mikrofinansirawe i finansiski odluki vo siroma[nite doma]instva

Podr`ano od:

Roma Policy Research Fellowship Program of the Open Society Foundations

poseben osvrt kon romskite doma}instva

Center for Economic Analyses

„MIKROFINANSIRAWE I FINANSISKI ODLUKI VO SIROMA[NITE DOMA]INSTVA”

(poseben osvrt kon romskite doma}instva)

Izrabotila: Sabina IdriziMentor: Marjan Nikolov

Podr`ano od: "Roma Policy Research Fellowship Program

of the Open Society Foundations"

Dekemvri, 2012

General information about CEA

CENTER FOR ECONOMIC ANALYSES (CEA)

Bul. Jane Sandanski 63/3,

1000 Skopje Macedonia

Tel: + 389 (0)2 24 44 766

Mob: + 389 71 310 974

TIN: 4030003479278

Reg. 5763061

Account number:

Stopanska Banka AD Skopje

Account number: 200000856268559

Web page and e-mail:

www.cea.org.mk

www.lsg-data.org.mk

www.mkbudget.org

[email protected]

Zabele{ka: Mislewata izneseni vo ova istra’uvawe se mislewa na avtorot i ne gi odrazuvaatmislewata na ostanatite zasegnati institucii.

Drugite avtori se dol`ni da go navedat ova istra’uvawe dokolku e koristeno ili gi informi-ralo za nivnite istra`uvawa i publikacii.

Predgovor

Ovaa kniga e rezultat od istraùvaweto podgotveno od g-|a Sabina Idrizi podmentorstvo na Centarot za ekonomski analizi-CEA. Mikrofinansiraweto moè dase iskoristi kako alatka za borba protiv siroma{tijata preku olesnuvawe napristapot do finansiski sredstva na siroma{noto naselenie, a so toa i mo`nost dase olesni odlukata i izborot za samovrabotuvawe so cel podobri uslovi za ìvot.Na toj na~in se ovozmoùva socijalnata i finanansiskata inkluzija i kone~no olesnu-vawe vo postignuvawe na politikite za namaluvaweto na nevrabotenosta isiroma{tijata {to treba da bide prioritet na ekonomskite politiki i programi voRepublika Makedonija.

Pokraj tematskata podr{ka na ova istraùvawe, CEA stapi i vo partnerski odnosso Institut otvoreno op{testvo-IOO od Budimpe{ta so nivnata {ema za podr{ka naistraùvawe na istraùva~i Romi. Ovaa programa na IOO se poklopuva so zalo`bitena CEA za podr{ka na mladi istraùva~i vo na{ata CEA programa za praktikanti.Dosega niz proektite, aktivnostite i istraùvawata na CEA pominale desetina dok-toranti, studenti i apsolventi od univerzitetite od Makedonija, Germanija i SAD.Na toj na~in pridonesuvame kon razvoj na kadri od koi Makedonija vo sekoj slu~aj voidnina }e ima korist.

Naskoro CEA }e slavi i svoj jubilej koga vo mart 2013 godina }e napolni 10 godini.Za ovoj desetgodi{en period pominavme niz pove}e od 100-tina proekti vo partnerskiodnos so centralnite vlasti, lokalnite vlasti, donatorite, me|unarodnite finan-siski institucii i biznisite, a niz kancelariite na CEA pominale nekolku deseticipraktikanti i vraboteni. Pominavme niz mnogu predizvici i uspeavme da opstanemevo ovaa faza na razvoj na demokratijata vo na{ata dràva. Ostanuvame i ponatamucvrsti na svojata misija kontinuirano da gi istraùvame predizvicite za ekonomskiotrazvoj i ekonomskite politiki za Republika Makedonija i vrz osnova na toa da nudimepreporaki, predlozi i merki kade {to smetame deka toa e soodvetno.

Dekemvri 2012Marjan Nikolov

3

Sodr`ina:

Izvr{no rezime ....................................................................................................................5

Executive summary .................................................................................................................8

Egzekutivakoro rezime ..........................................................................................................11

Metodologija .......................................................................................................................14

Cel na studijata..................................................................................................................17

Voved ....................................................................................................................................18

Mikrofinansirawe ......................................................................................................18

Mikro-pretprijatija.....................................................................................................21

Siroma{tija vo Makedonija ..............................................................................................22

Op{ti karakteristiki na anketiranite siroma{ni doma}instva ........................23

Romite kako najsiroma{na i najmarginalizirana

etni~ka zaednica vo Makedonija.................................................................................24

Programi na Ministerstvoto za trud i socijalna politika na Makedonija

za namaluvawe na nevrabotenosta..............................................................................27

Mikrokrediti vo Makedonija............................................................................................29

Svesnost za posotewe na mikrofinansiraweto vo Makedonija.............................30

Dr`avno finansisko subvencionirawe.....................................................................33

Izvori na prihodi vo siroma{nite doma}instva.....................................................35

[tedewe vo siroma{nite doma}instva.....................................................................36

Dolgovi vo siroma{nite doma}instva .......................................................................36

Zaklu~oci ............................................................................................................................37

Preporaki-mikrofinansirawe........................................................................................39

Aneks 1 .................................................................................................................................42

Aneks 2 .................................................................................................................................47

Koristena literatura ........................................................................................................48

4

Izvr{no rezime

Socijalnata i finanansiskata inkluzija se vo tesna korelacija vo zemjite vokoi namaluvaweto na nevrabotenosta i siroma{tijata e prioritet na ekonom-skite programi. Kreirawe na pove}e rabotni mesta preku samovrabotuvawa na so-cijalno segregiranite etni~ki grupi, ovozmoùvawe na polesen pristap dofi nansiski sredstva na licata koi bankite gi rangiraat kako rizi~ni klienti ne-somneno zavisi od kreiraweto na posebni programi nadvor od aktuelnite bankarskii vladini politiki.

Pokraj nevrabotenosta, i nedovolnoto obrazovanie vlijae vrz sozdavawe nakonstantno siroma{ni doma}instva. Licata koi nemaat osnovno obrazovanie,voobi~aeno ne se prijavuvaat vo agencijata za vrabotuvawe, pa na toj na~in tie seisklu~eni od pazarot na trud i ne se opfateni so programite koi se nameneti za za-jaknuvawe na nivnite obrazovni kapaciteti i unapreduvawe na nivnata konkurentnostna pazarot na trudot.

Siroma{tijata vo Makedonija spored podatocite na Dràvniot zavod za sta-tistika e relativno visoka i vo 2011 godina iznesuva 30.4%. Najizrazena po et -ni~ka osnova e siroma{tijata me|u Romite. Kako najranliva etni~ka grupa ostanuvaromskata, so 64% od romskite doma}instva koi ̀ iveat pod linijata na siroma{tijatabazirana na prihod.1 Zaednicite na Romite naj~esto se karakteriziraat so mali, pros-torno i socijalno segregirani naselbi i so nedostatok na osnovnata cvrsta infra-struktura.

Osnovna cel na ovaa studija e da se dade ocenka za sostojbite vo siroma{nitedoma}instva (so poseben akcent na Romite) koja ponatamu }e pomogne vo donesu-vaweto na soodvetni preporaki vo korist na razvojot na mikrofinansirawetokako sredstvo za borba protiv siroma{tijata. Isto taka, studijata treba da pri-donese za podobro razbirawe na finansiskite problemi vo siroma{nite doma}in-stva, potrebite, nevrabotenosta i zadolènosta. Samata analiza dava i pregled nastrukturata na siroma{nite doma}instva i izvorite na prihodi na istite. Podlabokovnimanie pri istraùvaweto e posveteno i na dobivaweto na konkretna slika zasvesnosta za postoeweto na mikrofinansiraweto i barierite so koi se soo~uvaatsiroma{nite doma}instva vo pristapot do finansiski sredstva t.e. krediti.

Preku primena na metodata na klaster istraùvawe i na sobirawe na podatocivo istraùvaweto, se selektirani Romski naselbi vo 10 Op{tini vo Makedonijai se vkupno anketirani 126 doma}instva. Ovaa studija e fokusirana pred s¢ nasiroma{nite Romski semejstva koi se nevraboteni no del i privremeno obavuvaatmali ekonomski aktivnosti. Ovie lu|e obi~no imaat iskustvo vo rabotewe, imaat poz-navawe za pazarite i odnesuvaweto na potro{uva~ite, imaat razvieno sopstvenimreì na stejkholderi i go poseduvaat fundamentalno razbirawe na adaptibilnost

5

1) Izve{taj Gra|anski zasnovani analizi - Regionalen razvoj, lokalna vlast i kvalitet na ìvot (2009). UNDP i Uni-verzitet na Jugoisto~na Evropa. (str: 41)

{to se i karakteristiki za opstanok na mikro-pretprijatijata i mikro biznisite.Ekonomskite aktivnosti na ovaa kategorija na lu|e vodat kon tretirawe na uslugi iproizvodi koi dokolku ne se soberat i prerabotat bi bile tretirani kako otpad, tieobezbeduvaat evtina hrana, obleka i transport ne samo za onie nisko dohodnitedoma}instva tuku i za po{iroka kategorija na potro{uva~i.

I pokraj postojano potenciraniot problem od nedostig na zdravstvena za{titana Romite, spored podatocite od na{eto istraùvawe 77,3% od ispitanicite ima -at zdravstveno osiguruvawe. Od razgovorite na teren glavnata pri~ina poradi kojaos tanatite 22,7% nemaat zdravstveno osiguruvawe e nemaweto dokumenti, neredovnotoprijavuvawe vo Agencijata za vrabotuvawe, neznaewe ili problemi so socijalnite centriporadi nekompletirani dokumenti za iskoristena socijalna pomo{. I pokraj pos toe -weto na odli~ni preduslovi za impelementacija na site akcioni planovi koi pro -izleguvaaat od Strategijata na Romite sepak spored analiziranite podatoci 74,4 % odRomite odgovorile deka ne ìveeat podobro so donesuvaweto na dekadata na Ro mi te.

Sepak, romite kako korisnici na socijalna pomo{, nevraboteni, doma}i ni/ do -ma}inki ili honorarni rabotnici (9,7% - sobira~i na smet, {i{iwa, divi tak-sisti itn) poradi niskite primawa imaat ote`nat pristap do kreditite nako mercijalnite banki. So toa se zajaknuva potrebata za finansiska inkluzija na Ro-mite. Spored dobienite podatoci od teren Romite vo Makedonija ne se dovolno za-poznaeni so mo`nosta za koristewe na mikrofinansiski uslugi kako instrument kojdirektno ili indirektno moè da vlijae vrz namaluvawe na siroma{tijata i samov-rabotuvawe. Mikrokreditite vo Makedonija se servisiraat preku banki, {tedilnicii fondacii {to podrazbira barawe na kolaterali koi siroma{nite Romi ne se vosos tojba da gi pokrijat.

Spored podatocite dobieni od teren od na{eto istraùvawe 28,6% od ispi-tanicite se korisnici na socijalna pomo{. Osnovniot problem na pove}e~lenitesemejstva ne e pristapot do socijalna pomo{ tuku iznosot za koj smetaat deka e prem-nogu mal za zadovoluvawe na osnovnite potrebi. Spored poslednite podatoci naDràvniot zavod za statistika na R.Makedonija prose~nite tro{oci vo 2010 zaishrana iznesuvaat 12.212 denari. Soglasno istraùvaweto 37.9% od ispitaniciteso neto mese~ni prihodi od 9000 do 15.000 se izjasnale deka edinstveno imaat prihodiza pokrivawe na egzistencijalnite potrebi. Podatokot deka 27.8% od ispitaniciteostvaruvaat mese~ni prihodi do 9.000 denari pokaùva deka prihodite vo ovie do -ma}instva ne se dovolni ni za pokrivawe na osnovnite potrebi. Siroma{nite do -ma}instva i pokraj niskite prihodi imaat sopstveni ìveali{ta (76,2% % odis pitanicite se izjasnile deka imaat sopstven dom).

Studijata se fokusira i na op{tite karakteristiki na siroma{nite semejstva,problemite povrzani so {tedewe, zadolùvawata i finansiskata isklu~enost.[tednite vlogovi vo siroma{nite doma}instva se finanasiski posakuvana no te{koostvarliva aktiva poradi {to 86,7% od ispitanicite se izjasnale deka ne poseduvaatza{teda. Od aspekt na pri~inite koi go onevozmoùvaat {tedeweto vo siroma{nitedoma}instva, najizrazena pri~ina vo 46,8% od odgovorite se niskite prihodi.

We are making a difference

6

Visok e procentot na zadolènost na siroma{nite doma}instva (31%) od ne-formalni izvori, rodnini i prijateli. Od vkupniot broj na ispitanici 58,7% sme -taat deka neredovnite prihodi i finansikata nestabilnost se glavnite pri~inipo radi koi ne moè da dobijat kredit od banka.

Od ispitanicite 86,5 % imaat potreba od pomo{ za legalizacija na biznis, so -ve tuvawa za razvoj na biznisot i informacii za najeftini repromatrijali. Pot -reba od finansiska i sovetodavna pomo{ za razvoj na biznisot imaat 92,7% odis pitanicite.

Mikrofinansiraweto preku olesnuvawe na pristapot do finansiski sredstvana siroma{noto naselenie so cel obezbeduvawe na samovrabotuvawe i podobrius lovi za domuvawe moè da se iskoristi kako alatka za borba protiv si ro -ma{tijata.2 So ukinuvaweto na zakonot za banki za mikrofinansirawe, merki sli~nina mikrofinansiskite se prevzemaat od strana na ministerstvata i nevladinite in-stitucii, no izostanuva mikrofinansiraweto kako sredstvo za borba protiv si ro -ma{tijata. Podgotovkata na teren za razvoj na mikrofinansiraweto, vo vistinskasmisla na zborot, bara podetalna analiza na sostojbite i potrebite na siroma{nitei finansiski isklu~eni doma}instva.

Mikrofinansiraweto vo Makedonija so ukinuvaweto na Zakonot za bankiMikrofinansirawe (vo 2006)3 ne e regulirano so poseben zakon tuku e reguliranovo ramkite na Zakonot za banki poradi {to izostanuva celiot paket na mikrofi -nan siski uslugi ({tedewe, osiguruvawe) nameneti za siroma{nite i ovoz mo ̀ u -vawe preku sorabotka da osnovaat mali biznisi. So ogled na faktot deka niskiotstepen na obrazovanie e eden od krucijalnite problemi vo siroma{nite doma}instvarazvojot na malite biznisi na ovie doma}instva vo golema mera zavisi i od soveto-davnite besplatni uslugi koi moè da gi dobijat dokolku se institucionalizirani sozakon mikrofinansiski institucii.

Eden korisen koncept na mikrofinansirawe e onoj koj se odnesuva na grupnopo zajmuvawe so cel izbegnuvawe na visoki kolaterali koi siroma{nite do ma -}in stva ne se vo mo`nost da gi obezbedat. Analizite se odnesuvaat i na do se ga{ -nite aktivnosti vo Makedonija za poddr{ka na mikro-biznisite i programite zana maluvawe na nevrabotenosta kako i na programite na Evropskiot InvesticionenFond koi se odnesuvaat na mikrofinansiraweto. Studijata vklu~uva i preporaki za:1. olesnuvawe na pristapot do finansiski uslugi na siroma{nite doma}instva 2.obezbeduvawe na uslovi za razvoj i promocija na mikrofinansiskite uslugi i mikro-biznisite vo Makedonija 3. legalizacija na mikrobiznisite.

Center for Economic Analyses (CEA)

7

2) Leikem, Kirsten (2012), “Microfinance: A Tool for Poverty Reduction?” University of Rhode Island Senior Honors Project kako iDrew Tulchin (2006): Microfinance: Sustainable Tool for Urban Poverty Alleviation: Social Enterprise Associates (pg. 18).

3) Zakon za banki za mikrofinansirawe “Sl. vesnik na R Makedonija” br. 61/02 od 18.07.2002 god.

Zakon za prestanuvawe na vaèweto na zakonot za banki za mikrofinansirawe Sl. Vesnik na R Makedonija br. 50/06od 17.04.2006. Prevzemeno od: www.pravo.org.mk.

