmayanbirgençkızdır.Bütünbunlar,onungizlibirçelişkiatmosferindeyaşadığınıgösterir.O,fakirliğinerağmenzekâsıylaokuldaparlayabilmişveyurtdışınaburskazanmış;ancakbuburs,zekâdanyoksunzenginbirsınıfarkadaşıta-rafındanelindenalınmıştır(Vâdi,1980,s.97).

Havvâyaşadığıhaksızlığınardındanşunlarısöyler:“…Biz zavallı fakirler ise, bulundukları yerde kalmalıdırlar! Şayet başımızı bir kal-

dıracak olsak hemen indiriyorlar ve ne zaman kendi çabamızla öne çıkacak olsak, bizi geriye itiyorlar” (Lâşin,1934,s.47;Er,1997,s.119).

Havvâ’nınsorunu,kişiselbirsorundeğil,odöneminsınıfsorunudur.“Öyle ki aile-si ona tek bir cin vermekten öteye gidemez.” “Yazar,romandabutabakanın,Havvâ’yahaklarınınelindenalınmasındanbaşkabirşeyvermediğiniaçıklıklaortayakoyar”(Vâdi,1980,s.97).

“Fakirlikonuneğitiminin,mutluluğununvesevgiyeulaşmasınınyoluüzerindekor-kunç bir engel olarak durduğu gibi, o, bir de Paşa’nın oğlu Remzi’ye âşık olmuştur.Onunlailgilenmiş,onundakendisineyöneleceğinidüşünerekonuevinedavetetmiştir”(Vâdi,1980,s.98).“Havvâ için Remzi’nin bu ziyaretten memnun ayrılması çok önemli-dir, hatta altın fırsattır” (Lâşin,1934,s.77;Er,1997,s.124).Fakatneyazıkkibuziyaretkendisinebeklediğisonucuvermez;“Remzi’ninevdefakirailehayatınınhoşolmayanbazımanzaralarıylakarşılaşması,Havvâ’yısondereceüzerveHavvâyaptığınapişmanolur”(Er,1997,s.116).

“Remzi, bu daveti kabul ettiği için pişman oldu. ..Ziyaretinden ötürü bir hoşnutsuzluk hissetti.” (Lâşin,1934,s.86) “Ayrılırken, ona karşı tutumunu ve yaklaşımını sona erdir-menin daha iyi olacağını anladı” (Lâşin,1934,s.87).

“Havvâ, gün boyunca, dünkü ziyareti boşa çıkaran manzaraları seyret-ti. Bu yük ona ağır geldi ve buna dayanamadı. Paşa’nın evine giderken korku ve utanç duydu. Korkusu, Remzi’nin olanları annesine açma-sındandı, annesi onu kınayacaktı. Bu ise onun için çok kötü olurdu. Remzi’den utandı. Remzi bugün onu görecek miydi, yoksa onunla kar-şılaşmaktan kaçacak mıydı?!! …Gitmekle gitmemek arasında tereddüt etti” (Lâşin,1934,s.90).

Öteyandanbuziyaret,Havvâ’yıgerçekleyüzyüzegetirir.Böylelikle“Havvâ,haya-tındailkdefamekânınvemekânıdolduraninsanlarındurumlarının,hâlvehareketlerininnedenliönemliolduğunufarkeder”(Er,1997,s.124).“Sınıffarkınınönemini,onuevinedavetettiğindebirkezdahaanlarvebunedenleevineveiçindekilerekarşıhoşnutsuzlukduygusuartar”(Vâdi,1980,s.98).

Havvâ’nınsınıffarkıneticesindeoluşanbusıkıntısı,Remzi’ninkenditabakasındanvarlıklıbiraileninkızıolanSuâd’laevleneceğizamandahadaçoğalır,budurumonu


oldukçaüzer.BöylelikleHavvâ’nın,üsttabakayayükselebilmekiçinRemzi’ylekurmakistediğiilişkihususundakiumutlarıtamamenyokolurveartıkhayatınıdevamettirebil-mekiçingerekliolanbütüngücünükaybederekintihareder.

Havvâ,sıradanbirmahalledeyeralanmütevâzıbirevdeyaşar.Fakathayalleriuzakzenginlerinsaraylarıetrafındadöner.Çünküo,özelbirstatüyesahipolanvetoplumsalkonumuaçısındanayrıcalıklıbirçevre-devarolmakistemişvekendiniburayadâhiletmekzorundahissetmiş-tir(Vâdi,1980,s.98).

