MIĘDZY SACRUM A PROFANUM. RZYM PIERWSZYCH WIEKÓW W POWIEŚCI

HENRYKA SIENKIEWICZA QUO VADIS

Rzym za czasów panowania Nerona, czasy pierwszych chrześcijan, I w. n.e.

Wierzenia Rzymian - politeizm

JOWISZ (JUPITER) najwyższy władca nieba i ziemi

WENUS (WENERA) bogini miłości

PLUTON bóg świata podziemnego

AMOR (KUPIDYN) bóg miłości

NEPTUN władca mórz

BACHUS bóg płodności i dzikich sił natury

MINERWA bogini mądrości i wojny

WESTA bogini ogniska domowego

MARS bóg wojny

APOLLO patron sztuki i poezji

WULKAN bóg ognia i wulkanów

MERKURY boski posłaniec

Cechy religii starożytnych Rzymian za czasów Nerona:

- „rozdrobniona” w kultach poszczególnych bóstw;

- nienarzucająca moralnych wymagań;

- nieotwierająca przed wyznawcami żadnej atrakcyjnej perspektywy na

przyszłość;

- chętnie przyjmująca bogów z innych systemów religijnych – oddaje się cześć

Izys, Zeusowi i Baalowi.

Poganie przedstawieni są w sposób negatywny. Ich wiara nie obejmuje żadnych

prawd ani wartości, traktuje się ją instrumentalnie – jako środek służący do

osiągnięcia celu (np. Neron deifikujący się, aby zapewnić sobie boską cześć, o

jakiej tak bardzo marzy).

deifikacja - uznanie człowieka, innej istoty żywej lub przedmiotu za bóstwo;

ubóstwienie

Główne nurty filozofii antycznej i ich przedstawiciele

Zenon z Kition

kierunek filozoficzny: STOICYZM

główne założenia: życie w zgodzie z naturą, osiągnięcie spokoju, równowagi

ducha, niezależnie od warunków zewnętrznych, kierowanie się rozumem,

opanowanie emocji, pragnień, namiętności

Epikur

kierunek filozoficzny: EPIKUREIZM

główne założenia: dążenie do szczęścia, osiągnięcie maksimum przyjemności,

unikanie cierpienia

Kontekst historyczny powieści

W I w. Rzym był stolicą potężnego cesarstwa rozciągającego się na

rozległych terenach wokół Morza Śródziemnego, od Brytanii na północy aż po

Azję Mniejszą i Afrykę na południu. Imperium Romanum stanowiło centrum

ówczesnego świata.

To właśnie w jednej z rzymskich prowincji, Judei, narodził się Jezus z Nazaretu,

którego nauka dała początek chrześcijaństwu. Nowa religia zaczęła się powoli

rozprzestrzeniać po całym cesarstwie. Przyczyniła się do tego działalność

apostołów, m.in. św. Pawła z Tarsu.

Po wielkim pożarze, który spustoszył Rzym w 64 r., cesarz Neron rozpoczął

prześladowania chrześcijan – obwiniał ich o zniszczenie miasta i oddawanie się

pogańskim rytuałom. Dzięki temu mógł odsunąć od siebie podejrzenia

o podpalenie Rzymu i nieco rozładować pojawiające się napięcia społeczne. Dla

nowej religii nadeszły trudne czasy.

Akcja utworu rozpoczyna się w 63 r. Autor opisuje przybycie Marka Winicjusza

do Rzymu po zwycięskiej wojnie z Partami. Kolejne historyczne zdarzenia

przedstawione w powieści to pożar Rzymu i prześladowania chrześcijan z roku

64 oraz śmierć Petroniusza w roku 66. Rozgrywa się w latach 63-66 naszej ery.

Fabuła obejmuje okres szerszy, gdyż zawiera wydarzenia z przeszłości bohaterów

(np. wzięcie Ligii jako zakładniczki Rzymu, zamordowanie przez Nerona żony i

matki) i sięga do roku 68 – śmierć Nerona.

Powieść ukazuje czasy przełomu

zderzenie dwóch światów

SACRUM [czytaj: sakrum] sfera spraw świętych; to, co odnosi się do rzeczy świętych

PROFANUM

to, co świeckie; sfera spraw świeckich

rozwijające się chrześcijaństwo

przemijająca potęga pogańskiego Rzymu

„Szalejem, dążym do przepaści, coś nieznanego idzie ku nam z przyszłości, coś się załamuje

pod nami, coś mrze obok nas” – słowa wypowiedziane przez Pertoniusza.

Znaczenie tytułu powieści

Legenda na temat spotkania św. Piotra z Chrystusem

Św. Piotr wyswobodził się z więzienia, gdzie oczekiwał na śmierć. Opuścił w

pośpiechu Rzym. Gdy wyszedł z murów miasta, spotkał Chrystusa z krzyżem

idącego w stronę Rzymu. Zapytał Go: „Domine, quo vadis? – Panie, dokąd

idziesz?”. Chrystus odpowiedział, że przychodzi, aby być ponownie

ukrzyżowanym. Wtedy Piotr zdecydował się wrócić z Nim. W Rzymie poniósł

śmierć na krzyżu. W kaplicy przy Via Appia można zobaczyć odcisk stóp

Zbawiciela w kamieniu.

Sienkiewicz wykorzystał tę legendę.

Znaczenie dosłowne tytułu odnosi się do słów Piotra (Dokąd idziesz, Panie?)

skierowanych do Jezusa w czasie spotkania [Rdz LXX]

Znaczenie przenośne odnosi się do losów zmieniającego się świata (ścieranie się

żywiołu pogańskiego i chrześcijaństwa), do każdego z bohaterów powieści, do

Rzymu, do każdego czytelnika

Dla tych, którzy chcą troszkę więcej wiadomości