Executive summary

In countries where the reduction of the unemployment and poverty is a priority in the

economic programs, the social and financial inclusion is in tight correlation. The creation

of more jobs positions through self-employment for the socially segregated ethnic groups, en-

abling easier access to financial means for the persons ranged by the banks as risky clients

undoubtedly depends on the creation of separate programs outside the current bank and gov-

ernment policies.

Besides the unemployment, the lack of education also contributes to constant cre-

ation of poor households. Persons without elementary education don’t usually register in the

Employment Agency, so they are excluded from the labor market and aren’t part of the pro-

grams that are intended for strengthening their education capacities and improving their com-

petitiveness on the labor market.

According to the State Statistical Office, the poverty in Macedonia is relatively high,and in the year of 2011 it was 30,4%. According ethnic grounds, the poverty among the Roma

population is most emphasized. The Roma communities are mostly characterized with over-

populated settlements and with lack of basic infrastructure. In many cities, Roma families live

in small, spatially and socially segregated settlements.

This study’s main goal is to evaluate the situation in the poor households ( with spe-

cial accent on the Roma people) and to help make appropriate recommendations in favor

of microfinance development as a means to fight poverty in the future. This study should

also contribute for better understanding of the financial problems of the poor households, their

needs, the unemployment and the indebtedness. The analysis also gives an overview of the

structure of the poor households and their income sources. Deeper emphasis during the re-

search is also made on the creation of concrete picture about the existence of micro-financing

and the barriers the poor households come across in their attempts to get access to financial

means i.e. credits.

By applying the method of cluster research and data collection, selected were Roma

settlements in 10 Municipalities in Macedonia and a total of 126 households were sur-

veyed. This study is mainly focused on the poor Roma households that are unemployed or

temporarily are doing small economic activities. These people usually have experience in work-

ing, have knowledge for markets and consumers behavior, have developed their own stake-

holders’ networks and have fundamental knowledge of adaptability. All these characteristics

are characteristics for survival of the micro-entities and micro businesses. The economic ac-

tivities of this category of people lead to the treatment of services and products, that if not col-

lected and processed will be treated as waste. They also provide cheap food, clothes and

transport not only for the low-income households, but also for the wider category of consumers.

Despite the repeatedly emphasized problem of Roma’s lack of health care, according

to the data of our research, 77,3% from the respondents have health care. The main rea-

son why the other 22,7% don’t have health care is the lack of documents, irregular registrations

in the Employment Agency, ignorance or problems with the social centers due to incomplete

documents for used social assistance. Despite the great prerequisites for implementation of all


8

action plans that come from the Strategy of the Roma, according to the analyzed data, 74,4%of the Roma answered that they don’t live better with the proclaimed Roma decade.

However, Roma as users of social assistance, unemployed, men in the house / house-

wives or freelance workers ( 9,7%- garbage and bottles collectors, illegal taxi drivers

etc.) have limited access to credits from the commercial banks because of their low in-

comes. This reinforces the need for financial inclusion of the Roma people. According to the

data collected out on the street, the Roma people in Macedonia are not familiar enough with

the possibility of using microfinance institutions as an instrument that directly or indirectly can

have influence reducing the poverty and self-employment. Microcredits in Macedonia are serv-

iced by banks, savings - banks and foundations, and that means asking for collaterals that

poor Roma people aren’t able to cover.

According to the collected terrain data from our research, 28,6% from the respondents

are users of social assistance. The main problem for the multi-member families isn’t the ac-

cess to social assistance, but the amount that, according to them, is very low for satisfying their

basic needs. According to the last data from the State Statistical Office of Republic of Macedo-

nia, the average costs in 2010 for food were 12.212 Macedonian denars. According to the re-

search, 37,9% from the respondents with net monthly income from 9.000 to 15.000 Macedonian

denars said that they had income only for covering their existential needs. 27,8% from the re-

spondents have monthly net wage of 9.000 Macedonian denars, and this shows that the income

in these households is not enough to cover even their basic needs. Despite the low income the

poor households have their own homes (76,2% from the respondents said that they have their

own home).

This study also focuses on the general characteristics of the poor households, the

problems associated with saving, indebtedness and financial exclusion. In poor house-

holds, the savings deposits are financially desired but hard to achieve asset. 87,5% from the

respondents said that they don’t have savings. In terms of the reasons that prevent the poor

households to have certain savings, one of the most important is the low family income (46,8%from the respondents).

The indebtedness among poor households from informal sources, relatives and

friends is very high (31%). From the total number of respondents, 58,7% of them said that

the main reason why they cannot get a bank credit are the irregular incomes and the financial

instability.

86,5% of the respondents need help for business legalization, advice for business de-

velopment and information about cheapest repro materials. 92,7% of the respondents

need financial and advisory assistance for business development.

Microfinance can be used as a tool to fight poverty by facilitating access to financial

assets for the poor population in order to provide self-employment and improve housing

conditions.4 With the abolition of the law for microfinance banks, the ministries and the non-government institutions have undertaken measures similar to the micro-financial, but the mi-

crofinance as a means to fight poverty is lacking. The preparation of microfinance development


9

4) Leikem, Kirsten (2012), “Microfinance: A Tool for Poverty Reduction?” University of Rhode Island Senior Honors Project as well

as Drew Tulchin (2006): Microfinance: Sustainable Tool for Urban Poverty Alleviation: Social Enterprise Associates (pg 18).

grounds, in real sense, requires detailed analysis of the actual state and the needs of the poor

and financially excluded households.

After the abolition of the Microfinance Banking Law (in 2006)5, the microfinance in

Macedonia is not regulated by a separate law, but within the Law for banks. This is the

reason for lack of a complete package for micro-financial services (savings, insurance)for the poor thus enabling them to found small businesses through collaboration. Given

the fact that the low level of education is one of the crucial problems in the poor households,the development of small businesses in these households largely depends of free advisory

services that can be given from the micro-financial institutions if they are institutionalized by

law.

One useful concept of microfinance is the concept that refers to borrowings made by

groups in order to avoid the high collaterals that poor people aren’t able to provide. The

analysis also refer to the existing activities in Macedonia for support of the micro-businesses,the programs for unemployment reduction as well as the programs of the European Investment

Fund that are related to microfinance. This study also includes recommendations for: 1. making

access to financial services easier for poor households; 2. providing conditions for development

and promotion of micro-financial services and micro-businesses in Macedonia; 3. micro-busi-

nesses legalization.


10

5) Microfinance banking Law “Official Gazette of the Republic of Macedonia” no.61/02 from 18.07.2002. Law for expiry of the Micro-

finance banking Law “ Official Gazette of the Republic of Macedonia” no. 50/06 from 17.04.2006. Taken from: www.pravo.org.mk

Egzekutivakoro rezime

I socialnikani thaj finansiakiri inkluzia si ki tank korelacia ko phuvja kolende e bibuk-

jarnipaskoro thaj čorolipaskoro tiknjakeribe si prioriteti tar ekonomikane programe.Kreiribe buteder bukjarne thana korkoribukjarnipaja taro socialnikane segregirime et-

nikane grupe, šajdakeribe majlokho akcesi dži finansiakere bukja e dženenge kolen o

banke rangirinena len sar rizikane klientia athinela taro kreiribe ulavde programe avrijal

tar aktuelnikane bankakere thaj radžakere politike..

Trujal o bibukjarnipe thaj i bičaljarribaskiri edukacia kerela asari upri fundiribe kon-

stantno čorole kherutnipa. O džene kolen nane čaljaribaskiri edukacia, majbutdroma na

avazikerena pe ki agencia baši bukjarnipe, thaj ko odova čhani ola si cidime taro bukjakoro

kurko thaj nane astarde e programencar kola si iradime baši zurarkeribe taro lengere edukaci-

akere kapacitetia thaj anglunikeribe tari lengoro konkurentno ovibe ko bukjakoro kurko.

O čorolipe ki Makedonia aso evidentia taro Raštrakoro biro baši statistika si relativnouči thaj ko 2011 berš sine 30.4%. Majbut sikavdi pali etnikani funda si o čorolipe maškar o

Roma. E Romengere khedina majbut karakterizirinena pe majbutthanakerde mahalencar thaj

nanipaja fundavni infrastruktura. Ko buteder dizja, o romane familie dživdinena ko tikne, thanea

thaj socialno segregirime mahale.

Fundavni resarin tari akaja studia si te del noti bašo hali taro čorole kherutnipa (ulavde

akcentea ko Roma) savi poadarig ka del arka ko anibe adekvatna rekomandacie ko kjari

taro zuraribe o mikrofinansiribe sar diso baši mareba mujal o čorolipe. Jekajek, i studia

zaruri si te andarel baši majšukar haljovibe baši finansiakere problemia ko čorole kherutnipa,zaruria, bibukjarnipe thaj bordžia. Korkori i analiza dela thaj dikhin ki struktura taro čorole kherut-

nipa taro čorole kherutnipa thaj lengere leiba. Majhor sama ko pučaribe si dendi ko leibe

konkretno tasviri baši minsa baši isipe mikrofinansiribe thaj bariere kolencar arakhena pe o čo-

role kherutnipa ko akcesi dži finansiakere bukja a.v kreditia.

Ikeribaja ko čačipe o metodi taro klaster pučaribe thaj khedibe evidentia ko pučaribe,selektirime si Romane mahale ko 10 Komune ki Makedonia thaj sahno si anketirime 126kherutnipa. Akaja studia si fokusirime anghlal sako čorole Romane familie kola si bibukjarne

numa thaj harnevaktea si olen tikne ekonomikane aktivipa. Akale manušen isi len džandipe ko

butikeribe, si olen pendžaribe taro kurke thaj hardžutnengoro vjavaharibe, si olen zurarde ko-

rkorutne sepetke taro stejkholderja thaj si olen fundamentalnikano haljovibe baš adaptabiliteti

so si thaj karakteristike baš egzistencia taro mikro-pretprijatia thaj mikro biznisia. O

ekonomikane aktivipa tar akaja kategoria manuša legarena kori tretiribe servisia thaj inkalia

kola džikobor na khedena pe thaj na butikerena pe ka oven sine tretirime sar gunoj, ola

arakhena udžuzi habe, šeja thaj transporti na salde baš odola harnebudžeteskere kherutni-

pange numa thaj baši buvleder kategoria hardžutne.

Thaj trujal o sakana potencirime problemi taro nanipe sastipaskoro arakhibe e Romen,aso evidntia tar amaro pučaribe 77,3% taro pučle džene si olen sastipaskoro arakhibe.Taro lafikeriba ko tereni šerutni karana sebepi koja e ačhutne 22,7% nane len sastipaskoro

arakhibe si o nanipe dokumentia, biničalo avazikeribe ki Agencia baši bukjarnipe, nadžanibe

ja problemia e socialnikane centrencar sebepi bikompletirime dokumentia baš istemalkeribe


11

socialnikani arka. Thaj trujal o nanipe lačhe anglošartia baš implementacia o akciakere plania

kola ikljovena tari Romengiri Strategia, palem aso analizirime evidentia 74,4% taro Roma džo-

vapidengje kaj na dživdinena majšukar e anibaja tari Romengiri Dekada.

Numa, o Roma sar istemalkerutne socialnikani arka, bibukjarne, kherutne ja hono-

rarnikane bukjarne (9,7% - khedena gunoja, šišia, avrijalničale taksistia t.a) sebepi harne

leiba si olen majpharo akcesi dži kreditia taro komercialnikane banke. Odolea zurarkerela

pe o zaruri baši finansiakiri inkluzia e Romenge. Aso lende evidentia taro tereni o Roma ki Ma-

kedonia nane but pendžarde e šajdipaja baš istemalkeribe mikrofinansiakere servisia sar in-

strumenti kova direktnikane ja indirektnikane šaj te asarikerel upri čorolipaskoro tiknjakeribe

thaj korkoribukjarnipe. O mikrokreditia ki Makedonia servisirinena pe e bankencar, garavdipas-

kere kherencar thaj fondaciencar so haljovela rodipe kolateralia kolen o čorole Roma našti te

učharen olen.

Aso evidentia lende taro tereni tar amaro pučaribe 28,6% taro pučle džene istemalke-

rena socialnikani arka. Fundavno problemi ko butedženengere familie nane o akcesi dži so-

cialnikano arakhibe numa i suma baši kolate gndinena kaj si but tikni baši čaljaribe o fundavne

zaruria. Aso palune evidentia taro Raštrakoro buri baši statistika ki R.Makedonia o maškarutne

hardžia ko 2010 berš bašo habe sine 12.212 denaria. Aso pučaribe 37,9% taro pučle džene

neto masekoskere leibaja taro 9000 dži 15.000 denaria vakjergje kaj salde silen leiba baš uč-

haribe o egzistencialnikane zaruria. O evidenti kaj 27,8% taro pučle džene si len masekoskere

leiba taro 9000 denaria sikavela kaj o leiba ko akala kherutnipa nane čaljaribaskere ni baš uč-

haribe o fundavne zaruria. O čorole kherutnipa thaj trujal o harne leiba si len plesutne dživdi-

paskere thana ( 76,2% taro pučle džene vakjergje kaj si len plesutno kher).

I studia fokusirinela pe thaj ko fundavne karakteristike taro čorole familie, problemia

phanle e garavdipaja, bordžencar thaj finansiakere eksluziaja. O garavdipaskere deiba ko

čorole familie si mangle finansie numa na ikeribaskere ko čačipe soske 86,7% taro pučle džene

vakjergje kaj nane len garavde love. Tar aspekti taro karane kola bišajdakerena o garavibe love

ko čorole familie, najbut vakerdo karana ko 46,8% taro džovapia si harne leiba.

Učo si o procenti bordžia ko čorole familie (31%) taro biformalnikane hainga, paše fa-

milia ja amala. Taro sahno gendo pučle džene 58,7% gndinena kaj o biničale leiba thaj finan-

siakoro bistabiliteti si šerutne karane sebepi kolende našti te len krediti tari banka.

Taro pučle džene 86,5% si zarurea tar arka baši bizniseskiri legalizacia, konsilideiba

baši bizniseskoro buvljaribe thaj informacie baši majudžuzi repromaterialia. Zaruri tari fi-

nansiakiri thaj konsilideibaskiri arka baši bizniseskoro zuraribe si ko 92,7% taro pučle džene.

O mikrofinansiribe lokjakeribaja o akcesi dži finansiakere bukja e čorole džijaneskeresarinaja arakhibe korkoribukjarnipe thaj majšukar šartia baši kherutnipe šaj te iste-malkerel pe sar halati baši mareba mujal o čorolipe.6 E čhinavibaja tar istemalkeribe o ka-nuni bašo banke thaj mikrofinansiribe, napia baši mikrofinansiribe lena pe tari rig taroministeriumia thaj biradžakere institucie, numa ačhola pala o mikrofinansiribe sar diso baši ma-reba mujal o čorolipe. O hazrikeribe ko tereni baši mikrofinansiribaskoro zuraribe, ko čačutno


12

6) Leikem, Kirsten (2012), “Microfinance: A Tool for Poverty Reduction?” University of Rhode Island Senior Honors Project kako i

Drew Tulchin (2006): Microfinance: Sustainable Tool for Urban Poverty Alleviation: Social Enterprise Associates (pg 18).

lafeskoro džanlipe, rodela majdetalnikani analiza taro halia thaj zaruria taro čorole thaj finan-siakere cidljarde kherutnipa.

O mikrofinansiribe ki Makedonia e čhinavibaja taro Knuni bašo banke thaj Mikrofinan-

siribe (ko 2006)7 nane regulirime ulavde kanunea numa si regulirime ko pervazja taro Ka-

nuni bašo banke sebepi so ačhola palal o sahno paketi taro finansiakere servisia

(garavdipe love, višvankeribe) iradime baši čorole thaj šajdakeribe barabarburtikeribaja

te fundirinen tikne biznisia. Dikhindor o fakti kaj i harni digra edukacia si jek taro nahtarale

problemi ko čorole kherutnipa, o zuraribe taro tikne biznisia ko akala kherutnipa ko baro napi

athinela thaj taro konsilideibaskere bilovengere servisia kolen šaj te len olen džikobor si insti-

tucionalizirime kanunea o mikrofinansiakere institucie.