Havvâ, eğitimli bir genç kız olmasına ve geleneksel bir ailede yetişmesine karşınlüksvezenginhayataözenmekte,üsttabakadanbiriyleevleniprahatbiryaşamakavuş-mahayalikurmaktadır.Kendievinden,yaşadığımekândanrahatsızlıkduyar.Çünküüsttabakayamensupkişilerinevlerinigörmektevekıyaslamayapmaktadır.Havvâ’nınbuduyguvedüşünceleresürüklenmesindebaşlıcaetmen,Remzi’yievinedavetedişisonrasıdüştüğüdurumdur.AksitakdirdeHavvâ,evineveailesinekarşıaslaküçümserbirtutumsergilememektedir.

Bütünbuörnekler,sözkonusuromanyazarınıngerçektendeodönemiçinönemlibirtoplumsalsorunolansınıffarkınıdilegetirmesiaçısındanönemlidir.

Genelolarakdönemindiğeryazarlarıda,toplumsalsorunlarınaromanlarındagenişyervermişveodönemkiMısırtoplumunueserlerineolabildiğinceaksettirebilmişlerdir.

Ayrıcadönemromanlarınıngözeçarpanözelliklerindenbirdiğeri;psikolojiktahlille-reyönelmekvebununedebiyatüzerindekietkileriniortayakoymaktır.Gerekyeniortayaçıkanortatabakayaaitdeğerleri,ölçüleri,arzularıvehayalleriyansıtanfikirleriilegerektasvirleriveanlattıklarıileromanlarınelealdıkları tabaka,ortasınıfburjuvazisidir;buaynızamandaromanlarahâkimolançizgidir(Şahap,2009,s.66).

Havvâ bilâ Âdemromanında,incelikleişlenenbirdiğermevzuise,eğitimlientelektü-elkadınıninançproblemidir.Yazar,bukonuyuromanındatümaçıklığıylagözlerönüneserer.

Romandaikifarklıkadıntipindensözedilirvebuaynızamandaikifarklıinançsiste-minintemsiledilmesianlamınagelir.İlkigelenekselkadınlardırvemaalesefbâtılinanış-larınesiriolmuşlardır;diğeriiseeğitimliolmanınverdiğirasyonelbakışaçısıylabubâtılinanışlarıreddedenmodernkadınmodelidir.İlginçolan;buradasözkonusureddedişinyerinesağlambirinançsistemibenimsemektensebütünüylediniinançlardansoğumaveuzakdurmaeğilimininağırbasmışolmasıdır.Ziramodernveeğitimlikadınlarıninançyönlerininyahiçolmadığıyadaçokzayıfolduğugörülmektedir.

Öteyandangelenekselmodelitemsiledenkadınlar,bâtılinançlaravebağnazdüşün-celeresahipolsalardabirinancavegeleneğebağlıolduklarıiçinmutludurlar.Oysamo-dernkadınlarıninançyönlerinineksikolduğu,bazılarındaysahiçvarolmadığı,hattabuyöndebirboşluğunoluştuğunusöylemekmümkündür.Nitekimbuboşluk,onlarısıkıntılıanlarındabunalımasürüklemiştir.


ÖylekiHavvâ, bukonudaki eksikliğininonunedenli rahatsız ettiğini dile getirir.O,anneannesininbâtıl inançlarınıbenimsememeklebirlikteonubu inanışındandolayıkınamazveaşağılamaz.

Havvâ, onların cinler ve ifritlere olan inançlarını sarsmamakta ve bu konuda onları ve benzerlerini kınamamaktadır. Çünkü onlar, cehâlete terk edilmişlerdir. Cehâlet yay-gındır ve bu da ondan ileri gelmektedir. Niçin bu inancı sarsmaya çalışsın ki, zira onun yerini başka bir inançla dolduramayacaktır. İnancı sarsılmış bir şekilde yaşayan biri ne denli mutsuzdur!.. (Lâşin,1934,s.48).

BudurumMısır’ınmodernleşmesürecindeonungibimodern,entelektüelkadınlarıngenel bir sorununu teşkil etmektedir. Söz konusu kadınlar, kendilerini bilimsel yöndegeliştiripmodernçağaayakuydurmayaçalışırkeninançyönlerinihepihmaletmişlervemanevîyönlerinibeslemekkonusundasondereceyetersizkalmışlardır.Neticedebutekyönlüilerleme,onlarısıkıntılıanlarındazordurumdabırakmışvemutsuzluğasürükle-miştir.

SonuçXX.yüzyılbaşlarındakalemealınanMısırromanlarındagenelolarakdönemintop-

lumsalsorunlarınagenişölçüdeyerverilmişveodönemMısırtoplumu,eserlereolabil-diğinceaksettirilmeyeçalışılmıştır.