Jek istemalkeribaskoro koncepti taro mikrofinansiribe si odova kova vjavaharinela pe

ko grupakoro bordžileibe resarinaja našibe taro uče kolateralia kolen o čorole kherutnipa

nane ko šajdipe te arakhen olen. O analize vjavaharinena pe ko džiakanutne aktivipa ki Make-

donia baši suporti e mikro-biznisenge thaj programe baši tiknjakeribe o bibukjarnipe sar thaj

programe tar Evropakoro Investiciakoro Fondi kola vjavaharinena pe ko mikrofinansiribe. I stu-

dia saikerela thaj rekomandacie baši: 1. lokjakeribe o akcesi dži finansiakere servisia e čorole

kherutnipange 2. arakhibe šartia baši zuraribe thaj promocia baši mikrofinansiakere servisia

thaj mikrobiznia ki Makedonia 3. mikrobiznisengiri legalizacia.


13

7) Kanuni bašo banke bašo mikrofinansiribe „ Of. Gazeta ki R.Makedonia num. 61/02 taro 18.07.2002 Kanuni baš ačhovibe o validno

ovibe taro kanuni bašo banke bašo mikrofinansiribe „Of. Gazeta ki RM num. 50/06 taro 17.04.2006. Leljardo taro www.pravo.org.mk.

Metodologija

Istraùvawe na prirodata i kontekstot na problemot.

Glavnata cel na istraùvaweto be{e obezbeduvawe na podatoci za finansiskatainkluzija, podatoci za pri~inite za zadolùvawe i {tedewe na nisko prihodnitedoma}instva so poseben osvrt na romskite doma}instva. Istraùvaweto }e dademo`nost da se sogleda porealno mo`nosta za promovirawe na mikrofinansirawetovo Makedonija kako alatka za finansiska poddr{ka na siroma{noto naselenie (me|ukoe poseben akcent e staveno na Romite).

Metodolo{ka ramka na istraùvaweto

Metodolo{kata ramka za sproveduvawe na istraùvaweto se temeli vrz primenana metodot klaster za sobirawe podatoci8. Klaster za sobirawe podatoci e metodso koj po slu~aen izbor se namaluva brojot na statisti~ki edinici koi treba da bidattestirani, a koi se predmet na istraùvaweto. Ova e metod so koj poefektivno i poe-fikasno se sproveduva istraùvaweto, bidej}i na sistemati~en na~in se namaluvabrojot na lokaciite koi se predmet na istraùvaweto so {to se namaluvaat tro{ocitei vremenskata ramka na samoto istraùvawe. Ovoj pristap e atraktiven koga popu-lacijata moè pogodno da se podeli na relativno mali, geografski kompaktni edinicinare~eni klasteri. Ovaa metoda se koristi vo slu~aj koga populacijata koja treba dase istraì se protega na {iroka geografska oblast. Takov e slu~ajot so romskitenaselbi koi vo pogolemi urbani ili ruralni aglomeracii prete`no se kompaktniedinici za ìveewe i sosema pogodni za da se primeni klaster istraùvaweto. Glav-nata cel na upotrebata na ovaa tehnika e da se obezbedi primerok koj }e bidereprezentativen za site siroma{ni koi imaat mikrobiznisi ili idei za razvoj namikrobiznis, a nemaat pristap do mikrofinansiski uslugi.

Vo osnova klaster e potreben za siroma{nite doma}instva koi se:

- Finansiski isklu~eni;- Nevraboteni;- Koi se zanimavaat so nekoj mal mikro biznis no nemaat pristap do krediti;- Pripadnici na romskata zadnica kako najmarginalizirana etni~ka zaednica vo

Makedonija.Postojat dva na~ina za izbor na reprezentativniot primerok i toa:- proporcionalna verojatnost vo opfatot na sobirawe podatoci (probability-propor-

tionate-to-size sampling: PPS)- ednakova proporcija vo zemawe primeroci (equal proportion sampling- EPS)

Vo na{eto istraùvawe ja primenivme PPS metodata bidej}i ovozmoùva ednakvamo`nost sekoe doma}instvo da bide izbrano vo reprezentatviniot primerok. Vrz os-nova na prethodno definirani klasteri spored demografski i geografski karakter-istiki na lociranite siroma{ni doma}instva istraùvaweto se sprovede brzo i


14

8) Herry Carla : Poverty assessment tool. World bank publication

aplikativno. So ovoj metod vo sekoja lokacija izbrana za istraùvawe ispituvameist broj na doma}instva.

Samiot metod opfa}a dve fazi. Vo prvata faza se formiraat klasterite. Odlu-kata za podelba na klasterite zavisi od geografskata lociranost na siroma{nitedoma}instva kako mo`ni korisnici na mikrofinansiskite uslugi. Vo vtorata fazaod sekoj klaster po slu~eaen izbor se izbiraat ist broj na ispitanici.

Formiraweto na klasterite go napravivme spored podatocite za regionite so na-jgolem procent na siroma{no naselenie. Koncentracijata na istraùvaweto e voIsto~na Makedonija, ruralnite sredini kako i gradovite vo koi ìveeat Romite vopogolem procent.

Slika1: Relativnasiroma{tija sporedmesto na ìveewe

Izvor: Dràven zavodza statistika

Slika 2: Zastapenostna Romite vo Makedonija poop{tini

Izvor: Dràven zavodza statistika: popis2002


15

Zemja}i gi vo predvid statisti~kite podatoci za dinamikata na siroma{tijata poregioni vo Makedonija i naselenosta na Romite kako najsiroma{na etni~ka grupa voMakedonija formirani se slednite klasteri:

Klaster 1: [tip, Ko~ani, Vinica, Del~evo, Kumanovo

Klaster 2: Tetovo, Gostivar, Bitola, Prilep

Klaster 3: Sela po slu~aen izbor vo Isto~na Makedonija

Klaster 4: [uto Orizari i Topaana

Dizajnirawe na pra{alnik

Pra{alnikot e dizajniran vrz osnova na prethodno napravenoto istraùvawe nakontekstot i prirodata na problemot. Pra{alnikot za mikrofinansirawe na niskoprihodnite doma}instva9 (posebno Romite) vklu~uva pra{awa od koi treba da seizvle~at pokazateli za:

odredeni ekonomski kategorii ({tedewe, dostapnost do krediti, realizacija nabiznis idei) vo Republika Makedonija od semejstvata so niski primawa, posebnood Romite kako najsiroma{na etni~ka grupa vo Makedonija so najvisok procent nane vrabotenost;

dostapnost na finansiskite uslugi na bankite;

pri~ini poradi koi siroma{noto naselenie ima ote`nat pristap do krediti;

kakva e informiranosta za mikrofinansiraweto na siroma{noto naselenie;

Sproveduvawe na pra{alnicite. Pra{alnicite bea sprovedeni na primerok od126 siroma{ni doma}instva vo 10 op{tini vo Makedonija, spored metodot klasterza sobirawe podatoci. Pra{alnicite bea sprovedeni prete`no vo romski doma}in-stva, t.e.77% od anketiranite doma}instva se romski. Vo ulicite izbrani sporedmetodot klaster na sobirawe na podatoci pokraj Romi vo istraùvaweto bea op-fateni i Albanski (2,4), Makedonski (11,9%) i Turski (8,7) doma}instva koi ìveatvo tie ulici. So pra{alnikot opfateni se slednive op{tini: [tip, Ko~ani,Vinica, Del~evo, Kumanovo, [uto Orizari, Tetovo, Gostivar, Prilep, Bitola.


16

9) Pra{alnik: ANEKS 1

Slika 3: Etni~ka pripadnost na anketiranitedoma}instva

Obrabotka i analiza na podatocite. Za obrabotka i analiza na pribranite poda-toci od pra{alnicite se koriste{e softver za statisti~ka obrabotka i analizana podatoci, SPSS (Statistical Package for the Social Science).

Cel na studijata

Osnovna cel na ovaa studija e da se dade ocenka za sostojbite vo siroma{nitedoma}instva (so poseben akcent na Romite) koja ponatamu }e pomogne vo donesuvawetona soodvetni preporaki vo korist na razvojot na mikrofinansiraweto kako sredstvoza borba protiv siroma{tijata. Isto taka, studijata treba da pridonese za podobrorazbirawe na finansiskite problemi vo siroma{nite doma}instva, potrebite,nevrabotenosta i zadol`enosta. Samata analiza dava i pregled na strukturata nasiroma{nite doma}instva i izvorite na prihodi na istite. Podlaboko vnimanie eposveteno na dobivaweto na konkretna slika za svesnosta za postoeweto na mikro-finansiraweto i barierite so koi se soo~uvaat siroma{nite doma}instva vopristapot do finansiski sredstva t.e. krediti.

Ovaa studija prezentira pregled na dobienite informacii, gi analizira glavnitenaodi, gi prezentira zaklu~ocite i dava preporaki za razvoj na mikrofinansirawetovo Makedonija preku potencirawe na benefitite od voveduvaweto na istoto.

Bazata na podatoci podgotvena vo SPSS isto taka dozvoluva da se napravat dopol-nitelni analizi.


17

MakedonecAlbanecTur~inRom

Voved

Mikrofinansirawe

Mikrofinansiraweto pretstavuva zbir na bankarski praktitki naso~eni konponuda na mali krediti (bez kolateral) i prifa}awe na mnogu mali depoziti (Robin-son 2001).10

Mikrofinansiraweto ne se odnesuva samo na mikrokrediti tuku i na obezbedu-vaweto na uslovi za {tedewe na siroma{nite lica. Iako vo po~etokot e potrebenfond za funkcionirawe na mikrofinansikite ku}i (dràven, privaten ili od speci-jalni programi kako Svetska Banka, EFSE itn) vo ponatamo{noto funkcionirawemikrofinansiskite ku}i se samoodr`livi preku deponiranite pari i se vo sostojbai da prodavaat obvrznici so cel zgolemuvawe na kapitalot. Sepak cel na mikrofi-nansiraweto e i namaluvawe na siroma{tijata, ostvaruvawe na rodova ednakvost,pro{iruvawe na pazarot i namaluvawe na socijalnite razliki.

Razlika pome|u mikrokrediti i mikrofinansirawe

Mikrokreditite se odnesuvaat na mnogu mali zaemi za dol`nici bez primawa odplata so malku ili bez kolateral, obezbedeni od strana na zakonski registriraniinstitucii.

Mikrofinansirawe obi~no se odnesuva na spektar na finansiski uslugi,vklu~uvaj}i kredit, za{tedi, osiguruvawe, transferi na pari, finansiski i drugiproizvodi {to se predvideni od strana na razli~ni davateli na uslugi, naso~enikon siroma{nite i nisko prihodi lu|e.11

Celna grupa na mikrofinansiraweto se voobi~aeno èni i mali farmeri izanaet~ii so mnogu niski mese~ni zarabotki. Komercijalnite banki gi izbegnuvaatovie klienti od slednite pri~ini12:

1) Mikro kreditite se premnogu mali za da generiraat profit

2) Celnata grupa na klienti e premnogu siroma{na za da moè da ponudi ne{to kakokolateral. Komercijalnite banki so cel za{tita na svojot kapital voop{to negi zemaat vo predvid siroma{nite kako potencijalni klienti. Toa se dolì ina nedostigot na informacii za ovie klienti i faktot deka bankite ne moèlesno da determiniraat koi klienti se porizi~ni. Od taa pri~ina bankite socel obezbeduvawe sigurnost siroma{nite gi vbrojuvaat vo rizi~na grupa naklienti i im odreduvaat povisoki kamati. Dokolku ovie klienti bankite gizemat vo predvid }e bidat prinudeni da gi zgolemat prose~nite kamatni stapki


18

10) Robinson, Marguerite (2001): The microfinance Revolution: Sustainable banking for poor. Washington, DC: The world Bank

11) http://www.lendwithcare.org/info/microfinance_microcredit

12) Betriz Armandariz de Aghion and Jonathan Morduch (2005): The Economics of Microfinance. The MIT Press Cambridge, Mas-

sachusetts

{to pak }e predizvika namaluvawe na brojot na nisko rizi~ni klienti poradipovisoki kamatni stapki. Od taa pri~ina siram{nite se nadvor od bankarskiteuslugi na bankite.

3) Bankite so soo~uvaat so povisoki transkacioni tro{oci koga rabotat vo si -roma{ni op{tini od pri~ina {to pomalite transakcii se mnogu poskapi zaservisirawe otokolku golemite transakcii za bogatite klienti.

Kako rezultat na otfrlawe na siroma{nite od bankarskite sistemi se sodava krug napostojana reprodukcija na siroma{tijata od generacii vo generacii. Tokmu mikrofinansir-aweto e naso~eno kon prekinuvawe na ovoj krug preku namaluvawe na transkacionite tro{ocii nadminuvawe na problemot so nedostigot na informacii za siroma{nite klienti.

Vo uslovi na nemawe pristap do bankarskite uslugi se postavuva pra{awetood kade siroma{nite pozajmuvaat pari?

Finansiskata isklu~enost na siroma{noto naselenie na bankite ne zna~i dekaovie lica ne pozajmuvaat. Naprotiv, ovie lica se po~esto pozajmuvaat preku nefor-malni izvori kako lihvari, sosedi, rodnini i lokalni trgovci. Ovie neformalniizvori za razlika od bankite raspolagaat so re~isi site infromacii za sostojbatana klientot koj pozajmuva i vrz osnova na tie infromacii odreduvaat kamatni stapki.

Sepak i ovie izvori se ograni~eni. Mikrofinansiraweto se javuva kako mo`enodgovor za kombinirawe na bankarskite finansiski uslugi so informaciite nalokalnite neformalni izvori na pozajmuvawe pari.

Kako funkcionira mikrofinansiraweto..

Vrednosta na konceptot na mikrofinansirawe e t.n. grupno pozajmuvawe so {to se na-maluva iznosot na kolaterali koi siroma{noto naselenie ne e vo mo`nost da gi pokrie.

So ogled na faktot deka siroma{nite lica nemaat {to da ponudat kako kolateralmik rofinansiraweto predviduva grupno pozajmuvawe so {to pozajmuva~ite me |u -seb no garantiraat. Modelot predviduva licata da dejstvuvaat kako individualcino pozajmuvaweto e grupno. Na primer ako grupata se sostoi od pet pozajmnuva~ipr vo kreditot se odobruva na prvite dve lica, ponatamu na drugite dve lica i nakraj na pettoto lice. So navremeno vra}awe na dolgot kreditiraweto prodo`uvano, dokolku edno lice ne plati toga{ ponatamo{noto kreditirawe zavr{uva za si -te lica od grupata. So ovoj model klientite se motivirani navremeno da go vra}aatdolgot, da biraat odgovorni lica vo grupata na pozajmuva~i voobi~aeno sosedi,rodnini so {to se poradi povrzanosta na grupata i moralnata odgovornost kon so -sedot ili rodninata se namaluva mo`nosta od nesolventnost. Na toj na~in se kom-biniraat bankarskite uslugi i infromaciite od neformalnite izvori napo zajmuvawe. Mikrofinansiraweto se temeli na mnogu mali po~etni iznosi na kre -diti i nivno zgolemuvawe so pro{iruvawe na biznisot. Isplatata na prviot anui -tet e voobi~aeno edna nedela po davaweto na krediot {to ovoj kredit go pravipo sli~en na potro{uva~kiot otkolku na biznis kreditot.13


19

13) Besley, Timothy and Stephan Coate (1995): Group lending, Repayment incentives and Social collateral. Journal od Development

Economics

Zo{to kamatnite stapki na mirkokreditite se visoki?

I mikrokreditiraweto me|u drugoto se temeli na principot na namaluvawe na mar-ginalniot povrat na kapitalot spored koj pretprijatijata so pomal kapital se vo sos-tojba da ostvarat pogolem povrat na nivnata investicija otkolku pretprijatijata sopogolem kapital. Od taa pri~ina siroma{nite se vo sostojba da platat i povisoki ka-matni stapki od bogatite. Gledano preku proizvodstvenata funkcija sekoe dopol-nitelno investirawe go zgolemuva prozivodstvoto no, so sekoja sledna proizvedenaednica se namaluva marginalnata dobivka.14

Slika 4: Marginalniotpovrat na kapitalot prekuproizvodstvena funkcija.

Marginalniot povrat na kapi-talot preku proiz vod stvenafunkcija. Siroma{nite pret-priema~i imaat pogolem povratna sekoja sledna ednica na kap-ital i imaat volja da platat po-visoki kamatni stapki odbogatite pretpriema~i.

Izvor: The economic of microfi-

nanace- Betriz Armendariz de

Aghion and Jonathan Morduch

(2005, Cambridge, Massachu-

setts)

Pri kamatna stapka pome|u k+A i u bankata ostvaruva profit i pri tie kamatnistap ki i rizi~nite i sigurnite klienti sakaat da pozajmuvaat pari od bankata. Sigur -


20

14) Na primer: so kupuvawe na ma{ina za {iewe prozivodstvoto drasti~no }e se zgolemi za razlika od koristiewe nasamo igla i konec. Podocna so kupuvawe na elektri~ni no`ici proizvodstvoto }e se zgolemi no so pomal intenzitetotkolku so kupuvaweto na ma{inata. Bogatiot pretpriema~ koj ima kapital neophoden za ma{insko otpo~nuvawe naproizvodstvoto nema potreba za kredit i nema potreba da se izlo`uva na kamatni stapki. Za siroma{niot pretpriema~parite koi gi nema se od su{tinsko zna~ewe za vodewe na biznisot i zgolemuvawe na proizvodstvoto i e spremen daplati i povisoki kamatni stapki za pari koi }e mu generiraat pogolem profit.

o~ekuvan profit

Vlez narizi~niklienti

Profit ostvaren odrizi~ni klienti

Izlez na rizi~ni klienti

profit

profit

nite klienti se otkaùvaat od pozajmuvawe na pari koga kamatnite stapki }e porasnatnad u i vo takva situacija bankata beleì namaluvawe na profitot. Samoto namalu-vawe na profitot ja pomestuva kamatnata stapka vo to~ka k/r i pri takvi kamatnistapki rizi~nite klienti se spremni da pozajmuvaat pari (poradi marginalnata ko-rist od parite koi gi nemaat a im se neophodni i spremni se da platat povisoka cenaza istite); od rizi~nite klienti bankata ostvaruva profit. Kamatnata stapka nad u/rzna~i otkazùvawe i od strana na rizi~nite klienti.

Mikro-pretprijatija

Mikro-pretprijatija se mali, ~esto neregistrirani biznisi naj~esto vodeni odsiroma{ni poedinci. Ovie biznisi moè da imaat ogromna korist od mikrofinan-siskite uslugi.

Mnogu ~esto poimite mikro-pretprijatijata i mikro-biznis se izedna~uvaat. Iakopostojat golem broj na sli~nosti pome|u dvata poimi, ima edna razlika. Mikro-pret-prijatie e biznis zapo~nat so pomo{ na nekoj nadvore{en izvor na finansirawe,obi~no mikrokredit; mikro-biznisot se osnova voobi~aeno bez nadvore{en izvor nafinansirawe ili investicii, i raste postepeno vrz osnova na sposobnosta na bizni-sot da generira prihodi.15

Potrebno e da se napravi i jasna podelba pome|u mikro-pretrpijatijata i malitepretprijatija. Spored evropskata podelba malite i sredni pretprijatija se delat voslednite tri kategorii:

l mikro pretprijatijata so pomalku od 10 vraboteni,

l malite pretprijatija - pome|u 10 i 49 vraboteni i

l srednite pretprijatija so broj na vraboteni pome|u 50 – 249.

Postojat golem broj na lica koi moàt da pomognat vo osnovaweto na mikro-pret-prijatieto. Privatnite investitori dokolku registriraat potencijal vo biznisotpotoi mo`nost da izberat da gi otpi{at tro{ocite na raboteweto za daden period,vo zamena za del od profitot. Vladinite strukturi ~esto im pomagaat na pret-priema~ite vo vospostavuvaweto na ovie biznisi, so cel zajaknuvawe na doma{niteekonomii i namaluvawe na stapkata na nevrabotenost. Isto taka postojat i nevladiniorganizacii koi nudat mikro-zaemi ili mikro-grantovi, so cel da im se pomogne naranlivite grupi i malcinstvata da zapo~nat sopstven biznis.

Vo Evropskata ekonomija dominiraat mikro pretprijatijata koi so~inuvaat duri91,5% od site biznisi vo EU, dodeka pak vrabotenosta vo mikropretprijatijata izne-suva 30%. Mikro-pretprjatijata vo Makedonija se soo~uvaat so namalena likvidnosti vo prosek za naplata na pobaruvawata ~ekaat po re~isi edna godina. Namalenatalikvidnost ja namaluva mo`nosta za dopolntelni vrabotuvawa i dopolnitelni in-vesticii vo mikro-pretprijatijata. Spored infromaciite bazirani na dostavenazavr{na smetka za 2011 od Centralniot registar na Makedonija od vkupniot broj napretprijatija 41.269 bile mikropretprijatija (do deset vraboteni).


21

15) Wise GEEK- clear answers for common questions

Slika 5: Zastapenost i vrabotenost vo Slika 6:pretprijatijata Vrabotenost vo mikro-pretprijatija(spored golemina na pretrijatieto) vo EU

Izvor: Eurostat i Evropski poratal za MSP Izvor: Podatoci od OECD (Organization for

Economic Development and Cooperation ) i Ministerstvo za ekonomija (izjava minister Vaqon Sara~ini)

Mikrofinansiraweto e pozicionirano visoko na evropskata agenda, kako oblastkoja ima zna~ajno vlijanie vrz pretpriemni{tvoto, ekonomskiot rast i socijalnatainkluzija. Formiraweto na mikrobiznisi i dobivawe kapital za po~etni investiciie tesno grlo vo svetot na pretpriemni{tvoto. Ovoj problem e poo~igleden koga pret-priema~ot e nevraboten ili pripa|a na marginalizirana etni~ka grupa. Mikrofinan-siraweto e alatka za povrzuvawe na nevrabotenite so pazarot na trud prekusa mo vrabotuvawe.16

Siroma{tija vo Makedonija

Vo Makedonija za definirawe na siroma{tijata se koristi definicijata na EU-ROSTAT spored koja: Kako siroma{ni se smetaat lica, semejstva i grupa na lu|e ~ii{to resursi (materijalni, kulturni i socijalni) se na takvo nivo koe gi isklu~uva odminimalno prifatlniviot na~in na `iveewe vo zemjata ~ii `iteli se.

Spored relativntata koncepcija siroma{tijata se bazira na priemena na relativnistandardi na opstojuvawe. Vo Makedonija ovoj standard e utvrden kako 70% (60% espored Svetska Banka) od medijanata na ekvivalentna potro{uva~ka na doma}inst-vata.

Vo Makedonija stapkata na siroma{tijata kaj nevrabotenite e povisoka i iznesuva38,%. Duri 43,0% od site siroma{ni se nevraboteni lica.17 Ova ja potvrduva vrskatai vlijanieto na nevrabotenosta i siroma{tijata so {to re{enieto na edniot problemvlijae vo golema merka na re{avawe i na drugiot. Spored etni~kata pripadnost na-jniska stapka na nevrabotenost ima pome|u etni~kite Albanci (27%), a najviskokapome|u Romite (73%).


22

Zastapenost na pretprijatijata vo EU sporedgolemina na pretprijatieto

Mikro pretprijatija - 91,5%Sredni pretprijatija - 1,1%Mali pretprijatija - 7,3%Golemi pretprijatija - 0,2%

Vrabotenost vo pretprijatijata spored golemina na pretprijatieto VO EU

Mikro pretprijatija - 30%Sredni pretprijatija - 17%Mali pretprijatija - 21%Golemi pretprijatija - 32%

16) http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc_id=538

17) Национална стратегија за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост во Р.Македонија (стр 26, стр 91,

стр 118)

Op{ti karakteristiki na anketiranite siroma{ni doma}instva: rezultati odklaster istraùvaweto

l Vo 51.6 % od ispitanite siroma{ni doma}instva stanuva zbor za pove }e -~leni doma}instva so 5 do 6 ~lena. Malite doma}instva (do 2 ~lena) voreprezentativniot primerok se zastapeni so 9,5%. Osnovnata karakteristikana malite doma}instva e prisustvo na roditelite vo zemjata, no i privremenarabota na decata vo stranstvo so cel obezbeduvawe na prihodi preku transferiod stranstvo. Golemite doma}instva so pove}e od 6 ~lena u~estvuvaat so 10,3%vo vkupniot broj na ispitani doma}instva.

l Vo pogled na stepenot na obrazovanie vo siroma{nite doma}instva, pove}eod polovina od ispitanicite t.e. 57% imaat zavr{eno samo osnovno obra-zovanie. Licata so zavr{eno sredno obrazovanie u~estvuvaat so 23% vo vkup-niot broj na ispitanici. Ottuka, edna od glavnite osobini na siroma{nitedoma}instva e niskiot stepen na obrazovanie. Mal del od ispitanicite imaatzavr{eno visoko obrazovanie (3.2%), nasproti brojot na lica so nezavr{eno os-novno obrazovanie (15,9%).

l Nevrabotenosta vo siroma{nite doma}instva u~estvuva so 18,3%, a istotolku e golem procentot na lica koi se izjasnile kako doma}in/ka. Za be -le`livo e i u~estvoto na lica vraboteni vo javniot sektor (13.5%) i privatniotsektor (11,9%). Licata so neredovni mese~ni prihodi svoite ekonomski aktiv-nosti gi definirale kako honorarna (sezonska) rabota (9,5%).

l Siroma{nite doma}instva i pokraj niskite prihodi imaat sopstveni ì -veali{ta. Visoki 76,2% od ispitanicite se izjasnile deka imaat sopstven dom,19% deka ìveeat kaj rodnini (prijateli), samo 4,8% deka ìveat pod kirija.Zaednicite na Romite naj~esto se prenaseleni, improvizirani naselbi koi na-likuvaat na geto, so tipi~en nedostatok na osnovnata infrastruktura kako vo -da za piewe i sanitacija, asfaltirani pati{ta ili povrzanost so elek tri~ natamreà. Vo mnogu gradovi, romskite semejstva ìveat vo mali, prostorno i soci-jalno segregirani naselbi.

l Vo 32,5% od ispitanite doma}instva sinonim na blagostostojba se parite iposeduvaweto na golem imot (23,8%). Kumulativno 26,2% od ispitanicitesmetaat deka decata i semejstvoto se izraz na blagostotojba, a zanemarlivo edefiniraweto na blagostosojbata kako sre}a (4,8%) i kako zdravje (9,5%).

l ^lenuvaweto vo sportski klubovi, politi~ki partii i drugi formi na or-ganizacii ne e karakteristika na anketiranite siroma{ni doma}instva.Duri 63% ne se ~lenovi na vakov tip na organizacii {to e karakteristika zanisko nivo na op{testven kapital spored deloto na Daglas Nort18.

l Doverbata vo rabotata na Sobranieto na R. Makedonija i vladinite insti-tucii me|u siroma{nite doma}instva e mala. Od vkupniot broj na ispitanici


23

18) Douglass North (1990): Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge University Press.

86.9% iskaàle slaba doverba vo rabotata na Sobranieto i vladinite insti-tucii. Najgolem del od ovie ispitanici se nevraboteni, honorarni rabotnici idoma}ini/ki. Najgolem del od ispitanicite vraboteni vo javniot sektor 11 (odvkupno 17 lica) imaat golema ili prili~no golema doverba vo rabotata na So-branieto i vladinite institucii.

l Ako se izzemat svadbite, pogrebite i kr{tevkite 27% od ispitanicite ni ko -ga{ ne posetuvaat religiozni obredi, a pribli`no tolku e visok i procentot(27.8%) na onie ispitanici koi najmalku edna{ vo nedelata po setuvaat iliizr{uvaat relizigozni obredi. Religijata pomalku doa|a do iz raz vo semejst-vata so poniski prihodi za razlika od semejstvata so povisoki prihodi.

Slika 7: Strukturana siroma{nitedoma}instva

Romite kako najsiroma{na i najmarginalizirana etni~ka zaednica vo Make-donija?

Vo 2011 godina Makedonija go prevzede pretsedavaweto so dekadata na Romite. Odsite Evropski dràvi Makedonija e edinstvenata dràva koja vo instituciite na sis-temot ima ~lenovi vo Parlamentot, minister i zamenik minister i direktori na Javniinstitucii kako i koordinativnoto telo za implementacija na Romskata dekada. Op{ -tinata [uto Orizari e edinstvenata Romska op{tina vo svetot. I pokraj postewetona odli~ni preduslovi za impelementacija na site akcioni planovi koi proizlegu-vaaat od Strategijata na Romite sepak spored analiziranite podatoci 74,4 % odRomite odgovorile deka ne ̀ iveeat podobro so donesuvaweto na dekadata na Romite.Od vkupniot broj na ispitnici Romi 25,5% smetaat deka ìveat podobro so donesu-vaweto na dekadata na Romite. Zabeleìtelen e podatokot deka spored raboten sta-tus zadovolstvoto od implementacijata na romskata dekada e visoko me|u vrabotenitelica vo javniot sektor i nevladinite organizacii. Visoki 68,7% od Romite vrabotenivo javniot sektor smetaat deka podobro ìveat so donesuvaweto na dekadata naRomite, a 100% od vrabotenite vo nevladiniot sektor go delat istoto mislewe. Ne -za dovolstvoto e najgolemo me|u nevrabotenite (88,9%) i doma}inite/doma}inkite odkoi 100% iskaàle li~no nezadovolstvo od implementacijata na dekadata na Romite.


24

Do 2 ~lena Od 3 do 4 ~lena Od 5 do 6 ~lena Pove}e od 6 ~lena

Broj na ~lenovi vo semejstvoto

Slika 8: Dalipodobro se ìvee sodonesuvaweto naRomskata dekada

Od vkupniot broj na ispitanici spored klaster metodot na izbor na Romska ulicavo op{tinata, 77% od ispitanicite se pripadnici na Romski doma}instva. I pokrajpostojano potenciraniot problem od nedostig na zdravstvena za{tita na Romite,spored podatocite od istraùvaweto 77,3% od ispitanicite imaat zdravstveno os-iguruvawe. Od neformalnite razgovori na teren glavnata pri~ina poradi koja osta-natite 22,7% nemaat zdravstveno osiguruvawe e nemaweto dokumenti, neredovnotoprijavuvawe vo Agencijata za vrabotuvawe, neznaewe ili problemi so socijalnitecentri poradi nekompletirani dokumenti za iskoristena socijalna pomo{.

Romite se vo dlaboka siroma{tija merena spored pragot na siroma{tija, a dekaetni~kite Albanci isto taka doìvuvaat zna~itelni te{kotii so dlabo~inata nasiroma{tijata, vrz baza na presmetkite na potro{uva~kata19.

Slika 9: Broj nasiroma{ni licaspored enti~kapripadnost

Izvor: Anketana gra|anski zasnovani analizi, 2009


25

19) Извештај Граѓански засновани анализи - Регионален развој, локална власт и квалитет на живот (2009). UNDP и Уни-

верзитет на Југоисточна Европа. (стр: 42)

Dali podobroìveete sodonesuvaweto narosmkata dekada

DaNeNe znam

1211Nevraboten

U~enik/Student

Penzioner/ka

Doma}in/ka

Honorar. sezonska rab.