Budönemromanlarındaöneçıkanbazıtemalar,kadınözgürlüğü,sosyalsınıffarkı-nınyarattığıeşitsizlikler,bâtılinançlargibitoplumuyakındanilgilendirenmeselelerdir.MahmûdTâhirLâşindediğerdönemyazarlarıgibitoplumunaydınlanmasıiçinçabasarfetmiş,gereköykülerindegereksetekromanıolanHavvâ bilâ Âdem’deMısırtoplumununsorunlarınıkonuedinerektoplumubilinçlendirmeyihedeflemiştir.

Lâşin,buromanıylahernekadareğitimligençkadınınyaşadığıproblemlereveçeliş-kileredikkatçekmişolsadatemeldesosyalsınıffarkınındoğurduğuolumsuzsonuçlarıgözlerönünesermekniyetindedir.

Havvâ,ülkesininkalkınmasıvetoplumdakisınıffarkınıngiderilmesi,toplumun-özel-likledekadınların-eğitilmesivetoplumakazandırılmasıiçinmücadelevermiş;ancakbudavasındayenikdüşmüştür.

Onunmücadelesindeyenikdüşmesi,aynızamandayazarındatoplumdaarzuladığıde-ğişimingerçekleşmesiyönündekiumudununköreldiğianlamınagelmektedir.ZiraLâşin,Havvâ’nınintiharıylasonlandırdığıromanıilebirlikteyazıhayatınıdasonlandırmıştır.

KaynakçaAllen,R.(1995).The Arabic novel: An historical and critical introduction,SecondEditi-

on.NewYork:SyracuseUniversityPress.Badawi,M.M.(1991).Introduction:thebackground.Modern Arabic literature, M.M.

Badawi(Ed.)CambridgeUniversityPress.


Bedr,A.T.(1983).Tatavvuru’r-rivâyeti’l-‘Arabiyyeti’l-hadîse fî Mısr (1870-1938). Ka-hire:Daru’l-Maarif.

Brugman,J.(1984).An introduction to the history of modern Arabic literature in Egypt,Leiden:Brill.

Can,B. (2016).MuhammedHuseynHeykel’in ‘Zeyneb’ adlı romanında kadın imajı,Doğu edebiyatında kadın.AliGüzelyüz(Ed.)İstanbul:DemavendYayınları.

Doğru,E.(2002).Onuncu günde kaplanlar -çağdaş Arap hikâyelerinden seçmeler-. An-kara:MenevişYayınları.

Er,R.(1997).Modern Mısır romanı(1914-1944). Ankara:StarAjans.

Er,R.(2008).Arapedebiyatı,DİA.c.35.s.164-166.

Er,R.(2012).Çağdaş Arap edebiyatı seçkisi. Ankara:VadiYayınları.

el-Gabalawy,S.(1986).Three pioneering Egyptian novels.YorkPress.

Görgün,H.(2004).Mısır.DİA.C.29.s.577-584.

Hafez,S.(1991).ThemodernArabicshortstory.Modern Arabic literature. M.M.Ba-dawi(Ed.)CambridgeUniversityPress.s.282-292.

el-Khadem,S.(1996).TherepresentationofwomeninearlyEgyptianfiction:asurvey.The International Fiction Rewiev 23.76-90.

Kilpatrick,H.(1991).TheEgyptiannovelfromZaynabto1980.Modern Arabic literatu-re,M.M.Badawi(Ed.).CambridgeUniversityPress.

Landau,J.M.(2002).Modern Arap edebiyatı tarihi (20. yüzyıl).(Çev:B.Aytaç),Ankara:KültürBakanlığıYayınları.

Lâşin,M.T.(1934).Havvâ’ bilâ Âdem,Kahire.

Sakkut,H.(2000).The Arabic novel–bibliography and critical introduction 1865-1995-. Cairo&NewYork:TheAmericanUniversityinCairoPress.

Selim,S.(2003).Thenarrativecraft:realismandfictionintheArabiccanon.Edebiyat. v.14,1(2),s.109–128.

Soyer,S.(2017).İki kadın bir feminizm,Ankara:NetKitaplıkYayıncılık.

Şahap,M.(2009).Mısırhikâyeciliği,Hece Öykü (Çağdaş Mısır öyküsü),31.s.65-69.

Ürün,A.K.(2015).Modern Arap edebiyatı,Konya:ÇizgiKitabevi.

Vâdi,T.(1980).Sûretu’l-mer’e fi’r-rivâyeti’l-mu‘asıra,Kahire.

Yazıcı,H.(1999).Çağdaş Arap öyküleri.İstanbul:KaknüsYayınları.

Yazıcı,H.(2004).The short story in modern Arabic literature,Cairo:GeneralEgyptianBookOrganization.

misirli yazar mahmÛd tÂhİr lÂŞİn’İn ‘Âdemsİz havvÂ’ … betul can.pdf · (Ürün,...

Documents