Vraboten vo nevladina

Vraboten vo priv. sektor

Vraboten vo javen sektor

Raboten status

Nevrabotenosta i niskiot stepen na obrazovanie i ponatamu se osnovnite problemina Romite. Spored Izve{tajot od me|unarodnata konferencija za vrabotuvawe i vra-botlivost na Romite stapkata na nevrabotenost me|u Romite vo Makedonija e dvojnopogolema od nacionalniot prosek i iznesuva 70–80%. Spored nekoi od romskitenevladini organizacii, vistinskata brojka e povisoka od 90%. Ovaa procenka e na-pravena vrz osnova na ocenuvaweto na nevladinite organizacii deka ne site Romi seevidentirani vo agenciite za vrabotuvawe i deka 85% od romskite semejstva se ko-risnici na socijalna pomo{, a mo`ebi i poradi toa {to mnogu od niv nemaat nikakvidokumenti i ne se identifikuvani vo sistemot.

Od vkupniot broj na ispitanici Romi 29,8% se vraboteni vo javen sektor, privatensektor ili nevladina organizacija dodeka samo 6,1% ostvarile pravo na penzija .Kako korisnici na socijalna pomo{, nevraboteni, doma}ini/doma}inki ili honorarnirabotnici (9,7%-sobira~i na smet, {i{iwa, divi taksisti itn) poradi slabiot bo -ni tet imaat ote`nat pristap do kreditite na komercijalnite banki. So toa se zaja-knuva potrebata za finansiska inkluzija20 na Romite. Romite i pokraj faktot dekakako rizi~ni klienti vo bankite imaat ote`nat pristap do kreditni uslugi, sepak93% od ispitanicite smetaat deka ne postoi diskriminacija vo bankite po etni~kaosnova, t.e. deka nemaat pristap poradi faktot {to se Romi. Samo 7% od ispitanicitesmetaat deka bile diskiriminirani vo banka poradi faktot deka se Romi.

Problemot so finansiskata isklu~enost na Romite pove}e se potencira i poradifaktot deka 41,2% od ispitanicite nemaat transakcioni smetki vo bankite. Pri -~inite za nemaweto na transkacioni smetki vo bankite naj~esto se povrzuva so nema-weto na dovolno pari za rabota preku banka i nemaweto potrebna dokumentacija.Nemaweto pristap do finansiski uslugi dopolnitelno ja vlo{uva i onaka te{kataekonomska sostojba na Romite. Golem broj na povrzani faktori kako nisko nivo naza{tedi, nedovolnoto poznavawe na praktikite za upravuvaawe so doma{nite pri-hodi i rashodi samo ja zgolemuva siroma{tijata vo Romskite zaednici.

Slika 10:Transakcionismetki naRomite vobanki


26

20) Финансиски инклузија е процес на обезбедување пристап до соодветни финансиски производи и услуги потребни од

страна на ранливите групи како што се семејствата со ниски примања по прифатливи трошоци на фер и транспарентен

начин преку институционалните текови (Financial inclusion and Financial literacy- Dr. DEEPALI PANT JOSHI, 2011).

Programi na Ministerstvoto za trud i socijalna politika za namaluvawe nanevrabotenosta21

Pod nadle`nost na MTSP sprvedeni se slednite programi so cel namaluvawe nanevrabotenosta:

1. Programa za samovrabotuvawe od 2007 godina i programa za poddr{ka za for-malizacija na postojan biznis od 2008 godina.

Programata vklu~uva servisirawe na nepovratni sredstva vo visina na 3.285evra, od koi 3.000 evra vo vid na direktna poddr{ka za nabavka na oprema i/ilirepromaterijali, i 285 evra za poddr{ka vo vid na osnovna obuka za vodewe biz-nis, vau~er sistem za izrabotka na biznis plan i poddr{ka pri registrirawe nabiznisite.

2. Proekt za samovrabotuvawe so kreditirawe 2008 godina koj gi vklu~uva sledniteparametri:

- Kredit so 1% godi{na kamata i grejs period od edna godina

- 3.000 evra za vrabotuvawe, najmnogu do 3 rabotni mesta, odnosno 9.000 evra i/ili 5.000 evra za nositeli na biznis i po 3.000 evra za licata koi }e gi vrabo -tat no a najmnogu 5 rabotni mesta ili vkupno 17.000 evra.

- Za pravni subjekti (mikro i mali pretprijatija): registrirani 1 godina so naj -malku 2 vraboteni lica (3.000 evra do 3 vraborteni /9.000 evra).

Glavna cel na ovie programi e namaluvawe na nevrabotenosta preku zapo~nuvawena sopstveni biznisi. Kako neposredna cel proizleguva sozdavawe na novi rabotnimesta preku pottiknuvawe na pobaruva~kata na pazarot na trudot so samovrabotuvawe,otvarawe na novi delovni subjekti, regionalen razvoj, re{avawe na problemot soste~ajni rabotnici, pottiknuvawe na razvoj na mikro biznisi.

CELNI GRUPI na programite se nevrabotenite t.e.


27

21) Министерство за Труд и Социјална Политика на Р. Македонија (2012). Презентација. М. Алексевска

- dolgoro~no nevraboteni

- evidentirani nevraboteni lica nad 6 me -se ci

- mladi lica do 27 godi{na vozrast

- korisnici na pari~en nadomestok po osnovana nevrabotenost

- profesionalni vojnici na koi im presta-nala slu`bata vo ARM

- porane{ni vraboteni lica vo dejnosta naenergetikata na koi rabotniot odnos im pre-stanal poradi delovni pri~ini

- korisnici na socijalna pari~na pomo{

- lica so status deca bez roditeli i rodi-telska gri`a

- `rtvi na semejno nasilstvo

- bezdomni lica

- porane{ni korisnici na droga

- roditeli na deca na ulica

- samohrani roditeli

- roditeli so 4 i pove}e maloletni deca

- `eni na vozrast od 29-49 godini

- lica pod suspendijarna za{tita

- sobira~i na PET otpadoci

Na licata vklu~eni vo ovie programi se propi{ani slednite ograni~uvawa:

1. Vo ramki na proekten ciklus – nemoàt da se evidentiraat kako nevraboteni 1godina od denot na otkaùvaweto

2. Iskoristeni sredstva - 4 godini nemoàt da se evidentiraat kako nevrabotenismetano od denot na registracija

3. Pred 1 godina, od denot na registracija-vra}awe na sredstvata (80% od isko-ristenite sredstva za nabavka na oprema vo period od 12 meseci)

Predizvici pri realizicija na programite

Trite programi se realiziraat preku javni oglasi. Informaciite za/do nevrabo -teniite se dobivaat i plasiraat preku Agencijata za vrabotuvawe. So ogled nafaktot deka najsiroma{ite lica poradi nepismenost, nemawe dokumenti, nez-naewe ne se registriraat vo Agencijata za vrabotuvawe toga{ najverojatno ovielica se isklu~eni od ovie programi.

Nevrabotenost vo Makedonija (2008-2011)

Godina Broj na nevraboteni Procent na nevraboteni odvkupno aktivno naselenie

2008 310.409 33,8%

2009 297.722 31,9%

2010/IIq 296.194 32,1%

2011/IIq 294.448 31,3%

Aritmeti~ka sredina: 299.443 32,27%

Izvor na podatoci: Dràven Zavod za Statistika na R.M

So programite za namaluvawe na nevrabotenosta od 2008 do 2011 godina vkupno seopfateni 7.888 lica i toa:

l Programa za samovrabotuvawe i formalizacija do 2011 godina opfateni 4.004samovrabotuvawa


28

- Romi

- mladi bra~ni dvojki so ili bez deca do 45godi{na vozrast

- vozrasni lica od 55 do 62 godini

- osudeno lice po otpu{tawe od kazneno po -pravna ustanova

l Programa samovrabotuvawe so kreditirawe do 2011 godina raspredeleni 3.884krediti za samovrabotuvawe

So realizacijata na ovie programi od vkupniot broj na nevraboteni aktivni licaopfateni se samo 1,74% t.e. 1,29% ili vkupno 3,03% od prose~niot broj na nevra bo -teni lica od 2008-2011 godina.

Na pra{aweto dali bi vi koristela pomo{ okolu upravuvawe so prihodi i ovoz -moùvawe na mali za{tedi 96% od ispitanicite odgovorile pozitivno. Ova vsu{nostja nametnuva potrebata od formirawe na institucija ili organ koi i pokraj drugi fi-nansiski uslugi posebno nameneti za siroma{nite doma}instva }e nudi i sovedodavnapomo{ okolu upravuvawe so prihodi i ovozmoùvawe na mali za{tedi vo nisko do-hodnite doma}instva.

Mikrokrediti vo Makedonija

Sredstva preku Fondot na Jugoisto~na Evropa

Vodeni od idejata za promovirawe na odgovorno finansirawe vo zemjite vo koiraboti i funkcionira, Fondot za Jugoisto~na Evropa- EFSE22 postavuva posebni pri-oriteti za namaluvawe na pregolemata zavisnost na korisnicite na finansiski us-lugi od dolgovi vo stranska valuta. Od po~etokot na svote aktivnosti vo MakedonijaEFSE do sredinata na 2011 obezbedi za finansiskite institucii, kreditni zaemi vovkupen iznos od 33.5 milioni evra za kreditirawe na mnogu malite, malite i srednibiznisi, kako i 11 milioni evra za podobruvawe na uslovite vo domot (krediti zarenovirawe). Fondot ima izdadeno krediti na IK Banka, Tutunska Banka, ProkreditBanka Makedonija i TTK Banka.

ProKredit Banka i Fondot za Jugoisto~na Evropa EFSE se partneri od 2007 godi -na, koga bankata dobi kredit vo iznos od 2.5 milioni evra za kreditirawe na mnogumalite, malite i sredni biznisi.

NLB Tutunska banka vo 2009 sklu~i dogovor za nova kreditna linija vo iznos od 8milioni evra so Evropskiot fond za Jugoisto~na Evropa (EFSE), koi bea nameneti zafinansirawe na mikro i malite pretprijatija vo Makedonija. Parite od ovaa kreditnalinija bea nameneti za finansirawe na osnovni i obrtni sredstva so maksimaleniznos do 100.000 evra i rok na otplata do 5 godini. Krajnite korisnici moàt da gokoristat ovoj kredit na dolg rok za investiciski proekti i na pokratok rok za nivnototekovno rabotewe.

TTK Banka A.D. Skopje vo 2009 godina za prv pat sklu~i dogovor za kredit so kojEFSE odobri kredit od 5 milioni EUR na TTK Banka. Kreditot i ovozmoì na Bankata


29

22) ЕФСЕ е основан од KfW Entwicklungsbank (Германската развојна банка) со финансиска поддршка од Германското фе-

дерално министерство за економска соработка и развој (BMZ) и Европската Комисија. Европскиот Фонд за Југоисточна Ев-

ропа (EFSE) е најголемиот инвестициски фонд за микрофинансирање во светски размери. Целни земји на Фондот се Босна

и Херцеговина, Романија, Србија, Косово, Црна Гора, Молдова, Македонија, Албанија, Бугарија и Украина.

ponatamo{no pro{iruvawe na svojata aktivnost na mikro i mali klienti vo Make-donija.

Fondacija Horizonti23

Horizonti e osnovan vo Januari 2000 god., kako proekt za mikrokreditirawe naCatholic Relief Services U.S.C.C. (Katoli~ki Slu`bi za Pomo{ – CRS), vo R.Makedonija.Proektot be{e finansiski i tehni~ki poddràn od strana na CRS i drugi poznati irenomirani me|unarodni donatori. Vo Juni 2005, proektot se lokalizira so osnovawena Fondacija Horizonti, soglasno Zakonot za Zdruènija na Gra|ani i Fondacii. Os-nova~ na fondacijata e CRS dodeka upravuvaweto e vo nadle`nost na nezavisen Up-raven Odbor. Vo dosega{noto rabotewe Horizonti ima opsluèno okolu 10,000klienti i isplateno nad 30,000 zaemi, preku 8-te filijali niz teritorijata na R.Makedonija.

Vo primarni celi na Horizonti se nabrojuvaat obezbeduvawe pristap do finasiskiuslugi - mikrokrediti do pretpriema~ite vo zemjava i sozdavawe na lokalna samo -odr`liva mikrofinasiska institucija. So ogled na faktot deka postoi razlikapome|u mikrokrediti i mikrofinansirawe nesomneno e deka i Horizonti nudi samomikrokrediti no ne i celosen paket koj se odnesuva na mikrofinansirawe (mikro-finansirawe se odnesuva na spektar na finansiski uslugi, vklu~uvaj}i kredit,za{tedi, osiguruvawe, transferi na pari a ne samo mirkokrediti).

[tedilnica Mo`nosti

[tedilnicata gi usluùva mikro, malite i sredni pretprijatija koi spa|aat vo sek-torot trgovija, uslugi i proizvodstvo kako i fizi~ki lica na koi nudi finansiskiproizvodi i uslugi kako kreditirawe i mo`nost za {tedewe. [tedilnicata nastojuvada e prepoznatliva kako podrùva~ na lu|eto vo potreba da dobijat finansiska imoralna poddr{ka za svoite dobri delovni idei, verbata vo slobodnata inicijativa,individualnata kreativnost i li~nata odgovornost. [tedilnica Mo`nosti nudikrediti na mikro, mali i sredni biznisi vo proizvodtsvo, trgovija i uslugi zakratkoro~no finansirawe na obrten kapital.

Za razlika od Horizonti24 neophodno e vo dokumentacijata potreba za odobruvawena kreditot da se dostavi tekovna sostojba, ZP obrazec, potpisen karton, zavr{napresmetka,posleden izvod od banka, dokaz za namena. Isplatata se vr{i na ìrosmetka.

Svesnost za postoewe na mikrofinansiraweto vo Makedonija

Romite vo Makedonija ne se dovolno zapoznaeni so mikrofinansiskite uslugi kakoinstrument koj direktno ili indirektno moè da vlijae vrz namaluvawe nasiroma{tijata i samovrabotuvawe. Mikrokreditite vo Makedonija se servisiraatpreku banki, {tedilnici i fondacii {to podrazbira barawe na kolaterali koi


30

23) Види анекс 2.

24) Види анекс 2.

siroma{nite Romi ne se vo sostojba da gi pokrijat. Mikrofinansiraweto koe vo Make-donija ne e regulirano so poseben zakon tuku e regulirano vo ramkite na Zakonot zabanki ne ja izvr{uva svojata osnovna funkcija t.e. da e vo slu`ba na siroma{nite ida im ovozmoì preku sorabotka da osnovaat mali biznisi.

Vo Makedonija samiot sistem ne ovozmoùva da se profiliraat institucii i or-ganizacii koi }e napravat ponuda na site mikrofinansiski uslugi (ne samo mirokre -di ti) koi i vo idnina }e rabotat intenzivno na podigawe na svesnosta me|usi ro ma{noto naselenie za postoewe na paket mikrofinansiski uslugi. Soglasno is -tra ̀ uvaweto svesnosta za postoewe na mikrofinansiski uslugi me|u siroma{notona selenie e na nisko nivo. Od vkupniot broj na ispitanici visoki 84,1% odgovorilede ka ne znaat {to e mikrofinansika institucija. Svesnosta za postoewe na nekoi oduslugite na mikrofinansiskite paketi me|u ispitanicite iznesuva 14.3% i e najvi-soka me|u trgovcite vo [uto Orizari (50% od ispitanicite vo [uto Orizari znaat zamikrokrediti) i me|u vrabotenite vo nevladinite organizacii. Prisustvoto na in-stitucija koja nudi mikrokrediti vo [uto Orizari e glavnata pri~ina za svesnostana ispitanicite za ovie krediti. Vo izminatite 12 meseci visoki 93,7% od ispi-tanicite nemaat pozajmeno/za{tedeno pari od nekoja organizacija koj se zanimava somikrofinasirawe.

Slika 11:

Svesnost zapostoewe na mikro-finansiski uslugi

Soglasno istraùvaweto zna~aen e podatokot deka osnoven problem za samovrabo-tuvawe ne e nemaweto kreativnost, idei, ve{tini i znawe tuku ote`natiot pristapdo finansiski sredstva za otpo~nuvawe na mal- mikro biznis pa duri i nedostatokna soodveten sistem. Vo Makedonija soglasno podatocite od Dràvniot zavod za sta-tistika na Makedonija 30,4% od naselenieto ìvee vo siroma{tija. Vakviot procentna siroma{tija gi pravi bankite povnimatelni vo odobruvaweto na krditi. Toa e u{teedna dopolnitelna pri~ina za otvarawe na mikrofinansiska institucija koja }e e vousluga na siroma{noto naselenie. Spored obrabotenite podatoci 74,1% od ispi-tanicite se zainteresirani za otvarawe na sospstveni mikro biznisi preku finan-siska poddr{ka od institucija za otpo~nuvawe na biznis i samovrabotuvawe bezhipoteki preku grupno pozajmuvawe.


31

Ne znam {to e mikrofi-nansiska institucija

Da Ne 4

Dali znaete nekoja Mikrofinansiska institucija

So ogled na faktot deka niskiot stepen na obrazovanie e eden od krucijalnite prob-lemi vo siroma{nite doma}instva razvojot na malite biznisi na ovie doma}instva vogolema mera zavisi i od sovetodavnite besplatni uslugi koi moè da gi dobijat. Odispitanicite 86,5 % imaat potreba od pomo{ za legalizacija na biznis, so vetuvawa zarazvoj na biznisot i informacii za najeftini repromatrijali. Potreba od finansiskai sovetodavna pomo{ za razvoj na biznisot imaat 92,7% od ispita ni cite.

Slika 12: Potrebaod finansiska i

sovetodavna pomo{za razvoj na biznis

Vo Makedonija spored poslednoto soop{tenie (II tromese~je 2012) na Dràvniotzavod za statistika na Makedonija 31,3% od naselenieto e nevraboteno. Soglasno is-toto soop{tenie nevrabotenosta e alarmantno prisutna me|u mladite lica (15-24 go-dini) od koi 54,9% se nevraboteni, a nevrabotenosta e prisutna i pome|u licata od45-65 godini od koi 23,9 % se nevraboteni. Spored podadocite dobieni teren licatana vozrast od 42-49 godini na navele deka vo poslednite 3 godini glavna pri~ina zanamaluvawe na nivnite prihodi e otkaz od rabotnite mesta. Tokmu ovie nevrabotenitelica koi raspolagaat so znaewe i ve{tini no se rizi~ni klienti vo komercijalnitebanki, nemaat mo`nost za samovrabotuvawe. Nevrabotenite i doma}ini te/do ma}in -kite pokaùvaat najgolem interes za koristewe na paket na mikrofinasiki uslugi.

Slika 13: Pri~inaza namaluvawe naprihodite vosiroma{nitedoma}instva


32

Koja e pri~inata za namaluvawe na prihodite

vo va{eto doma}instvo

0Otkaz od rabotaNamaluvawe na plataZdravstveni pri~ini4

18-25 26-33 24-41 42-49 50+Vozrast

Slika 14: Potreba odpomo{ za legalizacija na biznis, sovetuvawa zarazvoj na biznisot iinformacii za najeftini repromatrijali.

Dràvno finansisko subvencionirawe

Teoretski moè da se izvle~et mnogu kritiki spored koi na siroma{nite lica ime podobro bez dràvnite subvencii vo vid na krediti i samovrabotuvawe prekudràvno finansirawe.

Nekoi od tie kritiki se odnesuvaat na:25

- Programite za subvencionirawe ~esto ja namaluvaat ponudata od neformalniotkrediten pazar od kade siroma{nite pozajmuvaat

- Pazarnite kamatni stapki se racionalen mehanizam preku koi onie koi sespremni da platat za kredit se onie ~ii biznis idei se najprofitabilni i naj -ostvarlivi. So finansiskite poddr{ki kamatnite stapki se pod racionalnotonivo so {to se uni{tuva toj racionalen mehanizam. Kreditite pove}e ne sealociraat na najproduktivnite klienti, tuku se alociraat preku politi~ka i so-cijalna osnova. Dobrite proekti na toj na~in moè da ostanat nefinansirani.

- So ogled na faktot deka ovie krediti se servisiraat preku dràvni programi~esto se slu~uva pred izbori vladite da gi otpi{uvaat pobaruvawata vrz osnovna dadeniot kredit so {to se zgolemuva neefikasnosta na programata.

Vo Juli 2012 Ministerstvoto za Ekonomija na Makedonija najavi subvecija za za-naet~iite do 5.000 evra za nabavka na oprema, alat i stru~no usovr{uvawe preku pro-gramata za poddr{ka i razvoj na makedonskoto zanaet~istvo. Se pove}e se nametnuvapotrebata od lansirawe na paketi na mikrofinansiski uslugi vo kombinacija so javnapolitika na dràvata vo vid na dano~ni olesnuvawa i subvencii. Od Septemvri 2011godina malite i mikro pretprijatija se oslobodeni od obvrskata za pla}awe danok nadobivka za tie firmi ~ij{to vkupen godi{en prihod e do tri milioni denari go -di{no.26 Romite poradi nezanewe, nesoodveten i inerten pristap do instituciite,


33

25) Betriz Armandariz de Aghion and Jonathan Morduch (2005): The Economics of Microfinance. The MIT Press Cambridge, Mas-

sachusetts

26) Закон за данок на добивка. Сужбен весник на РМ, бр.80/93, 33/95, 43/95, 71/96, 5/97, 28/98, 11/2001, 2/2002, 44/2002,

51/2003, 120/2005, 139/2006, 160/2007, 122/2008, 159/2008, 85/2010, 47/2011 и 135/2011.

Dali bi vi koristela pomo{ za

legalizacija na biznis, sovetuvawa

za razvoj nabiznisot,

informacii za najeftini suroviniza Va{iot biznis

0Dane1211O

stanato

Nevraboten

U~enik/Student

Penzioner/ka

Doma}in/ka

Zemjodelec





Raboten status

getoizacija ne se vo sostojba da gi registiriraat svoite biznisi. Dràvata i lokal-nite vlasti treba da obezbedat i popovelen ambient i uslovi za funkcionirawe namikro biznisite i preku infrastruktura (vodovod, kanalizacija) no ovaa nepostoe~kaili amortizirana ili nefunkcionalna infrastruktura vo Romskite zaednici pret-stavuva konstantno alarmanten problem.

Evropskata Unija vo strategijata Evropa 2020 (mikrofinansiskata komponenta e vostrategijata za Porast na vrabotuvaweto ) predviduva vo periodot od Januari 2010do 31 Dekemvri 2013, 100 milioni evra za pogrami za mikrofnansirawe so tendencijaza postojan porast od godina vo godina. Evropskiot parlament odvoi dopolnitelni 4milioni evra za pilot proekt preku Evropskiot Investicionen fond (Jasmine frame-

work) posebno nameneti za najzagrozenite nekvalifikuvani siroma{ni lica me|u koivo nekolku navrati se spomenuvaat Romite. Vakvite instrumenti zaedno so soodvetniizmeni i podobruvawa na sistemot vo Makedonija treba da bidat pottik za re{avawena problemot so siroma{tijata na eden poinovativen na~in, a osobeno na problemotso siroma{nite Romi.

Soglasno Uredbata za Mikrokreditirawe vo Evropa (2007) na Evropskata Komisijaslednite institucii se identifikuvani kako davateli na mikrokrediti:

- komercijalnite banki,

- {tedilnici,

- kooperativni banki,

- mikrofinansiski institucii,

- fondacii

- razli~ni vidovi na neprofitni zdruènija i kreditnite unii.

So ogled na faktot deka informaciite za vladinite programi za/do nevrabotenitese dobivaat i plasiraat preku Agencijata za vrabotuvawe, no del od najsi roma{itelica poradi nepismenost, nemawe dokumenti, neznaewe ne se registriraat vo Agen-cijata za vrabotuvawe toga{ tie ostanuvaat isklu~eni od ovie programi. Vladiniteinstitucii preku rabota na teren potrebno e da obezbedat uslovi sekoe lice da pose-duva li~ni dokumenti za da moè da bide vklu~eno vo vladinite programi za vrabo-tuvawe kako i da moè da gi koristi mikrokreditnite proizvodi na fondaciite.

Mikrokreditnite proizvodi na Horizonti najsoodvetno odgorvaraat na finan-siskite potrebi na mikrobiznisite na siroma{noto naselenie. Ostanuva otvrorenopra{aweto dali ovie siroma{ni klienti se del od sivata ekonomija. Celta na mikro-finansiraweto ne bi trebalo da bide poddr{ka na sivata ekonomija tuku sorabotkana vladata i mikrofinansiskite isntitucii so cel obezbeduvawe na samovrabotu-vawe na siroma{noto naslenie, obezbeduvawe na uslovi za {tedewe i razvoj nabiznisot preku legalizacija.


34

Izvori na prihodi vo siroma{nite doma}instva

Nevrabotenosta i obezbeduvaweto na egzistencijalni izvori na prihodi se priori -tetni problemi vo siroma{nite doma}instva. Pokraj nevrabotenosta i obrazovanie tovlijae vrz sozdavawe na konstantno siroma{ni doma}instva. Licata koi nemaat os-novno obrazovanie, ne se prijavuvaat vo agencijata za vrabotuvawe, pa na toj na~intie se isklu~eni od pazarot na trud. Isto taka, tie ne se opfateni so programite koise nameneti za zajaknuvawe na nivnite obrazovni kapaciteti i unapreduvawe na niv-nata konkurentnost na pazarot na trudot. Neformalniot sektor e seu{te najraspro-stranetata forma na ekonomska aktivnost na Romite osobeno pome|u ènite Romki.

I pokraj potenciraniot problem so nevrabotenosta, 38,1% od ispitanicite se iz-jasnile deka kako osnoven izvor na prihod se javuva prihodot od plata. Problemot sonevrabotenosta spored ispitanicite dràvata go ublaùva preku socijalnata pomo{.Vo uslovi na postojan porast na osnovnite tro{oci za ìvot ispitanicite, korisnicina socijalna pomo{, smetaat deka socijalnata pomo{ e niska za pove}e~leni doma}in-stva. Kako izvori na prihod 11% od ispitanicite gi navele transferite od stranstvo.Zabeleìtelen e podatokot deka 51,1% od licata koi ostvaruvaat prihodi prekutransferi od stranstvo nemaat transakcioni smetki vo banka. Glavna uloga privakvite transferi imaat ulugite za brz transfer na pari koi ovozmoùvaat primawei ispra}awe na pari niz cel svet bez poseduvawe na smetka vo banka. Izvorite naprihodi preku ostvareno pravo na penzija u~estvuvaat so najmal procent od 5,6%.

Niskite neto mese~ni primawa se povrzuvaat so niskiot stepen na obrazovanie isekojdnevnite dolgovi vo siroma{nite doma}instva. Spored poslednite podatoci naDràvniot zavod za statistika na R.Makedonija prose~nite tro{oci vo 2010 zaishrana iznesuvaat 12.212 denari. Soglasno istraùvaweto 37.9% od ispitaniciteso neto mese~ni prihodi od 9000 do 15.000 se izjasnale deka edinstveno imaat prihodiza pokrivawe na egzistencijalnite potrebi. Podatokot deka 27.8% od ispitaniciteostvaruvaat mese~ni prihodi do 9.000 denari pokaùva deka prihodite vo oviedoma}instva ne se dovolni ni za pokrivawe na osnovnite potrebi. Romskite semejstvanaj~esto nemaat redoven prihod i zatoa ne se vo sostojba da planiraat podobro domu-vawe i uslovi za ìvot na podolg period. Najgolem del od niv ne moàt da si dozvolatda pla}aat dopolnitelni smetki, vklu~uvaj}i gi i stanbenite tro{oci, so ogled dekanivniot tekoven prihod e dovolen samo za zadovoluvawe na osnovnite potrebi. Samo2 albanski doma}instva (1,6%) prijavile prihodi od 27.000 do 41.000 denari.

Vo 73% od ispitanite doma}instva izminatite tri godini se karakteriziraat sonamaluvawe na prihodite i ote`nat pristap do finansiski sredstva. Namaluvawetona prihodite naj~esto so povrzuva so namaluvawe na platite (34,1%) i otkaz od rabot-nite mesta (29.4%). Dokolku ovoj problem se razgleduva od aspekt na goleminata nadoma}instvata, toga{ moè da se konstatira deka najgolem problem so namaluvawena prihodite imaat 42% od pove}e~lenite doma}instva. Problemot so otkaz od rabot-nite mesta vo izminatite 3 godini e najgolem vo Isto~na Makedonija, najverojatno po-radi efektot na globalnata ekonomska kriza.


35

[tedewe vo siroma{nite doma}instva

Vo uslovi na postoewe na siroma{tija, niskite prihodi vodat kon niskiza{tedi, niskte za{tedi vodat kon niski investicii i niskite investicii dove-duvaat do namalena produktivnost i namaleni primawa27

[tednite vlogovi vo siroma{nite doma}instva se finanasiski posakuvana note{ko ostvarliva aktiva. Spored dobienite podatoci visoki 86,7% od ispitanicitene poseduvaat za{teda. Od aspekt na pri~inite koi go onevozmoùvaat {tedeweto vosiroma{nite doma}instva, najizrazena pri~ina vo 46,8% od odgovorite se niskiteprihodi. Spored analiziranite podadoci samo 15% od ispitaniciite smetaat dekapostojaniot porast na tro{ocite za ìvot se pri~ina poradi koja {tedeweto vodoma}instvoto izostanuva. [tednite vlogovi kako vid na finansiski sredstva so koimoè da raspolaga edno doma}instvo se prisutni samo vo 4,7% od rezultatite.Izrazena e vrskata i pome|u namaluvawata na plata i otkazot od rabotnoto mesto odedna strana i {tedeweto od druga strana. Isto taka 63,5% od doma}instvata koi sesoo~ile so otkaz od rabotno mesto i namaluvawe na plata ne se vo sostojba daza{tedat vo izminatite tri godini.

Od aspekt na poseduvaweto na nefinansiski sredstva 58,7% od doma}instvata koinemaat {tedni vlogovi poseduvaat sopstveni ìveali{ta, dodeka samo 16,6% neposeduvaat sopstveno ìveali{te. Sopstvenite ìveali{ta spored sostojbata voo -~ena na teren se ìveali{ta na pove}e~leni doma}instva i se so slaba komunalnainfrastruktura. Neformalnite podadoci od teren pokaùvaat deka vo uslovi napogolema ekonomska stabilnost novoformiranite semejstva bi osnovale sopstveniìveali{ta, no zavisnosta od prihodite na roditelite go onevozmoùva toa.

I pokraj vakvata sostojba voo~ena na teren spored podatocite na Narodna banka naR.Makedonija {tedeweto na naselenieto e vo postojan porast i e sekoga{ nad 10% bezogled fluktuaciite vo biznis sektorot. Vo statistikite na Narodna banka ne najdovmeinformacii za izvorite na porastot na {tdeweto. Vo uslovi na atraktivni kamatnistapki na depozitnite vlogovi i rizi~ni makroekonomski dvièwa vo evrozonatapobogatite svojot kapital go {tedat vo banki vo o~ekuvawe na podobri uslovi za in-vestirawe. Dodeka pobogatite {tedat vo banki vo o~ekuvawe na generirawe na dopol-nitelen prihod po osnov na kamati i zgolemuvawe na postoe~kiot kapital; 73% odsiroma{nite doma}instva dokolku bi {tedele tie vlogovi bi bile mnogu ma li, ~uvanivo doma{ni uslovi name neti za podmiruvawe na sekojdevni tro{oci na semejstvotot.e. ne nosat prinos po osnov na kamati.

Dolgovi vo siroma{nite doma}insta

Soo~eni so niski mese~ni prihodi siroma{nite doma}instva ne se izloùvaat nadolgovi koi vo bliska idnina ne bi bile vo mo`nost da gi podmirat. Spored dobienitepodatoci 19,1% od doma}instvata ne pozajmuvaat pari nitu investiraat. Vkupnata


36

27) UNDP(2010): Income Inequality and the Condition of Chronic Poverty (pg. 202)

zadolènost na doma}instvata so najniski mese~ni prihodi iznesuva 25,4% so dol-govi naj~esto nastanati po osnov na neplateni smetki za struja, telefon i komunalii.Ottuka e osobeno zna~ajno da se napravi evaluacija na politikata na vladata za sub-vencionirawe na energetskata siroma{tija. Zadolènosta vo bankite na siroma{nitedoma}instva po osnov na zemeni krediti (potro{uva~ki) iznezuva 23,8%.Spored pri -~inata za nastanuvawe na dolgovite naj~esto doma}instvata pozajmuvaat za podmiru-vawe na sekojdnevnite tro{oci za dobra i uslugi (24,6%) kako i za osnovno ureduvawena domot (15%). Dolgovite siroma{nite doma}instva naj~esto gi povrzuvaat so pod-miruvawe na tro{ocite za sekojdnevnite potrebi na semejstvoto.

Slika 15: [tedewespored raboten status vosiroma{nitedoma}instva

Visok e procentot na zadolènost na siroma{nite doma}instva (31%) od nefor-malni izvori, rodnini i prijateli, no dokolu ima i eden vraboten ~len vo semejstvotokako izvor na dopolnitelni finansii se javuvaat i bankite (39,7%). Nevrabotenostai neredovnite prihodi se osnovnata pri~ina poradi koi siroma{nite doma}instvaaimaat ote`nat pristap do kreditnite uslugi na komercijalnite banki. Od vkupniotbroj na ispitanici 58,7% smetaat deka neredovnite prihodi i finansikata nesta-bilnost se glavnite pri~ini poradi koi ne moè da dobijat kredit od banka. I pokrajtoa {to 96,8% od ispitanicite se od urbanizirani sredini i ponatamu ostanuva prak-tikata za odloènoto kupuvawe od mali lokalni prodavnici i pla}awe bez kamati ikreditni karti~ki i vra}aweto na dolgot se temeli na doverba.

Zaklu~oci

Dobivaweto na socijalna pomo{ ne podrazbira ote`nat pristap vo uslovi naposeduvawe na kompletna dokumentacija. Spored podatocite dobieni od teren28,6% od ispitanicite se korisnici na socijalna pomo{. Osnovniot problem na po -ve}e~lenite semejstva ne e pristapot do socijalna pomo{ tuku iznosot za koj smetaatdeka e premnogu mal za zadovoluvawe na osnovnite potrebi.


37

Dali imate za{tedi

DaNeNe moàm da za{tedamBez odgovor

1211Ostanato

Nevraboten

U~enik/Student

Penzioner/ka

Doma}in/ka

Zemjodelec





Raboten status

Siroma{nite doma}instva i pokraj niskite prihodi imaat sopstveni ìvea -li{ta (76,2% od ispitanicite se izjasnile deka imaat sopstven dom). Zaednicitena Romite naj~esto se prenaseleni naselbi, so nedostatok na osnovnata infrastruk-tura. Vo mnogu gradovi, romskite semejstva ̀ iveat vo mali, prostorno i socijalno seg -re girani naselbi.

I pokraj posteweto na odli~ni preduslovi za impelementacija na site ak-cioni planovi koi proizleguvaaat od Strategijata na Romite sepak spored anal-iziranite podatoci 74,4% od Romite odgovorile deka ne ìveeat podobro sodonesuvaweto na dekadata na Romite.

Romite kako korisnici na socijalna pomo{, nevraboteni, doma}ini/doma }in -ki ili honorarni rabotnici (9,7% -sobira~i na smet, {i{iwa, divi taksisti itn)poradi niskite primawa imaat ote`nat pristap do kreditite na komercijalnitebanki. So toa se zajaknuva potrebata za finansiska inkluzija na Romite.

I pokraj postojano potenciraniot problem od nedostig na zdravstvena za{titana Romite, spored podatocite od istraùvaweto 77,3% od ispitanicite imaatzdravstveno osiguruvawe. Od razgovorite na teren glavnata pri~ina poradi kojaostanatite 22,7% nemaat zdravstveno osiguruvawe e nemaweto dokumenti, neredov-noto prijavuvawe vo Agencijata za vrabotuvawe, neznaewe ili problemi so socijal-nite centri poradi nekompletirani dokumenti za iskoristena socijalna pomo{.

Spored dobienite podatoci visoki 86,7% od ispitanicite ne poseduvaat za{ -teda. Od aspekt na pri~inite koi go onevozmoùvaat {tedeweto vo siroma{nitedoma}instva, najizrazena pri~ina vo 46,8% od odgovorite se niskite prihodi.

Pokraj nevrabotenosta i nedovolno obrazovanie vlijae vrz sozdavawe na kon-stantno siroma{ni doma}instva. Licata koi nemaat osnovno obrazovanie, ne seprijavuvaat vo agencijata za vrabotuvawe, pa na toj na~in tie se isklu~eni od pazarotna trud. Isto taka, tie ne se opfateni so programite koi se nameneti za zajaknuvawena nivnite obrazovni kapaciteti i unapreduvawe na nivnata konkurentnost na pazarotna trudot

Visok e procentot na zadolènost na siroma{nite doma}instva (31%) od ne-formalni izvori, rodnini i prijateli. Od vkupniot broj na ispitanici 58,7% sme -taat deka neredovnite prihodi i finansikata nestabilnost se glavnite pri~iniporadi koi ne moè da dobijat kredit od banka.

Podatokot deka 27.8% od ispitanicite ostvaruvaat mese~ni prihodi do 9.000denari pokaùva deka prihodite vo ovie doma}instva ne se dovolni ni za pokri-vawe na osnovnite potrebi.

Spored dobienite podatoci od teren Romite vo Makedonija ne se dovolno za-poznaeni so mo`nosta za koristewe na mikrofinansiski uslugi kako instrumentkoj direktno ili indirektno moè da vlijae vrz namaluvawe na siroma{tijata isamovrabotuvawe. Mikrokreditite vo Makedonija se servisiraat preku banki, {te-dilnici i fondacii {to podrazbira barawe na kolaterali koi siroma{nite Romi nese vo sostojba da gi pokrijat.


38

Mikrofinansiraweto vo Makedonija ne e regulirano so poseben zakon tuku eregulirano vo ramkite na Zakonot za banki poradi {to izostanuva celiot paketna mikrofinansiski uslugi ({tedewe, osiguruvawe) nameneti za siroma{nite iovozmoùvawe preku sorabotka da osnovaat mali biznisi.

So ogled na faktot deka niskiot stepen na obrazovanie e eden od krucijalniteproblemi vo siroma{nite doma}instva, razvojot na malite biznisi na oviedoma}instva vo golema mera zavisi i od sovetodavnite besplatni uslugi koimoè i bi trebalo da gi dobijat. Od ispitanicite 86,5 % imaat potreba od pomo{za legalizacija na biznis, sovetuvawa za razvoj na biznisot i informacii za najef-tini repromatrijali. Potreba od finansiska i sovetodavna pomo{ za razvoj nabiznisot imaat 92,7% od ispitanicite.

Preporaki- mikrofinansirawe

Makedonija preku posebni programi koi proizleguvaat od strategijata za Namalu-vawe na siroma{tijata (usvoena vo 2010 godina) potrebno e da go promovira mikro-finansiraweto kako silen instrument za finansirawe na siroma{nite. Pokrajdo nesuvawe na zakon za mikrofinansirawe dràvata treba da prevzeme dopolni -telni aktivnosti so cel obezbeduvawe na uslovi za razvoj i promocija na mikrofi-nansiskite uslugi i mikro-biznisite vo Makedonija, a pred se:

Donesuvawe na zakon za mikrofinansirawe vo RM. Donesuvawe na Zakon zamikrofinansirawe kako del od pretpristapnite reformi za vlez vo EvropskataUnija. So donesuvaweto na ovoj zakon vo idnina bi se ovozmoìlo polesno koristewena sredstvata za mikrofinansirawe od mnogubrojnite evropski programi na Evrop-skiot Investicionen Fond:

l Competitiveness and Innovation Framework Programme (CIP)

l JEREMIE,

l JASMINE,

l European Parliament Preparatory Action (EPPA)

l European Progress Microfinance Facility

- Jaknewe na bankarskiot sistem. Iako bankarskiot sistem ne moè da obezbedimikrofinansiski uslugi, osnovniot bankarski sistem sepak mora da postoi za dasluì kako osnova i poddr{ka za razvoj na odr`livi mikrofinansiski uslovi.Mikrofinansiskite institucii gi koristat depozitnite uslugi na bankite i seolesnitelen izvor za dopolnitelni sredstva za finansirawe na mikrofinan-siskite institucii. (Fernando, 2003).

- Dano~ni olesnuvawa. Vo Gruzija i Taxikistan mikrofinansirawe institucii nepodleàt na istite dano~ni osloboduvawa kako drugite finansiski institucii,t.e. fokusot e staven vrz vidot na transakcijata a ne vrz institucijata. Vo Taxik-istan DDV ne se presmetuva na finansiskite uslugi tuku samo na ponudenitekrediti. Vo Romanija kamatata na mikrokreditite ne e predmet na odano~uvawe


39

- Zajaknuvawe na ulogata na Romskite Infromativni Centri. Poradi socijal-nata isklu~enost, niskiot stepen na obrazovanie i asimetrija na informaciiteRomite se nedovolno zapoznaeni so mo`nosta za dobivawe na informacii odistraùvawa na pazarot od vidot na: od kade surovinite moè da se nabavat,kade bi bil najefektiven plasmanot na proizvodite, kakvi se dvièwata vosoodvetniot segment od pazarot, kakva e konkurencijata itn. Od taa pri~ina vonedostatok na mikrofinansiska institucija treba da se zajakne ulogata na Rom-skite Infromativni Centri vo servisiraweto na ovie informacii preku rabotana teren.

- Informativna i sovetodavna pomo{ vo vrska so ekonomski kategorii. Vo ot-sustvo na Mikrofinansiska institucija Ministerstvoto za Trud i SocijalnaPolitika na Makedonija preku posebni programi vo Romskite naslebi da go mo-bilizira Romskoto naselenie koe izvr{uva mikrobiznis aktivnosti so celservisirawe na informativna i sovetodavna pomo{ vo vrska so ekonomski ter-mini: {to zna~i da ne si DDV obvrznik, reinvestirana dobivka koja ne podleìna oddano~uvawe, {to e reinvestirana dobivka.

- Pomo{ pri legalizacija na mnogubrojnite mikrobiznisi preku objasnuvawena povolnostite od legalizirawe na biznisite (kako mo`nosta za pla}awena penzisko i zdravestveno osiguruvawe i koristewe na benefitite od is-toto). Siroma{nite Romi koi sekojdnevno prodavaat, sobiraat hartija, èlezo,kartoni itn ne se vo sostojba da dojdat do krediti i nemaat dovolen kapacitetda gi legaliziraat svoite biznisi bez poddr{ka. Od taa pri~ina preku insti-tuciite na sistemot bi bilo korisno obezbeduvawe na besplatna registracija nabiznisite vo Centralen Registar na Makedonija. Na toj na~in bi se namalila istapkata na nevrabotenost kako i rasprostranetosta na neformalnata ekonomija.

- Donesuvawe na Zakonot za dejnosti od mal obem ~ija podgotovka e pod nad -le`nost na Ministerstvoto za Ekonomija na Makedonija.

- Sozdavawe uslovi za otvarawe na mikrofinansiska institucija koja po so -od vetna analiza na prihodite, rashodite, dolgovite i uslovite za {tedewevo siroma{nite doma}instva vo soglasnost so Re{enieto br: 283/2010/EU naEvropskiot Parlament i Sovetot na Evropa }e ponudi t.n. pametni iznosi namikrokrediti. Pametni iznosi na mikrokrediti zna~i mali krediti adaptiranispored mikrobiznis aktivnostite na siroma{noto naselenie so elementi na re-volving. Vaka kreiranata mikrofinansiska institucija pri targetiraweto naklientite da se skoncentrira na klienti koi imaat mikro biznisi vo neformal-niot setor i da im pomogne da se legaliziraat i razvijat. Sopstvenicite namikro-biznisite imaat pretpriema~ki ve{tini, no tie se soo~uvaat so brojnipre~ki koi se dviàt od nemo`nosta za pristap do formalniot kreditniot pazarpa se do soodveten marketing na svoite proizvodi. Ovie biznisi treba da bidatpoddràni so olesnat pristap do krediti i drugi finansiski uslugi (na primer,osiguruvawe). Vistinsko otkritie na mikrofinansirawto e konceptot na “grupnofinansirawe”, so koj efektivno se namaluvaat problemite povrzani so kolat-eral i negativna selekcija poradi asimetrija na informacii.


40

- Da se zajakne monitoring i evaluacija na Strategijata na Romite. Vo Strate-gijata na Romite vo delot za vrabotuvawe ima preporaka za “razvoj na mikro -kreditni linii so niski kamatni stapki nameneti osobeno za vulnerabilnigrupi so poseben rizi~en fond obezbeden od razli~ni izvori ( vladini,me|unarodni partneri, gra|anski zdru`nija),, Na realizacijata na ovaa pre-poraka mnogu malku e sraboteno, iako ostanuvaat u{te 3 godini od Dekadata naRomite. Ako vrabotuvaweto be{e fokus tema na makedonskoto pretsedavawe soDekadata na Romite toga{ aktivno treba da se raboti i na realizacija na ovaapreporaka bidej}i mikrofinansiraweto i ovozmoùvawe na za{tedi nasiroma{noto naselenie uspe{no moè da dovede do namaluvawe na postojaniotkrug na siroma{tija vo koj se nao|a Romskata populacija. I pokraj akciite na NVOsektorot i na Ministerstvoto za Trud i Socijalna Politika na MakedonijaRomite se u{te se soo~uvaat so neposeduvawe na li~na dokumentacija. Minis-terstvoto za trud treba da prodoì so re{avawe na ovoj problem pointenzivno.

- Natamo{no efikasno iskoristuvawe na IPA programite. Za realizacija naDekadata na Romite i akcionite planovi od Strategijata na Romite iskoristenise sredstva od IPA programite (Komponenta 1, Komponenta, 2 i Komponenta 4).Potrebno e da se prodolì so koristewe na sredstvata od ovie programi posebnood komponenta 1 za obezbeduvawe na sredstva za dopolnitelni obuki, obrazova-nie i dokvalifikacii na siroma{noto naselenie se cel namaluvawe na visokiotprocent na nevrabotenost na Romite, kako i razgleduvawe na mo`nosta za kori-stewe na sredstva od IPA programata za mikrofinansirawe na Romite.


41

n Pol

Ma{ki

@enski

n Etni~ka pripadnost

Makedonec/Makedonka

Albanec/Albanka

Tur~in/Tur~inka

Rom/Romka

Srbin/Srbinka

Vlah/Vlahiwa

Bo{wak/Bo{wakiwa

Ostanato _____________

n Urbaniziranost na sredinata vokoja ìveete

Urbana sredina

Ruralna sredina

n Vozrast

18 -25

26-33

34-41

42-49

50+

n Raboten status


Vraboten vo privaten sektor

Vraboten vo nevladina organizacija

Honorarna (sezonska) rabota

Zemjodelec

Doma}in/ka

Penzioner/ka

U~enik/student

Nevraboten

Ostanato _____________

n Obrazovanie

Nezavr{eno osnovno obrazovanie

Zavr{eno osnovno obrazovanie

Zavr{eno sredno obrazovanie

Visoko obrazovanie

Zavr{eni postdiplomski studii (dok-torski studii)

n Dali imate zdravstveno osiguru-vawe

Da

Ne

Nema odgovor


42

ANEKS 1

PRA[ALNIK

Br.____________

So ovoj pra{alnik sakame da gi istraìme pri~inite poradi koi semejstvataso poniski primawa nosat odredeni finansiski odluki. Glavnata cel eobezbeduvawe na podatoci za finansiskata inkluzija, podatoci za pri~inite zazadolùvawe i {tedewe. Odgovorite na pra{awata treba da ni pomognat i da sesogleda dali ima prostor za promovirawe na mikrofinansiraweto vo Make-donija kako alatka za finansiska poddr{ka na siroma{noto naselenie (me|u koeposeben akcent e staveno na Romite).

Za popolnuvawe na pra{alnikot vi se potrebni 15 minuti za koj bi ve zamo-lile vnimatelno da obrnete vnimanie za sekoe pra{awe. Dokolku napravitegre{ka slobodno moète da ja popravite.

Vi blagodarime na posvetenoto vreme.

n Semejna struktura

Samec so dete (deca)

Samec bez deca (pomalku od 55 godini)

Samec bez deca (pove}e od 55 godini)

Par so deca

Par bez deca

n Broj na ~lenovi vo semejstvoto

Do 2 ~lena

Od 3 do 4 ~lena

Od 5 do 6 ~lena

Pove}e od 6 ~lena

n Ako gi izzemete svadbite, pogrebitei kr{tevkite, kolku ~esto posetuvatereligiozni obredi?

Pove}e od edna{ vo tekot na nedelata

Najmalku edna{ nedelno

Najmalku edna{ mese~no

Najmalku dvapati godi{no

Najmalku edna{ godi{no

Nikoga{ ili re~isi nikoga{

n Dali ste ~len na nekoj sportskiklub ili organizacija, politi~ka par-tija ili nekoja sli~na organizacija?

Da

Ne

n Generalno kolku doverba imate voSobranieto na Republika Makedonijaili ostanatite vladini institucii?

Golema

Prili~no golema

Ne mnogu golema

Voop{to nemam nikakva doverba

n Izvori na prihodi

Plata

Kamati ili dividenda

Biznis, zemjodelstvo, samovrabotuvawe

Kapitalna dobivka

Socijalna pomo{ ili penzija

Transferi (od stranstvo ili zemjata)

n Ekonomski status ( neto mese~niprihodi vo semejstvoto vo 2011) :

Do 9.000 Denari

Od 9.001-15.000 Denari

Od 15.001-21.000 Denari

Od 21.001-27.000 Denari

Od 27.001-35.000 Denari

Od 35.001-41.000 Denari

Pove}e od 41.001 Denari

n Domuvawe

Sopstven dom

Pod kirija

Kaj rodnini/prijateli

n Dali imate smetka vo banka(trasnakciona, {tedna)? (dokolkugovo rot e da odi na 18 pra{awe)

Da

Ne

n Dali poradi nekoja od slednitepri~ini ne koristite bankarski uslugi ili nemate smetka vo banka:

Bankata e premnogu daleku

Nemate potrebna dokumentacija ( li~nakarta, nestabilna plata)

Nemate doverba vo bankata

Nemate dovolno pari za da rabotitepreku banka

Poradi religiozni pri~ini

Procedurite se premnogu komplicirani

n Dali imate za{tedi (dokolkuodgovorot e NE odi na 20 pra{awe)

Da

Ne

Ne mo`am da za{tedam

Bez odgovor


43

n Za{tedata ja osiguravte preku:

Upotreba na depozitna smetka vo bankaili druga institucija

Vo neformalna {tedna institucija ilismetka nadvor od zemjata

ûvawe vo doma{ni ulovi

Nemam za{teda

Nema odgovor

n Naj~esti pri~ini poradi koi {tedite

Obrazovanie

Za semjestvo

Za kupuvawe doma

Kamatni prilivi na depoziti

Idni kupuvawa

Ekonomska sigurnost

Za nasledstvo

Za penzija

@ivotno osiguruvawe

Likvidnost

Investirawe

Za zbogatuvawe

Bez odredena pri~ina

n Dokolku ne moète da za{teditekoja e pri~inata?

Niski primawa

Visoki tro{oci

Poradi zemeni krediti

Neredovna rabota

Golemo semejstvo

Ostanato _________________

n Dali pozajmuvate pari ili investirate?

Da

Ne

n Od kade dobivate informacii koivlijaat vrz va{ata odluka za pozajmu-

vawe ili investirawe?

Magazini, dnevni vesnici ili ostanatimediumi

Po{tenski flaeri

Internet

Prijateli, rodnini, organizacii

Bankari, brokeri i ostanati agenti zapromocija na finansiski uslugi

Advokat, smetkovoditel ili finansiskisovetnik

Ne pozajmuvam i investiram

n Bogati lu|e se onie koi imaat primawa od?

Do 15000 denari

Od 15001-30000 denari

Od 30001-60000 denari

Od 60001-120000 denari

Pove}e od 120001 denari

n Blagosostojba zna~i:

Pari

Poseduvawe na golem imot

Avtomobil

Sre}a

Semejstvo

Deca

Zdravje

Ostanato __________________

n Vid na finansiska sredstva so kojaraspolaga va{eto semejstvo:

Bankarski smetki

[tedni vlogovi

Obvrznici

Akcii

Akumulirani sredstva vo pensiskiot fond

Pari~na vrednost na ìvotnoto osiguru-vawe (dopolnitelno pokraj zadolìtel-noto)


44

Ostanato

Nemam nikakva finansiska aktiva

n Vid na nefinansiski sredstva sokoi raspolaga semejstvoto:

Avtomobili

Sopstven imot

Dopolnitelen imot pokraj sopstveniot

Biznis sopstvenost

Ostanato________________

n Iznos na dolg vo semejstvoto(spored vidot na dolgot- vo MKD)

Osnovno ìveali{te (stanben imot)_______________________

Drug imot______________________

Potro{uva~ki kredit __________________

Dostasan kredit_____________________

Odrùvawe na pozitivno saldo na kra-ditna karti~ka _____________________

Ostanato ______________________

n Iznos na dolg vo semejstvoto(spored pri~inata za nastanuvawe nadolgot na- vo MKD)

Kupuvawe na osnovno ̀ iveeali{te (stan-ben imot)_____________________

Ureduvawe na prostorot za ìveewe________________________

Drug imot __________________________

Investicii ne vklu~uvaj}i go nedvi`niotimot ______________________

Avtomobili ________________________

Dobra i uslugi _______________________

Obrazovanie ________________________

Za itni ili pri~ini povrzani so zdrast-veni problemi

Za pogreb ili svadba

Ostanato _______________________

n Vo izminatite 12 meseci dali stepozajmile pari od:

Banka, kreditna unija, {tedilnica ilimikrofinansiska institucija

Prodavnica preku kupuvawe so kreditnakarti~ka

Rodnini ili prijateli

Drug neformalen pozajmuva~

Rabotodava~ot

Ne sum pozajmil pari

Ostanato______________

n Dali Va{eto doma}instvo sesoo~ilo so namaluvawe na prihoditevo poslednite 3 godini? (dokolkuodgovorot e NE odi na 33)

Da (sledno pra{awe)

Ne, na{ite prihodi se identi~ni

Ne, na{ite prihodi se zgolemeni

n Koja e pri~inata za namaluvawetona prihodite vo Va{eto doma}instvo?

Otkaz od rabota

Namaluvawe na plata

Zdravstveni pri~ini

n Spored Vas koi se glavnite pri~iniporadi koi semejstvata koi aplici-raat za krediti se odbieni ili do-bile pomal iznos od baraniot

Nemaat {to da ostavat pod hipoteka

Ne se vraboteni (ne se kreditosposobni)

Ostanato______________________

Ne gi znam pri~inite

MIKROFINANSIRAWE

Mikrofinansiska institucija e insti-tucija koja dava mikrokrediti na siro -ma{ ni klienti koi nemaat imot zahi poteka, nemaat redovna rabota noima at ideja za mal biznis. Dali znaetenekoja mikrofinansiska institucija?


45

Da

Ne

Neznam {to e mikrofinansiska institu-cija

n Vo poslednite 12 meseci daliimate pozajmeno/za{tedeno pari/ odnekoja organizacija koj se zanimava somikrofinasirawe?

Da

Ne

n Dokolku nekoja institucija Viponudi pari za otpo~nuvawe na malbiznis i samovrabotuvawe bezhipoteki preku grupno pozajmuvawedali bi pozajmile:

Da

Ne

Neznam

n Dali bi vi koristela pomo{ okoluupravuvawe so prihodi iovozmoùvawe na mali za{tedi:

Da

Ne

n Dali bi vi koristela pomo{ za le-galizacija na biznis, sovetuvawa za

razvoj na biznisot, informacii za na-jeftini surovini za Va{iot biznis:

Da

Ne

n Dokolku nekoj postojano raboti soVas vo razvoj na Va{iot biznis sonudewe na finansiska i sovetodavnapomo{ nadvor od dosega{nitebankarski i vladini programi dalibi vi bilo od korist:

Da

Ne

Za Romi

n Dali ìveete podobro po prime-nata na Romskata dekada?

Da

Ne

Neznam

n Dali ste bile diskriminirani odstrana na nekoja finansiska institu-cija samo zatoa {to ste Rom?

Da (nezadolìtelno koja institucija)_________________

Ne


46

ANEKS 2

Mo`nost za grupno finansirawe-HORIZONTI

Horizonti profilot na svoite klienti go definira kako lica so niski mese~niprihodi i so ponizok socijalen status koi nemaat pristap do formalnite finansiskiinstitucii. Klientite se obi~no samo-vraboteni i naj~esto doma{no bazirani pret-priema~i, a vo biznisite e vklu~eno celoto semejstvo. HORIZONTI poseben osvrtdava kon `enata-pretpriema~ i nejzinata vklu~enost vo donesuvaweto odlukipovrzani so biznisot ili semejstvoto.

Mo`nosta za grupno finansirawe e predvidena vo standarnite krediti koi kakoprodukti gi hudi HORIZONTI. So mo`nosta za grupno finansirawe se predviduvaformirawe na solidarna grupa od najmalku 3 ~lena so {to maksimalniot iznos nakreditot iznesuva 90.000 denari za obrtni sredstva, siten inventar i drugi tekovnitro{oci na biznisot so kamatna stapka od 1% i rok na isplata do 10 meseci. Stanuvazbor za mali semejni biznisi vo oblasta na trgovija, uslugi i malo proizvodstvo, pri{to kako korisnik na kreditot se javuva ̀ enata. Potrebnata dokumentacija za odobru-vawe na kreditot vklu~uva kopija od li~na karta na sekoj od ~lenovite na grupata itransakcioni smetki.

Od podatocite na teren ne mora da stanuva zbor za semeen biznis tuku grupata mo`eda e formirana i od kom{ii ili prijateli. Spored podatocite na eden od korisnicitena ovoj kredit ona {to e kraktersti~no e deka ne mora nitu eden ~len vo grupata da evraboten iako vo kriteriumite e navedeno (najmnogu 2 vraboteni). Pred odobruvawena kreditot od strana na lice vraboteno vo HORIZONTI se pravi procenka t.e. fi-nansiska analiza na biznisot preku poseta na domot na licata koi apliciraat. Ona{to e va`no e aplikantite da ispolnuvaat kreditosposobnost soglasno finasiskataanaliza na biznisot.

Kreditot se odobruva na lica i koi nemaat postojano mesto na proda`ba na svoiteprozivodi {to zna~i prodavaat na tezga povremeno, prodavaat od vrata na vrata. Kakoobezbeduvawe e predvideno potpi{uvawe na menica, od site solidarni dol`nici voforma notarski akt. Iako vo kriteriumite za obezbeduvawe na biznisot e navedenonajmalku 6 meseci postoewe na biznisot sepak od intervjuto na teren se sretnavme soslu~aj na odobren kredit vo iznos od 25.000 denari na biznis koi se vodi 4 meseci.

Vo praktikata na HORIZONTI e odobruvawe na krediti na lica od o{tinite kadeHORIZONTI ima svoi pretstavni{tva.

Ovie lica pokraj tekstil, zemjodelski i sto~arski proizvodi prodavaat irakotvorbi (ra~no izraboten nakit, pleteni i vezeni raboti itn). Osnovnoto pra{awekoe se postavuva e dali ovie lica se del od sivata ekonomija? (ne pla}aat DDV, neizdavat fiskalni smetki nitu podnesuvaat zavr{ni smetki).


47

Koristena literatura

Besley, Timothy and Stephan Coate (1995): Group lending, Repayment incentives and Social collat-eral. Journal od Development Economics

Betriz Armandariz de Aghion and Jonathan Morduch (2005): The Economics of Microfinance. The

MIT Press Cambridge, Massachusetts

Deepali Pant Joshi (2011): Financial inclusion and Financial literacyDouglass North (1990): Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge Uni-

versity Press.

Drew Tulchin (2006): Microfinance: Sustainable Tool for Urban Poverty Alleviation: Social Enterprise

Associates (p 18).

Herry Carla : Poverty assessment tool. World bank publication

Leikem, Kirsten (2012), “Microfinance: A Tool for Poverty Reduction” University of Rhode Island Senior

Honors Project

Robinson, Marguerite (2001): The microfinance Revolution: Sustainable banking for poor. Washington,DC: The world Bank

UNDP (2010): Income Inequality and the Condition of Chronic Poverty (p. 202)

Zakon za banki za mikrofinansirawe “Sl. vesnik na R Makedonija” br. 61/02 od 18.07.2002god.

Zakon za prestanuvawe na va`eweto na zakonot za banki za mikrofinansirawe Sl.Vesnikna R.Makedonija br.50/06 od 17.04.2006.

Zakon za danok na dobivka. Su`ben vesnik na RM, br.80/93, 33/95, 43/95, 71/96, 5/97, 28/98,11/2001, 2/2002, 44/2002, 51/2003, 120/2005, 139/2006, 160/2007, 122/2008, 159/2008, 85/2010,47/2011 i 135/2011.

UNDP i Univerzitet na Jugoisto~na Evropa (2009): Izve{taj Gra|anski zasnovani analizi -Regionalen razvoj, lokalna vlast i kvalitet na `ivot (str: 41)

Nacionalna strategija za namaluvawe na siroma{tijata i socijalnata isklu~enost vo R.Ma-kedonija (str 26,91,118)

Internet linkovi:

http://www.lendwithcare.org/info/microfinance_microcredit

www.pravo.org.mk

http://www.eif.org

http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc_id=538

http://www.efse.lu

www.mtsp.gov.mk

http://www.horizonti.org.mk

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/


48

Izdava~ Centar za ekonomski analizi-CEA

Za izdava~ot Marjan Nikolov

Naslov Mikrofinansirawe i finansiki odluki vo siroma{nite doma}instva (poseben osvrt kon romskite doma}instva)

Mentor Marjan Nikolov

Avtor/istra`uva~ Sabina Idrizi

Prevod na romski jazik

na izvr{no rezime Sevdija Demirova-Abdulova

Prevod na angliski jazik

na izvr{no rezime Katerina Bogoevska

Kompjuterska obrabotka i dizajn Miroslav Milanovi}

Broj na kopii Makedonski

Pe~at Global Комуникации


49

CIP - Êàòàëîãèçàöè¼à âî ïóáëèêàöè¼àÍàöèîíàëíà è óíèâåðçèòåòñêà áèáëèîòåêà "Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè", Ñêîï¼å 336.77:334.012.64:[364.662:316.356.2(=214.58:497.7) ÈÄÐÈÇÈ, ÑàáèíàÌèêðîôèíàíñèðàœå è ôèíàíñèñêè îäëóêè âî ñèðîìàøíèòå äîìà�èíñòâà [Åëåêòðîíñêè èçâîð] : (ïîñåáåí îñâðò êîí ðîìñêèòå äîìà�èíñòâà) / èçðàáîòèëà Ñàáèíà Èäðèçè. - Ñêîï¼å : Öåíòàð çà åêîíîìñêè àíàëèçè - ÖÅÀ, 2013 Íà÷èí íà ïðèñòàï (URL): http//www.cea.org.mk/html/studii.html. - Íàñëîâ ïðåâçåìåí îä åêðàíîò. - Îïèñ íà èçâîðîò íà äåí 14.01.2013. - Ôóñíîòè êîí òåêñòîò. - Áèáëèîãðàôè¼à: ñòð. 57-58. - Ñîäðæè è: Àíåêñ 1-2 ISBN 978-9989-2632-5-5 à) Ìèêðîôèíàíñèðàœå - Ñèðîìàøíè äîìà�èíñòâà - Ðîìè - Ìàêåäîíè¼àCOBISS.MK-ID 93039370

Podr`ano od:

Roma Policy Research Fellowship Program of the Open Society Foundations

poseben osvrt kon romskite doma}instva

Center for Economic Analyses

mikrofinansirawe i finansiski odluki vo siroma[nite doma]instva

Documents